140810 telangana agriculture 2.0

1

‘Ó\+>±D≤ sêh eékÕj·T s¡+>∑ düeTdü \T ` |ü]cÕÿs¡+

eékÕj·T dü+øå√uÛÑ ìyês¡D≈£î ã&Ó®Ÿ πø≤sTT+|ü⁄\T ô|+#ê*

¬s’‘·T dü«sê»´ y~ø£ ‘Ó\+>±D≤ sêh ø£$TÏ

‘Ó\+>±D≤ $<ëé+‘·T\ y~ø£

sö+&é fÒãT Ÿ düe÷yX+11`08`2014

z.j·TT.dæ.◊.|æ. ø±qŒ¤¬sHé‡ Vü‰ Ÿ, ôV’≤<äsêu≤<é

2

‘Ó\+>±D≤ eékÕj·T s¡+>∑ |ü⁄q]ïsêàD+ ø√dü+ ‘·ø£åD+ #˚|ü≥ºe\dæq #·s¡ \T

<äXÊu≤›\T>± ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\ Äø±+ø£å, ñ<ä e÷\ |òü*‘·+>±, ‘Ó\+>±D≤ _&É¶\ ‘ê´>±\ ø±s¡D+>± pHé 2 qT+&û

‘Ó\+>±D≤ sêh+ ñìøÏ ÀøÏ sêe&É+ eTq+<äs¡+ dü+‘√wæ+#·<ä>∑Z |ü]D≤eT+.

‘Ó\+>±D≤ Á|ü‘´ø£ sêh Ä$sê“¤e+‘√ ‘·eT J$‘ê\T yÓTs¡T>∑T|ü&É‘êj·Tì sêh Á|ü»\T Ä•düTÔHêïs¡T. eTTK´+>± Á>±MTD

Á|ü»\T ` eékÕj·T <ës¡T\T, #‹ eè‘·TÔ\ yês¡T, |üXób˛wü≈£î\T ` n|ü\‘√, nsêúø£*‘√ ì+&çb˛sTTq ‘·eT J$‘ê\˝À

>∑TD≤‘·àø£ e÷s¡TŒ\T ekÕÔj·Tì m<äTs¡T #·÷düTÔHêïs¡T.

1995 qT+&û 2012 es¡≈£L ‘Ó\+>±D≤ sêh |ü]~Û À 23973 eT+~ ¬s’‘·T\T Ä‘·àVü≤‘· #düTø√e&É+, á ÁbÕ+‘·

eékÕj·T<ës¡T\ ≈£î≥T+u≤\˝À HÓ\ø=qï dü+øå√uÛ≤ìøÏ ø£ dü÷∫ø£. nHø£ eT+~ eékÕj·T<ës¡T\T, eékÕj·T+ –≥Tºu≤≥T

>±ø£, n|ü\T rs¡Ã Òø£, uÛÑ÷eTT\T nyTàdüTø√e&Ü˙ï, Á>±eT+ e~* e\dü yÓ[flb˛e&Ü˙ï ≈£L&Ü dü+øå√uÛ≤ìøÏ dü÷∫ø£\T>±H

|ü]>∑DÏ+#ê*.

‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À esê¸<Ûës¡ ÁbÕ+‘· eékÕj·T+ m≈£îÿe>± e⁄+~. kÕ>∑T˙Ï ø√dü+ ¬s’‘·T\T Á|ü<Ûëq+>± uÀs¡T¢, u≤e⁄\ô|’

Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêïs¡T. #Ós¡Te⁄\T ‘·–Zb˛e&É+, ÁbÕC…≈£îº\ ÁøÏ+<ä e⁄qï ø±\e\ |ü]~Û À Äj·Tø£≥Tº ‘·–Zb˛e&É+ e\¢, ¬s’‘·T\T

kÕ>∑T˙Ï ø√dü+ m≈£îÿyÓ≈£îÿe>± uÀs¡T¢ ydüTÔHêïs¡T. á |ü]D≤eT+ ¬s’‘·T\qT n|ü\ bÕ\T #j·T&ÉyT ø±<äT, uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\T ≈£L&Ü

n&ÉT>∑+Ï b˛e&ÜìøÏ ø±s¡DeTÚ‘·Tqï~. eékÕj·÷ìøÏ HêDýÓTÆq $<äT´‘Y, ø£ dü+ 9 >∑+≥\T≈£L&Ü n+<äø£b˛e&É+ e\¢ ¬s’‘·T\T

Çã“+<äT\ HÓ<äTs¡Tÿ+≥THêïs¡T. sêÁ‹ |üP≥ $<äT´‘Y düs¡|òüsê‘√ $<äT´‘Y cÕø eTs¡D≤\÷ ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT.

eékÕj·T XÊK πøåÁ‘· kÕúsTT˝À ¬s’‘·T\≈£î ùde\qT n+~+#· Òb˛‘·Tqï~. $düÔs¡D $uÛ≤>∑+˝À dæã“+~ ø=s¡‘· rÁe+>±

e⁄+~. Á>±eT kÕúsTT˝À ìj·T$T+∫q Ä<äs¡Ù ¬s’‘·T\ eédüú ≈£L&Ü ¬s’‘·T\ $XÊ«kÕ«ìï bı+<ä Òø£ b˛sTT+~. ¬s’‘·T\T ‘·eT≈£î

nedüs¡yÓTÆq ùde\ ø√dü+, dü_‡&û |ü<∏äø±\ ø√dü+ m<äTs¡T ‘ÓqTï\T #·÷&Ée\dæ edüTÔqï~.

‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À e⁄qï eékÕj·T |ü]XÀ<ÛäHê kÕúHê\T, ÁbÕ+rj·T eékÕj·T |ü]XÀ<ÛäHê kÕúHê\T, ø£èwæ $C≤„q

πø+Á<ë\T, &ÜŸ ôd+≥s¡T¢, ¬s’‘·T\ kÕúìø£ nedüsê\≈£î, yê‘êes¡D+˝À edüTÔqï e÷s¡TŒ\≈£î, |ü+≥\ bı+~ø£ À edüTÔqï e÷s¡TŒ\≈£î

nqT>∑TD+>± XÊÅdüÔ |ü]XÀ<Ûäq\T kÕ–+#·&É+˝À, e∫Ãq |òü*‘ê\qT ¬s’‘·T\≈£î n+~+#·&É+˝À $|òü\eTe⁄‘·THêïsTT.

eékÕj·T $<ä q+~+# bÕ*f…øÏïø ø£fi≤XÊ\\T, Ç+»˙]+>¥ ø£fi≤XÊ\\T ‘Ó\+>±D≤ sêh nedüsê\≈£î ‘·–qìï

HÓ\ø=\Œã&É Ò<äT. eékÕj·T $<ë´ dæ\ãdt Àq÷ #ê˝≤ e÷s¡TŒ\T sêe\dæ e⁄+~.

‘Ó\+>±D≤qT d”&é uÖ Ÿ Ä|òt Ç+&çj·÷>± r]Ã ~<äT›‘êeTì q÷‘·q sêh Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£Ï+#·&É+ ÄVü‰«ì+#·<ä–q

$wüj·T+. á sêh+˝À ñqï H\\T, yê‘êes¡D+, ¬s’‘·T\˝À e⁄qï ì|ü⁄D‘· $‘·ÔHê_Ûeè~∆øÏ nqT≈£L\yÓTÆq$. ø±˙ Ç|üŒÏ es¡≈£L

‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· $‘·Ôq ¬s’‘·T\≈£î Hê´j·TyÓTÆq –≥Tºu≤≥T <Ûäs¡\T \_Û+#· Ò<äT. ø£+|ü \ qT+&ç yÓ÷kÕ\÷ m<äTs¡j·÷´sTT.

$‘·ÔHê\T |ü+&ç+# eTq sêh+˝À ¬s’‘·T\T ø£+|ü \T, &û\s¡T¢ n$Tàq ø£©Ô $‘·ÔHê\ e\q #ê˝≤ kÕs¡T¢ qwüºb˛j·÷s¡T. Á|ü‹ |ü+≥

$‘·Ôq+ ø√düeT÷ ø£+|ü \ô|’ Ä<Ûës¡|ü& <äTdæúr <ë|ü⁄]+∫+~. $‘·ÔHê\ <Ûäs¡\T u≤>± ô|]–b˛j·÷sTT.

‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ yÓ’$<Ûä yÓTÆq |ü+≥\≈£î ì\j·T+>± e⁄+&˚~. e], #Ós¡≈£î, |üdüT|ü⁄, y˚s¡TX¯q>∑, ñ*¢, |ü|ü<ÛëHê´\T,

Ç‘·s¡ q÷HÓ –+»\ |ü+≥\T, ∫s¡T<ÛëHê´\T $düÔè‘·+>± |ü+&$. ≈£Ls¡>±j·T\T |ü+&ç+# ÁbÕ+‘ê\÷, Á|ü‹ õ˝≤¢ Àq÷ Á|ü‘´ø£+>±

e⁄+&$. ø±˙ >∑‘· 15 dü+e‘·‡sê\˝À |ü+≥\ bı+~ø£ À #ê˝≤ e÷s¡TŒ e∫Ã+~. es¡+>∑ Ÿ, Ä~˝≤u≤<é, ø£Ø+q>∑sY, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY

õ˝≤¢\˝À ;° |ü‹Ô ø£ÿfÒ Á|ü<Ûëq |ü+≥>± e÷]+~. Ç°e\ ø±\+˝À k˛j·÷;Hé, yÓTTø£ÿC§qï |ü+≥\T eTTKýÓTÆq |ü+≥\T>±

e÷s¡T‘·THêïsTT. nHø£ s¡ø±\ |ü+≥\T kÕ>∑T uÛÑ÷eTT\ qT+&ç e÷j·TyÓTÆb˛‘·THêïsTT. nqTe⁄>±ì uÛÑ÷eTT\˝À, esê¸<Ûës¡

uÛÑ÷eTT\˝À ;° |ü‹Ô $düÔ]+#·&É+ e\¢, ¬s’‘·T\T rÁe+>± qwüºb˛‘·THêïs¡T. n|ü\ bÕ …’ Ä‘·àVü≤‘· #düT≈£î+≥Tqï yê]˝À ;°

|ü‹Ô ¬s’‘·T Ò m≈£îÿe.

¬s’‘·T\T |ü+&ç+# |ü+≥\≈£î –≥Tºu≤≥T <Ûäs¡\T \_Û+#·&É+ Ò<äT. |ü+≥\ ñ‘·Œ‹Ô Ks¡TÃ\T ô|s¡T>∑T‘·THêïj·Tì sêh Á|üuÛÑT‘·«+

ìy~ø£\T |ü+|ü⁄‘·THêï, πø+Á<ä+ n+<äTø£qT>∑TD+>± ø£ dü eT<ä∆‘·T <Ûäs¡\T ìs¡ísTT+#·&É+ Ò<äT. sêC≤´+>∑ |üs¡+>± eékÕj·T+

3

sêÅcÕº\ |ü]~Û Àì n+XyT nsTTHê, nìï n+XÊ\ ø√düeT÷ πø+Á<ä+ yÓ’ù| #·÷dü÷Ô sêh Á|üuÛÑT‘·«+ #‘·T\T <äT\T|ü⁄≈£î+≥Tqï~.

dæ.m.dæ.|æ. ìs¡«Væ≤+# |ü+≥ ø√‘· |üØø£å\≈£L, ns¡ú >∑D≤+ø£ XÊK ìs¡«Væ≤+# |ü+≥ ø√‘· |üØø£å\≈£L eT<Ûä ~>∑Tã&ç $wüj·T+˝À

rÁe e´‘ê´dü+ e⁄+≥THêï yêÏì XÊÅd”Ôj·T |ü<äú‹˝À ìs¡«Væ≤+#+<äT≈£î |üPqTø√e&É+ Ò<äT. ◊.¬ø.|æ. ôd+≥s¡¢ Ä<Ûä«s¡ +˝À |ü+≥\

ùdø£s¡D nqTuÛÑe+ eT+∫ |òü*‘ê Ò Ç∫ÃHê yêÏì |üP]Ô kÕúsTT˝À ø=qkÕ–+#+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ dæ<ä∆+ ø± Ò<äT.

yêdüÔe kÕ>∑T<ës¡T\+<ä]ø° ùdÿ Ÿ Ä|òt ô|ò’HêHé‡ Á|üø±s¡+ |ü+≥ s¡TD≤\T n+<ä&É+ Ò<äT. nìï õ˝≤¢ ˝À, nìï |ü+≥\≈£L

Á>±eT+ j·T÷ìŸ>± |ü+≥\ ;e÷ kÂø£s¡ + n+<ä&É+ Ò<äT. ≈£s¡Te⁄ e÷qTé Ÿ À e⁄qï |ü]$T‘·T\ e\¢, esê¸<Ûës¡ ÁbÕ+‘·+ ø£s¡Te⁄

|”&ç‘· ÁbÕ+‘·+ m≈£îÿe>± e⁄+&˚ ‘Ó\+>±D≤˝À ¬s’‘·T\≈£î <ëì e\¢ y˚T\T »s¡>∑&É+ Ò<äT.

‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À $kÕÔs¡yÓTÆq ôw&É÷´ Ÿ¶ @]j·÷ e⁄+~. nø£ÿ&É Ä~yêd”\T, nHø£ ø£wüºqcÕº\ ø√]Ã eékÕj·T+

#düTÔHêïs¡T. Ä~yêd” Á|ü»\ eékÕj·T n_Ûeè~∆ ø√dü+ Á|ü‘´ø£ Á|üD≤[ø£ @B Ç+‘· es¡≈£L s¡÷bı+~+#·ã&É Ò<äT.

$$<Ûä uÛÑ÷ |ü+|æD° |ü<∏äø±\ ÁøÏ+<ä ‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À mdt.dæ., mdt.Ï, yÓqTø£ã&çq ≈£î˝≤\≈£î #Ó+~q ìs¡Tù|<ä\T

uÛÑ÷$Tì bı+<ës¡T. M]˝À ø=+<ä]ì ø√Ä|üπsÏyé C≤sTT+Ÿ bòÕ]à+>¥ kıôd’° (dæ.C….m|òt.mdt) \T>± ≈£L&Ü ìsêàD+ #XÊs¡T.

ø±˙ M] uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ |üÁ‘ê\˝À XÊXÊ«‘· Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#·ø£b˛e&É+ e\¢, M]øÏ dü+kÕú>∑‘· s¡TD≤\T, ;e÷ kÂø£s¡ + \_Û+#·&É+

Ò<äT. M]øÏ eékÕj·T+ ø√dü+ ‘·–q+‘· ô|≥Tºã&ç Òø£b˛e&É+ e\¢ uÛÑ÷eTT\qT ;&ÉT>± e~ ÒdüTÔHêïs¡T.

‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À Á>±MTD eTVæ≤fi\T eékÕj·T+˝À ø°\ø£yÓTÆq bÕÁ‘· b˛wædüTÔHêïs¡T. ø±˙ #ê˝≤ dü+<äsê“¤\˝À M]øÏ

uÛÑ÷$T ô|’ |ü≤º Vü≤≈£îÿ\T Òø£b˛e&É+ e\¢, M]ì ¬s’‘·T\T>± >∑T]Ô+#·&É+ Ò<äT. Ms¡T kÕ–+# eékÕj·÷ìøÏ dü+kÕú>∑‘·

düVü‰j·TyTB n+<ä&É+ Ò<äT. eTTK´+>± +≥] eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\T, á düeTdü qT m≈£îÿe>± m<äTs=ÿ+≥THêïs¡T.

ô|’q yTeTT Á|ükÕÔ$+∫q düeTdü \˙ï MT <äèwæº À e⁄+&ç e⁄+≤sTT. <äXÊu≤›\T>± MÏ |ü]cÕÿs¡+ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘ê«\T düeTÁ>∑

<äèwæº‘√ $<ÛëHê\T s¡÷bı+~+#·≈£î+&Ü, ns¡ø=s¡ #·s¡ \‘√, ø=ìï d”ÿeTT\‘√ dü]ô|≤ºsTT. nedüs¡yÓTÆq ì<ÛäT\T πø≤sTT+|ü⁄ ≈£L&Ü

#j·T Ò<äT.

‘Ó\+>±D≤ sêh |ü⁄q]ïsêàD+ \ø£å +‘√ @s¡Œ&çq q÷‘·q Á|üuÛÑT‘·«+ á düeTdü \ |ü]cÕÿs¡+ ø√dü+ eékÕj·T, ñ<ë´q,

Ç‘·s¡ nqTã+<Ûä s¡+>±\ düeTq«j·T+‘√ #·s¡ \T #|ü≤º*. eékÕj·T s¡+>∑ J&û|”, |ü+≥\ ñ‘·Œ‘·TÔ\ ô|s¡T>∑T<ä\ \øå±´\‘√

bÕ≥T, eékÕj·T<ës¡T\ ≈£î≥T+u≤\≈£î Ä<ëj·T uÛÑÁ<ä‘· \ø£å +>± $<ÛëHê\T s¡÷bı+<ë*. eékÕj·T ≈£î≥T+u≤\T n|ü\ _

qT+&ç ãj·T≥ |ü&˝≤, yê] Ä<ëj·÷\T ô|]π>˝≤, eékÕj·T+ >ös¡e Á|ü<äeTsTTq eè‹Ô>± e÷πs˝≤, |üsêés¡D |üs¡+>±

düTdæús¡‘·qT kÕ~Û+# eékÕj·T |ü<ä∆‘·T\qT (‘·≈£îÿe kÕ>∑T˙Ï yê&Éø£+, s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\, |ü⁄s¡T>∑T $cÕ\ $ìjÓ÷>∑+

‘·–Z+#·&É+, ¬s’‘·T\T ‘·eT dü«+‘· $‘·ÔHê\qT $ìjÓ÷–+#·Tø√e&É+) Áb˛‘·‡Væ≤+#˝≤ $<ÛëHê\T e⁄+&Ü*. |ü+≥ ñ‘·Œ‹Ô Ks¡TÃ\T

‘·π>Z ≤ nìï s¡ø±\ eT<ä›‘·T eédüú\q÷ |ü⁄qsY ìs¡«∫+#ê*.

4

‘Ó\+>±D≤ eékÕj·T s¡+>∑ |ü⁄q]ïsêàD+ ø√dü+ ‘·ø£åD+ #˚|ü≥ºe\dæq #·s¡ \Tq÷‘·q dü+düú\ @sêŒ≥T:

sêh kÕúsTT˝À eékÕj·T n_Ûeè~∆ uÀs¡T¶ @s¡Œs¡#ê*. eékÕj·T+, <ëì nqTã+<Ûä s¡+>±\ eT+Á‹‘·« XÊK\T, Äj·÷

XÊK\ n~Ûø±s¡T\T á uÀs¡T¶ À e⁄+&Ü*. á uÀs¡T¶ düe÷yXÊ\T Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü (ø£ dü+ ¬s+&ÉT HÓ\\ ø=ø£kÕ])

ìs¡«Væ≤+#ê*. eékÕj·T <ës¡T\ Á|ü‹ì<ÛäT\qT ≈£L&Ü á uÀs¡T¶ À düuÛÑT´\T>± e⁄+#ê*. sêh+˝À eékÕj·T s¡+>∑+

|üìrs¡T, eékÕj·T <ës¡T\ düeTdü \T, $<ÛëHê\˝À rdüT≈£îsêe\dæq e÷s¡TŒ\T, ã&Ó®Ÿ πø≤sTT+|ü⁄\T Ks¡TÃ ne⁄‘·Tqï

rs¡T, ‘·~‘·s¡ $wüj·÷\˙ï mC…+&Ü>± uÀs¡T¶ #·]Ã+#ê*.

á uÀs¡T¶ |ü]~Û À...

sêh kÕúsTT eékÕj·T<ës¡T\ Ä<ëj·T ø£MTwüHéqT XÊX«‘· ÁbÕ‹|ü~ø£q @s¡Œs¡#ê*. á ø£MTwüHé eékÕj·T <ës¡T\

≈£î≥T+u≤\ Ä<ëj·÷\qT, dæú‹>∑‘·T\qT m|üŒÏø£|ü&ÉT n<Ûä j·Tq+ #j·÷*. $esê\qT qyÓ÷<äT #j·÷*. á ø£MTwüHé

dæbòÕs¡düT\ Ä<Ûës¡+>± eékÕj·T ≈£î≥T+u≤\ Ä<ëj·T uÛÑÁ<ä‘· \ø£å +>± ã&Ó®Ÿ πø≤sTT+|ü⁄\T #j·÷*. dü_‡&û |ü<∏äø±\T

#|ü≤º*. eT<ä∆‘·T <Ûäs¡\qT ìs¡ísTT+#ê*. Ç‘·s¡ eékÕj·T s¡+>∑ eT<ä∆‘·T eédüú\qT ã˝Àù|‘·+ #j·÷*. eékÕj·T

≈£î≥T+u≤\ Jeq e´j·÷ìï ‘·–Z+# #·s¡ \T #|ü≤º*.

sêh kÕúsTT eékÕj·T Ks¡TÃ\, <Ûäs¡\ ø£MTwüHé @sêŒ≥T #j·÷*. á ø£MTwüHé nìï s¡ø±\ |ü+≥\ ñ‘·Œ‹Ô Ks¡TÃ\qT

XÊÅd”Ôj·T |ü<ä∆‹˝À …øÏÿ+#ê*. ñ‘·Œ‹Ô Ks¡TÃ\qT ‘·–Z+#·T≈£îH e÷sêZ\qT dæbòÕs¡düT #j·÷*. ñ‘·Œ‹Ô Ks¡TÃ\ ø£qT>∑TD+>±

ø£ dü eT<ä∆‘·T <Ûäs¡\qT dæbòÕs¡düT #j·÷*. á dæbòÕs¡düT\qT sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ÄyÓ÷~+∫, neT\T #j·÷*.

¬s’‘·T ùdyê πø+Á<ë\T

Á|üdüTÔ‘·+ |üì #˚düTÔqï eékÕj·T $düÔs¡D eédüú ¬s’‘·T\≈£î n+<äTu≤≥T˝À Ò<äT. ø±ãÏº ¬s’‘·T\≈£î nedüs¡yÓTÆq nìï

ùde\qT πø <ä>∑Zs¡ n+~+# $<Ûä+>± Á|ü‹ 5 Á>±e÷\ eT<Ûä ˝À Ò<ë 3500 mø£sê\≈£î ø£ #√≥ ¬s’‘·T ùdyê πø+Á<ä+

(m|òtmdtdæ) @s¡Œs¡#ê*. eékÕj·T n~Ûø±] H‘·è‘·«+˝À |üì #ùd á πø+Á<ä+˝À, eékÕj·T, nqTã+<Ûäs¡+>±\ dæã“+~

e⁄+≤s¡T. nìï ùde\÷ Çø£ÿ&ç qT+& n+~kÕÔs¡T. $‘·ÔHê\T, ms¡Te⁄\T, |ü+≥ s¡TDê\T, ;e÷, dü_‡&û |ü<∏äø±\T, ÇHé|ü⁄Ÿ

dü_‡&û\T, qwüº|ü]Vü‰s¡+ ‘·~‘·sê\˙ï á πø+Á<ä+ qT+& ¬s’‘·T\≈£î n+~+#ê*.

á πø+Á<ä+ |ü]~Û À |ü+≥\ Ä<Ûës¡+>± eékÕj·T ñ‘·Œ‹Ô<ës¡T\ dü+|òü÷\qT @s¡Œs¡#ê*. ø£¢düºsY kÕúsTT˝À >√<ëeTT\T,

ÁbÕôddæ+>¥ j·T÷ì≥T¢, ∫qï j·T+Á‘ê\ ôd+≥s¡T¢ @sêŒ≥T #j·÷*. á dü+e‘·‡s¡+ 9 õ˝≤¢\˝À ø£ dü+ 90 ¬s’‘·T ùdyê

πø+Á<ë\qT Á|üjÓ÷>±‘·àø£+>± @s¡Œs¡#ê*. yêÏ nqTuÛÑyê\ Ä<Ûës¡+>± sêheT+‘·≤ $düÔ]+#ê*.

eékÕj·÷ìøÏ Á|ü‘´ø£ ã&Ó®Ÿ:

eékÕj·T s¡+>±ìøÏ Á|ü‘´ø£ ã&Ó®Ÿ Á|üyXô|≤º*. kÕ<Ûës¡D ã&Ó®Ÿ À ø£ dü+ 10 XÊ‘·+ Hs¡T>± eékÕj·T ã&Ó®Ÿ≈£î

πø≤sTT+#ê*. s¡TD e÷|ò”, kÕ>∑T˙Ï |ü<∏äø±\qT #ùd πø≤sTT+|ü⁄\qT Bì˝À ø£\|ü≈£L&É<äT. eékÕj·T ã&Ó®Ÿ s¡÷|üø£\Œq≈£î

eTT+<äT eékÕj·T<ës¡T\ Á|ü‹ì<ÛäT\qT #·s¡Ã\˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT #j·÷*.

$‘·Ôq düeTdü :

sêh kÕúsTT˝À düeTÁ>∑yÓTÆq $‘·Ôq #·≤ºìï rdüT≈£îsêyê*. $‘·ÔHê\ô|’ ¬s’‘·T\ Vü≤≈£îÿ\qT ø±bÕ&É&É+‘√ bÕ≥T, $‘·Ôq

<Ûäs¡\qT ìj·T+Á‹+#˝≤, HêD´‘·≈£î Vü‰MT Ç#Ã˝≤, $‘·ÔHê\ ø±s¡D+>± ¬s’‘·T\T qwüºb˛sTTq|ü&ÉT ‘·–q |ü]Vü‰s¡+

\_Û+#˝≤ á $‘·Ôq #·≥º+ s¡÷bı+<ë*.

sêh $‘·ÔHê_Ûeè~∆ dü+düúqT |ü⁄qs¡«éd”úø£]+∫, ã˝Àù|‘·+ #j·÷*. ¬s’‘·T\ø£edüs¡yÓTÆq $‘·ÔHê\qT á dü+düú qT+&

düs¡|òüsê #j·÷*. $‘·Ôq ¬s’‘·T\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+, $‘·ÔHê\qT ùdø£]+#·&É+, $‘·Ôq e÷¬sÿŸ À ÁøÏj·÷o\+>± eéVü≤]+#·&É+

á dü+düú Á|ü<Ûëq \ø£å +>± e⁄+&Ü*. $‘·Ôq ¬s’‘·T\qT, $‘·Ôq Á>±e÷\qT n_Ûeè~∆ #ùd+<äT≈£î Á|ü‘´ø£ |ü<∏äø±\qT #|ü≤º*.

nedüs¡yÓTÆq, nìyês¡ yÓTÆq dü+<äsê“¤\˝À e÷Á‘·yT ôV’≤Á_&é $‘·ÔHê\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq\T kÕ–+#ê*. Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. $T–*q

6

e⁄eTà&ç>± $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˝≤ yê]˙, uÀs¡T u≤e⁄\q÷ dü+|òüTÏ‘·+ #j·÷*. kÕ>∑T˙Ï $ìjÓ÷>±ìï ‘·–Z+#+<äT≈£î

nedüs¡yÓTÆq kÕ+πø‹ø£ düVü‰j·T+ (Á&ç|t, ÅdæŒ+ø£¢sY‡) Á|üuÛÑT‘·« ì<ÛäT\‘√ n+~+#ê*.

düTdæús¡ eékÕj·÷ìøÏ eT<ä∆‘·T:

s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\qT, |ü⁄s¡T>∑T $cÕ\qT n~Ûø£ kÕúsTT˝À $ìjÓ÷–+#·&É+ e\¢ edüTÔqï düeTdü \qT ‘·–Z+#·&ÜìøÏ düTdæús¡,

ùd+Á~j·T eékÕj·÷ìï Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. sêh ùd+Á~j·T eékÕj·T $<ÛëHêìï s¡÷bı+~+#ê*. uÛÑ÷kÕs¡ |ü]s¡ø£åDqT

Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q u≤<Ûä ‘·>± d”«ø£]+#ê*. s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\øÏ#Ã dü_‡&û À, ø£ dü+ 25 XÊ‘·+ ùd+Á~j·T uÛÑ÷kÕs¡

j·÷»e÷q´+ô|’ Ks¡TÃô|≤º*.

Á>±MTD≤_Ûeè~∆ eT+Á‹‘·«XÊK, mdt.Ç.ÄsY.|æ. Ä<Ûä«s¡ +˝À kÕ>∑T‘·Tqï ªÁ|ü»\ j·÷»e÷q´+˝À düTdæús¡ eékÕj·T+µ

ø±s¡ Áø£eT+‘√ eékÕj·T XÊK ø£*dæ |üì #j·÷*. ñeTà&ç ø±sê´#·s¡D s¡÷bı+~+#ê*. nø£ÿ&É e∫Ãq eT+∫ nqTuÛÑyê\qT

eékÕj·TXÊK ¬s’‘·T #Ó’‘·q´ j·÷Á‘·\˝À, ¬s’‘·T dü<ädüT‡\˝À Á|ü#ês¡+ #j·÷*. j·THé.|æ.j·T+., ùd+Á~j·T eékÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î

e÷¬sÿÏ+>¥ kÂø£s¡ + ø£*Œ+#+<äT≈£î Á|ü‘´ø£ #·s¡ \T #|ü≤º*.

eékÕj·T <ës¡T\≈£î dü+kÕú>∑‘· eT<ä∆‘·T:

eékÕj·T+ #·Ts¡T≈£î+>± kÕ>±\+fÒ eékÕj·T<ës¡T\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ dü+kÕú>∑‘· eT<ä∆‘·T n+~+#ê*.

yêdüÔe kÕ>∑T<ës¡T\+<ä]ø° dü+kÕú>∑‘·+>± u≤´+≈£î s¡TD≤\T n+~+#ê*.

ùdÿ Ÿ Ä|òt ô|ò’HêHé‡≈£î #·≥ºã<ä∆‘· ø£*Œ+∫ neT\T #j·÷*.

øö\T ¬s’‘·T\+<ä]ø° >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\T Çyê«*. yê]øÏ u≤´+≈£î\T s¡TD≤\T Ç#Ã+<äT≈£î >±qT Á|üuÛÑT‘·«+ u≤´+≈£î\≈£î øö+≥sY

>±´s¡+° Çyê«*. Ç+<äTø√dü+ ì~Ûì πø≤sTT+#ê*.

uÛÑ÷$Tô|’ Vü≤≈£îÿ\T Òø£b˛sTTHê eékÕj·T+ #düTÔqï eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\qT >∑T]Ô+∫, yê]øÏ |ü+≥ s¡TD≤\T n+~+#ê*.

Á>±eT+ j·T÷ìŸ>± |ü+≥\ ;e÷qT nìï õ˝≤¢\˝À nìï |ü+≥\≈£L e]Ô+|ü #j·÷*. ;e÷ |ü]Vü‰sêìï ¬s’‘·T\≈£î d”»Hé

|üPs¡ÔsTTq 3 HÓ\\˝À|ü⁄ n+~+#ê*.

ø£s¡Te⁄\T, e&É>∑fifl yêq\T, uÛ≤Ø esê¸\ ø±s¡D+>± |ü+≥\T qwüºb˛sTTq dü+<äs¡“¤+>±, |ü]Vü‰sêìï yÓ+≥H #Ó*¢+#+<äT≈£î

ã&Ó®Ÿ À ì<ÛäT\T πø≤sTT+#ê*. ø£s¡Te⁄ e÷qTé Ÿ À e÷s¡TŒ\T #dæ neT\T #j·÷*.

yê‘êes¡D dü÷N j·T+Á‘ê\qT Á|ü‹ ø£¢düºsY kÕúsTT˝À @s¡Œs¡#ê*. MÏ Ä<Ûës¡+>± ¬s’‘·T\≈£î dü÷#·q\T n+~+#ê*.

ø£¢düºsY kÕúsTT˝À e÷¬sÿŸ j·÷s¡T¶\qT @s¡Œs¡#ê*. ¬s’‘·T\T ‘Ó∫Ãq ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î m+&É, yêq qT+∫ s¡ø£åD ø£*Œ+#ê*. e÷¬sÿŸ

j·÷s¡T¶\˝À ÄVü‰s¡ <ÛäHê´\ô|’ yùd ôddüT‡qT s¡<äT› #j·÷*. <äfi≤s¡T\ <√|æ&ûì n]ø£fÒº+<äT≈£î nìï #·s¡ \÷ #|ü≤º*.

ø±+Á≤≈£îº eékÕj·T |ü<ä∆‹˝À ø£+|ü \T/ yê´bÕs¡T\T, ¬s’‘·T\ eT<Ûä »]π> ˇ|üŒ+<ë\˝À eékÕj·T XÊK eT÷&Ée

uÛ≤>∑kÕ«$T>± e⁄+&Ü*. ¬s’‘·T\≈£î Hê´j·T+ »]π>˝≤ á |üŒ+<ë\qT neT\T #j·÷*.

¬s’‘·T\≈£î nedüs¡yÓTÆq düeT#êsêìï ø£¢düºsY kÕúsTT˝À ¬s’‘·T ùdyê πø+Á<ë\ <ë«sê n+~+#ê*. Ç+<äTø£edüs¡yÓTÆq kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„Hêìï Äj·÷ πø+Á<ë\≈£î düeT≈£LsêÃ*.

eékÕj·T $<ä , |ü]XÀ<Ûäq\T:

sêh+˝Àì Á|ü‹ ¬syÓq÷´ &ç$»Hé ˝Àq÷, Á|üuÛÑT‘·« eékÕj·T bÕ*f…øÏïø ø£fi≤XÊ\qT HÓ\ø=˝≤Œ*. Á|ü‹ õ˝≤¢ Àq÷

eékÕj·T Ç+»˙]+>¥ (nÁ–ø£\Ãs¡ Ÿ _.md”‡) ø£fi≤XÊ\qT, |”J ø√s¡T‡\‘√ düVü‰ HÓ\ø=˝≤Œ*. 80 XÊ‘·+ d”≥¢qT

eékÕj·T ≈£L©\T, øö\T ¬s’‘·T\‘√ düVü‰ eékÕj·T<ës¡T\ |æ\¢\≈£î πø≤sTT+#ê*. |ò”E Øj·T+ãsY‡yÓT+Ÿ kÂø£sê´ìï

á ø£fi≤XÊ\\≈£î ≈£L&Ü $düÔ]+#ê*. e÷]q yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\T, |ü+≥\ bı+~ø£≈£î nqT>∑TD+>± eékÕj·T $<ä

dæ\ãdtqT e÷sêÃ*.

Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑ eékÕj·T |ü]XÀ<ÛäHê kÕúHê\˝À XÊÅdüÔy˚‘·Ô\ b˛düTº\qT uÛÑØÔ #˚j·÷*. |ü]XÀ<Ûäq\qT, ì<ÛäT\ Ks¡TÃqT,

|òü*‘ê\qT k˛wü Ÿ Ä&çŸ ÁøÏ+<ä≈£î rdüT≈£îsêyê*. düTdæús¡ eékÕj·T |ü<ä∆‘·T\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq\≈£î 50 XÊ‘·+ XÊÅdüÔy‘·Ô\qT,

7

ì<ÛäT\qT πø≤sTT+#ê*. |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\T yê&Éì eékÕj·T+˝À, ùd+Á~j·T eékÕj·T+˝À Ç|üŒÏπø e∫Ãq |òü*‘ê\qT

Áø√&ûø£]+∫, uÛÑ$wü ‘Y |ü]XÀ<Ûäq\qT ø=qkÕ–+#ê*.

Ä~yêd” /<ä[‘· eékÕj·T <ës¡T\≈£î eT<ä∆‘·T:

ôw&É÷´ Ÿ¶ ÁbÕ+‘·+˝À Ä~yêd”\T kÕ>∑T #düTÔqï |ü+≥\qT s¡øÏå+#ê*.

yê] |ü+≥ ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î, n&ÉM ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î e÷¬sÿÏ+>¥ kÂø£sê´ìï ø£*Œ+#ê*.

á ÁbÕ+‘ê\˝À eékÕj·T s¡kÕj·THê\ neTàø±\qT ìùw~Û+#ê*.

$$<Ûä uÛÑ÷ |ü+|æD° |ü<∏äø±\ ÁøÏ+<ä kÕ>∑T uÛÑ÷$T bı+~q <ä[‘· ¬s’‘·T\ eékÕj·÷ìøÏ Á|ü‘´ø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+#ê*.

yê]øÏ dü+kÕú>∑‘· eT<ä∆‘·T n+~+#ê*.

¬s’‘·T Ä‘·àVü≤‘· u≤~Û‘· ≈£î≥T+u≤\≈£î düVü‰j·T+:

¬s’‘·T Ä‘·àVü≤‘· u≤~Û‘· ≈£î≥T+u≤\ìïÏø° J.y√.HÓ+. 421 Á|üø±s¡+ mø‡Áπ>wæj·÷ #Ó*¢+#ê*. mø‡ Áπ>wæj·÷ yÓTT‘êÔìï 5

\ø£å\≈£î ô|+#ê*. Äj·÷ ≈£î≥T+u≤\ u≤´+≈£î n|ü\qT |üP]Ô>± e÷|ò” #j·÷*. ¬s’‘·T Ä‘·àVü≤‘· qT ìsê∆]+#·T≈£îH+<äT≈£î

m|òt.◊.ÄsY.qT ÁbÕ‹|ü~ø£>± #düTø√yê*. õ˝≤¢ kÕúsTT˝À eékÕj·T, ¬syÓq÷´, ¬s’‘·T, dü«#·Ã¤+<Ûä dü+düú\ Á|ü‹ì<ÛäT\‘√ ø£

ø£$T°ì ydæ, m|üŒÏø£|ü&ÉT |üs¡ yøÏådü÷Ô u≤~Û‘· ≈£î≥T+u≤\≈£î Hê´j·T+ #ùd Á|üÁøÏj·TqT 3 HÓ\\˝À |üP]Ô #j·÷*.

$<äT´‘Y cÕø‘√ eTs¡DÏ+∫q eékÕj·T<ës¡T\≈£î ≈£L&Ü yÓ+≥H |ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+#ê*.

8

‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À <ä[‘·T\≈£î uÛÑ÷$T ø=qT>√\T`nqTuÛÑyê\T, düyêfi¯ófl, $<Ûëq|üs¡yÓTÆq dü÷#·q\T

&Üˆˆ mdt. d”‘ê˝øÏåà

eékÕj·T+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&çq <ä[‘· ≈£î≥T+u≤\≈£î 3 mø£sê\ uÛÑ÷$Tì Çyê«\ì ‘Ó\+>±D≤ Á|üuÛÑT‘·«+ rdüT≈£îqï ìs¡íj·T+

ÄVü‰«ì+#·<ä–q~. uÛÑ÷$T Òì ù|<ä\≈£î Á|ü‘´øÏ+∫ eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T \_Û+#·≥+ dü+‘√wüø£s¡yÓTÆq $wüj·T+. Ï.ÄsY.mdt.

Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü»\≈£î Ç∫Ãq mìïø£\ Vü‰MTì |üP]Ô #j·T≥+ ø√dü+ Ä>∑düTº 15e ‘Bq nìï õ˝≤¢\˝À 500 eT+&É ≤\˝Àì 500

Á>±e÷\˝À (m+|æø£ #düT≈£îqï Á>±e÷\˝À) á uÛÑ÷ |ü+|æD° ø±s¡ Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_ÛdüTÔqï~. á ø±s¡ Áø£eT+˝À uÛ≤>∑+>± ô|’\Ÿ

|ü<ä∆‹ ô|’ m+|æø£ #düT≈£îqï Á>±e÷\˝À uÛÑ÷$T Òì, Òø£ 3 mø£sê\ ø£+fÒ ‘·≈£îÿe uÛÑ÷$T >∑\ yê]ì >∑T]Ô+∫ Ä ≈£î≥T+u≤\≈£î

3 mø£sê\ uÛÑ÷$Tì |ü+|æD° #kÕÔs¡T. Ä ≈£î≥T+u≤\T eékÕj·T+ #düTø√e&ÜìøÏ M\T>± ø£ @&Ü~ es¡≈£î nedüs¡yÓTÆq $$<Ûä

eT<ä∆‘·T eédüú\T, ùde\T n+~+#·≥+ ≈£L&Ü á ø±s¡ Áø£eT+˝À uÛ≤>∑+>± e⁄+~. á uÛÑ÷ |ü+|æD° ø±s¡ Áø£eT $~Û $<ÛëHê\T

Ç+ø± s¡÷bı+< <äX˝ÀH e⁄qï|üŒÏø° Ï.ÄsY.mdt Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü<Ûëq+>± e÷¬sÿŸ qT+&ç uÛÑ÷$Tì ø=qT>√\T #dæ uÛÑ÷ |ü+|æD°

»s¡bÕ\ì Á|üj·T‹ïdüTÔqï~. nsTT‘ Ç~ nHø£ Á|üXï\T, düyêfifl‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï~. á uÛÑ÷$T ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£e÷ìøÏ mdt.dæ.,

mdt.Ï. düuŸbÕ¢Hé ì<ÛäT\qT $ìjÓ÷–+#·uÀ‘·Tqï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔqï~. Ç~ 80% Á>±+Ÿ >±q÷, 20% e&û¶ Òì s¡TD+>±q÷

ÇdüTÔqï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔ+~.

ù|<ä\T uÛÑ÷$Tì bı+<ä≤ìøÏ uÛÑ÷$T ø=qT>√\T #j·T≥+ nH eP´Vü≤+ ø=‘·Ô<MT ø±<äT. 1980\˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ ù|<ä, uÛÑ÷$T Òì <ä[‘· eTVæ≤fi¯\≈£î ôw&É÷´ Ÿ ≈£î˝≤\ düVü≤ø±s¡ ô|ò’HêHé‡ ø±s√ŒπswüHé (m.|æ.mdt. dæ.dæ.m|òt) <ë«sê

bÕøÏåø£ Á>±+≥T, bÕøÏåø£ ãTTD+ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’q düVü‰j·÷ìï n+~+#·≤ìøÏ z |ü<∏äø±ìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~. á |ü<∏äø£+ nHø£

J.y√.\ <ë«sê |ü\T e÷s¡T¢ dües¡D\T »]– Ç|üŒÏø° neT\T˝À e⁄+~.

2004˝À Ç+~sê Áø±+‹ |ü<∏ä+ (◊.¬ø.|æ)˝À uÛ≤>∑+>± uÛÑ÷$T Òì ù|<ä eTVæ≤fi\≈£î ñ‘êŒ<äø£yÓTÆq uÛÑ÷eTT\qT n+~+#·≤ìøÏ

uÛÑ÷$T ø=qT>√\T |ü<∏äø±ìï Á|üyXô|≤ºs¡T. á ø±s¡ Áø£e÷ìøÏ Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+∫+~. Bìì sêh+˝Àì

128 eT+&É ≤\˝Àì 190 Á>±e÷\˝À neT\T #XÊs¡T. Bìì 2009˝À eTT–+#ês¡T. á ø±s¡ Áø£eT+˝À 2,937.45 \ø£å\

ô|≥Tºã&ç‘√, 5,303 eT+~ uÛÑ÷$T Òì ù|<ä eTVæ≤fi\ ø√dü+ 4,539.24 mø£sê\ uÛÑ÷$Tì ø=qT>√\T #XÊs¡T. á |ü<∏äø£+ <ë«sê

uÛÑ÷$Tì bı+~q yê]˝À 90 XÊ‘·+ eT+~ mdt.dæ., mdt.Ï.\≈£î #Ó+~q yêπs.

n$uÛ≤»´ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À 6 õ˝≤¢\˝Àì <ë<ë|ü⁄ 25 Á>±e÷\˝À á s¡#·sTT‘· eTVæ≤fi\T

` uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\ ô|’ #dæq $düÔè‘· n<Ûä j·Tq+˝À uÛ≤>∑+>± ◊.¬ø.|æ.`mdt.Ç.ÄsY.|æ. m.|æ.mdt.dæ.dæ.mdt uÛÑ÷$T ø=qT>√\T

ø±s¡ Áø£e÷\˝À eTVæ≤fi\ nqTuÛÑyê\qT ˝À‘·T>± |ü]XÀ~Û+#·≥+ »]–+~. uÛÑ÷$T ø=qT>√\T <ë«sê <ä[‘·T\≈£î uÛÑ÷$Tì

n+~+#ê\H Á|üdüTÔ‘· dü+<äs¡“¤+˝À uÛÑ÷$T ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£eT+˝À düeTdü \T, düyêfiflqT $X‚¢wæ+∫ ø=ìï ø°\ø£yÓTÆq >∑TDbÕsƒê\qT,

$<Ûëq|üs¡yÓTÆq dü÷#·q\qT s¡÷bı+~+#·≤ìøÏ Hê\T>∑T Á>±e÷\ πøåÁ‘·kÕúsTT |ü]XÀ<ÛäHê $esê\qT, ø=ìï >∑D≤+ø±\qT Ä<Ûës¡+

#düTø√e&É+ »]–+~. es¡+>∑ Ÿ õ˝≤¢ Vü≤düHé|ü]Ô eT+&É\+ dü÷&ÜHé|ü*¢, ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢ q+~ø=≥÷ÿs¡T eT+&É\+ n\÷¢s¡T,

lø±≈£îfi+ õ˝≤¢ d”‘·+ù|≥ eT+&É\+ ~ã“>∑÷&É, >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢, m&É¢bÕ&ÉT eT+&É\+ k˛˝≤dü nH Hê\T>∑T Á>±e÷\˝À uÛÑ÷$T

ø=qT>√\T |ü<∏äø£+ô|’ |ü]XÀ<Ûäq #j·T≥+ »]–+~.

◊.¬ø.|æ.`mdt.Ç.ÄsY.|æ. uÛÑ÷$T ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£eT+˝À Á>±eT+˝Àì dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\T neTàø±ìøÏ e⁄qï

uÛÑ÷$Tì, neTà≤ìøÏ dæ<ä∆+>± e⁄qï neTàø£+ <ës¡T\qT >∑T]Ô+#·e\dæ e∫Ã+~. |ü]$T‹øÏ $T+∫q $T>∑T\T uÛÑ÷eTT\qT

>∑T]Ô+#·≥+ Òø£ nqs¡TΩ …’q, Á>±eT+˝À ìedæ+#·ì uÛÑ÷kÕ«eTT\qT+&ç uÛÑ÷eTT\qT ‹]– rdüTø√e≥+ e+Ï #·s¡ \ <ë«sê

Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‘· ø£å+>± uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\qT neT\T #j·T≤ìøÏ ã<äT\T á Áø£eT+˝À dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\qT uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT

#dæ+~. Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î ô|<ä› m‘·TÔq ¬s‹Ô+∫q e÷¬sÿŸ Ä<Ûë]‘· uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\qT eTT+<äT≈£î ‘e≥+˝À uÛ≤>∑+>± #·÷&Ü*.

Ç~ ªªù|<ä\≈£î uÛÑ÷$T |ü⁄q:|ü+|æD° #j·T≥+˝À e÷¬sÿŸqT $»j·Te+‘·+>± e⁄|üjÓ÷–+#·e#·TÃµµ nH ø£ <äTs¡“\yÓTÆq Vü≤ ô|’

9

Ä<Ûës¡|ü&çq ø±s¡ Áø£eT+. ªªô|<ä› ø£eT‘ê\≈£î dü_‡&û\qT ‘·–Z+∫ yê]øÏ eékÕjT‘·s¡ dü<äTbÕj·÷\qT ø£*Œ+∫q≥¢sTT‘ yês¡T

uÛÑ÷eTT\qT neTà≤ìøÏ Áb˛‘ê‡Vü≤+ \_ÛdüTÔ+~. n|ü&ÉT e÷¬sÿŸ À uÛÑ÷$T neTàø±ìøÏ e⁄+≥T+~. <ëìì uÛÑ÷ ø=qT>√\T

|ü<∏äø±\ <ë«sê ù|<ä\T ø=qTø√ÿe≤ìøÏ M\T ø£*Œ+#·e#·TÃµµ nH~ á dæ<ë∆+‘êìøÏ Ä<Ûës¡+. nsTT‘ á Vü≤ ì»+ ø±<ä ,

Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£Ï+∫q <Ûäs¡≈£î uÛÑ÷$Tì neTà≤ìøÏ m≈£îÿe eT+~ uÛÑ÷ j·T»e÷qT\T eTT+<äT≈£î sê Ò<ä πøåÁ‘· kÕúsTT n<Ûä j·Tq+

<ë«sê ‘Ó\TdüTÔqï~.

uÛÑ÷eTT\ <Ûäs¡\≈£î ¬sø£ÿ\T

uÛÑ÷ e÷¬sÿŸ ÀøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üy•+∫q|ü&ÉT Ä #·T≥Tº Á|üø£ÿ\ ÁbÕ+‘ê\˝À uÛÑ÷$T <Ûäs¡\T nq÷Vü≤ýÓTÆq y>∑+˝À

ô|]–q≥T¢ |ü]XÀ<Ûäq˝À ‘Ó\TdüTÔqï~. Bì e\¢ Bs¡Èø±\+˝À uÛÑ÷$T ø=qT>√\T |ü<∏äø£+ eTqC≤\<äT. á |ü<∏äø£+ |ü]~Û À Òì ù|<ä

¬s’‘·T\T uÛÑ÷$Tì ø=q≥+ Òø£ øö\T≈£î rdüTø√yê\qT ≈£îqï|ü&ÉT Ç~ yê]ô|’ Á|ü‹≈£L\ Á|üuÛ≤yêìï ø£*–düTÔ+~. e÷¬sÿŸ πs≥T

ô|s¡T>∑T‘·T+<äH ÄX‘√ uÛÑ÷ j·T»e÷qT\T uÛÑ÷$Tì neTà≈£î+&Ü e⁄+&É≥+ Òø£ n+‘·≈£î eTT+<äT neTTà‘êeTqï <ëìø£+fÒ #ê˝≤

‘·≈£îÿe uÛÑ÷$Tì neTà≥+ ≈£L&Ü »]–q dü+<äsê“¤\T e⁄HêïsTT.

n+<äTπø Á|üuÛÑT‘·«+ eTT+<äT>± eékÕj·T+ #Ój·T´ì, Á>±eT+˝À ìedæ+#·ì uÛÑ÷ j·T»e÷qT\qT uÛÑ÷eTT\ qT+&ç U≤∞

#sTT+# ñ<›X+‘√ ø=ìï Áb˛‘ê‡Vü‰\qT Á|üø£Ï+#·≥+ <ë«sê ˇø£ eTT+<äT C≤Á>∑‘·Ô #·s¡ >± eékÕj·T uÛÑ÷ e÷¬sÿŸ ôV≤#·TÃ

‘·>∑TZ\≈£î >∑T]ø±≈£î+&Ü dæúØø£]+#ê*. <ëì‘√bÕ≥T uÛÑ÷ ]ø±s¡T¶\qT qMø£]+#·≥+, uÛÑ÷ >∑]wüº |ü]$T‹ì düe]+#·≥+, nHê Áø±+‘·yÓTÆq

nôd’qT¶ uÛÑ÷eTT\qT, nqs¡TΩ …’q e´≈£îÔ\ #‹˝À e⁄qï Ç‘·s¡ kÕ>∑T jÓ÷>∑ yÓTÆq Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷eTT\qT ‹]– kÕ«BÛq+ #düTø√e≥+

e+Ï #·s¡ \qT ≈£L&Ü #|ü≤º*. Òq≥¢sTT‘ ˇø£ÿ uÛÑ÷$T ø=qT>√\T |ü<∏äø£+ <ë«sê e÷Á‘·yT ù|<ä\≈£î |ü+∫ Çe«≤ìøÏ

nedüs¡yÓTÆq uÛÑ÷eTT\qT düMTø£]+#·≥+ kÕ<Ûä + ø±<äT. nqs¡TΩ …’q uÛÑ÷ j·T»e÷qT˝ô|’Hê, uÛÑ÷ e÷¬sÿŸ ô|’Hê m+‘√ ø=+‘·

n~Ûø±]ø£ n+ø£å\ #·s¡ qT $~Û+# #·s¡ \T #|ü≥ºø£b˛‘ uÛÑ÷ ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£e÷\T Bs¡Èø±\+˝À eTqC≤\eì πøåÁ‘· kÕúsTT

n<Ûä j·Tq+ dü÷∫düTÔqï~.

kÕe÷õø£ ndüe÷q‘·\qT ‘=\–+#·ì uÛÑ÷ ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£eT+

≈£î\|üs¡yÓTÆq, uÛÑ÷ j·÷»e÷q´ |üs¡yÓTÆq eéd”Ôø£è‘· ndüe÷q‘·\qT á uÛÑ÷ ø=qT>√\T ø±s¡´Áø£eT+ ô|<ä›>±

|ü]wüÿ]+#· Òø£b˛sTT+<äì |ü]XÀ<Ûäq˝À ‘Ó\TdüTÔqï~. ô|’>± uÛÑ÷$T Òì ‘·qeTTq÷, ù|<ä]ø±˙ï |ü]wüÿ]+#·≤ìøÏ e÷¬sÿŸ

nqT≈£L\ ô|ò’HêqT‡ ô|≥Tºã&ç e÷sêZìï nqTdü]+#·≥+ e\¢ n≥Te+Ï ndüe÷q‘·\qT ø£|æŒ|ü⁄#Ã Á|üj·T‘·ï+ »s¡T>∑T‘·T+~.

n<Ûä j·Tq+ #dæq nìï Á>±e÷\˝Àq÷ ≈£L&Ü ◊.¬ø.|æ., mdt.Ç.ÄsY.|æ, m.|æ.mdt.dæ.dæ.m|òt düVü‰j·T+‘√ »]–q uÛÑ÷$T

ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£e÷\˝À \_›<ës¡T\T n|üŒÏπø Ä uÛÑ÷eTT\˝À #ê˝≤ ø±\+>± øö\T <ës¡T\T>±H√, eékÕj·T ≈£L©\T >±H√

|üì #düTÔHêïs¡T. uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\ <äèø√ÿD+ qT+&ç #·÷ùdÔ á ≈£î≥T+u≤\≈£î nqs¡TΩ …’q uÛÑ÷ j·T»e÷qT\qT U≤∞ #sTT+∫ Ä

uÛÑ÷eTT\ô|’ j·÷»e÷q´ Vü≤≈£îÿ\T Çe«e\dæ e⁄+~. yêdüÔe kÕ>∑T<ës¡T\ $esê\T Á|ü‹|òü*+# $<Ûä+>± uÛÑ÷$T ]ø±s¡T¶\qT

düMø£]+#·e\dæ e⁄+~. <ëìøÏ ã<äT\T uÛÑ÷$T ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£eT+˝À eTVæ≤fi≤ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\T dü+ã+~Û‘·

n~Ûø±s¡T\‘√ ø£\dæ Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡ísTT+∫q <Ûäs¡≈£î uÛÑ÷$Tì nyTà≥≥T¢ uÛÑ÷ j·T»e÷qT\‘√ dü+Á|ü~+|ü⁄\≈£î ~>∑T‘ês¡T.

uÛÑ÷ ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£eT+ eTVæ≤fi\≈£î ø£*Œ+∫q Ä]úø£ kÕ~Ûø±s¡‘· #ê˝≤ |ü]$T‘·yÓTÆq~. n~ Á|üdüTÔ‘·+ Á>±e÷\˝À ñ

ìøÏ À e⁄qï ≈£î\+, *+>∑|üs¡yÓTÆq (C…+&ÉsY) ndüe÷q‘·\qT ô|<ä›>± e÷s¡Ã Òø£ b˛sTT+~.

eTVæ≤fi¯\ eT<Ûä ‘·>±<ë\T:

uÛÑ÷ ø=qT>√\T |ü<∏äø£+ mdt.ôV≤#Y.õ. eTVæ≤fi\ eT<Ûä dü+|ò”TuÛ≤yê˙ï, düVü≤ø±sê˙ï |üÏwüº|üs¡#·e\dæ+~ b˛sTT yê]

eT<Ûä , Á>±eT+˝Àì $$<Ûä kÕe÷õø£ ôdø£åqT¢, düeT÷Vü‰\ eT<Ûä ndü+‘·è|æÔ , ‘·>±<ë\q÷ ô|+#·≤ìøÏ <ë] rdæ+~. ◊.¬ø.|æ.`

mdt.Ç.ÄsY.|æ. m.|æ.mdt.dæ.dæ.m|òt á ¬s+&ÉT ø±s¡ Áø£e÷\˝À ≈£L&Ü Á|üuÛÑT‘·« bÕÁ‘· e⁄+&É&É+‘√ uÛÑ÷$T j·÷»e÷q´+ ø√dü+

uÛÑ÷$T Òì ≈£î≥T+u≤\˝À Äø±+ø£å\T ô|]>±sTT. nsTT‘ neTàø±ìøÏ uÛÑ÷$T ‘·≈£îÿe>± ñqï+<äTq ãè+<ë\˝Àì düuÛÑT´\ eT<Ûä

ndü+‘·è|æÔøÏ <ë] rdæ+~. \_› bı+~q yê]˝À ≈£L&Ü ndü+‘·è|æÔ HÓ\ø=qï~. m+<äTø£+fÒ yês¡T Ä•+∫q <ëì ø£+fÒ yês¡T

ì»+>± ø=qT>√\T #j·T>∑*–+~ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe. (ˇø£ mø£s¡+ ø£+fÒ ‘·≈£îÿe)

10

Ç≥Te+Ï $yê<ë\qT ‘·|æŒ+#·≤ìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ eTT+<äT>± ˇø£ bÕs¡<äs¡Ùø£ |ü<ä∆‹˝À uÛÑ÷$T Òì yê] …ø£ÿ\T rdæ,

Á>±eTeTT Òø£ |ü+#êsTTr kÕúsTT˝À uÛÑ÷ |ü+|æD°øÏ m+‘· $d”Ôs¡í+˝À kÕ>∑T uÛÑ÷$T n+<äTu≤≥T˝À e⁄qï<√ e÷|æ+>¥ #Ój·÷´*.

yês¡dü‘·« Vü≤≈£îÿ\T

uÛÑ÷$T ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£e÷\T eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#·≤ìøÏ ñ<›•+∫q$. nsTT‘ yêÏì ˇø£ ‘·s¡+

‘·sê«‘· ≈£î≥T+ã+˝À|ü\ eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T j·÷»e÷Hê´ìï ø=qkÕ–+# $<Ûä+>± C…+&ÉsY düŒèVü≤ ø£*–q $<Ûä+>± s¡÷bı+~+#· Ò<äT.

ñ<ë: ø£ eTVæ≤fi≤ \_›<ës¡T eTs¡DÏ+∫q≥¢sTT‘ Ä uÛÑ÷$T me]øÏ #Ó+<äT‘·T+~ nH $wüj·T+ô|’ düŒwüº‘· Ò<äT. uÛÑ÷$T ø=qT>√\T

|ü<∏äø±\T Òø£ eTπs<Ó’Hê Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡ Áø£e÷\ <ë«sê eTVæ≤fi\qT ì»+>± kÕ~Ûø±s¡T\qT #Ój·÷´\qT≈£î+fÒ, ≈£î≥T+ã+˝À Ç‘·s¡

eTVæ≤fi\≈£î yês¡dü‘·« Vü≤≈£îÿ\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\qT á ø±s¡ Áø£e÷\˝À düŒwüº+>± n+‘·sê“¤>∑+ #Ój·÷´*.

HêeTe÷Á‘·yÓTÆq uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T

◊.¬ø.|æ. <ë«sê ø±˙, mdt.dæ ø±s√ŒπswüHé <ë«sê >±˙ neT\T »]–q uÛÑ÷ ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£e÷\T uÛÑ÷$T Òì yê]øÏ

Ç∫Ãq$ πøe\+ HêeT e÷Á‘·yÓTÆq Òø£ ø±–‘ê\πø |ü]$T‘·yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\T. ◊.¬ø.|æ. $wüj·T+˝À \_›<ës¡T\ uÛÑ÷$T dü«j·T+

düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\ Á>±eT düe÷K´ e<ä› 10`15 dü+e‘·‡sê\˝À yês¡T n|ü rπsÃ es¡≈£î ‘·qU≤˝À ô|≥º≥+ »]–+~. mdt.dæ.

ø±s√ŒπswüHé $wüj·T+˝À ≈£L&Ü n|ü rπses¡≈£î uÛÑ÷$T |ü≤º\T eTVæ≤fi\≈£î ã~© #Ój·T´ Ò<äT. Bì ns¡ú+ á |ü<∏äø±\ ÁøÏ+<ä

uÛÑ÷$T bı+~q \_›<ës¡T\T yÓTT‘·Ô+ n|ü rπsÃ es¡≈£î ø£ s¡ø£yÓTÆq |üŒ+<ä+˝À e⁄qï øö\T<ës¡T\T>±H ø=qkÕ>±s¡T. yÓTT<ä≥

uÛÑ÷$T j·T»e÷qT\≈£î, ‘·sê«‘· u≤´+≈£î\≈£î, ‘·sê«‘· Á>±eT düe÷K´≈£î. yês¡T ì»yÓTÆq uÛÑ÷ j·T»e÷qT\T ø±e≤ìøÏ 10 @fió

fl ô|’q |üÏº+~. á nqTuÛÑe+ <äècÕº uÛÑ÷$Tì ø=qT>√\T #dæq Òø£ ã~© #dæq yÓ+≥H ù|<ä\≈£î |üP]Ô n~Ûø±s¡ Vü≤≈£îÿ\qT ≈£L&Ü

ã~© #ùd ø£ e´edüúqT s¡÷bı+~+#ê*. <ëì‘√bÕ≥T uÛÑ÷$T Òì yê]øÏ ø=qT>√\T #dæq uÛÑ÷$T $wüj·T+˝ÀqsTTHê, |ü+|æD°

#dæq uÛÑ÷$T $wüj·T+˝ÀqsTTHê uÛÑ$wü ‘·TÔ À uÛÑ÷eTT\qT Á|üC≤ Á|üjÓ÷»q+ ù|s¡T‘√ ‹]– rdüTø√e≥+ Òø£ eT[fl+#·≤ìï

ìs√~Û+# $<Ûä+>± s¡ø£åD ìj·Te÷\T bı+<äT|üs¡#ê*.

yÓTT‘·Ô+ MT<ä uÛÑ÷$T ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£e÷\ nqTuÛÑyê\ <ë«sê ‘Ó\TdüTÔqï<$T≥+fÒ MÏ e\¢ \_› bı+~+~ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe

XÊ‘·+ ≈£î≥T+u≤ Òqì. uÛÑ÷$Tì n$Tàq yê] $esê\˝ÀøÏ yÓ[‘ á ≈£î≥T+u≤\˝À n‘· ~Û≈£î\≈£î e+<ä\ mø£sê\ uÛÑ÷$T

e⁄qï≥T¢, ô|’>± yês¡T Ç‘·s¡ Ä<ëj·T eqs¡T\T ø£*– e⁄qï≥T¢ Òø£ <ä÷s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À`|ü≥ºD≤\T, q>∑sê\˝À, Ç‘·s¡ <XÊ\˝À

ìedædüTÔqï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔ+~. yê]˝À #ê˝≤ eT+~ ‘·eT≈£îqï uÛÑ÷$T˝À n‹ ø=~› $d”Ôs¡í+˝À uÛÑ÷$Tì e÷Á‘·yT neTà≥+ <ë«sê

e<äT\T≈£îì Ç+ø± ô|<ä› $d”Ôs¡í+ uÛÑ÷$Tì ‘·eT e<› e⁄+#·T≈£îHêïs¡T. Bìì ãÏº $$<Ûä uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\ #·≤º\qT ñ\¢+|òæTdüTÔqï

yê] uÛÑ÷eTT\qT e÷¬sÿŸ ÀøÏ rdüT≈£îsêe≤ìøÏ yê]øÏ Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\qT n+~+#·≥eTH~ Bs¡Èø±\+>± #·÷dæq|ü&ÉT uÛÑ÷$T Òì

ù|<ä\≈£î uÛÑ÷$Tì n+~+#·≥+˝À Ç~ eTq>∑*–q |ü<ä∆‘Hê nH Á|üXï ‘· …‘·TÔ‘·T+~. á düeTdü qT |ü]wüÿ]+#·q+‘· es¡≈£î

n<äq|ü⁄ uÛÑ÷$T n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sê<äT. uÛÑ÷$T ø=qT>√\T ø±s¡ Áø£e÷ìøÏ nedüs¡yÓTÆq uÛÑ÷$T ≈£L&Ü <=s¡ø£<äT. n+<äTπø Á|üuÛÑT‘·«+

uÛÑ÷$T ø=qT>√\TqT e÷Á‘·yT @¬ø’ø£ e÷s¡Z+>± #·÷&É≈£î+&Ü Ç‘·s¡ neø±XÊ\˝À <ëìì ø£Ï>± #·÷&Ü*. Á>±e÷\˝À Á|üdüTÔ‘·+

kÕúìø£+>± uÛÑ÷$T \uÛÑ ‘· m+‘· e⁄+~? m+‘· eT+~ uÛÑ÷$T Òì yês¡THêïs¡T, e´ekÕj·T+ #Ój·T´ì yês¡T, Á>±e÷\˝À ìedæ+#·ì

yês¡T, uÛÑ÷$T ô|’ Ä<Ûës¡|ü&Éì uÛÑ÷ j·T»e÷qT\ #‘·T\˝À m+‘· uÛÑ÷$T e⁄+~ nH $esê\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√yê*.

(s¡#·sTT‘· dü«‘·+Á‘· |ü]XÀ<Ûä≈£î\T,

¬s’‘·T dü«sê»´ y~ø£ sêh ø£$T° düuÛÑT´\T)

12

6. düeTÁ>∑yÓTÆq uÛÑ÷ $ìjÓ÷>∑ Á|üD≤[ø£

Á|ü‹ õ˝≤¢≈£î eékÕj·÷ìø°, |ü]ÁXeT\≈£L, Çfifl ìsêàD≤ìø°, Ç‘·s¡ eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\≈£L nedüs¡yÓTÆq uÛÑ÷$Tì

ns¡úe+‘·+>± πø≤sTT+#+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ ø£ düeTÁ>∑yÓTÆq uÛÑ÷ $ìjÓ÷>∑ Á|üD≤[ø£qT ‘·j·÷s¡T #j·T≤ìøÏ #=s¡e rdüTø√yê*.

uÛÑ÷ ùdø£s¡D, eékÕj·T+, |ü]ÁXeT\T, ñbÕ~Û ø£\Œq\≈£î dü+ã+~Û+∫q $<ÛëHê\qT $&ç$&ç>± #·÷&É≈£î+&Ü $düÔè‘·kÕúsTT uÛÑ÷

$ìjÓ÷>∑ Á|üD≤[ø£ À uÛ≤>∑+>± e⁄+&Ü*. á Á|üD≤[ø£ $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝Àì eékÕj·÷ìï, ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘·qT, Je yÓ’$<Ûë´ìï

ø±bÕ& $<Ûä+>± #·s¡ \T rdüTø√yê*, eékÕj·T uÛÑ÷eTT\qT eékÕjT‘·s¡ uÛÑ÷eTT\T>± e÷s¡Ã≤ìøÏ ø£ |ü]$T‹ $~Û+#ê*.

7. bÕ]ÁXÊ$Tø£ $<Ûëq+

‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À $$<Ûä s¡+>±\˝À, $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À |ü]ÁXeT\qT <äX\yêØ>± n_Ûeè~∆ #ùd+<äT≈£î ø£ düŒwüºyÓTÆq

bÕ]ÁXÊ$Tø£ $<Ûëq+ e⁄+&Ü*. >∑‘· Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê\ e\¢ $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ eT<Ûä »]–q ndüe÷q‘·\qT Ç~ dü]~<› $<Ûä+>±

e⁄+&Ü*. |ü]ÁXeT\ n_Ûeè~∆ kÕúìø£ nedüsê\T, eqs¡T\T, ñbÕ~Û ø£\Œq neø±XÊ\ Ä<Ûës¡+>± »s¡>±*. |ü]ÁXeT\ ø√dü+

uÛÑ÷ùdø£s¡D, ìsê«dæ‘·+ n‹ ‘·≈£îÿe>± e⁄+&≥≥T¢ #·÷&Ü*.

8. JeH√bÕ<ÛäT\T ø√˝ÀŒ‘·Tqï yê]ì ≈£L&Ü ÁbÕC…≈£îº u≤~Û‘·T\T>± #˚sêÃ*

á ø=‘·Ô uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≥º+ yÓTT≥ºyÓTT<äÏ kÕ] uÛÑ÷ùdø£s¡DqT |ü⁄qsêyêdü+, |ü⁄qs¡«éd”Ôø£s¡D n+XÊ\‘√ ø£*|æ |ü]>∑DÏdüTÔqï~.

πøe\+ uÛÑ÷$Tì ø√˝ÀŒ‘·Tqï yêπs>±ø£ <ëìô|’ Ä<Ûës¡|ü&çq Ç‘·s¡ ÁbÕ<∏ä$Tø£ JeH√bÕ<ÛäT\qT ø√˝ÀŒ‘·Tqï yê]ì ≈£L&Ü ªªÁbÕC…≈£îº

u≤~Û‘·T\T>±µµ á #·≥º+˝À >∑T]Ô+#·&ÉeTH~ nHø£ Á|üC≤ ñ<ä e÷\T, bÂs¡ düe÷» dü+düú\T kÕ–+∫q Á|ü#ês¡ ñ<ä eT+

|òü*‘·+>±H »]–+~. uÛÑ÷ùdø£s¡D e\¢ Á|ü‘· ø£å+>±, |üs√ø£å+>± u≤~Û‘·T\e⁄‘·Tqï ¬s’‘·T\T, øö\T ¬s’‘·T\T, eékÕj·T ≈£L©\T, #‹

eè‘·TÔ\ yês¡T, #H‘· ø±s¡T\T, ∫qï <äTø±D<ës¡T\T yÓTT<ä …’q yê]q+<ä]˙ >∑T]Ô+∫ …ø£ÿ˝ÀøÏ rdüT≈£îH $<Ûä+>± ñ|üø£$T° #dæq

J.y√. HÓ+. 68˝Àì e⁄|üj·TTø£ÔyÓTÆq n+XÊ\qT rdüTø√yê*. JeH√bÕ<ÛäT\T ø√˝ÀŒsTTq yê] $esê\qT »HêuÛ≤ …ø£ÿ\T,

kÕe÷õø£ Á|üuÛ≤e n+#·Hê ]b˛s¡Tº\ Ä<Ûës¡+>± düeTs¡úe+‘·+>± #j·÷*.

9. ns¡TΩ …’q ejÓ÷»qT\+<ä]ø° ñbÕ~Û

ˇø£ ≈£î≥T+ã+˝À ˇø£]øÏ e÷Á‘·yT Á|ü‘êé÷ïj·T ñbÕ~Û ø£*Œ+#ê\H dü÷Á‘·+ ≈£î≥T+ã+˝Àì Ç‘·s¡ ejÓ÷»qT˝ô|’

Á|üuÛ≤yêìï ø£\T>∑CÒdüTÔ+~. Ç~ Á|ü‘´øÏ+∫ eTVæ≤fi\qT u≤>± <Óã“rdüTÔ+~. m+<äTø£+fÒ yês¡T ‘·eT ≈£î≥T+ã+˝Àì eT>∑ yê]‘√H

b˛°|ü&Ée\dæ edüTÔ+~ ø£qTø£. kÕe÷õø£ Á|üuÛ≤e n+#·Hê Áø£eT+ uÛÑ÷ùdø£s¡D e\¢ u≤~Û+|üã& ≈£î≥T+ã+˝À n+<ä]˙ >∑T]Ô+∫

…ø£ÿ\˝ÀøÏ ‘Ó#Ã $<Ûä+>± s¡÷bı+~+#·ã&Ü*. yês¡T ø=‘·Ô s¡+>±\˝À ñbÕ~Û bı+< $<Ûä+>± yê] HÓ’|ü⁄D≤´\qT ô|+#+<äT≈£î ‘·–q

#·s¡ \T rdüTø√yê*.

10. dæ+– Ÿ $+&√

uÛÑ÷ ùdø£s¡D, |ü⁄qsêyêdü+, ØôdÏ ŸyÓT+Ÿ nH$ ÁÏãT´q Ÿ Òø£ n<∏ë]° s¡÷|ü+˝À Á|ü‹ õ˝≤¢ À Á|üuÛÑT‘·«+ n˙ï πø

n~Ûø±s¡ dü+düú <ë«sê neT\T »]π> $<Ûä+>± dæ+– Ÿ $+&√ |ü<ä∆‹ì @sêŒ≥T #Ój·÷´*.

11. ne>±Vü≤q ô|+#˚ ø±s¡ Áø£eT+

uÛÑ÷ùdø£s¡D »]–q|ü⁄&ÉT JeH√bÕ<ÛäT\qT ø√˝ÀŒsTTq yês¡T á #·≤ºìï <äT]«ìjÓ÷>∑+ #kÕÔs¡ì nqTø√e≥+˝À ì»+ Ò<äT.

m+<äT≈£+fÒ #ê˝≤ ÁbÕ+‘ê\˝À #ê˝≤ eT+~øÏ á #·≥º+ >∑T]+∫ ø±˙, á #·≥º+ e\¢ yê]øÏ e#Ã Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ ø±˙

‘Ó*j·T<äT. n+<äTπø Á|üuÛÑT‘·«+ á #·≥º+ >∑T]+∫ Á|ü»\˝À $düÔè‘· kÕúsTT˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·≤ìøÏ ã&Ó®Ÿ πø≤sTT+#ê*.

#·≥º+˝Àì eTTKýÓTÆq n+XÊ\qT kÕúìø£ uÛ≤wü À Á|ü»\≈£î #s¡yj·T≤ìøÏ $q÷‘·ï |ü<ä∆‘·T\˝À Á|ü#ês¡ ø±´+ô|sTTHé »s¡bÕ*.

12. $düÔè‘· kÕúsTT dü+Á|ü~+|ü⁄\T

2013 uÛÑ÷ùdø£s¡D #·≤ºìøÏ nedüs¡yÓTÆq e÷s¡TŒ\T #j·T≥+, ìj·Te÷\T s¡÷bı+~+#·≥+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ bÂs¡ düe÷»

dü+düú\T, mHéõz\T, |ü]XÀ<Ûä≈£î\T, $<ëý‘·Ô\‘√ $ÅdüÔ‘· kÕúsTT dü+Á|ü~+|ü⁄\T ìs¡«Væ≤+#ê*. n+‘·ø£+fÒ eTTK´+>± ñ|ü ø£$T°

düuÛÑT´\T Ç°e\ uÛÑ÷ ùdø£s¡D »]–q ÁbÕ+‘ê\˝À |üs¡ Ï+∫ u≤~Û‘· Á|ü»\‘√ e÷≤¢&ç düeTdü \qT ns¡ú+ #düTø√e≤ìøÏ

Á|üj·T‹ï+#ê*. sêh+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À ìsê«dæ‘·T …’q Á|ü»\‘√ $&ç>± dü+Á|ü~+|ü⁄\ düe÷yX+ ìs¡«Væ≤+#ê*.

13

nôd’HéyÓT+Ÿ uÛÑ÷eTT\qT |ü≤º uÛÑ÷eTT\T>± e÷s¡Ãe#·TÃHê?

14


15


16


17

nôd’HéyÓT+Ÿ uÛÑ÷eTT\T uÛÑ÷$T Òì ù|<ä\πø #Ó+<ë*

18


19


20

uÛÑ÷$T >∑D≤+ø±\T

21


22


23


24


25


26


27


28


29


30


31


32


33


34


35


36


37


39

Á|üuÛÑT‘·«+ s¡÷bı+~+# eékÕj·T $<ÛëHê\T,

s¡TDe÷|ò” ˝≤+Ï |ü<∏äø±\T me]øÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ü*?

eékÕj·Ts¡+>∑+ dü+øå√uÛÑ+˝À e⁄+<äì kÕ<Ûës¡D+>± n+<äs¡÷ e÷≤¢&ÉT‘·T+≤s¡T. yêdüÔyêìøÏ eékÕj·T s¡+>∑+˝À e⁄qï

yês¡+<äs¡÷ dü+øå√uÛÑ+˝À Òs¡T.

dü+øå√uÛÑ+˝À Òìyês¡T:

s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\T, |ü⁄s¡T>∑T $cÕ\T, ø£\T|ü⁄ eT+<äT\T, $‘·ÔHê\T, eékÕj·T |üìeTT≥T¢, j·T+Á‘ê\T nyTà ø£+|ü \÷,

yê´bÕs¡T\÷, &û\s¡÷¢ dü+øå√uÛÑ+˝À Òs¡T.

¬s’‘·T\ qT+&ç eékÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\T ø=ì, ÁbÕôddæ+>¥ #dæ e÷¬sÿŸ #ùd yê´bÕs¡T\÷, eékÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\qT m>∑TeT‹

#ùd yê´bÕs¡T\÷ dü+øå√uÛÑ+˝À Òs¡T.

e+<ä\ mø£sê\ ‘√≥\ j·T»e÷qT\÷, kÕ>∑T˙Ï edü‹, ô|≥Tºã&ç e⁄+&ç dü+e‘·‡s¡+˝À ¬s+&ÉT Ò<ë eT÷&ÉT |ü+≥\T

|ü+&ç+#˚ ô|<ä› ¬s’‘·T\÷ dü+øå√uÛÑ+˝À Òs¡T.

eékÕj·T uÛÑ÷eTT\qT #‹˝À e⁄+#·Tø=ì eékÕjT‘·s¡ eè‘·TÔ\˝À ø=qkÕ>∑T‘·÷, øö\T s¡÷|ü+˝À >±˙, eékÕj·T<ës¡T\T>±

#· ≤eTD° ne⁄‘·÷ ‘·≈£îÿe e&û¶\≈£î dü+kÕú>∑‘· s¡TD≤\ s¡÷|ü+˝À >±˙ Á|üjÓ÷»q+ bı+<äT‘·Tqïyês¡T dü+øå√uÛÑ+˝À Òs¡T.

eékÕj·T $<ä uÀ~Û+# n<Ûë´|ü≈£î\÷, eékÕj·T |ü]XÀ<Ûäq\T kÕ–düTÔqï |ü]XÀ<Ûä≈£î\÷, XÊÅdüÔy‘·Ô\÷, eékÕj·TXÊK

n~Ûø±s¡T\÷, dæã“+B dü+øå√uÛÑ+˝À Òs¡T.

Á|üdüTÔ‘·+ Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê\÷, dü+kÕú>∑‘· s¡TD≤\÷, dü_‡&û\÷, Ç‘·s¡ eT<ä∆‘·T eédüú\÷, ô|’ 5 ø±´≥Ø\ yê]πø m≈£îÿe>±

ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·THêïsTT.

dü+øå√uÛÑ+˝À e⁄qïyês¡T

¬s’‘·T Ä‘·àVü≤‘· u≤~Û‘· ≈£î≥T+u≤\T:

$T–*q nìï ÁX‚DT\ ø£+fÒ ¬s’‘·T Ä‘·àVü≤‘· u≤~Û‘· ≈£î≥T+u≤\T rÁe dü+øå√uÛÑ+˝À e⁄HêïsTT.

eékÕj·T ≈£L©\T:

esê¸<Ûës¡ ÁbÕ+‘ê\˝À dü]>± eékÕj·T |üqT\T <=s¡ø£ø£, Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä ‘·|üŒ, Ç‘·s¡

@ ñbÕ~Û neø±XÊ\÷ <=s¡ø£ì eékÕj·T ≈£L©\T dü+øå√uÛÑ+˝À e⁄Hêïs¡T.

øö\T ¬s’‘·T\T:

dü«+‘· uÛÑ÷$T Òø£, ô|≥Tºã&ç Òø£, dü+kÕú>∑‘· s¡TD≤\T, ;e÷ kÂø£s¡ + n+<äø£, Åô|’y≥T s¡TD≤\ _˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT

øö\T ¬s’‘·T\T dü+øå√uÛÑ+˝À e⁄Hêïs¡T. M]øÏ ÇHé|ü⁄Ÿ dü_‡&û\÷ n+<ä&É+ Ò<äT.

Ä~yêd” ¬s’‘·T\T:

Ä~yêd”\ eékÕj·÷ìøÏ m≥Te+Ï eT<ä∆‘·T eédüú\÷ Òe⁄. dü+kÕú>∑‘· s¡TD≤\T ndü\T n+<ä&É+ Ò<äT. |ü+≥\ ;e÷

kÂø£s¡ + Ò<äT. ‘·–qìï kÕ>∑T˙Ï edü‘·T\T ≈£L&Ü Òø£ dü+øå√uÛÑ+˝À e⁄Hêïs¡T.

$$<Ûä uÛÑ÷ |ü+|æD° |ü<∏äø±\ ÁøÏ+<ä uÛÑ÷$T bı+~q ù|<ä ¬s’‘·T\T:

$$<Ûä uÛÑ÷ |ü+|æD° |ü<∏äø±\ ÁøÏ+<ä uÛÑ÷$T bı+~q mdt.dæ., mdt.Ï., yÓqTø£ã&çq ≈£î˝≤\ ù|<ä\≈£î uÛÑ÷$Tì kÕ>∑TjÓ÷>∑ +

#düTø√e&ÜìøÏ >±˙, eékÕj·T+ #düTø√e&ÜìøÏ >±˙ ‘·–q dü+kÕú>∑‘· eT<ä∆‘·T \_Û+#·ø£ dü+øå√uÛÑ+˝À e⁄Hêïs¡T.

dæ.C….m|òt.mdt.\ ˝Àì düuÛÑT´\÷ á ø√e˝Àπø ekÕÔs¡T.

eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\T:

uÛÑ÷$T ô|’ |ü≤º Vü≤≈£îÿ\T Òì eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\≈£î, eTTK´+>± ˇ+≥] eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\≈£î ≈£L&Ü @ $<ÛäyÓTÆq dü+kÕú>∑‘·

eT<ä∆‘·÷ n+<ä&É+ Ò<äT.

40

düqï, ∫qï ø±s¡T ¬s’‘·T\T:

z y˚Ts¡≈£î dü«+‘· uÛÑ÷$T e⁄Hêï, ‘·–q+‘· ô|≥Tºã&ç Òø£, ùdÿ Ÿ Ä|òt ô|ò’HêHé‡ Á|üø±s¡+ |ü+≥ s¡TD≤\T n+<äø£, Åô|’y˚≥T

s¡TD≤\ _˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT Ms¡T dü+øå√uÛÑ+˝À e⁄Hêïs¡T.

esê¸<Ûës¡ ÁbÕ+‘ê\ ¬s’‘·T\T:

esê¸<Ûës¡ ÁbÕ+‘ê\˝À, nqTe⁄>±ì uÛÑ÷eTT\˝À ;° |ü‹Ô ≤+Ï yêDÏ»´ |ü+≥\qT ydæq ¬s’‘·T\T ~>∑Tã&ÉT\T dü]>± sêø£,

Ks¡TÃ\ uÛ≤s¡+ ô|]– dü+øå√uÛÑ+˝À e⁄Hêïs¡T.

Ms¡+<äs¡÷ e´ekÕj·÷Hï eè‹Ô>± qeTTà≈£îHêï, kÕ>∑T uÛÑ÷$T Ò≈£, kÕ>∑T˙s¡T Òø£, ô|≥Tºã&ÉT\T Òø£, dü+kÕú>∑‘· s¡TD≤\T,

;e÷ kÂø£s¡ + n+<äø£, –≥Tºu≤≥T <Ûäs¡\T sêø£, Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À eTÚ*ø£ edü‘·T\T Òø£ qwüºb˛‘·THêïs¡T. dü+øå√uÛÑ+˝À

|ü&ÉT‘·THêïs¡T. Á|üuÛÑT‘·« e´ekÕj·T $<ÛëHê\÷, s¡TD e÷|ò” ˝≤+Ï |ü<∏äø±\÷ M]øÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˝≤ s¡÷bı+<ë*. neT\T

#j·Tã&Ü*. Ç+<äTø√dü+ ì<ÛäT\ πø≤sTT+|ü⁄ »s¡>±*. Çe˙ï kÕe÷õø£ ‘·ìF (k˛wü Ÿ Ä&çŸ) ÁøÏ+<ä ø=qkÕ>±*.

41

eékÕj·T s¡TD≤\T ` s¡TD e÷|ò” ` düeTdü \T

eékÕj·T<ës¡T\T eékÕj·T+ #j·T&ÜìøÏ kÕ>∑T uÛÑ÷$T, kÕ>∑T˙s¡T, eT+∫ $‘·Ôq+ m+‘· ø°\ø£yÓTÆqy√, eékÕj·T

ø±s¡ ø£ ≤bÕ\ ø√dü+ ô|≥Tºã&û n+‘ eTTK´+. ¬s’‘·T≈£î á ô|≥Tºã&ç Á|ü<Ûëq+>± s¡TD+ (n|ü) s¡÷|ü+˝À edüTÔ+~. düVü≤ø±s¡

u≤´+≈£î\T, yêDÏ»´ u≤´+≈£î\T, ÁbÕ+rj·T Á>±MTD u≤´+≈£î\T ¬s’‘·T\≈£î dü+kÕú>∑‘· s¡TD+ n+~ùdÔ, ¬s’‘·T ô|≥Tºã&ç ø√dü+ Ç‘·s¡

e÷sêZ\qT (n~Ûø£ e&û¶\‘√ Åô|’y˚≥T s¡TD≤\T, yÓTÆÁø√ô|ò’HêHé‡\T, eékÕj·T ñ‘êŒ<äø±\T ny˚Tà ($‘·ÔHê\T, ms¡Te⁄\T, |ü⁄s¡T>∑T

$cÕ\T, j·T+Á‘ê\T) &û\s¡¢ <ä>∑Zs¡, eékÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\T ø=H˚ yê´bÕs¡T\ <ä>∑Zs¡ nH˚ø£ wüs¡‘·T\‘√ s¡TD≤\T ‘Ó#·TÃø√e&É+)

nH«wæ+#ê*‡q nedüs¡+ e⁄+&É<äT.

eTØ eTTK´+>± |ü+≥ kÕ>∑T #j·T&ÜìøÏ Ç#Ã |ü+≥ s¡TD≤\qT e&û¶ Ò≈£î+&ÜH√, ‘·≈£îÿe e&û¶ø√ (bÕe˝≤ e&û¶)

¬s’‘·T\≈£îèTTK´+>± düqï, ∫qï ø±s¡T ¬s’‘·T\T, øö\T ¬s’‘·T\T, eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\T, Ä~yêd” ¬s’‘·T\T, ñeTà&ç eékÕj·T düVü≤ø±s¡

dü+|òü÷\ düuÛÑT´\T, Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷eTT\T, $T>∑T\T uÛÑ÷eTT\T, $$<Ûä uÛÑ÷ |ü+|æD° |ü<∏äø±\ ÁøÏ+<ä kÕ>∑T uÛÑ÷$T bı+~q ¬s’‘·T\T, ¬s’‘·T

Ä‘·àVü≤‘· u≤~Û‘· ≈£î≥T+u≤\ düuÛÑT´ …’q ¬s’‘·T\T, ÁøÏ+~ eT<Ûä ‘·s¡>∑‹, eT<Ûä ‘·s¡>∑‹ ¬s’‘·T\≈£î n+~ùdÔ, yês¡T Åô|’y≥T n|ü\

_˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛≈£î+&Ü ø±bÕ&Ée#·TÃ. $T–*q ¬s’‘·T\≈£î ≈£L&Ü eT]ø=+‘· m≈£îÿe e&û¶øÏ |ü+≥ s¡TD≤\qT n+~+#·&ÜìøÏ

nuÛÑ +‘·s¡+ ñ+&Ü*‡q |üì Ò<äT. ø±˙ |ü+≥ s¡TD≤\qT n+<äTø√e&É+˝À eTq ¬s’‘·T\T #ê˝≤ düeTdü \qT m<äTs¡Tÿ+≥THêïs¡T.

Á|üdüTÔ‘·+ ÇdüTÔqï |ü+≥ s¡TD≤\T Á|ü<Ûëq+>± uÛÑ÷eTT\ j·T»e÷qT\≈£î yÓfi¯ó‘·THêïsTT. ô|’>± u≤´+≈£î\T n+~+#˚ ªªÁ|ü‘· ø£å

ô|≥Tºã&çµµ ìs¡«#·Hêìï $düÔ]+#·&É+ e\¢ |ü+≥ s¡TD≤\˙ï yêdüÔe kÕ>∑T <ës¡T\πø n+<äT‘êj·Tqï >±´s¡+° Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~.

ÁbÕ<Ûëq´‘ês¡+>∑ s¡TD≤\ $wüj·T+˝À ]»sY« u≤´+ø Ä|òt Ç+&çj·÷ #Ó|æŒq n+XÊ\q÷, Á|ü‘· ø£å ô|≥Tºã&ç ìs¡«#·q+ ÁøÏ+<ä

#]Ãq n+XÊ\q÷ >∑eTìùdÔ |ü+≥ s¡TD≤\T mø£ÿ&çøÏ yÓfi‚fl neø±X+ e⁄+<√ ns¡úeTe⁄‘·T+~.

1. düqïø±s¡T ¬s’‘·T\+fÒ 1 ôV≤ø±ºs¡T À|ü⁄ uÛÑ÷$T e⁄qï yês¡T

2. ∫qï ¬s’‘·T\+fÒ 1 ôV≤ø±ºs¡T qT+&ç 2 ôV≤ø±ºs¡¢ À|ü⁄ uÛÑ÷$T ñqï yês¡T

3. ÁbÕ<Ûëq´‘ê s¡+>∑ s¡TD≤\ ø√dü+ uÛÑ÷$T Òì eékÕj·T ≈£L©\T, øö\T ¬s’‘·T\T, eTÚœø£ |üŒ+<ä øö\T <ës¡T\T, |ü+≥˝À

uÛ≤>∑+ |ü+|æD° |üŒ+<ä øö\T<ës¡T\T, ô|’q ù|s=ÿqï |ü]$T‹øÏ Àã&ç uÛÑ÷$T yê≤ ø£*–q Ç‘·s¡T\+<ä]˙ düqï, ∫qï

ø±s¡T ¬s’‘·T\T>± eØZø£]+#ês¡T.

u≤´+≈£î\T s¡TD≤\≈£î dü+ã+~Û+∫ s¡÷bı+~+∫q ø=ìï ìã+<Ûäq\T:

1. ÁbÕ<Ûëq´‘ê s¡+>∑ s¡TD≤\ ÁøÏ+<ä, s¡TD+ rdüT≈£îH+<äT≈£î #Ó|æŒq ñ<›XéT÷, s¡TD≤ìï yê&çq \ø£å eT÷ ˇø£fÒHê nH~

|ü]o*+#+<äT≈£î ø£ n+‘·s¡Z‘· eédüúqT u≤´+≈£î\T @sêŒ≥T #j·÷*.

2. ÁbÕ<Ûëq´‘ê s¡+>∑ s¡TD+ ø√dü+ e∫Ãq <äs¡U≤düTÔ\ìïÏø° u≤´+≈£î\T s¡d”<äT\T Çyê«*. Á|ü‹ u≤´+≈£î ø=+‘· ø±\|ü]$T‹

$~Û+#·T≈£îì <äs¡U≤düTÔ\qT |ü]o*+#ê*. ìs¡íj·÷ìï <äs¡U≤düTÔ <ës¡T\≈£î Áyê‘· |üPs¡«ø£+>± ‘Ó*j·TCÒj·÷*. (Ç~ mø£ÿ&Ü

neT\T ø±e&É+ Ò<äT)

3. ÁbÕ<Ûëq´‘ês¡+>∑ s¡TD≤\ ø√dü+ e∫Ãq <äs¡U≤düTÔ\T, eT+ps¡T #dæq s¡TD≤\T / ‹s¡düÿ]ùdÔ n+<äT≈£î ø±s¡D≤\T / s¡TD

|ü+|æD° ‘·~‘·s¡ $esê\‘√ ˇø£ ]õdüºsYqT (ø£+|üP´≥sY À ≈£L&Ü) Á|ü‹ u≤´+≈£î ‘·j·÷s¡T #j·÷*. |ü]o*+#+<äT≈£î

e∫Ãq nìï dü+düú\≈£î yêÏì n+<äTu≤≥T˝À e⁄+#ê*. (Ç~ ≈£L&Ü neT\T ø±e&É+ Ò<äT)

4. ÁbÕ<Ûëq´‘ês¡+>∑ s¡TD+ ÁøÏ+<ä Ç∫Ãq 25000 s¡÷ˆˆ\ s¡TD+ es¡≈£L m≥Te+Ï s¡TD dü+ã+~Û‘· düØ«düT #ÛêØ®\T Ç‘·s¡

n<äq|ü⁄ s¡TdüT+\T $~Û+#·≈£L&É<äT.

5. ÁbÕ<Ûëq´‘ê s¡+>∑ s¡TD≤\ ÁøÏ+<ä yêDÏ»´ u≤´+≈£î\T Çyê«*‡q s¡TD≤\qT Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ e÷]Ã 31˝À|ü⁄ |ü+|æD°

#j·T Òø£ b˛‘, $T–*q ì<ÛäT\qT Hêu≤sY¶ HÓ\ø=*Œq ÄsY.◊.&ç.m|òt (Á>±MTD eTÚ*ø£ edü‘·T\ n_Ûeè~∆ ì~Û) ÁøÏ+<ä≈£î

ã~© #j·÷*.

42

|ü+≥ s¡TD≤\T:

eékÕj·T s¡+>∑ s¡TD≤\˝À ø°\ø£yÓTÆq$ |ü+≥ s¡TD≤\T. á |ü+≥ s¡TD≤\ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü $kÕÔs¡yÓTÆq ìs¡«#·q+

e⁄+&É&É+ e\¢, yêdüÔe kÕ>∑T <ës¡T\≈£î |ü+≥ s¡TD≤\T n+<ä&É+ Ò<äT. πøåÁ‘· kÕúsTT˝À á $wüj·T+ Ç|üŒÏπø nHø£ kÕs¡T¢

ãTTEyÓ’+~.

eékÕj·T<ës¡T\≈£î ÇdüTÔqï |ü+≥ s¡TD≤\T ≈£L&Ü õ˝≤¢kÕúsTT kÕ+πø‹ø£ ø£$T° ìs¡ísTT+∫q ùdÿ˝Ÿ Ä|òt

ô|ò’HêHé‡ Á|üø±s¡+ Çe«&É+ Ò<äT. u≤´+≈£î n~Ûø±s¡T\ $#·ø£åD Á|üø±s¡y˚T s¡TD≤\T ÇdüTÔHêïs¡T. ¬s’‘·T\T |ü+&ç+#˚ nìï

|ü+≥\≈£î, eTTK´+>± esê¸<Ûës¡ |ü+≥\≈£î s¡TD+ \_Û+#·&É+ <äTs¡¢uÛÑ+>± e÷]+~. |ü‹Ô ˝≤+Ï |ü+≥\≈£î s¡TD+

Çe«&ÜìøÏ ñ‘ê‡Vü≤+ #·÷|ædüTÔqï u≤´+≈£î n~Ûø±s¡T\T, ∫s¡T<ÛëHê´\T, |ü|ü<ÛëHê´\T, ≈£Ls¡>±j·T\ |ü+≥\≈£î

s¡TD+ Çe«&ÜìøÏ yÓqTø±&ÉT‘·THêïs¡T. Çyê«*‡q s¡TD+˝À πøe\+ 10 qT+&ç 25 XÊ‘·+ e÷Á‘·yT ¬s’‘·T\ #‹˝À

ô|&ÉT‘·THêïs¡T. Bìe\¢ |ü+≥ kÕ>∑T #j·T&ÜìøÏ nedüs¡eTsTTq ô|≥Tºã&ç ø√dü+ Åô|’y≥T s¡TD≤\ô|’ ¬s’‘·T\T Ä<Ûës¡|ü&Ü*‡

edüTÔqï~.

|ü+≥ s¡TD≤\T, kÕ<Ûës¡D+>± |ü+≥ kÕ>∑T #düTÔqï yê]øÏ, Ò<ë Á>±MTD õ˝≤¢\≈£î m≈£îÿe>± yÓfi‘êj·Tì eTq+

Ä•kÕÔ+. eékÕj·T ø±*ø£ s¡TD≤\T, nqTã+<Ûä s¡+>±\≈£î Ç#Ã s¡TD≤\T, yÓTT‘·Ô+>± eékÕj·T s¡TD≤\T ≈£L&Ü

¬s’‘·T\≈£î, Ò<ë Á>±MTD Á|ü»\≈£î n+<ë*. Ò<ë Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñbÕ~Û neø±XÊ\T ø£*Œ+# eékÕj·÷<Ûë]‘·

|ü]ÁXeT\≈£î, Ò<ë Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ eTÚ*ø£ edü‘·T\T ø£*Œ+#+<äT≈£î (>√<ëeTT\T, o‘·\ –&É¶+>∑T\T, Á>±MTD

s√&ÉT¢, ∫qï ˙Ï eqs¡T\ ø£\Œq, eékÕj·÷ìøÏ ñ|üø£]+# ø=‘·Ô #‹ eè‘·TÔ\ ø£\Œq), |üXóe⁄\ b˛wüD ‘·~‘·s¡

nedüsê\≈£î n+<ë*. ø±˙ eékÕj·T s¡TD≤\˝À m≈£îÿe uÛ≤>∑+ Á>±MTD Áu≤+N\ <ë«sê ø±≈£î+&Ü, |ü≥ºD≤\T,

q>∑sê\ Áu≤+N\ <ë«sê |ü+|æD° ne⁄‘·THêïsTT. düqï, ∫qïø±s¡T, ÁøÏ+~ eT<Ûä ‘·s¡>∑‹, eT<Ûä ‘·s¡>∑‹ ¬s’‘·T\≈£î

nedüs¡eTjT´ ∫qï yÓTT‘êÔ\ s¡TD≤\ yê≤ Áø£eT+>± ‘·–Zb˛‘·÷ ˝ø£å\ s¡÷bÕj·T\T s¡TD+>± rdüT≈£îH yê´bÕs¡T\,

ø£+|ü \, eékÕjT‘·s¡T\ yê≤ (q>∑sê˝À¢ ã+>±s¡+ ô|Ïº rdüT≈£îH ÀqT¢ ≈£L&Ü eékÕj·T s¡TD≤\T>± #·÷|ædüTÔHêïs¡T)

Áø£eT+>± ô|s¡T>∑T‘·÷ e⁄+~. á $esê\T ì]úwüº+>± Ç+ø± |ü]o*+#ê*‡ e⁄+~. ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ yÓfió‘·Tqï

eékÕj·T s¡TD≤\ yê≤qT #·÷ùdÔ Ç< eTq≈£î ns¡úeTe⁄‘·T+~.

øö\T ¬s’‘·T\≈£î s¡TD≤\T:

sêh+˝À øö\T ¬s’‘·T\ dü+K´ô|’ s¡ø£s¡ø±\ n+#·Hê\T ñqï|üŒÏø°, ø£ dü+ 25 ˝ø£å\ eT+~ øö\T <ës¡T\T

e⁄+≤s¡H $wüj·T+˝À @ø±_ÛÁbÕj·T+ e⁄+~. á øö\T ¬s’‘·T\T kÕ<Ûës¡D+>± <ä[‘·, yÓqTø£ã&çq ≈£î˝≤\≈£î #Ó+~q

yês¡T, yÓTÆHê]°\T, Ä~yêd”\T (ôw&É÷´ Ÿ¶ ÁbÕ+‘ê\ ãj·T≥), Ä~Û|ü‘· ≈£î˝≤\˝Àì ù|<ä\T. #ê˝≤ õ˝≤¢\˝À M]H

yêdüÔe kÕ>∑T <ës¡T\qe#·TÃ. Äs¡T>±\+ ø£wüº|ü&ç |ü+≥rùd M]øÏ dü+kÕú>∑‘· s¡TD kÂø£s¡ + n+<äTu≤≥T˝À Òø£b˛e&É+

e\¢ Åô|’y≥T s¡TD≤\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&Ée\dæ edüTÔqï~. u≤´+≈£î s¡TD+ \_Û+#·ø£b˛e&É+‘√, |ü+≥\ ;e÷ ≈£L&Ü neT\T

ø±e&É+ Ò<äT. Á|üø£è‹ yÓ’|ü]‘ê´\ dü+<äs¡“¤+˝À qwüº|ü]Vü‰s¡eT÷ n+<ä&É+ Ò<äT. πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\ $$<Ûä

d”ÿeTT\÷ M]øÏ \_Û+#·&É+ Ò<äT. á ø±s¡D≤\ìïÏ e˝≤¢, Ä]úø£+>± ∫‹øÏ b˛sTT, n|ü\ _˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT

øö\T ¬s’‘·T\T Ä‘·àVü≤‘· ≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·THêïs¡T. á H˚|ü<Ûä +˝À, nìï ¬s’‘·T dü+|òü÷\ Ä+<√fi¯q\ |òü*‘·+>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 2011˝À nBÛø£è‘· kÕ>∑T<ës¡T\ #·≥º+ #dæ+~. á #·≥º+ Á|üø±s¡+ sêh+˝À øö\T<ës¡T\qT >∑T]Ô+∫,

>∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\T ÇkÕÔeT˙, á ø±s¡T¶\ Ä<Ûës¡+>± øö\T ¬s’‘·T\T u≤´+≈£î s¡TD≤\T, Ç‘·s¡ kÂø£sê´\T bı+<äe#·Ã˙

#Ó|æŒ+~. #·≥º+ e∫Ã 3 dü+e‘·‡sê\T >∑&ç∫ b˛j·÷sTT. á #·≥º+ neT\T rs¡T <ës¡TD+>± e⁄+~.

43

øö\T ¬s’‘·T\≈£î s¡TD ns¡Ω‘· >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶ *#˚Ã+<äT≈£î #·≥º+ e∫ÃHê, Ä#·s¡D˝À ‘·–q+‘· |òü*‘ê\qT

kÕ~Û+#· Ò<äì >∑D≤+ø±\T ‘Ó*j·T#düTÔHêïsTT. ø±s¡T¶\T bı+<äT‘·Tqïyê] dü+K´ >∑D˙j·T+>± |ü&çb˛‘·Tqï~. bÕ‘·

ø±s¡T¶\T ≈£L&Ü ¬sqTé Ÿ≈£î sêe&É+ Ò<äT. eT+&É\, Á>±eT kÕúsTT˝À ¬syÓq÷´ j·T+Á‘ê+>∑+ >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶*#˚Ã+<äT≈£î

nedüs¡yÓTÆq #=s¡e #·÷|ü&É+ Ò<äT. BìøÏ 3 ø±s¡D≤\T yêfiófl #ÓãT‘·THêïs¡T.

1. s¡TD ns¡Ω‘· ø±s¡T¶\T Ç#êÃø£, n+<äT˝À dü>∑+ eT+~¬ø’Hê u≤´+≈£î\ qT+&ç ˝ÀqT¢ Ç|æŒ+# u≤<Ûä ‘·qT ¬syÓq÷´

n~Ûø±s¡T\ô|’H ô|≥º&É+.

2. øö\T <ës¡T\≈£î, >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\T e⁄Hêï s¡TD≤\T Ç#˚Ã+<äT≈£î u≤´+≈£î\T dæ<ä∆+>± Òe⁄.

3. á |üìì Á|ü‘˚ ø£ <äèwæº ô|Ïº #˚ùdÔ ‘·|üŒ |òü*‘ê\T sêe⁄. uÛÑ÷eTT\ j·T»e÷qT\T, øö\T ¬s’‘·T\≈£î >∑T]Ô+|ü⁄

ø±s¡T¶*#Ã+<äT≈£î düVü≤ø£]+#·&É+ Ò<äT. ø±s¡D+, yê]øÏ ñqï uÛÑj·÷\T. á düeTdü \e\¢ øö\T ¬s’‘·T\T ˇø£

dü+e‘·‡s¡+ >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\T bı+~Hê, ¬s+&Ée dü+e‘·‡s¡+ ¬sqTé Ÿ ø√dü+ sêe&É+ Ò<äT. á yê<äq˝À ø=+‘·

yêdüÔeeTTHêï, ¬syÓq÷´ j·T+Á‘ê+>∑+ ≈£L&Ü á #·≥º+ neT\T ø√dü+ ‘·–q+‘· <äèwæº ô|≥º&É+ Ò<äqï~

yêdüÔe+.

øö\T ¬s’‘·T\≈£î >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\T Ç∫Ã+<, s¡TD ns¡Ω‘·qT ìsê∆]+#·&ÜìøÏ. ø±˙, á ø±s¡T¶ bı+~q øö\T

¬s’‘·T\≈£î ≈£L&Ü s¡TD≤\T Ç#˚Ã+<äT≈£î u≤´+≈£î\T eTT+<äT≈£î sêe&É+ Ò<äT. u≤´+≈£î\T #Óù|Œ ø±s¡D≤\T eT÷&ÉT...

1. ˇø£ÿ dü+e‘·‡s¡+ e÷Á‘·y˚T #Ó\T¢ u≤≥j˚T´ >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶ô|’ øö\T ¬s’‘·T≈£î ˝ÀqT ÇùdÔ, Ä s¡TD+ edü÷\T≈£î

u≤<Ûä ‘· me]~? øö\T <ës¡T&ÉT s¡TD+ #Ó*¢+#·ø£b˛‘ me]ì n&É>±*?

2. uÛÑ÷$T j·T»e÷ì ˇø£ düπs« HÓ+ãsYô|’, eTT+<äT>±H˚ e∫Ã |ü+≥s¡TD+ rdüT≈£î+fÒ, n<˚ düπs« q+ãsYô|’

øö\T<ës¡T&çøÏ ‹]– |ü+≥s¡TD+ m˝≤ Çe«>∑\+?

3. s¡TD+ Çe«&É+, edü÷\T #˚j·T&É+ nqï<ëìøÏ u≤´+≈£î y˚TH˚»πs u≤<Ûä´‘· eVæ≤+#ê\ì ]»s¡T« u≤´+≈£î

#ÓãT‘·Tqï~. ø±ãÏº m≥Te+Ï wüO´]° Ò≈£î+&Ü øö\T ¬s’‘·T\≈£î s¡TD+ m˝≤ Çe«>∑\+?

á yê<äHê düããT>±H ø£ì|æ+∫Hê, u≤´+≈£î n~Ûø±s¡T\T, ø£ÿ øö\T ¬s’‘·T\ $wüj·T+˝À e÷Á‘·yT á yê<äq\T

#düTÔHêïs¡ , ø=ìï yê´bÕs¡ dü+düú\≈£î, m≥Te+Ï |ü]o\Hê Ò≈£î+&ÜH $#·ø£åD≤ s¡Væ≤‘·+>± e+<ä\ ø√≥¢ s¡TD≤*#êÃs¡ ,

n$ edü÷\T >±ø£ ìs¡s¡∆ø£ ÄdüTú\T (j·THé.|æ.m) y\ ø√≥¢≈£î #s¡T≈£îHêïj·T˙ nHø£ ø£<∏äHê\qT, $+≥THêï+. ìy~ø£\qT

#·<äTe⁄‘·THêï+. ˇø£ ñqï‘· kÕúsTT u≤´+≈£î n~Ûø±] #Ó|æŒq≥T¢, bÕ]ÁXÊ$Tø£ y‘·Ô\ <ë«sê ìs¡s¡∆ø£ ÄdüTÔ\T 7 XÊ‘·+

n˙, ¬s’‘·T\ s¡TD≤\ <ë«sê ìs¡s¡∆ø£ ÄdüTú\T 2 XÊ‘·+ e÷Á‘·yTq˙ ns¡ú+ #düTø√yê*. Äj·TH u≤´+≈£î\≈£î dü÷∫+∫q≥T¢,

¬s’‘·T\≈£î m≈£îÿyÓ≈£îÿe s¡TD≤\T Çe«&É+ <ë«sê ìs¡s¡∆ø£ ÄdüTú\qT ‘·–Z+#·Tø√yê*‡q nedüs¡eTT+~.

øö\T ¬s’‘·T\≈£î s¡TD≤\ $wüj·T+˝À ô|’q Á|ükÕÔ$+∫q düeTdü´\ô|’ |ü]wüÿ]+#·≈£î+&Ü, #·≥º+ neT\T

eTT+<äT≈£îb˛jT neø±XyT Ò<äT. yÓTT‘·Ô+ eékÕj·T s¡TD≤\ $wüj·T+˝ÀH düeTÁ>∑ #·s¡Ã »s¡>±*. yêdüÔe kÕ>∑T<ës¡T\≈£î,

Á>±MTD ÁbÕ+‘· düs¡«‘√eTTU≤_Ûeè~∆øÏ á s¡TD≤\T ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ü*. Á|üuÛÑT‘·«+, eékÕj·T, ¬syÓq÷´ XÊK\T, u≤´+≈£î\T,

¬s’‘·T dü+|òü÷\T á #·s¡Ã\˝À bÕ˝§ZHê*. |ü]cÕÿsê\T ø£qT>=Hê*.

44

‘Ó\+>±D≤˝À øö\T ¬s’‘·T\ø£T Ç∫Ãq s¡TD≤\T (2013`14)

õ˝≤¢ ù|s¡T øö\T ¬s’‘·T >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\T s¡TD≤\T <äøÏÿq yêfiófl n+~q s¡TD+ (ø√≥¢ À)

ìC≤e÷u≤<äT 6,409 235 0.20

yÓT<äø˘ 2009 833 2.19

es¡+>∑ Ÿ 12,136 65 0.22

ø£Ø+q>∑sY 9,413 2088 7.18

n~˝≤u≤<é 2,947 600 1.74

s¡+>±¬s&ç¶ 113 25 0.09

eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 656 40 0.27

q˝§Z+&É 3,021 979 2.49

KeTà+ 21,830 3,503 9.54

yÓTT‘·Ô+ 58,534 83688368836883688368 23.9223.9223.9223.9223.92

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ À øö\T ¬s’‘·T\ø£T Ç∫Ãq s¡TD≤\T (2013`14)

õ˝≤¢ ù|s¡T øö\T ¬s’‘·T >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\T s¡TD≤\T <äøÏÿq yêfiófl n+~q s¡TD≤\T (ø√≥¢ À)

lø±≈£îfi+ 27,882 347 0.47

$»j·Tq>∑s¡+ 22,991 8,873 7.32

$XÊK|ü≥ï+ 3,142 632 1.60

‘·÷s¡TŒ >√<ëe] 62,147 49,292 87.42

|ü•ÃeT >√<ëe] 1,22,420 52,096 132.00

ø£èwüí 12,255 9,519 25.72

>∑T+≥÷s¡T 22,912 11,145 25.50

Á|üø±X+ 3,761 770 3.00

HÓ\÷¢s¡T 47,898 5,233 16.32

∫‘·÷Ôs¡T 9,399 388 0.68

ø£&É|ü 13,362 2,156 1.34

nq+‘·|ü⁄s¡+ 1,005 91 0.20

ø£s¡÷ï Ÿ 35,447 3,500 5.02

yÓTT‘·Ô+ 3,84,621 1,44,042 306.59

45

e.d

ü+.

õ˝≤¢ ù|

s¡T

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

yÓTT‘·Ô+

1ôV

’≤<äsêu

≤<é q

>∑s¡+

13

64

215

01

13

41

10

455

55

55

55

55

2ôd’ãsêu

≤<é

00

00

92

60

70

52

37

20

58

107

12

28

536

536

536

536

536

3s¡+>±¬s

&ç¶

186

163

130

195

0162

191

182

166

130

122

169

0181

1977

1977

1977

1977

1977

4.

eTV

ü≤ã÷uŸq>∑sY

158

16

020

44

293

15

83

88

144

180

354

285

242

1922

1922

1922

1922

1922

5q˝§Z+

&É

22

60

68

71

64

151

153

119

142

176

180

179

331

171

1887

1887

1887

1887

1887

6ìC≤e

÷u≤<

é142

131

189

130

102

209

364

301

335

305

205

173

41

159

2786

2786

2786

2786

2786

7yÓT<

äø˘

66

22

31

51

73

164

157

193

135

143

137

119

99

84

1474

1474

1474

1474

1474

8es¡+>∑Ÿ

422

247

478

221

201

238

332

265

77

108

94

00

02683

2683

2683

2683

2683

9es¡+>∑Ÿ (ns¡“H

é)0

00

00

00

00

0 0

76

67

80

223

223

223

223

223

10

KeTà+

183

67

58

104

69

79

17

22

11

159

90

77

115

130

1181

1181

1181

1181

1181

11

ø£Ø+q>∑sY

300

216

30

365

557

513

431

651

14

330

96

196

295

439

4433

4433

4433

4433

4433

12

Ä~˝≤u

≤<é

70

18

50

33

54

59

50

40

56

45

49

71

51

601

601

601

601

601

13

dæøÏ+Á<

ëu≤<

é0

00

84

58

92

13

13

13

05

36

07

321

321

321

321

321

¬s’Ò« b˛©

dt

yÓTT‘·Ô+ ‘

Ó\+>±D

≤801

1143

735

1215

1550

943

995

1245

1295

2030

1802

1932

1071

1575

1213

1536

1316

1576

23973

‘Ó\

+>

±D≤

sêh

+˝

À e

ék

Õj·T+

eT]

j·TT

eé

kÕj

·T ø

±s¡ø

£≤b

Õ\ ø

±s¡D

+>

± ¬s

’‘·T\

Ä‘

·àVü≤‘

·\T

(19

95

qT+

&ç 2

012

es

¡≈£î)

ñeTà&ç Ä

+Á<

ÛäÁ|ü<XŸ s

êh+˝À 1995 q

T+&ç 2

012 e

s¡≈£î 35898 e

T+~ ¬s

’‘·T\

T eé

kÕj

·T+ e

T]j

·TT e

ékÕj

·T ø±s

¡ø£≤b

Õ\ ø

±s¡D+>± Ä‘·àV

ü≤‘· #düT≈

£îHêïs¡T. d

üe÷#ês

¡ Vü≤≈

£îÿ #

·≥º+ ÁøÏ+<ä

sêh

Hs¡ q

yÓ÷<äT $uÛ≤>

∑+ (mdt.d

æ.ÄsY._

) á

$esê\

qT n+~+∫+~. Á|

ü‹ d

ü+e‘·‡s

¡+ C

≤rj

·T Hs¡ q

yÓ÷<äT $uÛ≤>

∑+ (j

·THé.d

æ.ÄsY._

) ≈£L&Ü Ç< $

esê\

qT yÓ\¢&çdüTÔq

ï~. ø±˙

á $

esê\

≈£î

_Ûqï+

>± õ˝≤¢ Hs¡ q

yÓ÷<äT $uÛ≤>

∑+ (&ç.d

æ.ÄsY._

) düe÷#ês

¡ Vü≤≈

£îÿ #

·≥º+ ÁøÏ+<ä n

+~+∫q $

esê\

T ys¡T>

± ñHêïsTT.

J.y

√ HÓ+. 421 Á|üø±s

¡+ ¬s

’‘·T Ä‘·àV

ü≤‘· u≤~

Û‘· ≈

£î≥T+

u≤\

≈£î mø‡Áπ>

wæj

·÷ n

+~+#+<äT≈

£î sêh

Á|üuÛÑT‘

·«+ 1

3 s

¡ø±\

&Ü≈

£îýÓT+

≥¢qT düeT]

Œ+#ê\

ì u

≤~Û‘· ≈

£î≥T+

u≤\

qT ø√s

¡‘·Tq

ï~. á

13

&Ü≈

£îýÓT+

≥¢qT n+~+∫q d

ü+<äs¡“¤+

˝ÀH

Äj

·÷ Ä

‘·àV

ü≤‘·\

qT ªªH

ê´j

·TyÓTÆq

¬s’‘·T Ä‘·àV

ü≤‘·\

T>± >∑T]

ÔdüTÔq

ï~.

m|òt.◊

.ÄsY. Ä<Ûës

¡+>± ¬s’‘·T Ä‘·àV

ü≤‘·\

qT >∑T]

Ô+#ê\

ì ¬s

’‘·T dü«s

ê»´ y~ø£, Ç‘·s¡ d

ü+düú\T #ê˝

≤ ø±\

+>± ø√s

¡T‘·TH

êïsTT. Äj

·÷ ≈

£î≥T+

u≤\

≈£î mø‡Áπ>

wæj

·÷ y

ÓTT‘êÔ\

qT yÓ+≥H n

+~+#·≥+‘√

bÕ≥

T yÓTT‘·Ô+ ¬s’‘·T

Ä‘·àV

ü≤‘· u≤~

Û‘· ≈£î≥

T+u≤\

u≤´+≈£î

s¡TD

≤\qT, \ø£å s¡÷bÕj

·T\ es¡≈£î

Åô|’y≥T

s¡TD

≤\qT

e÷|ò” #j

·÷\ì ø√s

¡T‘·TH

êïsTT.

Äj

·÷ ≈£î≥

T+u≤\

$T–

*q Åô|

’y≥T

s¡TD

≤\qT

dü+kÕú>

∑‘· s¡TD

≤\T>

± e÷]Ã

3 qT+

&ç 5 dü+e‘·‡s

ê\˝À

e&û¶

Ò≈£î+

&Ü

rs¡TÃ≈£îH

$<Ûä+>±

neø±X

+ Çyê«\ì ø√s

¡T‘·TH

êïsTT.

Äj

·÷ ≈£î≥

T+u≤\

T eé

kÕj

·T+˝À

HÓ\<=≈

£îÿ≈£îH

+<äT≈

£î, Ç‘·s¡

JeH√b

Õ<ÛäT\

qT

@sêŒ≥T

#˚düT≈

£îH˚+<äT≈

£î Á|

üuÛÑT‘

·«+ düVü≤ø

£]+#ê\

ì ø√s

¡T‘·TH

êïsTT.

Äj

·÷ ≈£î≥

T+u≤\

≈£î

n+‘√´<äj

·T πswüHé ø±s

¡T¶\T

Çyê«\ì,

yê]

|æ\¢\ #·<äTe

⁄≈£î

u≤<

Ûä‘· eVæ≤+

#ê\

ì

ø√s

¡T‘·TH

êïsTT.

46

ˇø£ÿ mø£s¡+ kÕ>∑T uÛÑ÷$T Òì ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢≈£î yÓfi¯ó‘·Tqï e´ekÕj·T s¡TD≤\T #·÷&É+&ç (ø√≥¢ À)

dü+e‘·‡s¡+ |ü+≥s¡TD≤\T XÊ‘·+ ø±*ø£s¡TD≤\T XÊ‘·+ nqTã+<Ûä XÊ‘·+ yÓTT‘·Ô+

s¡TD≤\T s¡TD≤\T XÊ‘·+

2008-09 657.2 111.98 - - - - 657.2 111.98

2009-10 935.47 91.43 625 - 1860 - 3420.47 334.32

2010-11 480 327.44 3939.86 1345.21 184 290.19 6259.86 583.1

2011-12 245.29 49058 2574.71 2974.82 1874.77 560.5 4694.77 1113.75

2012-13 434.18 33398.46 3127.12 4071.77 484.07 218.74 4045.37 1351.16

e´ekÕj·T ≈£î≥T+u≤\ HÓ\ dü] Ä<ëj·T+, Ks¡TÃ\T

uÛÑ÷$T (mø£sê\˝À) $uÛ≤>∑+ HÓ\dü] Ä<ëj·T+ HÓ\dü] Ks¡TÃ\T ¬s’‘·T\ XÊ‘·+

<0.01 uÛÑ÷$T Òì yês¡T 1380 2297 36%

0.01-1.0 1633 2390

1.0-2.5 düqï ø±s¡T ¬s’‘·T\T 1809 2672 31%

2.5-5.0 ∫qï ø±s¡T ¬s’‘·T\T 2493 3148 17%

5.0-10.0 3589 3685 10%

10.0-25.0 eT<Ûä ‘·s¡>∑‹ ¬s’‘·T\T 5681 4626 6%

>25.0 ô|<ä› ¬s’‘·T\T 9667 6418

dü>∑≥T 2115 2770

Source: Report of National Committee on Employment in Unorganized Sector, Arjun Sen Gupta Committee, 2007

47

øö\T ¬s’‘·T\≈£î s¡TD≤\ |ü+|æD° Ç˝≤ e⁄+~

2011`12 2012`13 2013`14

ø±.bı.¬s’‘·T\T s¡TD≤\T ø±.bı.¬s’‘·T\T s¡TD≤\T ø±.bı.¬s’‘·T\T s¡TD≤\T

1. ìC≤e÷u≤<é 8543 5.73 6644 0.06 6409 0.20

(986) (101) (235)

2. ø£Ø+q>∑sY 15857 8.62 9513 8.51 9413 7.18

(2797) (3519) (2088)

3. Ä~˝≤u≤<é 6029 0.76 7268 1.71 2947 1.74

(635) (895) (600)

4. es¡+>∑ Ÿ 30801 4.95 22181 2.63 12136 0.22

(2356) (937) (3503)

5. q\¢>=+&É 31365 250.78 17774 6.55 3021 2.49

(9401) (2327) (979)

6. KeTà+ 31974 14.59 17598 10.69 21830 9.54

(8600) (5019) (3503)

7. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 25097 9.60 11159 1.05 656 0.27

(5787) (222) (40)

8. yÓT<äø 6383 2.74 2542 389 2009 2.19

(1185) (1032) (833)

9. s¡+>±¬s&ç¶ 6301 3.48 3572 2.42 113 0.09

(1943) (662) (25)

yÓTT‘·Ô+ 58,534 23.92

(11,806)

>∑eTìø£: ø±s¡T¶ bı+~q ¬s’‘·T\T (¬sqT´e Ÿ G ø=‘·Ô$)

Áu≤¬øÀ¢ : s¡TD+ bı+~q ¬s’‘·T\T (¬sqT´e Ÿ G ø=‘·Ô$)

s¡TD≤\T (ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\˝À)

Ä<Ûës¡+: uÛÑ÷ |ü]bÕ\q Á|ü<Ûëq ø£MTwüqsY (dæ.dæ.m Ÿ.m)

48

‘Ó\+>±D≤ 9 õ˝≤¢\˝À eékÕj·T ;e÷ neT\T rs¡T

Áø£.dü+. dü+e‘·‡s¡+ (KØ|òt) ø£esY nsTTq ¬s’‘·T\T

1. 2000 KØ|òt 5,99,051

2. 2001 KØ|òt 5,27,526

3. 2002 KØ|òt 5,04,168

4. 2003 KØ|òt 3,74,906

5. 2004 KØ|òt 7,68,566

6. 2005 KØ|òt 5,86,200

7. 2006 KØ|òt 5,17,048

8. 2007 KØ|òt 5,98,687

9. 2008 KØ|òt 5,10,150

10. 2009 KØ|òt 11,57,455

11. 2010 KØ|òt 5,59,909

12. 2011 KØ|òt 7,02,692

‘Ó\+>±D≤ 9 õ˝≤¢\˝À eékÕj·T ;e÷ neT\T rs¡T

Áø£.dü+. dü+e‘·‡s¡+ (s¡;) ø£esY nsTTq ¬s’‘·T\T

1. 2000`01 s¡; 1,19,826

2. 2001`02 s¡; 1,09,978

3. 2002`03 s¡; 69,482

4. 2003`04 s¡; 1,29,496

5. 2004`05 s¡; 1,21,087

6. 2005`06 s¡; 1,48,121

7. 2006`07 s¡; 1,27,134

8. 2007`08 s¡; 1,11,800

9. 2008`09 s¡; 1,97,710

10. 2009`10 s¡; 1,58,640

11. 2010`11 s¡; 1,85,030

‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À eékÕj·T ;e÷ ø£esY nsTTq ¬s’‘·T\ dü+K´qT >∑eTìùdÔ m≈£îÿe dü+e‘·‡sê\˝À KØ|òt d”»Hé À 5,

6 \ø£å\ eT+~ ¬s’‘·T\T e÷Á‘·yT |ü+≥\ ;e÷ kÂø£sê´ìï bı+<äT‘·THêïs¡ì ns¡úeTe⁄‘·T+~. s¡;˝À ø£å qT+&ç ¬s+&ÉT

\ø£å\ eT+~ ¬s’‘·T\T e÷Á‘·yT ;e÷ kÂø£sê´ìï bı+<äT‘·THêïs¡T.

;e÷ kÂø£s¡ + bı+<äT‘·Tqïyê]˝À q÷ÏøÏ q÷s¡T XÊ‘·+ dü+kÕú>∑‘·+>± u≤´+≈£î s¡TD+ bı+<äT‘·THêïs¡T. ø±s¡D+ yê]

u≤´+≈£î s¡TD+˝ÀH Á|”$Tj·T+ $TqVü‰sTT+#·T≈£î+≥THêïs¡T.

Bìì ãÏº á sêh+˝À 6, 7 \ø£å\ eT+~ ¬s’‘·T\≈£î $T+∫ u≤´+≈£î s¡TD+ bı+<ä&É+ Ò<äì ns¡ú+ #düTø√e#·TÃ. $T–*q

¬s’‘·T\+<äs¡÷ Åô|’y≥T s¡TD≤\ MT<äH Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêïs¡qï e÷≥.

49

2014 mìïø£\˝À ‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À $»j·T+ kÕ~Û+∫q

Ï.ÄsY.mdt bÕØº mìïø£\ e÷ìô|òk º Àì Vü‰MT\TkÕ>∑T ˙Ï bÕs¡T<ä\:

ã#êe‘Y ÁÏãT´q Ÿ eTT+<äT yê<äq\T $ì|æ+∫, n<äq|ü⁄ Ï πø≤sTT+|ü⁄\qT kÕ~ÛkÕÔ+.

sêuÀjT 5 @fifl˝À j·TT<ä∆ ÁbÕ‹|ü~ø£q #Ós¡Te⁄\, ≈£î+≥\ |üP&çø£\T rsTT+∫ Ï ì\« kÕeTsêú ìï ô|+∫, Á>±e÷\≈£î

|üPs¡« yÓ’uÛÑe+ rdüT≈£îekÕÔ+. qB »˝≤\‘√ #Ós¡Te⁄\qT nqTdü+<Ûëì+∫ ìs¡+‘·s¡+ #Ós¡Te⁄\T ì+&çe⁄+&˝≤ #·s¡ \T

#|ü&É‘ê+.

ô|+&ç+>∑T˝À ô|Ïºq ÁbÕC…≈£îº\˙ï j·TT<ä∆ ÁbÕ‹|ü~ø£q |üP]Ô #kÕÔ+.

bÕ\eT÷s¡T m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø±ìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Ç∫Ã |üP]Ô #kÕÔ+.

72 ìjÓ÷»ø£esêZ\≈£î, ˇø√ÿ ìjÓ÷»ø£ esêZìøÏ ˝ø£å mø£sê\ #=|üq kÕ>∑T˙s¡T n+~kÕÔ+.

ÁbÕDVæ≤‘· #yÓfifl ÁbÕC…≈£îº≈£î C≤rj·T ¨<ë ø£*Œ+#+<äT≈£î ˇ‹Ô&ç ‘ÓkÕÔ+. á ÁbÕC…≈£îºqT 5 @fifl˝À |üP]Ô #j·T&ÜìøÏ

ø£èwæ #kÕÔ+.

psê\, bÕø±\ m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø±ìï #|ü&É‘ê+.

qø£ÿ\>∑+&ç, &ç+&ç m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø£+ |üP]Ô #dæ q\¢>=+&É Á|ü»\≈£î eT+∫˙s¡T n+~kÕÔ+.

b˛\es¡+ ÁbÕC…≈£îº Á|üdüTÔ‘· &çC…’Hé e÷πsÃ es¡≈£î sêJ Òì b˛sê≥+ #kÕÔ+.

<äTeTTà>∑÷&Ó+, Hê>±s¡T®qkÕ>∑sY f…sTT ŸbÕ+&é ÁbÕC…≈£îº ìsêàD≤ìï rÁe+>± e´‹πsøÏkÕÔ+.

‘Ó\+>±D˝Àì yê>∑T\T, e+ø£\ MT<ä #Óø &Ü´+\ e+Ï ∫qï kÕ>∑T˙Ï eédüú |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D <ë«sê uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\T

ô|]π>$<Ûä+>± #·s¡ \T rdüT≈£î+≤+.

$<äT´‘Y:

sêuÀj˚T ¬s+&˚+&ÉT¢ ‘Ó\+>±D≤ $<äT´‘Y düs¡|òüsê˝À Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‘˚ ø=qkÕ>∑T‘·T+~.

eT÷&√ @&Ü~ qT+&ç yÓTT‘·Ô+>± 5400 yÓT>±yê≥¢ $<äT´#·Ã¤øÏÔ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘ÓkÕÔ+. (Á|üdüTÔ‘· eTTqï~ 2280 yÓT>±yê≥¢

kÕú|æ‘· <∏äs¡à Ÿ $<äT´#·Ã¤øÏÔ sêuÀjT 3 @+&É¢ À ø£ dü+ 5000 yÓT>±yê≥¢ $<äT´‘Y nedüs¡+)

e#Ã 5 @+&É¢ À 1000 qT+&ç 1500 yÓT>±yê≥¢ k˛˝≤sY $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô #kÕÔ+.

k˛˝≤sY |ü+|t ôd≥¢qT ¬s’‘·T\≈£î n+~+#·&É+ ø√dü+ Á|ü‘´ø£ dü_‡&û\qT n+~kÕÔ+.

‘Ó\+>±D≤˝À n<äq|ü⁄ $<äT´‘Y πø+Á<ë\qT C…Héø√ Ä<Ûä«s¡ +˝À ì]àkÕÔ+. ‘·<ë«sê ø£å eT+~øÏ ñ<√´>∑, ñbÕ~Û neø±XÊ\T

ø£*ŒkÕÔ+.

eékÕj·T s¡+>∑+:

¬s’‘·T\+<ä]ø° \ø£å s¡÷bÕj·T\ s¡TD+ e÷|ò” #kÕÔ+.

eékÕj·÷ìøÏ 8 >∑+≥\ bÕ≥T ñ∫‘· $<äT´‘Y n+~kÕÔ+. $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô 3 @fifl˝À ô|+∫, ¬s’‘·T\≈£î 24 >∑+≥\ $<äT´‘Y

düs¡|òüsê #ùd+<äT≈£î ø£èwæ #kÕÔ+.

|ü+|ü⁄ ôd≥¢ô|’ $~Û+∫q düsY #Ûê]® s¡<äT› #kÕÔ+.

¬s’‘·T\T Ä‘·àVü≤‘· \T n~Ûø£+>± #düT≈£î+≥Tqï ÁbÕ+‘ê\qT >∑T]+∫, yê]ì Äj·÷ |ü+≥\ qT+∫ eT[fl+#+<äT≈£î Ò<ë

düeTs¡∆e+‘·+>± |üs&ç+#· >∑*π>+<äT≈£î eékÕj·T ì|ü⁄DT\ <ë«sê düVü‰j·÷ìï n+~kÕÔ+. eékÕj·T+ –≥Tºu≤≥T njT´

$<Ûä+>± ‘·–q #·s¡ \T rdüT≈£î+≤+.

sêuÀjT dü+e‘·‡sê\˝À ‘Ó\+>±D≤˝Àì Á|ü‹ ¬s’‘·T uÛÑ÷$T˝À uÛÑ÷kÕs¡ |üØø£å\T (kÕsTT Ÿ f…dæº+>¥) Á|üuÛÑT‘·«yT ìs¡«Væ≤düTÔ+~.

H\ s¡ø±ìøÏ nqTyÓ’q |ü+≥\qT yùd $<Ûä+>± ¬s’‘·T\qT Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+~. @ ÁbÕ+‘·+˝À @ |ü+≥ m≈£îÿe>± |ü+&ÉT‘·T+<√

ìsê∆]+∫, Ä ÁbÕ+‘êìï Ä |ü+≥\≈£î Áø±|t ø±\˙>± n_Ûeè~∆ |üs¡TdüTÔ+~. á $<Ûä+>± yÓTT‘·Ô+ ‘Ó\+>±DqT $$<Ûä Áø±|t

ø±\˙\T>± Á|üuÛÑT‘·«+ n_Ûeè~∆ #düTÔ+~.

50

ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ôì ‘·–q kÕúsTT˝À »]π>˝≤ #·÷kÕÔ+. ø=‘·Ô |ü+≥\ kÕ>∑T¬ø’ ¬s’‘·T\≈£î ne>±Vü≤q ø£*ŒkÕÔ+.

‘Ó\+>±D≤ 4 s¡ø±\ H\\THêïsTT. n$ mÁs¡ H\\T, q\¢ H\\T, ÇdüTø£ H\\T, ‘*ø£bÕÏ H\\T. H\˝À¢ e⁄+& á

yÓ’$<Ûä + $$<Ûä s¡ø±\ $‘·ÔH√‘·Œ‹ÔøÏ m+‘√ e⁄|üjÓ÷>∑ø£s¡+. uÛÑ$wü ‘·TÔ À ¬s’‘·T\≈£î y˚T\Ts¡ø£+ $‘·ÔHê\T ñ‘·Œ‹Ô #˚ùd

$<Ûä+>± Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔ+. ªª‘Ó\+>±D d”&éuÖ Ÿ Ä|òt Ç+&çj·÷µµ >± ù|s¡T bı+< kÕúsTT˝À $‘·ÔH√‘·Œ‹Ô »]π> $<Ûä+>± #·s¡ \T

rdüT≈£î+≤+.

‘Ó\+>±D≤˝À ñ‘·Œ‹Ô njT´ $‘·ÔHê\qT j·÷e‘Y uÛ≤s¡‘·<X+˝À e÷¬sÿÏ+>¥ #ùd u≤<Ûä ‘·qT Á|üuÛÑT‘·«+ d”«ø£]düTÔ+~.

ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘·≈£î eTT|ü yêÏ\¢≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô |ü&ÉT‘·÷ e÷eT÷\T <Ûëq´+ |ü+&ç+#·&É+ ø£+fÒ $‘·Ôq ñ‘·Œ‹Ôì Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+

<ë«sê ¬s’‘·T\T Ä]úø£+>± ã\|ü&+<äT≈£î #·s¡ \T rdüT≈£î+≤+.

eékÕj·T $X«$<ë´\j·÷ìøÏ nqTã+<Ûä+>± ‘Ó\+>±D≤ yê´|æ‘·+>± |ü]XÀ<ÛäHê πø+Á<ë\T @sêŒ≥T #kÕÔ+. ‘Ó\+>±D≤≈£î

nqT>∑TDyÓTÆq kÕ>∑T |ü<ä∆‘·T\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq\T #kÕÔ+.

eékÕj·T XÊK˝À $düÔs¡D ø±s¡ Áø£e÷\qT ô|+bı+~+#+<äT≈£î mø‡f…q¸Hé Ä|ò”düsY‡ dü+K´qT ô|+#·T‘ê+.

Á|üdüTÔ‘·+ neT\T˝À e⁄qï ø£s¡Te⁄ ìã+<ÛäHêe[ (bòÕ$THé ø√&é)qT düeT÷\+>± e÷]Ã j·TT<ä∆ ÁbÕ‹|ü~ø£q düVü‰j·Tø£

#·s¡ \T rdüT≈£îH ø=‘·Ô $<ÛëHêìï s¡÷bı+~kÕÔ+.

¬s’‘·T\≈£î kÕsTT Ÿ ôV≤ ŸÔ ø±s¡T¶\qT Á|üuÛÑT‘·«+ ÇdüTÔ+~.

Á|ü‹ ¬s’‘·T≈£î ;e÷ |ü<∏äø£+ e]Ô+# $<Ûëq+ neT\T #düTÔ+~.

ø£©Ô Òì, HêDýÓTÆq $‘·ÔHê\qT Á|üuÛÑT‘·«yT n+~düTÔ+~.

ms¡Te⁄\ u≤¢ø e÷¬sÿŸqT ìs√~Û+∫, ¬s’‘·T\≈£î eékÕj·T d”»Hé À düø±\+˝À ms¡Te⁄\q+~düTÔ+~.

Ä<ÛäTìø£ eékÕj·T |üìeTT≥T¢ ø=qT>√\T #j·T&ÜìøÏ ¬s’‘·T\≈£î dü_‡&û\T ÇdüTÔ+~.

¬s’‘·T\≈£î ø£ dü <Ûäs¡ Ç|æŒ+#·&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ ‘êqT>± CÀø£ + (e÷¬sÿŸ Ç+Ï¬s«q¸Hé) #düT≈£î+≥T+~.

‘Ó\+>±D Á^Hé Vü≤ÖCŸ eékÕj·÷ìøÏ nqT≈£L\yÓTÆq~. ‘Ó\+>±D˝À Á^Hé Vü≤ÖCŸ eékÕj·÷ìï $düÔè‘· kÕúsTT˝À

Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+~.

Á^Hé Vü≤ÖCŸ ø£*ºywüHéqT ¬s’‘·T\T nqTdü]+#·&ÜìøÏ 75 XÊ‘·+ dü_‡&ûì Á|üuÛÑT‘·«+ n+<äCÒdüTÔ+~.

‘Ó\+>±D uÛÑ÷eTT\T, yê‘êes¡D+ Wwü<Ûä, düT>∑+<Ûä kÕ>∑T≈£î nqTyÓ’q$. n+‘·sê®rj·T e÷¬sÿÀ¢ MÏøÏ eT+∫ &çe÷+&é

e⁄+~. MÏ kÕ>∑T |ü≥¢ ÄdüøÏÔ e⁄qï ¬s’‘·T\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ •ø£åD Ç∫Ã Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+~.

Á|üuÛÑT‘·«+ |ü+&É¢‘√≥\ ô|+|üø±ìï Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+~.

‘Ó\+>±D≤˝À |ü+& Ä˝ÀŒ¤Hê‡, Væ≤e÷j·T‘Y |üq+<é e÷$T&ç s¡ø±\≈£î e⁄qï &çe÷+&é <äècÕº , á |ü+&ÉT¢ |ü+&ç+# ¬s’‘·T\≈£î

Vü‰]ºø£\ÃsY <ë«sê Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T n+~kÕÔ+.

ùd+Á~j·T eékÕj·T |ü<ä∆‘·T\T Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔ+.

kÕ+Á|ü<ëj·T |ü+≥\≈£î, ∫s¡T<ÛëHê´\ ùd<ë´ìøÏ ‘·–q Áb˛‘ê‡Vü≤+ Á|üuÛÑT‘·«+ n+~düTÔ+~.

‘Ó\+>±D≤˝À uÛÑ÷eTT\ düπs«qT ÁbÕ<Ûëq´ n+X+>± #|ü&É‘ê+.

¬s’‘·T\ eT<Ûä |üs¡düŒs¡+ n+^ø±s¡+ ñqï|ü&ÉT Á|üø£ÿqT+& ø£eT‘ê\qT ø£*|æ ªªs¡<äT› ã<ä\Tµµ |ü<ä∆‹ <ë«sê ø£eT‘ê\

@ø°ø£s¡D #˚düT≈£îH˚ $<Ûä+>± Á|üuÛÑT‘·«+ Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+~. Ç+<äT≈£î ]õÅùdºwüHé |ò”E qT+&ç $TqVü‰sTT+|ü⁄ìdüTÔ+~.

‘Ó\+>±D˝À ø√fifl |ü]ÁXeT n_Ûeè~∆øÏ ‘·–q $<Ûä+>± Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T n+~kÕÔ+.

ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢ À #Ós¡≈£î |ü]XÀ<ÛäHê πø+Á<ä+ @sêŒ≥T #kÕÔ+.

ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢ yÓ÷‘Ó À |üdüT|ü⁄ |ü]XÀ<ÛäHê πø+Á<ä+ @sêŒ≥T #kÕÔ+.

$»j·T &Ó’ØøÏ bÕ\T düs¡|òüsê #ùd ñ‘·Œ‹Ô<ës¡T\≈£î ©≥s¡T≈£î 4 s¡÷bÕj·T\ #=|üq Á|üuÛÑT‘·«+ n<äq+>± #Ó*¢düTÔ+~. á

uÛ≤s¡+ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ô|’ |ü&É≈£î+&Ü #·÷düTÔ+~.

eékÕj·T $X«$<ë´\j·÷ìøÏ nqTã+<Ûä+>± yÓ≥s¡ïØ j·T÷ìe]Ù°, Vü‰]ºø£\ÃsY j·T÷ìe]Ù° @sêŒ≥T #kÕÔ+.

51

uÛÑ÷$T:

uÛÑ÷$T Òì Á|ü‹ mdt.dæ. ≈£î≥T+u≤ìøÏ eT÷&Óø£sê\T kÕ>∑T≈£î jÓ÷>∑ yÓTÆq uÛÑ÷edü‹ ø£*Œ+#·ã&ÉT‘·T+~. kÕ>∑T≈£î ø±yê*‡q

˙s¡T, ø£¬s+≥T, $‘·ÔHê\T, yÓTT<äÏ @&Ü~øÏ ø±yê*‡q ô|≥Tºã&ç, ‘·~‘·s¡ dü<äTbÕj·÷\˙ï Á|üuÛÑT‘·«+ n+~düTÔ+~. |ü+≥\

;e÷ |ü<∏äø£+ neT\T #düTÔ+~. ≈£î≥T+ã+˝Àì eTVæ≤fi ù|s¡TMT<ä |ü≤º ÇdüTÔ+~.

uÛÑ÷$T Òì mdt.Ï.\≈£î eT÷&Óø£sê\T kÕ>∑T≈£î jÓ÷>∑ yÓTÆq uÛÑ÷edü‹ ø£*ŒdüTÔ+~.

e´ekÕj·T+ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&çq neTs¡T\ ≈£î≥T+u≤ìøÏ kÕ>∑T jÓ÷>∑ yÓTÆq uÛÑ÷$T n+~+#·ã&ÉT‘·T+~.

>∑èVü≤ ìsêàD+:

Ç\T¢ Òì ìs¡Tù|<ä\≈£î 125 >∑C≤\ düú\+˝À eT÷&ÉT ø£å\ s¡÷bÕj·T\ e´j·T+‘√ ¬s+&ÉT |ü&Éø£ >∑<äT\T, ø£ Vü‰\T, ø£

e+≥>∑~, kÕïHê\ >∑~, eTs¡T>∑T <=&ç¶ ñqï Ç+Ïì Á|üuÛÑT‘·«yT ì]à+∫ ÇdüTÔ+~. uÛÑ$wü ‘·TÔ À Ç+Ïô|’ n<äq|ü⁄ >∑<äT\T

ì]à+#·T≈£îH+<äT≈£î M\T>± dæyÓT+≥T, |æ\¢s¡T¢, ø±\yéT‡‘√ |üÏwüº+>± Ç+Ï ìsêàD+ #j·Tã&ÉT‘·T+~.

‘Ó\+>±D≤˝À Á|üdüTÔ‘·eTTqï 10 õ˝≤¢ ≈£î‘√&ÉT eTs√ 14 õ˝≤¢\T ø=‘·Ô>± @sêŒ≥T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. 24 õ˝≤¢

πø+Á<ë˝À¢ ªìyéT‡µ kÕúsTT˝À dü÷|üsY ôdŒcÕ*° <äyêU≤q\T @sêŒ≥T #düTÔ+~. (Á|ü‹ 60 øÏ.MT. ˇø£Ï)

nìï eT+&É\ πø+Á<ë˝À¢ 4 >∑Ts¡T j·T+._._.mdt &Üø£ºs¡¢‘√, 30 |ü&Éø£\ ÄdüT|üÁ‘·T\T, 24 >∑+≥\ bÕ≥T ùde\+~+#˝≤

@sêŒ≥T #j·Tã&É‘êsTT.

Á|ü‹ nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£ es¡Z+˝À ˇø£ 100 |ü&Éø£\ @]j·÷ ÄdüT|üÁ‹ @sêŒ≥T #j·Tã&ÉT‘·T+~.

$<ä´:

15 mø£sê\ $XÊ\ ÁbÕ+>∑D+˝À >∑Ts¡T≈£î\ bÕsƒ¡XÊ\\T @sêŒ≥T #kÕÔ+.

40 ø£å\ eT+~ $<ë´s¡Tú\≈£î >∑Ts¡T≈£î\ bÕsƒ¡XÊ\\ <ë«sê ñ∫‘· ìs¡“¤+<Ûä $<ä n+~kÕÔ+ (Åô|’y≥T $<ë´ dü+düú\˝À 20

˝ø£å\ eT+~ ñHêïs¡T)

Ç+ ¢wüß MT&çj·T+˝À dæ._.mdt.dæ dæ\ãdt uÀ~ÛkÕÔs¡T. ¬s+&Ée uÛ≤wü>± ‘Ó\T>∑T Ò<ë ñs¡÷› uÀ~ÛkÕÔs¡T.

Á|ü‹ eT+&É\+˝À $<ë´s¡Tú\ »HêuÛ≤ Ä<Ûës¡+>± 5 qT+&ç 6 Á>±e÷\≈£î ø£Ï #=|üq >∑Ts¡T≈£î\ bÕsƒ¡XÊ\ e⁄+≥T+~.

Á|ü‹ bÕsƒ¡XÊ\˝À ø£ìwüº+>± 600, >∑]wüº+>± 1000 eT+~ e⁄+≤s¡T.

Á|ü‹ õ˝≤¢≈£î ø£ >∑es¡ïyÓT+Ÿ Ç+»˙]+>¥ ø£fi≤XÊ\qT @sêŒ≥T #düTÔ+~.

Á|ü‹ ìjÓ÷»ø£ esêZìøÏ ˇø£ bÕ*f…øÏïø ø£fi≤XÊ\ @sêŒ≥T #kÕÔ+.

ô|q¸qT¢:

eè<äT›\≈£î, $‘·+‘·Te⁄\≈£î 1000 s¡÷bÕj·T\ ô|q¸Hé n+~kÕÔ+.

$ø£ ≤>∑T\≈£î 1500 s¡÷bÕj·T\ ô|q¸Hé n+~kÕÔ+.

<ä[‘·T\ dü+πøåeT+:

e#Ã 5 dü+e‘·‡sê\˝À dü+e‘·‡sêìøÏ 10 y\ ø√≥¢≈£î ‘·≈£îÿe ø±≈£î+&Ü 50 y\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T πø≤sTT+∫, <ä[‘·T\

düeTÁ>±_Ûeè~∆øÏ Ks¡TÃ #düTÔ+~.

52

»HêuÛ≤ >∑Dq Á|üø±s¡+ ìs¡«#·Hê\T1. |üì (Work)

|ü]Vü‰s¡+ Ò<ë y‘·q+ Ò<ë ≤uÛÑ+‘√ dü+ã+<Ûä+ Ò≈£î+&Ü Ä]úø£ |üs¡yÓTÆq ñ‘·Œ‹Ô ø±s¡ Áø£eT+˝À bÕ˝§Zq&É+

á uÛ≤>∑kÕ«eT´+ XÊØs¡ø£yÓTÆq~ Ò<ë yT<Û√|üs¡eTq~ ø±e#·TÃ.

|üs¡ y˚ø£åD eT]j·TT e÷s¡Zìπs∆X¯q+ #˚j·T&É+ ≈£L&Ü |üH˚.

bı\+˝À Ò<ë >∑èVü≤ yê´bÕs¡+˝À Ç‘·s¡ Ä]úø£ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\˝À ‘ê‘êÿ*ø£+>± Ò<ë ñ∫‘·+>± bÕ˝§Zq&É+ ≈£L&Ü |üH.

á |üì˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT …’q yês¡+<äs¡÷ ÁXeTJe⁄\T (Workers)

kÕ>∑T |üì˝À Ò<ë bÕ\ ñ‘·Œ‹Ô À bÕ˝§ZHyês¡T (n~ Ç+Ï nedüsê\ ø√düyÓTÆHê) ≈£L&Ü ÁXeTJe⁄ Ò.

2. Á|ü<Ûëq ÁXÊ$T≈£î\T (Main Workers)

ìπs∆•‘· dü+e‘·‡s¡+˝À 6 HÓ\\T Ò<ë n+‘·≈£î $T+∫ |üì #ùd yês¡+<äs¡÷ Á|ü<Ûëq ÁXÊ$T≈£î Ò.

3. bÕøÏåø£ ÁXÊ$T≈£î\T (Margnal Workers)

ìπs∆•‘· dü+e‘·‡s¡+˝À 6 HÓ\\˝À|ü⁄ |üì˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT …’q yê]ì ªbÕøÏåø£ ÁXÊ$T≈£î\Tµ n+≤s¡T.

4. kÕ>∑T<ës¡T\T (Cultivators)

dü«+‘· uÛÑ÷$T˝À eékÕj·T+ #ùd yês¡T

Á|üuÛÑT‘·«+ qT+&ç Ò<ë Åô|’y˚≥T e´≈£îÔ\ qT+&ç Ò<ë dü+düú\ qT+&ç uÛÑ÷$T bı+~, &ÉãT“, düs¡T≈£î, uÛ≤>∑+ #Ó*¢+∫

eékÕj·T+ #ùdyês¡T.

eékÕj·÷ìï |üs¡ yø£åD eT]j·TT e÷s¡Zìπs∆Xq+ #ùdyês¡T ≈£L&Ü kÕ>∑T<ës¡T Ò.

‘·eT uÛÑ÷$Tì Ç‘·s¡T\≈£î øö\T≈£î Ç∫Ãqyês¡T (e´≈£îÔ\≈£î Ò<ë dü+düú\≈£î &ÉãT“, düs¡T≈£î, uÛ≤>∑+ rdüT≈£îì) eT]j·TT

|üs¡ y˚ø£åD, e÷s¡Z<äs¡Ùø£+ #˚j·Tqì yês¡T kÕ>∑T<ës¡T\T ø±<äT.

Ç‘·s¡T\ uÛÑ÷$T˝À y‘·q+‘√ Ò<ë düs¡T≈£î $\Te‘√ (¬s+&É÷ ø£*dæ>±˙) eékÕj·T ≈£L©>± |üì #ùdyês¡T kÕ>∑T<ës¡T\T

ø±s¡T.

kÕ>∑T n+fÒ <äTqï&É+, Hê≥&É+, ø√‘· eT]j·TT >√<ÛäTeT, e], C§qï, dü»®, sê– ≤+Ï |ü+≥\qT ñ‘·Œ‹Ô #j·T&É+,

#Ós¡T≈£î, bı>±≈£î, ys¡TXq>∑ ‘·~‘·s¡ |ü+≥\qT eT]j·TT |ü|ü<ÛëHê´\qT, »q|ü, Ç‘·s¡ >√>∑T |ü+≥\qT, |ü‹Ô, Cinchona

Ç‘·s¡ Wwü<Ûä yÓTTø£ÿ\qT, |ü+&É¢ yÓTTø£ÿ\qT, ≈£Ls¡>±j·T\qT, bı<ä\qT, ‘√≥\qT ô|+#·&É+.

°, ø±|ò”, s¡ã“s¡T, ø=ã“], Betel-nuts (Areca) ≤+Ï ‘√≥\qT ô|+#·&É+ kÕ>∑T ÁøÏ+<ä≈£î sê<äT.

5. eékÕj·T ≈£L©\T (Agricultere Labourers)

ˇø£ e´øÏÔ (Åd”Ô / |ü⁄s¡Twüß\T) Ç‘·s¡T\ uÛÑ÷$T˝À ≈£L* Ò<ë düs¡T≈£î Ò<ë uÛ≤>∑+‘√ |üì#˚j·T&Üìï eékÕj·T ≈£L©

n+≤s¡T.

kÕ>∑T≈£î dü+ã+~Û+∫ @ ]düTÿqT Ms¡T uÛÑ]+#·s¡T. ø±˙ y‘·Hê\ ø√dü+ Ç‘·s¡T\ uÛÑ÷$T˝À |üì#kÕÔs¡T.

eékÕj·T ≈£L©øÏ, ‘êqT |üì #düTÔqï uÛÑ÷$T MT<ä @ $<ÛäyÓTÆq Vü≤≈£îÿ e⁄+&É<äT.

‘Ó\+>±D≤ sêh+ / Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh+

Áø£. ÁbÕ+‘·+ yÓTT‘·Ô+ ÁXÊ$T≈£î\T yÓTT‘·Ô+ kÕ>∑T<ës¡T\T yÓTT‘·Ô+ eékÕj·T ≈£L©\T

1. Á>±MTD ‘Ó\+>±D 1,14,39,327(100%) 30,63,593(27%) 56,89,971(50%)

2. Á>±MTD Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ 1,76,12,980(100%) 32,04,295(18%) 1,04,12,646(59%)

3. Á>±MTD Ä+Á<Ûä 1,19,83,347(100%) 18,45,973(15%) 73,67,057(61%)

4. Á>±MTD sêj·T\d”eT 56,29,633(100%) 13,58,322(24%) 30,45,589(54%)

1. yÓTT‘·Ô+ ‘Ó\+>±D 1,64,53,000 31,75,667(19%) 59,90,086(36%)

2. yÓTT‘·Ô+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ 2,29,69,906 33,15,855(14%) 1,09,77,668(48%)

3. yÓTT‘·Ô+ Ä+Á<Ûä Øõj·THé 1,56,50,554 19,13,497(12%) 77,70,281(50%)

4. yÓTT‘·Ô+ sêj·T\d”eT 73,19,352 14,02,358(19%) 32,07,387(44%)

Ä<Ûës¡+: 2011 »HêuÛ≤ >∑D≤+ø±\T

53

‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À ÁXeT #j·T>∑*–q »HêuÛ≤ (2011 >∑D≤+ø±\ Á|üø±s¡+)

q>∑s¡ »HêuÛ≤˝À

ø±´≥–] |ü⁄s¡T>∑wüß\T Åd”º\T yÓTT‘·Ô+ |ü⁄s¡Twüß\T Åd”Ô\T

1 yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤ 17704078 17489900 35193978 6906640 6702025

2 mdt.dæ »HêuÛ≤ 2704932 2727748 5432680 665610 670947

3 mdt.Ï »HêuÛ≤ 1659963 1626965 3286928 177447 170454

4 0`6 düú+ˆˆ ej·TdüúT »HêuÛ≤ 2028497 1891921 3920418 792671 737121

5 yÓTT‘·Ô+ ÁX¯eT #˚j·T>∑*–q »HêuÛ≤ 9735424 6717576 1645300 3646388 1367285

6 Á|ü<Ûëq ÁXÊ$T≈£î\T (6 HÓ\\ ô|’q) 8570958 5235253 13806211 3180716 987629

7 bÕøÏåø£ ÁXÊ$T≈£î\T yÓTT‘·Ô+ 1164466 1482323 2646789 465672 379656

8 bÕøÏåø£ ÁXÊ$T≈£î\T (3`6 HÓ\\T) 1019548 1308295 2327843 415053 343671


10 eékÕj·T kÕ>∑T<ës¡T\T (6 HÓ\\ô|’q) 1951576 1065308 3016884 61595 25088

11 bÕøÏåø£ kÕ>∑T<ës¡T\T yÓTT‘·Ô+ 74052 84731 158783 12471 12920

12 bÕøÏåø£ kÕ>∑T<ës¡T\T (3`6 HÓ\\T) 63871 75019 138890 12114 12677

13 bÕøÏåø£ kÕ>∑T<ës¡T\T (0`3 HÓ\\T) 10181 9712 19893 357 243

14 Á|ü<Ûëq eékÕj·T ≈£L©\T (6 HÓ\\ô|’q) 2098554 2545868 4644422 116946 100621

15 bÕøÏåø£ eékÕj·T ≈£L©\T yÓTT‘·Ô+ 467792 8778772 1345664 35744 46804

16 bÕøÏåø£ eékÕj·T ≈£L©\T (3`6 HÓ\\T) 408558 775587 1184145 30814 40494

17 bÕøÏåø£ eékÕj·T ≈£L©\T (0`3 HÓ\\T) 59234 102285 161516 4934 6310

18 Á|ü<Ûëq ÁXÊ$T≈£î\T Ç‘·s¡ eè‘·TÔ\T 4293372 1215076 5508448 2903338 761430

19 bÕøÏåø£ ÁXÊ$T≈£î\T yÓTT‘·Ô+ 577661 423321 1000982 396805 285108



22 |üì #j·Tì yês¡T 7968654 10772324 18740978 3260252 5334740

Áø£.

õ˝≤¢ ù|

s¡T

yÓTT‘·Ô+

yÓTT‘·Ô+

ÁXÊ$

T≈£î\

TÁ>±M

TD

ÁXÊ$

T≈£î\

T

1Ä~˝≤u

≤<é

1323667

1059249

2ìC≤e

÷u≤<

é1261076

1039986

3ø£Ø+q>∑sY

1876768

1511955

4yÓT<

ëø1442203

1173399

5ôV

’≤<ës

êu≤<

é1413297

0

6s¡+>±¬s

&ç¶

2196078

779339

7eTV

ü≤ã÷uŸq>∑sY

2082501

1855769

8q\¢>=+

&É

1741693

1796496

9es¡+>∑˝Ÿ

1705655

1351610

10

KeTà+

1410062

1171524

16453000

11739327

‘Ó\

+>

±D≤

sêh

+

54

Áø£.dü+ õ˝≤¢ ù|s¡T bÕøÏåø£ kÕ>∑T<ës¡T\T bÕøÏåø£ kÕ>∑T<ës¡T\T Á|ü<Ûëq kÕ>∑T<ës¡T\T

(0`3 HÓ\\T) (3`6 HÓ\\T) (6 HÓ\\ ô|’q)

1. Ä~˝≤u≤<é 2,227(Ï) 18,010(Ï) 3,43,500(Ï)

2,189(ÄsY) 17,350(ÄsY) 3,38,823(ÄsY)

38(j·TT) 660(j·TT) 4,677(j·TT)

2. ìC≤e÷u≤<é 1,447(Ï) 9,166(Ï) 2,67,489(Ï)

1,430(ÄsY) 8745(ÄsY) 2,62,790(ÄsY)

17(j·TT) 421(j·TT) 4,699(j·TT)

3. ø£Ø+q>∑sY 2,425(Ï) 13,367(Ï) 3,44,598(Ï)

2,371(ÄsY) 12,598(ÄsY) 3,36,710(ÄsY)

54(j·TT) 769(j·TT) 7,888(j·TT)

4. yÓT<äø 3,217(Ï) 12,062(Ï) 3,37,942(Ï)

3,164(ÄsY) 11,460(ÄsY) 3,30,446(ÄsY)

53(j·TT) 602(j·TT) 7,496(j·TT)

5. ôV’≤<ësêu≤<é 149(Ï) 13,466(Ï) 14,693(Ï)

0(ÄsY) 0(ÄsY) 0(ÄsY)

149(j·TT) 13,466(j·TT) 14,693(j·TT)

6. s¡+>±¬s&ç¶ 1,728(Ï) 19,042(Ï) 2,50,155(Ï)

1,586(ÄsY) 12,351(ÄsY) 2,32,121(ÄsY)

142(j·TT) 6,691(j·TT) 18,034(j·TT)

7. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 2,548(Ï) 17,611(Ï) 5,48,983(Ï)

2,511(ÄsY) 17,072(ÄsY) 5,39,503(ÄsY)

37(j·TT) 539(j·TT) 9,480(j·TT)

8 q\¢>=+&É 1,889(Ï) 11,205(Ï) 3,12,130(Ï)

1,824(ÄsY) 10,694(ÄsY) 3,04,859(ÄsY)

65(j·TT) 511(j·TT) 7,271(j·TT)

9 es¡+>∑ Ÿ 2,692(Ï) 14,625(Ï) 3,84,329(Ï)

2,667(ÄsY) 13,827(ÄsY) 375,957(ÄsY)

25(j·TT) 798(j·TT) 8,372(j·TT)

10 KeTà+ 1,571(Ï) 10,336(Ï) 2,13,065(Ï)

1,551(ÄsY) 10,002(ÄsY) 2,08,992(ÄsY)

20(j·TT) 334(j·TT) 4,073(j·TT)

‘Ó\+>±D≤ sêh+ ` kÕ>∑T<ës¡T\T

55

Áø£.dü+ õ˝≤¢ ù|s¡T Á|ü<Ûëq eékÕj·T ≈£L©\T bÕøÏåø£ eékÕj·T ≈£L©\T bÕøÏåø£ eékÕj·T ≈£L©\T

(3`6 HÓ\\T) (0`3 HÓ\\T)

1 Ä~˝≤u≤<é 3,32,524(Ï) 1,34,104(Ï) 18,284(Ï)

3,14,964(ÄsY) 1,25,321(ÄsY) 16,882(ÄsY)

17,560(j·TT) 8,783(j·TT) 1,402(j·TT)

2 ìC≤e÷u≤<é 3,30,793(Ï) 1,00,486(Ï) 17,002(Ï)

3,16,810(ÄsY) 95,449(ÄsY) 16,331(ÄsY)

13,983(j·TT) 5,037(j·TT) 671(j·TT)

3 ø£Ø+q>∑sY 5,84,654(Ï) 1,50,232(Ï) 21,973(Ï)

5,60,060(ÄsY) 1,42,939(ÄsY) 20,787(ÄsY)

24,594(j·TT) 7,293(j·TT) 1,186(j·TT)

4 yÓT<äø 4,20,719(Ï) 1,27,990(Ï) 22,420(Ï)

4,02,402(ÄsY) 1,22,841(ÄsY) 20,891(ÄsY)

18,317(j·TT) 5,149(j·TT) 1,529(j·TT)

5 ôV’≤<ësêu≤<é 16,751(Ï) 5649(Ï) 629(Ï)

0(ÄsY) 0(ÄsY) 0(ÄsY)

16,751(j·TT) 5,649(j·TT) 629(j·TT)

6 s¡+>±¬s&ç¶ 2,58,879(Ï) 79,310(Ï) 10,844(Ï)

2,26,208(ÄsY) 68,375(ÄsY) 9,154(ÄsY)

32,670(j·TT) 10,935(j·TT) 1,690(j·TT)

7 eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 7,62,853(Ï) 1,52,699(Ï) 15,532(Ï)

7,41,520(ÄsY) 1,48,747(ÄsY) 15,067(ÄsY)

21,333(j·TT) 3,952(j·TT) 465(j·TT)

8 q\¢>=+&É 6,93,259(Ï) 1,50,615(Ï) 19,257(Ï)

6,73,409(ÄsY) 1,44,117(ÄsY) 18,364(ÄsY)

19,850(j·TT) 6,498(j·TT) 893(j·TT)

9 es¡+>∑ Ÿ 5,76,649(Ï) 1,62,225(Ï) 19,218(Ï)

5,47,928(ÄsY) 1,52,623(ÄsY) 17,947(ÄsY)

28,721(j·TT) 9,602(j·TT) 1,271(j·TT)

10 KeTà+ 6,67,342(Ï) 1,20,835(Ï) 16,360(Ï)

6,`43,554(ÄsY) 1,12,429(ÄsY) 14,852(ÄsY)

23,788(j·TT) 8,406(j·TT) 1,508(j·TT)

yÓTT‘·Ô+ 10 õ˝≤¢\T 46,44,422(Ï) 11,84,145(Ï) 161,519(Ï)

44,26,855(ÄsY) 11,12,841(ÄsY) 1,50,275(ÄsY)

2,17,567(j·TT) 71,304(j·TT) 1,244(j·TT)

10 ‘Ó\+>±D≤ õ˝≤¢ ˝À eékÕj·T ≈£L©\T

56

Áø£.dü+ õ˝≤¢ ù|s¡T Á|ü<Ûëq kÕ>∑T<ës¡T\T Á|ü<Ûëq eékÕj·T ≈£L©\T

Á>±MTD |ü≥ºD yÓTT‘·Ô+ Á>±MTD |ü≥ºD yÓTT‘·Ô+

1 Ä~˝≤u≤<é 1,21,772 1,104 1,22,876 1,68,485 7,688 1,76,173

2 ìC≤e÷u≤<é 96,250 1,225 97,475 1,52,366 5,507 1,57,873

3 ø£Ø+q>∑sY 1,23,035 2,139 1,25,174 2,91,910 10,782 3,02,692

4 yÓT<äø 1,19,868 2,122 1,21,990 2,15,584 5,193 2,23,777

5 ôV’≤<äsêu≤<é 0 5,659 5,659 0 5,805 5,805

6 s¡+>±¬s&ç¶ 84,756 5,839 90,595 1,30,045 12,436 1,42,491

7 eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 1,97,937 2,770 2,00,707 4,39,275 12,175 4,51,450

8 q\¢>=+&É 96,452 1,459 97,911 3,85,217 10,922 3,96,139

9 es¡+>∑ Ÿ 1,34,323 2,096 1,36,419 3,19,324 15,623 3,34,947

10 KeTà+ 65,827 675 66,502 3,43,031 11,490 3,54,521

yÓTT‘·Ô+ 10,40,220 25,088 10,65,308 24,45,237 97,621 25,45,868

yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤\T dü+K´ yÓTT‘·Ô+ yÓTT‘·Ô+ mdt.Ï. mdt.Ï.

»HêuÛ≤ ÁXeTJe⁄\T »HêuÛ≤ »HêuÛ≤

1. Á>±MTD 522343 21585313 11439327 4096123 2939027

2. |ü≥ºD 3134583 13608665 5013673 1336557 347901

yÓTT‘·Ô+ 8357826 35193978 16453000 5432680 3286928

‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À eTVæ≤fi≤ kÕ>∑T<ës¡T\T, eékÕj·T ≈£L©\T

Áø£. eØZø£s¡D Á>±MTD |ü≥ºD yÓTT‘·Ô+

1. Á|ü<Ûëq kÕ>∑T <ës¡T\T (6 HÓ\\ ô|’q) 29,30,201 86,683 30,16,884

2. bÕøÏåø£ kÕ>∑T<ës¡T\T (0`3 HÓ\\T) 19,293 600 19,893

3. bÕøÏåø£ kÕ>∑T<ës¡T\T (3`6 HÓ\\T) 1,14,099 24,791 1,38,890

yÓTT‘·Ô+ 30,63,593 1,12,074 31,75,667

10 õ˝≤¢\ ‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À yÓTT‘·Ô+ kÕ>∑T<ës¡T\T (2011 >∑D≤+ø±\T)

Áø£. eØZø£s¡D Á>±MTD |ü≥ºD yÓTT‘·Ô+

1. Á|ü<Ûëq eékÕj·T ≈£L©\T (6 HÓ\\ ô|’q) 44,26,855 2,17,567 46,44,422

2. bÕøÏåø£ eékÕj·T ≈£L©\T (0`3 HÓ\\T) 1,50,275 11,244 1,61,519

3. bÕøÏåø£ eékÕj·T ≈£L©\T (3`6 HÓ\\T) 11,12,841 71,304 11,84,145

yÓTT‘·Ô+ 56,89,971 3,00,115 59,90,086

10 õ˝≤¢\ ‘Ó\+>±D≤ sêh+˝À yÓTT‘·Ô+ eékÕj·T ≈£L©\T (2011 >∑D≤+ø±\T)

57

0`6 e

j·Td

üTÁ|

ü<Ûëq

kÕ>

∑T<ës

¡T\T Á|ü<Ûëq

e´e

kÕj

·T≈£L©\T

mdt.d

æ.mdt.

Ï.

Áø£.d

ü+õ˝≤¢ ù|s¡T

u≤\

Ts¡T

u≤*

ø£\T

|ü⁄s¡Tw

üß\T

Åd”Ô\T

|ü⁄s¡Tw

üß\T

Åd”Ô\T

|ü⁄s¡Tw

üß\T

Åd”Ô\T

|ü⁄s¡Tw

üß\T

Åd”Ô\T

1.

Ä~˝≤u

≤<é

160291

149701

220624

122876

156351

176173

242844

245752

2.

ìC≤e

÷u≤<

é144977

137440

170014

97475

172920

157873

178798

192276

3.

ø£Ø+q>∑sY

173647

162406

219424

125174

281962

302692

352481

357276

4.

yÓT<

äø188312

179291

215952

121990

196942

223777

266413

271534

5.

ôV’≤<

äsêu

≤<é

245127

223999

9034

5659

10946

5805

124313

123614

6.

s¡+>±¬s

&ç¶

327563

305609

159560

90595

116387

142491

328011

324031

7.

eTV

ü≤ã÷uŸq>∑sY

273914

253316

348276

200707

311403

451450

356099

352855

8.

q\¢>=+

&É

193266

178469

214219

97911

297120

396139

318359

319026

9.

es¡+>∑Ÿ

177444

163724

247910

136419

241702

334947

307709

308393

10.

KeTà+

143956

137966

146563

66502

312821

354521

229905

232991

2028497

2028497

2028497

2028497

2028497

1891921

1891921

1891921

1891921

1891921

1951576

1951576

1951576

1951576

1951576

1065308

1065308

1065308

1065308

1065308

2098554

2098554

2098554

2098554

2098554

2545868

2545868

2545868

2545868

2545868

2704932

2704932

2704932

2704932

2704932

2727748

2727748

2727748

2727748

2727748

1659963

1659963

1659963

1659963

1659963

1626965

1626965

1626965

1626965

1626965

‘Ó\

+>

±D≤

sêh

+˝

À Åd

”Ô, |

ü⁄s¡Tw

ü »H

êuÛ≤

` e

´‘ê´

kÕ\

T

58

≈£L©\T ¬s’‘·T\T>± e÷] dæús¡|ü&É≤ìøÏ ñbÕ~Û Vü‰MT #·≥º+ ˇø£ kÕ<Ûäq+ Ä #·≥º+ neT\TqT eT]+‘· ã˝Àù|‘·+ #˚<ë›+...

¬s’‘·T dü«sê»ý˚~ø£ ‘Ó\+>±D≤, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅcÕº\ ø£$T°\T

Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À XÊØs¡ø£ ÁXeT‘√ ≈£L&çq |üì #j·T&ÜìøÏ eTT+<äT≈£î e#Ã @ e´øÏÔ¬ø’Hê yê] ≈£î≥T+u+ yÓTT‘êÔìøÏ

ø£*|æ @&Ü~˝À 100 s√E\ es¡≈£î |üì bı+<ä&ÜìøÏ, |üìøÏ ‘·>∑Z y‘·q+ bı+<ä&ÜìøÏ Vü≤≈£îÿ ø£*Œ+∫+< eTVü‰‘êà >±+BÛ

C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT #·≥º+. Ç~ 2005 qT+&û neT\T˝ÀøÏ e∫Ã+~. á #·≥º+ <ë«sê ≈£L©\≈£î ø££ dü y‘·Hê\T,

eTVæ≤fi\≈£î düe÷q y‘·Hê\T, eékÕj·T |üqT\T Òì ø±\+˝À ñbÕ~Û neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&É+‘√ yê]øÏ n<äq|ü⁄ Ä<ëj·T+,

ñbÕ~Ûô|’ ø£ uÛÑs√kÕ ø£*–+~. uÛÑ÷eTT\T+&ç ÁXeT #ùd yê]øÏ uÛÑ÷$T n_Ûeè~∆øÏ, yÓTTø£ÿ\ ô|+|üø±ìøÏ ø£ n<äq|ü⁄ ô|≥Tºã&ç

düeT≈£L]+~. <ë+‘√ yê] uÛÑ÷eTT\T kÕ>∑T˝ÀøÏ e#êÃsTT. eékÕj·T+ #düTø√e&É+ <ë«sê Ç+‘·≈£î eTT+<äT ≈£L©\T>± e⁄qï

yês¡T ¬s’‘·T\T>± m~π> neø±X+ ø£*–+~. yÓTT‘·Ô+>± ÁXeT #ùd yê]øÏ uÒs¡e÷& XøÏÔ ô|]–+~. Ä Á|üuÛ≤e+ eékÕj·T+, Ç‘·s¡

ñbÕ~Û s¡+>±\˝Àì y‘·Hê\ πs≥¢ô|’ |ü&ç yê]øÏ eT]+‘· \_∆ #≈£L]+~.

Á>±MTD »HêuÛ≤˝À m≈£îÿe XÊ‘·+ ÁXeT MT<ä Ä<Ûës¡|ü& ≈£î≥T+u≤ Ò. á #·≥º+ neT\T <ë«sê yê]˝À dü>±ìøÏ ô|’>±

≈£î≥T+u≤\T (‘Ó\+>±D≤, Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ø£*|æ 60-70 \ø£å\T) Á|üjÓ÷»q+ bı+<ësTT. ø±>± á #·≥º+ e\¢ ø=ìï esêZ\≈£î qwüº+

»]–+<äH $eTs¡Ù ≈£L&Ü ñ+~. n+<äT˝À eTTK´+>± ¬s’‘·T\T>± |æ\eã&yês¡T, yê]øÏ ÁbÕ‹ì<Ûä + eVæ≤+# dü+|òü÷\T, ñbÕ~Û

Vü‰MT |ü<∏äø£+ e\¢ eékÕj·÷ìøÏ ≈£L©\T <=s¡ø£&É+ Ò<äì, ø£ yfi \uÛÑ yÓTÆHê ≈£L© πs≥T¢ $|üØ‘·+>± ô|]–b˛j·÷j·Tì, <ëì

|òü*‘·+>± eékÕj·T+ –≥Tºu≤≥T ø±e&É+ Ò<äì, yÓTT‘·Ô+>± á |ü<∏äø£+ e\¢ eékÕj·T s¡+>∑+ qwüºb˛‘·T+<äH yê<äqqT eTT+<äT≈£î

‘Ó#êÃs¡T. n+‘ø±≈£î+&Ü |ü<∏äø£+ neT\T˝À n$˙‹ #√≥T #düT≈£î+≥T+<äì, #|üÏºq |üqT\˝À HêD´‘· À|æ+∫ me]ø° |üìøÏ

sêì$>± ñHêïj·TH $eTs¡Ù\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. düe÷»+˝À á esêZ\ Á|üuÛ≤e+ m≈£îÿe>± ñ+&É≥+‘√ Á|ükÕs¡ e÷<Ûä e÷\T,

eT<Ûä ‘·s¡>∑‹ Á|ü»\T, m≈£îÿe XÊ‘·+ Á|üC≤ Á|ü‹ì<ÛäT\T ny yê<äq\qT ã\|üs¡TdüTÔHêïs¡T. ø=ìï ~q|üÁ‹ø£ …’‘ @ ∫qï neø±X+

e∫ÃHê ªñbÕ~Û Vü‰MT‘√ ñ]µ ˝≤+Ï nùV≤‘·Tø£ o]¸ø£\qT ìs¡¢ø£å +>± ‘·|ü<ä+˝≤ yê&ÉT‘·÷ á yê<äqqT eT]+‘· ˝À‘·T>±

Á|ü»\˝ÀøÏ rdüT≈£î yÓfióÔHêïsTT. á esêZ\T ã\+>± ø√s¡T‘·Tqï<eT+fÒ, eékÕj·T |üqT\T eTTeTàs¡+>± e⁄qï ø±\+˝À ñbÕ~Û

Vü‰MT |üqT\qT ì*|æyj·T&É+, C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø±ìï eékÕj·T |üqT\‘√ nqTdü+<Ûëq |ü]Ã ø=ìï s¡ø±\

eékÕj·T |üqT\≈£î ñbÕ~Û Vü‰MT ì<ÛäT\T n+< yÓdüT\Tu≤≥T ø£*Œ+#·&É+. n+fÒ ¬s’‘·T\≈£î, uÛÑ÷$T j·T»e÷qT\≈£î ≈£L©\

|üs¡+>± dü_‡&û\T n+~+#·&É+.

ñbÕ~Û Vü‰MT #·≥º+ neT\T˝ÀøÏ e∫Ã 8 dü+e‘·‡sê\T |üPs¡ÔsTT´+~. á #·≤ºìï Á|üyXô|Ïºq bÕØº, Á|üuÛÑT‘ê«\ kÕúq+˝À

πø+Á<ä, sêÁwüº kÕúsTT˝À¢ ø=‘·Ô Á|üuÛÑT‘ê«\T @s¡Œ&Ü¶sTT. Ç|üŒÏes¡≈£î ˇø£ÿÏ>± ñqï sêÁwüº+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, ‘Ó\+>±D sêÁcÕº\T>±

$&ç|ü&ç ø=‘·Ô Á|üuÛÑT‘ê«\T @s¡Œ&Ü¶sTT. á dü+<äs¡“¤+˝À, Äj·÷ Á|üuÛÑT‘ê«\T #·≤ºìøÏ e⁄qï ô|’ ¬s+&ÉT bÕsêÙ´\qT À‘·T>± $X‚¢wæ+∫

ˇø£ Hê´j·TyÓTÆq, düùV≤‘·Tø£yÓTÆq yÓ’K] rdüT≈£îH˚ ≤ #·÷&Ü*‡q u≤<Ûä ‘· ù|<ä\T, eékÕj·T ø±]à≈£î\‘√ |üì #˚ùd Á|üC≤

dü+|òü÷\≈£î, dü+dü∆\≈£î ñ+~. yêdüHé-uÛÑ÷$T πø+Á<ä+ ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+‘√ |üì #dæq nqTuÛÑe+, πøåÁ‘·kÕúsTT n<Ûä j·Tq+, Ç‘·s¡

n<Ûä j·THê\ $X‚¢wüD‘√ á ÁøÏ+~ n+XÊ\T Çs¡T sêÁwüº Á|ü»\T, Á|üuÛÑT‘ê«\T, Á|üC≤ dü+|òü÷\T, Á|ü#ê(kÕ)s¡ kÕ<ÛäHê\

eTT+<äT+#·T‘·Tqï~. MÏì ¬s’‘·T dü«sê»´ y~ø£ eT]+‘· $ÅdüÔ‘·+>± Á|ü»\˝ÀøÏ rdüT≈£îyÓfi‚fl+<äT≈£î dü+ø£*Œ+∫+~.

$eTs¡Ù/ nb˛Vü≤:

ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ e\¢ ª¬s’‘·T\≈£îµ, eékÕj·÷ìøÏ qwüº+ »s¡T>∑T‘·T+~.

yêdüÔe+/eTs√ ø√D+:

á $eTs¡Ù˝À @ ¬s’‘·T\T, me] eékÕj·T+ nH düŒwüº‘· Ò<äT. á |ü<ë\T yê&É≥+ <ë«sê nìï ÁbÕ+‘ê˝À¢ì yÓTT‘·Ô+

¬s’‘·T\T, eékÕj·T+ qwüºb˛‘·THêïs¡qï uÛ≤eq ø£*ŒdüTÔHêïs¡T. eTT+<äT>± ns¡∆+ #düTø√e\dæ+~ ¬s’‘·T\+<äs¡T ø£ÿ rs¡T>± Òs¡H

$wüj·T+. ô|<ä› ¬s’‘·T\T, ∫qï, düqï ø±s¡T, eT<Ûä ‘·s¡>∑‹ ¬s’‘·T\T, fiÀ¢ ñ+&ç eékÕj·T+ #ùd ¬s’‘·T\T, fiÀ¢ Ò≈£î+&Ü #sTT+#

59

¬s’‘·T\T, ¬øö\TøÏ∫Ã u≤´+≈£î s¡TD≤\T e÷Á‘·+ ‘êeTT rdüT≈£îH˚ ¬s’‘·T\T, ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\T dü«j·T+>± ø£wüº|ü&ç |üì #˚ùd ¬s’‘·T\T,

|üP]Ô>± ≈£L©\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü& ¬s’‘·T\T, eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\T, Ç˝≤ #ê˝≤ s¡ø±\T>± e⁄Hêïs¡T. n˝≤π> eékÕj·T+ ≈£L&Ü yÓT≥º, |ü\¢+,

esê¸<Ûës¡+, ø±\Te\T, uÀs¡¢ <ë«sê kÕ>∑T ˙s¡T n+< eékÕj·T+, ‹+&ç |ü+≥\T, n+<äT˝À eT∞¢ mH√ï s¡ø±\T, |ü‹Ô ˝≤+Ï

|ü+≥\T, |ü+&É¢ ‘√≥\ ô|+|üø£+, $$<Ûä yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\T, uÛÑ÷$T dü«uÛ≤e+ - Ç˝≤ eékÕj·T+ |ü\T s¡ø±\T>± e⁄+~.

nìï+Ï , n+<ä]˙ πø >±≥q ø£Ïº eékÕj·÷ìøÏ qwüº+ nq≥+ ne>±Vü≤Hê sêVæ≤‘· + Ò<ë ãT~∆ |üPs¡«ø£+>± #ùd ‘·|ü⁄Œ&ÉT

Á|ü#ês¡+ ne⁄‘·T+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ, ‘Ó\+>±D sêÁcÕº\˝À dü+U≤´ |üs¡+>±q÷, |üì s√E\ |üs¡+>±q÷ ñbÕ~Û |ü<∏äø£+˝À bÕ˝§Zqïyê] $esê\T

#·÷ùdÔ uÛÑ÷$T Òì ≈£L©\ ø£Hêï uÛÑ÷$T e⁄+&ç ÁX¯eT #˚ùd e´≈£îÔ Ò m≈£îÿe bÕ˝§Zqï≥T¢ düŒwüºeTe⁄‘·T+~. sêj·T\d”eT,

‘Ó\+>±D, Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢ n<Ûä j·Tq+ #dæq <ë<ë|ü⁄ 160 Á>±e÷˝À¢ì $esê\ <ë«sê á $wüj·T+ düŒwüº eTsTT´+~.

@ õ˝≤¢\˝À nsTT‘ uÛÑ÷$T Òì eékÕj·T ≈£L©\T n~Ûø£+>± ñHêïs√ Ä õ˝≤¢\˝À ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+˝À ‘·≈£îÿe

eT+~ bÕ˝§ZZHêïs¡T. @ õ˝≤¢\˝À nsTT‘ m≈£îÿe eT+~øÏ uÛÑ÷$T e⁄+&ç uÛÑ÷$T Òì eékÕj·T ≈£L©\ dü+K´ ø=+#Ó+

‘·≈£îÿe>± ñ+<√ Ä õ˝≤¢\˝À ñbÕ~Û Vü‰MT˝À m≈£îÿe dü+K´˝À bÕ˝§ZHêïs¡T.

¬s+&ÉT sêÁcÕº\T ø£*|æ yÓTT‘·Ô+ kÕ>∑T<ës¡¢ dü+K´ 65 \ø£å\T (Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 33 \ø£å\T, ‘Ó\+>±D˝À 32 \ø£å\T) e⁄+&É>±

yÓTT‘·Ô+ eékÕj·T ø£eT‘ê\T e÷Á‘·+ <ë<ë|ü⁄ 1 ø√° 30 \ø£å\THêïsTT. (Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 76 \ø£å\T, ‘Ó\+>±D˝À 55

\ø£å\T.) n+fÒ eékÕj·T ø£eT‘ê\T ø£*–q yê]˝À düTe÷s¡T dü>∑+ eT+< kÕ>∑T<ës¡T¢>± ñHêïs¡T. n+fÒ $T–*q yês¡T

eékÕjT‘·s¡ Ä<ëj·T+, eè‹Ô ô|’H Á|ü<Ûëq+>± Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêïs¡T. Ç+<äT˝À ¬s+&ÉT s¡ø±\ |üs¡düŒs¡ $s¡T<Ûä∆yÓTÆq esêZ\T

ñHêïsTT. ø£ es¡Z+ uÛÑ÷$T e⁄+&ç <ëì nedüs¡+ Ò≈£î+&Ü Ç‘·s¡ n~Ûø£ Ä<ëj·T+ e#Ã eè‹Ô À ñ+&É≥+, Ç+ø√ es¡Z+

` ‘·–q+‘· uÛÑ÷$T Òø£, <ëìì kÕ>∑T #j·T Òø£, Ò<ë ‘·–q+‘· Ä<ëj·T+ Òø£ ≈£L* MT<ä Ò<ë Ç‘·s¡ eè‘·TÔ\ MT<ä

Ä<Ûës¡|ü&É&É+. n+fÒ ˇø£ es¡Z+ nedüs¡+ Òø£ kÕ>∑T<ës¡T¢>± e⁄+&ÉfÒ¢<äT. Ç+ø√ es¡Z+ yπs >∑‹ Òø£ kÕ>∑T<ës¡T¢>±

e⁄+&ÉfÒ¢<äT.

ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ á ¬s+&√ esêZìøÏ n+fÒ m≈£îÿe>± düqïø±s¡T ø£eT‘ê\Tqï ≈£î≥T+u≤\≈£î uÛÑ÷$Tì kÕ>∑T˝ÀøÏ

‘Ó#·TÃ≈£îì ¬s’‘·T>± dæús¡|ü& neø±XÊìï ø£*ŒdüTÔ+~. yê] J$‘·+˝À kı+‘·+>± düeT≈£Ls¡TÃø√ Òq+‘· ô|≥Tºã&çì (mø£sê≈£î

düTe÷s¡T 20,000 qT+&ç \ø£å s¡÷bÕj·T\ es¡≈£î) ñbÕ~Û Vü‰MT <ë«sê kÕ~Û+#·Tø√>∑\T>∑T‘·THêïs¡T. Ç~ yês¡T dü«+‘·+>±

#düTø√yê\+fÒ <ë<ë|ü⁄ nkÕ<Ûä +. ˇø£ yfi n|ü⁄Œ>± düeT≈£Ls¡TÃ≈£îHêï Ä n|ü⁄Œ e&û¶‘√ düVü‰ rsêÃ\+fÒ yê] eT]ìï

dü+e‘·‡sê\ Ä<ëj·T+ e&û¶ yê´bÕs¡T\ Ò<ë ª¬s’‘·T\µqã& yê] bÕ\e⁄‘·T+~.

ñbÕ~Û Vü‰MT˝À uÛÑ÷$T Òì eékÕj·T ≈£L© ≈£î≥T+u≤ìøÏ >∑]wüº+>± dü+e‘·‡sêìøÏ 10-12 y\ s¡÷bÕj·T\T ≈£L©

<ë«sê Ä<ëj·T+ n+~‘, 1-2 mø£sê\T ñ+&ç ÁXeT #ùd ≈£î≥T+u≤ìøÏ Ä Ä<ëj·T+‘√ bÕ≥T uÛÑ÷$T n_Ûeè~∆øÏ

ô|≥Tºã&ç, Ç+~s¡ »\ Á|üuÛÑ e+Ï |ü<∏äø±\ <ë«sê ˙Ï edü‹ ≈£L&Ü ø£*–+~. ‘·<ë«sê yês¡T ‘·eT eékÕj·÷ìï

yÓTs¡T>∑T|üs¡T#·T≈£îqï ñ<ä+‘ê\T ø√ø=\¢\T>± ñHêïsTT. eT] Ms¡T ¬s’‘·T\T ø±sê? Ms¡T #ùd~ eékÕj·T+ ø±<ë?

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ, ‘Ó\+>±D sêÁcÕº\˝À ø£*|æ yÓTT‘·Ô+ eékÕj·T ø£eT‘ê\ dü+K´˝À 65 XÊ‘·+ 2.5 mø£sê\˝À|ü⁄ ñqï

düqïø±s¡T ø£eT‘ê Ò. 5 mø£sê\˝À|ü⁄ ñqï ø£eT‘ê\qT ≈£L&Ü ø£*|æ‘ <ë<ë|ü⁄ 90 XÊ‘·+ ø£eT‘ê\T düqï, ∫qï ø±s¡T

ø£eT‘ê\ øÏ+<äπø ekÕÔsTT. á ø£eT‘ê\ dü+K´ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 66 \ø£å\T, ‘Ó\+>±D˝À 48 \ø£å\T. eT] m≈£îÿe XÊ‘·+

ñqï á ≈£î≥T+u≤\T ¬s’‘·T\T ø±<ë? πøe\+ 10 qT+&ç 15 XÊ‘·+ ˝À|ü⁄ ñqï Ç‘·s¡ ø£eT‘ê\ yêπs ¬s’‘·T˝≤?

<ë<ë|ü⁄ ø√ÏøÏ ô|’>± ≈£î≥T+u≤\T ñqï á es¡Z+˝À m≈£îÿe eT+~ ‘·eT≈£î uÛÑ÷$T ñHêï JeH√bÕ~Û ø=s¡≈£î eékÕj·T

≈£L©ô|’H m≈£îÿe Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêïs¡T. uÛÑ÷$T Òì yê] dü+K´ ø£Hêï m≈£îÿe>± ¬s+&ÉT sêÁcÕº\˝À(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À ø£ ø√Ï

10 \ø£å\T, ‘Ó\+>±D˝À <ë<ë|ü⁄ 60 \ø£å\ eT+~) eékÕj·T ø±]à≈£î\THêïs¡T. eT] n‘· ~Ûø£ dü+K´˝À ñqï M]

eékÕj·÷ìøÏ ‘√&ÜŒ≥T n+~+#·&É+, M]ì ¬s’‘·T\T>± dæús¡|üs¡#·&É+ eékÕj·T s¡+>±ìøÏ yT\T #dæq≥T¢ ø±<ë?

60

$eTs¡Ù/nb˛Vü≤:

á |ü<∏äø£+ e\¢ eékÕj·÷ìøÏ ≈£L©\T <=s¡ø£≥+ Ò<äT, eékÕj·T |üqT\Tqï|ü⁄Œ&ÉT ñbÕ~Û |üqT\T ô|&ÉT‘·THêïs¡T.


düqï, ∫qï ø±s¡T ¬s’‘·T\T ñbÕ~Û Vü‰MT˝À m≈£îÿe>± bı˝§Z+≥Tqï|ü⁄Œ&ÉT yês¡T ‘·eT eékÕj·T |üqT\T #düT≈£îì, nqTyÓ’q,

$T–*q s√E\˝ÀH ñbÕ~Û À bÕ˝§Z+≥THêïs¡T. n+fÒ ñbÕ~Û Vü‰MT yê] eékÕj·÷ìøÏ @e÷Á‘·+ n&É¶+øÏ>± Òø£ eT]+‘·

‘√&ÉŒ&çq|ü⁄Œ&ÉT, eékÕj·T+ e\¢ ñbÕ~Û Vü‰MT |üqT\≈£î ≈£L©\T <=s¡ø£≥+ Ò<äq&É+, eékÕj·T+ »s¡T>∑T‘·Tqï|ü&ÉT ñbÕ~Û

Vü‰MT |ü<∏äø£+ neT\T #düTÔHêïs¡q&É+ yêdüÔe+ ø±<äT.

πøåÁ‘· kÕúsTT n<Ûä j·THê˝À¢ ‘*+<$T≥+fÒ 70 XÊ‘·+ ñbÕ~Û |üì s√E\T eékÕj·T |üqT\T Òq|ü⁄Œ& »s¡T>∑T‘·THêïsTT.

n+<äT˝Àq÷ ñbÕ~Û Vü‰MT˝À dü>∑≥Tq @ dü+e‘·‡s¡+ ≈£L&Ü 55 s√E\T $T+∫ |üì ø£*Œ+#· Ò<äT. dü+e‘·‡sêìøÏ

e+<äs√E\T |üì #dæq yê] dü+K´ 10-15 XÊ‘·+ e÷Á‘·yT.

e+<äs√E\T |üì kÕ~Û+∫Hê ≈£L&Ü uÛÑ÷$T Òì eékÕj·T ≈£L©\≈£î ‘·eT JeH√bÕ~Û kÕ–+#ê\+fÒ eTs√ 200

s√E\≈£î ô|’>± |üì nedüs¡+ ñ+≥T+~. nsTT‘ ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· düqï, ∫qï ø±s¡T ø£eT‘ê\T ñ

qï ≈£î≥T+u≤\T ‘·eT dü«+‘· eékÕj·T+ yÓTs¡T>∑T|üs¡T#·T≈£îì Ç‘·s¡T\ uÛÑ÷eTT˝À¢ ≈£L©øÏ yÓfi¢&É+ ‘·–Z+#·T≈£îHêïs¡T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 33 \ø£å\ kÕ>∑T<ës¡T¢ ñ+fÒ, ø£ ø√Ï 10 \ø£å\ eékÕj·T ≈£L©\T ñHêïs¡T. ‘Ó\+>±D˝À 31 \ø£å\

kÕ>∑T<ës¡T¢ ñ+fÒ, <ë<ë|ü⁄ 60 \ø£å\ eT+~ eékÕj·T ≈£L©\T ñHêïs¡T. Ç+‘· ô|<ä› m‘·TÔq eékÕj·T+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&É¶ »HêuÛ≤

eTq <X+˝À ‘·|üŒ @ <X+˝Àq÷ ñ+&ÉπsyÓ÷. Á|ü»\T eékÕj·T+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç JeH√bÕ<ÛäT\qT kÕ~Û+#·Tø√e&É+ eT+∫

$wüj·TyT. nsTT‘ @ ndüTÔ\qT düeT≈£Ls¡TÃø√ Òì, Vü≤À<ë, HÓ’|ü⁄D≤´\T ô|s¡>∑ì, #ê© #ê\ì Ä<ëj·T+‘√, uÛÑÁ<ä‘· Òì eékÕj·T

≈£L©\T>± m≈£îÿe eT+~ ‘·sê\ ‘·s¡ã&ç Ä<Ûës¡|ü& eékÕj·T+ ø±yê˝≤? Òø£ eT+∫ ñ‘êŒ<äø£‘· ø£*–q uÛÑ÷$T e⁄+&ç, ‘·eT≈£î

ø±e*‡q ‹+&ç –+»\T, ø=+‘· Ä<ëj·T+ düeT≈£Ls¡TÃ≈£î+≥÷ >ös¡e+>± ¬s’‘·T\T>± m≈£îÿe eT+~ ã‘·ø£>∑*π> eékÕj·T+

ø±yê˝≤ nH~ ‘˝≤Ã*. eékÕj·T ≈£L©\T m≈£îÿe>± e⁄+& eékÕj·T, uÛÑ÷ |ü+|æD° $<ÛëHê\T bÕÏùdÔ ˇø£ s¡ø£yÓTÆq yÓÏº

#êøÏØì Áb˛‘·‡Væ≤düTÔqïfÒ¢ uÛ≤$+#ê*. eékÕj·T ≈£L©\ dü+K´qT ô|+# $<ÛëHê\qT neT\T #j·÷˝≤? Ò<ë eékÕj·T

≈£L©\T ‘·–Z kÕ>∑T<ës¡T¢ ô|]π> $<ÛëHê\qT neT\T #j·÷˝≤? Bì ô|’ Á|üuÛÑT‘ê«\T, $eTs¡Ù≈£î\T ‘·eT yÓ’K] düŒwüº+ #j·÷*.


á |ü<∏äø£+ e\¢ eékÕj·T+˝À ≈£L* πs≥T¢ ô|]>±sTT, ≈£L©\T ÁXeT #j·T≈£î+&Ü |üì <=+>∑\T>± e÷s¡T‘·THêïs¡T.

‘*ø£>± &ÉãT“\T bı+<äT‘·THêïs¡T, k˛eTs¡T˝≤¢ ‘·j·÷s¡e⁄‘·THêïs¡T.


ñbÕ~Û Vü‰MT #·≥º+ neT\T˝ÀøÏ sêø£eTT+<äT ¬s’‘·T\T/uÛÑ÷ j·T»e÷qT\T <äXÊu≤›\ bÕ≥T eékÕj·T ≈£L©\≈£î ø£ dü

y‘·Hê\T #Ó*¢+#·≈£î+&Ü |üqT\T #sTT+#·T≈£îì yê] ÁXeTqT <√|æ&û #XÊs¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT á #·≥º+ düVü‰j·T+‘√ yês¡T ø£ dü

y‘·Hê\qT kÕ~Û+#·T≈£îHêïs¡T. nsTT‘ ø£ dü y‘·Hê\≈£î n<äq+>± πs≥T¢ ô|s¡>∑&É+ nH~ πøe\+ ñbÕ~Û Vü‰MT #·≥º+ e\¢ ø±<äT.

<ëìøÏ nHø£ ø±s¡D≤\THêïsTT. ÁXeT #ùd e´≈£îÔ\≈£î $$<Ûä s¡+>±\˝À (eTTK´+>± ìsêàD+, s√&ÉT¢ e+Ï |üqT\T) neø±XÊ\T

ô|s¡>∑≥+, $<ëéø±XÊ\T ô|]– ø=‘·Ô ‘·s¡+ eékÕj·T ≈£L©\T>± |üì #j·T&ÜìøÏ Çwüº|ü&Éø£b˛e&É+, uÛÑ÷ j·T»e÷qT\T/ ª¬s’‘·T\µ

≈£î≥T+u≤\˝À≈£L&Ü eékÕj·T+˝À bÕ˝§ZH düuÛÑT´\T ‘·>∑Z&É+ - Ç˝≤+Ï n+XÊ\ e\¢ ÁXeT #ùd yê]øÏ &çe÷+&ÉT ô|]– πs≥T¢

ô|]>±sTT. πø ÁbÕ+‘·+˝À πø s¡ø£yÓTÆq |ü+≥\T yj·T&É+ e\¢ πøkÕ] n+<ä]ø° ≈£L©\ nedüs¡+ ñ+&É≥+‘√ ª¬s’‘·T\µ eT<Ûä

b˛° ≈£L&Ü ≈£L* πs≥T¢ ô|s¡>∑&ÜìøÏ ø±s¡DyÓTÆ+~. Ç+‘ê #dæ ≈£L©\øÏ#Ã πs≥T¢ yê] ø£ dü nedüsê\T rs¡TÃø√e&Üìπø

dü]b˛‘·THêïsTT ø±˙ ÄdüTÔ\T ≈£L&Éu…fÒº+‘· @MTø±<äT.

ñbÕ~Û Vü‰MT˝À ìs¡ísTT+∫q ≈£L© ø£Hêï yêdüÔe+>± #Ó*¢+∫q dü>∑≥T ≈£L© m|ü⁄Œ&É÷ 20-30 s¡÷bÕj·T\T ‘·≈£îÿy

e⁄+≥T+~. n+fÒ #dæq |üìì ãfÒº y‘·q+ ÇdüTÔHêïs¡T ø±˙ |üì #dæHê, #j·Tø£b˛sTTHê y‘·Hê\T #Ó*¢düTÔHêïs¡q&É+

ndü‘· Á|ü#ês¡y˚T.

62

Á|üjÓ÷»Hê\T ø±bÕ&É≥+ Ò<äT, $‘·ÔHê\T, ms¡Te⁄\T n~Ûø£ <Ûäs¡≈£î ø=qTø√ÿe\dæ edüTÔ+~ nì yÓTT‘·TÔ≈£î+fÒ e÷Á‘·+ n$

eékÕj·Ts¡+>∑ düeTdü \T ø±yê?

yÓTT‘·Ô+>± eTq düe÷»+˝À ≈£L© #ùd ø£ es¡Z+ ‘·|üŒìdü]>± ñ+&Ü\ì, Ä es¡Z+ ≈£L&Ü ø=ìï ≈£î˝≤\≈£î #Ó+~q yêπs

ñ+&Ü\H $<Ûä+>± ø√s¡Tø√e&É+, Ä $<Ûä+>± $<ÛëHê\qT s¡÷bı+~+#·&É+ n+fÒ $eø£åqT bÕÏ+#·&ÉyT. n~ sêC≤´+>∑

$s¡T<Ûä›yT ø±ø£ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ñ\¢+|òüTq ≈£L&Ü. >∑‹ Òø£ ˇø£] <ä>∑Zs¡ ≈£L* #j·T&É+ ys¡T, <ëìì Çwüº+‘√ ˇø£ eè‹Ô>±

m+#·Tø√e&É+ ys¡T. @ j·TTe≈£î&ÉT Ò<ë j·TTe‹ nsTTHê HqT eékÕj·T ø±]à≈£î&çï nyê«* nì ø√s¡T≈£î+≤sê? e+X

bÕs¡+|üs¡ +>± e∫Ãq ÄdæÔ, Vü≤À<ë, neø±XÊ\ e Ò¢ ø±<ë á ‘ês¡‘·e÷´\T. |ü⁄≥Tºø£ Ä<Ûës¡+>±H HÏø° eè‘·TÔ\T ìs¡ísTT+#·ã&É≥+

@ sêC≤´+>∑ <Ûäs¡à+? @ Á|ü>∑‹o\, Á|üC≤kÕ«eT´dü÷Œ]Ô? eékÕj·T+˝À ≈£L©\qT ≈£L&Ü ˇø£ edüTÔe⁄>± |ü]>∑DÏ+∫ e÷≈£î

ø±e\dæq <Ûäs¡≈£î n+<äTu≤≥T˝À e⁄+&Ü* nì #·÷düTÔHêïπs ø±˙ yê]ø° Äø±+ø£å\T, ÇcÕºnsTTcÕº\T ñ+≤j·Tì >∑T]Ô+#·&É+ Ò<äT.

me] eè‹Ôì yês¡T mqTï≈£îH ùd«#Û·Ã ñ+&Ü\ì ø√s¡Tø√e&É+ Ò<äT. ˇø£ e´øÏÔì ìs¡“¤+~+∫ n‘·ì Ò<ë ÄyÓT nedüsê\qT

Ädüsê>± #düT≈£îì ‘·≈£îÿe y‘·HêìøÏ |üì #sTT+#·Tø√e&É+ yÓÏº nsTT‘, eékÕ∆>∑‘·+>± ìs¡“¤+<Ûë\qT düèwæº+∫, ‘·|üŒì

|ü]dæú‘·T˝À¢ eékÕj·T ≈£L©>± ã‘·ø±*‡q |ü]dæú‹ ≈£L&Ü yÓÏº øÏ+< edüTÔ+~. yÓÏº #êøÏØ ìùw~Û+#· ã&ç+~, n~ sêC≤´+>∑

$s¡T<Ûä›+. eT] á $<ÛëHê\T ne\+_ÛdüTÔqï Á|üuÛÑT‘ê«\T sêC≤´+>∑ ñ\¢+|òüTq\≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·TqïfÒ¢.

eékÕj·T+ dü+øå√uÛÑ+˝À ñ+~. eékÕj·T+ #ùd yê]øÏ ‘·–q Ä<ëj·T+, uÛÑÁ<ä‘· Ò<äT nH $wüj·÷\˝À @ e÷Á‘·+

dü+<Vü≤+ Ò<äT. nsTT‘ á düeTdü \≈£î |ü]cÕÿs¡+ ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ Ò<ë #·≥º+˝À Ò<äT. eékÕj·T dü+øå√uÛ≤ìøÏ ø±s¡D≤\T

nHø£+ - eékÕj·T+ #j·Tì esêZ\ #‘·T˝À¢ uÛÑ÷eTT\T ñ+&É≥+, eékÕj·T ≈£î≥T+u≤\˝À ÁXeT #j·T‘·–q e´≈£îÔ\T ‘·–q

dü+K´˝À Òø£b˛e&É+, eTq |ü]dæú‘·T\≈£î ‘·–q ∫qïkÕúsTT j·÷+Árø£s¡D Òø£b˛e&É+, ¬s’‘·T\T $‘·Ôq+ qT+&ç eT+<äT\ <ëø± nìï

n+>∑&ç À n~Ûø£ <Ûäs¡\≈£î ø=qTø√ÿe\dæ sêe&É+, Á>±eT kÕúsTT |üs¡|ü‹ dü+|òü÷\T ì»yÓTÆq kÕ>∑T<ës¡¢ Á|üjÓ÷»Hê\T ø±bÕ&É Òø£

b˛e&É+, $‘·Ôq ñ‘·Œ‹Ô, ì\«, |ü+≥ ì\«, ø£ dü ÁbÕôddæ+>¥ ≈£î ø±e\dæq eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T kÕúìø£+>± n+<äTu≤≥T˝À

Òø£b˛e&É+, $|üØ‘·yÓTÆq øö\T πs≥T¢, ì»+>± eékÕj·T+ #ùdyê]øÏ |ü+≥ s¡TD≤\T n+<äø£b˛e&É+, kÕúìø£· yê‘êes¡D

|ü]dæú‘·T\T, ÁXeT \uÛÑ ‘·≈£î dü+ã+<Ûä+ Ò≈£î+&Ü |ü+≥\T yj·T&É+, eékÕj·T+ ≤uÛÑkÕÏøÏ |üs¡düŒs¡ b˛wüø£+>± ñ+& |üXóbÕ\q

e+Ï nqTã+<Ûäs¡+>±\≈£î ‘·–q Á|üD≤[ø£, Áb˛‘ê‡Vü≤+ Òø£b˛e&É+ - eTT+<äT Ç˝≤+Ï düeTdü \˙ï |ü]wüÿ]+#êø£ yÓTT‘·Ô+

eédüú À n≥º&ÉT>∑Tq ñqï ≈£L©\ <ä>∑Zs¡≈£î eùdÔ u≤>∑T+≥T+~. ô|’ #·s¡ \˙ï #ã&ç‘ ¬s’‘·T\T ÁXeT #ùd ≈£L©\≈£î ‘·–q y‘·Hê\T

#Ó*¢+# dæú‹˝À ñ+≤s¡T. n˝≤π> ÁXeT #ùd yê] #‘·T˝À¢H m≈£îÿe uÛÑ÷$T e⁄+fÒ, á ≈£L©\ ø=s¡‘· düeTdü ≈£L&Ü ‘·|ü⁄Œ‘·T+~.

|ü<∏äø£+ neT\TqT düMTøÏå+∫ yÓTs¡T>∑T |üs¡#ê*‡q n+XÊ\T

≈£L©\qT ¬s’‘·T\T>± e÷πsÃ Á|üÁøÏj·TqT eT]+‘· $düÔè‘·+ #j·T&ÜìøÏ, ÁXeT #ùd e´≈£îÔ\≈£î eT]+‘· ñbÕ~Û neø±XÊ\T,

Ä<ëj·T+, kÕ~Ûø±]‘· ø£*Œ+#·&ÜìøÏ ñbÕ~Û Vü≤MT #·≥º+ neT\TqT eT]+‘·>± |üÏwüº|üsêÃ*‡ ñ+~.

>∑‘· Á|üuÛÑT‘·«+ 5 dü+e‘·‡sê\ |ü<∏äø£+ neT\T rs¡TqT düMTøÏå+∫ 2012˝À ø=‘·Ô e÷s¡Z<äs¡Ùø±\qT $&ÉT<ä\ #dæ+~.yêÏøÏ

nqT>∑TD+>± |ü<∏äø£+ neT\T @ yTs¡≈£î yÓTs¡T>∑T|ü&ç+<√ düMTøÏå+∫ |ü<∏äø£+ bÕs¡<äs¡Ùø£+>±, n$˙‹ s¡Væ≤‘·+>± neT\T

»]π>≥T¢ #·s¡ \T rdüTø√yê*.

Ç|üŒÏ es¡≈£î qyÓ÷<Ó’q ≈£L©\˝À dü>∑+ eT+~, dü>∑≥Tq πøe\+ dü>∑+ s√E\T (50) e÷Á‘·yT ñbÕ~Û bı+<ës¡T. ì»+>±

nedüs¡yÓTÆq yês¡+<äs¡÷ á |ü<∏äø±ìï ‘·–q+‘· yTs¡ n+<äTø√>∑\T>∑T‘·THêïsê? Òø£b˛‘ ø±s¡D≤ Ò$TÏ? |üì nedüs¡+ ñ

qïyês¡+<äs¡÷ á #·≥º+˝À uÛ≤>∑+>± ‘·–q+‘·>± ñbÕ~Û bı+<ä&ÜìøÏ @$T e÷s¡TŒ\T rdüT≈£îsêyê˝À Ä˝À∫+#ê*.

ñbÕ~Û #·≥º+˝À Ç|üŒÏø° |üP]Ô>± kÕ~Û+#· Òì n+XÊ\THêïsTT. n&ç–q 15 s√E\˝À |üì ø£\Œq, |üì #dæq 15

s√E\˝À y‘·Hê\ #Ó*¢+|ü⁄ e+Ï n+XÊ\qT kÕ<Ûä + #ùd $<Ûä+>± #·≥º+ neT\T˝À e÷s¡TŒ\T rdüT≈£îsêyê*.

Ç|üŒÏ es¡≈£î á |ü<∏äø£+ neT\T e\¢ m+‘· eT+~ mdtdæ, mdtÏ, düqï, ∫qïø±s¡T ¬s’‘·T\ uÛÑ÷eTT\T u≤>∑T #j·T>∑*>±s¡T?

Ç+ø± m+‘· eT+~øÏ neø±X+ e⁄+~? m+‘· uÛÑ÷$T ø=‘·Ô>± kÕ>∑T˝ÀøÏ rdüT≈£î sê>∑*>±s¡T? Ç+ø± m+‘· uÛÑ÷$T n_Ûeè~∆

#j·÷*‡ e⁄+~? e+Ï …ø£ÿ\qT, n+#·Hê\qT ‘·j·÷s¡T #dæ ‘·<äqT>∑TD+>± |üqT\ m+|æø£ #|ü≤º*.

63

|üqT\ HêD´‘· ô|+∫, e´ekÕj·T uÛÑ÷eTT\T, ˙Ï, Ç‘·s¡ eqs¡T\ n_Ûeè~∆øÏ ñbÕ~Û Vü‰MT #·≤ºìï eT]+‘· yÓTs¡T>±Z

neT\T #ùd Á|üD≤[ø£\T ‘·j·÷s¡T #j·÷*

ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø±ìï ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îì ≈£L* qT+&ç ¬s’‘·T>± e÷]q ≈£î≥T+u≤\T ¬s’‘·T\T>± dæús¡|ü&É≤ìøÏ #|ü≥ºe\dæq

ø±s¡ Áø£e÷\T, n+~+#·e\dæq ‘√&ÜŒ≥TqT >∑T]Ô+∫ neT\T#j·÷*.

ñbÕ~Û Vü‰MT˝À $$<Ûä esêZ\T (Ä~yêd”\T, |üP]Ô>± uÛÑ÷$T Òì yês¡T, düqïø±s¡T ¬s’‘·T\T, eTVæ≤fi\T...) m+‘·es¡≈£î ‘·eT

Vü≤≈£îÿ\qT kÕ~Û+#·T≈£îHêïs¡T, n+<äT˝À yês¡T m<äTs=ÿ+≥Tqï Çã“+<äT\T, n&É¶+≈£î\T, yê] nedüsê\qT >∑T]Ô+∫

n+<äT≈£î ‘·–q≥T¢>± esêZ\ yêØ>± ñbÕ~Û Vü‰MT neT\T eP´Vü‰\qT, @sêŒ≥¢qT e÷s¡TŒ #j·÷*.

64

eTVæ≤fi¯\T ` uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T `#·≤º\TeTq Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À eTVæ≤fi\T Væ≤+dü≈£î, nD∫y‘·≈£î >∑Ts¡e⁄‘·÷ |ü⁄s¡Twüß\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&Ée\dæ sêe≤ìøÏ yê]øÏ

uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T, n~Ûø±s¡+ Òø£b˛e&ÉyT Á|ü<Ûëq ø±s¡D+. eTq <X+˝À 60`70 XÊ‘·+ »HêuÛ≤ eékÕj·T+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç

e⁄+~. eékÕj·T+ #düTÔqïyê]˝À, ¬s’‘·T\˝À n~Ûø£ XÊ‘·+ <ä[‘· ãVüQ»q eTVæ≤fi Ò. nsTT‘ eTVæ≤fi\T Äs¡T>±\+ ø£wüº|ü&ç

|ü+≥ #\˝À e+>∑ã&ç ÁXeT #dü÷Ô ñ‘·Œ‹Ô #düTÔqï|üŒÏø° yê]øÏ ñqï uÛÑ÷ j·÷»e÷q´ Vü≤≈£îÿ\T 11% e÷Á‘·yT. yês¡T ¬s’‘·T\T

nH >∑T]Ô+|ü⁄ ≈£L&Ü Ò<äT. uÛÑ÷$T Òì ‘·HêìøÏ ù|<ä]ø±ìøÏ #ê˝≤ <ä>∑Zs¡ dü+ã+<ÛäeTT+~. eTq <X+˝À |ü+≥\T |ü+&çdüTÔqï ù|<ä

¬s’‘·T\T, eékÕj·T ≈£L©\T, eTVæ≤fi Ò ‹+&ç Òø£ ù|<ä]ø£+˝À, Äø£*‘√ e÷&ÉT‘·THêïs¡T. Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‹˝À HÓ\ø=qï eékÕj·T

dü+øå√uÛÑ+ ø±s¡D+>± Á|ü‹ì‘· + ¬s’‘·T\T Á>±e÷\T e~* ñbÕ~Û ø√dü+ |ü≥ºD≤\≈£î e\dü b˛‘·Tqï Áø£eT+˝À eTVæ≤fi\T Ä

eékÕj·÷ìï uÛÑTC≤q y˚düT≈£îì <äTs¡“¤s¡ |ü]dæú‘·T˝À¢H˚ ùd<ä + #˚dü÷Ô ≈£î≥T+u≤\qT b˛wædüTÔHêïs¡T. nsTT‘˚ uÛÑ÷$T MT<ä Vü≤≈£îÿ,

ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+ Òø£b˛e&É+ yê]ì eT]+‘· <äTs¡“\ |ü]dæú‹øÏ HÓÏº+~.

uÛÑ÷$Tô|’ n~Ûø±s¡+ eTVæ≤fi\≈£î kÕe÷õø£ ¨<ë, Ä‘·à>ös¡e+, Ä]úø£ kÕ«‘·+Á‘· +‘√ bÕ≥T nD∫y‘· qT+&ç $eTTøÏÔ

ø£*Œ+#·≤ìøÏ e÷s¡Z+ ø£*ŒdüTÔ+~. eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T \_Û+∫ <ëìô|’ |üP]Ô ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+ bı+~ kÕ>∑T #düTø√>∑*–q

dü+<äsê“¤\˝À yê] Ä<ëj·T+ ô|]–, |æ\¢\ b˛wüD, ≈£î≥T+ã nedüsê\T rs¡Ã>∑\T>∑T‘·THêïs¡ , ≈£î≥T+ã+ ˝Àq÷, ãj·T≤

Væ≤+düqT m~]+#·>∑\T>∑T‘·THêïs¡ nHø£ n<Ûä j·THê\T s¡TEe⁄ #düTÔHêïsTT.

uÛÑ÷$T ø√dü+ eTVæ≤fi\ b˛sê≤\T

Á>±MTD eTVæ≤fi\T uÛÑ÷$Tì ø£ Ädæú>± e÷Á‘·yT ø±ø£ ø£ ñ‘·Œ‹Ô eqs¡T>±, ã‘·T≈£î ‘Ós¡Te⁄ kÕ<Ûäq+>± #·÷kÕÔs¡T. n+<äTπø

uÛÑ÷$T ø√dü+ kÕ–q ¬s’‘ê+>∑ b˛sê≤\˝À eTVæ≤fi\T eTT+<äT |”Øƒq ì*#ês¡T. uÛÑ÷$T ø√dü+ eTVæ≤fi\T kÕ–+∫q b˛sê≤\T

uÛÑ÷$T Òì eékÕj·T ≈£L©\T, ù|<ä ¬s’‘·T\T, <ä[‘·T\T, Ä~yêd”\T kÕ–+∫q b˛sê≤\˝À uÛ≤>∑+>±H »]>±sTT.

Ms√∫‘· ‘Ó\+>±D≤ kÕj·TT<Ûä ¬s’‘ê+>∑ b˛sê≥+˝À uÛÑ÷$T Òì ¬s’‘ê+>∑+ uÛÑ÷kÕ«eTT\≈£î e´‹πsø£+>± ÁbÕD≤˝§&ç¶ b˛sê&ç

\ø£å ≤~ mø£sê\qT kÕ~Û+#·T≈£îHêïs¡T. nsTT‘ á b˛sê≥+˝À eTTK´bÕÁ‘· eVæ≤+∫q eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T <äø£ÿ Ò<äT. ø=+‘·

eT+~ eTVæ≤fi\≈£î <Ûëq´+ ãkÕÔ\qT yê≤>± Ç#êÃs¡T ø±˙ uÛÑ÷$T Çe« Ò<äT.

n< $<Ûä+>± –]»H‘·s¡T\T ÄÁø£$T+#·T≈£îqï uÛÑ÷eTT\qT ‹]– bı+<ä≤ìøÏ Ä~yêd” ÁbÕ+‘ê\˝À »]–q uÛÑ÷b˛sê≤\˝À

≈£L&Ü Ä~yêd” eTVæ≤fi\T $T*f…+≥T b˛sê≤\qT kÕ–+#ês¡T.

eékÕj·T+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&çq yê]ì ‘·eT uÛÑ÷eTT\ qT+&ç ìsê«dæ‘·T\qT #düTÔqï ôdCŸ\T, ô|<ä› Äqø£≥º\T, <∏äs¡à Ÿ |üesY

bÕ¢+≥T¢, yÓTÆì+>¥\≈£î e´‹πsø£+>± kÕ>∑T‘·Tqï b˛sê≤\˝À ≈£L&Ü eTVæ≤fi Ò eTT+<äT+≥THêïs¡T. m+<äTø£+fÒ uÛÑ÷eTT\T ø√˝ÀŒ‘

n+<ä]ø£+fÒ m≈£îÿe qwüºb˛‘·Tqï~ yêÏô|’ Ä<Ûës¡|ü&çq uÛÑ÷$T Òì yês¡T, eTVæ≤fi Ò ø±ãÏº.

eTVæ≤fi¯\T uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ä≤ìøÏ eT÷&ÉT e÷sêZ\T :

1. yês¡dü‘·«+ <ë«sê ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q uÛÑ÷$T˝À yê≤ bı+<ä&É+

2. Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷ |ü+|æD° ø±s¡ Áø£e÷\ <ë«sê uÛÑ÷$T bı+<ä&É+

3. dü«j·T+>± ø=qT>√\T #j·T&É+.

eTVæ≤fi¯\ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\ô|’ Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê\T

<X+˝À Ä]úø£ ndüe÷‘·q\qT, ù|<ä]ø±ìï ‘·–Z+#·≤ìøÏ uÛÑ÷dü+düÿs¡D\qT neT\T #dæ uÛÑ÷$T Òì yê]øÏ uÛÑ÷$Tì

|ü+#ê\H $<Ûëq ìs¡íj·÷\T, Á|üj·T‘êï\T »]–q|üŒÏø° 6e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ es¡≈£î eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#ê\H

Á|ükÕÔeH sê Ò<äT. 1974˝À uÛ≤s¡‘· <X+˝À eTVæ≤fi\ dæú‹>∑‘·T\ô|’ ø£$T° ‘·q ìy~ø£ À yÓTT≥ºyÓTT<äÏkÕ] ªªuÛÑ÷eTT\qT

düeTs¡úe+‘·+>± |ü⁄q'|ü+|æD° #Ój·T´ì< eTVæ≤fi≤ eékÕj·T ≈£L©\ dæú‹>∑‘·T\˝À e÷s¡TŒ kÕ<Ûä + ø±<äTµµ nì ù|s=ÿqï~.

eTVæ≤fi\T uÛÑ÷ b˛sê≤\˝À ô|<ä› m‘·TÔq bÕ˝§Zq≥+, eTVæ≤fi≤ dü+|òü÷\T, eTVæ≤fi≤ ñ<ä e÷\T uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\ &çe÷+&ÉTqT

eTT+<äT≈£î ‘e≥+‘√ 6e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À (1980`85) ªªÁ|üuÛÑT‘·«+ |ü+|æD° #ùd eékÕj·T uÛÑ÷eTT\T, Çfifl düú ≤\≈£î uÛ≤s¡

65

uÛÑs¡Ô\T Ç<ä›] ù|s¡TMT<ä C≤sTT+Ÿ |ü≤º\T Çyê«\ìµµ Á|üø£Ï+#ês¡T. eTVæ≤fi\ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\ô|’ »s¡T>∑T‘·Tqï #·s¡Ã˝À Hwüq Ÿ

|üsYôdŒøÏºyé bÕ¢Hé |òüsY e⁄yÓTHé (1988`90) ø£ ô|<ä› eT\T|ü⁄>± #Ó|üø√e#·TÃ. $yêVü≤ düeTj·T+˝À Ç#Ã nìï s¡ø±\ ÄdüTÔ\T,

ñ‘·Œ‹Ô eqs¡T nsTTq uÛÑ÷$Tô|’ uÛ≤sêúÛÑs¡Ô\≈£î düe÷q Vü≤≈£îÿ\T ñ+&Ü\ì #ÓãT‘·÷H á Á|üD≤[ø£ Á|üuÛÑT‘·«+ |ü+|æD° #ùd d”*+>¥

uÛÑ÷eTT\T, ñeTà&ç uÛÑ÷eTT\T, nôd’qT¶ uÛÑ÷eTT\T, Çfifl düú ≤\ \_∆ <ës¡T\˝À ø£ dü+ 40 XÊ‘·+ eTVæ≤fi\T ñ+&ç yê] ù|s¡Tô|’q

|ü≤º\T ñ+&Ü\ì ù|s=ÿqï~. á Á|ü‹bÕ<äqqT 8e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À bı+<äT|ü]#ês¡T.

2001˝À ÄyÓ÷<ä+ bı+~q eTVæ≤fi\ C≤rj·T $<Ûëq+ ªªÄdæú j·÷»e÷q´+, yês¡dü‘ê«\≈£î dü+ã+~Û+∫q #·≤º\ìïÏ

düMTøÏå+∫ »+&ÉsY Hê´j·T+ ø£*Œ+# \ø£å +‘√ e÷s¡TŒ\T #Ój·÷´\µµì #Ó|æŒ+~. 2008˝À e∫Ãq eékÕj·T eTVæ≤fi\ C≤rj·T

$<Ûëq+ eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T ø=qT>√\T |ü<∏äø±\T e+Ï yêÏ‘√bÕ≥T eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\≈£î eékÕj·T+ #j·T≤ìøÏ nedüs¡yÓTÆq

nìï eT<ä∆‘·T eédüú\qT ø£*Œ+#ê\ì dü÷∫+∫+~.

#·≥º|ü]~Û À eTVæ≤fi¯\ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T

eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#·≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q #·≤º\≈£î eùdÔ, uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ Åd”Ô |ü⁄s¡Twüß\≈£î düe÷q

Vü≤≈£îÿ\≈£î >± ¬s+° ø£*Œ+∫+~ (n~Ûø£s¡D 14). C…+&ÉsY (*+>∑+) Ä<Ûës¡+>± $eø£å qT+&ç s¡ø£åD ø£*Œ+∫+~ (n~Ûø£s¡D

15). JeH√bÕ~Û kÕ<ÛäHê\≈£î düe÷q Vü≤≈£îÿ\qT, düe÷q |üìøÏ düe÷q y‘·q Vü≤≈£îÿqT ø£*Œ+∫+~ (n~Ûø£s¡D+ 39). n+fÒ

JeH√bÕ~Û eqs¡T nsTTq uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ä≤ìøÏ eTq sêC≤´+>∑+ |ü⁄s¡Twü\‘√ düe÷q+>± Åd”Ô\≈£î Vü≤≈£îÿ ø£*Œ+∫+~.

sêC≤´+>∑+ n+~+∫q dü÷Œ¤]ÔøÏ nqT>∑TD+>±qT nHø£ b˛sê≤\T, ñ<ä e÷\T »]–q ‘·sê«‘· eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\qT

ø£*Œ+# ~X>± #·≤º\˝À e÷s¡TŒ\T e#êÃsTT. MÏ À eTTKýÓTÆq~ Væ≤+<ä÷ yês¡dü‘·« #·≥º+.

Væ≤+<ä÷ Åd”Ô\ Ädæú Vü≤≈£îÿ #·≥º+ ` 1937` $<Ûäe\≈£î ø=&ÉT≈£î\‘√ düe÷q+>± Ädæú À yê≤qT bı+< Vü≤≈£îÿqT

ø£*Œ+∫+~. nsTT‘ Bì˝À eékÕj·T uÛÑ÷$T $TqVü‰sTT+#·ã&ç+~. ≈£L‘·Tfifl≈£î yê≤ ø£*Œ+#· ã&É Ò<äT.

Væ≤+<ä÷ yês¡dü‘·« #·≥º+ 1956 (Ç~ Væ≤+<äTe⁄\T, uÖ<äT∆\T, C…’qT\T, dæ≈£îÿ\≈£î e]ÔdüTÔ+~. n+fÒ <X+˝À 86 XÊ‘·+

eTVæ≤fi\≈£î e]ÔdüTÔ+~). Bì Á|üø±s¡+ ø£ |ü⁄s¡Twüß&ÉT #·ìb˛sTTq|ü&ÉT n‘·&ÉT dü«j·T+>± dü+bÕ~+∫q Ädæú À n‘·ì

uÛ≤s¡ , ø=&ÉT≈£î\T, ≈£L‘·Tfifl≈£î düe÷q yê≤ \_ÛdüTÔ+~. ø±˙ ôdø£åHé 6 ÁøÏ+<ä bÕ‘· $eøå± |üP]‘· ìã+<Ûäq Ò ø=qkÕ>±sTT.

e+X bÕs¡+|üs¡ +>± e#Ã Ädæú À ≈£L‘·Tfifl≈£î ø=&ÉT≈£î\‘√ düe÷q+>± yê≤ \_Û+#·<äT. kÕ<Ûës¡D+>± e+X bÕs¡+|üs¡ +>±

e#Ã ÄdæÔ Á|ü<Ûëq+>± e⁄+≥T+~. á Ädæú yês¡dü‘·«+ e÷Á‘·+ |æ‘·èkÕ«eT´ |ü<ä∆‹˝À ‘·+Á&ç qT+&ç ø=&ÉT≈£î≈£î #Ó+<äT‘·T+~.

1986 ‘·sê«‘· Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ, ‘·$TfiHê&ÉT, eTVü‰sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T Væ≤+<äT yês¡dü‘·« #·≤ºìï düe]+∫ Ädæú À ø=&ÉT≈£î\‘√bÕ≥T

≈£L‘·Tfifl≈£î ≈£L&Ü düe÷q yê≤ ø£*Œ+#êsTT.

1986˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ XÊdüqdüuÛÑ eTVæ≤fi\≈£î Ädæú Vü≤≈£îÿ\qT >∑T]Ôdü÷Ô Væ≤+<ä÷ yês¡dü‘·« (Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ dües¡D) #·≤ºìï

‘Ó∫Ã+~. á #·≥º+˝Àì 29`m, 29`_, 29`dæ $uÛ≤>±\qT düe]+∫ ñeTà&ç ≈£î≥T+ã+˝À e+X bÕs¡+|üs¡ Ädæú À |ü⁄≥Tºø£‘√H

ø=&ÉT≈£î\‘√ düe÷q+>± ≈£L‘·Tfifl≈£î ≈£L&Ü uÛ≤>∑kÕ«eT´+ bı+< Vü≤≈£îÿ ø£*Œ+#·ã&ç+~. nsTT‘ á #·≥º+˝À eékÕj·T uÛÑ÷$Tô|’

eTVæ≤fi\ Vü≤≈£îÿ >∑T]+∫ Á|ü‘˚ øÏ+∫ Á|ükÕúeq Ò<äT.

Væ≤+<ä÷ yês¡dü‘·« dües¡D #·≥º+ 2005, ô|’ #·≥º+˝Àì ôdø£åHé 6qT düe]+∫ yês¡dü‘·« dü+Áø£eTD ÁøÏ+<ä eTVæ≤fi\ uÛÑ÷$T

Vü≤≈£îÿ e´‘ê´kÕ\qT ‘=\–+∫+~. Ç~ <XeT+‘·≤ e]ÔdüTÔ+~. á #·≥º+ Á|üø±s¡+ 1) ‘·eT |üPØ«≈£î\ Ädæúì yês¡dü‘·«+>±

bı+<+<äT≈£î M\T>± eTVæ≤fi\T düVü≤uÛ≤>∑düTú\T>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<ës¡T. 2) Væ≤+<ä÷ eTVæ≤fi\T ≈£î≥T+ã eékÕj·T uÛÑ÷$Tì

yês¡dü‘·«+>± bı+<ä≤ìøÏ |üP]Ô kÕúsTT ns¡TΩ\T. 3) Væ≤+<ä÷ eTVæ≤fi\T yês¡T ø±yê\qT≈£îqï düeTj·T+˝À yê] |üPØ«≈£î\ Ädæú À

$uÛÑ»qqT bı+<ä>∑\s¡T. 4) $‘·+‘·Te⁄\T ‹]– $yêVü≤+ #düT≈£îqï|üŒÏø° ‘·q eTs¡DÏ+∫q uÛÑs¡Ô≈£î #Ó+~q Ädæúô|’ Vü≤≈£îÿqT

bı+<ä≤ìøÏ ns¡TΩ\T.

nsTT‘ eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\qT ø£*Œ+#·≥+˝À á #·≥º+ neT\T rs¡T n‘· +‘· ìsêXÊ»qø£+>± e⁄+~. Á|üuÛÑT‘·«+

yÓ’|ü⁄ qT+&ç Bìì neT\T #j·÷*‡q sê»ø°j·T ∫‘·ÔXó~∆ Òø£b˛e≥+, düe÷»+˝À ˝À‘·T>± bÕ‘·T≈£îb˛sTTq |æ‘·èkÕ«eT´

$\Te\T, ø£≥Tºu≤≥¢ e\¢ ≈£î≥T+ã+˝Àì |ü⁄s¡Twüß\T eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$Tô|’ Vü≤≈£îÿ\qT Çe«≥+˝À Á|ü<Ûëq n&É¶+øÏ>± ‘·j·÷s¡j·÷´s¡T.

66

á #·≥º+ neT\T j·T+Á‘ê+>∑yÓTÆq ¬syÓq÷´ dæã“+~ ≈£L&Ü eTVæ≤fi\≈£î yês¡dü‘·«+>± uÛÑ÷$Tô|’ Vü≤≈£îÿ\qT, |ü≤º\qT Çe«≤ìøÏ

m≥Te+Ï #·s¡ \T rdüTø√e≥+ Ò<äT. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ uÛÑ÷$Tì yês¡dü‘·«+>± bı+< Vü≤≈£îÿ e⁄+<äì Åd”Ô\T >∑T]Ô+#· Òø£b˛e≥+,

ne>±Vü≤q Òø£b˛e≥+, e⁄qï|üŒÏø° Ädæú ø√dü+ nqï<äeTTà\‘√ >=&Ée|ü&ç |ü⁄Ïº+Ï‘√ dü+ã+<Ûë\T ‘Ó+#·Tø√e≤ìøÏ dæ<ä∆+>±

Òø£b˛e≥+ ≈£L&Ü yês¡T uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T bı+<ä Òø£b˛e≤ìøÏ ˇø£ ø±s¡D+.

es¡ø£≥ï+ Ädæú À yê≤\‘√ düe÷q+ ø±<äT

Ä&É|æ\¢\≈£î $yêVü≤ düeTj·T+˝À es¡ø£≥ï+ ÇdüTÔHêïs¡T ø±ãÏº yê]øÏ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ Ädæú À yê≤ Çe«qø£ÿs¡ Ò<äT nH

yê<äq m≈£îÿe>± $ì|ædüTÔqï~. kÕ<Ûës¡D+>± es¡ø£≥ï+ m≈£îÿe>± q>∑<äT s¡÷|ü+˝Àq÷, ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À uÛÑ÷$T s¡÷|ü+˝Àq÷

Çe«≥+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. ø±˙ Ä q>∑<äTô|’q ø±˙, uÛÑ÷$Tô|’q ø±˙ Ä eTVæ≤fi\≈£î Vü≤≈£îÿ n~Ûø±s¡+ e⁄+&É≥+ Ò<äT. ô|’>± n~

yê]øÏ sêyê*‡q yê≤\‘√ düe÷q+>± e⁄+&É≥+ Ò<äT. q>∑<äTqT n‘·Ôe÷eT\T ¬ø’edü+ #düT≈£î+≥THêïs¡T, uÛÑ÷$Tô|’q ‘·+Á&ç,

k˛<äs¡T\T ô|‘·Ôq+ #· ≤sTTdüTÔHêïs¡T. uÛÑs¡Ô #·ìb˛sTTq Òø£ uÛÑs¡Ô qT+&ç $&çb˛sTTq eTVæ≤fi\T m≥Te+Ï Ä<Ûës¡+ Òø£ Ç‘·s¡T\ô|’

Ä<Ûës¡|ü&Ée\dæ edüTÔqï~.

Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷ |ü+|æD° ø±s¡ Áø£e÷\T

ªª<äTHï yê&çπø uÛÑ÷$Tµµ, ªªuÛÑ÷$T, uÛÑTøÏÔ, $eTTøÏÔµµ nH ìHê<ë\‘√ ô|<ä› m‘·TÔq »]–q uÛÑ÷ b˛sê≤\T, kÕe÷õø£ ñ

<ä e÷\ |òü*‘·+>± uÛÑ÷$T Òìyê]øÏ uÛÑ÷$T |ü+|æD° #ùd ñ<›X+‘√ uÛÑ÷dü+düÿs¡D\ ø±s¡ Áø£eT+ eTT+<äTø=∫Ã+~. Ç+<äT˝À

uÛ≤>∑+>± e∫Ãq Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ uÛÑ÷ |ü]$T‹ #·≥º+ 1973 ÁøÏ+<ä uÛÑ÷kÕ«eTT\ qT+&ç d”*+>¥ $T>∑T\T uÛÑ÷eTT\qT ùdø£]+#

Á|üÁøÏj·T yÓTT<ä …’+~. 1975 qT+&ç neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq á #·≥º+˝Àì §düT>∑T\qT yê&ÉT≈£îì uÛÑ÷kÕ«eTT\T ‘·eT uÛÑ÷eTT\qT

_Hê$T ù|s¡¢ MT<ä ]õÅùdºwüHé #düT≈£îì d”*+>¥ |ü]$T‹ qT+&ç ‘·|æŒ+#·T≈£îHêïs¡T. n+<äTπø 16.6 \ø£å\ mø£sê\qT e÷Á‘·yT

$T>∑T\T uÛÑ÷$T>± Á|üø£Ï+#ês¡T. n+fÒ uÛÑ÷dü+düÿs¡D\ ø±s¡ Áø£eT+ |üP]Ô>± $|òü\yÓTÆ+~.

uÛÑ÷kÕ«eTT\ uÛÑ÷eTT\qT n+≥Tø√e≤ìøÏ dæ<ä∆|ü&Éì Á|üuÛÑT‘·«+ uÛÑ÷$T ø√dü+ »s¡T>∑T‘·Tqï b˛sê≤\ H|ü<Ûä +˝À 1980˝À

‘·sê«‘· nôd’qT¶ uÛÑ÷eTT\ |ü+|æD° yÓTT<ä\T ô|Ïº+~. eTq sêh+˝À yÓTT‘·Ô+ 42 \ø£å\ mø£sê\ nôd’qT¶ uÛÑ÷$T (bıs¡+uÀ≈£î, ñ

eTà&ç uÛÑ÷eTT\T yÓTT<ä …’q$) 29 \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\≈£î |ü+∫ Ç∫Ãq≥T¢ >∑D≤+ø±\T ‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïsTT. nsTT‘ #ê˝≤ dü+<äsê“¤\˝À

nôd’qT¶ uÛÑ÷$T |ü≤º\T Ç#êÃs¡T. ø±˙ uÛÑ÷$T mø£ÿ&É e⁄+<√ #·÷|æ+#· Ò<äT. uÛÑ÷$T kÕ«BÛq+ #dæq dü+<äs¡“¤+˝À Ä uÛÑ÷eTT\T

#ê˝≤ es¡≈£î kÕ>∑T≈£î jÓ÷>∑ + ø±≈£î+&Ü e⁄+&ç |üìøÏ sê≈£î+&Ü b˛j·÷sTT.

1990 dü+e‘·‡s¡+ ‘·sê«‘· (Hwüq Ÿ |üsYôdŒøÏºyé bÕ¢Hé dü÷Œ]úyé) |ü+|æD° #dæq uÛÑ÷eTT\≈£î uÛ≤sê´ uÛÑs¡Ô\T` Ç<ä›] ù|s¡T MT<ä

|ü≤º\T Çe«≥+ »]–+~. 2007 ‘·sê«‘· 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À H=øÏÿ #Ó|æŒq |òü*‘·+>± Á|üuÛÑT‘·«+ |ü+|æD° #düTÔqï

uÛÑ÷eTT\≈£î Åd”Ô\ ù|s¡TMT<äH |ü≤º\T Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~.

2005 qT+&ç 2013 eT<Ûä Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh+˝À 7 $&É‘·\T>± »]–q uÛÑ÷ |ü+|æD° ø±s¡ Áø£eT+˝À 7.7 ø£å\ mø£sê\

uÛÑ÷$Tì eTVæ≤fi\≈£î |ü+∫ Ç#êÃs¡T. nsTT‘ á uÛÑ÷$T˝À #ê˝≤ uÛ≤>∑+ kÕ>∑T jÓ÷>∑ + ø±ì >∑T≥º\T, sêfifl‘√ ≈£L&çq ìkÕ‡s¡yÓTÆq

uÛÑ÷eTT Ò m≈£îÿe>± e⁄HêïsTT. MÏì kÕ>∑T˝ÀøÏ ‘e&ÜìøÏ ù|<ä eTVæ≤fi\T ô|<ä› m‘·TÔq &ÉãT“, ÁXeT yÓ∫Ã+#·e\dæ e∫Ã+~.

eTq sêh+˝Àmd”‡ ø±s=ŒπswüHé uÛÑ÷$T |ü+|æD° ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä e´s¡ú+>± |ü&ç e⁄qï uÛÑ÷eTT\qT md”‡ eTVæ≤fi\≈£î |ü+∫

Ç∫Ã yê] ù|s¡TMT<ä |ü≤º\T Ç#êÃs¡T. nsTT‘ Ç$ kÕ>∑TjÓ÷>∑ + ø±ø£b˛e≥+ e\¢ ø=~› eT+~ e÷Á‘·yT nHø£ ø£cÕº\ø√]Ã @fifl

‘·s¡ã&ç ÁX$T+∫ yêÏì kÕ>∑T˝ÀøÏ ‘Ó#·TÃø√>∑*>±s¡T.

n˝≤π> Ç+~sê Áø±+‹ |ü<∏äø£+˝Àì uÛÑ÷$T ø=qT>√\T |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä eTq sêh+˝À <ë<ë|ü⁄ 4500 mø£sê\ uÛÑ÷$Tì

ìs¡Tù|<ä uÛÑ÷$T Òì eTVæ≤fi\T ø=qT>√\T #j·T≤ìøÏ ˝ÀqT¢, dü_‡&û\T n+~+#ês¡T. Ç+<äT˝À ≈£L&Ü nHø£ ˝ÀbÕ\ e\¢ Ä

ø±s¡ Áø£eT+ dü]>±Z neT\T »s¡>∑ Ò<äT. ø=~› eT+~øÏ e÷Á‘·yT uÛÑ÷$T \_Û+∫+~. #ê˝≤ eT+~øÏ ìsêX $T–*Ã+~.

yÓTT‘·Ô+ MT<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·s¡|òü⁄ qT+&ç »s¡T>∑T‘·Tqï uÛÑ÷ |ü+|æD° nH˚ø£ |ü]$T‘·T\≈£î Àã&ç e⁄+≥Tqï~.

yês¡dü‘·« #·≤º\˝ÀqT, Á|üuÛÑT‘·« $<Ûëq+˝ÀqT e÷s¡TŒ\T e∫Ãq|üŒÏø° yÓTT‘·Ô+ uÛÑ÷$T˝À eTVæ≤fi\ j·÷»e÷q´+ 1995˝À

2 XÊ‘·+ qT+&ç Á|üdüTÔ‘·+ 11 XÊ‘·+ es¡≈£î e÷Á‘·yT ô|]–+~. Ç+<äT˝À ≈£L&Ü ∫qï ¬s’‘·T\T>± s¡TD≤\T, dü_‡&û\T bı+<ä≤ìøÏ,

67

d”*+>¥ |ü]$T‹ì ‘·|æŒ+#·Tø√e≤ìøÏ uÛ≤s¡ \ ù|s¡TMT<ä uÛÑ÷$T |ü≤º\T #sTT+#·≥+ e\¢ e∫Ãq j·÷»e÷qýT m≈£îÿe. n+fÒ

Ç~ ì»yÓTÆq Vü≤≈£îÿ, n~Ûø±s¡+ ø±<äT.

eTVæ≤fi¯\T uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T bı+<˚ e÷s¡Z+ @$TÏ?

eTq <X+˝À 86XÊ‘·+ uÛÑ÷$T Åô|’y≥T e´≈£îÔ\ #‹˝Àq÷ $T–*q 14 XÊ‘·+ uÛÑ÷$T Á|üuÛÑT‘·«+ ÄBÛq+˝Àq÷ e⁄+~.

eTs√ yÓ’|ü⁄ uÛÑ÷$T j·÷»e÷q´+ rs¡TqT |ü]o*ùdÔ 30 XÊ‘·+ eT+~ uÛÑ÷$T Òì yês¡T. eTs=ø£ 30 XÊ‘·+ eT+~ ø£ mø£s¡+

ø£+fÒ ‘·≈£îÿe e⁄qïyês¡T e⁄Hêïs¡T. n+fÒ 60 XÊ‘·+ eT+~ #‹˝À 5.1 XÊ‘·+ uÛÑ÷$T e÷Á‘·yT e⁄+~. eTs=ø£ 20 XÊ‘·+ eT+~

#‹˝À ôV≤ø±ºs¡T ø£+fÒ ‘·≈£îÿe uÛÑ÷$T ñ+~. 10 XÊ‘·+ eT+~ #‹˝À 55 XÊ‘·+ ô|’>± uÛÑ÷$T e⁄+~. M]˝À n~Ûø£ XÊ‘·+

eékÕj·T+ #Ój·T´≈£î+&Ü uÛÑ÷eTT\qT øö\TøÏ∫Ãqyês¡T, |ü≥ºD≤\˝À dæús¡|ü&ç yê´bÕsê\T #düT≈£î+≥Tqïyêπs e⁄Hêïs¡T. n+fÒ

ì»+>± eékÕj·T+ #düTÔqï yê]øÏ uÛÑ÷$T\ Ò<äT.

86 XÊ‘·+ uÛÑ÷$T Á|üsTTy≥T s¡+>∑+˝À e⁄+~. ø£qTø£ eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T sêyê\+fÒ yês¡dü‘·«+>± bı+<ä≤ìøÏ

neø±X+ m≈£îÿe e⁄+~ ø£qTø£ yês¡dü‘·« #·≤º\ neT\T¬ø’ >∑Ïº>± |ü≥Tºã≤º\H yê<äq $ì|ædüTÔqï~. nsTT‘ eékÕj·T+ #düTÔqï

eTVæ≤fi\T m≈£îÿe>± <ä[‘·, ãVüQ»q eTVæ≤fi\T, uÛÑ÷$T Òì ≈£î≥T+u≤\≈£î, ø£ ôV≤ø±ºs¡T ø£+fÒ ‘·≈£îÿe uÛÑ÷$T e⁄qï ≈£î≥T+u≤\≈£î

#Ó+~qyês¡T. á ôdø£åHé eTVæ≤fi\T yês¡dü‘·«+>± bı+<ä>∑*–q uÛÑ÷$T #ê˝≤ ‘·≈£îÿe.

n+<äTπø Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À eékÕj·T+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç Áã‘·T≈£î‘·Tqï 60 XÊ‘·+ eT+~øÏ, yê]˝À n~Ûø£+>± e⁄qï

eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêyê\+fÒ d”*+>¥ |ü]$T‹ ‘·–Z+∫ uÛÑ÷dü+düÿs¡D\qT K∫Ã‘·+>± neT\T #Ój·÷´*.

uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\ neT\T <ë«sê »]π> d”*+>¥ uÛÑ÷eTT\ |ü+|æD°jT eTVæ≤fi\T uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T bı+<ä≤ìøÏ neø±X+>±

ø£ì|ædüTÔ+~.

n< $<Ûä+>± nôd’qT¶ uÛÑ÷eTT\qT Åd”Ô\πø |ü+|æD° #Ój·÷´\H &çe÷+&ÉT ≈£L&Ü eTT+<äTø=düTÔqï~. nsTT‘ kÕ>∑T≈£î jÓ÷>∑ +

ø±ì uÛÑ÷eTT\qT Åd”Ô\≈£î Çe«≥+ e\¢ Ä uÛÑ÷eTT\qT kÕ>∑T˝ÀøÏ ‘e≤ìøÏ yê]ô|’ n<äq|ü⁄ uÛ≤s¡+ |ü&ÉT‘·Tqï~.

Ä~yêd” eTVæ≤fi¯\ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T

kÕ+Á|ü<ëj·Tø£+>± Ä~yêd” ÁbÕ+‘ê\˝À uÛÑ÷eTT\T Á>±eT Á|ü»\ dü$Twæº Ädæú>± |ü]>∑DÏ+∫ n+<äs¡÷ ø£\dæ kÕeT÷Væ≤ø£+>±

kÕ>∑T #düT≈£îì nqTuÛÑ$+#·≥+ yê] dü+düÿè‹˝À uÛ≤>∑+>± e⁄+&~. Á_°wt e\düyê<äT\T 1865˝À n≥M #·≥º+ rdüTø=∫Ã

n&Ée⁄\qT Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±s¡+ ÁøÏ+<ä≈£î ‘Ó#êÃs¡T. kÕ>∑TuÛÑ÷eTT\≈£î e´øÏÔ>∑‘· |ü≤º\T Çe«≥+ yÓTT<ä\T ô|≤ºs¡T. Ä $<Ûä+>± e∫Ãq

|ü≤º\T ≈£î≥T+ã+˝À eT>∑yê] ù|s¡TMT<ä e⁄+&É≥+‘√ e+XbÕs¡+|üs¡ +>± n$ ‘·+Á&ç qT+&ç ø=&ÉT≈£î\≈£î sêe≥+ »]–+~. Ä

$<Ûä+>± Åd”Ô |ü⁄s¡Twü düe÷q‘·«+ e⁄qï Ä~yêd” düe÷»+˝À |æ‘·èkÕ«eT´ $\Te\T #=s¡ã&ç eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$Tô|’ j·÷»e÷q´

Vü≤≈£îÿ\T Ò≈£î+&Ü b˛j·÷sTT.

eTs=ø£yÓ’|ü⁄ Ä~yêdüT\ uÛÑ÷eTT\qT –]»H‘·s¡T\T nÁø£eT+>± ÄÁø£$T+#·Tø√e≥+ yÓTT<ä …’+~. Ä~yêd” ÁbÕ+‘ê\˝À

uÛÑ÷eTT\qT –]»H‘·s¡T\T ø=q≈£î+&Ü ìùw~Ûdü÷Ô 1970˝À uÛÑ÷ã<ä ≤sTT+|ü⁄ ìs√<Ûäø£ #·≥º+ (1/70) e∫Ã+~. nsTTq|üŒÏø° 50

XÊ‘êìøÏô|’>± Ä~yêdæ uÛÑ÷eTT\T –]»H‘·s¡T\ ÄÁø£eTD˝ÀH e⁄HêïsTT. Ms¡T uÛÑ÷eTT\qT ÄÁø£$T+#·Tø√e≤ìøÏ eTVæ≤fi\qT

≈£L&Ü ˇø£ kÕ<Ûäq+>± yê&ÉTø√e≥+ »]–+~. ñ<√´>±\T, yê´bÕsê\ ø√dü+ Ä~yêd” ÁbÕ+‘ê\˝ÀøÏ yÓ[flq –]»H‘·s¡

|ü⁄s¡Twüß\T kÕúìø£ Ä~yêd” Åd”Ô\qT ô|[fl #düTø=ì yê] ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~q uÛÑ÷eTT\ô|’ ìj·T+Á‘·D dü+bÕ~+#ês¡T. n|üŒÏπø

ô|fiË’¢q |ü⁄s¡Twüß\T ‘·eT |æ\¢\≈£î Ä~yêd” eTVæ≤fi\ <ë«sê md”º dü]º|òæ¬ø≥T¢ ˝≤+Ï Á|üjÓ÷»Hê\˙ï bı+~ yê]ì e~*ydæq

dü+|òüT≥q\T ndü+U≤´ø£+>± e⁄HêïsTT.

Ä~yêd” Á|ü»\T kÕ–+∫q nHø£ b˛sê≤\ |òü*‘·+>± 2006˝À e∫Ãq n≥M Vü≤≈£îÿ\ #·≥º+ 2005 &çôd+ãs¡T es¡≈£î

Ä~yêdüT\T kÕ>∑T #düT≈£î+≥Tqï uÛÑ÷eTT\≈£î |ü≤º\T Çyê«\ì #ÓãT‘·Tqï~. Bì Á|üø±s¡+ e´øÏÔ>∑‘· |ü≤º\T, kÕeTT<ëj·Tø£

|ü≤º\T bı+< Vü≤≈£îÿ e⁄+~. e´øÏÔ>∑‘· |ü≤º\qT uÛ≤sê´ uÛÑs¡Ô Ç<ä›]ø° ø£*|æ Çe«≥+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. á |ü≤º\qT eTVæ≤fi\

ù|s¡TMT<äH Çyê«\H &çe÷+&ÉT ≈£L&Ü eTT+<äTø=düTÔqï~. nsTT‘ #·≥º+ neT\T˝À nHø£ ÀbÕ\ e\¢ e´øÏÔ>∑‘· |ü≤º\T ø±˙,

kÕeTT<ëj·Tø£ |ü≤º\T ø±˙ eT+ps¡T #j·T≥+ dü]>±Z »s¡>∑≥+ Ò<äT.

68

ñeTà&ç uÛÑ÷eTT\T ` Åd”Ô\ JeH√bÕ<ÛäT\T

Åd”Ô\ JeH√bÕ<ÛäT\T yÓTs¡T>∑T|ü&É≤ìøÏ e´øÏÔ>∑‘· |ü≤º uÛÑ÷eTT\‘√ bÕ≥T ñeTà&ç uÛÑ÷eTT\T n+<äTu≤≥T˝À ñ+&É≥+ ≈£L&Ü

n‘· +‘· nedüs¡+. |üXóe⁄\qT yT|ü⁄ø√e≤ìøÏ, ø£f…º|ü⁄\¢\T, N|ü⁄s¡T¢, $düÔsê≈£î\T, |ü+&ÉT¢, eT+<äTyÓTTø£ÿ\T e+Ï$ ùdø£]+#·≤ìøÏ

uÛÑ÷$T Òì yês¡T, ∫qï düqïø±s¡T ¬s’‘·T\T, eTVæ≤fi\T Á>±eT ñeTà&ç uÛÑ÷eTT\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêïs¡T. nsTT‘ #ê˝≤ ÁbÕ+‘ê\˝À

ñeTà&ç uÛÑ÷eTT\T ÄÁø£eTD\≈£î >∑Ts¡j·÷´sTT. Òø£ Á|üuÛÑT‘·«+ ø£+ô|˙\≈£î ø£≥ºu…Ïº+~. |üXóe⁄\qT yT|ü⁄ø√e≤ìøÏ C≤>±\T Òø£

#ê˝≤ ÁbÕ+‘ê\˝À |üXóe⁄\ ô|+|üø£+ ˇø£ JeH√bÕ~Û>± ‘·–Zb˛‘·Tqï~. Á>±eT ñeTà&ç uÛÑ÷eTT\ìïÏ düπs« #dæ ÄÁø£eTD

<ës¡T\ qT+&ç kÕ«BÛq+ #düT≈£îì Á>±eT |ü+#êsTTr\≈£î n|üŒ–+∫q|ü&ÉT yêÏô|’q Ä<Ûës¡|ü&çq ù|<ä ≈£î≥T+u≤\T, eTTK´+>±

eTVæ≤fi\T ñ|üjÓ÷–+#·Tø√>∑\T>∑T‘ês¡T.

Á>±eT ñeTà&ç uÛÑ÷eTT\qT #·≥º $s¡T<ä∆+>± ÄÁø£$T+#·T≈£îqï yês¡+<ä]˙ ‘=\–+∫ Á>±eTdüTÔ\ ñeTà&ç nedüs¡+ ø√dü+

Á>±eT |ü+#êsTTrøÏ n|üŒ–+#+<äT≈£î |ü<∏äø±\T ‘·j·÷s¡T #Ój·÷´\ì 2011˝À düTÁ|”+ø√s¡Tº Ç∫Ãq ˇø£ rs¡TŒ˝À nìï sêh

Á|üuÛÑT‘ê«\qT Ä<•+∫+~. á rs¡TŒ e∫Ã ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\ø£T ô|’>± >∑&ç∫q|üŒÏø° Bìô|’ sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T m≥Te+Ï #·s¡ \÷

rdüTø√ Ò<äT.

eékÕj·T dü+øå√uÛÑ+ H˚|ü<Ûä +˝À eTVæ≤fi¯\ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T

eékÕj·T+˝À Ks¡TÃ\T ô|]–, |ü+≥\ düs¡[ e÷]b˛sTT, ~>∑Tã&ÉT\T ‘·–Z, –≥Tºu≤≥T <Ûäs¡\T Òø£ ¬s’‘·T\T n|ü\bÕ …’

Ä‘·àVü≤‘· \T #düT≈£î+≥Tqï H|ü<Ûä +˝À eTVæ≤fi\≈£î uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T \_Û+∫Hê yês¡T eékÕj·÷ìï ø=qkÕ–+# |ü]dæú‹ Ò<äT.

πøe\+ yê] ù|s¡TMT<ä |ü≤º\T e⁄+&ç ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+ Òø£b˛‘ ‘êeTT kÕ>∑T #Ój·÷´\qT≈£îHêï ‘·eT≈£î nqT≈£L\yÓTÆq |ü+≥\qT

kÕ>∑T #Ój·÷´ Òs¡T. n+<äTπø Á|üuÛÑT‘·«+ yÓ’|ü⁄ qT+&ç eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\≈£î >∑T]Ô+|ü⁄‘√ bÕ≥T nìï s¡ø±\ eT<ä∆‘·T eédüú\qT ø£*Œ+#ê*.

Åd”Ô\T uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\qT kÕ~Û+#·Tø√e≥+˝À n&É¶+≈£î\T

e´øÏÔ>∑‘· Ädæú Á|ü<Ûëq dü÷Á‘·+>± e⁄qï HÏ düe÷»+˝À |ü⁄s¡TcÕ~Ûø£ $\Te\qT ì\u…&ÉT‘·Tqï ≈£î≥T+ã eédüú, yêÏì

ì\u…Ïº ø±bÕ&ÉT‘·Tqï ≈£î\ eédüú, es¡Z eédüú, ô|≥Tºã&ç<ëØ ñ‘·Œ‹Ô eédüú n˙ï ø£*dæ Åd”Ô\T uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\qT kÕ~Û+#·Tø√e≥+˝À

Á|ü<Ûëq n&É¶+øÏ>± ì\TdüTÔHêïsTT. uÛÑ÷$T Òì yê]øÏ uÛÑ÷$Tì n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘e≤ìøÏ ñ<›•+∫q uÛÑ÷dü+düÿs¡D\qT uÛÑ÷kÕ«eT´

es¡Z+ yê]øÏ ø=eTTàø±ùd bÕ\ø£ esêZ\T n&ÉT¶|ü&çqfÒ¢ Åd”Ô\≈£î uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T n+<ä≈£î+&Ü ≈£î≥T+ã eédüú Àì |ü⁄s¡Twüß\T

n&ÉT¶|ü&ÉT‘·THêïs¡T. Ç+<äTø√dü+ ñ<›•+#·ã&çq #·≤º\T dü]>±Z neT\T ø±≈£î+&Ü á kÕe÷õø£ eédüú À uÛ≤>∑yÓTÆq |ü⁄s¡Twüß\‘√

ì+&ç e⁄qï ¬syÓq÷´ j·T+Á‘ê+>∑+ ≈£L&Ü n&ÉT¶|ü&ÉT‘·Tqï~. ndüe÷q‘·\qT, nHê´j·TyÓTÆq kÕe÷õø£ ìsêàD≤\qT ô|+∫b˛wæ+#

kÕ+Á|ü<ëj·Tø£ ìj·Te÷\T, $\Te\T, Ä#êsê\< ô|’#sTT>± e⁄+&ç eTq düe÷»+˝À #·≥º+ jÓTTø£ÿ ñ|üjÓ÷>∑+ |ü]$T‘·yÓTÆb˛‘·Tqï~.

#·≥º+ M\T ø£*ŒdüTÔqï|üŒÏø° Åd”Ô\T á kÕ+düÿè‹ø£ n&É¶+≈£î\qT n~Û>∑$T+∫ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ä Òø£b˛‘·THêïs¡T. eTq

sêh+˝À y˝≤~>± »]–q ¬s’‘·T Ä‘·àVü≤‘· ≈£î≥T+u≤\˝À $<Ûäe\T, #·ìb˛sTTq uÛÑs¡Ô uÛÑ÷$Tì ‘·eT ù|s¡TMT<ä ]õdüºs¡T

#sTT+#·Tø√e≤ìøÏ #Ó|üŒ Òqìï Çã“+<äT\qT, ‘·>±<ë\qT m<äTs=ÿq≥yT Ç+<äT≈£î ô|<ä› ñ<ëVü≤s¡D.

düe÷»+˝À e÷s¡TŒqT ø=ì ‘Ó#Ã kÕ<ÛëHê\T>± #·≤º\T |üì #j·÷\+fÒ ÁøÏ+~ kÕúsTT qT+&ç ô|’kÕúsTT es¡≈£î yêÏ

neT\T ø√dü+ kÕe÷õø£, sê»ø°j·T ñ<ä e÷\qT ì]à+#·≥+ #ê˝≤ nedüs¡+. m+<äTø£+fÒ #·≤º\T yê≥+‘·≥ ny e÷s¡TŒqT

rdüT≈£îsê Òe⁄. e÷s¡≤ìøÏ dæ<ä∆+>± Òì ø£s¡T&ÉT>∑≥Tº≈£îb˛sTTq eédüú\T á #·≥º|üs¡yÓTÆq dü+düÿs¡D\qT rÁe+>± Á|ü‹|òüTÏkÕÔsTT.

n+<äTπø #·≤º\ neT\T ø√dü+ »]π> e⁄<ä e÷\T eTT+<äT>± á eédüú\≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê&Ü*.

eTVæ≤fi¯\ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\qT kÕø±s¡+ #˚j·T≤ìøÏ dæbòÕs¡T‡\T, &çe÷+&ÉT¢

eTVæ≤fi\ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\ ÁbÕeTTK´‘·, n+<äTø√dü+ e⁄qï #·≤º\ >∑T]+∫ Á|üuÛÑT‘·«+ nìï kÕúsTT\˝À $düÔè‘·+>±

ø±´+ô|sTTHé ìs¡«Væ≤+#ê*.

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ Væ≤+<ä÷ yês¡dü‘·« #·≥º+ 2005 neT\TqT, ≈£î≥T+ã uÛÑ÷eTT\ $uÛÑ»q Á|üÁøÏj·T\qT |ü]|üPs¡í+>±

düMTøÏå+#ê*.

69

≈£î≥T+ã uÛÑ÷eTT\ $uÛÑ»q, uÛÑ÷$T ]ø±s¡T¶\˝À e÷s¡TŒ\T, #s¡TŒ\T #ùd u≤<Ûä ‘·\T ìs¡«]Ô+#ê*‡q ¬syÓq÷´ dæã“+~øÏ

($.ÄsY.z. qT+&ç ‘·Vü≤o˝≤›s¡T es¡≈£î) eékÕj·T uÛÑ÷eTT\ô|’ eTVæ≤fi\ Vü≤≈£îÿ\qT ìsê∆]+∫, s¡øÏå+#ê\H ñ<›X+‘√

Væ≤+<ä÷ yês¡dü‘·« #·≥º+ô|’ •ø£åD\T Çyê«*. <ëìì neT\T #ùd≥≥T¢ Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<XÊ*yê«*.

Á>±eT |ü+#êsTTr\≈£î Væ≤+<ä÷ yês¡dü‘·« #·≥º+ ìã+<Ûäq\qT >∑T]+∫, yês¡dü‘·«+>± e#Ã uÛÑ÷$Tô|’ eTVæ≤fi\ Vü≤≈£îÿ\

>∑T]+∫ düe÷#ês¡+ n+~+#ê*.

Væ≤+<ä÷ yês¡dü‘·« #·≥º+˝Àì Hê´j·T|üs¡yÓTÆq $wüj·÷\ô|’Hê, eTVæ≤fi\ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\≈£î dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷\ìïÏô|’Hê

eTVæ≤fi≤ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\≈£î ne>±Vü≤Hê dü<ädüT‡\T @sêŒ≥T #j·÷*.

eTVæ≤fi\‘√ düVü‰ uÛÑ÷$T Òì yês¡+<ä]ø° uÛÑ÷$T \_Û+# $<Ûä+>± Á|üuÛÑT‘·«+ uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\qT K∫Ã‘·+>± neT\T

#Ój·÷´*.

#ê˝≤ ø±\+ qT+&ç »s¡>∑≈£î+&Ü e⁄+&çb˛sTTq uÛÑ÷eTT\ düπs«qT »]|æ+∫ Á|üuÛÑT‘·«+ nÁø£eT ÄÁø£eTD˝À e⁄qï kÕ>∑T

uÛÑ÷eTT\qT yÓ*øÏ rdæ uÛÑ÷$T Òì eTVæ≤fi\≈£î |ü+|æD° #Ój·÷´*.

Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷ |ü+|æD° ø±s¡ Áø£e÷\˝À kÕ>∑T≈£î jÓ÷>∑ + ø±ì nôd’qT¶ uÛÑ÷eTT\T, Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷eTT\qT ø±ø£ d”*+>¥ n<äq|ü⁄

uÛÑ÷eTT\qT eTVæ≤fi\≈£î |ü+|æD° #Ój·÷´*.

eTVæ≤fi\≈£î nôd’qT¶ uÛÑ÷eTT\≈£î |ü≤º\T Ç∫Ã uÛÑ÷eTT\T #·÷|æ+#·ì πødüT\˝À yÓ+≥H ‘·Vü≤dæ ≤›s¡T #‘· düπs« #sTT+∫

Ä uÛÑ÷eTT\qT n|üŒ–+#ê*.

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‹ Á>±eT |ü+#êsTTr ÁøÏ+<ä e⁄qï ñeTà&ç uÛÑ÷eTT\qT düπs« #sTT+∫ #·≥º $s¡T<ä∆+>± ÄÁø£$T+#·T≈£îqï

yê]ì ‘=\–+∫ Ä uÛÑ÷eTT\qT ñeTà&ç nedüsê\ ø√dü+ Á>±eT |ü+#êsTTrøÏ n|üŒ–+#ê*.

eTVæ≤fi\ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\ kÕ<ÛäqqT ¬s’‘·T dü+|òü÷\T, eTVæ≤fi≤ dü+|òü÷\T ‘·eT mC…+&Ü˝À Á|ü<Ûëq n+X+>± #düT≈£îì ñ

<ä $T+#ê*.

eTVæ≤fi\ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\ n+XÊìï $düÔè‘·+>± Á|ü#ês¡+ #Ój·T´≥+˝À, kÕe÷õø£ e÷s¡TŒqT ‘e≥+˝À, <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q

#·≤º\ neT\T˝À »s¡T>∑T‘·Tqï neø£‘·eø£\qT yÓ*øÏ rj·T≥+˝À MT&çj·÷ eTTK´ bÕÁ‘· b˛wæ+#ê*.

uÛÑ÷$Tô|’ j·÷»e÷q´+ ø£*–q Òø£ øö\T≈£î rdüT≈£îì kÕ>∑T #düTÔqï eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\≈£î eékÕj·T+ ˝≤uÛÑ<ëj·Tø£+>±

e⁄+&˚ $<Ûä+>± sêh Á|üuÛÑT‘·«+ yê]ì ¬s’‘·T\T>± >∑T]Ô+∫ nìï s¡ø±\ eT<ä›‘·T eédüú\T s¡TD kÂø£s¡ +, dü_‡&û\T,

düe÷#ês¡+, e÷¬sÿÏ+>¥ kÂø£sê´\T Á|ü‘´ø£+>± ø£*Œ+#ê*.

70

ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ y˚‘·q+ s¡÷. 169 yÓ+≥H˚ neT\T #Ój·÷´*

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ H√Ï|òæπøwüHé Á|üø±s¡+ @Á|æ Ÿ 1 qT+&ç ô|+∫q y˚‘·q+ #Ó*¢+#ê*eTVü‰‘êà >±+BÛ C≤rj·T ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+˝À >∑‘· dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç ~qy‘·q+ s¡÷. 149>± e⁄+~. ô|]–q

ì‘ê´edüs¡ edüTÔe⁄\ <Ûäs¡\qT <äèwæº À ô|≥Tº≈£îì s√E y‘·q+ s¡÷. 169 øÏ ô|+#·T‘·÷ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ HÓ+. 336 Á|ü‘´ø£

H√Ï|òæπøwüHé <ë«sê 2014 |òæÁãe] 13q Ä<XÊ\T Ç∫Ã+~. á ô|]–q y‘·q+ @Á|æ Ÿ 1 qT+&ç neT\T˝ÀøÏ sêe\dæ e⁄+~.

mìïø£\ Á|üø£≥q‘√ n&É¶+øÏ:

Ç+‘· À mìïø£\ ø£$TwüHé Á|üø£≥q sêe&É+‘√ á ô|]–q y‘·q+ neT\T˝ÀøÏ sê Ò<äT. y‘·Hê\T ô|+#+<äT≈£î nqTeT‹

Çe«eTì Á>±MTD≤_Ûeè~∆ XÊK mìïø£\ ø£MTwüHéì ø√]Hê ø£$TwüHé m≥Te+Ï ìs¡íj·T+ rdüTø√ Ò<äT. Bì‘√ @Á|æ Ÿ 1 qT+&ç

Á>±MTD ñbÕ~Û ø±]à≈£î\T s√E≈£î s¡÷. 20 qwüºb˛‘·THêïs¡T.

ø±]à≈£î\ qcÕºìøÏ u≤<Ûä ‘· eVæ≤+#ê*:

eTq sêh+ (‘Ó\+>±D≤, Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ø£*|æ) 22 õ˝≤¢\˝À (1,098 eT+&É ≤\˝À) Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ neT\T

ne⁄‘√+~. dü+ã+~Û‘· …ø£ÿ\T á $<Ûä+>± e⁄HêïsTT. (Ä<Ûës¡+: nregs.ap.gov.in yÓuŸ ôd’≥T)

1. qyÓ÷<Ó’q C≤uŸ ø±s¡T¶\T: 1,35,95,196

2. @Á|æ Ÿ 1 qT+&ç yT 21 eT<Ûä |üì bı+~q ≈£î≥T+u≤\T 34,23,901

3. y‘·Hê\ e´j·T+ s¡÷. 746.59 ø√≥T¢

y‘·q+ s¡÷. 149 qT+&ç s¡÷. 169 es¡≈£î, n+fÒ 13 XÊ‘·+ ô|+#·ã&ç+~. ø±ãÏº @Á|æ Ÿ 1 qT+&ç á ô|s¡T>∑T<ä\qT

neT\T #Ój·T´ø£b˛e&É+ e\q sêh+˝Àì Á>±MTD ø±]à≈£î\T yT 2 HêÏøÏ düTe÷s¡T s¡÷. 100.2 ø√≥T¢ y‘·q+ qwüºb˛j·÷s¡T.

71

uÛÑ÷$T ñbÕ~Û Vü≤≈£îÿ\ y~ø£$wüj·T+: ‘Ó\+>±D sêh+˝À düeTÁ>∑ uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\ Á|üÁøÏj·T neT\T >∑T]+∫ $qï|ü+

‘Ó\+>±D≤ sêh ‘=* Á|üuÛÑT‘·«+˝À eT+Á‹>± |ü<äM u≤<Ûä ‘·\T #|üÏºq MT≈£î e÷ XóuÛ≤_Ûq+<äq\T

<ä[‘·T\ nuÛÑT´qï‹˝À uÛ≤>∑+>± e´ekÕj·T+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&çq Á|ü‹ <ä[‘· ≈£î≥T+u≤ìøÏ eT÷&Óø£sê\ kÕs¡e+‘·yÓTÆq kÕ>∑TuÛÑ÷$T

düeT≈£LπsÃ @sêŒ≥T‘√ bÕ≥T yês¡T ¬s’‘·T\T>± ì\<=≈£îÿ≈£îH+<äT≈£î nes¡yÓTÆq düVü‰j·T düVü≤ø±sêìï n+~+#ê\qï MT Á|üD≤[ø£qT

kÕ«>∑‹düTÔHêï+. Ä Á|üÁøÏj·T˝À ‘=* yÓT≥Tº>± sêh+˝Àì 500 eT+&É ≤˝À¢ 500 Á>±e÷\˝À <ä[‘· ≈£î≥T+u≤\˝Àì eTVæ≤fi\

ù|s¡Tq eT÷&ÉT mø£sê\ Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷$T Ò<ë uÛÑ÷$T ø=qT>√\T <ë«sê |ü≤º uÛÑ÷eTT\qT n+~+# Á|üj·T‘·ï+ Vü≤s¡D°j·T+.

nsTT‘˚ uÛÑ÷$T ø=qT>√\T |ü<∏äø£+˝À u≤´+≈£î\‘√ nqTdü+<Ûëq+ Ò≈£î+&Ü yÓTT‘·Ô+ Ks¡TÃì Á|üuÛÑT‘·«y˚T uÛÑ]+#˚ $<Ûä+>± |ü<∏äø£

s¡÷|üø£\Œq #j·Te\dæ+~>± ø√s¡T‘·THêï+.

düeTÁ>∑yÓTÆq uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\˝À uÛÑ÷ |ü+|æD° Ò<ë ø=qT>√\T πøe\+ ø£ uÛ≤>∑yT. uÛÑ÷$T Òì ù|<ä\≈£qT≈£L\+>± nìï

uÛÑ÷$T dü+ã+<Ûë\T, eTTK´+>± ñ‘·Œ‹Ô dü+ã+<Ûë\T |ü⁄q]ï]à+#·&ÉyT ì»yÓTÆq ns¡ú+˝À uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\ì ~e+>∑‘· l mdt.ÄsY.

X+ø£s¡Hé ù|s=ÿHêïs¡T. <ä[‘·T\, Ä~yêd”\ uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\ kÕ<Ûäq˝À nHø£ bÕsê«´\T e⁄HêïsTT. yê≥ìï+Ïì düèõdü÷Ô sêuÀjT

ø±\+˝À düeTÁ>∑ uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\qT #|üfÒº ~X>±, Á|üdüTÔ‘· uÛÑ÷ |ü+|æD°, ø=qT>√\T |ü<∏äø±\‘√ bÕ≥T, á ÁøÏ+~ n+XÊ\qT ≈£L&Ü

|ü]>∑D˝ÀøÏ rdüTø√e\dæ+~>± $C„|æÔ #düTÔHêï+. ‘·<äqT>∑TD+>± Bs¡Èø±\ düeTÁ>∑ ø±sê´#·s¡D≈£î ‘·–q e÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«+ n+~+#·>∑\s¡ì

Ä•düTÔHêï+.

kÕ>∑TjÓ÷>∑ yÓTÆq, me] ÄBÛq+˝Àq÷ Òì, me]ø° |ü+#·ì Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷$T Á|üdüTÔ‘·+ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe n+<äTu≤≥T˝À e⁄+~.

m≈£îÿe XÊ‘·+ Á>±e÷\˝À |üP]Ô>± Ò<äH #ÓbÕŒ*. á <äX˝À πøe\+ U≤∞>± e⁄qï Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷$T |ü+#·&É+ <ë«sê uÛÑ÷$T

Òì nìï <ä[‘·T\ ≈£î≥T+u≤\ nedüs¡+ rs¡<äT. nsTT‘ Åô|’y≥T |ü≤º uÛÑ÷$T ø=qT>√\T MT< |üP]Ô>± Ä<Ûës¡|ü& eTT+<äT

Ç+ø± $$<Ûä s¡ø± …’q uÛÑ÷eTT\qT (ns¡TΩ\≈£î n+<ä≈£î+&Ü, nqs¡TΩ\ #‘·T˝À¢ e⁄qï) >∑T]Ô+∫ Ä<Ûës¡|ü& <ä[‘·T\≈£î,

Ä~yêd”\≈£î |ü+# neø±X+ e⁄+~.

ô|’ $<Ûä+>± uÛÑ÷eTT\T düMTø£]+#ê\+fÒ >∑‘· Á|üuÛÑT‘ê«\T ìs¡¢ø£å + eVæ≤+∫q nôd’Hé¶ uÛÑ÷eTT\ nHê´Áø±+‘· ìùw<Ûä #·≥º+,

uÛÑ÷ >∑]wüº |ü]$T‹ #·≥º+, ‘Ó\+>±D øö\T<ës¡¢ #·≥º+, ‘Ó\+>±D ÇHê+\ s¡<äT› #·≥º+, ôw&É÷´ Ÿ¶ ÁbÕ+‘ê\˝À uÛÑ÷

ã<ä ≤sTT+|ü⁄ ìùw<ä (1/70) #·≥º+ yÓTT<ä\>∑T uÛÑ÷ #·≤º\ düÁø£eT neT\TqT dü‘·«s¡yT |üP]Ô #j·÷*.

‘Ó\+>±D≤ sêÅcÕºìøÏ dü+ã+~Û+∫ ø=ìï ì]›wüºyÓTÆq, e⁄|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓTÆq dü÷#·q\T ø√Hs¡T s¡+>±sêe⁄ ø£$T° #dæ+~.

yêÏ À eTTK´yÓTÆq$ MT <äèwæºøÏ rdüT≈£îedüTÔHêï+.

y˝≤~ mø£sê\ ÇHê+ uÛÑ÷eTT\ |ü]cÕÿs¡+ (dæbòÕs¡TdüT dü+K´ 8.1, 8.2, 8.3, 8.4)

kÕ<ë ãsTTHêe÷\‘√ ø=qï uÛÑ÷eTT\qT ù|<ä\ø£qT≈£L\+>± Áø£eTãB›ø£s¡D (dæbòÕs¡TdüT dü+K´ 2.1, 2.2, 2.3)

‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· øö\<ës¡¢ #·≥º+ neT\T, s¡øÏå‘· øö\T<ës¡¢≈£î dü]º|òæ¬ø≥T¢, uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ\T (3.2)

es¡+>∑ Ÿ õ˝≤¢, eTT\T>∑T, >√$+<äsêe⁄ ù|≥ eT+&É ≤\˝À y˝≤~ mø£sê\˝À #·≥º $s¡T<ä∆yÓTÆq –]»H‘·s¡T\ ÄÁø£eTD\

‘=\–+|ü⁄ (dæbòÕs¡T‡ dü+K´ (9.23)

_˝≤¢ HÓ+ãs¡T uÛÑ÷eTT\ düπs« eT]j·TT ù|<ä\≈£î πø≤sTT+|ü⁄ (9.24)

uÛÑÁ<ë#·\+ lsêeTTì <yê\j·T uÛÑ÷eTT\qT #·≥º$s¡T<ä∆+>± nqTuÛÑ$düTÔqï –]»H‘·s¡T\≈£î ‘=\–+∫ Ä uÛÑ÷eTT\T

–]»qT\≈£î eT+ps¡T (9.25)

|òüsê] |ü≤º<ës¡T¢ uÛÑ÷eTT\qT –]»qT\≈£î eT+ps¡T #j·T&É+ (9.24)

–]»H‘·s¡T\≈£î nqT≈£L\+>± ô|<ä› m‘·TÔq πødüT\T |ü]cÕÿs¡yÓTÆq #·+Á<äT>=+&É eT+&É\+, KeTà+ õ˝≤¢ m ŸÏÄsY πødüT\qT

düMTøÏå+∫ nÁø£eT |ü]cÕÿsê\qT s¡<äT› #j·T&É+ (9.29).

KeTà+ õ˝≤¢ À Á>±eT n~Ûø±s¡T\≈£î ‘·|ü>± Ç∫Ãq eTø£Ô<ë~sY |ü≤º\qT s¡<äT› #j·÷* (9.31).

72

Á>±eT kÕúsTT qT+&ç sêh kÕúsTT es¡≈£î Äj·÷ kÕúsTT˝À¢ Á|ü»\, Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕ<ÛëHê´\≈£î nqT>∑TD+>± uÛÑ÷$T $ìjÓ÷>∑

Á|üD≤[ø£\qT ‘·j·÷s¡T #düT≈£îH˝≤ ‘Ó\+>±D sêh uÛÑ÷ $ìjÓ÷>∑ $<ÛëHêìï s¡÷bı+~+#ê*. Ä Á|üD≤[ø£\ Á|üø±s¡+

eékÕj·÷ìøÏ ìπs›•+∫q uÛÑ÷$T Ç‘·s¡ nedüsê\≈£î eT[fl+#·≈£î+&Ü, yêÏ $\TeqT ìj·T+Á‹+# $<Ûä+>± #·s¡ \T

rdüTø√yê*.

uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\ô|’ Ç|üŒÏ es¡≈£î ø£$T°\ ìy~ø£\T, Á|üuÛÑT‘ê«\ $<ÛëHê\qT |ü]o*+∫ yêÏ À eT+∫eqT≈£îH yêÏì

m+#·Tø=ì ‘Ó\+>±D sêh uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\ $<Ûëq+ s¡÷bı+~+#ê*. 2013˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\≈£î

dü+ã+~Û+∫ sêh Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î #dæq ì]∆wüº dü÷#·q\qT |ü]>∑D˝ÀøÏ rdüTø√yê*.

sêh uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\ $<Ûëq+˝À mdt.dæ., mdt.Ï., _.dæ., Ç‘·s¡ ≈£î˝≤\ eékÕj·T ≈£L© ≈£î≥T+u≤\qT kı+‘·+>±

eékÕj·T+ #düT≈£îì düTdæús¡ JeH√bÕ<ÛäT\qT kÕ~Û+#·T≈£îH ≈£î≥T+u≤\T>± e÷s¡Ã≥+ \ø£å +>± Á|üø£Ï+#ê*. á ø=‘·Ô

uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\ $<ÛëHêìï eTVæ≤fi\ πø+Á<ä+>± s¡÷bı+~+#ê*. yê]øÏ eékÕj·T jÓ÷>∑ yÓTÆq uÛÑ÷eTT\qT, ìyêdü

uÛÑ÷eTT\qT Vü≤≈£îÿ>± n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘Ó#Ã $<ÛëHê\qT s¡÷bı+~+∫ neT\T |üs¡#ê*.

Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷$T ù|<ä\ eékÕj·÷ìøÏ, ìyêdü düú ≤\≈£î, yê] e⁄eTà&ç nedüsê\πø #Ó+<˝≤ $<ÛëHê\qT neT\T

#j·÷*. <yê\j·T uÛÑ÷eTT\q mdt.dæ., mdt.Ï., Ç‘·s¡ ù|<ä\πø ©E≈£î Ç#Ã˝≤ #·≥º+˝À e÷s¡TŒ rdüT≈£îsêyê*.

ù|<ä\≈£î nqT≈£L\+>±, Hê´j·T ã<ä›+>±, bÕs¡<äs¡Ùø£+>± |üì #ùd˝≤ ¬syÓq÷´ eédüú düeT÷\ Á|üøå±fiq nedüs¡+.

uÛÑ÷eTT\ düeTÁ>∑ düπs« dü‘·«s¡yT #|üÏº ø£ dü+e‘·‡s¡ ø±\+˝À |üP]Ô #j·÷*. Ä |òü*‘ê\ø£qT>∑TD+>±, e⁄qï #·≤º À¢

nedüs¡yÓTÆq e÷s¡TŒ\T, yêÏ neT\T, ø=‘·Ô #·≤º\ s¡÷|üø£\Œq #j·÷*.

uÛÑ÷$T ø=qT>√\T n+X+ uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\T, uÛÑ÷ |ü+|æD° Á|üÁøÏj·T˝À ÄK] Á|üj·T‘·ï+ Ò<ë neø±X+ ø±yê*.

‘Ó\+>±D >∑&É¶ MT<ä |ü⁄Ïº, <X Á|ü<Ûëì>± m~–q l.|æ.$. qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ ñeTà&ç sêh eTTKéT+Á‹>± #|üÏº |üP]Ô

#j·T Òø£b˛sTTq uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\ Á|üj·T‘êïìï MTs¡T dü+|üPs¡í+ #j·T>∑\s¡ì Ä•düTÔHêï+. uÛÑ÷ dü+düÿs¡D\qT dü+|üPs¡í+>±,

dü|òü\+>± neT\T #j·T&ÜìøÏ Hêj·Tø£‘·«+˝À ‘Ó>∑Te, y>∑+, ù|<ä\T, <ä[‘·T\ |ü≥¢ ÄbÕs¡yÓTÆq Áù|eT, n_Ûe÷q+ n‘· es¡dü+.

n$ MT˝À yÓT+&ÉT>± e⁄Hêïj·Tì $X«dædü÷Ô...

73

eékÕj·T $<äT´‘·TÔñeTà&ç sêh eékÕj·T s¡+>∑+˝À kÕ>∑T˙Ï Ä<Ûë]‘· eékÕj·T $d”Ôs¡í+ 2010`11˝À 71 \ø£å\ 31 y\ ôV≤ø±ºs¡T¢

e⁄+fÒ, n+<äT˝À u≤e⁄\ ÁøÏ+<ä (uÀs¡T u≤e⁄\T, u≤e⁄\T) eékÕj·T $d”Ôs¡í+ 36 \ø£å\ 72 y\ ôV≤ø±ºs¡T¢. Ç+<äT˝À ìø£s¡

$d”Ôsêíìï …ø£ÿ˝ÀøÏ rdüT≈£îHêï 24 \ø£å\ 61 y\ ôV≤ø±ºs¡T¢ e⁄+~. yÓTT‘·Ô+ kÕ>∑T˙Ï Ä<Ûë]‘· eékÕj·T $d”Ôs¡í+˝À Ç~ 49

XÊ‘·+. á u≤e⁄\ ÁøÏ+~ eékÕj·÷ìøÏ Á|ü<Ûëq Ä<Ûës¡+ $<äT´‘·TÔ.

s√E≈£î 9 >∑+≥\ $<äT´‘·TÔqT düs¡|òüsê #kÕÔeTì Á|üuÛÑT‘ê«\T Vü‰MT\T Ç#êÃsTT. ø±˙ Ä#·s¡D˝À 5 qT+&ç 7 >∑+≥\T

e÷Á‘·yT sêÁ‹ |üP≥, ô|’>± wæ|òü⁄º\T>± düs¡|òüsê #XÊsTT. n~ ≈£L&Ü HêDýÓTÆq $<äT´‘·TÔ ø±ø£b˛e&É+ e\¢ yÓ÷≤s¡T¢ ø±*b˛e&É+

»s¡T>∑T‘·Tqï~. Á≤Hé‡bòÕs¡às¡T¢ ≈£L&Ü ô|<ä› m‘·TÔq ]ù|s¡¢≈£î edüTÔHêïsTT. $<äT´‘Y düs¡|òüsê˝À ÀbÕ\ e\¢ ¬s’‘·T\ô|’ n<äq|ü⁄ Ä]úø£

uÛ≤s¡+ |ü&ÉT‘·Tqï~. πøåÁ‘· kÕúsTT˝À $<äT´‘Y XÊK dæã“+~ ( …’HéyÓTqT¢, ôV≤\Œs¡T¢) ‘·–q+‘· eT+~ Òø£b˛e&É+ e\¢, ¬s’‘·T Ò dü«j·T+>±

]ù|s¡T¢ #˚j·TuÀsTT $<äT´‘Y cÕø˘≈£î >∑T¬s’ eTs¡DÏdüTÔHêïs¡T. |ü+|æD°, düs¡|òüsê qcÕº\qT |üP]Ô>± …ø£ÿy˚j·T≈£î+&Ü ndü+ã<ä∆‘·+>±

yêÏì eékÕj·T s¡+>∑ ñ∫‘· $<äT´‘Y U≤‘ê˝À ø£*ù|düTÔHêïs¡T.

ô|]–q uÀs¡T u≤e⁄\‘√bÕ≥T nHø£ *|òtº ÇT]π>wüHé ÁbÕC…≈£îº\T $<äT´‘Y düs¡|òüsê˝À ÀbÕ\ e\¢ Çã“+<äT\ HÓ<äTs¡Tÿ+≥THêïsTT.

Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ e⁄qï kÕe÷õø£ kÕ>∑T˙Ï u≤e⁄\T, m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø±\T, ìs¡«Vü≤D dü]>± Òø£, $<äT´‘Y dü]>± n+<äø£

eT÷\q|ü&ÉT‘·THêïsTT. ª»\j·T»„+µ ÁøÏ+<ä ìsêàD+˝À e⁄qï m‹Ôb˛‘·\ ÁbÕC…≈£îº\˙ï |üPs¡ÔsTT‘ $<äT´‘Y düeTdü \T eT]+‘·

ô|s¡T>∑T‘êsTT. $<äT´‘Y s¡+>∑ eTÚ*ø£ kÂø£sê´\ ø√dü+ ì<ÛäT\T Á|ü‘´ø£+>± πø≤sTT+#ê*.

¬s’‘·T dü«j·T+>± ô|≥Tºã&ç ô|Ïº uÀs¡T u≤e⁄\qT, u≤e⁄\qT ‘·e⁄«≈£î+≥THêï&ÉT. $<äT´‘Y düs¡|òüsê˝À m<äTs¡e⁄‘·Tqï düeTdü \HÓ’Hê,

Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q u≤<Ûä ‘·>± d”«ø£]+∫ |ü]wüÿ]+#ê*.

1. eékÕj·÷ìøÏ ñ∫‘· $<äT´‘YqT ø=qkÕ–+#ê*. *|òtº Ç]π>wüHé |ü<∏äø±\T, ÁbÕC…≈£îº\T, kÕe÷õø£ kÕ>∑T˙Ï u≤e⁄\T,

u≤e⁄\T uÀs¡T u≤e⁄\≈£î Á|üuÛÑT‘ê«\T Vü‰MT Ç∫Ãq $<Ûä+>± 9 >∑+≥\ $<äT´‘·TÔqT |ü>∑Ï |üP≥ düs¡|òüsê #j·÷*.

2. Á>±e÷\≈£L, eékÕj·÷ìø° n+~+# $<äT´‘Y |ò”&És¡¢qT ys¡T #j·÷*.

3. πøåÁ‘· kÕúsTT˝À $<äT´‘Y XÊK˝À …’HéyÓTq¢, ôV≤\Œs¡¢ dü+K´qT >∑D˙j·T+>± ô|+#ê*. Bì ø√dü+ Á>±MTD j·TTe‘·≈£î •ø£åD

Ç∫Ã ñbÕ~Û ø£*Œ+#ê*.

4. |ü+|tôd≥¢≈£î ¬øbÕdæ≥s¡T¢ _–+#·&ÜìøÏ, HêDýÓTÆq ôV≤#Y&ç|æÇ ô|’|ü⁄\T, |òü⁄Ÿyê Ÿ«\qT yj·T&ÜìøÏ ì<ÛäT\T πø≤sTT+#ê*.

5. ñ∫‘· $<äT´‘Y ø£HÓø£q¢ ø√dü+ ¬s’‘·T\T ô|≥Tº≈£îqï <äs¡U≤düTÔ\ìïÏ ‘·ø£åDyT |ü]o*+∫ ø£HÓø£qT¢ Çyê«*. nedüs¡yÓTÆqìï

Á≤Hé‡bòÕs¡às¡T¢, düú+uÛ≤\T, Ç‘·s¡ |ü]ø£sê\T düø±\+˝À düs¡|òüsê #˚j·÷*. n<äq|ü⁄ $<äT´‘Y …’qT¢ y˚j·÷*.

6. $<äT´‘Y düs¡|òüsê˝À ÀbÕ\ e\¢ $<äT´‘Y cÕ≈£î\≈£î >∑T¬s’ eTs¡DÏ+∫q ¬s’‘·T\≈£î, eékÕj·T ≈£L©\≈£î ¬s’‘·T ≈£î≥T+u≤\≈£î

#Ó+~q |üXóe⁄\≈£î, qwüº|ü]Vü‰s¡+ ‘·ø£åDyT #Ó*¢+#+<äT≈£î |üPqTø√yê*.

74

|ü+≥\≈£î eT<ä∆‘·T <Ûäs¡\T ` ø=ìï n+XÊ\Tsêh+˝À |ü+& nìï s¡ø±\ |ü+≥\ ñ‘·Œ‹Ô Ks¡TÃ\T ô|]–b˛‘·THêïsTT. ms¡Te⁄\T, |ü⁄s¡T>∑T $cÕ\T, $‘·ÔHê\ <Ûäs¡\‘√

bÕ≥T øö\T πs≥T¢ ≈£L&Ü >∑D˙j·T+>± ô|]>±sTT. kÕù|øÏåø£+>± >∑‘· dü+e‘·‡sê\‘√ b˛*ùdÔ ≈£L*πs≥T¢ ≈£L&Ü ô|]>±sTT. ¬s’‘·T\≈£î

kÂø£s¡ + ù|s¡T‘√ ô|s¡T>∑T‘·Tqï j·÷+Árø£s¡D ≈£L&Ü ¬s’‘·T\ô|’ uÛ≤s¡+ yÓ÷|ü⁄‘·÷H e⁄+~. &ûõ Ÿ, ø£¬s+≥T <Ûäs¡\T ô|]–b˛e&É+,

Åô|’yŸ e´≈£îÔ\ ≤uÛ≤ù|ø£å Ç+<äT≈£î ø±s¡D+. dü+kÕú>∑‘· s¡TD kÂø£s¡ + n+<äTu≤≥T˝À Òø£ Åô|’y≥T s¡TD≤\ô|’ ¬s’‘·T\T Ä<Ûës¡|ü&É&É+

e\¢, e&û¶πs≥T¢ uÛ≤Ø>± #Ó*¢+#· e\dæ edüTÔqï~. ¬s’‘·T≈£î≥T+u≤\ Jeqe´j·T+ ≈£L&Ü u≤>± ô|]–b˛sTT+~. $<ë´, yÓ’<ä +

˝≤+Ï$ ¬s’‘·T ≈£î≥T+u≤\≈£î yÓ÷j·T Òì uÛ≤s¡+>± |ü]D$T+#êsTT.

á dæú‹˝À ¬s’‘·T\T |ü+&ç+# |ü+≥\≈£î ìs¡ísTT+# eT<ä∆‘·T <Ûäs¡\T XÊÅd”Ôj·T+>±q÷, ¬s’‘·T\≈£î Ä<ëj·T uÛÑÁ<ä‘· ø£*Œ+#$>±q÷

Òe⁄. Á|üø£ÏdüTÔqï eT<ä∆‘·T <Ûäs¡\T ≈£L&Ü ¬s’‘·T≈£î n+&É&É+ Ò<äT. ùdø£s¡D˝À Á|üuÛÑT‘·«+ Òø£b˛e&É+, yê´bÕs¡T\ ˝≤uÛ≤ù|ø£å,

eT<Ûä <äfi≤s¡T\ <√|æ&û Ç+<äT≈£î ø±s¡D+.

ˇø£ s¡ø£+>± eT<ä∆‘·T <Ûäs¡\ ìs¡íj·TyT neø£‘·eø£\‘√ ≈£L&ç e⁄+~. Ç‘·s¡ nìï ñ‘·Œ‘·TÔ\ <Ûäs¡\ ìs¡íj·T+ düeTj·T+˝À

Äj·÷ ø£+|ü \T / ñ‘·Œ‹Ô<ës¡T\T, ñ‘·Œ‹ÔKs¡TÃ G ˝≤uÛÑ+ ydüT≈£îì <Ûäs¡\qT ìs¡ísTT+#·T ≈£î+≤s¡T. <X+˝À e⁄+& Ç‘·s¡ @

|ü]dæú‘·T\q÷ ø£+|ü \T <äèwæº À ô|≥Tºø√e⁄.

ø±˙ eékÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î eT<ä∆‘·T <Ûäs¡\T ìs¡ísTT+#≥|ü&ÉT e÷Á‘·+ ¬s’‘·T\≈£î dü+ã+<Ûä+ Òì nHø£ n+XÊ\qT

Á|üuÛÑT‘ê«\T ÁbÕ‹|ü~ø£>± ô|≥Tº≈£î+≥THêïsTT. ô|’>± yÓTT‘·Ô+ 12 ÁbÕ‹bÕ~ø£\˝À 8 ¬s’‘·T\≈£î e´‹πsø£+>± e⁄HêïsTT.

1. e÷¬sÿŸ <Ûäs¡\˝À e÷s¡TŒ\T, #s¡TŒ\T (Trends in Market Prices)

2. &çe÷+&é eT]j·TT düô|Ì¢ (Demand and supply)

3. bÕ]ÁXÊ$Tø£ <Ûäs¡\ dæú‹ô|’ Á|üuÛ≤e+ (Effect on industrial Cost structute)

4. Jeq e´j·T+ô|’ Á|üuÛ≤e+ (Effect on cost of living)

5. kÕ<Ûës¡D <Ûäs¡\ kÕúsTTô|’ Á|üuÛ≤e+ (Effect on General price level)

6. düs¡|òüsê <Ûäs¡\ô|’ eT]j·TT dü_‡&û\ô|’ Á|üuÛ≤e+ (Effect on issue prices and implications on subsidy)

7. n+‘·sê®rj·T <Ûäs¡\ |ü]dæú‹ (International price situation)

8. $$<Ûä |ü+≥\ eT<Ûä <Ûäs¡\ kÕeT´+ (Inter crop price Parity)

¬s’‘·T\≈£î nqT≈£L\+>± e⁄qï ø=ìï ÁbÕ‹|ü~ø£\T:

9. ñ‘·Œ‹Ô Ks¡TÃ (Cost of production)

10. eékÕj·T ñ|üø£s¡D≤\ <Ûäs¡\˝À e÷s¡TŒ (Change in input price)

11. eékÕj·T dü+ã+~Û‘· ñ|üø£s¡D≤\T, |ü+≥\ ñ‘·Œ‘·TÔ\ <Ûäs¡\˝À kÕeT´+ (Input output price parity)

12. ¬s’‘·T\T #Ó*¢düTÔqï <Ûäs¡\T, ¬s’‘·T\≈£î n+<äT‘·Tqï <Ûäs¡\˝À kÕeT´+ (Parity between prices paid and received by

farmers)

Á|ü‹ d”»Hé Àq÷ eékÕj·T ñ|üø£s¡D≤\ <Ûäs¡\T ($‘·ÔHê\T, ms¡Te⁄\T, |ü⁄s¡T>∑T $cÕ\T, ≈£L*πs≥T¢, j·T+Á‘ê\ øÏsêsTT\T)

ô|s¡T>∑T‘·THêï, yêÏì |üÏº+#·Tø√≈£î+&Ü, eT<ä∆‘·T <Ûäs¡\ ìs¡íj·T+ düeTj·T+˝À m|ü&√ 2 dü+e‘·‡sê\ HêÏ <Ûäs¡\qT ñ‘·Œ‹Ô

Ks¡TÃ\ …øÏÿ+|ü⁄≈£î ÁbÕ‹|ü~ø£>± rdüT≈£î+≥THêïs¡T. s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\ uÛ≤Ø $ìjÓ÷>∑+ e\¢, uÛÑ÷kÕs¡+ <Óã“‹ì |ü+≥\

~>∑Tã&ÉT\T ‘·–Zb˛‘·THêï, <Ûäs¡\ ìs¡íj·T+ düeTj·T+˝À mø£sê dü>∑≥T ~>∑Tã&ÉT\qT e÷Á‘·+ ô|+#·T≈£î+≥÷ b˛‘·THêïs¡T.

n+‘·sê®rj·T e÷¬sÿŸ &ç<äT&ÉT≈£î\≈£î eTq¬s’‘·T m+‘·e÷Á‘·eT÷ ø±s¡D+ ø±≈£îHêï, <ëìì ≈£L&Ü ÁbÕ‹|ü~ø£>± ìs¡ísTT+#ês¡T.

bÕ]ÁXÊ$Tø£ y‘·Ô\ ‹Ô&ç yTs¡≈£î (ÄVü‰s¡ ñ‘·Œ‘·TÔ\ <Ûäs¡\T ô|]–‘ Äj·÷ dü+düú\˝À |üì#ùd ø±]à≈£î\ ≈£L*πs≥T¢ ô|+#·e\dæ

edüTÔ+~.) eT<ä∆‘·T <Ûäs¡\ô|’ |ü]$T‹ $~ÛdüTÔHêïs¡T. uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« KC≤Hêô|’ ÄVü‰s¡ dü_‡&û uÛ≤s¡+ ô|s¡>∑≈£L&É<äT ø£qTø£ n+<äT≈£L,

76

Áø£. KØ|òt |ü+≥\T yÓ¬s’° 2010`11 2011`12 2012`13 2013`14 2014`15 2013`14

b˛*Ãq|ü⁄&ÉT

ô|s¡T>∑T<ä\(s¡÷)

1. e] kÕ<Ûës¡D 1000 1080 1250 1310 1360 50(3.8%)

2. e] Áπ>&é ªmµ 1030 1110 1280 1345 1400 55(4.1%)

3. C§qï ôV’≤Á_&é 880 980 1500 1500 1530 30(2.0%)

4. C§qï eT\›+&ç 900 1000 1520 1520 1550 30(2.0%)

5. dü»® ` 880 980 1175 1250 1250 -

6. yÓTTø£ÿC§qï ` 880 980 1175 1310 1310 `

7. sê– ` 965 1050 1500 1500 1550 50(3.3)

8. ô|düs¡ ` 3170 3500 4400 4500 4600 50(1.2%)

9. ø£+~ ` 3000 3200 3850 4300 4350 50(1.2%)

10. $TqTeTT ` 2900 3300 4300 4300 4350 50(1.2%)

11. |ü‹Ô`1 eT<Ûä s¡ø£+ |æ+» 2500 2800 3600 3700 3750 50(1.4%)

12. |ü‹Ô`2 bı&Ée⁄ |æ+» 3000 3300 3900 4000 4050 50(1.3%)

13. ys¡TXq>∑ ôw Ÿ‘√ 2300 2700 3700 4000 4000 `

14. bı<äT›‹s¡T>∑T&ÉT –+» 2350 2800 3700 3700 3750 50(1.4%)

15. k˛j·÷;Hé q\T|ü⁄ 1400 1650 2200 2500 2500 -

16. k˛j·÷;Hé |üdüT|ü⁄ 1440 1690 2240 2560 2560 `

17. qTe⁄«\T ` 2900 340 4200 4500 4600 100(2.2%)

18. HÓ’»sY d”&é (yÓÁ]qTe⁄«\T) ` 2450 2900 3500 3500 3600 100(2.9%)

s¡; |ü+≥\T

19. >√<ÛäTeT 1120 1285 1350 1400 -

20. u≤Ø¢ 780 980 980 1100 -

21. Xq>∑ 2100 2800 3000 3100 -

22. Masur (Lentil) 2250 2800 2900 2950 -

23. Rape seed Mustered 1850 2500 3000 3050 -

24. ≈£îdüTeT 1800 2500 2800 3000 -

25. Toria 1780 2425 2970 3020 -

26. Ç‘·s¡|ü+≥\T ø=ã“]$T*¢+>¥ 4450 4525 5100 5250 -

27. (Calender Year) Ball 4700 4775 5350 5500 -

28. De-Husked coconut 1200 1200 1400 1425 -

(Calender year)

29. pŸ ` 1575 1675 2200 2300 2400

30. #Ós¡≈£î (øÏ«+≤\T≈£î) 139.12 145.00 170 210.00 220.00

>√<ÛäTeT≈£î n<äq+>± eTs√ 50 s¡÷ˆˆ\T uÀqdt>± #Ó*¢kÕÔs¡T.

1 |ü‹Ô: |æ+» bı&Ée⁄ : 24.5`25.5 $T.MT. (Micronaire value (4.3`5.1)2 |ü‹Ô: |æ+» bı&Ée⁄ : 29.5`30.5 $T.MT (Micronaire value (3.5`4.3)

ø£+~, ô|düs¡, $TqTeTT |ü+≥\≈£î, ø√‘· eT]j·TT ùdø£s¡D dü+düú\T ùdø£]+#˚ düeTj·T+˝À n<äq+>± 500 s¡÷ˆˆ\T

#Ó*¢kÕÔs¡T (2 HÓ\\ bÕ≥T)

#Ós¡≈£î≈£î dü+ã+~Û+∫, á <Ûäs¡ ô|òsTTsY n+&é ¬seT÷´qπsÏyé Åô|’dt (m|òt.ÄsY.|æ)

(dæ.m.dæ.|æ ]b˛s¡Tºô|’ $es¡yÓTÆq yê´dü+ e#˚Ã dü+∫ø£ À)

2014`15 dü+e‘·‡sêìøÏ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£Ï+∫q ø£˙dü eT<ä∆‘·T <Ûäs¡\T (25`6`2014) (E˝…’ qT+&ç pHé es¡≈£î)

77

Ä+Á<

ÛäÁ|ü<XŸ

n‹ ‘

·≈£îÿe K

s¡TÃ n

jT´

n‹ m

≈£îÿe K

s¡TÃ n

jT´

nœ\uÛ≤s

¡‘· d

ü>∑≥T

(øÏ«+

≤\

T≈£î)

sêh

+˝À Ks¡TÃ

sêh

+˝À Ks¡TÃ

(øÏ«+

≤\

T≈£î)

|ü+≥ ù|

s¡T

A2

+ F

LC

2A

2 +

FL

C2

A2

+ F

LC

2A

2 +

FL

C2

1e]

923.1

81242.7

3624.2

6971.9

81876.6

92164.6

0978.1

81266.2

8

(|ü+C≤u

Ÿ)(e

TVü‰s

êh)

2C§q

ï1176.2

31745.9

9864.7

41134.8

32641.6

02846.6

91370.0

91788.2

0

(eT<

ÛäÁ|ü<˚XŸ)

(‘·$Tfi

Hê&

ÉT)

3ø£+~

3023.1

64406.6

12250.5

93329.3

53778.6

94720.3

43104.6

24214.4

5

(eT<

ÛäÁ|ü<˚XŸ)

(eTV

ü‰sêh

)

4yÓTTø£ÿC

§qï

760.5

81049.0

3715.8

3852.4

41328.6

41637.1

4913.5

11164.7

0

(;Vü‰s

Y)(V

æ≤e÷#·ŸÁ|

ü<XŸ)

5sê–

2021.3

22487.0

41401.3

51680.3

72155.8

52504.7

11474.4

21793.8

7

(‘·$Tfi

Hê&

ÉT)(e

TVü‰s

êh)

6dü»®

--

640.5

1925.3

61285.9

41535.5

1831.6

41075.1

6

(ñ‘·Ôs¡Á|

ü<XŸ)

(ø£sêí≥

ø£)

7$Tq

TeTT

1816.7

63098.2

71855.3

52684.9

25624.2

86700.7

13225.0

44316.9

8

(eT<

ÛäÁ|ü<˚XŸ)

(eTV

ü‰sêh

)

8qTe

⁄«\T

2769.2

14173.7

62769.2

14173.7

64267.5

85170.4

53889.8

44970.7

7

(Ä+Á<

ÛäÁ|ü<XŸ)

(eTV

ü‰sêh

)

9bı<

äT› ‹s¡T>

∑T&ÉT

2871.5

73732.1

52403.5

53009.0

13329.7

640,2

75.0

53129.0

73862.6

1

(eTV

ü‰sêh

)(ø

£sêí≥

ø£)

10

k˛j

·÷;Hé

--

1234.3

51786.7

22368.6

42769.3

91728.9

52225.8

4

(eT<

ÛäÁ|ü<˚XŸ)

(eTV

ü‰sêh

)

11

|ü‹Ô

2312.7

83537.4

41420.0

52324.4

73355.7

94103.1

72509.8

43479.8

4

(eT<

ÛäÁ|ü<˚XŸ)

(‘·$Tfi

Hê&

ÉT)

12.

y˚s¡T X¯q>∑

2738.5

03757.4

02559.8

83102.0

83958.8

94923.8

43231.8

73880.2

5

(ˇ&çcÕ)

(ø£sêí≥

ø£)

dæ.m

.dæ.|

æ 20

14`1

5 d

ü+e

‘·‡s

êìø

Ï yd

æq n

+#

·Hê

ñ‘

·Œ‹Ô K

s¡TÃ

\T

78

Áø£. |ü+≥ ù|s¡T Ks¡TÃ Ks¡TÃ õ.$.z A2G A2G C2 ô|’ C2 ô|’

(A2G C2 (ôV≤ø±ºs¡T≈£î/ ≈£î≥T+ã ≈£î≥T+ã ìø£s¡ sêã&ç ìø£s¡ sêã&ç

≈£î≥T+ã s¡÷ˆˆ\T) ÁXeTô|’ ÁXeTô|’ yÓTT‘·Ô+ (ôV≤ø±ºs¡T≈£î) (XÊ‘·+)

ÁXeT) yÓTT‘·Ô+ Ä<ëj·T+

Ä<ëj·T+ (XÊ‘·+)

1. e] (Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 36047 54578 61062 25014 69 6483 12

2. e] (C≤rj·T dü>∑≥T) 26604 37733 42282 15679 59 4550 12

3. yÓTTø£ÿC§qï (Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 28597 42944 48096 19499 68 5152 12

4. yÓTTø£ÿC§qï(C≤rj·T dü>∑≥T) 19186 26857 30141 10955 57 3284 12

5. C§qï(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 18805 26967 27950 9146 49 983 4

6. C§qï (C≤rj·T dü>∑≥T) 16211 22996 24904 8693 54 1908 8

7. sê–(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 29656 39788 32610 2954 10 -7177 -18

8. sê–(C≤rj·T dü>∑≥T) 22274 30020 21566 -708 -3 -8454 -28

9. ø£+~(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 17760 29731 34900 17140 98 5169 17

10. ø£+~(C≤rj·T dü>∑≥T) 19585 30327 38845 19260 98 8518 28

11. ô|düs¡(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 8650 15361 21340 12690 147 5980 39

12. ô|düs¡(C≤rj·T dü>∑≥T) 11042 15326 17340 6298 57 2013 13

13. $TqTeTT(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 15774 26507 35980 20205 128 9473 36

14. $TqTeTT(C≤rj·T dü>∑≥T) 12620 18749 22089 9468 75 3340 18

15. ys¡TXq>∑(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 33423 51318 53930 20507 61 2612 5

16. ys¡TXq>∑(C≤rj·T dü>∑≥T) 28412 39754 44073 15660 55 4319 11

17. k˛j·÷;Hé(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 16060 23545 28307 12247 76 4763 20

18. bı<äT›‹s¡T>∑T&ÉT(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 19197 25521 26115 6918 36 594 2

19. bı<äT›‹s¡T>∑T&ÉT(C≤rj·T dü>∑≥T) 13557 18103 18651 5094 38 548 3

20. qTe⁄«\T(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 11395 16804 17177 5782 51 373 2

21. qTe⁄«\T(C≤rj·T dü>∑≥T) 11124 16245 20020 8896 80 3775 23

22. HÓ’»sYd”&é(ˇ*X¯\TyÓÁ]qTe⁄«\T) 7843 11152 10610 2767 35 541 5

23. |ü‹Ô(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ) 31613 51318 60008 28396 90 8690 17

24. |ü‹Ô(C≤rj·T dü>∑≥T) 33339 49439 65129 31790 95 15689 32

Ä<Ûës¡+: &ç.Ç.mdt, |ü+≥ ñ‘·Œ‹Ô Ks¡TÃ\ô|’ düeTÁ>∑ n<Ûä j·Tq+

A2+FL: ≈£L© Ks¡TÃ, m&É¢ Hê>∑*, Á≤ø£ºsY øÏsêsTT\T, $‘·Ôq+, düdü s¡ø£åD, |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\T, ms¡Te⁄\T, ùd+Á~j·T ms¡Te⁄,kÕ>∑T

˙Ï Ks¡TÃ\T, ∫\¢s¡ Ks¡TÃ\T, ≈£î≥T+ã ÁXeT ekÕÔsTT.

C2: A2+FL + dü«+‘· uÛÑ÷$T øö\T $\Te, dæús¡ ô|≥Tºã&ç MT<ä e&û¶ ekÕÔsTT.

KØ|òt |ü+≥\ yêdüÔe ñ‘·Œ‹Ô Ks¡TÃô|’ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh, C≤rj·T dü>∑≥T yÓTT‘·Ô+ Ä<ëj·÷\T, ìø£s¡ sêã&ç

(2009`10 qT+&ç 2011`12 dü>∑≥T) (ôV≤ø±ºs¡T≈£î /s¡÷bÕj·T\T)

79

ø±\

+ms¡Te

⁄\T

$<äT´‘Y

ô|òdæºôd’&é‡

j·T+

Á‘ê\

TÁ

≤ø£ºs¡T¢

\÷´Á_

¬ø+Ÿ‡ôV

’≤d”Œ&

é &ûõ

Ÿ…’Ÿ &

ûõŸ

>∑&ç¶/y

T‘·

<ëD

≤

(|üXóe

⁄\)

2009

»qe]

107.9

117.5

112.7

110.8

122.0

174.5

132.4

100.0

108.7

0148.2

0

&çôd+ãsY

109.0

117.4

110.6

117.8

123.2

174.5

133.9

165.2

143.0

0168.8

0

2010

»qe]

108.9

117.4

110.2

117.7

123.5

174.5

133.9

184.3

182.3

0173.1

0

&çôd+ãsY

116.3

126.2

113.9

118.1

125.6

194.2

153.6

203.0

190.1

0178.5

0

2011

»qe]

117.8

128.1

112.9

121.0

128.0

194.2

153.6

217.1

193.9

0181.3

0

&çôd+ãsY

138.7

135.7

115.3

125.8

137.8

236.6

167.8

253.1

198.9

0186.2

0

2012

»qe]

139.5

135.7

115.9

12.6

137.9

236.6

167.8

267.9

198.5

0187.3

0

&çôd+ãsY

152.1

166.3

122.3

123.0

143.7

253.3

198.8

283.3

241.9

0225.2

0

2013

»qe]

152.6

166.3

123.0

123.0

143.7

253.3

198.8

283.3

241.9

0225.2

0

&çôd+ãsY

152.7

209.1

128.1

124.1

144.5

263.9

222.4

314.7

272.0

0239.0

0

Ä<Ûës

¡+: uÛ≤s

¡‘· Á|üuÛÑT‘

·« yêD

Ï»´ |ü]ÁX

¯eT\

eT+

Á‹‘·«X

ÊK, dü\Vü‰<

ës¡Tì

ø±s

ê´\j

·T+ (dæ.m

.dæ.|

æ2014 K

Ø|òt ]

b˛s

¡Tº)

ms

¡Te⁄\

T, $

<äT´

‘Y,

|ü⁄s

¡T>∑T$

cÕ\

T, $

<äT´

‘Y n

ed

üs¡+

Òì

j·T+

Á‘ê\

T, Á

≤ø£ºs

¡T¢, \

÷Á_

¬ø+

Ÿ‡,

ôV’≤d

”Œ&é &

ûõŸ,

…’Ÿ &

ûõŸ,

>∑&

ç¶, <

ëD≤

¨Ÿùd

Ÿ <Ûäs

¡\˝

À e

∫Ãq

e´‘

ê´d

ü+ (

20

04

`05

R10

0 s

¡÷ˆˆ\

T)

80

1.

e]

45.5

399.1

82178

41.9

289.0

92125

42.8

695.9

82393

44.0

1105.3

2393

42.7

5105.2

42462

43.9

5106.1

92416

2.

>√<

ÛäTeT

27.7

580.6

82907

28.4

680.8

02839

29.0

786.8

73177

29.8

694.8

83177

30.0

093.5

13117

30.6

195.6

03123

3.

eTT‘·ø£<ÛëH

ê´\T

27.4

540.0

41459

27.6

833.5

51212

28.4

343.4

01590

26.4

242.0

11590

24.7

640.0

41617

25.3

540.6

41643

4.

<ÛëH

ê´\T

100.7

4219.9

02183

98.0

5203.4

52075100.3

6226.2

52415

100.2

9242.2

2415

97.5

2238.7

92449

99.9

1243.4

32436

5.

|ü|ü<ÛëH

ê´\T

22.0

914.5

7659

23.2

814.6

6630

26.4

018.2

4699

24.4

617.0

9699

23.2

618.3

4789

24.7

919.7

7798

6.

ÄVü‰s

¡ <ÛëH

ê´\T1

22.8

3234.4

71909121.3

3218.1

11798126.7

6244.4

02078

124.7

5259.2

92078120.7

8257.1

32129124.7

0263.2

02111

7.

ys¡TX

q>∑

6.1

67.1

71163

5.4

85.4

3991

5.8

68.2

61323

5.2

66.9

61323

4.7

24.7

0994

5.5

79.1

41642

8.

k˛j

·÷;Hé

9.5

19.9

11041

9.7

39.9

61024

9.6

012.7

41208

10.1

112.2

11208

10.8

414.6

71353

12.0

312.4

51034

9.

q÷HÓ –

+»\T

27.5

627.7

21006

25.9

624.8

8958

27.2

232.4

81133

26.3

129.8

1133

26.4

830.9

41168

28.2

832.9

81166

10.|ü‹Ô(1

)9.4

129.0

0524

10.1

330.5

0512

11.2

433.9

1491

12.1

835.2

491

11.9

834.2

2486

11.6

237.5

0549

11.|ü‹Ô(2

)9.4

122.2

8403

10.1

324.0

2403

11.2

433.0

0491

12.1

835.2

491

11.9

834.2

2486

11.6

235.6

0521

12.#Ós¡≈£î

4.4

2285.0

364553

4.1

7292.3

070021

4.8

8342.0

089416

4.0

4361.0

489416

5.0

0341.2

068254

5.0

3345.9

268745

13.yÓTTø£ÿC

§qï

8.1

719.7

32414

8.2

616.7

22024

8.5

521.7

32478

8.7

821.7

62478

8.6

722.2

52566

9.0

923.2

92562

Ä<Ûës

¡+: &ç.Ç

.mdt., e

´ekÕj

·T eT+

Á‹‘·«X

ÊK

|ü‹Ô (1): |

ü‹Ô d

ü\Vü‰u

Às¡T¶ (d

æm_) n+#·Hê\

T ($

T*j

·THé u

Òfi¯ófl, uÒ\T: 1

70 ø

ÏÀ\

T)

|ü‹Ô (2) : Ä]úø£ >

∑D≤+

ø£ X

ÊK (dæ

mdt) n+#·Hê\

T ($

T*j

·THé u

Òfiófl, uÒ\T: 1

70 ø

ÏÀ\

T)

Co

ar

se

Gr

ain

s: u≤Ø

¢, C§q

ï, d

ü»®, yÓTTø£ÿC

§qï, s

ê–

|ü|ü<ÛëH

ê´\T: ø

£+~, ô|

düs¡, $Tq

TeTT, Xq>∑

q÷HÓ –

+»\T: y

˚s¡TX

¯q>∑, k˛j

·÷;Hé, bı<

äT›‹s¡T>

∑T&ÉT,qTe

⁄«\T, H

Ó’»sY d

”&é, πs|td”&é, ÄeTT<ä+, ≈£îd

üTeT

>∑‘

· 6 d

ü+e

‘·‡s

ê\˝

À $

$<

Ûä |ü+

≥\

$d

”Ôs¡í+

(K

Ø|

òt G s

¡;)

ñ‘

·Œ‹Ô,

ñ‘

êŒ<

äø£‘

· $e

sê\

T

($d

”Ôs¡í+

: $

T*j

·THé ôV

≤ø±ºs

¡¢À,

ñ‘

·Œ‹Ô:

$T*

j·TH

é ≥q

Tï\

˝À,

ñ‘

êŒ<

äø£‘

·: ôV

≤ø±ºs

¡T≈£î

øÏ

À\˝

À)|ü+≥\T

2008`09

2009`10

2010`11

2011`12

2012`13

2013`14

$ñ

ñ$

ññ

$ñ

ñ$

ññ

$ñ

ñ$

ññ

81

Áø£.

|ü+≥

2013 KØ|òtÀ

Ä+Á<

ÛäÁ|ü<˚XŸ

Ks¡TÃ s

êhC≤r

j·T dü>∑≥T

2014`15

m.|

æ.ø√]

q <Ûäs¡

πø+Á<

ä Á|

üuÛÑT‘

·«+

eT<

ä∆‘·T <Ûäs¡

dü>∑≥T dæmdæ|æ

Á|üuÛÑT‘

·«+ n

+#·Hê

Ks¡TÃ (øÏ«+

)ø√d

ü+ dæ.m

.dæ.|

æ.Á|

üø£Ï+∫q <Ûäs¡

dæbòÕs

¡düT

1.

e] `

m Áπ>&é

1,3

45

1242.7

32,1

04

1,2

66.2

81,4

00

3,1

56

e] `

kÕ<

Ûës¡D

1,3

10

`1,7

08

`1,3

60

2,5

62

2.

C§q

ï ôV

’≤Á_&é

1,5

00

1745.9

91,7

69

1,7

88.2

01,3

60

2,6

53

C§q

ï ` e

T\›+&ç

1,5

20

4406.6

1`

`1,5

30

-

3.

ø£+~

4,3

00

1049.0

3-

4,2

14.0

51,5

50

`

4.

yÓTTø£ÿC

§qï

1,3

10

2487.0

41,5

66

1,1

64.7

04,3

50

2,3

49

5.

sê–

1,5

00

-1,7

79

1,7

93.8

71,3

10

2,6

68

6.

dü»®

1,2

50

`1,4

99

1,0

75.1

61,5

50

2,2

48

7.

$Tq

TeTT

4,3

00

3098.2

7-

4,3

16.9

81,2

50

-

8.

ô|düs¡

4,5

00

4970.7

7-

4,9

70.7

74,3

50

-

9.

qTe

⁄«\T

4,5

00

4173.7

6-

4,9

70.7

74,6

00

-

10.

HÓ’»sY d

”&é

3,5

00

4012.9

1-

4,0

12.9

14,6

00

11.

bı<

äT› ‹s¡T>

∑T&ÉT

3,7

00

3732.1

54,2

04

3,8

62.6

1-

6,3

06

12.

k˛j

·÷;Hé

2,5

60

`2,7

78

2,2

25.8

43,7

50

4,1

67

13.

|ü‹Ô (m

Ÿ.mdt)

4,0

00

3537.4

44,9

45

3,4

79.8

42,5

00

7,4

17

14.

|ü‹Ô (m+.m

dt)

3,7

00

`4,8

59

`2,5

60

7,2

88

15.

y˚s¡TX

¯q>∑

4,0

00

`4,5

01

3880.2

53,7

50

6,7

51

16.

#Ós¡≈£î (ø

Ï«+≤\

T≈£î)

210

`271

`4,0

50

406.5

Ä<Ûës

¡+: dæ.m

.dæ.|

æ. 2014 K

Ø|òt ]

b˛s

¡Tº n<Ûës

¡+>±

>∑eTì

ø£: C§q

ï, ø

£+~, sê–

, |ü+≥\≈£î dæ.m

.dæ.|

æ. dæbòÕs

¡düT #dæq <

Ûäs¡\T, d

æ.m.d

æ.|æ. n+#·Hê ydæq ñ

‘·Œ‹

Ô Ks¡TÃ ø

£+fÒ ‘

·≈£îÿe>± e⁄H

êïsTT.

H√

Ÿ: dæ.m

.dæ.|

æ. n+#·Hê ydæq C

≤rj

·T dü>∑≥T Ks¡TÃ˝À e÷¬sÿ

Ï+>¥ G

s¡yêD

≤ G

|ü+≥ ;

e÷ Á|”$Tj

·T+ K

s¡TÃ\T ø£\|üÒ<äT.

|ü+

≥\

ñ‘

·Œ‹Ô K

s¡TÃ

ô|’ (

20

14`1

5 d

ü+e

‘·‡s

êìø

Ï) d

æ.m.d

æ.|æ,

m.|

æ. Á|

üuÛÑT‘

·«+ y

dæq

dü>

∑≥T

n+

#·H

ê\T

` d

æbòÕs

¡düT

#d

æq <

Ûäs¡\

T

82

2014`15 dü+e‘·‡sêìøÏ |ü‹Ô ñ‘êŒ<äø£‘· ` |ü‹Ô |ü+≥ ñ‘·Œ‹Ô Ks¡TÃ ` |ü‹Ô eT<ä∆‘·T <Ûäs¡ b˛*Ã‘˚...

Áø£. sêh+ dæ.m.dæ.|æ.

n+#·Hê Á|üø±s¡+

ñ‘·Œ‹Ô Ks¡TÃ (dæ2)

(øÏ«+≤\T≈£î)

1. eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ 2324.47

2. sê»kÕúHé 2421.91

3. ø£sêï≥ø£ 3314.11

4. Vü≤sê´Hê 3315.25

5. >∑T»sê‘Y 3452.65

6. |ü+C≤uŸ 3468.93

7. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 3537.44

8. ˇ&çcÕ 3785.31

9. eTVü‰sêh 3662.03

10. ‘·$TfiHê&ÉT 4103.17

11. nœ\uÛ≤s¡‘· dü>∑≥T 3479.84

2013 ñ‘êŒ<äø£ (dü>∑≥T) ôV≤ø±ºs¡T≈£î

øÏ˝À\T)

ôV≤ø±ºs¡T≈£î : 549 (dæ.m._ n+#·Hê)

*+Ÿ 521 (dæ.m.dæ.|æ)

dæ.m.dæ.|æ. Á|üø±s¡+

mø£sêìøÏ : 208 øÏ À\T (*+Ÿ)

R 208I3 R 624 øÏ À\ |ü‹Ô

Ks¡TÃ øÏ«+≤\T≈£î ` 3537.44

Ks¡TÃ mø£sêìøÏ 22000.00

sêã&ç mø£sêìøÏ R 624

øÏ À\TI40.50 R 25272.00

ìø£s¡ sêã&ç ` 25272`22000R

3272 (mø£sêìøÏ)

5 mø£sê\T |ü‹Ô kÕ>∑T #˚ùdÔ e#˚Ã

ìø£s¡ sêã&ç ` 16360

8 HÓ\\ |ü+≥ ø±\+: HÓ\≈£î 2045

|ü‹Ô eT<ä∆‘·T <Ûäs¡ (øÏ«+≤\T≈£î

<Ûäs¡)

2009 qT+&ç 2011`12

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ dü>∑≥T (ôV≤ø±ºs¡T≈£î

ìø£s¡ sêã&ç)` 8690

mø£sêìøÏ ìø£s¡ sêã&ç `3450

j·T+.mdt.|æ ` dæ.m.dæ.|æ

dæbòÕs¡düT ` 3750 (m+.mdt)

4050 ` (m Ÿ.mdt)

83

_j·T´+ 2/3 e+‘·T (<Ûëq´+˝À)

|ü‹Ô <ä÷~ 1/3 e+‘·T |ü‹Ô À

–+» 2/3 e+‘·T |ü‹Ô À

–+»˝˝À q÷HÓ 14 qT+&ç 18 XÊ‘·+

ys¡TXq>∑ ø±j·T qT+&ç –+»\T 70 XÊ‘·+

–+»\ qT+&ç q÷HÓ 28 XÊ‘·+

qTe⁄«\T –+»\ qT+&ç q÷HÓ 40 XÊ‘·+

ÄeTT<ä+ –+»\ qT+&ç q÷HÓ 37 XÊ‘·+

ø=ã“] ø±j·T qT+&ç ≈£î&ÉTø£ ˇø£ ≥qTï ≈£î&ÉT≈£\T -

6773 ø±j·T\T

≈£î&ÉTø£ qT+&ç q÷HÓ 62 ≥qTï ≈£î&ÉT≈£\T

y|ü ø±j·T\ qT+&ç q÷HÓ 45 qT+&ç 50 XÊ‘·+

k˛j·÷;Hé‡ q÷HÓ 18 XÊ‘·+

–+»\ qT+&ç |ü|ü 73 XÊ‘·+

|ü+#·<ës¡ #Ós¡T≈£î qT+&ç u…\¢+ 10 XÊ‘·+

#Ós¡T≈£î qT+&ç |ü+#·<ës¡ 10 XÊ‘·+ (9.50 %)

#Ós¡T≈£î qT+&ç yÓTT˝≤dæHé 3.5 XÊ‘·+

J&ç |ü|ü –+»\ qT+&ç |ü|ü 25 XÊ‘·+

eTT&ç ñ‘·Œ‘·TÔ\ qT+&ç e#˚Ã düs¡T≈£î\

ø=\e÷qeTT\T

eTT‘·ø£ _j·T´+ düqï _j·T´+

øÏ À\T <Ûäs¡ s¡÷/øÏ À yÓTT‘·Ô+ øÏ À\T <Ûäs¡ s¡÷/øÏ À yÓTT‘·Ô+

(s¡÷.˝À) (s¡÷.˝À)

_j·T´+ 60 17 1020 62 20 1240

q÷ø£\T 7 11 77 7 11 77

yT\Ts¡ø£+ q÷ø£\T 4 8 32 4 8 32

‘·e⁄&ÉT 10 11 110 10 11 110

bı≥Tº 18 10 180 16 10 160

yÓTT‘·Ô+ 1419 1619

˝≤uÛÑ+ $T\¢s¡¢πø

ø£ dü eT<ä›‘·T <Ûäs¡qT ìs¡ísTT+# $<Ûëq+ ‘·|ü>± eT]j·TT nXÊÅd”Ôj·T+>± ñ+~.

Á|üuÛÑT‘ê«\T ù|<ä\ ø√dü+ ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘· ø£*Œ+#·&ÜìøÏ, #Íø£>± ñ‘êŒ<äø±\T |ü]ÁXeT\≈£î n+~+#·&ÜìøÏ e´ekÕjÓ÷‘·Œ‘·TÔ\qT

‘·≈£îÿe>± ìsê∆]düTÔHêïsTT.

ø£ dü eT<ä›‘·T <Ûäs¡\T 25 edüTÔe⁄\≈£î Á|üø£Ï+∫q|üŒÏø°, e÷¬sÿŸ CÀø£ + e÷Á‘·+ e], >√<ÛäTeT, |ü‹ÔøÏ e÷Á‘·yT »s¡T>∑T‘√+~.

e´ekÕj·T <Ûäs¡\T Á>±MTD ≈£î≥T+u≤\ Jeq Ks¡TÃ\ ø√dü+ ≈£L&Ü dü]b˛e≥+ Ò<äT. ô|s¡T>∑T‘·Tqï Á<äy√´\“D+‘√ ¬s’‘·T\

Jeq Ks¡TÃ\T ô|s¡T>∑T‘·÷, Ä<ëj·T+ ‘·>∑TZ‘√+~.

<Ûäs¡\T m≈£îÿe>± ñqï|ü&ÉT ‘·≈£îÿe <Ûäs¡\≈£î ~>∑TeT‹ #düTø√e&É+, n+‘·sê®rj·T e÷¬sÿÀ¢ <Ûäs¡\T n~Ûø£+>± ñqï|ü&ÉT

m>∑TeT‘·T\T nqTeT‹+#·ø£b˛e&É+.

<Ûäs¡\ $<Ûëq+˝À ˝ÀbÕ\T

>√<ÛäTeT\T X¯q>∑\T ≈£îdüTeT\T

e] $TqTeTT\T m+&ÉT ø=ã“]

C§qï\T eTdü÷sY <ë Ÿ Nigerseed

dü»®\T y˚s¡TX¯q>∑ qTe⁄«\T

yÓTTø£ÿC§qï bı<äT› ‹s¡T>∑T&ÉT u≤Ø¢

sê– k˛j·÷;Hé »q|üHês¡

ø£+<äT\T Rapeseed |ü‹Ô

ô|düs¡ Äyê\T bı>±≈£î

πø+Á<ä+ ø£ dü eT<ä›‘·T <Ûäs¡ Á|üø£Ï+#˚ |ü+≥\T

86

2013˝Àq÷ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 2014 ¬s’‘·T Ä‘·àVü≤‘· \T

2013˝À <X yê´|æ‘·+>± 11,772 ¬s’‘·T Ä‘·àVü≤‘· \T

ø=qkÕ>∑T‘·Tqï e´ekÕj·T ≈£î≥T+u≤\ dü+øå√uÛ≤ìøÏ dü÷∫ø£*$

2013 dü+e‘·‡s¡+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh+˝À

2014 eT+~ ¬s’‘·T\T

Ä‘·àVü≤‘· #düT≈£îqï≥T¢ C≤rj·T Hs¡

qyÓ÷<äT dü+düú >∑D≤+ø±\T

‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïsTT. 1995 qT+&ç 2013

es¡≈£î <X yê´|æ‘·+>± 296496 eT+~

¬s’‘·T\T Ä‘·àVü≤‘· #˚düTø√>±, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ À

37912 ¬s’‘·T Ä‘·àVü≤‘· \T »]>±sTT.

mHé.dæ.ÄsY._. >∑D≤+ø±\ Á|üø±s¡+ ¬s’‘·T

Ä‘·àVü≤‘· \ $wüj·T+˝À eTVü‰sêh

‘·s¡Tyê‘· Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh+ 2 e kÕúq+˝À

e⁄+~.

‘Ó\+>±D≤ sêh eTTK´eT+Á‹ ¬ø. #·+Á<äX‚KsY sêe⁄

nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£ es¡Z+ >∑CÒ« Ÿ |ü]~Û À 3 ¬s’‘·T

Ä‘·àVü≤‘· \T »]>±sTT. »>∑<yé|üPsY eT+&É\+,

sêj·Tes¡+ Á>±eTdüTú&Ó’q ;qyÓTÆq eTT‘ê´\T (28)

pHé 17q Ä‘·àVü≤‘· #düT≈£îHêï&ÉT. >∑CÒ« Ÿ eT+&É\+,

ø=&Éø£+&É¢ Á>±eTdüTú&ÉT |æs¡+– m\¢j·T´ pHé 24q

Ä‘·àVü≤‘· #düT≈£îHêï&ÉT. >∑CÒ« Ÿ eT+&É\+,

eTTÁ≤E|ü*¢ Á>±eTdüTú&ÉT j·÷<ä–] pHé 14q

Ä‘·àVü≤‘· #düT≈£îHêï&ÉT.

á Ä‘·àVü≤‘· \T »]–q ø=~› yêsê\˝ÀH n~Ûø±s¡T\T

á eT÷&ÉT ≈£î≥T+u≤\qT dü+<ä]Ù+∫, yêÏì ¬s’‘·T

Ä‘·àVü≤‘· \T>± ìsê∆]dü÷Ô ìy~ø£\T ‘·j·÷s¡T #dæ,

mø‡Áπ>wæj·÷ #Ó*¢+#ê\ì dæbòÕs¡T‡ #XÊs¡T. n~Ûø±s¡T\

á düŒ+<äq #ê˝≤ n_Ûq+<ä j·T+. nsTT‘ >∑‘· 20

@fiófl>± ‘Ó\+>±D≤ sêh+˝Àì $$<Ûä õ˝≤¢\˝À

»s¡T>∑T‘·Tqï ¬s’‘·T Ä‘·àVü≤‘· \ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü Ç<

$<Ûä+>± düŒ+~+∫ u≤~Û‘· ≈£î≥T+u≤\≈£î düVü‰j·÷ìï

n+~+#ê*.

140810 telangana agriculture 2.0

Government & Nonprofit