15 jalkitze prozesuak
TRANSCRIPT
![Page 1: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/1.jpg)
JALKITZE-PROZESUAK
15. gaia
![Page 2: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/2.jpg)
1. METEORIZAZIOA1. METEORIZAZIOA Bi meterorizazio mota:
Mekanikoa edo fisikoa
Kimikoa
![Page 3: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/3.jpg)
METERORIZAZIO MEKANIKOA
KARGAKO PRESIOAREN GALERA Materialak lur azpian daudenean presio
handia jasaten dute, kargako presioa
Goiko material horiek desagertzean
Presioa jeitsi
Harriak pitzatu
![Page 4: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/4.jpg)
DILATAZIOA ETA UZKURDURA Gauez tenperatura baxuak mineralak
uzkurtu
Egunez tenperatura altuak mineralak dilatatu
Harriak mineral desberdinez osatuak daudenez, neurri desberdinean uzkurtu eta dilatatzen dira. Horrek harria haustea eragiten du
![Page 5: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/5.jpg)
GELIBAZIOA EDO GELIFRAKZIOA
Ura harrien pitzaduren artean sartu
Ur hori izoztu
Izotzak likidoak baino bolumen handiagoa du
Presioa eragin
Harria pitzatu
Hartxingadiak eta harritzak osatu
![Page 6: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/6.jpg)
IZAKI BIZIDUNEN EKINTZA Harrien artean sartzen dira sustraiak
Sustrai hauek handitzean, harria arrakalatzen dute
![Page 7: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/7.jpg)
HALOKLASTIA Urak gatzak izan ditzake disolbatuak
Ura lurruntzean, gatzak harrien artean kristalizatzen dira
Kristalen tamaina handitzean, harriak hautsi egiten dira
Kostaldean eta basamortuetan
![Page 8: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/8.jpg)
METEORIZAZIO KIMIKOA Harriak aldatu eta hautsi egiten dira
erreakzio kimiko baten eraginez Ura eta bertan disolbaturik dauden
substantziek eragiten dute Klima bero eta hezeetan gertatzen da
batez ere
![Page 9: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/9.jpg)
HIDROLISIA
Urak (H2O), OH- eta H+ ioiak ditu
Ioi horiek erreakzionatu egin dezakete mineralen kristalekin, hauek hautsiz
Silikatoetan gertatzen da batez ere
![Page 10: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/10.jpg)
DISOLUZIOA Urak zenbait mineral disolba ditzake: halita,
silbina, igeltsua…
Harrian kanaltxoak agertzen dira
HALITA
![Page 11: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/11.jpg)
HIDRATAZIOA Mineral batzuen kristal sarean ur molekulak
daude
Buztinetan adibidez
Ura dutenean bolumena handitu
Ura ez dutenean bolumena txikitu
ARRISKUTSUA HORIEN GAINEAN
ERAIKITZEA
![Page 12: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/12.jpg)
KARBONATAZIOA
Kareharria disolbaezina da: CaCO3
Aireko CO2 uretan disolbatzean azido karbonikoa (H2CO3) sortzen da
Azido horrek kareharriekin erreakzionatu eta bikarbonato bihurtzen du (HCO3
-), uretan disolbagarria dena
Paisaia karstikoak eratu (lapiazak adibidez)
![Page 13: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/13.jpg)
OXIDAZIOA Aireko oxigenoak mineralen metalak
oxidatu
Batez ere burdina duten harriak
![Page 14: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/14.jpg)
IZAKI BIZIDUNEN EKINTZA Izaki bizidunek askaturiko substantziek
harriak meteorizatu ditzakete
![Page 15: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/15.jpg)
Bi osagai mota desberdin ditu: Osagai ez-organikoak:
Harrietatik datozen osagai mineralak
Ura
Airea
Osagai organikoak:
Izaki bizidunak: animaliak, onddoak, landareak…
Izaki bizidunen hondarrak: gorotzak, izaki bizidun hilak. Honek humusa osatzen du.
2. LURZORUA2. LURZORUA
![Page 16: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/16.jpg)
Lurzoruaren profila eratzeko etapak:
Harri ama meteorizatu
• Kimikoa zein mekanikoa• Mineralak askatu• C horizontea eratu
Izaki bizidunak instalatu
• Hasieran bakterioak, likenak…• Gero, landareak, animaliak…• Hauek hiltzen joan ahala, A horizontea osatzen da, humusa
Lurzoru heldua osatu
• Urak A horizontetik ioiak, gatza… eramaten ditu beherantz• Horrela B horizontea osatzen da• Lurzoruaren profila osatu
![Page 17: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/17.jpg)
Prozesu edafikoak: lurzoruaren sorreran eragina duten faktoreak
HARRI AMA MOTA Harri mota bakoitzak mineral desberdinak
ditu
Mineral motak bertan kokatutko den landaredian eragina du
Lurzoruaren eratzearen hasieran du eragina gehienbat
![Page 18: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/18.jpg)
KLIMA Faktore garrantzitsuena lurzoruaren eraketan
Tenperatura (erreakzioak baldintzatu) eta prezipitazioak (arrastaka zenbat material eraman) dira faktore nagusiak
Harri ama mota bera Harri ama desberdina
Klima desberdina Klima berdina
Lurzoru desberdina Antzeko lurzorua
![Page 19: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/19.jpg)
IZAKI BIZIDUNAK Meteorizazioa erraztu
Materia organikoa sortu
Landareak garrantzitsuenak: sustraiek higadura ekidin
Onddoak eta bakterioak: materia organikoa deskonposatu humusa eratzeko
![Page 20: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/20.jpg)
TOPOGRAFIA Malda handia lurzoruari asko kosta
eratzea
Higadura handia eta ura filtratzea zaila
Malda txikia lurzoru garatua
Orientazioa ere garrantzitsua: eguzkiak nola jotzen duen
![Page 21: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/21.jpg)
![Page 22: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/22.jpg)
DENBORA Lurzoru bat eratzeko denbora ezinbestekoa
da
Klima bero eta hezeetan hamarnaka urte
Klima lehorretan milaka urte
![Page 23: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/23.jpg)
Eguzki energiaren mende dago
Eragile zuzenak:
Atmosfera
Hidrosfera
Izaki bizidunak
3. HIGADURA, GARRAIOA 3. HIGADURA, GARRAIOA ETA SEDIMENTAZIOAETA SEDIMENTAZIOA
![Page 24: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/24.jpg)
HIGADURA
Meteorizazioak sakabanaturiko materialak mugitzea
Eragile nagusiak: izotza, haizea, ura eta itsasoa
Klimak baldintzatu higadura: Klima hotzak izotza
Klima epel eta hezeak ura
Klima lehorrak haizea
![Page 25: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/25.jpg)
GARRAIOA
Materialak garraiatzea
Materiala nolakoa den eta eragilea zein den hartu behar da kontuan:
Bost garraio mota:
![Page 26: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/26.jpg)
SEDIMETAZIOA Higatu eta garraiatu diren materialak
metatu
Bi modutan gerta daiteke: Grabitatearen eraginez
Materialek abiadura galtzean gertatzen da
Pisuaren arabera sailkatzen dira
Prezipitazio kimikoz:
Gehiegi asetzean gertatzen da
Jalkitze arroetan geratzen da
![Page 27: 15 jalkitze prozesuak](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102918/586fe3261a28ab18428b7ec7/html5/thumbnails/27.jpg)
DIAGENESIA: presio eta tenperatura baxuak
4. HARRI 4. HARRI SEDIMENTARIOAK SEDIMENTARIOAK
ERATZEAERATZEA