Оймақтай ой

Пейілі кедейбайдан сақта.

АБАЙ.

Кенді Алтай ќар ќўрсауында

Ақпанның 11-і күні Өс ке-менде үзбей бір тəулік қар жауып, арты ақтүтек боран-ға ұласты. Қардың қалың-дығы бір метрге жақындады, оған қарашадан бергі қалың қарды қоссаңыз, Кенді Ал-тай дың қазіргі жағдайын нақты түсінуге болады. Си-ноптиктер енді бірер күннен кейін тағы қар жауып, бұр-қасын соғады деп дабыл қағып жатыр.

«Егемен Қазақстан газетінің Шығыс Қазақстан

облысындағы меншікті тілшісі Оңдасын Елубай

облыстық жолаушы көлігі жəне автомобиль жолдары басқармасының бастығы

Мақсұт Исақовқа:– Сіз бұған не дейсіз?– Облыс əкімі Бердібек

Сапарбаев толассыз жауған қалың қардан секемденіп, қалада жəне облыста төтенше жағдайды енгізгені жайлы шұғыл хабар жөнелтті. Штаб құрылып, Өскемен қаласының əкімі Серік Тəукебаевтың бас-шы лығымен барлық коммунал-ды жəне жедел көмек көрсету қыз меткерлері тəулік бойы кү шейтілген жұмыс кестесіне көшті.

Біз де облыстағы жолдар жабылып қалмауы үшін барлық техниканы іске қостық. Алайда, қалың қар автобустардың тоқ-таусыз жұмыс істеуіне кедер-гі жасауда. Сондықтан, бір-неше қала маршруттарында көліктердің жүруі қиынға со-ғып, кешігіп қалғанын жоққа шығармаймыз. Тіпті, көшелерді тазалап жатқан кезде, қалың жауған қардан олардың лезде қайта бітеліп қалған кездері де болды.

11 ақпанда қатты боран бол ғандықтан, бірінші ауы-сымда оқитын 1-11 сынып оқу-шылары сабақтан босатылды. Өскеменде бір күнде осынша-ма қалың қардың жауғанын көнекөздердің өзі еске түсіре алмай отыр. Шынында, биыл облыс тұрғындары үшін сын сəт. Қыстың аяқталуына əлі бір жарым ай уақыт бар. Бірақ, тұрғын үйлер мен мекемелерді басып қалған қалың қарды та-залап үлгермесек, қиын бола-тыны сөзсіз. Тұрғындар мен мекеме басшылары сенбіліктер өткізіп, өз аулаларын таза-ласа жəне жеке меншік үйде тұратын қарияларға қолғабыс жасаса нұр үстіне нұр болар еді.

Қазір бізге қарасты об лыс-тық деңгейдегі жолдар ашық. 11 ақ панда жолдар жабылғанымен, ертеңінде «Өскемен – Самар», «Шемонайха – Бородулиха» жəне бас қа да бағыттағы жолдар тазар тылды. Алдағы ықтимал қа лың қар мен бұрқасынға са-қадай-сай əзірміз. «Шығыс-жол» серіктестігінде жол таза-лайтын 89 техника бар, жалға 28-ін алдық.

Шығыс Қазақстан облысы.

СІЗне дейсіз?

Республика тынысы: мың бір мысал

АҚПАРАТТАРаєыны

№69 (28008)16 АҚПАН

СЕНБІ2013 ЖЫЛ

6-бет4-бет3-бет

Бїгінгі нґмірде:

Трансплантация:Донорды ќайдан

табамыз?Тўраќтылыќ

табысы ПАРЛАМЕНТ

С.Ахметов Қазақстан Прези-ден тіне елдің əлеуметтік-эконо-ми калық дамуының биылғы қаң-тардағы қорытындылары жəне Мемлекет басшысының 2013 жылғы 23 қаңтарда өткен кеңесте берген тапсырмаларының іске асы-рылу барысы туралы баяндады.

– Қаңтар айының қорытындысы бойынша ел экономикасының өсімі 4,5 пайызды құрап отыр. Əлем дік баға мен сұраныстың азаюы на байланысты өңдеуші өнер кəсіптегі индикаторлардың кейбірінің төмендеуі байқалуда. Жалпы, елімізде барлық сала бойынша биылғы жыл жағымды көрсеткіштермен басталды, – деді Қазақстанның Премьер-Министрі.

Мемлекет басшысы əлеуметтік-экономикалық даму жəне елдің ішкі жалпы өнімінің өсу қарқынының одан əрі сақталу мəселелеріне үнемі бақылау жасап, мониторинг жүргізіп отыру қажеттігіне назар аударды.

– Үдемелі индустриялық-ин но-вациялық даму бағдарламасы ая-сында өткен жылы іске қосылған кə сіпорындар жоспарланған қуа-тын да жұмыс істей бастауы қажет. Бұл ел экономикасының одан əрі өсуіне елеулі ықпал етеді, – деді Қа зақстан Президенті.

Премьер-Министр, сондай-ақ, ауыл шаруашылығының бəсекеге қабілеттілігін арттыруға жəне елдің азық-түлік қауіпсіздігін қам тамасыз етуге бағытталған агро өнер кəсіп ке-шенін дамытудың 2013-2020 жыл-дар ға арналған жаңа са ла лық бағ дар-ламасы қабыл дан ғанын мə лім деді.

Бұған қоса, С.Ахметов Аста на-да ЭКСПО-2017 көрмесін өткізуге дайындық барысы туралы хабар-лап, бұл мəселе Үкіметтің үнемі бақылауында болатынын жеткізді.

Кездесу қорытындысы бойын-ша, Мемлекет басшысы Қазақ стан-ның экономикалық дамуын одан əрі ынталандыру жөнінде бірқатар нақты тапсырмалар берді.

Депутаттардың талқылауына «Мемлекет кепілдік берген заң көмегі туралы» заң жо ба сы бі-рін ші оқылымға шығарыл мақ-шы. Сонымен бірге, халық қа-лау лыларының қарауына бірін ші оқылымға «Қазақстан Респуб-ликасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттің кепілдік берілген заң көмегін ұсынуы жүйе-сін жетілдіру мəселелері бойынша

өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы ұсынылатын болады.

Сондай-ақ, бюро отыры сын-да Мемлекет басшысы Н.Ə.На-зар баевтың заң шығару жұмы-сындағы басымдықтар жайындағы тапсырмасы айтылып, комитет төрағалары мен Мəжіліс аппараты-на заң жобаларының сапасына баса назар аудару тапсырылды.

Фарида БЫҚАЙ,«Егемен Қазақстан.

Дүкендерде күнделікті көріп жүргеніміздей күнбағыс майының түр-түрі толып тұр. Таңдау – өзіңізде. Жалпы, облыстың тұрақ-тан дыру қорына күнбағыс майы Орал қаласынан жеткізіледі. Об лыс тық ауыл шаруашылығы бас қар масының мəліметтеріне сүйен сек, өңірде күнбағыс тұтынушы сұранысынан екі есе артық өсі рі леді екен. Тек, оны өңдейтін кə сіпорындар тапшы. Ал, Қашыр ауданында бұл ша-руаны «Green Hause» серіктестігі қолға алыпты.

Күнбағыс майын шығаратын

бұл зауыт ауданда жүзеге асыры-лып отырған алғашқы инвес ти-циялық жобалардың бірі. Бұ ған дейін аудан «Береговое» деген күнбағыс майымен аты шықса, енді «Рахмет» деген күнбағыс майы шығарылады. Кəсіпорын өңірдегі күнбағыс майына деген тұтыну көлемінің 30 пайызын қамти алады. Жалпы, күнбағыс өсіруде БҰҰ-ның есебі бой-ынша Ресей бірінші орында тұрған көрінеді. Біздің облыста да күнбағыс өсіріледі. Дəрігерлер күнбағыстың атеросклероз, ин-фаркт миокарды, жүрек-қан та-мырлары ауруларына, бауырды сақтауда пайдасы бар дейді. Оның құрамында холестерин жоқ.

Аудан əкімі Нұрлан Күл-жан ның айтуынша, ауданда «Биз нестің жол картасы-2020» бағдарламасы аясында өткен жылы 1043 орта жəне шағын кəсіпкерлік тіркелген. Олардың бірқатары осы бағдарламаның пайдасын көруде. Мысалы, Бесжан

ауылдық аумағына қарасты «Ги-гант» серіктестігінің басшы-сы В.Солдатенко өз бизнесін кеңейтуге ниет білдіріп, 13,5 мил-лион теңге, Федоровка ауылдық аумағында «Зуенко» шаруа қожалығы мал шаруашылығын дамытуға 12,8 миллион теңге не-сие алыпты. Бүгінгі күні аудан-да ауылшаруашылық өнімдерін өңдейтін 9 наубайхана, 6 күнбағыс майын шығаратын цех, 3 диірмен, 2 шұжық цехы, 2 күнбағыс тұ-қы мын дайындайтын цех, сүт өңдейтін 3 цех жұмыс жасайды. Былтыр 644,1 тонна нан-тоқаш өнімдері, 754,8 тонна күнбағыс майы, 60 ,1 тонна шұжық өнімдері, 55,9 тонна күнбағыс тұқымы, 187,3 тонна сүт өнімдері өндірілген. Ал, аудан орталығы Тереңкөл ауылындағы «Green Hausе» серіктестігінің күнбағыс майы Өскемен , Ресейден келетін күнбағыс майы мен са-пасы бірдей, бəсекеге қабілетті. Зауыт тазартылып, пластмасса құтыға құйылған күнбағыс май-ын шығарады. Күніне 300 литр май өндіріледі. Мұнда жылына 20 мың тонна күнбағыс тұқымы қабылданып, 8 мың тонна дайын күнбағыс майының тазартылған күйдегі сапалы өнімі аудан жəне облыс тұтынушыларына жол тартуда. Кəсіпорын бұл зау-ытты іске қосуда тазартылған күнбағыс майын шығаратын түркиялық қон дыр ғылар ор-натып, зауыт ғи ма ра тының іші-сырты, өндіріс орындары мен қоймалары талапқа сай жөнделді. Бұл үшін 200 милли-оннан астам қаржы жұмсалды. Əрқайсысының сыйымдылығы 3 мың тоннадан тұратын қоймалар, аудан мен облыс аумағынан жет-кі зілетін өнімдерді қабылдап, кептіріп, зауыттың өнімді дайын-дайтын орындарына жеткізіледі. Бүгінгі күні мұнда жұмыс іс тей-тін мамандардың барлығы оқы-тылып, 30-дан астам ауыл тұр-ғындары жұ мыс қа тартылды.

Оралхан ДƏУІТ,«Егемен Қазақстан».

Өткен аптада тұрғын үй кезегінде тұрған тағы 45 отба-сы баспаналы болу бақытына ие болды. «Нұрсəт» шағын ауданын-да берілген бұл үйлер жергілікті а тқарушы органда кезекте тіркелген азаматтар үшін салынған. Əрқайсысы 15 пəтерлі 3 үйге қоныстанушылар арасында Ұлы Отан соғысының қатысушылары, əлеуметтік аз қамтылған азаматтар, мемлекеттік жəне бюджеттік мекеме қызметкерлері бар. Жалпы алғанда, соңғы жылдары мемлекетіміздің серпінді дамып, тұрғын үймен қамту бағдарламаларының жүзеге асы-рылуымен халқымыздың пəтерлі болуға деген сенімі күшейді.

«Үстіміздегі жылы Шымкент

қаласының жаңа іскерлік- əкімшілік орталығында 3750 пəтерлі, 9 қабатты 49 тұрғын үйді салу жоспар-ланып отыр. Нəтижесінде, тұрғын үй кезегінде тұрған 8091 адам бас-панамен қамтылмақ. Бұл тізімде тұрғандардың тең жартысы», деді пəтер кілттерін салтанатты түрде тапсырған Шымкент қаласының əкімі Қайрат Молдасейітов.

Яғни, биыл Шым-қалада қоныс той көбейеді деген сөз.

ШЫМКЕНТ.

Жағымды жаңалық

Ќоныс той кґбейіп тўр«Қолжетімді баспана – 2020» бағдарламасы Шымкентте қарқынды жүріп келеді. 2012 жылы облыс орталығында 43 тұрғын үйдің құрылысы жүргізілсе, 15 тұрғын үй пайдалануға беріліп, 430 отбасы баспанамен қамтамасыз етілді.

Жоспарлы жўмысќа басты назар

Кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Премьер-Министр Серік Ахметовті қабылдады, деп хабарлады Қазақстан Республикасы Президентінің баспасөз қызметі.

Кїн тəртібі ќалыптастырылды

Кеше Мəжілісте палата Төрағасы Нұрлан Нығматулиннің төрағалығымен өткен бюро отырысын-да алдағы жалпы отырыстың күн тəртібінің жобасы қарастырылды, деп хабарлады осы палатаның баспасөз қызметі.

Сўранысќа сай кїнбаєыс майы

Ақтауда халықаралық көр ме-жəрмеңкесі өткізілуде. Көрме 19 ақпанға дейін жал-ғасады. Оған əлемнің əр түр-лі елінен 70-тен аса компания қатысуда. Бұл жерден балдың қырықтан астам түрлерін жəне əсем зергерлік бұйымдарды таба аласыз.

Орал қаласында биыл «Жұ мыспен қамту-2020» бағ-дар ламасы шеңберінде 350 əлеуметтік жұмыс орны ашы-лады. Осы істі аяғына жеткізу үшін рес публикалық бюджет-тен 57 млн. теңге бөлінген. Бұ-дан бөлек, жас тардың тə жі ри-беден өтуіне арнайы қаражат қа растырылды.

21-23 ақпан күндері Ал-маты облысы, Еңбекшіқазақ ауданының Нұра ауылын-да құсбегілердің дəстүрлі « С о н а р - 2 0 1 3 » ж а р ы с ы өткізіледі. Та лайдың деле-бе сін қоздыратын бəйгеге жүйріктерін қосқысы келген азаматтар алдын ала тіркелуі тиіс. Ал биылғы болжам бо-йынша, 50-ге тарта құсбегі қа-ты сады.

Білім жəне ғылым ми-нистр лігі жақын арада жо-ғары оқу орындарындағы

ескірген жəне сұранысқа ие емес пəндерді қыс қарту жұмысына кіріседі. 2014 жылдан бастап студенттер оқулықтың 70 пайызын өздері таңдайды. Ал қалған пайы-зы оқу бағдарламасына сай жүйеленеді.

Биыл 7 ақпанда Та-раз-Ал маты бағытына қа-тынайтын АН-24 РВ ұшағы қону тəртібін бұзған бола-тын. Осы іске байланысты тексеру жұмысы аяқталып, қорытынды шығарылды. Ұшақ тың жолақтан шығып ке туі қону жылдамдығын сақ-та мағандықтан орын алған екен. Енді азаматтық авиация комитеті кінəлі тұлғаларды қызметтен босатуды ұйғарып отыр.

Солтүстік Қазақстан облысы шетелдік инвести-цияларды көптеп тартуда. Қазірдің өзінде 70-ке жуық ел-дермен ынтымақтастық орна-тып үлгерген. Алдағы мерзімде бұл аймақтан ашылатын үлкен логистикалық орталық осы əріптестіктің арқасында жүзеге асырылғалы тұр.

ҚазАқпарат, CA-NEWS (kz), Bnews.kz

агенттіктерінің хабарлары бойынша дайындалды.

(Соңы 2-бетте).

(Соңы 2-бетте).

Адам құқықтары жөніндегі уəкіл жанындағы əлеуметтік жəне еңбек салаларына мони-торинг бойынша жұмыс тобы Қазақстандағы ең ірі металлур-гия кəсіпорны – «АрселорМиттал Теміртау» АҚ-та болды.

Жұмыс тобының мүшелері кə сіпорындағы жұмыс жағ дай-ларымен, əлеуметтік объек ті лер-мен танысты. «АрселорМиттал Те мір тау» АҚ басшылығымен, металлургтердің «Жақтау» кəсіп-одақ ұйымымен жəне жұмыс-шылармен кездесті. Кездесу ба-ры сында жұмысшылар санын қыс қарту, əлеуметтік кепіл дік-тер, кə сіпорында еңбек жөнін дегі үлгілі нормативтерді қол дану мəселелері, басқа да ұйым дық-өндірістік мəселелер тал қы-ланды.

Омбудсмен А.Шəкіров ең бек дауларын құқықтық өріс аясын да шешудің, əлеуметтік серік тес тік қағидаларын сақтау дың, əкім-шіліктің кəсіподақ ұйым дарымен сындарлы ынтымақ тас ты ғының маңыз дылығын атап өтті.

Жұмыс тобының кəсіпорынға бару қорытындылары бойын-ша əзірлеген ұсыныстары тиіс-ті мемлекеттік органдарға жі-берілетін болады, деп хабарлады Адам құ қық тары жөніндегі уə-кілдің баспа сөз қызметі.

Жўмысшылар мїддесін ќорєау жолында

Діни сенім бостандыєы саќталады

Кеше «Астана Центр Консалтинг» қоғамдық қоры Ұлыбритания елшілігінің техникалық қолдауымен жəне еліміз Дін істері агенттігінің атсалысуымен «Қазақстанда діни сенім бостандығын нығайту: теория мен практика» деген тақырыпта дөңгелек үстел өткізді.

Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

Аталған шараға дін сала сын-дағы сарапшылар, ғылыми қауым-дастық, халықаралық жəне үкі-меттік емес ұйымдар мен еліміз-дегі дипломатиялық миссия-лар өкілдері қатысты. Жиында Ұлыбританияның Қазақстандағы елшілігі миссиясы басшысының орынбасары Грег Куинн мен еліміз Дін істері агенттігі төрағасының орынбасары Ғалым Шойкин сөз сөйледі. Г.Куинн өз сөзінде əлемнің көптеген елдерінде діни сенім бостандығы кикілжіңдердің алдын алу мен бейбітшілікті сақтауда маңыз ды рөл атқаратынын атап өтті. Осы тұрғыдан келгенде, Қа-зақ станда қабылданған жаңа заң дін саласындағы жағдайға оң ықпал жа-сайтын болады, деді Ұлыбритания өкілі.

Дінге қатысты жаңа заңдық құ жаттың елдегі жағдайға жақсы əсерімен бөліскен Ғ.Шойкин өткен жылы діни ұйымдарды қайта тіркеуден өткізу қоғам тарапынан дұрыс қабылданғанын тілге тиек етті. Агенттік басшысының орынба-сары осы ретте тұрғындар арасында

түсіндіру жұмыстарының кеңінен жүргізілуі арқасында радикалдық діни ағымдардың жұмысына тосқауыл қойылғандығын ерекше атады. Қазіргі таңда елімізде 170 ақпараттық-үндеу топтары жұ-мыс істеуде. Тек 2012 жылы 200 мың адамды қамтыған 3450 іс-шара өткізіліп, соның барысында тұрғындарға діндер туралы мол ақ парат берілген. Қазіргі таңда Дін істері агенттігі мен халықаралық ұйымдар арасында бірлескен іс-шаралар жүзеге асырылуда.

«Астана Центр Консалтинг» қоғамдық қорының директоры Əлия Дуганова «Діни қызмет жə не діни бірлестіктер туралы» Заңға жəне де дін бостандығы саласындағы халықаралық стан-дарттар мен құжаттарға сараптама жасалғанымен бөлісті. Оның айту-ынша, сараптама қорытындысы дін саласындағы жаңа заңдық құжат азаматтардың діни бостандығы мен құқығына кепілдік беретінін, толеранттылықты қамтамасыз ете тінін жəне оның халықаралық стан дарттарға сай екендігін көр-сеткен.

16 ақпан 2013 жылwww.egemen.kz2

–Айдарбек Сейпілұлы, алдымен қа-зақ стандықтардың қызу қолдауына ие бол ған тарихи құжат жайлы ой бөліссеңіз.

– 2012 жылдың 14 желтоқсаны ел та рихындағы айтулы оқиғалардың бірі ретінде есте қалары күмəнсіз. Дəл осы кү ні Қазақстан Республикасының Тұң-ғыш Президенті Нұрсұлтан Əбішұлы На-зарбаев «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты кезекті Жолдауын жария-лап, ел дамуының ұзақ мерзімге ар нал-ған биік белестерін белгіледі. Сол түс-тікқазақстандықтар да Жолдауды жасам-паздық құжаты ретінде қабылдап, жарқын жеңістерге лайықты үлестерін қосуды абы-рой санап отыр. Стратегиялық бағдарлама еліміздің болашағына бол жанған əлеуметтік-экономикалық даму қадамдарын саралаумен қатар, жалпы адамзатқа қатысты проблема-ларды талдап беруімен ерекшеленетінін айта кеткен жөн. «Жаңа сын-қатерлерді лайықты қабылдау үшін ендігі жерде Қазақстан-2030» Стратегиясының аясы жеткілікті емес. Біз жоспарлау көкжиегін кеңейтіп, 15 жыл бұрынғыдай кезекті дүниетанымдық серпіліс жасауымыз керек», деуі Елбасының қилы уақытқа, дағдарысты кезеңге орайлас-тырып Қазақстанды одан əрі мықты мемле-кет ретінде қалыптастыру, əлемдік өркениет көшіне қосу ұлы арманының рет-ретімен жүзеге асып жатқанын тағы бір айғақтап берді. Басты байлығымыз – қысқа уақыттың ішінде қуатты да табысты мемлекет құра білгеніміз.

Тарихи жеңістеріміз бен жеткен жетістіктеріміз көп. Елбасы енді алдымызға 2050 жылға қарай мықты мемлекеттің, дамыған экономиканың жəне жалпыға ортақ еңбектің негізінде берекелі қоғам құру, сөйтіп, əлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына қосылу секілді асқаралы асуларды бағындыру міндеттерін жүктеді.

– «Қазақстан-2050» Стратегиясының негізгі бағыттарын түсіндіру жəне жүзеге асыру бағытында қандай жұмыстар атқарылуда?

– Елбасы жарты ғасырға жуық мерзімді қамтитын Стратегия шеңберінде өңірлік билік орындары алдына да нақты талап-тар белгіледі. Іргелі құжат жұртшылық назарына ұсынылғаннан бастап үлкен қолдауға ие болды. Елбасы биік мін-бер ден сөйлеген сөзінде «Қалыптасқан Қазақ стан – мемлекеттілігіміздің, ұлт тық эко номикамыздың, азаматтық қоға мы-мыздың, қоғамдық келісіміміздің, өңірлік көшбасшылығымыз бен халықаралық беделіміздің дағдарыста сыналуы», деп атап көрсетті. Құрамына 700-ден астам мүшелер топтасқан жергілікті ақпараттық-үгіт топтары жүздесулерге, дөңгелек үс-телдерге, тақырыптық пікіралысуларға жұртшылықтың əралуан өкілдерін кеңінен тарта отырып, Жолдаудың мəн-маңызын, «Қазақстан-2050» Стратегиясына əркімнің қосар үлесін, еліміздің əлемдік бəсекедегі орнын нақты мысалдармен ұғындыруға бел-сене атсалысарына сенімдіміз. Ведомство басшыларына елді мекендерде жиі болу, проблемаларға назар аудару, бақылауға алу, арыз-шағымдар мен ұсыныс-пікірлерді ескерусіз қалдырмау, сұрақтарға барын ша ашық, айқын жауап беру секілді жауап кер-шілік жүктелген.

Облыстың республика өмірінде алатын өз орны бар. Мемлекет басшысы «Солтүстік Қазақстан облысы өте зор мүмкіндіктерге ие жəне барлық жігерлі бастамаларды өмірде жүзеге асыруға қабілетті. Облыстың елдің ең ырғақты дамып отырған аймақтарының бірі екеніне сенімдімін», деп тұрғындарымыздың ұйымшылдығын, бірлігін, қажырлы еңбегін жоғары бағалаған болатын. Жолдауда жаңа қазақстандық патриотизм – көпұлтты жəне көпконфессиялы қоғамымыз табысының негізі екені айтылып, қоғамдық келісімді

сақтау жəне нығайту мемлекет ретінде, ұлт ретінде өмір сүруіміздің айнымас шарты ретінде атап көрсетілді.

Көпұлтты өңір екенімізді мақтаныш тұ-тамыз. Артықшылығымыз да, қуат ты лы-ғымыз да осында. Жүзден астам ұлт пен ұлыс өкілдері этносаралық келісімде тату-тəтті өмір сүріп, шынайы достықтың ұлы күшін танытып келеді. Қол жеткен табыста-рымыз бірлігі мен тірлігі жарасқан ынтымақ пен қажырлы қимылдың арқасында дер едік.

Былтырғы қуаңшылық жылы гектар берекелігі 12,9 центнерден айналып, 4,9 мил-лион тонна астық жиналды. Сөйтіп, респуб-лика бойынша жиналатын өнімнің 28-30 па-йызын өндіретін дəрежеге жеттік. Десек те, қол жеткенге тоқмейілсуге əсте болмайды. Игерілмеген мүмкіндіктер мен ішкі резерв-тер аз емес. Жолдауда ауыл шаруашылығын, əсіресе, ауыл шаруашылығы өніміне өсіп отырған жаһандық сұраныс жағдайында ауқымды жаңғыртулар қажеттігі өзекті мəселе ретінде аталды. Соған орай егістік түсімін, ең алдымен, жаңа технологиялар есебінен көтеру, жер өңдеу мəдениетін өзгерту, жаңа ғылыми, технологиялық жетістіктерді енгізу секілді ауқымды шара-ларды атқаруды қарастырып отырмыз. Біз жыл сайын 1,5-2 миллион тонна астықты алыс-жақын елдерге сатып жүрміз. Енді астық өндірісін əртараптандыру міндеті тұр. Сондай-ақ, тарихи құжаттағы аса ірі экспорттық нарықты меңгеру үшін қай азық-түліктің жаппай өндірісін бас-ты етіп қоятынымызды айқындау тап-сырмасына сəйкес үлкен сұранысқа ие теріскейдің сапалы бидайы мен ұнын ұлттық брендке айналдырсақ деген ойы-мыз бар. Ресеймен жəне Беларусьпен бірге Біртұтас экономикалық кеңістік құрғалы экономикалық, сауда-саттық əріптестік көкжиегі кеңейіп, интеграциялық байла-ныстар бəсекелестік қарымын арттырудың маңызды факторына айналды.

Өңірімізде мал шаруашылығы да өркендеп келеді. Республикада сүт пен жұмыртқа өндіруден бірінші, еттен екінші орынды иеленеміз. «Ірі қара малы етінің экспорттық əлеуетін дамыту» жобасы қоғамдық мал басын өсіруге, табындарды асыл тұқымды малдармен толықтыруға үлкен серпін бергенін айта кеткен орын-ды. Соңғы екі жылда 37 мың бас ірі қара малы, оның ішінде 6,5 мыңы шетелдер-ден сатып алынды. 9 асыл тұқымды ре-продуктор шаруашылық, 3 бордақылау алаңы құрылды. 2015 жылға дейін 10 мың басқа арналған бордақылау алаңдары, 4 мың басқа шақталған репродуктор шаруашылықтар, 12100 басқа лайықталған фермерлік қожалықтар ұйымдастырылады. Жолдауда айтылғандай, əлемдік деңгейдегі мал шаруашылығы жемшөп базасын құру, мал шаруашылығындағы дəстүрлерімізді жаңғырту əлеуетіне ие болуға тиістіміз.

– Отандық өнімдердің сапасын жəне бəсекелестік қарымын арттырудың қан-дай жолдарын қарастырып отырсыздар?

– Елбасының кешенді əзірліктер мен сауатты жоспарлауға тас-түйін жұмыл-дыруының арқасында дағдарыс салдары еліміз үшін ауыр соққан жоқ. Жолдауда ХХІ ғасырдың əлемдік он сын-қатері атап көрсетіліп, оның кез келген көрінісіне жан-жақты дайын болуға сақтандыру əлемдік қаржылық жүйенің əлі де босаңдығын, кез келген уақытта дағдарыс дауылы соғу мүмкіндігін байқатса керек. Соған орай Президент мемлекет пен қоғамның ойластырылған, келісілген, үйлестірілген бағытын ұсыну арқылы пайда түсіру, ин-вестициялар мен бəсекеге қабілеттіліктен қайтарым алу принципіне негізделген экономикалық прагматизм жаңа бағыттың экономикалық саясаты екенін негіздеп, 2050 жылға дейін кезең-кезеңмен атқарылатын маңызды мəселелерді екшеп берді. Жеті

Береке-бірлікке Береке-бірлікке бастайтын биік белестербастайтын биік белестер

стандартқа лайықтап, аз шығынмен өнімді жұмыс істеуге құлшындырады. Онсыз алға басу, ілгерілеу қиын. Жолдауда Біртұтас экономикалық кеңістік құрудың іс жүзіндегі кезеңі басталуымен отандық тауарлардың бəсекеге қабілеттілігін бе-кемдеу көлденең тартылды. Шынында да, жиынтық ІЖӨ-сі 2 триллион АҚШ дол-лары болатын, 170 миллион тұтынушыны біріктіретін ауқымды нарықта үйренумен қатар үйретеріміз де аз болмаса керек. Осынау экономикалық-интеграциялық үдерісте экспортқа бағытталған шикізаттық, шикізаттық емес сектордың ауқымдылығын кеңейтудің оң тəжірибелерін осы бас-тан игергеніміз артықшылық етпейді. Индустрияландыру картасында белгіленген инвестициялық жобалар бойынша облыс-та 43,4 миллиард теңгенің жобалары ен-ген. Мұның өзі екі мыңнан астам тұрақты жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді. «Петропавл құрылыс материалдары зауы-тында» полиэтилен құбырлардың төзімді түрлері көбейтілді. «ЗИКСТО» АҚ-та вагон-хопперлердің жаңа үлгілері құрастырылды. «Қазақстан темір жолы» ұлттық компания-сымен жасалған келісім-шарт 3 миллиард теңгені құрайды. Петропавл ауыр мəшине жасау кəсіпорны жасап шығарған 80-100 тонналық ұтқыр бұрғылау қондырғылары сапасы жағынан шетелдікінен кем емес. Өткен жылдың аяғында Мемлекет бас-шысы Н.Назарбаевтың қатысуымен өткен жалпыұлттық телекөпірде индустрияланды-ру картасында белгіленген екі инновациялық жобаның тұсаукесері болды. Атап айтқанда, мəшине жасау өнеркəсібінде жетекші орынға ие «Мұнаймаш» АҚ 1,5 милли-ард теңгенің жобасын «Өнімділік-2020» бағдарламасы шеңберінде жүзеге асыр-ды. Цехтарға жаңа технологиялық құрал-жабдықтар орнатылып, мұнай саласына арналған қондырғылардың жылдық өнімі 7,5 мың жиынтыққа жетті. Озық жобалар-ды енгізудің арқасында ескі үлгідегі 68 станок ең үздік 12 құрал-жабдықтармен ал-мастырылды. Өндірістік цикл 80 пайызға қысқарып, механикалық өңдеу бойынша өнімділік 5 есе артып, жылына10 миллион теңгенің электр қуаты үнемделеді.

Елбасы өз Жолдауында бесінші сын-қатер ретінде жаһандық энергетикалық қауіпсіздікті атап, табиғи ресурстарды басқарудың түбегейлі жаңа жүйесін енгізуді, энергияның баламалы түрлерін өндіруді да-мытуды, күн мен желдің энергиясын пайдала-натын технологияларды белсенді қолдануды тапсырды. Осы міндетті «Зенченко жəне К» командиттік серіктестігі қазірдің өзінде абыроймен атқарып шықты. Аймақтық даму бағдарламасы шеңберінде бой көтерген қос жел энергетикалық қондырғысы ауыл шаруа-шылық тауар өндіретін фирмалар мен елді мекендерді электр қуатымен қамтамасыз етеді. Кешеннің құны – 174 миллион теңге, жо балық қуаттылығы – 1,5 миллион мВт. Жы лына 8,7 миллион киловатт/сағат электр қуатын өндіре алады. Нəтижесінде, қоршаған ортаға тарайтын зиянды қалдық екі есеге дейін азаяды.

– Облыстың тоғыз жолдың торабын-да орналасуы инвестицияның тар тым-дылығын қалыптастырары сөзсіз. Бұл бағытта қандай шаралар ойластырылған?

– Қазақстан дамуының басты серпіні сау-атты инвестициялық саясат екені рас. Сыртқы саясатымыздың көп векторлығы индустри-алды стратегияны жүзеге асырудың жаңа мүмкіндіктерін ашты. Бұл бағытта Жолдау үлкен межелер қарастырумен қоса тың та-лаптар қойды. Енді Қазақстанды инвес тиция үшін өңірлік тартылыс күшіне айналдыру секілді ауқымды мəселелер шешімін табатын болады. Инвесторларды ең заманауи жəне қайта өңдеу технологияларын беру шарты-мен ғана тартудың принципті маңызы зор. Облысымыз 70-ке жуық жақын жəне алыс шетелдермен ынтымақты байланыс жасап, ілкімді инвестиция тартудың жолдарын жан-жақты қарастырып келеді. Олардың арасында Канада, Германия, Қытай, Израиль секілді елдер бар. Біртұтас экономикалық кеңістік пен Кеден одағы экономикалық

басымдықтың қай-қайсысын алсақ та, бəсекеге қабілеттік қарымы əлеуметтік-экономикалық салаларды жаңар тудың, үздіксіз жаңғыртудың түп қазығы, негізгі тіні ретінде қозғалып отырады. Осы ой «Қазақстанның əлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» талдамалы мақалада да көтерілген бо-латын. Елбасы бұдан былай мемлекетіміздің ұзақ мерзімді кезеңге арналған одан əрі даму векторын күшейте отырып, жетістіктеріміз бен қазақстандық даму үлгісі Жаңа сая-саттың негізі болу тиістілігін қадап көрсетті. Мұның бəрі, айналып келгенде, Қазақстанды өркениетті елдер деңгейіне жеткізіп, жаһан-дану үрдістеріне төтеп беру қарым-қабілетін қалыптастырары сөзсіз.

Бəсекеге қабілеттілік бүгінде үлкен маңызға ие. Ол – ғылым жаңалықтарын пайдалану, озық тəжірибелерді енгізу, за-манауи технологияларды қолдану, сапа-лы өнімдер мен тауарлар шығару деген сөз. Президент үдемелі индустриялық-инновациялық дамуға үнемі қолдау көрсетіп келеді. Бұрын-соңды болмаған заманауи жо-балар мен бағдарламалардың іске қосылуы – соның айқын дəлелі. Жаңа инновация-лар ғана бəсекеге қабілеттілігімізді ұштап, əлемдік рынокқа жол ашады. Өнімдеріміз бен тауарларымыздың сапасын халықаралық

қарым-қатынасымызды беріктендіре түсті. Келісімдер мен меморандумдар аясын-да жемісті еңбек етудің оң тəжірибелері қалыптасты. Жуырда арнайы делегация Омбы облысында болып қайтты. Омбы үкіметі мен Солтүстік Қазақстан облысы арасында 2013-2015 жылдарға арналған іс-шаралар меморандумы қабылданды. Түмен облысы бойынша да іскерлік бай-ланыс жолға қойылды. Бүгінде Петропавл қаласында инвесторларға қызмет көрсету орталығы жұмыс істейді. Ресей, Қытай, АҚШ, Швейцария, Корея,Түркия сияқты жетекші елдер өкілдерінің қатысуымен халықаралық инвесторлар форумының ұйымдастырылуын атай кеткен жөн. Онда өңіріміздің өтімді инвестициялық жобалары таныстырылып, 200 миллион АҚШ доллары мөлшерінде инвестиция құйылатын болып келісілді.

Алдағы жылдары өңір тұрғындарының жан басына шаққандағы инвестиция деңгейін республикалық көрсеткішке жеткі-зуді межелеп отырмыз.

– Солтүстікқазақстандықтардың са-ламатты өмірге бейімделуі қалай?

– Жолдаудағы «саламатты ұлт қана бəсекелестікке қабілетті болмақ» деген қанатты сөздер ұлт, адам денсаулығы бəрінен қымбат деген салиқалы ойларға

жетелейді. «Шынықсаң – шымыр боларсың» деп текке айтылмаса керек. Шынында да, са-ламатты өмір салты ұлт денсаулығының ал-тын кілті іспеттес. Спортты серік еткен адам үнемі бабында жүреді, ширақ, сергек келеді, жаны, тəні таза болады. Ең бастысы, ойлау жүйесі, жұмысқа қабілеттілігі ашыла түседі. Денешынықтыру мен спортқа Елбасының ұдайы көңіл бөліп, қамқорлық жасауы да сондықтан. Лондон Олимиадасында ел спортшылары қазақстандық патриотизмнің ерен үлгісін көрсетті. Жерлесіміз Александр Винокуров жасындай жарқылдап, алғашқы алтынды қоржынға салды. Бүгінде əйгілі велошабандоздың ізін қуушы жастардың көбейе түскені қуантады.

Қазір облыс тұрғындарының төрт-тен бірі бұқаралық спортпен жəне дене-шынықтырумен айналысады. 2200-ден астам спорт ғимараты жұмыс істейді. 30 стадион салынып, қайта жаңартылды. 13 балалар мен жасөспірімдер мектептері, 21 аула клубтары бар. Спорт инфрақұрылымы кеңейіп, қолжетімділігі артып келеді. Былтыр спорт саласын қаржыландыру 12,5 пайызға ұлғайып, 1,6 миллиард теңге жұмсалды. Жыл сайын бір мыңға жуық спорт жарыстары мен бұқаралық турнир-лер өткізіледі. Жазғы «Ақбидай», қысқы «Север» секілді ұлттық спорт түрлерін қамтитын спартакиадалардың бəсі жоғары.

Ауыл спортын дамытуға назар бірінші кезекте аударылады. Облыс орталығында заманауи үлгідегі жабық спорт кешенін, əр ауданда денешынықтыру-сауықтыру орталығын салу жоспарланып отыр.

Александрдан басқа тағы төрт жерлесіміз ХХХ Жазғы Олимпия ойындарына қатысу құрметіне ие болды. Көк байрағымызды желбіреткен А.Винокуровтың жеңісі ерек-ше ыстық. Оның Лондондағы ерлігін Алексей Луценко жалғастырып, Қазақстан тарихында велоспорттан тұңғыш əлем чемпионы атанды. Қазір ол «Астана» велокомандасының негізгі құрамында өнер көрсетеді. Сол сияқты Маргарита Мұ қа-шева, Ирина, Евгений Эктовтар, Владис-лав Поляков, Наталья Рыбакова секілді халықаралық дəрежедегі спортшылар –мақтаныштарымыз.

Спорттың басқа салаларында жоғары жетістіктерге жетіп жүрген спортшылары-мыз баршылық.

– Алда қандай ірі жобаларды іске асы-ру белгіленген?

– Солтүстікқазақстандықтар 2012 жылды табысты қорытындылап, жаңа міндеттерге жұмыла кірісіп кетті. Елбасының тап-сырмасымен магистральді газ құбыры құрылысының басталғаны мəлім. Ол үш облысты қамтып, өңірімізде жалпы ұзындығы 186 шақырымдық құбыр тар-тылады. Сөйтіп, 6 ауданның тұрғындары көгілдір отынды пайдаланатын болады. Ірі инвесторлардың қаражатына Булаев қаласында мұнайды қайта өңдеу зауы-тын салу көзделген. Бəйтерек ауылын-да сүрек-жаңқа тақтайын шығаратын бірлескен кəсіпорын бой көтереді. Есіл аграрлық-техникалық институтын ашу қажеттігі бүгінгі сұраныстан туындады. Ол аграрлық сала үшін жоғары білімді маман-дар даярлауға атсалысады. Келешекте жаңа технологияларды, дуальды оқытуды, білім мен ғылымды дамытуды ұштастырып, жаңа өндірісті өркендету, облыстың креативті жастарын шоғырландыру мен қолдау орталығына айналдырамыз. Ресеймен шекаралас аймақта «Қызылжар» өңірлік логистикалық орталығын салу белгіленген.

Облыста болашағы зор жобалар көп. Басты талап Жолдау міндеттерін мүлтіксіз орындауға келіп тіреледі. Береке-бірлікке бастайтын биік белестерді бағындыруға солтүстікқазақстандықтардың күш-қуаты да, ерік-жігері де жетеді.

– Əңгімеңізге рахмет.

Əңгімелескен Өмір ЕСҚАЛИ,

«Егемен Қазақстан».

Солтүстік Қазақстан облысы.

Солтүстік Қазақстан облысы əкімінің бірінші орынбасары Айдарбек САПАРОВ «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауынан туындайтын жасампаздық жаңа межелер жайлы əңгімелейді.

Ержан БАЙТІЛЕС,«Егемен Қазақстан».

Қызылорда облысында біршама кадрлық өзгерістер болды. Облыс əкімінің жаңа орынбасарлары тағайындалды . Олар: Рзақұл Нұртаев, Ақмарал Əлназарова жəне Нұржан Əлібаев. Рзақұл Сəденұлы бұрын да облыс əкімінің орынбасары қызметін атқарған. Ендігі жерде Р.Нұртаев аймақтың ауылшаруашылық саласына жауапты болмақ. Осы уақытқа дейін Қызылорда медициналық колледжінің директоры болған Ақмарал Əлназарова əлеуметтік сала мен ішкі саясат мəселелеріне басшылық жасамақ. Ал Нұржан Əлжанов облыстағы құрылыс са-ласы мен төтенше жағдайларды қадағалайды.

Жаңа кадрлық ауыс-түйістер барысында Қызылорда қаласының əкімі де ауысты. Шаһарға Шиелі ауданының əкімі болған Нұрлыбек Нəлібаев тағайындалды. Шиелі – Қызылорд а о б лысының маңдайалды аудандарының бірі. Осы ауданның гүлденуіне, өсіп-өркендеуіне бір кісідей еңбек сіңіріп , елдің батасын алған Нұрлыбек Нəлібаев еді. Ендігі жерде Нұрлыбек Машбекұлы А л а ш қ а а с т а н а б о л ғ а н Ақмешітті түрлендірмек. Шиелі

ауданына білікті басшы, білгір ұйымдастырушы, кезінде қаланы басқарған, одан соң Қармақшы ауданында əкім болған Мұрат Ергешбаев барды.

Осыған дейін қалаға басшылық жасаған Мархабат Жайымбетовтің ісі мен іскерлігіне жұртшылық дəн риза. Көлікпен келе жатқанда аяғыңды тығып алатындай тесік жолдарды бүтіндеді. Қаланы абат-тандырды. «Сыр Ана» монументі, «Сыр сүлейлер і» аллеясы , «Абай» сквері секілді қаланың көркін кіргізген мəдени орын-дарды тұрғындар игілігіне тап-сырды. Бұдан былай Мархабат Жайымбетұлы Арал ауданын басқарады. Қызылорда облысы, оның ішінде Арал өңірі Елбасының ұдайы назарында екенін білеміз. Ел мен Елбасы тағдырына бей-жай қарамайтын аймақты жаңа əкім жаңаша дамытады деген ойдамыз.

Қазалы ауданында да əкім ауыс-ты. Бір кездері ауылшаруашылық басқармасының тізгінін ұстаған, онан соң облыс əкімінің орынба-сары қызметін аброймен атқарған Бақыт Жақанов Қазалының жаңа əкімі болды . Ал бұған дейін аталған ауданға жетекшілік еткен Мұрат Имандосов Қармақшыны қолына алды.

ҚЫЗЫЛОРДА.

Аймаќта ауыс-тїйіс болдыАймаќта ауыс-тїйіс болды

Сондай-ақ , жоба аясында мемлекеттік қызметшілерге, үкі-меттік емес ұйымдар мүшелеріне жəне адвокаттарға арналған се-минар-тренингтер Шымкент , Астана, Қарағанды жəне Атырау қалаларында өткізіліпті. Тренингті өткізушілер мұндай шаралар діни сенім-наным бойынша халықаралық стандарттарды кеңінен жария ету мен оларды Қазақстанда тəжірибе

жүзінде пайдалануға өз ықпалын тигізеді деген сенімде.

Жалпы, зерттеушілер заңнамада ислам мен православиенің айрықша рөлі халықаралық нормаларға қайшы келмейтіндігін, өйткені, бұлар еліміздегі дінге сенушілердің 95 пайызын қамтитындығын алға тартты. Сонымен қатар, ЕҚЫҰ-ның ұстанымындағы жəйттер ескеріліп, басқа дінге де сенушілер құқы сақталатыны көлденең тартылды.

Діни сенім Діни сенім бостандыєы саќталадыбостандыєы саќталады

Аудан əкімі Нұрлан Күлжанның айтуынша, ауданда биыл «Жас Нұр» серіктестігі Бобровка ауылдық аумағында суармалы дақылдарды өсіретін алқап, «Изоклинкер-kz» серіктестігі Германияның Клинкер фирмасының техно-логиясы негізінде керамикалық плиткалар, «Ержан» фермерлік

шаруашылығы бекіре тұқымдас балықтарды өсіруге арналған зауыт ашпақшы, яғни 3 инвестициялық жобаны іске қосу жұмыстары жүріп жатыр. Кəсіпорын басшысы Жасыбай Нығмановтың айтуын-ша, өнім сапа жағынан да жоғары бағаға ие. Қажетті өндірістік құ рал-жабдықтар Түркиядан жет кі зілген.

Павлодар облысы.

Сўранысќа сай Сўранысќа сай кїнбаєыс майыкїнбаєыс майы

(Соңы. Басы 1-бетте).

«Атадан мал қалғанша – тал қалсын» деген сөз бар. Бұл табиғат-анаға деген халықтың шынайы ықыласынан туса керек. Жасыл желек ағаштың қоршаған ортаға берер пайдасы орасан. Біріншіден, ылғалды сақтайды, екіншіден, аптап ыстықта сая бо-лады, үшіншіден, шаң-тозаң мен көмірқышқылын жұтып, адамға қажет оттегін бөледі. Міне, мұны қазір барша халық жете түсінеді.

Алаңға халық көп жиналды. Қала əкімінен бастап, мəслихат де-путаттары, ардагерлер мен зиялы қауым өкілдері, мекеме-ұжым бас-шылары, кəсіпкерлер, қоғамдық ұйым өкілдері мен жастар келіп, шараға бір кісідей атсалысты. Темір жол вокзалынан қаланың орталығына бастау алатын Батырлар алаңының шығыс жақ бетіне – Əйтеке би көшесінің бес қабатты тұрғын үй алдына, яғни көше бойы-на отыз түп қылқан жапырақты тал отырғызылды. Көктем шықпастан қыс ауасында бұл не тал отырғызу деген сұраққа бірден жауап бере кетейік, мамандар күз немесе қыс ауасында күннің жылы кезін пай-даланып отырғызған талдар тез жетіледі деген пікірде. Қыс кезіндегі ауа райының қолайлы сəтін ұтымды пайдаланған арыстықтар көркейту мен абаттандыруға тал егу арқылы үлес қосты жəне осылайша жастарға өнеге болар игі іске мұрындық бол-ды.

Тал егуден оқушылар да ,

ұстаздар да, ардагер ұрпақ өкілдері де тыс қалмады. Бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығара еңбек етті. Арыс қаласының əкімі С.Ертай мен қалалық мəслихат хатшысы Қ.Баймырзаев атқарылып отырған игілікті істің мəні мен мағынасына тоқталып өтіп, шараны қолдаған көпшілікке алғыстарын жеткізді. Сөз алған белсенді жас Б.Ибрашев пен №11 Б.Момышұлы атындағы жалпы білім беретін орта мектептің үздік оқушысы С.Нүрби де адам табиғаттың бір бөлшегі болып табылатынын, сондықтан да оны қорғау, сақтау жəне аялаудан жастар да қалыс қалмайды деп сендірді.

Қаланың көркеюі мен абаттану-ына бүгінгі таңда қала басшылығы қызу кірісіп отырғанын көпшілік жұрт, əрине, көріп, біліп отыр. «Арыстың қала мəртебесі бар. Ендеше, темір жол вокзалынан түскен жолаушы қаланың екінші басына жеткенше оның нағыз қала екенін сезінуі керек», деді қала əкімі.

Аталмыш шара көркейту мен көгалдандырудан да бөлек тағы бір қырымен ерекшеленді. Бірлік бар жерде тірлік болатынын тағы бір айғақтады.

Ерлан ҚУАНДЫҚОВ, журналист.

Оңтүстік Қазақстан облысы,Арыс қаласы.

Арыс кґркейіп келедіАрыс кґркейіп келедіЖуырда Арыс қаласының Батырлар алаңында игілікті іс-шара өтті. Бұл күні қала əкімінен оқушыға дейінгі барша дүйім жұрт қала орталығында қылқан жапырақты арша талын егіп, отырғызды. «Нұр Отан» ХДП қалалық филиа-лы, ішкі саясат бөлімі мен Жастар орталығының бірлескен жобасының негізгі мақсаты жастар мен зиялы қауым арасындағы қарым-қатынасты нығайту əрі қаламызды көркейту мен абаттандыруға үлес қосу, осы игі істе барша қауымды біріге жұмыс жасауға шақыру болатын.

(Соңы. Басы 1-бетте).

16 ақпан 2013 жыл www.egemen.kz 3

Метеорит кґпшілікті їрейлендірдіКеше ертеңгісін Челябі облысының аумағында ме-теорит құлауы салдарынан жарылыс болды. Ресей ішкі істер министрлігінің таратқан мəліметтеріне қарағанда, қуатты жарылыс салдарынан мектептер мен балабақша терезелерінің əйнектері сынған.

«Новости» ақпарат агенттігінің хабар-лауынша, метеорит құлаған аумақтарда биік ғимараттардың, мектептер мен балабақшалардың, басқа да нысандардың əйнектері сынған. Соңғы мəліметтерге қара-ғанда, метеорит құлауынан 100-ден астам адам жарақат алған. Ме тео ритті Челябі, Свердлов, Түмен жəне Қорған облыстарының

тұр ғындары да байқапты. Осыған байланысты Челябі əкімшілігі жер-гі лікті тұрғындарды балаларын мектептерден алып кетуге шақырды.

Ќайта жаѕєырту жўмыстарын бастадыСолтүстік Корея елдің солтүстік-шығысында орналасқан «Тонхе» зымыран ұшыру алаңын қайта жаңғырту жұмыстарын бастады. Ақпарат құралдарының жазуынша, ұшыру алаңын алысқа ұшатын ірі көлемдегі зымырандар үшін дайындауда.Старт беру алаңын жетілдіру Иран инженерлерінің немесе

ирандық технологияның көмегімен жүзеге асырылатын көрінеді. «Тонхенің» көптеген элементтері Иранның «Семнан» кешеніне ұқсас келеді. Сарапшылардың пікірінше, құрылыс қарқыны бəсеңдемесе, нысанды жаңғырту 2016 жылға қарай, тіпті одан да ерте аяқталуы мүмкін. Анықталмаған деректерге қарағанда, нысанды кореялық жаңа КN-08 жəне «Мусудан» зымырандарын ұшыру үшін дайындауда.

40 жылдан астам уаќыт ґткен соѕ...Ұлыбританияның қорғаныс ми нистр лігі 1972 жылы Солтүстік Ир ландияда «қанды жексенбі» кезінде қаза тапқан жəне ауыр жарақаттар алған адамдарға өтемақы төлейтін болды. Бұл жөнінде «Франс-пресс» агенттігі хабарлады.

Сол қанды оқиға болған күні қаза тапқан 13 жəне жараланған осынша адамның туған-туыстарына 50 мың фунт стерлингтен (77,5 мың доллар) өтемақы ұсынылады. Қорғаныс министрлігі осы мақсатқа 1,3 миллион фунт стерлинг бөліп отыр. Қаза тапқандардың кейбір туыстары бұл өтемақы мөлшеріне қанағаттанбағандық білдіруде. Ал қанды

оқиға 1972 жылдың 30 қаңтарында Солтүстік Ирландияның Дерри қаласында болған еді. Парашютшілер батальонының əскерлері бейбіт шеру жасаушыларға қарсы оқ атып, соның салдарынан 13 адам мерт болып, 14 адам жараланған болатын.

Қысқа қайырып айтқанда: Қырғыз депутаты Турсунбай Бəкірұлы «Общественный

рейтинг» апталығының тілшісі Эрик Исраиловқа қол жұмсады. Оқиға парламентарийдің өз қызмет бөлмесінде болған. Əзербайжан президенті Ильхам Əлиев Исмаил ауданының

басшысы Низами Алекперовты осы жылдың қаңтарындағы тəртіпсіздіктерге байланысты қызметінен босатты. Ағылшындық зерттеуші, теңізге жүзуші жəне картограф

Джеймс Куктің тапаншасы Австралияда өткен аукционда 227 мың АҚШ долларына сатылды. Тайлық ерлі-зайыпты сүйісу ұзақтығы бойынша əлем рекордын

жаңартты. Олар 58 сағат 35 минөт жəне 58 секөнт бойы сүйісіп тұрған.

Кїтпеген жерден дау шыќтыЕгипетте ел президентінің ұлын азаматтық авиация министрлігінде жоғары еңбекақы алатын жұ мыс қа қабылданғанына байланысты күтпеген жер ден дау-дамай туындады. «Ассошейтед пресс» агент тігінің ақпаратына қарағанда, осыған байланысты ми-нистрлік арнайы мəлімдеме жасауға мəжбүр болған.

Мəлімдемеде ел президенті Мохаммед Мурсидің бес ұлының бірі – Омар Мурси əңгімелесуден өтіп, тиісті қызметке орналасқаны айтылған. Ал министрлікке қарасты агенттік қызметкерінің айтуынша, Омар Мурси жергілікті университеттердің бірін жақында ғана бітіріпті. Көп уақыт өтпей ол айына 5 мың доллар алатын жұмысқа

орналасқан. Египетте түлектердің басым көпшілігі еңбек жолын 75 доллардан аспайтын мемлекеттік құрылымдарда бастайды екен. Айта кетейік, президент М.Мурсидің президенттік сайлауға түскен кездегі бағдарламасында өзінің жемқорлықпен жəне тамыр-таныстықпен аянбай күресетіндігі көрсетілген.

Хейгельдіѕ кандидатурасы ќолдау таппадыРеспубликашыл сенаторлар тобы АҚШ президенті Барак Обаманың елдің қорғаныс министрі қызметіне ұсынған Чак Хейгельдің кандидатурасына қолдау білдірмеді. Бұл жөнінде «Франс-пресс» ақпарат агенттігі хабарлады. Дауыс беру қорытындысында Ч.Хейгельге сенаторлардың 58-і қар-

сы дауыс берген, ал оны сенаторлардың небəрі 40-ы жақтаған. Жақ тап дауыс бергендердің басым көпшілігі демократтар. Осының ал дында Пентагон басшылығына ұсынылған Чак Хейгельдің канди да турасын АҚШ Сенатының қарулы күштер жөніндегі комитеті ма құлдаған бо-латын. Сенаттағы республикашылар фракциясы Хей гельді сенатор болған бір кездері Израиль атына сындар айтқан жəне ол Иранның ядролық бағдарламасына қатысты қатаң көзқарас ұс танбайды деп ай-ыптайды. Сенаттың келесі отырысы бір аптадан соң өтеді.

Саяхатшы кеме жаєалауєа жеткізілдіБес күннен бері Мексика бұғазында бұзылу салда-рынан тұрып қалған «Карнивал Триумф» саяхат-шы кемесі əрең дегенде жағаға жеткізілді. «Рейтер» агенттігінің хабарлауынша, кеменің бортында 3143 жолаушы жəне 1086 экипаж мүшесі болған.

Кейін белгілі болғандай, кеменің ма-шина бөлімшесінен өрт шыққан, ол электр жүйелерін бүлдірген. Соның кесірінен лифтілер мен кəріздер жұмыс істемей қалыпты. Басқа да проблемалар туындаған сияқты. «Карнивал» саяхат компаниясы жолаушылардың барлығына билет құнын қайтаруға, 500 доллардан қолма-қол ақша

беруге, олардың барлық көліктік шығындарын төлеуге, сондай-ақ, жолаушыларды тегін тағы бір саяхатқа алып шығуға уəде беріп отыр. Дегенмен, кейбір жолаушылар бұған қанағаттанбай, қомақты өтемақы төлеттіру үшін сотқа шағымданатындарын мəлімдеді.

Интернет материалдары негізінде əзірленді.

ШАРАЙНАƏлем жаѕалыќтары Келешектің қуат көзі

Қоғамдағы тұрақтылық қазіргі заманда ең қымбат та басты құн ды-лық. Соңғы 15-20 жылдағы дүние-дегі əртүрлі құбылыстар қоғам тұрақ тылығына өте үлкен əсер етіп отыр ғанына əбден көзіміз жетті. Тұ-рақтылығынан айырылған қоғам ел-жұрты сеңдей соғылып, ертеңге деген сенімнен үміт үзген қоғам.

Қоғамдағы тұрақтылық жер қойнауын-да ғы қазба байлыққа, халық санына, не ел мекендеген жер аумағы мен жағдайына байланысты емес.

Қоғамдағы тұрақтылықтың мызғымас негізі – мемлекеттің салиқалы саясатын қа-лыптастырған, оны іске асырып отырған Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Əбішұлы Назар баевтың парасаттылығы. Болашаққа ай-қын болжам жасап, халқының күш-қайратын ел игілігіне асырудың сара жолын табуы.

Қоғам тұрақтылығының жеміс і мем ле кет тің ішкі-сыртқы саясатымен көрші елдердің санасуы, дүниежүзілік ұйымдардың ісіне белсене араласуы, өз пікірі мен бастамаларын халықаралық деңгейде жүзеге асыра білуі.

Біз жиырма жылда жеткен осындай жетістікке жүздеген жыл тарихы бар мем-лекеттердің өзі əлі күнге дейін қол жеткізе алмай отыр.

Шүкіршілік, тəуелсіз еліміз аса маңызды халықаралық ұйымдардың жұмыстарын өте жоғары жауапкершілікпен өткізіп əлемге аттары мəлім, тəжірибесі мол сарапшылардың лайықты бағасын алды.

Осының бəрі Елбасының сарабдал саясатының негізінде қоғамда орын алған тұрақтылықтың жеңісі мен жемісі.

Күні кеше Париж қаласында ЭКСПО көрмесінің 2017 жылы Астанада өткізілуі туралы шешім қабылдануы да еліміздің мерейін көтеріп отыр. Бұл Елбасымыздың абыройы мен беделін дүние жүзіне белгілі қауымдастықтың құптауы мен қолдауы.

Жер шарының алтыдан бір бөлігін жалпағынан басқан, алпауыт, қабағына дүниенің тең жартысы қараған Кеңес өкіме-тінің еншісі болмаған жетістік бүгін іргелі ел болған қазағыма сеніп тапсырылғанына қалай қуанбаймыз.

Бұл жағдай ең алдымен, Елбасын қол даған қазағымның ауызбірлігінің, ел кəсіпкерлері ынтымағының, ел басқарып отырған азаматтардың табанды лығының жетістігі!

150 жылдық тарихы бар халықаралық көрмені өткізу құқығына ие болу біздің мемлекетіміздің жоғары мəртебесі мен беделінің əлемдік қоғамдастыққа таны-луына жəне Қазақстанның халықаралық деңгейде алға жылжуына ықпал ететін

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан».

Қазақстан Ұлттық инже-нер лік академиясы Батыс Қа-зақстан облыстық бөлімшесі тұтастай республика бойынша алғанда инженерлік ғылымды дамыту ісіне өз үлестерін қосып келеді. Мұнда тиісті ғылыми жұмыстармен шұғылдануға барлық жағдайлар туғызылған. Бөлімше жанындағы ғылыми-техникалық кеңеске тар өріс-тілік емес, керісінше, жаңаша иннова ция лық көзқарастар тəн.

Инженерлік ғылым шека-ра таңдамайды. Осы тұрғыда бөлімше ғалымдары ғылыми жұмыстар мен ізденістерді көршілес ресейлік əріптестерімен тығыз интеграциялық байланыс-та жүргізіп келе жатқаны да құптауға əбден лайықты.

Сондай-ақ, өңірдегі индус-трия лық-инновациялық жоба-ларды іске асыруға да жергілікті инженер-ғалымдар қосқан үлес қомақты. Мұнда ғылыми жа ңа-лықтар мен жаңа технологиялар-ды өндіріске енгізуден алынған пайда мен тиімділік өте жоғары. Бұған КазИИТУ ғылым-білім

кешенінің президенті, Ұлттық инженерлік академияның ака-де мигі Ақсерік Əйтімов баста-машы болып келеді.

Айталық, өңірде өткен жылы ғылыми-техникалық саланы дамытуға 700 миллион теңгеден астам қаражат жұмсалған. Жоғарыда айтылғандай, оның дені өндіріс пен өнеркəсіптік кəсіпорындарға инновациялық үдерістерді енгізуге бағытталған. Бүгінгі күні өңірдегі инже-нер ғалымдар таяу жəне алыс шетелдердегі əріптестерімен байланыстарды жаңа сапалық деңгейге көтеріп отыр.

Орал өңірінде өткізіліп жүрген ғылыми-техникалық кеңестің жұмысына олардың қатысып өзара ой-пікір алма-суы тұрақты сипат алып келеді. Ұлттық-инженерлік академия бөлімшесі ұйымдастырған соңғы мəжілістердегі басты əңгіме арқауы ЭКСПО-2017 көрмесіне озық инженерлік ғылыми ұсыныстар əзірлеу қажеттілігін туындатты. Бұған мəжіліске қатысқан шетелдік ғалымдар да қызығушылық пен мүдделілік танытты.

ОРАЛ.

толы үш үстел қойған екен. Оның біріншісі, күйеу-қалыңдық жоралғысына арналған «Махаб-бат» дəмі аталса, екіншісі, «Ренес-санс» стилін, үшіншісі, жапон кухниясын паш етеді.

– Ал, біздің «Той-Дастархан» ЖШС Көкшетаудағы №1 құры-лыс-техникалық колледжінің əлеуметтік əріптесі ретінде бо-лашақ аспаздар мен кондитер-лерге тəжірибелік көмек көрсетіп, шеберлік-сыныптар сабағын өткізеді, – дейді Елена Мащинская. – Олар дың біршамасы біздің кə-сіп орында еңбек етіп жүр. Бүгін біз «Ел болашағы жастар қо-лында» жəне «Жыл сауғасы» атала тын тақырыптық ұсынымдар əзірледік.

Байқау қорытындысында «Экспресс» кафесінің жұмыс-тары на бірінші орын берілді. Ал, Көкшетаудағы «Арай» кафе-сінің аспазы Эмин Дадашев, кон дитерлер Дария Добрилко, Анастасия Лейман, даяшылар Нұргүл Аманжолова мен Зəуір-бек Таңатаров мамандығы бой-ынша үздік атанды. «Астана», «Еуразия» мейрамханалары мен «Арай» дəмханасы арнайы серти-фикатты жеңіп алды.

Ақмола облысы.

Тўраќтылыќ табысы

болады. Осындай ауқымды іс-шаралар өткізу шағын жəне орта кəсіпкерліктің да-муына елеулі серпін берері сөзсіз. Көрме Астанамыздың одан əрі көркейіп, сəніне сəн, салтанатына салтанат қосатын болады.

«Болашақ энергиясы» деген көрме тақырыбы əлемдік қауымдастықтың көкейтесті, көптен бері толғандырған қазіргі заманның ең өзекті маңызды мəселесі. Көрменің жетістігі ертеңгі күннің, болашақ ұрпақ пайдаланатын немесе іске асыратын энергетиканың балама көздерін игеру жолдары туралы болуында.

Астана энергетика саласында үздік идея-лар мен тəжірибелерді жинайтын, ғылым мен техниканың ең озық нəтижелерін ұсынатын орталыққа айналады.

ЭКСПО көрмесін өткізу экономикалық

алып мемлекеттер еншісі. Осындай өте маңызды, аса жауапты шараны еліміздің абыроймен атқаруын тілеп, өз тарапымнан бірер тілегімді жұмыс тобының назарына ұсынбақшымын.

Біріншіден, Елбасы атап өткендей, ұялы телефон байланысын, электронды құжат саласын, интернетті дайындау қажет. Дүниенің төрт бұрышын шарлаған, көргені көп, байланыс құралдарының мəн-жайын, мүмкіншілігі мен артықшылығын анасы-нан туа білетін шетелдік мамандар мен қонақтардың көңілінен шыға білейік.

Е к і н ш і д е н , б ү г і н н е н б а с т а п Астанамызды əдемілігі көз жауын алардай, таза қонақүйімен, жылы лебізді, күлім көзді қонақжай тұрғындарымен, дəмді де тəтті тағамы мол асхана, мейрамханаларымен,

құлақ құрышын қандыратын əнімен, күмбірлеген домбырасы мен ілтипатты қызметімізді келген қонақтардың есінде қалатыңдай етіп дайындайық.

Қонағын құдайындай сыйлаған халықпыз.

Үш ай бойы 5 миллионға жуық қонақ қазағымның табиғатына таңғалып мəдениетімен, өнерімен танысып, қызметімізге риза болып, қимас достай қоштасып, тағы бір келуге қол беруі үшін барлығымыз Елбасымыздың ойын іске асы-ру үшін бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығаруымыз қажет, ағайын.

Төлеген ИБРАЕВ,Мəжіліс депутаты, «Нұр Отан» ХДП

фракциясының мүшесі.

«Көкше» академиясы тарапынан «Жеке батыр» қонақ үй кешені негізінде Қазақстанда бірінші болып құрылған Туризм жəне қонақжайлылық жоғары мектебінде аймақтық ұлттық тағамдар фестивалі өткізілді. Оны Қазақстан ку-линарлар ассоциациясының президенті, халықаралық дəрежедегі төреші, Ресейдің «Ілтипат белгісі» жоғары наградасының иегері Елена Мащинская мен «Көкше» академиясының ректоры Жанат Қасым ашты.

«ЭКСПО» мəзіріне əзірлік

Бақберген АМАЛБЕК,«Егемен Қазақстан».

– Біз бұл форумды «Экс-по-2017» көрмесіне дайындық ая сын да өткізгелі отырмыз, – деді ұйымдастыру комитетінің төр ағасы, облыстық туризм, де-не шынықтыру жəне спорт бас-қар масы төрағасының орынбаса-ры Шнарбек Батырханов. – Бар-ша қазақстандықтарды Аста-на мыздың əлемдік деңгейдегі же ңісі жігерлендіріп отыр. Осы-нау орасан зор саяси оқиға ас та -налық об лыс өкілдеріне де үл -кен жауап кершілік жүктейді. Ақ мо ла Қазақ станның туристік əлеуетін, халқымыздың қонақ жай-лық дəстүрлерін жарқырата көр-сетуге атсалысатын болады. Бү гінгі фестивальдің маңызы да осында.

Фестиваль сындарына таң-даулы 12 команданың 60 өкі -л і қ а т ы с т ы . Б ұ л а р д ы ң

қа та рында аймақтағы озық та-мақ тандыру мекемелерінің жəне облыстың оқу орындары өз шеберліктерін танытты. Қа-зылар алқасы тағамдардың дəмі мен сапалық ерекшеліктерімен қатар, ас мəзірінің құрамына, безендірілуіне, оны ұсыну мəнеріне айрықша назар аудар-ды. Байқау шартына сəйкес, дəм əзірлеуде тек қана табиғи қоспалар пайдаланылып, оған қажетті өнімдер, тіпті, ыдыс-аяққа дейін мұқият тексерістен өткізілді.

Алғашқы болып Бурабай ауданындағы «Экспресс» ка фе-сінің 10 түрлі тағамы ұсы ныл-ды. Қазылар алқасы əзер бай-жан палауы мен гутаб бəлішіне жоғары баға берді. Ал, Щучье туризм индустриясы мен сервисі колледжінің оқытушысы Светлана Янченко бастаған «Қонақ үй шаруашылығын ұйымдастыру» бөлімінің оқушылары тағамға

Маќсат – ЭКСПО-2017-ге їлес ќосу

Суреттерді түсірген Ерлан ОМАРОВ.

16 ақпан 2013 жылwww.egemen.kz4

Талқылау тағылымы

Жаңа жоба жайында

Фотокүнделік

ПАРЛАМЕНТПАРЛАМЕНТ

Жақсыбай САМРАТ,«Егемен Қазақстан».

Мемлекет пен жеке меншіктің əріптестігін жетілдіру – біздің ел-де күн тəртібінен түспей тұрған мə селенің бірі. Елдің ішінде, өз мемлекетінің қолдауы жəне қор-ғауының арқасында жүздеген мил лион, тіпті миллиард доллар тапқан көптеген байлар Қа зақ-станның экономикасына инвести-ция салғысы келмейді. Өйт кені, эко номикалық тəуекелдің күш ті-лігінен, заңдардың жетілме ген -дігінен қаражатымнан айырылып қаламын ба деп қорқады. Сон -дықтан бар тапқанын сыртқа шы-ғарып, басқа елдердің экономи ка-сына инвестиция салады неме се шетелдерден миллиондаған дол-ларға жылжымайтын мүліктер са-тып алып, соны жалға беріп, жам-бастан жеп жата беруді ғана бі леді. Егер сол миллиондар Қазақ станның өз ішінің дамуына қызмет ете тін болса, біз елге аса қажетті мың -даған жобаларды іске асырар едік.

Мемлекеттік жəне жеке меншік капиталдың қатысуы арқасында жүзеге асуға тиісті жобалар туралы алғашқы «Концессиялар туралы» Заң сонау... 1991 жылдың аяғында, Қазақстан тəуелсіздігін алған елең-алаң шақта қабылданған болатын. Содан бері оған бірнеше өзгерістер мен толықтырулар енгізілген. Соның өзінде жеке меншік капи-талды елге қажетті ортақ іске мем-лекетпен бірге жұмылдыру оңай болып тұрған жоқ. Енді мына заң жобасы сол проблеманы біршама шешуді мақсат етеді.

Заң жобасы туралы баянда ма жасаған Экономика жəне бюд-жеттік жоспарлау министрі Ерболат Досаев заңнамалық құжат мемле-кет пен жеке меншіктің арасындағы əріптестікке инсти туционалдық жəне келісім-шарттық жаңа фор-малар енгізуге, сондай-ақ ғылым, білім беру, денсаулық сақтау жəне т.б. салалардағы ын тымақтастықты кеңейтуге мүм кін дік беретінін айтты. Əсіресе, əріптестіктің əлеуметтік бағыт ала тын жобала-рын іске асыруға жеке меншіктің

қызығушылығын арттыратыны да сөз болды.

Министрдің баяндамасынан кейін сұрақтар жауып кетті. Депутат Гүлнəр Ықсанова мемлекеттік жеке меншік əріптестіктің тен-дер жариялау арқылы іске асы-рылатын мемлекеттік сатып алу-дан қандай айырмашылығы ба-рын сұрады. Оған мемлекеттік жеке меншік əріптестіктің ұзақ жылдарға есептелетіні айтыл-ды. Біздің елде ол 15 жылдан 30 жылға дейін созылуы мүмкін екен. Оразкүл Асанғазы концессиялық міндеттерді шектеудің көлемі қандай болмақ деген сауал тас-тады. Оған ІЖӨ-нің 5 пайызына дейінгі көлемде концессиялық міндеттемелер жүктеуге болатын-ды ғы көлденең тартылды. Бірақ бұл лимит өзгеріп тұратын көрі неді.

Депутат Азат Перуашев концес-сиялық келісімдер арқылы іске асқан 2-3 жобаны атап бере аласыз ба деген нақты сұрақ қойды. Оған министр концессиялық келісімдер арқылы іске асырылған бірде-бір жоба жоқ екенін айтты. Сондықтан да біз осы бағыттағы заңнаманы жетілдіруді көздеп, сіздердің алдарыңызға келіп тұрмыз. Темір жол саласында осы келісім-шарт бойынша іске асырылмақ жоба аяқталмай қалып, оның келтірген шығынын əлі күнге бюджет тара-пынан жабуға мəжбүр болып отыр-мыз, деді министр. Сонымен бірге, ол Елбасының жаңа тапсырмала-рына сəйкес ұсынылып отырған заң жобасына да өзгерістер əзір-ленетінін жеткізді.

Бұл сөз депутат Владислав Ко сарев тің шамына тиіп кеткен болуы керек, ол: «Бізге осындай шала дайындалған заң жобасын неге əкелесіз, одан да барынша же тілдіріп бір-ақ ұсынбайсыз ба?», – деп шап ете қалды. Өзінің қол дарымен сомдап, ұзақ уақыт жарақтаған дүниесін шала деп жатқанға министрдің де шыр-пыры шықты. Мен заң жобасын шала, кемтар дегенмен келіспеймін. Бүгін гі күнгі қолданыстағы заң-нама мен əріптестікті жетілдіре алмағандықтан, біз осы жаңа заң

жобасын ұсынуға мəжбүр болып отыр мыз. Ал келесі жолғы жобада біз əріптестікті одан əрі жетілдіруді көздейтін боламыз. Бізде төрт аяғын тең басқан ешқандай да заң жоқ, бəрі де жетілдіріліп жатыр емес пе, деді Е.Досаев.

Талқылау барысында сөз алған депутат Рамазан Сəр пе-ков заң жобасының маңыз ды-лығы депутаттардың белсене қатысқанынан да көрініп отыр-ға нын айта келіп, одан əрі 2006 жылы «Концессиялар туралы» жаңа Заңның қабылданып, ол қызу талқыға салынғанын еске алды. «Содан бері осы заңды қол-данып, елімізде жасалып жат қан əрекеттерді көре алмай отырмыз. «Батыс Қытай – Батыс Еуропа» магистралінің Қытай шека-расынан Алматыға дейінгі 304 шақырымдық жолы концессиялық келісім-шарттың негізінде іске асырылады делінген еді. Бірақ сол құжат бойынша бір шеге де қағылған жоқ. Мүдделі органдар оның себебін анықтап, келісім-шартты орындамаған тарапты неге жауапкершілікке тартпады? Соған заңның талабы жетпей отыр ма? Енді мына заң сондай ол-қылықтардың орнын толтырса игі», деді ол. Басқа да бірнеше депутат заң жобасының қажеттілігі туралы өздерінің пікірлерін жеткізді.

Оқырманға түсініктірек болу үшін бізде мемлекет пен жеке меншік əріптестігін ұйым дас-тыра тын арнайы орталық бар екенін де айта кеткіміз келеді. Ак ционерлік қоғам формасын-да құрылған бұл орталық мем-лекет тарапынан өкілетті ор-ган болып саналады. Қазір ол Экономика жəне бюджеттік жос-парлау министрлігіне бағынады. Осы күнге дейін орталық мемле-кет пен жеке меншік капиталдың қатысуы арқылы іске асырылуға тиісті құны 80 млрд. теңге болатын алты ірі жобаны қолға алған. Оның ішінде Шар стансасынан Өскемен қаласына тартылатын темір жол, Ақтау халықаралық əуежайының жолаушылар терминалы, Ақтөбе облысы Қандыағаш қаласындағы газтурбиналық электрстанса жəне т.б. Бірақ бұлардың біреуі де əлі күнге іске асырылған жоқ. Енді мына заң жобасы қабылданса, бəлкім, мемлекет пен жеке меншік əріптестігі жанданатын шығар...

Жекеніѕ байлыєы жерімізде ќалсын десек...

Мəжілістің соңғы отырысында мемлекет пен жеке мен-шік əріптестігін жетілдіруге байланысты жаңа формалар қолдану бойынша кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобасы қаралып, бірінші оқылымда мақұлданды.

Жуырда Сəкен Сейфуллин мұ-ражайында Парламент Мəжі лі-сінің депутаты Жамбыл Ахмет-беков өнер шеберлері Оспан Сү-лейменов пен Бақытжан Дүйсен ға-лиевке Мəдениет жəне ақпарат ми-нистрлігінің «Мəдениет саласының үздігі» төсбелгісін табыс етті.

Əбдірахман ҚЫДЫРБЕК,«Егемен Қазақстан».

«Қазақтың қасиетті күй өнерін на-сихаттап жүрген бұл өнер саңлақтарына қандай құрмет көрсетсек те артық емес. Мəдениет жəне ақпарат министрлігі беріп отырған бұл атақ осындай еңбек сіңірген өнерпаздар еңбегінің жемісі

деп білеміз. Оспан ағамыз жайында айтар болсам, əлемнің отыздан астам елінде оркестрмен қазақтың күй өнерін танытып, жас дарындардың жолын ашқаны біз үшін үлкен мақтаныш. Зейнет жасынан асып кетсе де өзінің ізденімпаздығымен, еңбекқорлығымен елорда жұртшылығының ыстық ықыласына бөленген абзал азаматқа шығармашылық қуатыңыз молынан болсын дегім келеді», – деді Парламент Мəжілісінің депутаты Ж.Ахметбеков.

Сондай-ақ үздіктерді құт тықтаған аталған мұ ра жай директоры, ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лау реаты Несіпбек Айт-ұлы О.Сүлейменов шы ғар машылығына тоқталды. «Сəкеннің аруағы бір риза бол-са, осы Оспанға риза шығар. Неге десеңіз, қаншама уақыттан бері жас ақындар клубын

құрып, осы мұражайда олардың басын қосып, шығармашылықтарын шыңдауда ақысыз-пұлсыз қызмет етіп келеді», – деді ол.

АСТАНА.-------------------------------------

Суретті түсірген Сұлтан СЕЙІТОВ.

Шараға Парламент Мəжілісі Төрағасының орынбасары Сергей Дьяченко қатысып, палатаның Заңнама жəне сот-құқықтық ре-форма комитетінің төрағасы Рах-мет Мұқашев кіріспе сөз сөйледі. Заң жобасы бойынша жұмыс тобының жетекшісі, аталған ко-митет мүшесі, Мəжіліс депутаты Рамазан Сарпеков таныстыры-лымды жүргізді.

Үкімет ұсынып отырған заң жобасымен парламентшілерді Ішкі істер министрінің орын-басары Ерлік Кенбаев таныс-тырды.

«Жол жүрісі қауіпсіздігі ту-ралы» қолданыстағы Заң қа был-данғалы бері 16 жыл өтті. Содан бері Жол жүрісі туралы конвен-ция ратификацияланды. Енді ұлттық заңнаманы халықаралық шарттардың нормаларына сəйкес келтіру қажеттілігі туындады.

Аталған заң жобалары жол жүрісі жəне оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында мем-лекеттік жəне жергілікті ат қа-рушы органдардың қызметін үй лестіруді күшейту, жол жүрі-сін ұйымдастыру жəне оның қауіпсіздігін арттыру саласында жаңа басқару əдістерін енгізу, жол жүрісіне қатысушылардың құ қықтары мен міндеттерін

заң намалық деңгейде реттеу мақсатында жасалған.

Атап айтқанда, заң жоба-сында республика аумағында айы ру белгісі мен Қазақстан Рес публикасының Туы бейне-ленген жаңа мемлекеттік тіркеу нөмірлік белгілерін енгізу жəне 7: А,В, С, D, BE, CE, DE сана-ты мен 6: А1, В1, С1, D1, C1E и D1E кіші санаттары бар жаңа үлгідегі жүргізуші куəліктерін енгізу көзделген.

«Жол жүрісі туралы» заң жобасының негізгі ережелері алты бағыт бойынша бекітілді. Олар: Жол жүрісі саласындағы мемлекеттік басқару жүйесі, Жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз ету, Жолдар қауіпсіздігін қам-тамасыз ету, Көлік құралдарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету, Жол жүрісіне қатысушылардың қазіргі уақытта заңға тəуелді нор-мативтік-құқықтық актілермен реттелетін құқықтары мен мін-дет терін заңнамалық түрде бе-кі ту жəне Жол жүрісіне қаты-суға рұқсат беру. Бұл көлік құ рал дарына рұқсат беруді рет тейді: сəйкестікті растау; мемлекеттік тіркеу; көлік құрал-да рын міндетті техникалық қарап тексеру; адамдарға көлік құралдарын жүргізуге рұқсат

беру: көлік құралдарын жүргізу құқығына куəліктерді беру, көлік құралдары уақытша иелікке жəне пайдалануға берілген адамдарды тіркеу.

Автомобиль жолдары – жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды көрсеткіштерінің бірі. Заң жобасында жолдар-ды жобалау, салу, реконструк-циялау, жөндеу, күтіп ұстау жəне басқару кезінде жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі талаптары, жолдардың жағдайына жауапты лауазымды жəне өзге тұлғаларға қойылатын талаптар, жолдарда жол жəне басқа жұмыстарды орындайтын субъектілерге қойылатын талап-тар көзделген.

«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жол жүрісі мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ілеспе заң жо-басында қолданыстағы заңнама негізгі заң жобасына сəйкес келтіріледі.

Заң жобасы бойынша сыбай-лас жемқорлыққа қарсы, лин-гвис тикалық, құқықтық жəне эко номикалық сараптамалар жүргізілді.

Заң жобасының танысты-рылымында Ерген Дошаев, Розақұл Халмұрадов, Гүлнəр Сейтмағанбетова, Майра Айсина, Алмас Тұртаев, т.б. депутаттар баяндамашыға сұрақтар беріп, өз пікірлерін білдірді.

Заң жобасына қосылатын алдағы ұсыныстар мен толық-ты рулар жұмыс тобының оты-рыстарында айтылып, жазбаша түсірілетін болды.

Сəуле ДОСЖАНОВА,журналист.

Сізді не толғандырады?

«Су – тілсіз жау» Халќымызда осындай ўстаным бар екенін ўмытпайыќ

Бір топ Парламент Мə-жілісінің депутаттары Ал маты облысындағы кез десулерінде «Қазақ-стан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жол-дауының ережелерін тү сін-діруге баса назар аударып, облыстағы əлеуметтік жəне өндірістік саланың ны-сандарында болып қайт-қан еді.

Серікбай НҰРҒИСАЕВ,Мəжіліс депутаты.

Облыс жұртшылығын алаң-датып отырған мəселе – Алматы облысының елді ме кендерін су басу қаупі. Қыс тың соңғы екі айында облыс аумағына жауын-шашын мол түсіп, Іле жəне Же тісу Алатауында 1,5-2 есе шамадан тыс қар жауды. Өңір дің солтүстік аймағында да қар мөлшері жоғары. «Қаз-гидромет» мекемесінің мəлі меті бойынша, ақпан айының екінші жартысы мен наурыз айында жауын-шашын жылдық орта мөлшерден жоғары болады деп күтілуде. Қауіпті жағдай Жетісу өңірінің барлық ауданында орын алып отыр. Бұл, əсіресе, Ескелді, Көк су, Еңбекшіқазақ, Талғар, Қа расай, Жамбыл жəне Пан филов, Ұйғыр аудандары мен Талдықорған қаласында тым жоғары.

Халқымызда «Су – тіл сіз жау» деген сөз бар. Қызыл-ағашта орын алған су тасқыны осы ақиқатты жұрттың есіне тағы да бір рет мықтап салғысы келгендей, елді мекенді жой-қын салдарға ұшыратқаны əлі де елдің есінде. Сол кездегі табиғат апатының салдары то маға-тұйық күн кешіп, ел қатарлы өмір сүріп жатқан шағын ауылға үлкен зардаптар алып келгені əлі ұмытыла қоймаса керек.

Осыған орай облыс əкімдігі тарапынан тұрғын үйлерді, өндірістік, мəдени-тұрмыстық нысандарды, темір жолдар-ды, автожолдарды, басқа да инженерлік құрылыстарды су алуын болдырмау мақсатында жергілікті атқару органда-ры, кəсіпорындардың, ұйым-дардың мекемелердің бас-шылары жəне тұрғындар су тас қынына қарсы бірқатар іс-шаралар ұйымдастырып жат-қандығына көзіміз жетті. Аудан, қала əкімдері, құқық қорғау органдары табиғаттың тосын жағдайларына біріге отырып, іс-қимыл, əрекет ету мақсатында облыстық штаб құрылған.

Өңір халқын жəне шаруа-шылық нысандарын су тасқы-ны нан қорғау жəне апатты жағ-дайларды болдырмау мақса-тында жергілікті бюджеттен соңғы екі жылда 3,1 млрд. тең-ге бөлінген. Сонымен бірге, төтенше жағдайлардың сал-дарын жоюға жəне шұғыл шығындарға ағымдағы жылы резервте 348 млн. теңге қаражат қарастырылыпты.

Алайда, қазіргі кезде Іле өзе-ні нің су көлемінің өзгеруінен Балқаш ауданының Бақанас жəне Ақжар елді мекендерінің шекарасындағы жағалық аймақ шайылып, арнасы өзгеруде, бұл су іркуіш құрылыстардың жəне тұрғын үйлердің бүлінуіне əкеліп соғады. Сонымен қа-тар, 2011 жылдағы еріген қар-жаңбыр тасқындарымен Ұй ғыр ауданының Шарын жəне Тас-қарасу елді мекендерінің аума-ғындағы жер суарғыш каналдар лайланған, су іркуіш құрылыстар толығымен бүлінген.

Биылғы қардың мол болуын ескере отырып, өңірдің апатқа қарсы қызметтері алдын алу жұмыстарына жедел кірісулері қажет. Бүгінгі қалыптасқан жағ дай жайбарақаттықты көтермейді.

Жўмыс їйлесімді болєанда ўтымды

Сыртқы істер министрі Ерлан Ыдырысовтың қатысуымен 2013-2015 жылдарға арналған парламенттік дипломатияны дамыту Жол кар-тасын келісу мақсатында жұмыс отырысы болып өтті, деп хабарла-ды Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі.

Отырыс жұмысына Сенаттың Халықара-лық қатынастар, қорғаныс жəне қауіпсіздік комитетінің төрағасы Икрам Адырбеков, Мə жілістің Халықаралық қатынастар, қор ғаныс жəне қауіпсіздік комитетінің төр аға сы Мəулен Əшімбаев, сенатор Мұхтар Ал тынбаев, Мəжіліс депутаттары Қуаныш Сұлтанов, Владислав Косарев, Жұматай Əлиев, Азат Перуашев, Бас Прокурордың орынбасары Андрей Крав-ченко, сонымен қатар, Сенат пен Мə жі ліс аппаратының қызметкерлері мен сыртқы саясат ведомствосының өкілдері қатысты.

Кездесу барысында парламенттік дипломатияны дамыту, Парламент пен Сыртқы істер министрлігі арасындағы өзара ықпалдастық пен жұмысты үйлестіру мəселелері қарастырылды.

«Қазақстан-2050» Стратегиясында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның əлемдік қоғамдастықтағы өскен беделін жəне жаңа ғаламдық сындар туралы ай-тып өтті, бұл өз кезегінде еліміздің сыртқы саясатын жаңғырту мен дипломатияны жүргізудің жаңа формаларын қолдануды талап етеді.

Отырыс нəтижесінде қатысушылар сыртқы саясатты дамыту бойынша келісілген жұмыстар жүргізу мен ше-тел парламенттерімен ынтымақтастықты белсенділендіруге келісті.

Əріптестік əлеуеті

Ізденіс іздері

Руханият

«Ақ жол» фракциясының депутаттары бұған дейін жеке пайдаланудағы жеңiл ав-токөлiктер жəне мотоцикл-дер үшiн техникалық бай-қау дан өтуді алып тастау-ды ұсынғанын еске саламыз. Фрак ция депутаттарының пі кі-рінше, «қазіргі кезде кө бінесе

үстіртін өткізілетін тех никалық байқау көлік құ ралдарының техникалық жа рамдылығына маңызды əсері жоқ. Бұл көрсеткіштер көп жағдайда жеке көлігінің жа рамды болуы үшін көлік иесінің жеке өзінің алаңдауы есебінен қамтамасыз еті ле ді». Сонымен қатар, талдау

көрсеткендей, жеке авто кө-ліктердің техникалық жа-рамсыздығының салдарынан болған жол-көлік оқиғалары туралы статистикалық мə-ліметтер жоқ деуге болады.

« Ұ с ы н ы л ы п о т ы р ғ а н жеке пайдаланудағы жеңіл ав токөліктер жəне мото-циклдер үшін техникалық байқауды алып тастау көлік əуесқойларын пайдасыз ауыртпалықты рəсімдерден босатады жəне онымен байла-нысты əкімшілік кедергілерді жояды», деп есептейді фрак-ция жетекшісі Азат Перуашев.

«Ақ жол» фракциясымен тиісті түзетулер дайындалған жəне көлік мəселесі жөніндегі заң жобасы бойынша Жұмыс то бының қарауына жіберілген. Алайда, Жұмыс тобының мү-ше лері бұл түзетулерді «Жол жү рісі туралы» заң жобасы шең берінде қарауды ұсынып отыр.

ЖПК төрағасы Берік Бисенқұлов депутаттардың сұрақтарына жауап бере оты-рып, техникалық байқауды өтк ізу бойынша барлық мəселелер, оның ішінде əлемдік практиканың да зерделенгенін

атап өтті. Оның айтуынша, кейбір елдерде жауапкершілік тікелей көлік құралдарының иелерінің өздеріне жүктелген.

«Қазіргі уақытта жолаушы-ларды таситын көліктерге, жүк көліктеріне жəне жарылуға қауіпті заттарды таситын көлік құралдарына техникалық байқаудан өтуден бас тарта ал-маймыз. Ал жеке тұлғалар бой-ынша біз диологқа дайынбыз», деп атап өтті Жол полициясы комитетінің төрағасы.

«Ақ жол» ҚДП парламент-тік фракциясы «Жол жүрісі ту-ралы» заң жобасына ұсы ныс-тар əзірлеуге кірісті.

«Егемен-ақпарат».

Жаѕарту – заман талабы

Парламент Мəжілісінің Заңнама жəне сот-құқықтық реформа комитеті «Жол жүрісі туралы» жəне «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жол жүрісі мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасының таныстырылымын өткізді.

Жауапкершілік тікелей кґлік иелеріне жїктеле ме?Жеңіл автокөліктердің техникалық байқауын алып

тастау туралы «Ақ жол» депутаттарының ұсыныстарын Жол полициясы комитеті қарауға дайын – бұл туралы ЖПК төрағасы Берік Бисенқұлов Мəжілісте «Жол жүрісі туралы» заң жобасын таныстыру барысында «Ақ жол» депутаттары Меруерт Қазыбекова мен Алмас Тұртаевтың сұрақтарына жауап бергенде мəлімдеді.

Їздіктерге тґсбелгі табыс етті

Суреттерді түсірген Ерлан ОМАРОВ.

Демократия – даму даңғылы

Ќазаќстандыќ сенатор Армениядаєы президенттік сайлауды байќауєа ќатысады

Қазақстан Республикасы Пар ла менті Сенатының де-путаты Ерболат Мұқаев ТМД-ға қатысушы мемле-кеттер Парламентаралық Ассамблеясының халықаралық байқаушылар тобының құ-рамында Армения Респуб-ликасы президентін сайлауға əзірлік жəне оның өтуін байқауға қатысады, деп хабар-лады Қазақстан Республикасы Парламент і Сенатының баспасөз қызметі.

16 ақпан 2013 жыл www.egemen.kz 5 Ойласу

«...Салған əн – көлеңкесі сол көңілдің......Жақсы əнді тыңдасаң ой көзіңмен,Өмір сəуле көрсетер судай тұнық......Жарамды əнді тыңдасаң,

жаның еріп,Жабырқаған көңілің көтерілер».

Абай.

Шыбынсыз жаздың сəруəрлі тұсы осы болар-ау, шамасы. Өсімдік бойы ұзарып, уыз шырыны мелдектей то-лысып, табиғат аясындағы жүрек соғысып, кірпік қағысқан тіршілік атау-лы зау биіктен себезгілей төгілген күн нұрынан рахат сезімін бойға сіңіріп, мамыражайға ауысып болған ба дерсің.

Жазғы ғұмыры келтелеу демесең Бурабайдың іші-тысы осы бір тұста тотықұстай түрленіп, құлпырып сала береді. Қатқылдығы жоқ самал қанаты мамық алақанымен күлтелі қарағай, сырғалы қайың, терек, тал атаулы-ны еркелете сипап, еркін желпінеді. Көкшетау, Жекебатыр, Бөлектау табан-дарынан тепсініп шыққан мөлдір бұлақ сулары табиғи арналарына түсіп алып, шолпыдай сыңғырлай құлдыраңдап, Шортанды, Шабақты, Əулие көлдерге бағыт түзейді. Көл арна-кемерлерін

кемітпей толтырып, толықсыта түседі.Осындай бір сəулелі сəтте салт атты

Біржан сал қасында екі серіктесімен Бүркіттіні артқа тастап, Жөкей көлді жағалай жеңіл жортақпен келе жатқан. Күлтелі шашақтары төгіліп кеткен ақ шарқатты мойнына орай тастап, төрт сайдың тоғысқан тұсына үкі қадаған құндыз бөркін қамшысының сабымен əнтек көтеріп, шекелете қондырған салдың бүйрек бет, қыран қабақты жүзінде мына табиғатпен астасып кет-кен ғажап жарасымдылық бар еді.

Қотыркөлге төтелей тартқан сүрлеу қайқаң етіп қыратқа көтерілгенде қарсы алдыңнан көл айдыны көзге ұрып, жаңағы бір рахатты сезіміңді одан əрі желпінтіп, тұла бойыңа желік қосқандай қунап сала берер едің.

Біржекеңнің сергек құлағы Қо тыр-көл тұстан салған тосын əнді қа сын-дағылардан ілкім ерте шалса керек:

– Ал, тоқтай қалыңдар, – деп ат басын тежеп, əн көтерілген тұсқа ер үстінде ентелей еңкейіп ынталана қалған сал аз-кем аялдаған.

– Мынау менің «Қаудірлеттім» ғой. Қап, əт те гене... Қайырма тұсын бұзып айтты-ау. Əлде дауысы жетпеді ме, – деген Біржекең атын тебіне берген.

Сөйткенше болмай, бұлардың ал-дынан он екі ата Атығайдың Бағыс та-бынан шыққан Айбас əнші мен оның немере ағасы Саймасай шыға келді.

Біржан сал бастаған топ жанаса бере ат басын іріккен. Сал амандық саулықтан бұрын:

– Əн айтқан қайсың? – деді.– Мынау Айбас інімнің ебі бар еді,

– деді Саймасай қарсы алдында нақ Біржанның өзі тұрғанын жаңа аңғарып, абдыраған қалыпта.

– Апырмай, Айбас-жан-ай, əнді осыншама қор лармысың. «Қаудір-леттім» сен салғандай емес, былай ай-тылмас па? – деді де ала қоржыннан бүктемелі домбырасын суырып алып ретке келтіріп, қойын қалтасынан түйіншекті шешіп, бір тиекті алып, шанақ бетіне қондырған. Сөйткен де тым сирек орындалатын сұлу əнді əуелете шырқап қоя берген. Əн сағаққа сырғып барған саусақ астынан төгілген ащы əуенмен ілесіп, бірден шаншылып шырқау биікке көтеріліп алып, төменге сорғалай құйылмай, құйқылжыған қалпы тұрып алады екен. Тап осындай сипатта əнді орындау үшін Біржанға ғана тəн көмекей керек болар-ау, сірə. Айбастың орта жолда малтығып, əн əуенін бұзып алғаны да содан ғой.

Əннің қайырма тұсы тіпті де ғаламат əуен ырғағымен толқындай тепсініп, буырқана бұлқынып, алуан ажармен шырай шашып, жабыққан жаныңды ерекше бір жігерге жетелеп кетеді екен.

«Е, менікі бекершілік екен, бей-шаралық екен», деп ойланды Айбас əнші. Ат үстінде аңырып тұрып қал-ған атығайдың қос жігіті əн тынып, Біржекеңдер қоз ғалып кеткенше арбалған қалыптарынан жазбаған.

Саймасай інісіне қараса, оның қос жанарынан сорғалаған жас қызыл күрең жүзін жуып кетіпті. Сөйтіп, ұлы Біржанның «Қаудірлеттімі» салмен бірге кетті, ал, Айбас бұл əнді орын-дай алмайтындығын, оған өресінің жетпейдіндігін сезген. Сезген де неше рет оқталғанымен «Қаудірлеттімге» аяқ басып, қол соқпаған.

Міне, бізге мəлім, беймəлім Біржан сал əнінің бір тарихы осылайша тəмам болып еді.

Ал мұндай өкінішті жағдаят Ақан серіде де, Үкілі Ыбырайда да көп кез-дескен. Талай тайпалма əн табиғат қойнауына сіңіп, келмеске кетпеді дейсің. Мұның мұң шалған өкініші де осы ғой. «Барға қанағат, жоққа салауат» дейтін қазақи мінезге салсақ қолдағы бар

асыл əн мұрамызды мансұқтамай, барын-ша қастерлеп, шашау шығармай жинай отырып, дəстүрлі əн өнерін кеңінен на-сихаттап, ұрпақтан ұрпаққа жеткізе бе-руде зор жанашырлық, ық тият тылық, қамқорлық, кəсіби білгірлік керек-ақ.

Əн Меккесі атанған Көкшетау өңі-рі Біржан мен Ақан, Үкілі Ыбы рай мен Балуан Шолақ əндерін қаз-қал пында сақтап, сыр-сипаты мен бол мыс-бітіміне сызат түсірмей құн дау да құнсыздыққа душар болып отыр ғандығын ащы да болса ашық айту ға тиіспіз. Ең алдымен, бұл өңір де белгілі əншілердің орындау ше бер ліктерін бағамдап үйрету, үйре ну талаптары кезінде ескерілмеді. Самарқау бойкүйездіктің салдарынан Жаналы Қалиев, Кəрім Тақауин, Мұса Асайынов, Кəрім Ілиясов, Шектібай Іңкебаев тəрізді он сан əншілердің əн орындау шеберліктерін шашау шы ғармай жиыс-тыру, жастарға үйрету қол ға алынба-ды. Дəстүрлі əн өнерін на сихаттайтын арнайы мектеп жұмыс істемеді, əлі де істемейді. Келе-келе Арқа əнінің əрлі де əсерлі, сəнді де салтанатты, айбынды да ажарлы кескіні көмескі тартып бұл күнде кезінде Біржан сал, Ақан сері, Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақпен даңқы асқан өңірде дақпырттың ғана қалғандығын мойындау керек.

Көкшетаудың көк күмбезінен көтерілген əн Арқа алабын еркін аралап, əр тұстан «көктей гүлдеп көтерілген» та-ланттар дəстүрлі Арқа əн өнерінің өрісін кеңейтіп, сымбатына сұлулық қосып, ғажап бір болмыс-бітімін сомдады.

Жарылғап ескі əншінің маңғазы еді,Күйді ерттеп, əнді мінген ардагері.Осы əнді Көкшетаудан үйрендім деп,Баянға алып келіп жайған еді, – де-

ген əн жолдарынан сол тұстағы əннің бастау көзі Көкшетау екендігін аңғару еш қиындыққа түспейді. Сол əнді іліп əкетіп, сан тарау соқпақ-сүрлеуге са-лып, елден елге, өнерпаздан өнерпазға тарата беру дəстүрі ол тұста əсте кем-шіндік танытпаған. Керісінше, сұлу əндер еш жерді, қалың елді жатсынбай бауырбасты өз рухани қазынасына ай-налып жүре бергені даусыз. Арқаның кез-келген алабында Біржан сал, Ақан сері əндері жиын-тойлардың сəні, жəрмеңкелердің салтанаты ретінде айтылып, жылы қабылданып жүрді. Оларды өзінің жүрегін жа-рып шыққан төл туындыларымен қатар насихаттауда Жарылғапберді, Əсет, Естай, Ғазиз, Шашубай, Иса, Жаяу Мұса, Майра, Мəди, Иманжүсіп тəрізді тұлғалар зор қызмет атқарды. Бұлардың қайсысы болса да бір-бі-рі нің əндік шығармаларын шырай-лы қалпымен қалың елге таратудың ал тын көпіріне айналды. Есімдері аталған ұлы тұлғалардың əн, əншілік өне рінде дүниеге келген небір əндер -дің сыр-сымбаты мен ішкі иірім, қал-та рыстарына үңілсеңіз тек Арқа ала-бына тəн, қазақтың басқа өлкесіндегі əндермен еш шатастыруға келмейтін ке-сек те кемелді кескін, мінезін бағамдар едіңіз. Мұнда аса алапат кеңдік пен шыңырау тереңдік, шырқау биіктік пен сарабдал сабырлылық сипаттары алға шығады. Қайырма иірімдерінде ерке лік пен еркіндік, тепсінген тегеурінділік пен қайтпас қажырлылық өріс ашып, өрмек өріп түсіреді. Мəселен, ұлы Бір жанның «Жанботасының» саз, сарынындағы кекке суырылған ызалы ашу, шағымданудан гөрі шағып жіберер ұлы жігер жатқандығын аңдаймыз. Тіпті, сөзден ада қайырма ырғағындағы топан судай қаптай төгілген екпіннен дүлей күш, темір топшылы тегеурін бой биіктетіп отырады.

Ал, Ақан серінің «Сырымбеті» əн өнерінің еуро палық классикаға жуықтап барар терең сырға бой лап түскен сабырлылық салтанаты бек қатты сүйсінтеді.

Үкілі Ыбырай жаңағы екеуіне мүлдем ұқсамай тын (ұстаздары болса да) ерекше бір екпін, екпін болғанда да еркелік, еркіндік сипаттағы шалқып, толқып кететін, сөйтіп отырып, бұйда

үзер қуатты мінезге бай қалпымен қуантары бар. Оның «Қызыл асық», «Толқын», «Он саусақ» əндерінде осы жарқын мінездер бой байқастатарын сезбеу мүмкін емес. Ал, даңқты «Гəкку» (он сан нұсқасы бола тұра) өзінің алтын жамбыдай жарқ еткен асыл қалпымен əн өнерінің өлшеусіз биігіне өрлеп кеткендігін кім де болса мойындаса керек.

Осынау ұлы тұлғалардың ақ жам-быдай мінсіз сомдап беріп кеткен əндік құндылықтары Арқаның та-лай əншілеріне үлгіліктің өтеуіне айналғандығын айтпай отыра алмасақ керек. Мəдидің «Қаракесегі», Исаның «Желдірмесі» немесе Жаяу Мұсаның «Көгершіні», Əсеттің əндерінде Біржан салдың диапазоны тым биік кең құлаш-ты əндерінің немесе Ақан серінің терең тынысты, Үкілі Ыбырайдың ерке қылықты екпінді əн ырғақтарының мен мұндалап тұруы тегін емес. Бұл əндер бірін-бірі қайталаудан аулақ, əйтсе де бір топырақ, бір алаптың ая-сында туғандығын айқындай түсер ортақ мінезге бай екендігі тегіннен-тегін еместігін басты ерекшелік есебінде алға тартамыз. Сондықтан да, Арқа өңірінің əн мектебі дегенде осы ерекшеліктерді ескеру, елеу, еске алу қажеттігін мойындатады.

Көкшетауда арагідік болса да Бір-жан, Ақан, Үкілі Ыбырай есім де рін еске алуға қатысты облыстық, респуб-ликалық деңгейде əн байқаулары өтіп келді. Осы орайда Жаңаарқа, Семей, Талды қорған өңірінен келген əншілер болмаса, байқау иесі Көк ше-тау, Қызылжар, Кереку, Ақмола, Қос-танай маңынан мойны озық шыққан əншілердің бой көрсете қоймайтындығы көңілге реніш ұяла та тындығы жасы-рын емес. Бұл аталмыш аймақ тарда таланттар сарқылып бітті дегенді əсте біл дірмейді, дəстүрлі əншілік өнердің кеміп бара жатқандығын аңдатса керек деген пікірді мо йындауға мəжбүрлейді. Бұл өңірлерде де Көкше таудың кебін киген кемшіліктер иектеп алса керек деген жағымсыз ойға тірелеміз.

Ол ол ма, жалпы республикалық деңгейде есім дері əспеттеуге, мақ тан тұтуға əбден лайық тұлғалар шығар-машылығын насихаттау, осы бағытта тұрақты əрі тындырымды шаралар бел -гілеп, жұмыс жүргізуде жетімсіреп отыр.

Сөзінде мағына, əуенінде жатық жарасымдылық жоқ əндер басымдық сипатқа ие болғандығы сондай, қазіргі күнде сондай сапасыз əнсымақтар сахна төрін бермейтін болды. Халық əндерінің інжу-жауһарларынан жас-тарымыз кіндік үзіп кетті. Ұлттық құндылығымыз саналатын халықтық туындыларды тап бүгіндей мансұқтау ұрпақтың руханият бағытындағы жетімдігін, мүсəпір хал-күйін одан əрі тереңдете түсер жат құбылысқа ұрын-дырып отыр. Ал есімдері ескі күннен ел жадында сақталғанымен, ұлы туын-дылары ұстараның жүзінде тұрған Бір-жан, Ақан, Үкілі Ыбырай, Мұхит, Əсет, Естай, Жаяу Мұса, Иманжүсіп, Мəди, Майра, Ғазиз, Иса, Шашубай, Кенен мұраларын насихаттаудың бүгінгі халі жауапты басшылық тарапынан жіберіліп отырған, күні ертең сан соқтырып, қатты опындырар кемшілік деп бағалануға тиіс.

Қазақ қолдағы барын құнттамайтын аңғал-саңғал жұрт. Сонау үнтаспа шыға бастаған алғашқы жылдарда-ақ ерте қамшылап, ерте қолға ала-тын шаралар молынан еді. Əйтсе де көп дүниелеріміз осындай орашолақ олақтығымыздан ұмыт қалды. Мə селен, Əміре Қашаубаевтың үнін іздеп қанша жыл сабылдық. Жарқын Шəкəрім тап-ты, тапты да ұмыт қалды. Оның айту-ынша, бірсыпыра қазақ əншілерінің əндері түсірілген білік (валик) Мəскеуде қозғалыссыз жатқан көрінеді. Содан бері зерттейін, тыңдап көрейін, елге əкеліп жұртқа ұсынайын деген бір ма-ман шыққан жоқ. Бұл не? Салғырттық па, салақтық па? Не десең де сыйып тұр!

Анау бір жылдары көрнекті ғалым Ақселеу Сейдімбеков пен тамаша əнші Жəнібек Кəрменов теледи-дарда аса бір қажетті əдеби-сазды танымдық хабарлар жүргізді. Қалың жұрттың мейірін сүйсінтіп, сусы-нын қандырғандай болды бұл шара. Өйткені, ғұлама Ақселеу үш жүздің əні мен күйін барынша терең зерттеп, зерделегендіктен кез келген əншінің өмірі, өскен ортасы, ұстазы, əннің шығу тарихы хақында мол деректерді əңгіме үстінде əдемілеп жеткізсе, Жəнібек сол əңгімені үстемелей оты-рып ғажап орындаушылығымен таңдай қақтырып еді. Халықтың көзайымына айналған сол хабар соңғы кезде экранға шықпайтын болды. Сөйтсек, əлде-кімдер үнтаспадан өшіріп тастапты деп естідім. Естіген құлақта жазық жоқ. Бұл шын мəнісінде рас болса сұмдық қылмыс қой. Өмірден өткен қос арысқа ендігі жерде үнтаспаның көк тиынға қажеті жоқ. Ол қазақ жұртының іздесе таптырмас ұлы мұрасы, баға жетпес жəдігері емес пе еді.

Олар ел алдындағы парыз-қарызын өтеп кетті. Ал тірілер ше?! Жаны ашы-мастар радио, телевидение басына қалай отырады, қалың елге не бетімен қарамақ?! Біле-білсек, халықтың əні мен күйін, Қырым мен Қытайдан іздестіріп таптырып алып, фонотека қорына қоспас па, арагідік болсын ел есіне салып беріп тұрмас па?

Міне, біздегі өнерге қамқор болады деген басшылық сықпыты осындай!

Ұлы Абай: «Əнді сүйсең, менше сүй», дегенде бəрің Абайдай бол демеген. Кез келген қазақ баласы əн мен күйден лəззаттанып қана қоймай соның қадірін білсін, сүйсін, сүйсінсін, жанына серік етсін деген. «Жақсы əнді ой көзімен тыңдауға» насихаттағандығы да содан.

Əн мен күй халықтың əуен мен əуезге, сиқырлы сарынға толы жанды мінезі, үн тіліндегі тарихы. Олай болса сайын далада самғап ұшқан қыранның қос қанатындай əн мен күйден көз жа-зып, кіндік үзу, дəлірек айтсақ, көз жаз-дырып, кіндік үздіру халыққа жасалған қиянат, қылмыс, орны толмас өкініш болмақ.

Заманымыздың заңғар компози-торы Еркеғали Рахмадиевтің: «Егер осылай ойсыз, қамсыз жылжып жүре беретін болсаң құдай біледі, 15-20 жыл-дан кейін бе, жарты ғасырдан кейін бе, сол Сегіз серіміздің, Мұхитымыздың, Біржанымыздың, Ақа нымыздың, Үкілі Ыбырайымыздың, Жаяу Мұса мыз дың əндерін айтатын адамдардың қалмауы мүмкін», – деп қапалануы негізсіз емес, Ерағаңның елден бұрын елеңдерін ұлы жүректі азаматтың дəстүрлі əн өнеріне деген бүгінгі ұрпақтың, биліктегілердің жетесіздігіне берілген баға деп те қабылдаған жөн.

Ұлан-дария қазақ даласының қай пұшпағы да əн мен күйдің қайталанбас «самародный сары алтын» үлгілеріне толы əрі бай. Олардың бəрін де бөтенсіретпей, бөлшектемей тұтас, толайым қал пында алып қарастырсақ жер бетіндегі қазақ аталатын талант-ты, текті халықтың ортақ мұрасы, асыл қа зы насы болатындығы даусыз ғой. Ендеше ба балар дан қалған сол мұраларды барынша қастерлеп, қам-қорлық аясында сақтап қалу бүгінгі біздің ен шіміздегі ұлы миссия, басты мақсат болмаққа керек.

Сол мұраның ішінде Арқаның əндік мектебі, оның ұлылы-кішілі жəдігерлерін сақтап қалу, ұрпақтан ұрпаққа жеткіземіз, алдағы ғасырларға апарамыз десек, əсте жеңіл жүк емес. Тек хан-қараға ортақ жауапкершілік, қамқорлық, білікті де білімді басшылық қажет. Біз соларға: маған, саған, оған ортақ қажеттілік үдесінен шығу үшін сарыла ізденіп, сарсыла еңбектеніп, жұмыла қызмет етпек керек. Сонда ғана бабадан қалған ұлы мұра алдында ар тазалығын ақтап алатын боламыз.

КӨКШЕТАУ.

Арќаныѕ əншілік дəстїрі неге жетімсіреп тўр?

Төлеген ҚАЖЫБАЙ,Қазақстан Жазушылар одағының Ақмола облыстық филиалының төрағасы.

Кітап көкжиегі

Жарқын ШƏКƏРІМ, өнер зерттеушісі, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері.

Халқымыздың дəстүрлі музыкалық мұраларының бірі – қылқобыз күйле-рі екені белгілі. Кейінгі кездерге дейін қыл қобызға арналып арнайы жазыл ған оқулық-құралы (хрестоматия) болма-ған дықтан республикамыздағы жоғары оқу орындарының студенттері, музы-ка мектептері мен колледж оқушылары бұл аспапта оқып-үйренуде көптеген қиындықтарға ұрынғаны рас.

Міне, осындай олқылықтың орнын толтырған, қобызға арналған шығармалар жинағы жарық көргенін жұртшылыққа сүйіншілеп айтсақ та болады. Ол музы ка-лық оқу орындарына, атап айтқанда, 1-12 сыныптарға арналған үш кітаптан тұратын қылқобызға арналған хрестоматия лар жинағы. Шығарушы «Білім» баспасы. Құрастырған Əбдіманап Жұмабекұлы.

Тарихымыздың терең қойнауына көз жүгіртсек, сонау бағзы замандардан жет-кен қобызымыздың небір қиыншылық-зұлматтарға тап келгенін, тіпті жоғалуға айналған кездері болғанын да байқаймыз. Осының бір куəсі ХХ ғасырда, Ресейдегі Қазан төңкерісінен кейін бақсы-балгерлер қудалауға ұшырап, олардың қолындағы қобыз да «ескіліктің қалдығы», делініп, қазақтың рухани өмірінен шеттетіліп, бірте-бірте ұмыт болуға айналған болатын. Міне, осыдан соң, араға талай жылдар са-лып, атап айтқанда, 1968 жылы Құрманғазы атындағы консерватория ректоры, компо-зитор, Қазақстанның Еңбек Ері Еркеғали Рахмадиевтің бастамасымен тұңғыш рет қылқобыз класы ашылып, оған ұстаздық етуге Қазақ КСР-нің Еңбек сіңірген əртісі, белгілі қобызшы Жаппас Қаламбаев шақыртылды. Алайда, бір жылдан кейін Жаппас ағамыз дүниеден өтіп кетті де ол

кісінің ісін қорғалжындық əйгілі қобызшы Дəулет Мықтыбаев жалғастырды. Дəулет Мықтыбаев консерваторияда қылқобыз класынан сабақ берген кездері онымен қатарлас жүріп қызмет атқарған қазақ музыкалық аспаптарын зерттеудің негізін салған ғалым Болат Сарыбаевтың да есі-мін атап өту орынды ғой деп санаймын. Болат Сарыбаев студенттерге қобызда күйсандықтың сүйемелдеуімен əртүрлі халықтардың шығармаларын орындат-са, Дəулет Мықтыбаев Қорқыт, Ықылас күйлерін қолма-қол (слухпен) үйретті. Сөйтіп, 1968-1970 жылдары алғаш рет Құрманғазы атындағы консерваторияға қабылданған студенттер дайындық кур-сынан бастап осы екі ұстаздан жеті жыл бойы тыңғылықты сабақ алып, қылқобыздың ғасырлар бойы қалыптасқан орындаушылық əдіс-тəсілдерін меңгеріп, оған қоса кəсіби білім алып, аталмыш оқу орнын 1975 -1977 жылдары бітіріп шықты. Олар белгілі қобызшылар Базар-хан Қосбасаров, сондай-ақ, Қуаныш Əж-мұратов, Құдайберген Нұрманов жəне бүгінгі сөз етіп отырған оқулықтардың авторы Əбдіманап Жұмабекұлы.

Əбдіманап Жұмабекұлы республи-када тұңғыш рет қылқобызды мектеп қабырғасынан бастап оқыту ісін 1977 жылы Ахмет Жұбанов атындағы республикалық арнаулы музыка мектебінде (директо-ры – Пернебек Момынұлы) бастап, оны түбегейлі жолға қоя алды жəне өз жұмысын К.Байсейітова атындағы республикалық музыка мектебінде жалғастыра жүріп, əр түрлі дəрежедегі Республикалық жəне Халықаралық байқаулардың лауреаттарын дайындап шығарды. Олар қылқобызды əлемге əйгілеп келе жатқан Ə.Қазақбай, Р.Оразбаева, Ж.Жетпісова, Б.Байназаров, А.Омарова-Шəріпбаева, А.Итекеева, Д.Қаб дырова, А.Сайжанов, А.Жұрбай, М.Ме деубек, Ж.Аманова, Ə.Əзбаев, М.Ер -бол қызы, О.Құрманбекұлы т. б. Осы дарын иелері арқылы қылқобызды бүгінде дүние жүзі мойындайтын болды.

Ол кезде қылқобызға қажетті репер-туар, əдістемелік нұсқаулар, бағдарлама, оқулық-хрестоматия атаулының бірі де жоқ еді. Əбдіманап Жұмабекұлы қылқобызға қажетті барлық оқу құралдарын, репер туар, бағдарлама т.б. дайындаумен үзбей айна-лысты. Қажымай-талмай еңбектенуінің арқасында маңызы мен машақаты мол ұлан-ғайыр шаруаны бір өзі атқарып, көп нəтижелерге қол жеткізді. Қылқобызды мектеп қабырғасынан бастап оқыту ісін түбегейлі жолға қоя алды. Ол 1990, 2000 жыл дары орта арнаулы музыка мек теп-теріне арнап қылқобыз оқыту бағ дар-ламасын əзірледі. Сосын, осы бағ дар ла-маларға сəйкес «Қылқобызға арнал ған хрестоматиялар» дайындады.

Бұл оқулықтарды тек арнаулы му-зыка мектептері ғана емес, музыкалық колледждер мен жоғары музыкалық оқу орындарының студенттері мен аспирант-тары да пайдаланады. Өйткені, осы үш кітапта қылқобыз аспабының репертуа-ры барынша толық көрініс тапқан. Яғни, енді қылқобыз үйренемін дейтін барлық буын (мектеп, колледж, консерватория) оқулықпен қамтамасыз етілді деп ауыз толтырып айтуға əбден болады.

Бір кездері А.Жұбанов пен Б.Сарыбаев тəрізді қазақтың біртуар ғалымдары арман даған бұл жинақтармен мен ықылас қоя таныстым. Бастауыш сыныптарға арналған бірінші жинақта (1-4 сын.) жеңіл əуендер мен үйренуге оңай халық əндері мен күйлерінен бастап бірте-бірте күрделілене береді. Орта сыныптарда (5-9), əртүрлі жанрдағы қазақ жəне дүниежүзі халықтарының одан гөрі күрделірек туын-дылары қосылып отырады. Соңғы жинаққа: 10 – 12 сыныптар мен жоғары оқу орында-ры студенттері үшін үлкен орындаушылық шеберлікті қажет ететін түрлі мазмұндағы сүбелі шығармалар, сонымен бірге, Қорқыт, Ықылас күйлерінің классикалық үлгілері

жəне домбыра мен сыбызғыда тартыла-тын күйлердің ішінен қобыз табиғатына үндесетіндері үлкен талғампаздықпен іріктеліп қосылған. Қысқасы, үш кітапқа 300-ден астам шығармалар мен күйлер топтастырылған екен.

Жинақтар қай жағынан алсақ та өте са-уатты дайындалған, сəтті құрастырылған тың дүние екеніне көз жеткіздік. Қобыздың табиғатына сай шығармалар аса бір талғам-паздықпен іріктелген, олардың орнала-су реті де дұрыс шешім тауып, оңайдан қиын ға, қарапайымнан күрделіге қарай дейтін принцип бойынша өрістеп отырады. Ұстаз педагогикалық-дидактикалық талап-тар негізінде оқушының орындаушылық шеберлігін жетілдірумен бірге, музыкалық-эстетикалық талғамын байыту мақсатында əртүрлі техникалық қиындықтағы, əр-қандай мазмұндағы шығармаларды қамтып отыруы оқу құралының тəрбиелік маңызын арттырып тұр.

Əрине, мұның бəрі айтуға ғана оңай. Шын мəнінде ондағы бүкіл шығармалар мен домбыраның, сыбызғының күйлерінің əрқайсысын қобыздың екі ішегіне келтіріп, оның диапазонына лайықтап, ыңғайлы ре-гистрге түсіріп, оны сан рет шəкірттеріне ойнатып тексеріп, сүзгіден өткізіп діттеген жеріне жеткізу автордың жылдар бойғы жанкешті еңбегі мен бейнетінің жемісі екенін айтсақ та жеткілікті.

Қорыта келгенде айтарымыз, Əбдіманап Жұмабекұлының құрастыруымен, «Білім» баспасының директоры Жарылқасын Нұсқабаевтың жанашырлығымен жарық көрген үш кітаптан тұратын «Қылқобызға арналған хрестоматия» атты оқулықтар топтамасы – жалпы Ұлттық музыка мə -дениетіміздегі ерекше жаңалықтардың бірі. Жинақ – қобыз аспабының кең кө лемде айшықталуымен, ойналу ерек шеліктеріндегі ноталық белгілердің (штрих тар) түгел қамтылуымен жəне репертуар молдығымен де аса құнды еңбек болып шыққан.

АЛМАТЫ.

Ќылќобыз сырын ашќан еѕбектер

«Біржан сал» фильмінен көрініс.

16 ақпан 2013 жылwww.egemen.kz6Əсияның жылай-жылай бет-аузы ісіп

кетті. Əр нəрсені бір сандырақтап, бір кезде меңіреу адамдай сұлқ түсіп жатып қалды. Бұғана тамырларында тұрған ка-тетерлер жанына батып, солқылдатып ауыртып барады. Басқа балалар сияқты емін-еркін құлдыраңдап ойнамаған, ай-лап-жылдап ауруханада жататын ол биыл он беске ілігіпті. Бірнеше жыл созылмалы бүйрек жетіспеушілігімен зардап шегуші қыз күнара «жасанды бүйрек» аппаратына тəуелді. Жасөспірімнің сырт келбеті жеті-сегіз жас шамасындағы баланыкіндей. Көбінде əлсіздік басып, беті-қолы, аяқтары ісіп, басы ауырып, ештеңеге зауқы соқпай

тұрады. Сосын, меңіреу адамдай сұлқ түсіп жатысы осы. Жансызданып қалған қос бүйрегін ота арқылы жаңа бүйрекке ауыстырсам, дені сау адамдар сияқты өмір сүрсем деп армандайды...

Бүгіннің бір уайымы – адам ағзасын алмастыру мəселесі екені даусыз. Диагнос-тиканың дамыған кезеңінде əр науқастың ағзасына қатысты шындық дəл анықталып, оған қоса емі де айтылуда. Соңғы жылда-ры «созылмалы бүйрек жетіспеушілігі», «жүрек жетіспеушілігі», т.б. сырқат түрлері ешқайсымызға да таңсық емес. Осы жағдайда ауру ағзаның алмастырылуы тиіс екендігінен де хабарымыз бар. Ресми дерек көздері елімізде 3 мың адамның бүйрегі, 1 мың 146 адамның жүрегі, 1 мың адамның бауыры, 233 жанның ұйқы безі, 235 жанның өкпесі ауыстырылуы қажет дегенді алға тартады. Бұл денсаулық сақтау мекемелерінде кезекке тұрған сырқаттардың саны. Кезектің сыртында қаншама науқастың тағдыры қыл үстінде екенін ешкім де нақты айта алмайды. Бір анығы – бұлардың бəріне органдар транс-плантациясы қажет. Оны кімдерден алады, енді, бұл мəселенің екінші жағы.

Өткен жылы елімізде алпыстан аса трансплантация жасалды. Көбі бүйрекке жасалғаны да белгілі. Балаларына, ет жақынына бір бүйрегін берген донорлардың саны елуден асып жығылды. Ал, жүрегін ауыстырған Жəнібек қазақ медицина тарихындағы алғашқы адам. Ол туралы кезінде бүкіл ақпарат құралдары жан-жақты мəлімет берген болатын. Бүгінде Жəнібек ағзалар мен тіндер трансплан-тациясына мұқтаж пациенттер құрған «Нұрлы қоғам» республикалық қоғамдық бірлестігінің белсенді мүшесі. Біз транс-плантация, яғни ағзаны ауыстыру мəселесі бойынша жан-жақты ақпарат алу үшін Ұлттық медициналық холдингке қарасты Трансплантация бойынша үйлестіру бюросының бастығы Қарашаш Абауова мен «Нұрлы қоғам» бірлестігінің төрайымы Сəуле Шайсұлтановамен əңгімелесіп, көп жайға қанық болдық.

Трансплантация дегеніміз – бір адамның ағзасын (оның ішінде бауыр, жүрек, өкпе, бүйрек, т.б.) немесе денесінің бір бөлігінің тіндерін келесі бір адамға салу. Медицинада беруші адамды донор дейді де, алушыны, яғни науқасты реципиент деп атайды. Жалпы, Қазақстанда ағза ау-ыстыру оталары 30 жылдан астам мерзім бойы жасалып жатқанын айтуымыз керек. Оның ішінде бір бүйрегін, бауырының шамалы бір бөлігін беріп, өзгеге ғұмыр сыйлаған жандар арамызда жүр. Сол сияқты, сырқаттарға аса қажет органдар-ды қайтыс болған адамдардан да алуға болады. Бұл жайында Трансплантация бойынша үйлестіру бюросының бастығы Қарашаш Абауова: «Қазақстанда ағзалар донорлығын жəне трансплантологияны дамыту мақсатында Ұлттық медициналық холдинг орталықтарында бірталай күрделі

шаралар атқарылуда. Халыққа жоғары мамандандырылған трансплантациялық көмек республикалық бюджет қаржысы есебінен тегін көрсетілуде. Сонымен қатар, трансплантология медицинаның ешбір жүйесіне ұқсамайды, себебі, ағза ауыстыру операциялары азаматтардың медициналық қызметкерлермен бірігіп, шараға белсенді қатысуына байланысты халыққа қолжетімді болады. Біздің елімізде «əлеуетті донордың» туыстары транс-планттау үшін марқұмның дене мүшелерін алуға көп жағдайда əлі де түрлі себептер-мен келісім бермейді. Тіпті, оған дайын емес. Сондықтан, шетелдік тəжірибеге

сүйеніп, адам ағзасының трансплантация-сына қатысты əңгіме айтылғанда (қайтыс болғаннан кейінгі), əр адам өз пікірін тірі кезінде білдіру керек», дейді.

Елімізде 2009 жылы қабылданған «Халық денсаулығы жəне денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодексте транс-плантация туралы нормалар бар екенін екінің бірі білмеуі мүмкін. Кодекстің 169-бабында «Егер алу кезінде денсаулық сақтау ұйымына осы адамның тірі кезінде не оның жұбайының (зайыбының), жақын туыстарының немесе заңды өкілдерінің ол өлгеннен кейін оның тіндерін жəне ағзаларын транспланттау үшін алуға келіспейтінін мəлімдегені туралы хабар -ланған болса, мəйіттен тіндерді жəне ағзаларды алуға жол берілмейді», деп жазылған. Адам тірі кезінде ағзасын алу-алмау туралы «үндемеген» болса, яки ту ған-туыстары да ешнəрсе айтпаған жағдайда, онда «келісім беру презумп-циясына» негізделген осы бап бойынша мəйіттен ағзаларды алуға болады. Бұл заңға қайшы емес. Осы орайда Қ.Абауова өткен жылдың соңында Үкіметтің «Ағзалық трансплантологияны дамыту саласындағы нормативтік құқықтық актілерді əзірлеу үшін ведомствоаралық жұмыс тобын құру» туралы өкіміне сəйкес жұмыс тобы құрылып, қазіргі кезде бұл шаруаның қарқынды жүріп жатқанын айтты. Амандық болса, осы жылы заңдарға жəне нормативтік құқықтық актілеріне трансплантацияға жəне ағза донорлығына қатысты нормалар енгізілмек.

«Біздің денеміз тірі кезімізде өзімізге тиесілі болғандықтан, ағзаларымызды біреуге беру, не бермеу туралы мəселені өзі міз шешкеніміз дұрыс деп ойлай-мын. Бұл мəлімет арнайы мемлекеттік ақпараттық жүйеде сақталуға тиіс. Ол жүйеге арнайы мамандардың кіруіне рұқсат

болуы керек. Сонымен қатар, ағзалар транс-плантациясын қажет ететін науқастардың бірегей республикалық ақпараттық тізімін құрастыру қажет. Бұл да үлкен мəселе. Мысалы, қазіргі кезеңде елімізде транс-плантация жеті клиникада жасалады. Əрбір клиника ағзалар трансплантация-сын қажет ететін науқастардың тізімін жеке құрастырған. Науқастардың бəрін бір жерге, яғни бір жүйеге тіркеу, олардың жай-күйін əрдайым бақылап отыруға қол жеткізу үлкен жетістік болар еді. Ондай жағдайда донорлар мен реципиенттердің қан тобын, салмағын, тіндерін, т.б. сəйкестігін тез арада салыстырып отыру

оңай жүзеге асырылады. Осы мəселелерді Ұлттық ғылыми медициналық орталық жанында құрылып жатқан транспланта-ция бойынша республикалық үйлестіру орталығы нақты шешеді деп сенеміз», дейді Қарашаш ханым.

Қоғам Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсыныстары бойынша донорлық ағзалармен өз-өзін қамтуы тиіс. «Нұрлы қоғам» бірлестігінің төрайымы Сəуле Талғатқызының айтуынша, донорлық ор-гандар жетіспеушілігі қайда болмасын бар. Ол дамыған мемлекеттерге де тəн. Ағза ауыстыру оталары ең алдымен мем-лекет тұрғындарына, яғни өз науқастарына жасалады. Содан кейін барып өзгелердің жайы ойластырылады. Содан да шет мем-лекеттерде трансплантация жасатуға кезек-те тұрған біздің жерлестеріміз өз кезегін жылдап күтеді. Қазіргі таңда Денсаулық сақтау министрлігінің шетелдерге жіберу тізімінде 100-ден астам науқастар кезек-те тұр. Олардың ең кішкентайы екі жаста. Егер қоғамның əр мүшесі осы жандардың тағдырына бей-жай қарамаса əрі дəл осын-дай жағдай менің не туыстарымның ба-сында болуы мүмкін-ау деп ойлай алатын болса, тірісінде донорлыққа келісім беруі мүмкін деп есептейді «Нұрлы қоғамның» төрайымы.

Медицинада «əлеуетті донор» деген түсінік бар. «Ми өлімі» жағдайындағы науқас қана «əлеуетті донор» саналады. Жүрек жұмыс істеп тұрғанда жəне өкпені ықтиярсыз желдету кезінде тіркелетін мидың барлық қызметінің толық жəне біржола тоқтауы адам өлді дегенді білдіреді.

Мамандардың айтуынша, клиника лық белгілерге сəйкес ми өлімін рас тау тура-лы қорытындыны арнайы дəрігер лер ден құралған комиссия зерттеулер (электро-энцефалография, ангиография) жүр гізу

арқылы қабылдайды. Осы жерде «ми өлімі» түсінігіне тоқтала

кетсек дейміз. Бұл түсінікті 1959 жылы француз невропотологтары енгізген. 1966 жылы Рим папасы Пий ХІІ өлімді жанның тəннен бөлінуі деп анықтады. Сондай-ақ, «ми өлімі» диагнозы трансплантацияға қатысы жоқ, диагностикалық тəуелсіз про-цедура екенін де атап өтсек дейміз. Соған сəйкес диагноз да қойылады. Бұл диагноз қойылғаннан кейін реанимациялық бүкіл іс-шаралар тоқтатылады. Ал, донор болатын адамдардың жүрек, бауыр, өзге де мүшелері тиісті аппараттармен сүйемелденіп, қан ай-налымы реттеліп тұрады екен. Оның да өз белгілі уақыты бар. Осы мерзімде əлгі мүшелер басқа науқасқа салынуға тиіс. Мамандар бір «əлеуетті донордың» кем де генде төрт адамның өмірін ұзартуға сеп-тігі тиетінін айтады. Сондай-ақ, 60 жас-тан асқан кісілердің донор бола алмайты-ны тағы белгілі болды. Өйткені, ағзалар қартаяды! Ол түгілі 40-тан асар-аспас жа-сында ішкі органдары жарамсыз болып қа латын кісілер де баршылық екен. Яғни кез келген жұмыр басты пенде донор бола алмайды.

«Доно» – латын тілінен аударғанда «сый лаймын, құрбан етемін» деген мағы-наны білдіреді. Донор болу аса қайырымды адамдардың қолынан келеді деп ойлай-мын. Ол үшін адамның сана-сезімі жетіліп, түсінігі өзгеру керек. Алдымен, өзімізден бастауымыз керек. Қазіргі кезеңде Ұлттық ғылыми кардиохирургиялық орталықта тез арада жүрек трансплантациясын қажет ететін 20-30 жас аралығындағы 5 науқас тіркелген. Сондай-ақ, Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығының диализ бөлімшесінде бүйрек трансплантациясын қажет ететін 21 бала тіркеулі. Олардың барлығы аурухана-да айлар, жылдар бойы жасанды бүйрек ап-параттарына байланып өмір сүруге мəжбүр. Бұл балалардың рухани дамуы қалыпты болғанымен, физикалық дамуы өздерінің қатарларымен салыстырғанда өте төмен», дейді сұхбаттастарым.

Енді еліміздегі жағдайға сырт көзбен қарайтын болсақ, орган донорлығы да-муы үшін мемлекет тарапынан қажетті алғышарттардың бəрі жасалған деуге бо-лады. Осы мəселе бойынша медициналық мамандарды дамыған шетелдерде оқыту, олардың тəжірибесімен бөлісу жолға қо-йылған. Трансплантация бойынша қа-жетті нормативтік құқықтық база дайын-далған. Клиникалық орталықтар қажетті медициналық құрал-жабдықтармен қамта-масыз етілген. Бірақ, біздің қоғам, оның ішінде біз толық дайын емеспіз. Біз до-нор болу арқылы қаншама адамдарды құтқаруға болатынын əлі де түсіне ал-май келеміз. Трансплантация адам өмірін ұзартады, сырқатқа дертінен айығып, толыққанды өмір сүру қуанышын сый-лайды. Қанша миллион адам болса, сонша миллион ой-пікірдің болатынын да білеміз. Бірақ, ерте ме, кеш пе біздің əрқайсымыз орган донорлығы мəселесіне «иə» не-месе «жоқ» дегенді айтарымыз шүбəсіз. Осындайда Мұқағалидың өлеңі ойға ора-лады екен. Ол трансплантация өзекті мəселелердің қатарында болмаған, тіпті ол жайында айтылмаған қоғамда өмір сүрді. Сондықтан, оның айтып отырғаны қан беру турасындағы донорлық. Сонымен,

«Мен – донормын.Шипа болар қаным бар.Қабылдаңдар, алыңдар.Менің жылы қанымныңҚасиетін таныңдар.Жоқ!Ақшаға сатпаймын!Аурулар алдында,Борышымды ақтаймын.Өмір беріп өзгеге,Өмірімді сақтаймын!» – дейді ақын. Ал,

біздің қоғамда өмір сүрсе не айтар еді? Біз ше? «Иə» немесе «жоқты» таңдар сəтте қайтер екенбіз?

Баспана мұңы қашанда өзекті мəселе. Аядай күрке арман қуып астанаға ауылдан келген қазақ жастарының бас ауруына ай-налды. Ауылда тұрақты жұмыс көзі болмағандықтан бəрі ат-басын елордаға тіреді. Айлығы шайлығына əрең жетіп, қалт-құлт күн кешіп отырған жас отбасылар жетерлік. Соның бірі – Бақтияр. Жасы отыздың үстінде. Үйелмелі-сүйелмелі 4 баласы бар. Тұңғышы биыл мектеп табалдырығын ат-та cа, ең кішісі жақында дүниеге келді. Бір шағын бөлмені жалдап, оған ай сайын 25 мың теңге тө-лейді. Үй иесі де құдайына қа ра-ған адам екен, Бақтиярдың жағ-дайын көріп, үй бағасын шама-лы түсірген. Өзі бір фирмада күзетші. Айына қолына 50 мың теңге тиеді. Оның үстіне ептеп баланың жəрдемақысы бар, əй-те уір ілдəлдалап күн кешкен күй. Ауылға қайта барғысы келсе де баяғы жұмыс жоқ. Əрі азын-аулақ əке-шешесінің зейнетақысына топталып отырған іні-қарындасы бар. Оған ортақ болғысы келмейді. Бірақ, соған мойып жүрген Бақтияр жоқ. Əйтеуір, көңілінде ертеңге деген жарқын үміт, берік сенім бар. Осы досымның күйін кеш-кен менің таныстарым өте көп. Барлығының да екі-үштен бала-сы, арзымайтын жалақысы бар. Бəрінің де бастарында баспана жоқ. Олар да айлығының жарты-сын жалдаған үйге төлеп, тірлік кешуде. Осы жігіттердің дені Астананың əсем де көрікті қала болуына өз үлесін қосып жүрген білекті құрылысшылар.

Елбасының өткен 2012 жылғы халыққа арнаған Жолдауында айтылған «Қолжетімді баспана -2020» мемлекеттік бағдарламасы елді елең еткізген жылы хабар болды. Қуана құптадық. Əсіресе, ертеңге сенімі зор, үйсіз-күйсіз жүр ген жастарға үміт отын жақты. Жол дауда «Қазақстанда жыл са -йын 6 миллион шаршы метр тұр-ғын үй пайдалануға берілетін бо-лады. Ең алдымен, жарты милли-оннан астам жас отбасын жеке бас-панамен қамтамасыз ету туралы мəселені шешу маңызды. Бұл үшін жалға берілетін тұрғын үй алаңын 1миллион шаршы метрге жеткізу қажет», деп қадап жеткізді.

Аталған бағдарлама негізінде Үкімет бірқатар игілікті шаралар-ды қолға алғанын білеміз. Құрылыс жəне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері агенттігі ал-ты бағыт бойынша мемлекеттік қолдау қарастырылғанын да айт-ты. Алты бағыттың асуы да өзге-ше. Оны таратып айтуды артық көрдік. Көзіқарақты жан хабардар деп ойлаймыз. Осы бағдарлама шыққаннан бері тұрғын үй тура-лы ақпаратты жібермей оқитын болдық. Дəмеміз де зорайды. Əйтеуір, қолға ғайыптан тайып үйдің кілті түсіп қалатын секілді...

«Қазақстанның тұрғын үй құ -ры лыс жинақ банкі» АҚ мем-ле кеттік бағдарламаны жүзеге асырудың басты операторының бірі. Бағдарламаны жүзеге асыру аясында биыл банк займдардың сыйақы ставкасын төмендетеміз деп ақпарат берді. Төмендегені де рас. Бірақ, осы банкке ақша жинап, үй алу деген өткел бермес өзен секілді. Арғы бетке шығу

мүлде қиын. Жалпылама айтқанда, Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінің ипотекалық үстемесі 11 пайыз-ды құрайды. Бұл екінің бірінің қолы жете бермейтін пайыздық көрсеткіш. Сондықтан осы банк арқылы да қолжетімді баспанаға ие болу түйткілді мəселе. Енді оны тарқатып айтайық. Мысалы, Астанада орташа есеппен алғанда 1 бөлмелі үйдің бағасы 60 мың доллар тұрады. Жанбағыспен отырған қарапайым отбасы үшін көлемді баға. Банкке 4 пайыздық несиемен пəтер алу үшін үш жыл дық мерзімге кем дегенде ай сайын 150-200 мың теңге са-лу қажет. Ал, елімізде орташа айлық жалақы 80 мың теңге. Осы айлықты да бəрі бірдей ала бермейді. Оның сыртында жалдап тұрған пəтерге, артылып жатса, күнделікті тіршілікке жұмсалады. Бұл жерде бала-шаға туралы əлі ауыз ашпай отырмыз. Сонда бұл банктің тиімділігі қандай? Тұрмысы барлар қомданып, жағ-дайы жоқтар қорланып жүре беру керек пе? Алайда, елімізде қолжетімді баспанаға ие болу үшін Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі ғана ептеп жеңілдік жа-сап отырғаны рас. Банктің өзге екінші деңгейлі банктерге қара-ған да пайызы төмен. Төмен бол-ғанмен халықтың барлық тобына бірдей лайықты емес. Ал, екінші деңгейлі банктердің ипотекалық пайызы өте жоғары. Мəселен, Казкоммерцбанктен ипотекамен үй алу үшін 25 жылға 14,7 пайыз, Сбербанк – 14 пайыз, Цеснабанк – 10 жылға 14 пайыз, 20 жылға 15 пайыздан береді. Осындай жоғары пайыздық мөлшермен үй алуға қарапайым халық түгілі, қалтасы қалыңдау азаматтың да шамасы келе бермейді. Саралап қарасақ, екінші деңгейлі банктердің мөлшері 15 пайыздан кем түспейді. Неліктен олай екенін ешкім ара-жігін ашып айтпайды. Мəселен, Еуропа немесе көрші Қытай елінде баспанаға ие болу деген бас ауыртатын дерт емес екен. Тұрақты жұмысың болса, 4 пайызбен үйді жалға алып, тұра бересіз. Бізде осындай жағдай туса, көптеген жастар өз еңбектерімен-ақ баспана мəселесін шешіп алар еді. Миллиард халқы бар көрші елмен, бір Мəскеудің тұрғыны саналатын жұртымызды мүлде салыстыруға келмейді ғой...

Жалпы, жас отбасыларды айт-қанда 29-ға дейінгі жастармен шектелеміз. Ал, 35-ке дейінгі жас отбасыларды қайда қосамыз? Бұл да ойланатын жəйт. Сосын 4 ба ласы бар жас отбасыларға ар-найы жеңілдіктер қарастырған жөн. Мəселен, дүниеге əр сəби келген сайын, жалдамалы үйдің пайыздық мөлшерін азайтып отыр са, жеңілдікпен баспанаға қол жеткізсе нұр үстіне нұр, əрі елдің демографиялық мəселесі де дұрыс шешіліп, ұлтымыздың саны көбейері хақ.

Сонда Бақтияр досым секілді өте төмен жалақымен күн кешіп отырған көп балалы жас отбасы-лар қолжетімді баспанаға ие бо-лып, «Қайран, менің өз үйім, кең сарайдан боз үйім...» деп Жиренше шешен айтқан сөзді айта алар еді...

Азамат ЕСЕНЖОЛ.АСТАНА.

Трансплантация:Донорды ќайдан табамыз?

Толғандырар тақырып

Айтайын дегенім...

Көзқарас

Айгүл СЕЙІЛОВА,«Егемен Қазақстан».

Ќайран, меніѕ ґз їйім...

Ағайын-тума деп жүріп Бурабайға жыл са-йын барамыз. Жаңалыққа құштар, əр нəрсеге шаруашылық, мемлекеттік мүдде тұрғысынан қарап үйренгендіктен, Бурабайда нендей жаңалық бар екен деп аралаймын.

Соңғы барғанда байқағаным, Бурабай күннен-күнге жүдеп, кері кетіп бара жатыр. Салыстырмалы түрде айтсақ, 2010 жылғы көрінісінен 2012 жылғы көрінісі əбден жұтаң, лас. Бурабай кентінің орта-сымен өтетін бір ғана көшесі бар. Барлық сауда-саттық, тамақтану, түнеу, ойын-сауық, тіпті ба-зары да осы бір көшенің бойында. Көше деп айтудың өзі қиындау ойқы-шойқы, шаңдақ көше бойында көз тартарлық, көңілге қонымды ештеңе жоқ. Тыңнан ағаш, гүл отырғызу, абаттанды-ру мүлдем жүргізілмеген. Сауықтыру орында-рын, емделетін, туристік орындарды көрсететін хабарлама-тақтайшалар атымен жоқ. Ең қиыны сол, көшенің адам жүретін екі беті автокөлікке толы, құдды автотұрақ секілді. Осы көшенің өрлеу басындағы жол айырығында орналасқан Абылай хан ескерткішінің адам көрер ұсқыны жоқ. Сол жол айырығынан Көкшеге баратын жолдың екі езуіндегі үйінді қоқыстардың өзі-ақ келген-кеткенге мұндағы тазалықтың аужай-ын айтқызбай-ақ аңғартып тұрады. 2010 жылы «Бурабай» газетінің редакциясына барып осы жай-ды айтқанымда: «Шара жасалып жатыр», деген

болатын. Жұмбақтастан бастап Шортанды

көлінің жағалауы жабайы демалыс аймағына ұқсайды. Бұл өңірде судың тереңдігін шектеу, демалушылар-ды суға кетуден қорғау, не тəртіпті сақтауға қатысты бірде-бір алдын алу-ескерту шараларын көрмейсің. Көлеңкелеу үшін орманға бас сұқсаң неше түрлі қоқыс, иіс-қоңыстан басың айналады. Көл жағасының əр жеріне демалушылар үшін қоқыс салатын ар-найы ыдыстар, өзге де қажетті нысандарды орнатса, тəртіпті күшейтіп, артық нəрселерді ыдысқа салу та-лап етілсе, бəрі басқаша болар еді.

Бурабай маңы ерекше қорғаудағы аймақ бола тұра, ол жерге жеке меншік үйлер мен түрлі қоғамдық орындардың қалай салынғандығына түсінбеймін. Тағы бір келеңсіз жəне қауіпті жəйт – адамдардың орманды қалаған жерінен отап, құрылыс жəне жиһаз материалдарына айналдыруы, сауда-саттыққа са-луы. Осының бəрін көретін көз болмағаны өкінішті. Бурабай біздің ұлттық мақтанышымыз, шетелдіктерге марқая тұрып көрсететін көрікті жеріміз емес пе? Күллі қазақтың мақтанышына айналған жерді бəзбіреулердің ойрандауына неге жол беріледі?

Бұл – бұған дейін де талай рет айтылған, бірақ сол күйінде қалып келе жатқан мəселе. Осы еште ңе ні «көрмей, естімей, үндемей» жүріп талай құн ды лық-тарымыздан қағылып қалмайық.

Ғабдол-Муталлип ШƏРІПҰЛЫ,зейнеткер.

АҚТАУ.

Бурабайєа араша ќажет

16 ақпан 2013 жыл www.egemen.kz 7

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне

жарнама бергіңіз келсе, мына телефондарға

хабарласыңыз:Астана тел/факс 37-64-48,

37-60-49. Электронды пошта: egemen_adv@mail.ru.

Алматы 273-74-39, ф. 273-73-97. Электронды пошта: gulnurekkz@mail.ru.

Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігі «Түркістан» газетінің бас редакторы Шəмшидин Паттеевке ағасы

Мұса ƏШЕНҚОЖАҰЛЫНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстанның «Ақ жол» демократиялық партиясы Қазақстанның «Ақ жол» демо-кратиялық партиясы төрағасының кеңесшісі, Орталық кеңестің мүшесі

Мұса Əшенқожаұлы ПАТТЕЕВТІҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына, туысқандары мен жа-қындарына қайғыларына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады.

«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ұжымы «Түр кіс тан» халық аралық газетінің бас редакторы Шəмшидин Паттеевке ағасы

МҰСАНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» акционерлік қоғамының ұжымы белгілі журналист, «Түркістан» халықаралық газетінің бас редакторы Шəмшидин Паттеевке ағасы

МҰСАНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады.

ҚазМУ-дің журналистика факультетінде бірге оқыған курстас достары «Түркістан» ха лықаралық газетінің бас редакторы Шəмшидин Паттеевке ағасы

МҰСАНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«Кирилловка - Айыртау» ЖШС өз қатысушыларына 04.03.2013 жылы ҚР, СҚО, Айыртау ауд., Кирилловка а. мекен-жайы бойынша мынадай күн тəртібімен жиналыс болатындығы туралы хабарлайды:

1) «Кирилловка - Айыртау» ЖШС мүлкін, атап айтқанда өз міндеттемелерін қамтамасыз етуге «Delta Bank» АҚ-ға кепілге, міндеттемелерін жабу үшін жеткілікті көлемде астық қолхаты бойынша бидайды беру.

2) «Delta Bank» АҚ алдындағы өз міндеттемелерін орындамау немесе тиісті орындамау жағдайында кепілдегі мүлікті соттан тыс жүзеге асыруға келісім беру.

3) «Кирилловка - Айыртау» ЖШС атқарушы органына жоғарыда көрсе тіл ген шартпен кепілге беру бойынша мəмілелер жасауға барлық өкілеттіктерді беру.

«ОДАК» АҚ (Қазақстан Республикасы, 050043, Алматы қ., Мұсабаев к-сі, 8-үй, БИН 980440001936) «ОДАК» АҚ-тың жалғыз акционері 2013 жылғы 11 ақпанда «ОДАК» АҚ-ты «АК Алтыналмас» АҚ-ға (Қазақстан Республикасы, 080012, Жамбыл облысы, Тараз қ., Қазыбек би к-сі, 111, 212-офис, БИН 950640000810) қосу нысанында қайта құру туралы шешім қабылдағаны жөнінде хабарлайды. Кредиторлардың талаптары осы «ОДАК» АҚ-ты қайта құру туралы осы хабарландыру жарияланған күнінен бастап екі ай мерзімде мына мекен-жайға берілуі керек: Қазақстан Республикасы, 050043, Алматы қ., Мұсабаев к-сі, 8-үй, тел.: 8 (727) 350 02 11, 350 02 25, факс: 8 (727) 350 02 50.

АО «ОДАК» (Республика Казахстан, 050043, г. Алматы, ул. Мусабаева, дом 8, БИН 980440001936) сообщает о том, что 11 февраля 2013 года единствен-ным акционером АО «ОДАК» принято решение о реорганизации АО «ОДАК» в форме присоединения его к АО «АК Алтыналмас» (Республика Казахстан, 080012, Жамбылская область, г. Тараз, ул. Казыбек би, 111, офис 212, БИН 950640000810). Требования кредиторов могут быть предъявлены в двухмесяч-ный срок с даты опубликования настоящего объявления о реорганизации АО «ОДАК» по адресу: Республика Казахстан, 050043, г. Алматы, ул. Мусабаева, дом 8, тел.: 8 (727) 350 02 11, 350 02 25, факс: 8 (727) 350 02 50.

«АК Алтыналмас» АҚ (Қазақстан Республикасы, 080012, Жамбыл облысы, Тараз қ., Қазыбек би к-сі, 111, 212-офис, БИН 950640000810) «АК Алтыналмас» АҚ акционерлерінің 2013 жылғы 15 ақпандағы жалпы жиналысы «АК Алтыналмас» АҚ-ға «ОДАК» акционерлік қоғамын (Қазақстан Республикасы, 050043, Алматы қ., Мұсабаев к-сі, 8-үй, БИН 980440001936) қосу нысанында «АК Алтыналмас» АҚ-ты қайта құру туралы шешім қабылдағаны жөнінде хабарлайды. Кредиторлардың талап-тары «АК Алтыналмас» АҚ-ты қайта құру туралы осы хабарландыру жарияланған күнінен бастап екі ай мерзімде мына мекен-жайға берілуі керек: Қазақстан Республи-касы, Тараз қ., Қазыбек би к-сі, 111, 212-офис, 8 (726) 2430213, факс (727) 3500250.

АО «АК Алтыналмас» (Республика Казахстан, 080012, Жамбылская область, г. Та-раз, ул. Казыбек би, 111, офис 212, БИН 950640000810) сообщает о том, что 15 февраля 2013 года внеочередным общим собранием акционеров АО «АК Алтыналмас» принято решение о реорганизации АО «АК Алтыналмас» в форме присоединения к АО «АК Алтыналмас» акционерного общества «ОДАК» (Республика Казахстан, 050043, г. Ал-маты, ул. Мусабаева, дом 8, БИН 980440001936). Требования кредиторов могут быть предъявлены в двухмесячный срок с даты опубликования настоящего объявления о ре-организации АО «АК Алтыналмас» по адресу: Республика Казахстан, г. Тараз, ул. Ка-зыбек би, 111, офис 212, тел.: 8 (726) 2430213, факс (727) 3500250.

«Каспий Меруерті Оперейтинг Компани Б.В.» Ақтау каласындағы филиалы, 130000, 12-ш/а, 74-ғимарат, изотрубкаларымен қамта масыз ету ашық конкурс өткізілетіні туралы хабарлайды.

Қызметтер көрсетудің түпкілікті мер зімі: 2013 ж. наурыз айынан бастап – 2013 ж. жел-тоқсан айына дейін.

Конкурстық құжаттарды алу жері мен реті: Ақтау қ., 12-ш/а, 74-ғимарат, электрон дық пошта бойынша: GXCMOCTender@cmoc.kz.

Түпкілікті тапсыру мерзімі: 12.00 сағат 18 наурыз 2013 ж. (Ақтау уақыты), Ақтау қ., 12-ш/а, 74-ғимарат. Конкурстық ұсыныстарды қағаз жəне CD диск түрінде беруді сұраймыз.

Конкурстық ұсыныстардың ашылу күні мен уақыты: 14.30 сағат 18 наурыз 2013 ж., Ақтау қ., 12-ш/а, 74-ғимарат.

Конкурсқа жауапты адам: Гулдана Хайруше-ва, келісім шарттар инженері, тел. 8-7292-700727.

Қосымша ақпарат пен анықтамаларды 8-7292-700700 телефон нөмірі жəне GXCMOCTender@cmoc.kz. электрондық пош-та арқылы алуға болады.

Филиал «Каспий Меруерты Оперейтинг Компани Б.В.» в г.Актау, 130000, 12-мкр., 74-зда-ние, Мангистауская область, объявляет о проведе-нии открытого конкурса по поставке изотрубок

Требуемые сроки оказания услуг: с марта месяца 2013 г. по декабрь месяц 2013 г.

Место и способы получения Конкурсной доку-ментации: г.Актау, 130000, 12-мкр., 74-здание или по электронной почте GXCMOCTender@cmoc.kz.

Окончательный срок предоставления конкурсных заявок: 12.00 часов 18 марта 2013 г. (по времени г. Актау), г. Актау, 130000, 12-мкр., 74-здание, офис КМОК. Заявки пода-ются на бумажном носителе и на CD диске.

Дата и время вскрытия: 14.30 часов 18 марта 2013 г. (по времени г. Актау), г. Актау, 130000, 12-мкр., 74-здание.

Ответственный за проведение конкурса: Гулдана Хайрушева, инженер по контрактам, тел.: 8-7292-700727.

Дополнительную информацию можно полу-чить по телефону: 8-7292-700700 и по элек-тронной почте: GXCMOCTender@cmoc.kz.

«АЛСИ» ЖШС құрамынан «АЛСИ Управление активами» ЖШС-ның шығу жолымен қайта құрылуына байланысты 100 АЕК-ке дейін жарғылық капиталының азайғандығы туралы хабарлайды.

Лот № 1.Ақтау қ., 4-шағын аудан, № 12 ғимарат

мекен-жайы бойынша орналасқан, жалпы ауданы 6,0 шаршы метр мемлекеттік тұрғын үй емес қордың жайы. Теңгерім ұстаушысы: «Маңғыстау облысы бойын-ша салық департаменті» ММ.

Нысаналы мақсаты: банктік операция-ларды жүзеге асыру.

Жалға беру мерзімі: тендер нəтижесі бекітілген күннен бастап 31.12.2015 ж. мерзімі бойынша.

Осы лот бойынша кепілді жарна мөлшері – 2600 (екі мың алты жүз) теңге. Жалдық төлемнің бастапқы ба-ғасы - 5193 (бес мың бір жүз тоқсан үш) теңге.

ЛОТ № 2. Ақтау қ., 4-шағын аудан, № 12 ғимарат

мекен-жайы бойынша орналасқан, жалпы ауданы 6,0 шаршы метр мемлекеттік тұр-ғын үй емес қордың жайы. Теңгерім ұстау шысы: «Маңғыстау облысы бойын-ша салық департаменті» ММ.

Нысаналы мақсаты: банктік операция-ларды жүзеге асыру.

Жалға беру мерзімі: тендер нəтижесі бекітілген күннен бастап 31.12.2015 ж. мерзімі бойынша.

Осы лот бойынша кепілді жарна мөлшері – 3900 (үш мың тоғыз жүз) теңге. Жалға беру ақысының бастап-қы мөлшерлемесі - 7800 (жеті мың се-гіз жүз) теңге.

ЛОТ № 3. Маңғыстау облысы, Бейнеу ауданы,

«Тəжен» кеден бекетінің ғимараты мекен-жайы бойынша орналасқан, жалпы ауда-ны 8,0 шаршы метр мемлекеттік тұрғын үй емес қордың жайы. Теңгерім иесі:

«Маң ғыстау облысы бойынша кедендік бақылау департаменті» ММ.

Нысаналы мақсаты: банктік операция-ларды жүзеге асыру.

Жалға беру мерзімі: тендер нəтижесін бекіткен күннен бастап 31.12.2015 ж. мер зімі бойынша.

Осы лот бойынша кепілді жарна мөлшері – 900 (тоғыз жүз) теңге. Жал-дық төлемнің бастапқы бағасы - 1731 (бір мың жеті жүз отыз бір) теңге.

ЛОТ № 4. Маңғыстау облысы, Қарақия ауданы,

«Темір Баба» кеден бекетінің ғимараты мекен-жайы бойынша орналасқан, жалпы ауданы 4,4 шаршы метр мемлекеттік тұрғын үй емес қордың жайы. Теңгерім иесі: «Маңғыстау облысы бойынша ке-дендік бақылау департаменті» ММ.

Нысаналы мақсаты: банктік операция-ларды жүзеге асыру.

Жалдау мерзімі: тендер нəтижесін бекіткен күннен бастап 31.12.2015 ж.

Осы лот бойынша кепілді жарна мөлшері – 500 (бес жүз) теңге. Жалдық төлемнің бастапқы бағасы - 953 (тоғыз жүз елу үш) теңге.

Тендер 06.03.2013 ж. сағат 10.00-де өт-кізіледі.

Өткізілу орны: Ақтау қ., 9-шағын ау-дан, № 23 əкімшілік ғимарат.

Кепілді жарнаны аудару реквизиттері: Маңғыстау мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаментінің депо зиттік шоты, ЖСК № KZ 9807 05012170175006, Қазақстан Республикасы Қаржы минис-трлігінің Қазынашылық комитетінде, БСН 120240022666, СТН 430100285379, төлем тағайындау коды 171, Кбе 11, мекеме коды 2170175, БСК KKMFKZ2A.

Тендерге қатысуға өтінімдер мына мекен-жай бойынша қабылданады: Ақтау қ., 9-шағын аудан, № 23 ғимарат, 206 -бөлме, тел. 8(7292)421655, 8(7292)421657. Өтінім дерді қабылдау ақ параттық хабарлама жа рия ланған күннен басталады жəне 06.03.2013 ж. 10 сағат 00 минутта аяқталады.

Тендер өткiзудiң шарты жəне же-ңімпазды таңдау өлшемдері:

Тендерге қатысушылар тендер өткiзу туралы хабарламада көрсетiлген мөл-шерде, мерзiмдер мен тəртiппен, жалға берушiнiң депозиттiк шотына кепiлдi жарна енгiзедi.

Бір кепілді жарна бір нысанның тен-деріне қатысуға мүмкіндік береді.

Тендерге қатысушылар:1) тендерге өзi немесе тиiстi түр-

де ресiмделген сенiмхаттың негізiнде өзiнiң өкiлдерi арқылы қатысады;

2) тендерге шығарылатын нысан бой-ынша қосымша мəлiметтердi, нақты-лауларды тегiн алады;

3) нысанды алдын ала тексеріп қа-райды;

4) өзінің құқықтары бұзылған кезде сотқа жүгiнеді;

5) тендер басталғанға дейін кемінде үш күн бұрын бұл туралы жалға берушіге жазбаша хабарлап, қатысуға берген өзінің өтінішін қайтарып алады.

Егер өтініштерді қабылдау мерзiмiнiң аяқталу сəтiнде бiр ғана өтiнiш тіркелген болса (екiншi жəне келесi тендерлердi қоспағанда), тендер өтпедi деп танылады. Өткізілмеген тендер туралы шешім тиісті хаттамамен ресімделеді.

Тендер өтетiн күнi отырыста тендер комиссиясы тендерге қатысушылардың ұсыныстары бар ішкі конверттердi ашады

жəне олардың ұсыныстарын жариялайды. Конверттердi ашу алдында комиссия олардың бүтiндiгiн тексередi, бұл ішкі конверттерді ашу хаттамасында тіркеледі.

Конверттердi ашу жəне ұсыныстарды жариялау кезiнде тендерге қатысушылар немесе олардың уəкiлеттi өкiлдерi қатыса алады.

Тендер комиссиясы ұсынылған ұсы-ныстардың тендерлiк құжаттамада қам-тылған талаптарға сəйкестiгiн тексередi. Егер берілген ұсыныстар тендерлiк құ-жат тамада қамтылған талаптарға сəйкес болмаған жағдайда, көрсетiлген ұсы-ныстар одан əрi қарауға жатпайды жəне мұндай өтiнiш берген тұлға тендерге қа-тысушы мəртебесiн жоғалтады, бұл кон-верттерді ашу хаттамасында тіркеледі.

Тендер комиссиясының шешiмi бой-ынша нысан үшін жалдау ақысының ең жоғары сомасын ұсынған жəне тендерлік құжаттамаға сəйкес барлық құқықтар мен міндеттерді қабылдаған тендерге қатысушы тендер жеңiмпазы деп танылады

Үмiткер тендерге қатысу үшiн жалға берушi белгiлеген мерзiмде:

үмiткердiң тендерге қатысуға келiсiмiн жəне оның тендер шартын орындау мен шарт жасасу жөнiндегi мiндеттемелерін қамтитын тендерге қатысуға өтiнішті;

2) желiмделген конвертте тендердiң шарты бойынша ұсыныстарды;

3) заңды тұлғалар үшін – салыстыру үшін міндетті түрде түпнұсқасын ұсына отырып, мемлекеттік тіркеу (қайта тір-кеу) туралы куəліктің, құрылтай құжат-тардың (құрылтай шарты мен жарғы) жəне салық төлеуші куəлігінің көшір-мелерін не көрсетілген құжаттардың

жəне нотариалды куəландырылған кө-шірмелерін;

жеке тұлғалар үшін – салыстыру үшін міндетті түрде түпнұсқасын ұсына оты-рып, жеке кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəліктің, жеке тұлғаның жеке ба-сын куəландыратын құжаттың, салық төлеуші куəлігінің жəне үй кітап ша-сының көшірмелерін не көрсетілген құ-жат тардың нотариалды куəландырылған көшірмелерін;

4) акционерлік қоғамдар үшін – бағалы қағаздарды ұстаушылардың тізілімінен үзінді көшірмені;

жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер үшін – серіктестікке қатысушылар ті-зілімінен үзінді көшірмені (серіктестікке қатысушылардың тізілімі жүргізілген жағдайда);

5) шетелдік заңды тұлғалар үшін – қазақ жəне орыс тілдеріне нотариалды куəландырылған аудармасы бар құрылтай құжаттарын;

6) кепілді жарнаның аударылғанын растайтын төлем тапсырмасының көшір-месін;

7) өтініш беру сəтіне салықтық бере-шегі жоқ екені туралы салық органының анықтамасын беруі қажет.

Тендер нысандары бойынша құжат-тармен мына мекен-жай бойынша таны-суға болады: Ақтау қ., 9-шағын аудан, № 23 ғимарат, 206-бөлме. Тендерлік құжат-тама белгіленген тəртіпте тіркелген тен-дер қатысушыларына ұсынылады.

Қосымша ақпаратты мына телефон бойынша алуға болады: 8(7292)421657.

Тендер 06.03.2013 ж. сағат 11.00-де əкімшілік ғимаратта мына мекен-жай бойынша болады: Павлодар қ., акаде-мик Сəтбаев к-сі, 136, 7-қабат, акт залы.

Тендер нысандарының қысқаша сипаттамасы:

«Қазақстан Республикасы Қор-ғаныс министрлігі Əскери-тех ни-калық мектеп» РМҚК балансында тұрған:

Лот №1 – тұрғын емес тұрақ-жайдың бөлігі, жалпы алаңы – 270,1 ш.м., жеке кіреберісімен (спорт клу-бы ғимаратының бірінші қаба тын-дағы №5 бөлме).

Тендер өткізу шарты мен жеңім-пазды таңдау өлшемі

Кейіннен сатып алу құқығынсыз нысанды жалдау, автомəшинелердің қозғалатын бөліктеріне жөндеу жүр-гізу мақсатында пайдалану үшін. Тө-лем ақы ай сайын. Жалдау ақысының бастапқы мөлшерлемесі айына – 95 940 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна - 50495 теңге. Мүлік-тік жалдау мерзімі – бір жылға дейін.

Тендер жеңімпазы болып нысан үшін жалдау ақысының ең жоғары сомасын ұсынған жəне тендерлік құжаттамада қамтылған талаптарға сай келетін тендер қатысушысы та-нылады. Жалдау ақысының мөлшер-лемесіне коммуналдық қызметтерге жəне тұрақжайға қызмет көрсетуге шығындар кірмейді, олар бөлек төленеді.

Лот №2 – тұрғын емес тұрақ-жайдың бөлігі, жалпы алаңы – 186,6 ш.м., жеке кіреберісімен (ЗТЕ сынып-тары ғимаратының бірінші қаба-тындағы №15 бөлме).

Тендер өткізу шарты мен жеңім-пазды таңдау өлшемі

Құрылыс материалдарын сақтау мақсатында пайдалану үшін кейін нен сатып алу құқығынсыз нысанды жал-дау. Төлемақы ай сайын. Жалдау ақы-сының бастапқы мөлшерлемесі айына – 110468 теңге. Тендерге қаты су үшін кепілді жарна – 58141 теңге. Мүліктік жалдау мерзімі – бір жылға дейін.

Тендер жеңімпазы болып нысан үшін жалдау ақысының ең жоғары сомасын ұсынған жəне тендерлік құжаттамада қамтылған талаптарға сай келетін тендер қатысушысы та-нылады. Жалдау ақысының мөлшер-лемесіне коммуналдық қызметтерге жəне тұрақжайға қызмет көрсетуге шығындар кірмейді, олар бөлек төленеді.

«ҚР АШМ Су ресурстары коми-тетінің «Қазсушар» ШЖҚ РМК ба-лансында тұрған:

Лот №3 - тұрғын емес тұрақ жайдың бөлігі, орналасқан мекен-жайы: Екі-бастұз қ., Шідерті кенті, Ленин к-сі, 8, жалпы алаңы – 60,48 ш.м., оның ішінде пайдалы алаңы – 46,4 ш.м. (бірінші қабаттағы №25,26,27,28 бөлмелер), қосалқы - 14,08 ш.м. (алаңдарды про-порционалды үлестік пайдалану).

Тендер өткізу шарты мен жеңім-пазды таңдау өлшемі

Банктік операцияларды жүзеге асыру үшін кейіннен сатып алу құқы-ғынсыз нысанды жалдау («Қазпочта» АҚ, банктердің есеп айырысу-кассалық орталықтары). Төлемақы ай сайын. Жалдау ақысының бастапқы мөлшерлемесі айына – 11778 теңге. Тендерге қатысу үшін кепілді жарна – 5889 теңге. Мүліктік жалдау мер-зімі – бір жылға дейін.

Тендер жеңімпазы болып нысан үшін жалдау ақысының ең жоғары сомасын ұсынған жəне тендерлік құжаттамада қамтылған талаптарға

сай келетін тендер қатысушысы та-нылады. Жалдау ақысының мөлшер-лемесіне коммуналдық қызметтерге жəне тұрақжайға қызмет көрсетуге шығындар кірмейді, олар бөлек төленеді.

Тендерге қатысуға өтініштер қа-былдаудың мерзімі - өтініш тендер өткізу туралы хабарлама жария-ланған күнінен бастап құжаттардың белгіленген топтамасымен қабыл-данады жəне тендер өткізуге дейін бір жұмыс күні ішінде аяқталады.

Кепілді жарна – «Қазақстан Ре-спубликасы Қаржы министрлігі Мем-лекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің Павлодар мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру депар-таменті» ММ шотына енгізіледі, код 2170176, БСН 120340001459, КБЕ 11, КНП 171, ИИК KZ640705012176006, БИК ККМҒКZ2A, «ҚР ҚМ Қазы-нашылық комитеті» ММ.

Тендерге қатысу үшін қажетті құжаттар тізбесі –

тендерге қатысуға үміткердің келі-сі мі қамтылған тендерге қатысуға

өтініші жəне оның тендер шартын орындауы бойынша міндеттемесі мен тиісті шартты жасауы;

жапсырылған конверттегі тендер шарты бойынша ұсыныс;

заңды тұлғалар үшін – мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) куəліктің,

құрылтай құжаттардың (құрылтай шарты мен жарғының) көшірмелері жəне салыстыру үшін түпнұсқасын міндетті көрсетуімен салық төлеу шінің куəлігі немесе аталған құжат тардың нотариалды расталған көшір мелері.

жеке тұлғалар үшін – жеке кəсіп-керді мемлекеттік тіркеу куəлігінің, жеке тұлғаның жеке басын куəлан-дыратын құжаттың көшірмелері, салық төлеушінің куəлігі жəне салыс-тыру үшін түпнұсқаны міндетті көр-сетумен бірге үй кітапшасы немесе аталған құжаттардың нотариалды куəландырылған көшірмелері.

акционерлік қоғамдар үшін – баға-лы қағаздарды ұстаушылардың

тізілімінен көшірмені.жауапкершілігі шектеулі серіктес-

тіктер үшін серіктестік қатысушы-ларының тізілімінен көшірме (серік-тестік қатысушыларының тізілімін жүргізу жағдайында).

5) шетелдік заңды тұлғалар үшін – қазақ жəне орыс тілдеріне аударылып

нотариалды расталған құрылтай көшірмелері.

6) кепілді жарнаның аударылған-дығын растайтын төлем тапсыр-масының көшірмесі.

7) өтініш беру сəтінде салық бе-решегінің болмауы туралы салық ор-ганынан анықтама.

Өтініш қосарланған конверттерде қабылданады. Сыртқы конвертте құ-жаттар, ішкі конвертте үміткердің ұсы-нысы қамтылуы тиіс, конверт жап-сырылған жəне мөрленген болуы тиіс.

Құжаттарды тіркеу үшін тігілген түрінде, беттері нөмірленген жəне соң ғы бетіне қол қойылып жəне мөр басылуы тиіс (жеке тұлға үшін, егер мұндай болса).

Шарт жасасу мерзімі – тендер же-ңім пазымен шарт тендер хаттамасына қол қойылған күннен бастап он күн-тізбелік күннен кешіктірілмей жасалады.

Өтінімдер қабылдау, тендер нысаны-мен танысу жəне тендерлік құжат-таманы тендер өткізу туралы хабарлама жарияланған күннен бастап мына ме-кен-жайдан алуға болады: Павлодар қ., академик Сəтбаев к-сі, 136, 517-бөлме (анықтама алу телефоны 32-50-94).

Тендер 06.03.2013 ж. сағат 10.00-де əкімшілік ғи-маратта мына мекен-жай бойынша болады: Павло-дар қ., академик Сəтбаев к-сі, 136, 7-қабат, акт залы.

Тендер өткізу шарты мен жеңімпазды таңдау өлшемдері

Банктік операцияларды жүзеге асыру үшін ке-йіннен сатып алу құқығынсыз нысандарды жалға алу («Қазпочта» АҚ-тың, банктердің есеп-айырысу-кассалық орталықтары) төлемақы ай сайын.

Тендер жеңімпазы болып нысан үшін жалдау ақы-сының ең жоғары сомасын ұсынған жəне тендерлік құжаттамада қамтылған талаптарға сай келетін тен-дер қатысушысы танылады. Жалдау ақысының мөлшерлемесіне коммуналдық қызметтерге жəне тұрақжайға қызмет көрсетуге шығындар кірмейді, олар бөлек төленеді.

Тендер нысандарының қысқаша сипаттамасы:«Павлодар облысы бойынша салық депар-

таменті» ММ балансында тұрған:Лот №1 – тұрғын емес тұрақжайлардың бөлігі,

орналасқан мекен-жайы: Павлодар қ., Жеңіс алаңы, 5А., жалпы алаңы – 38,31 ш.м., оның ішінде пайда-лы – 30,8 ш.м. (əкімшілік ғимаратының екінші қаба-тындағы №18 бөлме), қосалқы – 7,51 ш.м. (алаң-дарды пропорционалды үлестік пайдалану). Жалдау ақысының төменгі (бастапқы) мөлшерлемесі – айы-на 29842 теңге. Кепілді жарна –14921 теңге;

Лот №2 – тұрғын емес тұрақжайлардың бөлігі, орналасқан мекен-жайы: Ақсу қ., Дөнентаев к-сі, 50, жалпы алаңы – 6,54 ш.м., соның ішінде пайдалы – 5,0 ш.м. (əкімшілік ғимаратының екінші қаба тын-дағы №1 бөлме бөлігі), қосалқы – 1,54 ш.м. (алаң-дарды пропорционалды үлестік пайдалану). Жалдау ақысының төменгі (бастапқы) мөлшерлемесі – айы-на 3821 теңге. Кепілді жарна –1910 теңге;

Лот №3 – тұрғын емес тұрақжайлардың бөлігі, ор наласқан мекен-жайы: Ақтоғай ауданы, Ақтоғай а., Абай к-сі, 118, жалпы алаңы – 19,1 ш.м., соның ішінде пайдалы – 14,9 ш.м. (əкімшілік ғимаратының бірінші қабатындағы №4 бөлме бөлігі), қосалқы – 4,2 ш.м. (алаңдарды пропорционалды үлестік пайда-лану). Жалдау ақысының төменгі (бастапқы) мөл-шерлемесі – айына 6695 теңге. Кепілді жарна – 3348 теңге;

Лот №4 – тұрғын емес тұрақжайлардың бөлігі, орналасқан мекен-жайы: Баянауыл ауданы, Баянауыл а., Жарылғапберді к-сі, 12, жалпы алаңы – 5,69 ш.м., соның ішінде пайдалы – 4,75 ш.м. (əкімшілік ғи-маратының бірінші қабатындағы №1 дəліздің бөлігі), қосалқы – 0,94 ш.м. (алаңдарды пропорционалды үлестік пайдалану). Жалдау ақысының төменгі (бас-тапқы) мөлшерлемесі – айына 1995 теңге. Кепілді жарна –997 теңге;

Лот №5 – тұрғын емес тұрақжайлардың бөлігі, орналасқан мекен-жайы: Железин ауданы, Железин

а., Квитков к-сі, 2, жалпы алаңы – 5,14 ш.м., соның ішінде пайдалы – 4,0 ш.м. (əкімшілік ғимаратының бірінші қабатындағы №9 бөлме бөлігі), қосалқы – 1,14 ш.м. (алаңдарды пропорционалды үлестік пай-далану). Жалдау ақысының төменгі (бастапқы) мөлшерлемесі – 1802 айына теңге. Кепілді жарна – 901 теңге;

Лот №6 – тұрғын емес тұрақжайлардың бөлігі, орналасқан мекен-жайы: Ертіс ауданы, Ертіс а., Иса Байзақов к-сі, 11, жалпы алаңы – 22,31 ш.м., соның ішінде пайдалы – 16,1 ш.м. (əкімшілік ғимаратының бірінші қабатындағы №3 бөлме), қосалқы – 6,21 ш.м. (алаңдарды пропорционалды үлестік пайдала-ну). Жалдау ақысының төменгі (бастапқы) мөл-шерлемесі – айына 7820 теңге. Кепілді жарна - 3910 теңге;

Лот №7 – тұрғын емес тұрақжайлардың бөлігі, орналасқан мекен-жайы: Качиры ауданы, Тереңкөл а., Целинная к-сі, 167, мекен-жайы бойынша орна-лас қан, жалпы алаңы – 12,05 ш.м., соның ішінде пай далы – 8,3 ш.м. (əкімшілік ғимаратының бірінші қабатындағы №3 бөлме), қосалқы – 3,75 ш.м. (алаңдарды пропорционалды үлестік пайдалану). Жалдау ақысының төменгі (бастапқы) мөлшерлемесі – айына 4224 теңге. Кепілді жарна –2112 теңге;

Лот №8 – тұрғын емес тұрақжайлардың бөлігі, орналасқан мекен-жайы: Лебяже ауданы, Аққу а., Всеволод Иванов к-сі, 95, жалпы алаңы – 12,81 ш.м., соның ішінде пайдалы – 11,0 ш.м. (əкімшілік ғима-ратының бірінші қабатындағы №3 бөлме), қосалқы – 1,81 ш.м. (алаңдарды пропорционалды үлестік пай-далану). Жалдау ақысының төменгі (бастапқы) мөлшерлемесі – айына 4490 теңге. Кепілді жарна – 2245 теңге;

Лот №9– тұрғын емес тұрақжайлардың бөлігі, орналасқан мекен-жайы: Екібастұз қ. Мəшһүр Жү-сіп к-сі, 94, жалпы алаңы – 12,55 ш.м., соның ішін де пайдалы – 9,25 ш.м. (əкімшілік ғимаратының бірінші қабатындағы №9 бөлме бөлігі), қосалқы – 3,3 ш.м. (алаңдарды пропорционалды үлестік пайдалану). Жалдау ақысының төменгі (бастапқы) мөл шерлемесі – айына 7332 теңге. Кепілді жарна - 3666 теңге;

ҚР АШМ Орман жəне аңшылық шаруа-шылығы комитетінің «Ертіс Орманы» мемле кет-тік орман табиғи резерваты» ММ балансында тұрған:

Лот №10 – тұрғын емес тұрақжайлардың бөлігі, орналасқан мекен-жайы: Шарбақты ауданы, Шалдай а., Ленин к-сі, 60, жалпы алаңы – 14,9 ш.м., соның ішінде пайдалы – 11,3 ш.м. (ғимаратының бірінші қабатындағы №6 бөлме), қосалқы – 3,6 ш.м. (алаңдарды пропорционалды үлестік пайдалану). Жалдау ақысының төменгі (бастапқы) мөлшерлемесі – айына 2321 теңге. Кепілді жарна –1161 теңге;

Лот №11 – тұрғын емес тұрақжайлардың бөлігі,

орналасқан мекен-жайы: Лебяже ауданы, Шақа а., Клубная к-сі, 1, жалпы алаңы – 80,78 ш.м., соның ішін де пайдалы – 41,0 ш.м. (№25 бөлме), қосалқы - 39,78 ш.м. (алаңдарды пропорционалды үлестік пай-далану). Жалдау ақысының төменгі (бастапқы) мөлшерлемесі – айына 12 585 теңге. Кепілді жарна – 6292 теңге.

Тендер өткізу шарты мен жеңімпазды таңдау өлшемі Мекеме қызметкерлеріне тамақтандыруды ұй-

ым дастыру үшін асхана ретінде пайдалануға кейін-нен сатып алу құқығынсыз нысанды жалға беру; Қоғамдық тамақтандыру саласындағы жұмыс

тə жірибесі кемінде 5 жыл; Тағамды сапалы дайындау (өнімдер сапалы əрі

та за болуы тиіс, гарнирлер дайындау үшін жармалар тазартылған болуы тиіс); Тағамдар ассортиментінің сан алуандығы:- бірінші тағам екі атаудан кем болмауы керек;- екінші тағам жеті атаудан болмауы керек;- пісірме жеті атаудан кем болмауы керек;- салаттар екі атаудан кем болмауы керек;- үшінші тағам (сусындар) алты атаудан кем бол-

мауы керек; Санитарлық-гигиеналық нормаларды сақтау; Қызмет көрсетудің мəдениеттілігі мен же дел-

дігі; Нысанның баланс ұстаушысымен жұмыс кес-

те сін келісу қажет; Ай сайынғы төлемақы.Нысан үшін ең жоғары жалдау ақысының сома-

сын ұсынған жəне тендерлік құжаттамада қамтылған барлық талаптарға сай келетін тендер қатысушысы тендер жеңімпазы болып танылады.

Мүліктік жалдау мерзімі – бір жылға дейін.Тендер нысанының қысқаша сипаттамасы -

тұрғын емес тұрақжайдың бөлігі, «Павлодар облы-сы бойынша салық департаменті» балансында тұр, орналасқан мекен-жайы: Павлодар қ., Ленин к-сі, 57, жалпы алаңы – 137,9 ш.м., оның ішінде пайдалы ала ңы – 103,1 ш.м. (ғимаратының бірінші қабаттағы №16, 17, 18 бөлмелер), қосалқы - 34,8 ш.м. (алаң-дарды пропорционалды үлестік пайдалану).

Жалдау ақысының бастапқы мөлшерлемесі айына – 26855 теңге. Жалдау ақысына нысандағы ком муналдық қызметтерге жəне қызмет көрсетуге жұмсалатын шығындар кірмейді.

Кепілді жарна – 53709 теңге.Кепілді жарна – «Қазақстан Республикасы Қар-

жы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің Павлодар мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті» ММ шо-тына енгізіледі, код 2170176, БСН 120340001459, КБЕ 11, КНП 171, ИИК KZ640705012176006, БИК ККМҒКZ2A, «ҚР ҚМ Қазынашылық комитеті» ММ.

Тендерге қатысуға өтінімдер қабылдаудың мерзімі - өтініш тендер өткізу туралы хабарлама жа-рияланған күнінен бастап құжаттардың белгіленген топтамасымен қабылданады жəне тендер өткізуге дейін бір жұмыс күн ішінде аяқталады.

Тендерге қатысу үшін қажетті құжаттар тізбесі –

1) тендерге қатысуға үміткердің келісімі қам-тылған тендерге қатысуға өтініші жəне оның тендер шартын орындауы бойынша міндеттемесі мен тиісті шартты жасауы;

2) жапсырылған конверттегі тендер шарты бойын-ша ұсыныс;

3) заңды тұлғалар үшін – мемлекеттік тіркеу (қай-та тіркеу) куəліктің, құрылтай құжаттардың (құрыл-тай шарты мен жарғының) көшірмелері жəне салыс-тыру үшін түпнұсқасын міндетті көрсетуімен салық төлеушінің куəлігі немесе аталған құжат тардың но-тариалды расталған көшірмелері.

жеке тұлғалар үшін – жеке кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу куəлігінің, жеке тұлғаның жеке басын куə-ландыратын құжаттың көшірмелері, салық төлеу-шінің куəлігі жəне салыстыру үшін түпнұсқасын міндетті көрсетумен бірге үй кітапшасы немесе аталған құжаттардың нотариалды куəландырылған көшірмелері.

4) акционерлік қоғамдар үшін – бағалы қағаз-дарды ұстаушылардың тізілімінен көшірмені.

жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер үшін серіктестік қатысушыларының

тізілімінен көшірме (серіктестік қатысушыла-рының тізілімін жүргізу жағдайында).

5) шетелдік заңды тұлғалар үшін – қазақ жəне орыс тілдеріне аударылып

нотариалды расталған құрылтай көшірмелері.6) кепілді жарнаның аударылғандығын растайтын

төлем тапсырмасының көшірмесі.7) өтініш беру сəтінде салық берешегінің болмауы

туралы салық органынан анықтама.Өтініш қосарланған конверттерде қабылданады.

Сыртқы конвертте құжаттар, ішкі конвертте үміт-кердің ұсынысы қамтылуы тиіс, конверт жапсы-рылған жəне мөрленген болуы тиіс. Құжаттарды тіркеу үшін тігілген түрінде, беттері нөмірленген жəне соңғы бетіне қол қойылып жəне мөр басылуы тиіс (жеке тұлға үшін, егер мұндай болса).

Шарт жасасу мерзімі – тендер жеңімпазымен шарт тендер хаттамасына қол қойылған күннен кешіктірілмей жасалады.

Өтінімдер қабылдау, тендер нысанымен танысу жəне тендерлік құжаттаманы тендер өткізу туралы хабарлама жарияланған күннен бастап мына мекен-жайда алуға болады: Павлодар қ., академик Сəтбаев к-сі, 136, 517-бөлме (анықтама алу теле-фоны 32-50-94).

ТЕНДЕР ӨТКІЗУ ТУРАЛЫ ХАБАРЛАМАҚазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру комитетінің Павлодар мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті

республикалық мүлікті мүліктік жалға беру бойынша тендер өткізеді

Назар аударыңыз! Маңғыстау мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті мемлекеттік тұрғын үй емес қордың жайларын жалға беру бойынша тендер өткізеді

ТЕНДЕР ӨТКІЗУ ТУРАЛЫ ХАБАРЛАМАҚазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік

мүлік жəне жекешелендіру комитетінің Павлодар мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті республикалық мүлікті мүліктік жалға беру бойынша

тендер өткізеді

Жан-жақты «қаруланған» білім мен білік өрісті іске жол ашып қана қоймайды, ұйытқы да болады. Білім алу бар да, оны іске асыру бар. Сондықтан да шығар, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев биылғы Жолдауында «Бəсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз ке-рек», дей келіп: «Қазіргі əлемде жай ғана жап-пай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен жəне ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс», деді.

Еліміздің əлеуметтік-экономикалық да-муының стратегиялық бағыттарына сəйкес білім беру жүйесін дамыта отырып, əлемдік білім кеңістігіне қарай ықпалдастыру негізгі бағдарға айналуда. Оның негізінде жас ұрпақты қоғамның ең маңызды құндылығы ретінде

таныта білу, олардың рухани жандүниесінің кіршіксіз таза көзқарасы мен шығармашылық деңгейі биік, танымдық құндылықтары жо-ғары, отаншылдық рухының мықты болып жетілуі жатыр. Бұл талаптарды орындау үшін бүгінгі таңда білім беру саласында жаңа оқыту технологиялары мен əдістерін шектемей, білім берудегі дүниетанымдық ұстанымдарды қайта қарау қажеттігі туындауда. Əсіресе, рухани-адамгершілік құндылықтарға бетбұрыс жа-сау барысында Кембридж (Ұлыбритания) тəсілінің теориялық негіздерінен үйренер үлгі бар. Осындай игілікті жұмысты Алматы қаласындағы «Педагогикалық шеберлік орталығы» іске асыра бастады. Оған ұйтқы болып келе жатқан аталмыш орталықтың ди-ректоры Берік Асубаев бастаған ұжым.

Өткен жылдың қыркүйек – қараша айларын-да біздің мектептің 5 мұғалімі сол орталықта

өз шеберліктерін шындап, біліктілігін көтерді. Біліктілікті көтеру курстарында Кембридж университетінің мамандарынан дəріс алған халықаралық деңгейдегі маман сабақ берді.

Сегіз ғасырдан астам тарихы бар Кем-бридж университетінің іс-тəжірибесін мең-геру арқылы мұғалімдер білімнің мəнін, жа-уапкершіліктің салмағын ұғынумен қатар, икемді, құзыретті, шығармашылықпен жұмыс істеуге əзір болуға үйренуде. Ең басты мақ-сат – Назарбаев зияткерлік мектептерінің жинақтаған тəжірибесін қазақстандық жəне шетелдік үздік педагогикалық жетістіктермен ұштастыра отырып, оқушыға жан-жақты білім беру. Біз осыны ескеріп, мектеп ұжымы кеңесе келіп, жоғарыдағы орталықпен өзара келісімге отырып, білім беру ісіндегі тəжірибелік жұмысты бастадық. Яғни, озық үлгіні оқып үйрене отырып, өз мектебімізде орнықтыруды жөн көрдік.

Орталықтың Австралиядан келген кеңесші тренері Ларри Брода мектеп мұғалімдерімен жете танысып, өзінің тренинг-сабақтарын жүргізуде. Бұл тренингтер педагогтар «Жеке тұлғаға бағытталған амалды» қолдана отырып,

топ жəне жұп болып «оқу, оқудағы өзгерістер» туралы сұхбаттасады. Өздеріне тиімді амал-дарды талдайды жəне өз тəжірибелері жөнінде пікір алмасады. Тренинг соңында ұстаздар «мүмкіндіктерді зерттеу мүмкіндіктері» ту ралы тұжырым жасап, білу икемділігін жетілдіретін стратегиялармен танысады.

Осындай елімізде болып жатқан құнды-лықтардың өзгеруі жаңа ғасырдың мұғалімін дайындау міндетімен байланысты. Біз жаңа мағлұматтарды қабылдап қана қоймай, сыни тұрғыдан ой елегінен өткізіп, өз жұмысымызға, ізденістерімізге тиімді пайдаланатын бола-мыз. Бұл ұрпақ болашағы сеніп тапсырылған əр мұғалімнің міндетті ісі деп білемін. Біздің педагогикалық шеберлік орталығымен бір-лесіп жасаған бағдарламамыз ұстаздардың біліктілігін арттырумен қатар, шəкірттеріне сапалы білім беруіне, тəрбие үйретуіне өз ықпалын тигізеді деген сенімдемін.

Нұрайым ҮСЕНОВА,Алматы қаласындағы № 172

жалпы білім беретін мектептің директоры.

Білім. Бағдарлама. Білік.

Жаѕа єасыр мўєалімі озыќ їлгіден їйренсе ўтады

16 ақпан 2013 жылwww.egemen.kz8 16 ақпан 2013 жылwww.egemen.kz8

Газет мына қалалардағы:010008, Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС,050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС,110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС,030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Мистоль» ЖШС,160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ,080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС,040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы,070002, Өскемен қ., Космическая к-сі, 6/3, «Шығыс ақпарат» КМКбаспаханаларында басылып шықты.

Меншік иесі:“Егемен Қазақстан”

республикалық газеті”акционерлік қоғамы

ПрезидентСауытбек АБДРАХМАНОВ

Вице-президент – бас редакторЖанболат АУПБАЕВ

Вице-президентЕркін ҚЫДЫР

МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А.

АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-73-80.БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru , egemenkz@maіl.kzАлматыда: факс (727) – 273-73-80, электронды пошта – egemalm@host.kz

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – (717-2) 37-61-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – (713-2) 56-01-75;Талдықорған – 8 (728) 27-05-70;Атырау – (712-2) 32-94-07;

Көкшетау – (716-2) 25-76-91;Қарағанды – (721-2) 43-94-72;Қостанай – (714-2) 39-12-15;Қызылорда – (724-2) 27-00-85Орал – (711-2) 28-80-35;Өскемен – (723-2) 25-28-41;

Павлодар – (718-2) 57-18-09;Семей – (722-2) 52-26-86;Тараз – (726-2) 43-37-33;Шымкент – 8 (701) 404-36-29;Петропавл – (715-2) 50-72-50.

ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-73-97, gulnurekkz@mail.ru

Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.А

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы

5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне

ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009

Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы200 601 дана.

Нөмірдің кезекші редакторы

Жақсыбай САМРАТ.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 10 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921Газет Астана қ., Жұбанов к-сі, 24/1, «Издательство БМ» ЖШС-те басылды, тел. 93-98-25. Тапсырыс №172 ek

Ақпарат айдынында ай тарлықтай табысқа ие «ТНС Гэл лап Медиа Азия» (TNS Gallup Media Asia) зерттеу ком паниясының мə лі-меттері бо йынша би ыл қаңтардың 1-і мен ақпанның 10-ы аралығында «Қазақстан» ұлттық телеарнасы 100 мыңнан төмен тұрғындары бар елді мекендер, яғни шағын қалалар, аудандар мен ауыл тұр ғындары арасында 23,3% орташа тəуліктік үлес көрсеткішімен алдыңғы орынға табан тіреді. Осылайша 6+ бағамы бойынша, (6 жастан жоғары қазақ жəне орыс тілді көрермендер арасында) ұлттық арна қазақ тілді аудитори-яда ғана емес, барлық деңгейдегі көрерменді қамтыған отандық өзге телеарналардың ал-дына шықты.

Мемлекет басшысының ті келей тап-сырмасы бойынша «Қа зақстан» ұлттық ар-насы 2011 жылдың қыркүйегінен 100 пай-ыз қазақ тілінде хабар тарата бастаған еді. «Қазақстан» ұлттық арнасы жұртшылық сұранысын қанағаттандырып қана қоймай,

көрерменнің көкейіндегісін де дөп табуымен ерекшеленуде. Бір сөзбен айтқанда, ұлттық ар на ақпараттық-сараптамалық, əлеуметтік, танымдық хабарлары, қызықты мегажоба-лары мен тартымды телехикаялары арқылы жұртшылықты өзіне тарта түсуде.

Зерттеу басталғалы (2012 жыл дың сəуір ай-ынан бері) алты жастан жоғары тек қазақ тілді көреремендер саны бойынша, «Қазақстан» ұлттық арнасы 30,6 пайыздық орташа тəуліктік үлес көр сеткішімен бірінші орында келеді. Жоғарыда көр се тілген «ТНС Гэллап Медиа Азия» зерттеу ком паниясының мəліметтері 100 пайыз мемлекеттік тіл де хабар тарата-тын «Қа зақстан» теле арнасының өзге ұлттар арасында да үлкен сұранысқа ие екенін дəлелдейді. Бұл – «Мемлекеттік тіл – барша қазақ стандықтарды біріктіруші фактор болуы тиіс», – деген Ел ба сы сөзінің шындыққа айна-ла бастағанының нақты көрінісі.

«Егемен-ақпарат».

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан».

Орал өңіріндегі Пойма ас-тық қабылдау кəсіпорны ЖШС жетекшілері азық-түлік келі сім-шарт корпорациясы ҰҚ АҚ-қа тиесілі 14 мың тоннаға жуық ас-тықты ұрлағаны белгілі болып отыр. Ақшалай құнға шаққанда оның мөлшері 596 миллион 766 600 теңге. Осы дерек бойынша Батыс Қазақстан облыстық про-куратурасына қарасты арнайы прокурорлар басқармасы қыл-мыстық іс қозғады. Тергеу жү-ріп жатыр. Қазір анықталғаны

өт кен жылдың сəуір-тамыз ай-лары аралығында кəсіпорын ди-ректоры М. заңсыз əрекеттер жасап ЖШС құрылтайшысы Ж.-ның ауызша нұсқауы бойынша құжаттарды ресімдеусіз өн дірістік корпорацияға тиесілі астықты өзге жақтарға бірнеше дүркін жөнелткен. Осы кезде ЖШС құрылтайшысы өзінің қызметтік өкілеттігін асыра пайдаланып ал-дау мен сенімге қиянат жасаудың шектен тыс еркіндігіне жол бер-ген. Ол ұрланған астықты іс жүзінде жоқ екенін жасырып, са-налы түрде, қасақана үнсіз қал ған. Осындай жымысқы жолдармен

Пойма астық қабылдау кəсіпорны ЖШС ай сайын өткен жылдың та-мыз айлары аралығында жоғарыда аталған корпорация алдына есеп-шот фактураларын шығаруды жүзеге асырған.

Бүгінгі күні прокурорлық тек-серулердің барысында ірі мөл-шердегі астық ұрлау көрінісінің жалпы нобайы анықталды. Мұның өзі облыстың азық-түлік қауіпсіздігіне елеулі нұқсан кел-тіреді деген ұйғарым жасалу-да. Аталған ЖШС жетекшісіне өздеріне сеніп тапсырылған аса ірі мөлшерде астықты иеленіп алу жəне ысырап ету мақсатын

көздеген деген айып тағылуда. Мұндай алаяқтық дерегі қыл-мыстық кодекстің 176-бабы 4-бө-лігіне сəйкес келеді.

Осылайша, қылмыс жаса-ды деген сезікпен Пойма астық қа былдау кəсіпорны ЖШС бас құрылтайшысы, осы кəсіпорынның директоры ұсталып қамауға алын-ды. Олар Орал қалалық ішкі істер басқармасының уақытша ұстау ка-мерасына орналастырылды.

Сөйтіп, Пойма астық қабылдау кəсіпорнының басшылары Ж. мен М.-ның қылмыстық əрекеттері сал-дарынан Азық-түлік келісімшарт корпорациясына 601 миллион теңгеден астам зиян келтірілген.

Батыс Қазақстан облысы,Теректі ауданы.

Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ,«Егемен Қазақстан».

Атырауда экономиканың əр саласын өркендетумен бірге, спортты да, соның ішінде олим пиадалық спорт түрі – таэк-вондоны дамытуға баса көңіл бөлінуде. Мақсат – жас тарды саламатты өмір салтын қалыптастыруға тартып, болашақ олимпиа-да чемпиондарын шығару.

– Бізді Қазақстанға, со ның ішінде Атырауға Бүкілдү ние жү зілік таэквондо фе дера ция сы ның жіберетінін білгенде, ерекше қуандық. Себебі, Аты рауда мықты жас таэквондошы лар бар деп естігенбіз, – деп өз ойымен бөлісті корейлік жат -тықтырушы Хиюн Сук. – Атырау – Олимпиаданың тұңғыш қола жүлдегері Арман Шылманов шық қан өңір. Өткен жылы Гүл нафис Айтмұхамбетованың Лон-дон Олимпиадасына қатыс қа нын білеміз. Атырауда таэ квон до спорты жақсы жолға қо йылғаны на қанықтық. Жалпы, бұл спортқа əлем елдерінде қы зығушылық

артып келеді. Қазақстанда да солай, осы ел-ден Олимпиада жүлдегері шыққаны қазақ халқына бұл спорттың жат емес екенін білдіреді.

Хиюн Сук – жыл басында Бүкіл-дүниежүзілік таэквондо фе де ра циясының ұйғаруымен атал мыш спорт түрін дамы-ту, тəжірибе алмасу мақсатында Атырауға жіберілген екі жат тық тырушының бірі. Оның қа сын да Сунг Жэ деген жəне бір жат-тықтырушы бар. Екеуі де Ко реядан тамыр тартқан таэ квон до жаттықтырушылары, спорт тың осы түрінен төртінші дан қара белбеуді иеленіпті. Таэ квондодан облыстың аға жат тықтырушысы Бауыржан Төре баевтың айтуынша, екеуі жас болса да үлкен жетістіктерге қол жет кізіп үлгер-ген, халық ара лық дəрежедегі сын дарда жүлдегерлер қатарынан көрініп жүрген таэквондошылар. Қазір олар атыраулық жас таэквондошыларды осы спорттың қыр-сырына қанықтыруда.

Атырау облысы.

Шеберліктерін шыѕдауда

Мəссаған!

Ќўрылтайшы ќамауєа алынды

Алєашќы орындаєы арна

Мен Алматы облысы, Талғар ауданы, Тұздыбастау ауылындағы Бердіқұлов көшесінің №17 үйінде тұрамын. Кеңес өкіметі кезінде бұл ғимарат балалар интернаты болған. Ал осы үйді 1991 жылы пай есебінен алған едім. Ол алғашында «Алатау» кооперативінің жекеменшігінде болды. 1991 жылы осы үйді жекешелендіруге қатысты он адамнан купон сатып алып, кооператив есебіне өткіздім. Кейін бұл қаржы жеткіліксіз деген соң 165 мың теңге тағы төледім. «Алатау» кооперативі электр қуатына қарыз болуына байланысты өзінің атына өзгеріс енгізді. 2004 жылға дейін бұл үйде электр қуаты болған жоқ. Менің жеке өзім электр қуаты үшін 210 мың теңге төледім.

Бүгінгі күні сəбилер үйінен төрт бала асырап алып, соларды жеткізудің жолында жүрмін. Осы балалардың несібесі жəне өзімнің еңбегіме орай сөз етіп отырған үйдегі үш бөлме жəне үй аумағындағы 10 сотық жерді жекешелендіріп алған едім. Бірақ, 2009 жылы менің меншігімдегі жеріме көз алартушы пайда болды. Амангелді Мақатов деген азамат жерімді өзінікі деп сотқа берді. Басында бұған онша мəн бермедім. Себебі, жерге қатысты құжаттарыма сендім. Бір күні мені сотқа шақырды. Мақатов сотқа жүгініпті. Сол күннен бастап өмірім əуре-сарсаңмен келеді.

2002 жылы 7 қазанда Алматы облысындағы Талғар аудандық сотының судьясы Н.Досполовтың шешімінде менің «Ақбұлақ» кооперативі мен арамыздағы сату-са-тып алу келісімшартын дұрыс деп тауып, Бердіқұлов көшесіндегі №17 үйді жəне оған қатысты жерді ме-нің меншігімде екенін растаған. Соған қарамастан, жоғарыда аты аталған Мақатов мырза бұл жерді Рафатов деген біреуге сатып жіберген. Енді мен жерімді заңсыз иеленіп отырған сол Рафатовты сотқа бердім. Бірақ, Талғар аудандық сотының судьясы Н.Шаймерденов менің Рафатовқа қатысты талап-арызымды қараусыз қалдыруға шешім шығарды.

Сонымен, менің бармаған жерім, ашпаған есігім қалған жоқ. Бір тыңдар құлақ таппай тығырыққа тірелгендіктен жағдайымды ел газеті – «Егеменге» жазып отырмын. Менің мұңымды тиісті орындарға жеткізерсіздер деп сенемін.

Бибігүл ЖИЕНБАЕВА.Алматы облысы, Талғар ауданы, Тұздыбастау ауылы.

Редакцияға хат Спорт

Ґз жерімнен айырылып ќалар тїрім бар

www.egemen.kz/lat - латын www.egemen.kz/tote - төте жазу www.egemen.kz/pdf - PDF

«ЕГЕМЕНДІ» бүкіл əлем қазақтары оқи алады«ЕГЕМЕНДІ» бүкіл əлем қазақтары оқи алады

Биылғы жылдың басынан бері газет сайты кириллицамен қатар, латын əліпбиімен жəне төте жазумен де жарық көруде.

Есілдегі демалыс

Дастан КЕНЖАЛИН,«Егемен Қазақстан».

Біздің жігіттер қарсыласынан басым түс іп , ала тақиялы ағайындарды 8:2 есебімен ұтты. Осы кездесуде біздің боксшылар-дан 91 килодағы Антон Пинчук пен ең жеңіл салмақтағы Біржан Жақыптан басқаларының бəрі қарсыластарынан басым болды. Соның ішінде Ілияс Сүлейменов (52 кг.), Қайрат Ералиев (56 кг.), Берік Абдрахманов (60 кг.) пен Жəнібек Əлімханұлының (75 кг.) өнері жанкүйерлердің көңілінен шықты деуге болады. Беріктің

ширақ қимылы, Қайраттың шар-шы алаңда өзін еркін ұстап, бокстасуы, Жəнібектің гүрзі жұдырықтарымен соққылар жасағаны қарсыластарына еш мүмкіндік бермеді. Сондай бір сəтте Жəнібектің үшінші раундта Шухрат Аблуллаевты нокдаунға жіберіп үлгергенін айту керек. Ал, Мерей Ақшалов, Данияр Елеусінов, Əділбек Ниязымбетов пен Иван Дычко жеңіске жетсе де расы керек кешегідей өнер көрсете алмады. Олардың бүгін Украинамен өтетін кездесуде жақсы қырынан көрінетініне сенеміз.

Əзербайжан мен Украина ара сындағы кездесу де 5:5 есе бі мен аяқталды. Бұл жек-пе-жекке екі жақтың да кешегі жеңілістен кейін, намысқа тыры-сып, барын салып өнер көрсетуге шыққанына куə болдық. Онда Əзербайжан құрамасында бізге ең жеңіл салмақтағы Мунасиб Мамедовтың, Гейбатулла Гад-жа лиевтің (64 кг) айқасы ұнаса, Украина командасында Евгений Хитров (75 кг) пен Олександр Ганзуляның (81 кг) жекпе-жегі көңілімізден шықты.

Бүгін Қазақстан құрамасы Ук раинамен, ал Əзербайжан Өз-бекстанмен кездеседі.

Суретті түсірген Ерлан ОМАРОВ,

«Егемен Қазақстан».

Жерлестеріміздіѕ кезекті жеѕісі Астанада «Төрт елдің» турнирі одан əрі жалғасуда. Кеше Қазақстан құрамасы Өзбекстан боксшыла-рымен, ал Əзербайжан Украина командасымен кездесті.

Жəнібек Əлімханұлы шабуылдауда.

16 ақпан 2013 жыл www.egemen.kz 9РЕСМИ БӨЛІМ

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 14 желтоқсан №1607 Астана, Үкімет Үйі

«Жол шаруашылығын құқықтық қамтамасыз етуді жетілдіру туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылғы 5 қыркүйектегі №845

қаулысына өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1.«Жол шаруашылығын құқықтық қамтамасыз етуді жетілдіру туралы» Қазақстан Республикасы

Үкіметінің 1998 жылғы 5 қыркүйектегі № 845 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 1998 ж., № 31, 269-құжат) мынадай өзгерістер мен толықтыру енгізілсін:

1) көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасының аумағында автомобиль жолдарын пайдалану қағидалары:

мынадай мазмұндағы 4-1-тармақпен толықтырылсын:«4-1. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:паспорт – сыртқы (көрнекі) жарнама объектісі мен жол сервисі объектісі нақты жай-күйінің ав-

томобиль жолдары саласындағы нормативтік-техникалық құжаттарда белгіленген талаптарға сəйкестігін растайтын құжат;

техникалық шарт – автомобиль жолдарында жол қозғалысы қауіпсіздігін жəне жол ғимараттарын сақтауды қамтамасыз ету мақсатында жұмыстарды жүргізу кезінде орындалуға жата-тын нормативтік техникалық талаптарды белгілейтін құжат.»;

11, 12жəне 12-1-тармақтармынадайредакциядажазылсын:«11. Жолдарда жұмыс жүргізуге автомобиль жолдарын басқарушы немесе осы Қағидаларда

көзделген жағдайларда жол полициясының бөлімшелері берген жұмыс жүргізу құқығына рұқсат (ордері) болған кезде ғана жол беріледі.

Автомобиль жолдарын басқарушылар тиісті рұқсатты (ордерді) берген кезде жұмыс жүргізу басталғанға дейін үш жұмыс күні бұрын жол полициясының бөлімшелерін хабардар етеді.»;

12. Автомобиль жолдарын пайдаланушылар:1) жол органдарымен:ірі габаритті жəне (немесе) ауыр салмақты көлік құралдарының жүруіне; автомобиль

жолдарының арналардың, байланыс жəне электр беру желілерінің, мұнай құбырларының, газ құбырларының, су құбырларының жəне темір жолдардың жəне басқа да инженерлік желілер мен коммуникациялардың кесіп өтуіне;

автомобиль жолдарының жол бойындағы жолағында қонақ үйлерді, мотельдерді, кемпингтерді, автомобильдерге жанармай құю станцияларын, техникалық қызмет көрсету станцияларын, тамақтану жəне сауда пункттерін орналастыруға;

автомобиль жолдарының жолақ бөлігінде сыртқы (көрнекі) жарнаманы орнатуға;жүктерді тиеу жəне түсіру үшін жолдан түсу орындары мен алаңдар жасауға;автомобиль жолдарында көлік құралдары мен жаяу жүргіншілердің жүруіне кедергі келтіретін

кез келген жұмыстарды жүргізуге;автомобиль жолдарының жолақ бөлігінде жəне жол бойындағы бөлігінде сыртқы жарық түсіру

тіреулерін орнатуға;ескерткіштер қоюға, шарбақтарды, сəндік ағаштарды отырғызуға;жалпы пайдаланымдағы жолаушы көлік құралдары қозғалысының маршруттарын ашуға жəне

аялдама пункттерін орналастыруға;2) жол полициясының бөлімшелерімен:автомобиль жолдарында бұқаралық жəне спорттық іс-шараларды өткізуге келісімдер жүргізеді.12-1. Жол органдары өтініш берген сəттен бастап бес жүмыс күнінен кешіктірмей жүргізілетін

автомобиль жолдарының жолақ бөлігінде сыртқы (көрнекі) жарнаманы орнатуға келісуді қоспағанда (техникалық шарттар мен паспорттар беруді жүзеге асырады), жеті жұмыс күнінен кешіктірмей жүргізеді.

Жол полициясының бөлімшелері келісуді жеті жұмыс күнінен кешіктірмей жүргізеді.14-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«14. Қазақстан Республикасының автомобиль жолдары бойынша қозғалу үшін арналған

автокөлік құралдарының мүмкін болатын параметрлерін, Қазақстан Республикасының аумағындағы бөлінбейтін ірі габаритті жəне ауыр салмақты жүктерді тасымалдауды ұйымдастыру жəне жүзеге асыру қағидаларын Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.»;

23-тармақтың 3) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«3) жол белгілері мен қоршауларды орналастырудың жəне жұмыс жүргізілетін орындардың

схемасын;»;24-тармақ алынып тасталсын;32-тармақтың үшінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«жол органдарының, автомобиль жолдарын басқарушылардың немесе осы Қағидаларда

көзделген жағдайларда, жол полициясы бөлімшелерінің тиісті келісімінсіз жөндеу жəне басқа жұмыстар жүргізуге;»;

44-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«44. Бұқаралық жəне спорттық іс-шараларды өткізу кезінде жолдарда қозғалысты шектеу

немесе тоқтату туралы шешімді жол полициясының бөлімшелері қабылдайды.»;46-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«46. Жолдың немесе жолдың жолақ бөлігінің шегінде жұмыс жүргізуші ұйымдар мен азаматтар

жол органдарымен келісілген техникалық шарттары мен жұмыс мерзімдерін сақтамағаны, сондай-ақ жұмыс жүргізу аймағында да, уақытша кіретін жəне шығатын жерлерде де қозғалыстың қауіпсіздігін сақтамағаны үшін заңда белгіленген тəртіппен жауапты болады.»;

2) көрсетілген қаулымен бекітілген Жалпы пайдаланымдағы автомобиль жолдарының жолақ бөлігінде сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру тəртібінде:

7-тармақтың бірінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:«7. Паспортты халықаралық жəне республикалық маңызы бар жалпы пайдаланымдағы

автомобиль жолдары бойынша жол органы немесе облыстық немесе аудандық маңызы бар жалпы пайдаланымдағы автомобиль жолдары бойынша жергілікті атқарушы орган бес жұмыс күні ішінде береді.»; 15-тармақтың бірінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:

«15.Құжаттамаларды тиісінше ресімдемей жəне оны жол органдарында немесе жергілікті атқарушы органдарда келіспей, сыртқы (көрнекі) жарнама объектілерін өз бетінше орналастыруға тыйым салынады.».

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 14 желтоқсан №1602 Астана, Үкімет Үйі

Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік органдарының қызметтік тұрғын жайларын құру жəне

беру қағидаларын бекіту туралы

«Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік органдары туралы» 2012 жылғы 13 ақпандағы Қазақстан Республикасы Заңының 84-бабының 3-тармағына сəйкес Қазақстан Республи-касының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік органдарының қызметтік тұрғын жайларын құру жəне беру қағидалары бекітілсін.

2. Осы қаулы 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы2012 жылғы 14 желтоқсандағы №1602 қаулысымен бекітілген

Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік органдарының қызметтік тұрғын жайларын құру жəне беру қағидалары

1. Жалпы ережелер1. Осы Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік органдарының қызметтік тұрғын жай-

ларын құру жəне беру қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар) «Тұрғын үй қатынастары туралы» 1997 жыл-ғы 16 сəуірдегі (бұдан əрі – Заң) жəне «Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік органдары туралы» 2012 жылғы 13 ақпандағы Қазақстан Республикасының заңдарына сəйкес əзірленген.

2. Осы Қағидалар Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік органдарын (бұдан əрі – АрМО) жедел басқару құқығындағы меншік құқығы мемлекетке тиесілі тұрғын жайларға қолданылады.

3. АрМО-ның қызметтік тұрғын жайы АрМО тұрғын жай қорынан берілетін жəне АрМО-ның қызметкерлері мен жұмыскерлерінің, сондай-ақ олардың отбасы мүшелерінің олардың қызметтік міндеттерін орындау кезеңінде тұруына арналған, ерекше құқықтық режімдегі тұрғын жай болып та-былады.

4. Əскери қызметшілерді тұрғын жаймен қамтамасыз ету Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 28 тамыздагы № 1091 қаулысымен бекітілген Əскери қызметшілерді тұрғын үймен қамтамасыз ету қағидаларына сəйкес жүзеге асырылады.

2. АрМО-ның қызметтік тұрғын жайларын құру5. АрМО-ның қызметтік тұрғын жайларын кұру АрМО-ның жедел басқару құқығыңдағы тұрғын

жайлар есебінен жүзеге асырылады.6. АрМО-ның қызметтік тұрғын жайлары жатақханалардағы бөлмелерден, пəтерлерден, жеке

тұрғын үйлерден жəне əскери қалашықтарда, шекара заставаларында жəне өзге де жабық объектілерде орналасқан тұрғын жайларынан тұрады.

7. Қызметтік тұрғын жайларын есепке алуды АрМО-ның тиісті уəкілетті бөлімшелері жүргізеді. Тұрғын жайға мұқтаж АрМО қызметкерлері мен олардың отбасы мүшелерін есепке алуды қызметтік тұрғын жайларды есепке алу жөніндегі функциялар жүктелген құрылымдық бөлімшелер жүзеге асырады.

3. Қызметтік тұрғын жайларды беру тəртібіАрМО қызметкерлері мен жұмыскерлері өздерінің еңбек қатынастарының сипатына байланысты

міндеттерін орындауы кезеңінде тұрғын үй комиссиясының шешімі бойынша қызметтік тұрғын жай алады.

АрМО қызметтік тұрғын жайлары қызметкерлер мен жұмыскерлерге Заңмен белгіленген нормаларға сəйкес беріледі.

Қызметтік тұрғын жайлар осы Қағидалардың 11-тармағында көрсетілген барлық қажетті құжаттармен бірге баянат (өтініш) берілген күні бойынша кезектілік тəртібімен есепте тұрған тұрғын жайға мұқтаж АрМО қызметкерлері мен жұмыскерлеріне беріледі.

Есепке қою үшін қызметкерлер жəне жұмыскерлер АрМО тұрғын үй комиссиясына:1) АрМО мемлекеттік мекемесінің тұрғын үй комиссиясы төрағасының атына есепке қою

туралы баянат (өтініш);2) АрМО кадр бөлімшесінен отбасы құрамы, жеке деректері жəне олардың отбасы мүшелері,

нақты тұрғылықты мекенжайы туралы мəліметтері бар анықтама жəне қызмет (жұмыс) өтілі туралы анықтама;

3) мекенжай бюросының анықтамасы;4) аумақтық əділет органының анықтамасын (өтініш берушінің жəне онымен бірге тұрақты

тұратын отбасы мүшелерінің сол өңірде оларға меншік кұқығында тиесілі тұрғын жайының болмауы туралы);

5) жергілікті атқарушы органның анықтамасын (өтініш берушінің жəне онымен бірге тұрақты тұратын отбасы мүшелерінің коммуналдық тұрғын үй қорынан сол өңірде тұрақты пайдаланатын тұрғын жайының болмауы туралы) ұсынады.

Қажет болған жағдайда өтініш беруші денсаулық сақтау мемлекеттік мекемесінен қосымша:қосымша тұрғын бөлмеге құқық беретін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен аурулар

тізімінде көрсетілген кейбір созылмалы аурулардың ауыр түрлерімен сырқаттанатын отбасы мүшелерінің болуы туралы анықтама;

отбасында жиырма екі аптадан артық жүктілігі бар əйелдің болуы туралы анықтама ұсынады.Баянат (өтініш) тіркелген күннен бастап бір ай ішінде тұрғын үй комиссиясы ұсынылған

құжаттардың осы Қағидалардың 11-тармағында көзделген талаптарға сəйкестігін тексереді.Ұсынылған құжаттар сəйкес болмаған жағдайда өтініш берушіге пысықтау үшін қайтарылады.

Қызметкер немесе жұмыскер он жұмыс күні ішінде тұрғын үй комиссиясына қайта өтініш береді, бұл ретте баянаттың (өтініштің) бірінші тіркелген күні оны берген күн деп есептеледі.

Заңның 72-бабында көзделген жағдайларда қызметтік тұрғын жай беру үшін есепке қоюдан бас тартылады.

Тұрғын үй комиссиясы қызметтік тұрғын жай беру туралы шешім қабылдаған жағдайда күнтізбелік он бес күн ішінде өтініш беруші жəне АрМО-ның уəкілетті тұлғасы арасында жалдау шар-ты жасалады.

Қызметкер тұрғын жайды жалдау шартын үш данада жасайды, тұрғын жайды жалдау шартының бір данасы АрМО-ның уəкілетті бөлімшесінде сақталады, екіншісі мемлекеттік құпиялар туралы Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сəйкес жергілікті атқарушы органға беріледі жəне қатаң есептік құжат ретінде сақталады, үшіншісі өтініш берушіге беріледі жəне тұрғын жайға орналасуға негіз болатын құжат болып табылады.

Заңның 101-1-бабының 8-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, тұрғын үй төлемдерін алатын (тағайындалған) АрМО-ның қызметкерлеріне қызметтік тұрғын жай берілмейді.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 19 желтоқсан №1616 Астана, Үкімет Үйі

«Шағын өлшемді кемелерді жəне олар тоқтайтын базаларды (құрылыстарды) пайдалану қағидасын бекіту туралы» Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 14 шілдедегі № 798 қаулысына өзгеріс енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Шағын өлшемді кемелерді жəне олар тоқтайтын базаларды (құрылыстарды) пайдалану қа-

ғидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 14 шілдедегі № 798 қау-лысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2011 ж., № 47, 631-құжат) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Шағын өлшемді кемелерді жəне олар тоқтайтын базаларды (құрылыстарды) пайдалану қағидасы осы қаулыға қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 желтоқсандағы № 1616 қаулысына қосымша

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 14 шілдедегі № 798 қаулысымен бекітілген

Шағын өлшемді кемелерді жəне олар тоқтайтын базаларды (құрылыстарды) пайдалану қағидасы

1. Жалпы ережелер1. Осы Шағын өлшемді кемелерді жəне олар тоқтайтын базаларды (құрылыстарды) пайдалану

қағидасы (бұдан əрі – Қағида) Қазақстан Республикасының «Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы» 2002 жылғы 17 қаңтардағы жəне «Ішкі су көлігі туралы» 2004 жылғы 6 шілдедегі заңдарына сəйкес

қабылданды жəне шағын өлшемді кемелерді жəне олар тоқтайтын базаларды (құрылыстарды) теңіз жағалауындағы суда, ішкі су жолдарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының басқа су қоймаларында пайдалану тəртібін белгілейді.

2. Қағидада мынадай негізгі терминдер пайдаланылады: 1) кеме билеті – шағын өлшемді кемеге меншік құқығын жəне осы кеменің Қазақстан

Республикасының Мемлекеттік туын көтеріп жүзу құқығын растайтын құжат;2) судағы жүрдек аттракцион – шағын өлшемді кеменің көңіл көтеретін жүзу құралдарын сүйреу

арқылы ойын-сауық түрі («банандар», «шайбалар», «су шаналары» жəне басқалар);3) шағын өлшемді кемені басқару куəлігі – шағын өлшемді кемені басқару құқығына

біліктіліктің болуын растайтын құжат;4) шағын өлшемді кеменің кеме жүргізушісі – шағын өлшемді кеменің меншік иесі болып табы-

латынына немесе оны өзге заңды негізде басқаруына қарамастан, шағын өлшемді кемені басқаратын жəне тиісті куəлігі бар адам. Кеме жүргізушіге кеме жүргізуге оқытатын адам теңестіріледі.

3. Шағын өлшемді кемелері бар заңды тұлғалар немесе дара кəсіпкерлер осы кемелерді пайдала-ну жəне олар тоқтайтын базаларды (құрылыстарды) пайдалануға жауапты адамдарды бөледі.

4. Қағиданың орындалуын бақылауды Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі Көліктік бақылау комитетінің аумақтық органдары (бұдан əрі – Комитеттің аумақтық ор-гандары) жүзеге асырады.

5. Шағын өлшемді кемелермен саяхатқа, ұжыммен демалуға шыққанда жəне бұқаралық іс-шаралар кезінде иелері судағы қауіпсіздік, қоғамдық тəртіп жəне қоршаған ортаны қорғауға жауапты адамдарды тағайындайды.

6. Су объектілерінде судағы жүрдек аттракциондарды жүргізу кезінде аттракцион иесі сүйрейтін шағын өлшемді кемеге тіркеп сүйрелетін ойын-сауық жүзу құралына қызмет көрсету жəне байқау жөнінде жауапты адамды тағайындайды.

7. Осы Қағиданы бұзған адамдар Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сəйкес жауапкершілікке тартылады.

2. Шағын өлшемді кемелерді пайдалану8. Жолаушылар сыйымдылығы, жүк көтерімділігі, шекті қуаты жəне қозғалтқыш саны,

желкендердің рұқсат етілетін алаңы, жүзу ауданы, кеме жүзе алатын толқын биіктігі, суүсті бортқа отыру, құтқару жəне өртке қарсы құралдармен, сигнал оттарымен, навигациялық жəне басқа да жабдықтармен жарақталуы бойынша белгіленген шарттарды, нормаларды жəне техникалық талаптар-ды сақтай отырып, шағын өлшемді кемелер кеме кітабында мемлекеттік тіркелгеннен, борт тіркеу нөмірлерінің белгіленуінен жəне техникалық куəландырылуынан (тексеріп қарау) кейін оларды пайдалануға рұқсат етіледі.

9. Шағын өлшемді кемелерді мемлекеттік тіркеуді, есепке алуды, жіктеуді жəне техникалық куəландыруды (тексеріп қарауды) Комитеттің аумақтық органдары жүзеге асырады.

10. Мемлекеттік тіркеуден өткен шағын өлшемді кемелерді басқару шағын өлшемді кемелерді басқару құқығына куəліктері бар кеме жүргізушілеріне рұқсат етіледі.

11. Кеме қатынасы (навигациялық) жағдайы жоқ су объектілерінде тарау кезінде шағын өлшемді кемелерді маневрлеу оң жақты (сол жақ борттарымен) қозғалысты ескере отырып жүзеге асырылуы тиіс.

12. Елді мекендердің, порттардың, айлақтардың, шағын өлшемді кемелердің тұрағына арналған базалардың (құрылыстардың) акваторияларында жəне шекараларында шағын өлшемді моторлы кемелердің қозғалысы сағатына 20 км аспайтын, ал жаға мен суға түсу орындарының маңайында сағатына 10 км дейін жылдамдықта рұқсат етіледі.

13. Шағын өлшемді кемелермен жүзу кезінде: 1) мынадай: белгіленген тəртіппен тіркелмеген;техникалық куəландырудан (қарап тексеруден) өтпеген; борт нөмірлері жоқ; тиісті рұқсатсыз қайта жабдықталған; тиеу, жолаушылар сыйымдылығы, аудан жəне жүзу шарттары бойынша нормалары бұзылған; шағын өлшемді кемені басқару құқығына куəлігі жоқ; мас күйінде шағын өлшемді кемені басқаруға; 2) басқаруға құқығы жоқ немесе мас күйіндегі адамға кемені басқаруға беруге; 3) қозғалыстың белгіленген жылдамдығын арттыруға; 4) гидротехникалық ғимараттарға, техникалық құралдарға, кеме қатынасы жəне навигациялық

жағдай белгілеріне ақау келтіруге; 5) жүзу үшін уақытша немесе тұрақты жабылған аудандарға арнайы рұқсатсыз кіруге немесе

тыйым салы нған орындарда əдейі тоқтауға;6) адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында мотордың немесе желкеннің астынан

өтуге жəне су объектілеріндегі тұрғындардың жаға, басқа суға түсу орындары мен жаппай демалу ак-ваторияларында маневрлеуге;

7) жағажайлар мен суға түсуге ұйымдастырылған басқа да орындарда суға түсу шекарасының қоршауына 50 метрге дейінгі қашықтықта жақындауға;

8) кемемен кəмелеттік жасқа толмағандарды, үлкендердің сүйемелденуінсіз он төрт жасқа толмаған тұлғаларды тасымалдауға;

9) шағын өлшемді кемелерде оған арналмаған қауіпті жүктерді тасымалдауға;10) арқандап байлауға, тоқтауға, жүзбелі навигациялық белгілерде, жүк жəне жолаушылар

айлақтарында, пирстерде, дебаркадерлерде, докаларда (жүзу докаларында) жəне көпірлердің астында зəкірге тұруға;

11) теңіз жəне өзен флотының көліктік жəне техникалық кемеле ріне тікелей жақын маневрлеуге, өз іс-қимылдарымен кеме қатынасына кедергі жасауға;

12) кеме билетінде тиісті жазбасы болмаған кезде ескек қайықтарға моторлар орнатуға;13) осы мақсаттарға икемделмеген жерлерде ескек қайықтар м ен кемелерге желкен орнатуға;14) қозғалыс кезінде адамдардың бір кемеден екінші кемеге ауысуын жүзеге асыруға;15) тиісті өрт қауіпсіздігі шараларын сақтамай, отын құюды жүзеге асыруға;16) тəуліктің қараңғы кезеңінде навигациялық сигнал оттарымен жабдықталмаған ескекті,

желкенді жəне моторлы қайықтармен жүзуге шығуға;17) шектелген көріну кезінде (1 км кем) кемемен жүзуге шығуға; 18) авариялық жөндеу қоршаулары, өткел жəне жұмыс істейтін жер снарядтары, сондай-ақ

шлюздерге жақындау кезінде көпірлердің бойлары мен жақындау арналары орындарында кемелердің айырылуы мен басып озуын жүзеге асыруға;

19) ештеңе көрінбейтіндіктен тұспалдау мүмкіндігі болмайтын тұманда немесе қолайсыз метео жағдайларда шағын өлшемді кемелерді басқаруға;

20) су акваториясын мұздан толық тазартқан сəтке дейін шағын өлшемді кемелердің жүзуіне;21) шомылуға арналған жерлер акваториясында үрмелі серуендеу жүзу құралдарын, сонымен

бірге ұшу құралдарын (парашют), сондай-ақ аталған құралдарды тіркеуге алуға арналмаған кемелер-мен тіркеп сүйреуге жол берілмейді.

14. Мынадай ақаулықтар болған кезде шағын өлшемді кемелерді пайдалануға рұқсат етілмейді:1) орналасқан орнына қарамастан кеменің корпусының толассыз тесігі болса;2) кеменің гермобөлімдері жəне (немесе) əуе жəшіктерінің болмауы немесе ашылып кетуі; 3) көзделген рульдік құрылғыны бекіту бөлшектері конструкциясының болмауы немесе оның

құрамдық бөлшектерінің бұзылуы немесе оның жұмысының сенімділігін қамтамасыз етпеу;4) отынның, дірілдің кемуінің орын алуы, тұншықтырғыштың болмауы немесе ақаулығы,

қозғалтқыштың қашықтықтағы басқару жүйесінің бұзылуы, реверс-редуктордың сенімді қосылуын (қосылмауын) қамтамасыз етпеу, қосылған реверс кезінде қозғалтқышты (мотор) қосуды блоктаудың ақаулығы;

5) кеме билетінде көрсетілген жинақталу нормаларының жəне кеме жабдықтарының сəйкес келмеуі;6) белгіленген талаптардың ерекшелік оттарының болмауы, ақаулығы немесе сəйкес келмеуі.15. Шағын өлшемді кемелер жəне тіркеп сүйретілетін жүзу құралдары шағын өлшемді кемедегі

немесе сүйретілетін жүзу құралындағы кеме жүргізушілері мен басқа адамдар үшін тиісті мөлшердегі жеке құтқару құралдарымен жарақтандырылады.

16. Жеке құтқару құралдарын (құтқару кеудешелері, белдіктер, кеудешелер) шағын өлшемді кемедегі немесе тіркеп сүйрелетін жүзу құралындағы кеме жүргізушісі немесе басқа адамдар киіп, түймелеп алуға тиіс.

Шағын өлшемді кеме зəкірде тұрған кезінде үрлемелі жəне ескекті шағын өлшемді кемелерді қоспағанда, шағын өлшемді кемеде жеке құтқару кеудешелерінсіз болуға рұқсат етіледі.

17. Шағын өлшемді кемелердің кеме жүргізушілері (бұдан əрі – кеме жүргізушілері) Комитеттің аумақтық органының лауазымды адамына тексеру үшін мынадай құжаттарды береді:

1) шағын өлшемді кемелерді басқару құқығына куəлік;2) жүзуге жарамдылығына кемені жыл сайынғы техникалық куəландырудан өткені туралы

белгісімен шағын өлшемді кеменің кеме билеті;3) шағын өлшемді кемеде меншік иесі болмаған кезде шағын өлшемді кемені басқару құқығына

белгіленген тəртіппен куəландырылған сенімхат;4) заңды тұлғаға тиісті шағын өлшемді кемеге маршруттық жол парағы (жоспар-тапсырма).18. Комитеттің аумақтық органының лауазымды адамы кеме жүргізушісін тоқтатқан кезде кеме

жүргізушіге қызметтік куəлігін көрсетеді.19. Кеме жүргізушісі мынадай талаптардың орындалуын қамтамасыз етеді:1) осы Қағиданың, Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін Қазақстан Республикасының

ішкі су жолдарымен жүзу қағидасының, 1972 жылғы Теңізде кемелердің соғылысуының алдын алу жөніндегі халықаралық қағидалардың жəне кемелердің авариясыз жүзуін, судағы адамдардың қауіпсіздігін жəне қоршаған табиғи ортаны қорғауды қамтамасыз ететін өзге де қағидалардың талап-тарын орындайды;

2) жүзуге шығар алдында белгіленген нормаларға сəйкес кеменің жəне оның механизмінің жарамдылығын, қажет жабдықтармен, құтқару құралдарымен жəне басқа қамтамасыз ету заттарымен жарақталуын тексереді;

3) отырғызу алдында жолаушылардың кемедегі тəртібі бойынша нұсқау жүргізеді, отырғызу, шығару кезінде жəне олардың кемеде болу кезеңіне олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді;

4) кеменің белгіленген класына сəйкес келетін бассейндерде (аудандарда) жүзуді жүзеге асыра-ды, жүзу аудандарындағы жүзу шарттарын, навигациялық жəне гидрометеожағдайларын біледі;

5) Комитеттің аумақтық органының лауазымды адамы немесе оған құқығы бар лауазымды ада-мы берген тоқтау туралы белгіленген сигнал болған кезде кеменің қозғалысын тоқтатады жəне тіркеу құжаттары мен кеме жүргізуші құжаттарын тексеру үшін береді;

6) суда апатқа ұшыраған адамдарға көмек көрсетеді, Комитеттің аумақтық органына кемелердің су объектілеріндегі көлік оқиғасы жағдайларын жəне адамдармен болған жазатайым оқиғаларды ха-барлайды;

7) зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсетеді, зардап шеккендерді жол үстіндегі немесе өз кемесімен жақындағы медициналық ұйымға жібереді жəне Комитеттің аумақтық органына көлік оқиғасына қатысы орын алған немесе осы көлік оқиғасына қандай да бір қатысы бар жағдайда өзінің тегін, мекенжайын, көрген адамдардың тегін, олардың мекенжайлары, шағын өлшемді кеменің борт нөмірін (жеке басын куəландыратын құжатты ұсына отырып) хабарлайды;

8) Комитеттің аумақтық органдарының лауазымды адамдарының талаптарын, басқа бақылау жə-не қадағалау органдарының жүзу қауіпсіздігіне, су объектілеріндегі құқықтық тəртіпті сақтау, адам-дардың өмірін жəне қоршаған ортаны қорғауға қатысты мəселелер бойынша талаптарды орындайды;

9) Комитеттің аумақтық органдарына, табиғат қорғау жəне балық қорғау органдарына қоршаған ортаның ластануы, тазартылмаған ағынды сулардың шығарындыларын, балықтар мен басқа биоресурстардың жаппай қырылу жағдайлары туралы хабарлайды.

20. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сəйкес осы Қағиданың 19-тарма ғы-ның 7) тармақшасында көзделген жағдайларда шағын өлшемді кемені пайдалану ақысыз жүргізіледі.

21. Сүйретін шағын өлшемді кеменің кеме жүргізушісі қоршаған ортаны қадағалауды тұрақты түрде жүргізеді. Сүйретілетін ойын-сауық жүзу құралын үзіліссіз қадағалауды сүйреу кемесіндегі жау-апты адам қамтамасыз етеді.

Сүйретін шағын өлшемді кеме жəне сүйрелетін жүзу құралы кез келген жағдайда басқа кемелер-ден, жағадан жəне суға түсіп жатқан адамдардан кемінде 50 метр қашықтықта орналасады.

22. Кеме жүргізушісі авариясыз жүзуді қамтамасыз ететін кеме жүргізу практикасына немесе ерекше жағдайларға қатысты барлық шараларды қабылдайды.

3. Базаларды (құрылыстарды) шағын өлшемді кемелердің тұрағы үшін пайдалану

23. База-тұрақтың аумағы мыналармен жабдықталады:1) қолайлы кiрме жолдар;2) жолаушыларды отырғызу мен түсiру үшiн арнайы жабдықталған айлақтар;3) шағын өлшемді кемелерден сарқынды суларды, өңделген мұнай өнiмдерiн, құрғақ қоқыс,

тағам қалдықтарын қабылдауға арналған контейнерлер мен арнайы сыйымдылықтар;4) аумақтарды жəне су акваториясын, пирстердi, бокстарды, арқандап байлау құрылғыларын,

құтқару жəне өртке қарсы құралдарды жарықтандыру үшiн жарық беру құрылғылары. Жарық беру құрылғылары бағытты əрекетке арналған қалпақтармен жарақталады. Қараңғы түскеннен бастап айлақтардың өзектi артқы жағында айнала жарық беретiн ақ оттар əрбiр 50 метр сайын жағылады, бiрақ айлақ төсемiнен екi метр биiктiкте орналасқан кемiнде екi от болады.

24. Пирстер мен айлақтар арнайы құралдармен жабдықталады. Құтқару шеңберлерi айлақтар-дың өзектi артқы жағында орнатылған арнайы қалқандарда, сондай-ақ пирстердiң периметрi бойынша қоршау тiреулерде, 25 метр сайын тұтас бекiтiледi. Құтқару шеңберлерiнiң бекiтілуi олардың тез алы-нуын қамтамасыз етуi тиiс.

25. Айлақтарда, пирстерде тұтас төсенiм болады, база-тұрақ иесi жыл сайын тексеру актiсiн жа-сай отырып, оның берiктiгiн тексередi. Көпiрлер, траптар, түскіштер тексеруге жатады. Тексеруден кейiн барлық құрылғылар «сыналған» деген сөзбен таңбаланады.

Айлақтардың, пирстердiң, басқыштардың, көпiрлердiң екi адам өту үшін жеткiлiктi енi болуы тиiс, олар сыртқы периметрi бойынша (су жағынан) сақтандыру қоршаулармен жабдықталады. Сақтандыру қоршауы кемiнде 900 миллиметр биiктiкте бекiтiледi, қоршау тiреулер араларының қашықтығы -1500 миллиметр.

26. Жанар-жағармай материалдарын, отынды орналастыру, оларды сақтау тəртiбi, сондай-ақ мо-торларды сақтауға арналған контейнерлердi орналастыру шағын өлшемді кемелердiң, жағалау мен жүзбелi құрылыстардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуi тиiс.

27. Өртке қарсы құралдар жарамды жай-күйде жəне өрт инспекциясының талаптарында көзделген көлемде ұсталады.

28. Су акваториясының шекарасы дамбалармен, понтондармен, бактермен немесе жүзбелi белгiлермен қоршалады. Жобада белгiленген шекаралардағы жағалау аумағы дуалдармен қоршалады.

29. Бақылау бекетінде шағын өлшемді кемелердiң шығуы мен олардың қайта келуiн есепке алу журналы жүргiзiледi.

30. Жалға беру базасының су акваториясы жүзбелi белгiлермен белгiленедi, өздiгiнен жүрмейтiн жалға беру жүзбелi құралдарының оның сыртына шығуларына тыйым салынады.

31. База-тұраққа көрнектi түрiнде мыналар орналастырылған стенд ресiмделедi:1) шағын өлшемді кемелердiң база-тұрақтың су айдыны бойынша жəне iргелес ауданда жүру схемасы;2) белгiленген мерзiмде база-тұраққа қайтып келмеген шағын өлшемді кемелердi iздеу мен

көмек көрсету жөнiндегi iс-шаралар;3) база-тұрақтағы жұмыстың iшкi тəртiбi;4) шағын көлемдi кемелердi пайдалану қағидалары;5) ағымдағы тəулiктерге ауа райы туралы мəлiметтер;6) адамдармен суда болатын жазатайым оқиғалардың алдын алу шаралары жөнiндегі плакаттар.32. База-тұрақтарды пайдалану осы Қағидамен регламенттеледi, онымен барлық кеме

жүргiзушiлер мен қызмет көрсететiн персонал қол қойғызып, танысуы тиiс.33. База-тұрақ шағын өлшемді кемелердiң қауiпсiз тұруын, шағын өлшемді кемелердiң,

моторлардың жəне басқа мүлiктердiң сақталуын, профилактикалық, жөндеу, кеме көтеру, тиеу-түсiру жəне басқа жұмыстардың алу қауiпсiздiгiн; адамдарды шағын өлшемді кемелерге отырғызу (түсiру) қауiпсiздiгiн қамтамасыз етедi.

34. База-тұрақта ауа райы бұзылған жағдайда су қоймасындағы шағын өлшемді кемелердi қайтару үшiн iс-шаралар əзiрленедi.

35. База-тұрақтың акваториясында тұрған арқандап байлау бөшкелерiнде қарама-қарсы түстi сырмен арқандап байлауға шағын өлшемді кемелердiң рұқсат етiлген саны көрсетiледi.

36. База-тұрақта тұратын əрбiр шағын өлшемді кеменiң, оның борт нөмiрi майлы сырмен iргеге немесе пирске жазылған тұрақты орны болады.

37. База-тұрақта шағын өлшемді кемелердің жүзуге шығуға жəне қайтуына, олардың жарамдылығын, жолаушылар сыйымдылығы жəне жүккөтергіш көтерген нормаларын сақтау бойын-ша, сондай-ақ кеме жүргізушілерін ауа райы туралы хабарлауға кеме жүргізушілерінде міндетті кеме жəне кеме жүргізушінің құжаттары болуын көздейтін режим орнатылады.

38. Шағын өлшемді кеме жүзуге шығар алдында жəне оның база-тұраққа қайтуы кезінде кемелердің шығу есебі журналында мынадай кезекті жазба жүргізіледі:

1) кеменің борт нөмірі; 2) кеме жүргізушінің тегі мен қысқарту жазбалары;3) кеменің шығу уақыты;4) жүзу бағыты;5) белгілеу пункті;6) база-тұрақтан қайтудың нақты уақыты. 39. Су қоймасына шығуға база-тұрақ бойынша кезекшi рұқсат бередi.Шағын өлшемді кемеге рұқсат бере отырып, кезекшi мыналарды:1) кеме жүргiзушiде кеме құжаттарының (кеме билетi) жəне шағын өлшемді кеменi басқару

құқығына куəлiгiнiң болуын;2) жолаушы сыйымдылығы жəне жүккөтергiштiгi нормаларының сақталуын, шағын өлшемді ке-

меде жүктердiң дұрыс орналастырылуын;3) шағын өлшемді кеменiң жолаушы сыйымдылығы бойынша құтқару құралдарының болуын

тексередi.База-тұрақтарда навигация кезеңiнде кезекшi-құтқару кемесi тағайындалады. Кезекшi-құтқару

кемесi кезекшiлiк тəртiбiнде база-тұрақ бойынша кезекшiге бағынады.40. Шағын өлшемді кемелерді база-тұрақтан шығару мынадай жағдайларда:1) кеме жүргізушіде шағын өлшемді кемені басқару құқығына куəлігінің, жыл сайын

техникалық куəландырудан өткені туралы белгі қойылған кеме билеті болмаса;2) борт нөмірінің болмауы немесе кеме билетіндегі жазбаға сəйкес келмесе; 3) кеме жүргізушісінде кемені жүргізу құқығына құжат болмаса;4) кемеде, оны пайдалануға тыйым салынатын ақаулықтар болса;5) кеме билетінде көрсетілген құтқару, өртке қарсы жəне су төгетін құралдары кемеде болмаса;6) жолаушылар сыйымдылығы мен жүккөтергіш нормалары бұзылса;7) қауіпті крен немесе дифферент тудыратын жолаушыларды (жүктерді) орналастырылса;8) егер кеме осы жүктерді тасымалдауға жатпаса немесе олардың тасымалдануы жолаушылар-

мен бірге жүргізілсе, кемеде қауіпті заттардың болса;9) егер су қоймасындағы болжанатын немесе нақты қолайсыз метеожағдай осы түрдегі кемеде

жүзуге қауіпті болса;10) кеме жүргізушісі мас күйінде болса жүргізілмейді.41. Жалға беру пункттерiнде азаматтарға шағын өлшемді кемелер беру журналында шағын

өлшемді кеменi пайдалану қауiпсiздiгi шараларымен танысу туралы баған болады, оған шағын өлшемді кеме алатын азаматтар жалға беру пунктiнiң акваториясындағы қағидалармен танысқаннан кейiн қол қояды.

42. Жарамсыз немесе авариялық жағдайда база-тұраққа келген шағын өлшемді кемелер тексеріліп қаралады, кейіннен олардың техникалық жай-күйі туралы қысқа жазба кемелердің шығу журналында жазылады. Авариялық кемелер туралы ақпарат Комитеттің аумақтық органына хабарла-нады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 19 желтоқсан № 1618 Астана, Үкімет үйі

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң «Мемлекеттiк сатып алуды жүзеге асыру ережесiн бекiту туралы» 2007 жылғы 27 желтоқсандағы № 1301

жəне «Электрондық мемлекеттiк сатып алуды жүргiзу қағидаларын бекiту туралы» 2012 жылғы 15 мамырдағы № 623 қаулыларына өзгерістер мен

толықтырулар енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкiметi қаулы етеді:1.Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң кейбір шешімдеріне мынадай өзгерістер мен

толықтырулар енгізілсін:1) «Мемлекеттiк сатып алуды жүзеге асыру ережесiн бекiту туралы» Қазақстан Республикасы

Үкіметінің 2007 жылғы 27 желтоқсандағы № 1301 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., № 49, 600-құжат):

көрсетілген қаулымен бекітілген Мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру ережесiнде:18-тармақтың 2) тармақшасы жаңа редакцияда жазылсын:«2) бiрлескен шаруашылық қызметi туралы шартта көзделген қызмет бөлiгiнде тауарды беру,

жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету құқығына арналған тиiстi лицензиялардың нотариалды куəландырылған көшірмелері не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензия.»;

22-тармақтың 1) тармақшасының төртінші абзацы жаңа редакцияда жазылсын:«лицензиялардың не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензияның жəне (неме-

се) патенттердiң, куəлiктердiң, сертификаттардың, əлеуеттi өнiм берушiнiң сатып алынатын тауарлар-ды өндiруге, қайта өңдеуге,

беруге жəне өткiзуге, жұмыстарды орындауға, қызметтердi көрсетуге арналған құқығын растай-тын басқа да құжаттардың нотариалды куəландырылған көшiрмелерi;»;

51-тармақтың 2) тармақшасының төртінші абзацы жаңа редакцияда жазылсын:«лицензиялардың не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензияның жəне (неме-

се) патенттердiң, куəлiктердiң, сертификаттардың, əлеуеттi өнiм берушiнiң сатып алынатын тауарлар-ды өндiруге, қайта өңдеуге, беруге жəне өткiзуге, жұмыстарды орындауға, қызметтердi көрсетуге арналған құқығын растайтын басқа да құжаттардың нотариалды куəландырылған көшiрмелерiн;»;

87-1-тармақтың 1) тармақшасында:үшінші абзац жаңа редакцияда жазылсын:«лицензияның не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензияның жəне (немесе)

патенттердiң, куəлiктердiң, сертификаттардың, əлеуетті өнім берушiнiң сатып алынатын тауарларды өндiруге, қайта өңдеуге, беруге жəне өткiзуге, жұмыстарды орындауға жəне қызметтердi көрсетуге арналған құқығын растайтын басқа да құжаттардың нотариалды куəландырылған көшiрмелерiн бермеу;»;

мынадай мазмұндағы төртінші абзацпен толықтырылсын:«лицензияны электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түрінде берген кезде, мемлекеттік

ақпараттық жүйеде мəліметтердің болмауы;»;87-2-тармақтың 1) тармақшасында:төртінші абзац жаңа редакцияда жазылсын:«лицензияның не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензияның жəне (немесе)

патенттердiң, куəлiктердiң, сертификаттардың, əлеуеттi өнiм берушiнiң сатып алынатын тауарларды өндiруге, қайта өңдеуге, беруге жəне өткiзуге, жұмыстарды орындауға жəне қызметтердi көрсетуге арналған құқығын растайтын басқа да құжаттардың нотариалды куəландырылған көшiрмелерiн бермеу;»;

мынадай мазмұндағы бесінші абзацпен толықтырылсын:«лицензияны электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түрінде берген кезде, мемлекеттік

ақпараттық жүйеде мəліметтердің болмауы;»;317-тармақтың 2) тармақшасының бесінші абзацы жаңа редакцияда жазылсын:«лицензиялардың не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензияның жəне/неме-

се патенттердiң, куəлiктердiң, сертификаттардың, дипломдардың, əлеуеттi өнiм берушiнiң сатып алы-натын қызметтердi көрсетуге арналған құқығын растайтын басқа да құжаттардың нотариалды куəландырылған көшiрмелерiн;»;

Ережеге 3-қосымшада:11-тармақтың 2) тармақшасының төртінші абзацы жаңа редакцияда жазылсын:«лицензиялардың не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензияның жəне (неме-

се) патенттердiң, куəлiктердiң, сертификаттардың, əлеуеттi өнiм берушiнiң сатып алынатын тауарлар-ды өндiруге, қайта өңдеуге, беруге жəне өткiзуге, жұмыстарды орындауға жəне қызметтердi көрсетуге арналған құқығын растайтын басқа да құжаттардың нотариалды куəландырылған көшiрмелерiн;»;

Үлгі конкурстық құжаттамаға 10-қосымша осы қаулыға қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жа-зылсын.

2) «Электрондық мемлекеттiк сатып алуды жүргiзу қағидаларын бекiту туралы» Қазақстан Рес-публикасы Үкіметінің 2012 жылғы 15 мамырдағы № 623 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., № 50, 678-құжат):

көрсетілген қаулымен бекітілген Электрондық мемлекеттiк сатып алуды жүргiзу қағидаларында:18-тармақ жаңа редакцияда жазылсын: «18. Ұйымдастырушы конкурстық құжаттама бекiтiлген күнінен бастап үш жұмыс күнiнен

кешiктiрмей, бiрақ əлеуеттi өнiм берушiлер электрондық конкурсқа қатысуға өтiнiмдер беретiн соңғы күнге дейiн күнтiзбелiк жиырма күннен кешiктiрмей, ал электрондық конкурсты қайтадан жүзеге асырған жағдайда ұйымдастырушы конкурстық құжаттама бекiтiлген күнінен бастап үш жұмыс күнінен кешiктiрмей, бiрақ электрондық конкурсқа қатысуға өтiнiмдер берудiң соңғы күнiне дейiн кемiнде күнтiзбелiк он күннен кешiктiрмей өткiзiлетiн электрондық конкурс туралы хабарландыруды, сондай-ақ бекiтiлген конкурстық құжаттаманы веб-портал арқылы жариялайды.»;

41-тармақ жаңа редакцияда жазылсын: «41. Конкурстық комиссия веб-порталды пайдалана отырып, электрондық конкурсқа қатысуға

өтiнiмдердi қарайды жəне электрондық конкурсқа қатысуға өтiнiмдерді ашқан күнінен бастап күнтізбелік он күн iшiнде əлеуеттi өнiм берушiлерге электрондық конкурсқа қатысуға рұқсат беру ту-ралы шешiм қабылдайды (конкурсқа қатысушылар деп таниды).» ;

46-тармақтың 1) тармақшасының үшінші, төртінші жəне бесінші абзацтары жаңа редакцияда жазылсын: «лицензиялардың не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензияның жəне (неме-

се) патенттердiң, куəлiктердiң, сертификаттардың, əлеуеттi өнiм берушiнiң сатып алынатын тауарлар-ды өндiруге, қайта өңдеуге, беруге жəне өткiзуге, жұмыстарды орындауға, қызметтердi көрсетуге арналған құқығын растайтын басқа да құжаттардың көшiрмелерiн бермеу;

құрылтайшы немесе құрылтайшылардың құрамы туралы мəлiметтердi қамтитын (егер жарғыда құрылтайшылар немесе құрылтайшылардың құрамы туралы мəлiметтер қамтылмаған жағдайда) құрылтай құжаттарынан үзiндiнiң электрондық көшiрмесiн не электрондық конкурс жарияланған күнінен кейін берілген акцияларды ұстаушылардың тiзiлiмiнен үзiндiнiң қол қойылған жəне белгiленген тəртiппен мөрмен расталған электрондық көшiрмесiн бермеу;

электрондық конкурс жарияланған күннен кейін берілген, конкурстық құжаттаманың электрон-дық нысанының 7-қосымшасына сəйкес Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi Басқармасының қаулысымен бекiтiлген Екiншi деңгейдегi банктер мен ипотекалық компанияларда бухгалтерлiк есепке алу шоттарының үлгiлiк жоспарына сəйкес банк пен банк филиалының алдында анықтама беру күнiнiң алдында үш айдан астамға созылатын əлеуеттi өнiм берушi мiндеттемелерiнiң барлық түрлерi бойынша мерзiмi өткен берешегiнiң жоқтығы туралы əлеуеттi өнiм берушiге қызмет көрсетiлетiн банктiң немесе банк филиалының қол қойылған жəне мөр басылған анықтамасының электрондық көшiрмесiн бермеу (егер əлеуеттi өнiм берушi екiншi деңгейдегi бiрнеше банктiң немесе филиалдардың, сондай-ақ шетелдiк банктiң клиентi болып табылса, осындай банктердiң əрқайсысынан осындай анықтамаларды бермеу);»;

47-тармақтың 1) тармақшасының екінші жəне үшінші абзацтары жаңа редакцияда жазылсын: «лицензиялардың не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензияның жəне (неме-

се) патенттердiң, куəлiктердiң, сертификаттардың, əлеуеттi өнiм берушiнiң сатып алынатын тауарлар-ды өндiруге, қайта өңдеуге, жеткiзуге жəне сатуға, жұмыстарды орындауға, қызметтердi көрсетуге арналған құқығын растайтын басқа да құжаттардың электрондық көшiрмелерiн бермеу;

электрондық конкурс жарияланған күнінен ерте емес берілген, конкурстық құжаттаманың электрондық нысанының 7-қосымшасына сəйкес Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi Басқармасының қаулысымен бекiтiлген Екiншi деңгейдегi банктер мен ипотекалық компанияларда бухгалтерлiк есепке алу шоттарының үлгiлiк жоспарына сəйкес банк пен банк филиалының алдында анықтама беру күнiнiң алдында үш айдан астамға созылатын əлеуеттi өнiм берушi мiндеттемелерiнiң барлық түрлерi бойынша мерзiмi өткен берешегiнiң жоқтығы туралы əлеуеттi өнiм берушiге қызмет көрсетiлетiн банктiң немесе банк филиалының қол қойылған жəне мөр басылған анықтамасының электрондық көшiрмесiн бермеу (егер əлеуеттi өнiм берушi екiншi деңгейдегi бiрнеше банктiң немесе филиалдарының, сондай-ақ шетелдiк банктiң клиентi болып табылса, осындай банктердiң əрқайсысынан осындай анықтамаларды бермеу);»;

91-тармақта: 10) тармақшаның үшінші абзацы алынып тасталсын; 11) тармақша жаңа редакцияда жазылсын: «11) аукциондық комиссияның аукциондық құжаттама талаптарына сай əлеуеттi өнiм

берушiлердi анықтау, ал жұмыстарды, қызметтердi мемлекеттiк сатып алған жағдайда, оларды аукционға қатысушы деп тану үшін өтінімді қамтамасыз етуді қарауы;»;

123-тармақтың үшінші абзацы алынып тасталсын; 124, 125 жəне 126-тармақтар жаңа редакцияда жазылсын: «124. Аукциондық комиссияның өтiнiмдi қамтамасыз етуді аукциондық құжаттамаға сəйкестiгi

тұрғысынан қарауы жəне анықтауы.125.Аукциондық комиссия мынадай:1) аукционға қатысуға өтiнiмдi банктiк кепiлдiк түрiнде ұсынылған қамтамасыз етудiң

қолданылу мерзiмi жеткiлiксiз болған;2) аукциондық комиссияға:аукционға қатысуға өтiнiмдi қамтамасыз етудi берген тұлғаны;оған қатысу үшiн банктiк кепiлдiк түрiнде ұсынылған өтiнiмдi қамтамасыз ету енгiзiлетiн тауар-

ларды, жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi аукцион тəсiлiмен мемлекеттiк сатып алудың атауы;банктiк кепiлдiк түрiнде ұсынылған өтiнiмдi қамтамасыз етудiң қолданылу мерзiмiн жəне (неме-

се) сомасын, сондай-ақ оны беру шарттарын;аукционға қатысуға өтiнiмдi қамтамасыз ету берiлген тұлғаны; пайдасына аукционға қатысуға

өтiнiмдi қамтамасыз ету енгiзiлетiн тұлғаны анықтауға мүмкiндiк бермейтiн мəлiметтердiң жоқтығынан көрiнетiн аукционға қатысуға өтiнiмдi қамтамасыз ету тиiсiнше ресiмделмеген;

3) аукциондық өтiнiмдi қамтамасыз етудi аукционға бөлiнген соманың бiр пайызынан кем мөлшерде енгiзген;4) аукционға қатысуға өтiнiмдi қамтамасыз етудi аукциондық құжаттама мен осы Қағидалардың

талаптарына сəйкес ұсынбаған жағдайда өтiнiмнiң бiрiншi бөлiгiнде қамтылған өтiнiмдi қамтамасыз етудi аукциондық құжаттама талаптарына сəйкес емес деп таниды.

126.Аукциондық комиссия өтiнiмнiң бiрiншi бөлiгiнде қамтылған өтiнiмдi қамтамасыз етудің аукциондық құжаттамаға сəйкестiгi туралы шешiм қабылдау қорытындылары бойынша аукциондық комиссияның хатшысына құпиялылықты сақтай отырып, мемлекеттiк сатып алу веб-порталы өтiнiмдердiң бiрiншi бөлiгiнде қамтылған тауарлардың техникалық ерекшелiктерiн ашуға рұқсатты автоматты түрде бередi.»;

133-тармақтың екінші бөлігінің мемлекеттік тілдегі мəтінінде «тауар» деген сөз «жұмыс» деген сөзбен ауыстырылсын;

149-тармақтың 1) тармақшасында:үшінші абзац жаңа редакцияда жазылсын:«лицензиялардың не электрондық құжат түріндегі лицензиялардың жəне (немесе) патенттердің,

куəліктердің, сертификаттардың, дипломдардың жəне сатып алынатын тауарларды, орындалатын жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді өндіруге, қайта өндеуге, жеткізуге жəне іске асыруға арналған өнім берушінің құқығын растайтын басқа да құжаттардың электрондық көшірмелерін ұсынбау;»;

мынадай мазмұндағы тоғызыншы абзацпен толықтырылсын:«аукциондық құжаттаманың электрондық нысанының 4 жəне 5-қосымшаларына сəйкес

біліктілік туралы мəліметтерді ұсынбау;»;150-тармақтың 1) тармақшасының екінші абзацы жаңа редакцияда жазылсын: «лицензиялардың не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензияның жəне (неме-

се) патенттердiң, куəлiктердiң, сертификаттардың, дипломдардың, əлеуеттi өнiм берушiнiң сатып алы-натын тауарларды, жұмыстарды, қызметтердi өндiруге, қайта өңдеуге, жеткiзуге жəне өткiзуге құқығын растайтын басқа да құжаттардың электрондық көшiрмелерiн бермеу;»;

156-тармақ жаңа редакцияда жазылсын: «156. Электрондық конкурстың немесе аукционның жеңiмпазы деп анықталған əлеуеттi өнiм

берушi тапсырыс берушiге əлеуеттi өнiм берушiнiң электрондық конкурсқа немесе аукционға қатысуға өтiнiмге электрондық көшiрме түрiнде қоса берiлген бiлiктiлiк талаптарына сəйкестiгiн растайтын құжаттардың түпнұсқаларын немесе нотариалдық куəландырылған көшiрмелерiн веб-порталда электрондық конкурстың немесе аукционның қорытындыларының хаттамасын жариялаған күнінен бас-тап, мемлекеттiк сатып алу туралы шартқа қол қойылғанға дейiн бес жұмыс күнi iшiнде ұсынады.»;

Қағидаларға 1-қосымшада: 9-тармақта:1) тармақшаның бірінші абзацы жаңа редакцияда жазылсын: «1) əлеуеттi өнiм берушi оның жалпы бiлiктiлiк талаптарына сəйкестiгiн растау ретiнде ұсына-

тын құжаттардың электрондық цифрлық қолтаңбамен расталған қағаз электрондық көшiрмелерiн не электрондық құжаттарды:»;

3) жəне 6) тармақшалар алынып тасталсын;42-тармақ жаңа редакцияда жазылсын: «42.Электрондық конкурстың жеңiмпазы деп анықталған əлеуеттi өнiм берушi тапсырыс

берушiге əлеуеттi өнiм берушiнiң электрондық конкурсқа қатысуға өтiнiмге электрондық көшiрме түрiнде қоса берiлген бiлiктiлiк талаптарына сəйкестiгiн растайтын құжаттардың түпнұсқаларын не-месе нотариалды куəландырылған көшiрмелерiн веб-порталда электрондық конкурстың қорытындыларының хаттамасын жариялаған күнінен бастап, мемлекеттiк сатып алу туралы шартқа қол қойылғанға дейiн бес жұмыс күнi iшiнде ұсынады.»;

аукциондық құжаттаманың электрондық нысанына 3-қосымшада: алтыншы бөлік жаңа редакцияда жазылсын: «Аукционның жеңiмпазы болып анықталған жағдайда веб-порталда аукцион қорытынды-

ларының хаттамасы жарияланған күнінен бастап бес жұмыс күнi iшiнде аукционға қатысуға өз өтiнiмiмiзге қоса берiлген бiлiктiлiк талаптарына сəйкестiкті растайтын құжаттардың түпнұсқасын не-месе нотариалды куəландырылған көшiрмелерiн беруге мiндеттенемiз.»;

конкурстық құжаттаманың электрондық нысанына 3-қосымшада: алтыншы бөлік жаңа редакцияда жазылсын: «Электрондық конкурстың жеңiмпазы болып анықталған жағдайда веб-порталда электрондық

конкурс қорытындыларының хаттамасы жарияланған күннен бастап бес жұмыс күнi iшiнде электрондық конкурсқа қатысуға өз өтiнiмiмiзге қоса берiлген бiлiктiлiк талаптарына сəйкестiкті рас-тайтын құжаттардың түпнұсқасын немесе нотариалды куəландырылған көшiрмелерiн беруге мiндеттенемiз.»;

аукциондық құжаттаманың электрондық нысанына 4-қосымшада: 2-тармақтың бірінші бөлігі жаңа редакцияда жазылсын: «2. Əлеуеттi өнiм берушiнiң соңғы он жыл ішінде аукционда сатып алынатындарға ұқсас

орындаған жұмыстарының (көрсетiлген қызметтерiнiң) көлемi (бар болған жағдайда толтырылады).»;конкурстық құжаттаманың электрондық нысанына 4-қосымшада: 2-тармақтың бірінші бөлігі жаңа редакцияда жазылсын: «2. Əлеуеттi өнiм берушiнiң соңғы он жыл ішінде конкурста сатып алынатындарға ұқсас

орындаған жұмыстарының (көрсетiлген қызметтерiнiң) көлемi (бар болған жағдайда толтырылады).»;Қағидаларға 5-қосымшада: 8-тармақтың 3) тармақшасы алынып тасталсын; 9-тармақтың 1) тармақшасының бірінші абзацы жаңа редакцияда жазылсын:«1) əлеуеттi өнiм берушi өзінің жалпы бiлiктiлiк талаптарына сəйкестiгiн растау ретiнде

ұсынатын құжаттардың электрондық цифрлық қолтаңбамен расталған мынадай қағаз құжаттардың электрондық көшiрмелерiн не электрондық құжаттарды:»;

21-тармақтың 2) тармақшасы алынып тасталсын; 22, 23 жəне 24-тармақтар жаңа редакцияда жазылсын: «22. Аукциондық комиссияның өтiнiмдi қамтамасыз етудің аукциондық құжаттамаға сəйкестiгi

тұрғысынан қарауы жəне анықтауы.23. Аукциондық комиссия мынадай:1) банктiк кепiлдiк түрiнде ұсынылған аукционға қатысуға өтiнiмдi қамтамасыз етудiң

қолданылу мерзiмi жеткiлiксiз болған;2) аукциондық комиссияға:аукционға қатысуға өтiнiмдi қамтамасыз етуді берген тұлғаны;оған қатысу үшiн банктiк кепiлдiк түрiнде ұсынылған өтiнiмдi қамтамасыз ету енгiзiлетiн тауар-

ларды, жұмыстарды, қызметтердi аукцион тəсiлiмен мемлекеттiк сатып алудың атауы;банктiк кепiлдiк түрiнде ұсынылған аукционда қатысуға өтiнiмдi қамтамасыз етудiң қолданылу

мерзiмiн жəне (немесе) сомасын, сондай-ақ оны беру шарттарын; аукционға қатысуға өтiнiмдi қамтамасыз ету берiлген тұлғаны;пайдасына аукционға қатысуға өтiнiмдi қамтамасыз ету енгiзiлетiн тұлғаны анықтауға мүмкiндiк

беретiн мəлiметтердiң жоқтығынан көрiнетiн аукционға қатысуға өтiнiмдi қамтамасыз ету тиiсiнше ресiмделмеген;

3) аукциондық өтiнiмдi қамтамасыз етудi аукционға бөлiнген соманың бiр пайызынан кем мөлшерде енгiзген;

4) аукционға қатысу өтiнiмдi қамтамасыз етудi аукциондық құжаттама мен осы Қағидалардың талаптарына сəйкес ұсынбаған жағдайда өтiнiмнiң бiрiншi бөлiгiнде қамтылған өтiнiмдi қамтамасыз етудi аукциондық құжаттама талаптарына сəйкес емес деп таниды.

24. Аукциондық комиссия өтiнiмнiң бiрiншi бөлiгiнде қамтылған өтiнiмдi қамтамасыз етудің аукциондық құжаттамаға сəйкестiгi туралы шешiм қабылдау қорытындылары бойынша аукциондық комиссияның хатшысына құпиялылықты сақтай отырып, мемлекеттiк сатып алу веб-порталы өтiнiмнiң бiрiншi бөлiгiнде қамтылған тауарлардың техникалық ерекшелiктерiн ашуға рұқсатты авто-матты түрде бередi.»;

31-тармақтың екінші бөлігінің мемлекеттік тілдегі мəтінінде «тауар» деген сөз «жұмыс» деген сөзбен ауыстырылсын;

51-тармақтың 1) тармақшасының үшінші абзацы жаңа редакцияда жазылсын: «лицензиялардың не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензияның жəне (неме-

се) патенттердiң, куəлiктердiң, сертификаттардың, дипломдардың, əлеуеттi өнiм берушiнiң сатып алы-натын тауарларды, жұмыстарды, қызметтердi өндiруге, қайта өңдеуге, жеткiзуге жəне өткiзуге арналған құқығын растайтын басқа да құжаттардың электрондық көшiрмелерiн бермеу;»;

52-тармақтың 1) тармақшасының екінші абзацы жаңа редакцияда жазылсын:«лицензиялардың не электрондық құжаттың қағаз көшірмесі түріндегі лицензияның жəне (неме-

се) патенттердiң, куəлiктердiң, сертификаттардың, дипломдардың, əлеуеттi өнiм берушiнiң сатып алы-натын тауарларды, жұмыстарды, қызметтердi өндiруге, қайта өңдеуге, жеткiзуге жəне өткiзуге арналған құқығын растайтын басқа да құжаттардың электрондық көшiрмелерiн бермеу;»;

59-тармақ жаңа редакцияда жазылсын: «59. Аукционның жеңiмпазы деп анықталған əлеуеттi өнiм берушi тапсырыс берушiге əлеуеттi

өнiм берушiнiң аукционға қатысуға өтiнiмге электрондық көшiрме түрiнде қоса берiлген бiлiктiлiк та-лаптарына сəйкестiгiн растайтын құжаттардың түпнұсқаларын немесе нотариалды куəландырылған көшiрмелерiн веб-порталда аукцион қорытындыларының хаттамасын жариялаған күнінен бастап, мемлекеттiк сатып алу туралы шартқа қол қойылғанға дейiн бес жұмыс күнi iшiнде ұсынады;»;

аукциондық құжаттаманың электрондық нысанына 5-қосымшада: 2-тармақтың бірінші бөлігі жаңа редакцияда жазылсын: «2. Əлеуеттi өнiм берушi соңғы он жыл ішінде берген (өндiрген), аукционда сатып

алынатындарға ұқсас тауарлардың көлемi (бар болған жағдайда толтырылады).»; конкурстық құжаттаманың электрондық нысанына 5-қосымшада: 2-тармақтың бірінші бөлігі жаңа редакцияда жазылсын: «2. Əлеуеттi өнiм берушi соңғы он жыл ішінде берген (өндiрген), конкурста сатып

алынатындарға ұқсас тауарлардың көлемi (бар болған жағдайда толтырылады).»;конкурстық құжаттаманың электрондық нысанына 9-қосымша алынып тасталсын.2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнiнен бастап қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 желтоқсандағы № 1618 қаулысына қосымша

Үлгі конкурстық құжаттамаға 10-қосымша

Берешектiң жоқтығы туралы анықтама

Банк (атауы) ___________ жағдай бойынша Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi Басқармасының қаулысымен бекiтiлген Екiншi деңгейдегi банктердегi жəне ипотекалық компаниялардағы бухгалтерлiк есеп шоттарының үлгі жоспарына сəйкес осы Банкте қызмет көрсетілетіннің (заңды тұлғаның толық атауы, тел., мекенжайы, көрсетiлciн) банк алдында анықтама берiлген айдың алдындағы үш айдан артық созылған мерзiмi өткен берешегiнiң жоқтығын растайды.

Күнi ____________Қолы ____________М.О.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 19 желтоқсан № 1620 Астана, Үкімет Үйі

Байланыс саласында қызметтер көрсету жөніндегі қызметті лицензиялаудың кейбір мəселелері туралы

«Лицензиялау туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған байланыс саласында қызметтер ұсыну жөніндегі қызметті жүзеге асыруға өтініш берушінің біліктілік талаптары жəне оларға сəйкестікті растайтын құжаттардың тізбесі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігінің Байланыс жəне ақпараттандыру комитеті байланыс саласында қызметтер ұсыну жөніндегі қызметтің лицензиары бо-лып белгіленсін.

3. «Қалааралық жəне (немесе) халықаралық байланыс операторын белгiлеу жөніндегі бiлiктiлiк талаптары мен өлшемдерiн бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 27 тамыздағы № 909 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2004 ж., № 31, 429-құжат) мы-надай өзгерістер енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген қалааралық жəне (немесе) халықаралық байланыс операторын белгілеу жөніндегі біліктілік талаптары мен өлшемдерінде:

1-тармақта:бірінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:«1. Қалааралық жəне (немесе) халықаралық байланыс қызметтерiн көрсетуде операторға мына-

дай негіздерде талаптар қойылады:»;3) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«3) акцияларды (үлестердi, жарналарды) бөлу өзгерген кезде байланыс операторы екi апта

мерзiмде лицензиарға растау құжаттарын ұсына отырып тиiсті ақпаратты береді;»;3-тармақтың екінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:«ҚХБО желілерiмен басқа байланыс операторларының телекоммуникация желiлерiнiң өзара iс-

қимылын ұйымдастыру Қазақстан Республикасының Үкіметі бекiтетiн трафиктi өткiзуді жəне өзара есеп айырысу тəртібін қоса алғанда, Телекоммуникация желiлерiн қосу жəне өзара іс-қимыл ережесiне сəйкес жүзеге асырылады.»;

4-тармақтың 4) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«4) ҚХБО мəртебесiн берген сəтте байланыс операторының иелігіндегі жəне (немесе) ол пайда-

ланылатын қолданыстағы телекоммуникация желiсi көлiктiк телекоммуникация желiлерiнен (маги-стральды жəне iшкi аймақтық байланыс желiлерi) қалааралық жəне халықаралық коммутация станци-яларынан, трафик (биллинг) есеп айырысу жүйесiнен, желiнi басқару жүйесiнен жəне тактiлi желілiк синхрондау жүйесiнен тұруы тиiс;»;

7-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:7. «Қалааралық жəне (немесе) халықаралық байланыс қызметтерiн ұсынатын байланыс

операторының техникалық персоналына қойылатын бiлiктілiк талаптары:».4. Осы қаулының қосымшасына сəйкес Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір

шешімдерінің күші жойылды деп танылсын.5. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан ке йін күнтізбелік жиырма бір күн өткен соң

қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 желтоқсандағы №1620 қаулысымен бекітілген

Байланыс саласында қызметтер көрсету жөніндегі қызметті жүзеге асыру үшін өтініш берушінің біліктілік талаптары жəне оларға сəйкестікті растайтын құжаттар тізбесі

Біліктілік талаптары мыналардың болуын қамтиды:

Құжаттар Ескертпе

1 2 3 4Қызметтің барлық кіші түрлері үшін

1. Заңды тұлғаның мəртебесі Заңды тұлғаны тіркеу немесе қайта тіркеу туралы куəлігінің көшірмесі

«е-лицензиялау» МДБ қолдануымен тексеріледі

2. Техникалық басшылар мен мамандардың білікті құрамы

Тиісті білімі жəне мамандығы бойынша кем дегенде үш жыл практикалық жұмыс тəжірибесі бар техникалық басшылар мен мамандардың білікті құрамының тізімі

Басшының қолы жəне мөрі қойылған тізім

Дипломдардың көшірмелері 300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмесі немесе электрондық құжаттар*

Жұмысқа қабылдау туралы бұйрық 300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

Еңбек кітапшаларының немесе келісімшарттарының немесе еңбек шарттарының көшірмелері

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

Байланыс саласында даярлау жəне біліктілігін арттыру бойынша курстардан өткендігі туралы куəліктер немесе сертификаттар

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

3. Қазақстан Республикасында өлшем бірлігін қамтамасыз ету мемлекеттік жүйесінің тізіліміне енгізілген қосылу ұзақтығын өлшеу жүйесімен байланыс операторының деректерді берудің өлшем жүйесі «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 17 жəне 19-баптарының талаптарына сəйкес қолданыстағы тексеру сертификаты трафикті есепке алу жүйесі болуы тиіс

Қазақстан Республикасында өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесі тізілімінен үзінді көшірме

«Өлшем құралы» электрондық тізілімін қолданумен тексеріледі

Қолданыстағы тексеру сертификаттарының көшірмесі

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

4. Қазақстан Республикасы-ның заңнамасына сəйкес жедел-іздестіру іс-шараларын өткізуді қамтамасыз ету үшін абоненттер туралы қызметтік ақпаратты жинауды жəне екі жыл бойы сақтауды жүзеге асыру мүмкіндігі бар ақпараттық-бағдарламалық жəне техникалық құралдар

Сəйкестік сертификаттары 300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

Арнайы жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізетін ҚР ҰҚК келісім хаты

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

(Соңы 10-бетте).

16 ақпан 2013 жылwww.egemen.kz105. Байланыс құралдарын иелену,

пайдалану, билік ету құқықтарыЖеке меншік құқығын растайтын құжаттардың көшірмелері

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

Спутниктік жылжымалы байланыс қызметтерін ұсыну үшін6. Спутниктік байланыстың жердегі

станцияларыЖеке меншік құқығын растайтын құжаттардың көшірмелері

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

Сəйкестік сертификаттары 300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

7. Шетелдік байланыс операторларының телекоммуникация желілерімен қиылысу нүктелерінің техникалық əзірлігі

Спутниктік жылжымалы байланыс операторларымен ынтымақтасу мүмкіндігін растайтын келісімдер мен хаттамалардың немесе өзге құжаттардың көшірмелері

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

Ұялы байланыс қызметтерін ұсыну үшін (стандарт атауын көрсетумен) 8. Радиожиілік спектрін пайдалануға

рұқсатРадиожиілік спектрін пайдалануға берілген рұқсаттың көшірмелері

«е-лицензиялау» МДБ қолданумен тексеріледі

Қалааралық телефон байланысы қызметтерін ұсыну үшін9. Магистралдық байланыс желілері Жылжымайтын мүлік объектісі болып

табылатын байланыс желілерін пайдалануға беру актілерінің сатып алу сату шарттарының көшірмелері

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

Халықаралық телефон байланысы қызметтерін ұсыну үшін 10. Магистралдық байланыс

желілеріЖылжымайтын мүлік объектісі болып табылатын байланыс желілерін пайдалануға беру актісінің сатып алу сату шартының көшірмелері

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

11. Қазақстан Республикасы аумағындағы басқару орталығы

Жеке меншік құқықтарын растайтын құжаттардың көшірмелері

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

12. (Өтініш берушінің қатысушылары) акционерлер арасындағы акциялар пакетін (жарғылық капиталға қатысу үлесін) бөлу бойынша ақпарат

Өтініш берушінің құрылтай құжаттарының жəне бағалы қағаздарды ұстаушылар (серіктестік қатысушыларының тізілімінің көшірмесі)

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

13. Шетелдік байланыс операторларының телекоммуникация желілерімен қиылысу нүктелерінің техникалық əзірлігі

Шарттардың немесе хаттамалардың кейіннен Трафикпен алмасуды жүзеге асыру үшін шетелдік байланыс операторларымен ынтымақтасу мүмкіндігін растайтын ниет туралы өзге құжаттардың көшірмелері

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмелері немесе электрондық құжаттар*

Өтініш беруші басшысының қолы жəне мөрі қойылған шетелдік байланыс операторларымен қиылысудың географиялық координаталары көрсетілген хаты

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмесі немесе электрондық құжат*

14. Басқару орталықтарының телекоммуникация желілерін орталықтан басқару жүйесімен техникалық қосылу əзірлігі

Телекоммуникациялар желілерін орталықтан басқару жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ететін «ТСТСТО» РМК-ның келісім хаты

300 нүктелік дюйм мүмкіндігімен сканерленген монохромды режимдегі қағаз тасығыштағы құжаттар көшірмесі немесе электрондық құжат*

Ескертпе:* Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 17 сəуірдегі № 430 қаулысымен бекітілген

Электрондық құжат айналымының ережесінде белгіленген тəртіппен құрылған жəне электрондық цифрлық қолтаңбамен куəландырылған.

Аббревиатураның толық жазылуы: «е-лицензиялау» МДБ - «е-лицензиялау» мемлекеттік дерек қоры;ҚР ҰҚК – Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті;«ТСТСТО» РМК – «Телекоммуникация саласындағы техникалық сүйемелдеу жəне талдау

орталығы» республикалық мемлекеттік кəсіпорны.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 желтоқсанд ағы № 1620 қаулысына қосымша

Қазақстан Республикасы Үкіметініңкүші жойылған кейбір шешімдерінің тізбесі

1. «Байланыс саласында қызметтер көрсетуді лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талапта-рын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 14 сəуірдегі № 513 қаулысы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2009 ж., № 19, 169-құжат).

2. «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 14 сəуірдегі № 513 қаулысына өзгерістер жəне толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Ренспубликасы Үкіметінің 2009 жылғы 12 қазандағы № 1561 қаулысы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2009 ж., № 42, 410-құжат).

3. «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 27 тамыздағы № 909 жəне 2009 жылғы 14 сəуірдегі № 513 қаулыларына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 10 наурыздағы № 191 қаулысының 1-тармағының 2) тармақшасы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 24, 181-құжат).

4. «Қазақстан Республикасы Байланыс жəне ақпарат министрлігінің мəселелері» туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 18 мамырдағы № 513 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың 9-тармағы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 34, 268-құжат).

5. «Байланыс саласында қызметтер көрсету жөніндегі қызметті лицензиялау ережесін, Байланыс саласындағы қызметті жүзеге асыруға лицензиялар алу үшін конкурстар өткізу ережесін жəне байла-ныс саласында қызметтер көрсету жөніндегі қызметті лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік та-лаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 14 сəуірдегі № 513 қаулысына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Ренспубликасы Үкіметінің 2011 жылғы 8 желтоқ-сандағы № 1505 қаулысы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., № 7, 142-құжат).

(Соңы. Басы 9-бетте).

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 19 желтоқсан №1622 Астана, Үкімет Үйі

Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Мемлекеттік ресурстарға2012 жылғы егіннің астығын сатып алу туралы» 2012 жылғы10 сəуірдегі № 438 жəне «Қазақстан Республикасы Үкіметініңрезервінен қаражат бөлу туралы» 2012 жылғы 16 тамыздағы

№ 1055 қаулыларына өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне мынадай өзгерістер енгізілсін:1) «Мемлекеттік ресурстарға 2012 жылғы егіннің астығын сатып алу туралы» Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 10 сəуірдегі № 438 қаулысында (Қазақстан Республикасының ГГҮАЖ-ы, 2012 ж., № 42, 561-құжат):

1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«1. Мемлекеттік ресурстарға 2012 жылғы егіннің астығын сатып алуды жүзеге асыруға арналған

бюджет қаражатының сомасы көктемгі-жазғы қаржыландыру арқылы 6750000000 (алты миллиард жеті жүз елу миллион) теңге мөлшерінде белгіленсін.»;

2) «Қазақстан Республикасы Үкіметінің резервінен қаражат бөлу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 16 тамыздағы № 1055 қаулысында:

1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«1. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігіне 2012 жылғы егіннің астығын

қабылдау үшін Ақмола, Қостанай жəне Солтүстік Қазақстан облыстарының астық қабылдау кəсіпорын-дарыңан көрсетілген облыстардағы элеваторлық қуаттарды босату мақсатында, неғұрлым бос астық қабылдау кəсіпорындарына «Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы» ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражаты, бюджет, меншікті жəне тартылған кредит қаражаты есебінен сатып алған мөлшері 457012,176 (төрт жүз елу жеті мың он екі тонна бір жүз жетпіс алты килограмм) азық-түліктік астығының орнын ауыстыру (оның ішінде 2012 жылғы қаңтардан басталған) бойынша шығындарды төлеуге 2012 жылға республикалық бюджетте көзделген Қазақстан Республикасы Үкіметінің шү-ғыл шығындарға арналған резервінен 1745426100 (бір миллиард жеті жүз қырық бес миллион төрт жүз жиырма алты мың бір жүз) теңге сомасында ақшалай қаражат бөлінсін.».

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 20 желтоқсан №1635 Астана, Үкімет Үйі

Астық қолхаттарын бере отырып, қойма қызметі бойынша қызметтер көрсету жөніндегі қызметті лицензиялаудың кейбір мəселелері туралы

«Лицензиялау туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

Қоса беріліп отырған астық қолхаттарын бере отырып, қойма қызметі бойынша қызметтер көрсету жөніндегі қызметті жүзеге асыру үшін қойылатын біліктілік талаптары жəне оларға сəйкестікті растайтын құжаттардың тізбесі бекітілсін.

Облыстардың жергілікті атқарушы органдары астық қолхаттарын бере отырып қойма қызметі бойынша қызметтер көрсету жөніндегі қызметті лицензиялауды жүзеге асыратын лицензиар болып айқындалсын.

Мыналардың күші жойылды деп танылсын:1)«Астық қолхаттарын бере отырып, қойма қызметі бойынша қызмет көрсету жөніндегі

қызметке қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 5 қыркүйектегі № 769 қаулысы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., № 33, 365-құжат);

2) «Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Астық қолхаттары бойынша міндеттемелерді орындауға кепілдік беру жүйесінің кейбір мəселелері туралы» 2004 жылғы 27 сэуірдегі № 470 жəне «Астықты қабылдау, өлшеу, кептіру, тазалау, сақтау жəне тиеп жөнелту жөніндегі қызметті лицензиялау ережесін жəне оған қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы» 2007 жылғы 5 қыркүйектегі № 769 қаулыларына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 8 ақпандағы № 213 қаулысының 1-тармағының 2) тармақшасы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., № 33, 428-құжат).

4. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік жиырма бір күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 1635 қаулысымен бекітілген

Астық қолхаттарын бере отырып, қойма қызметі бойынша қызметтер көрсету жөніндегі қызметті жүзеге асыру үшін қойылатын біліктілік талаптары жəне оларға сəйкестікті

растайтын құжаттардың тізбесі Р/с№

Біліктілік талаптары мыналардың болуынқамтиды

Құжаттар Ескертпе

1 2 3 41 санитариялық-эпидемиологиялық

салауаттылығы талаптарына жауап беретін меншік қүқығындағы астық қоймасы (элеватор, астық қабылдау пункті)

астық қоймасына меншік құқығын жəне үшінші тұлғалардың міндеттемелері бойынша оған салынған ауыртпалықтың жоқ екенін растайтын жылжымайтын мүлікке құқықтарды жəне онымен жасалған мəмілелерді тіркеу органының заңнамада белгіленген нысан бойынша анықтамасының түпнұсқасы; санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылық саласындағы органның қорытындысы

2 технологиялық жабдық (астық тазалау машиналары, астық кептіру жабдығы), таразы жабдығы (белгіленген

заңды тұлға қызметін жүзеге асыратын жерде тексерілуі тиіс

тəртіппен тексерілген), тиеу-түсіру құрылғылары, көтергіш-көлік жабдығы, жылжымалы көлік жабдығы, белсенді желдету жабдығы, астық сақтауға арналған ыдыстар, сақтау кезінде астықтың температурасын жəне ылғалдылығын бақылауға арналған жабдық, асфальтталған алаңдар

3 өткізу режимі, аумақтың қоршалуы заңды тұлға қызметін жүзеге асыратын жер бойынша тексерілуге жатады

4 астық сапасын айқындауға арналған, өлшеулердің жай-күйі бағалаудан өткен жəне мыналармен:үлгісін бекіту мақсатында сынақтардан немесе метрологиялық аттестаттаудан өткен, Қазақстан Республикасының мемлекеттік өлшем бірлігін қамтамасыз ету жүйесінің тізіліміне енгізілген жəне белгіленген тəртіппен тексерілген зертханалық жабдықпен жəне аспаптармен (ылғал өлшегіштермен, кептіру шкафтарымен, зертханалық

зертханадағы өлшеу құралдарының жай-күйі туралы куəліктің көшірмесі, өлшеу құралдарын салыстырып тексеру туралы сертификаттарының көшірмелері(салыстырып тексеру үшін түпнұсқасы ұсынылмаған жағдайда нотариалды куəландырылған нұсқасы)

таразылармен, дəнді ұнтақтауға арналған диірмендермен, елеуіштер жиынтығымен, сынама іріктегіштермен, ыдыстармен, ақуыз құрамын дəн маңызының құрамы мен сапасын анықтауға арналған құрылғылармен, астықтың бүлінгенін анықтауға арналған оптикалық аспаптармен); астық үлгілерін сақтауға арналған сөрелермен жабдықталған өндірістік-технологиялық зертхана;

5 тиісті білімі бар (басшылар үшін -жоғары техникалық, технологиялық немесе агрономиялық білім, мамандар үшін - ортадан кейінгі (техникалық, технологиялық немесе агрономиялық білім) техникалық басшылар мен мамандардың білікті құрамы

дипломдар көшірмелерін (салыстырып тексеру үшін түпнұсқасы ұсынылмаған жағдайда нотариалды куəландырылған нұсқасы) қоса отырып, өтініш беруші қол қойған жəне мөрмен бекітілген тегін, атын, экесінің атын, білімі бойынша мамандығын, лауазымын, мамандығы бойынша жұмыс өтілін қамтитын штат кестесінен үзінді көшірме жəне жиынтық кесте

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 20 желтоқсан №1637 Астана, Үкімет Үйі

«Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерді ұтымды пайдалануқағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің

2011 жылғы 4 қарашадағы № 1297 қаулысына өзгеріс енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1.«Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерді ұтымды пайдалану қағидаларын бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 4 қарашадағы № 1297 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., № 1, 13-құжат) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерді ұтымды пайдалану қағидаларында:

8-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«8. Жыртылған қабаттағы жалпы гумустың құрамы, жеңіл гидролизделетін азот, жылжымалы

фосфор жəне ауыспалы калийдің орташа есептелген көрсеткіштері суарылмайтын жерде – жеті жылда бір рет жəне суармалы жерде – бес жылда бір рет айналыммен жүргізілетін топырақты агрохимиялық тексеру нəтижелері бойынша айқындалады жəне бірінші (базалық) турдағы агрохимиялық тексеруде белгіленген көрсеткіштермен салыстырыл ады.».

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 20 желтоқсан № 1638 Астана, Үкімет Үйі

«Астықты экспорттау кезінде көлік шығыстарына жұмсалатын шығындар құнын арзандатуға субсидиялар төлеу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 1 ақпандағы № 184

қаулысына өзгеріс енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Астықты экспорттау кезінде көлік шығыстарына жұмсалатын шығындар құнын арзандатуға

субсидиялар төлеу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 1 ақпандағы № 184 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., № 31, 408-құжат) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Астықты экспорттау кезінде көлік шығыстарына жұмсалатын шығындар құнын арзандатуға субсидиялар төлеу қағидаларыңда:

7-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«7. Бюджеттік субсидияларды төлеуді бюджеттік бағдарламаның əкімшісі 2012 жылғы 22

наурыздан бастап 31 шілдеге (қоса алғанда) дейін Қытай Халық Республикасына не оның аумағы арқылы транзитпен, сондай-ақ Ресей Федерациясының аумағы арқылы транзитпен бірінші, екінші жəне үшінші сыныпты азық-түліктік бидайды тасымалдаған жағдайда экспорттаушылардың шығындарды жүзеге асыруын растайтын құжаттардың негізінде бір тоннаға 4000 теңге мөлшерінде жүзеге асырады.».

2.Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 20 желтоқсан № 1639 Астана, Үкімет Үйі

Өсімдік шаруашылығы өнімінің шығымдылығы мен сапасын арттыруға жергілікті бюджеттерден субсидиялау қағидасын бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 4 наурыздағы № 221 қаулысына өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Өсімдік шаруашылығы өнімінің шығымдылығы мен сапасын арттыруға жергілікті

бюджеттерден субсидиялау қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 4 наурыздағы № 221 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2011 ж., № 23, 29-құжат) мынадай өзгерістер енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Өсімдік шаруашылығы өнімінің шығымдылығы мен сапасын арттыруға жергілікті бюджеттерден субсидиялау қағидасында:

27-тармақта:1) тармақшаның жетінші жəне сегізінші абзацтары мынадай редакцияда жазылсын:«көпжылдық екпелерді отырғызу жүзеге асырылатын АШТӨ-нің нақты жер учаскесіне

бақтарды, жидектіктерді жəне жүзімдіктерді отырғызу үшін бекітілген (бақ отырғызу үшін жарамдылығына топырақтық-мелиоративтік зерттеулердің жүргізілгенін растайтын) жұмыс жобасына (бұдан əрі - жұмыс жобасы) сəйкес. Алманың «Апорт» сортының көпжылдық екпелерін отырғызу кезінде жұмыс жобасында АШТӨ-нің жер учаскесінің теңіз деңгейінен биіктігі көрсетіледі;

АШТӨ-нің штатында «агрономия» немесе «жеміс-көкөніс өсіру» мамандығы бойынша кемінде бір білікті маманның болуы шартымен жүзеге асырылуы тиіс»;

2) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«2) отырғызылуы республикалық жəне (немесе) жергілікті бюджеттердің қаражаты есебінен

жүзеге асырылған екінші вегетацияның (аласа бойлы телітушілердің көшеттерімен жəне книп-баум көшеттерімен салынғандар үшін), екінші-үшінші вегетацияның (жартылай аласа бойлы телітушілер-дің көшеттерімен салынғандар үшін), екінші-үшінші-төртінші вегетацияның (республикалық жəне/немесе жергілікті бюджеттердің қаражаты есебінен 2009 - 2011 жылдары дəстүрлі технология бойын-ша отырығызылғандар үшін) жеміс-жидек дақылдары мен жүзімнің, ал алманың «Апорт» сорты бойынша екіншіден бастап жетінші вегетацияны қоса алғанда, көп жылдық екпелерін өсіру (күту).»;

29-тармақтың 5) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«5) агроном (жеміс-көкөніс өсіруші) маманының біліктілігін растайтын куəліктердің,

сертификаттардың, дипломдардың көшірмелерінен тұратын өтінім береді.»32-тармақтың 2) тармақшасының бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«2) 5 жұмыс күні ішінде ағымдағы жылдың өткен тоқсанынан кейінгі айдың 1-күнінен

кешіктірмей, ал төртінші тоқсанда - 1 қарашадан кешіктірмей осы Қағиданың 27-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген субсидияларды алуға АШТӨ тізбесін (бұдан əрі - аудан (облыстық маңызы бар қала) бойынша тізбе) қалыптастырады жəне аудан (облыстық маңызы бар қала) əкіміне бекітуге жібереді.».

35-тармақтың 1) тармақшасының бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«1) ағымдағы жылдың өткен тоқсанынан кейінгі айдың 10-күнінен кешіктірілмейтін, ал төртінші

тоқсанда - тиісті жылдың 10 қарашасынан кешіктірілмейтін мерзімде жергілікті жерге барып:».2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа

енгізіледі.Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 20 желтоқсан № 1641 Астана, Үкімет Үйі

Тарих жəне мəдениет ескерткіштерінде археологиялық жəне (немесе) ғылыми-реставрациялау жұмыстарын жүзеге асыру жөніндегі қызметті

лицензиялаудың кейбір мəселелері туралы

«Тарихи-мəдени мұра объектілерін қорғау жəне пайдалану туралы» 1992 жылғы 2 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 17-бабының 7) тармақшасына жəне «Лицензиялау туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабының 3) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған тарих жəне мəдениет ескерткіштерінде археологиялық жəне (немесе) ғылыми-реставрациялау жұмыстарын жүзеге асыру үшін қойылатын біліктілік талаптарын жəне олардың сəйкестігін растайтын құжаттардың тізбесі бекітілсін.

2. Мыналар:1) Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінің Мəдениет комитеті тарих

жəне мəдениет ескерткіштерінде археологиялық жəне (немесе) ғылыми-реставрациялау жұмыстарын жүзеге асыру жөніндегі лицензиар;

2) облыстардың, республикалық маңызы бар қала мен астананың жергілікті атқарушы органда-ры тарих жəне мəдениет ескерткіштерінде археологиялық жəне (немесе) ғылыми-реставрациялау жұ-мыстарын жүзеге асыруға арналған лицензия беру жөнінде келісім беруші органдар болып айқындалсын.

3. Осы қаулыға қосымшаға сəйкес Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдерінің күші жойылды деп танылсын.

4. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік жиырма бір күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 1641 қаулысымен бекітілген

Тарих жəне мəдениет ескерткіштерінде археологиялық жəне (немесе) ғылыми-реставрациялау жұмыстарын жүзеге асыру үшін қойылатын біліктілік талаптары жəне олардың сəйкестігін

растайтын құжаттардың тізбесі

р/с №

Біліктілік талаптарында мыналар болуы тиіс:

Қүжаттар тізбесі Ескертпе

1 2 3 4

Тарих жəне мəдениет ескерткіштерінде археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру жөніндегі лицензияны алу үшін

1. 1) жоғары білімі («археология жəне этнология», «тарих») жəне археология саласында үш жылдан кем емес тиісті жұмыс өтілі бар, өтініш берушіде негізгі қызметкер болып табылатын ғылыми жетекшілер – заңды тұлғалар үшін;2) өтініш берушінің жоғары білімі («археология жəне этнология», «тарих») жəне археология саласында үш жылдан кем емес тиісті жұмыс өтілі-жеке тұлғалар үшін

1) мамандығы жəне біліктілігі, дипломның нөмірі жəне берілген күні, оқу орнының атауы көрсетілген ақпараты бар мəліметтер нысаны (осы біліктілік талаптарына қосымшаға сəйкес);2) археология жұмыстары саласындағы жұмыс өтілін растайтын ақпараты бар (жұмыс орны, лауазымы, жұмысқа қабылдау жəне жұмыстан босату туралы бұйрықтың нөмірі жəне күні жəне (немесе) жеке еңбек шартының нөмірі жəне күні) мəліметтер нысаны (осы біліктілік талаптарына қосымшаға сəйкес)

2. тарих жəне мəдениет ескерткіштерінде археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру

мыналар:1) мамандандырылған жабдықтардың тізбесі;2) жабдыққа меншік құқығы

жөніндегі мамандандырылғанжабдықтар

туралы ақпарат көрсетілген мəліметтер нысаны (осы біліктілік талаптарына қосымшаға сəйкес)

3.тарих жəне мəдениет ескерткіштерінде археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру құқығына археология саласындағы ғылыми ұйымның ұсынымдары

ғылыми ұйымның ұсыным хаты

Тарих жəне мəдениет ескерткіштерінде ғылыми-реставрциялау жұмыстарын жүзеге асыруға лицензия алу үшін

4.1) өтініш берушінің жоғары немесе арнайы орта білімі («сəулет», «реставрациялау») жəне ғылыми-реставрациялау саласында үш жылдан кем емес тиісті жұмыс өтілі бар, өтініш берушіде негізгі қызметкер болып табылатын ғылыми жетекшілер – заңды тұлғалар үшін;2)жоғары немесе арнайы орта білімі (сəулет, реставрациялау) жəне ғылыми-қалпына келтіру саласында үш жылдан кем емес тиісті жұмыс өтілі -жеке тұлғалар үшін

1) мамандығы жəне біліктілігі, дипломның нөмірі жəне берілген күні, оқу орнының атауы көрстеліген ақпараты бар мəліметтер нысаны (қосымшаға сəйкес); 2) ғылыми-реставрациялау жұмыстары саласындағы жұмыс өтілін растайтын ақпараты бар (жұмыс орны, лауазымы, жұмысқа қабылдау жəне жұмыстан босату туралы бұйрықтың нөмірі жəне күні жəне (немесе) жеке еңбек шартының нөмірі жəне күні) мəліметтер нысаны (осы біліктілік талаптарына қосымшаға сəйкес)

5.тарих пен мəдениет ескерткіштерінде ғылыми-қалпына келтіру жұмыстарын жүзеге асыру жөніндегі осы біліктілік талаптарына қосымшаға сəйкес жабдықтар

мыналар:1) осы біліктілік талаптарына қосымшаға сəйкес жабдықтардың тізбесі; 2) жабдыққа меншік құқығы туралы ақпарат көрсетілген мəліметтер нысаны (осы біліктілік талаптарына қосымшаға сəйкес)

Тарих жəне мəдениет ескерткіштерінде археологиялық жəне (немесе) ғылыми-реставрациялау жұмыстарын жүзеге асыру үшін қойылатын біліктілік талаптары жəне олардың сəйкестігін

растайтын құжаттардың тізбесіне қосымша

Тарих жəне мəдениет ескерткіштерінде археологиялық жəне (немесе)ғылыми-реставрациялау жұмыстарын жүзеге асыру үшін қойылатын

біліктілік талаптары бойынша мəліметтер нысаны

1. Ғылыми жетекші:1) мамандығының жəне біліктілігінің атауы _______________________;дипломның нөмірі_____________________________________________;дипломның берілген күні_______________________________________;дипломды берген оқу орнының атауы____________________________.2) археологиялық жəне (немесе) ғылыми-реставрациялау саласындағы жұмыс өтілі___________;жұмыс орны___________________________________________________;атқаратын лауазымы____________________________________________;жұмысқа қабылдануы туралы бұйрықтың немесе жеке еңбек шартыныңнөмірі жəне күні ______________________________________________________;жұмыстан босату туралы бұйрықтың нөмірі жəне күні______________________.2. Мамандандырылған жабдықтар:1) мамандандырылған жабдықтардың тізбесі ______________________;2) мамандандырылған жабдықтарды сатып алу/сату/жалдау шартының нөмірі____________; жасалған күні___________________________________________________________;шарт жасалған тұлға (заңды жəне (немесе) жеке тұлғаның атауы)______________________.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 1641 қаулысына қосымша

Қазақстан Республикасы Үкіметінің күші жойылған кейбір шешімдерінің тізбесі

1. «Тарих пен мəдениет ескерткіштеріне археологиялық жəне (немесе) ғылыми-қалпына келтіру жұмыстарын жүзеге асыру жөніндегі қызметті лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 14 маусымдағы № 495 қаулысы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., № 19, 221-құжат).

2. «Қазақстан Республикасы Мəдениет министрлігінің кейбір мəселелері» туралы Қазақстан Ре-спубликасы Үкіметінің 2008 жылғы 26 маусымдағы № 610 қаулысымен бекітілген Қазақстан Респу-бликасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістер мен толықтырудың 5-тармағы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2008 ж., № 31, 316-кұжат).

3. «Қазақстан Республикасы Мəдениет министрлігінің кейбір мəселелері туралы» Қазақстан Рес-публикасы Үкіметінің 2010 жылғы 31 наурыздағы № 252 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республи-касы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың 10-тармағы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 25-26,198-құжат).

4. «Тарих пен мəдениет ескерткіштеріне археологиялық жəне (немесе) ғылыми-қалпына келтіру жұмыстарын жүзеге асыру жөніндегі қызметті лицензиялау ережесін жəне оған қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 14 маусымдағы № 495 қаулысына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 29 қарашадағы № 1385 қаулысының (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., № 3, 72-құжат) күші жойылды деп танылсын.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 20 желтоқсан № 1642 Астана, Үкімет Үйі

«Мəдени құндылықтарды əкетуге жəне əкелуге рұқсат беру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы

30 мамырдағы № 440 қаулысына өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Мəдени құндылықтарды əкетуге жəне əкелуге рұқсат беру ережесін бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 30 мамырдағы № 440 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., № 17, 192-құжат) мынадай өзгерістер енгізілсін:

тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын:«Мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығына куəлік беру қағидаларын бекіту туралы»;1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«1. Қоса беріліп отырған Мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығына куəлік беру

қағидалары бекiтiлсiн.»;көрсетілген қаулымен бекітілген Мəдени құндылықтарды əкетуге жəне əкелуге рұқсат беру

ережесі осы қаулыға қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын.2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа

енгізіледі.Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 1642 қаулысына қосымшаҚазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 30 мамырдағы № 440 қаулысымен бекітілген

Мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығына куəлік беру қағидалары

1. Жалпы ережелер1. Осы Мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығына куəлік беру қағидалары (бұдан əрі –

Қағидалар) «Мəдениет туралы» 2006 жылғы 15 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан əрі - Заң) 6-бабының 7) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне Қазақстан Республикасының аумағында мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығына куəлік беру тəртібін айқындайды.

Осы Қағидалар мемлекеттік меншіктегі Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын Қазақстан Респу-бликасынан тыс жерлерге уақытша əкетуге рұқсат беру тəртібін регламенттемейді.

2. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:1) мəдени құндылық – зайырлы жəне діни сипаттағы мəдени мұра заты, сондай-ақ тарихи,

көркем, ғылыми немесе өзге де мəдени маңызы бар өзге де құндылықтар.2) өтініш беруші – мəдени құндылықтарды Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге уақытша

əкету құқығына куəлік алу үшін жүгінген жеке немесе заңды тұлға;3) сараптама комиссиясы – облыстың, республикалық маңызы бар қала мен астананың

жергілікті атқарушы органы құрайтын мəдени құндылықтарды уақытша əкету жөнiндегі комиссия;4) сараптама – сараптама комиссиясының уақытша əкетуге мəлімделген заттардың мəдени

құндылығын айқындау мақсатында өткізетін рəсімі;5) мəдени құндылықтарды уақытша əкету жөніндегі сараптама комиссиясының қорытындысы –

Қазақстан Республикасынан əкетілетін заттың мəдени құндылығын белгілейтін мəдени құндылықтарды уақытша əкету жөніндегі сараптама комиссиясы беретін белгіленген үлгідегі құжат (бұдан əрі - қорытынды);

3. Уақытша экспозициялау, гастрольдік қызмет, реставрациялау жұмыстары мен ғылыми зерттеу, тұсаукесерлер, көрмелер жəне халықаралық мəдени іс-шаралар өткізу мақсатында мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығы үшін алты айдан аспайтын мерзімге мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығын беретін куəлікті (бұдан əрі – куəлік) облыстың, республикалық маңызы бар қаланың жəне астананың жергілікті атқарушы органдары береді.

Кедендік одақтың жəне Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан тыс жерлерге мəдени құндылықтарды уақытша əкету куəлік негізінде жүзеге асырылады.

2. Мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығына куəлік беру тəртібі4. Куəлікті алу үшін өтініш беруші облыстың, республикалық маңызы бар қаланың жəне

астананың жергілікті атқарушы органына мынадай құжаттарды ұсынады:1) осы Қағидаларға 1-қосымшаға сəйкес нысан бойынша өтініш;2) сараптамаға жататын мəдени құндылықтар ретінде қаралатын заттар; 3) мəдени құндылықтарға меншік құқығын растайтын құжаттардың көшірмелері; 4) қабылдаушы тараптың мəдени құндылықтардың болу мақсаттары мен шарттары туралы

шартының көшірмесі; 5) мəдени құндылықтың А-5 үлгісіндегі алдыңғы жəне артқы жақтары шолынған екі фотосуреті;6) азаматтың жеке басын куəландыратын құжаттың немесе заңды тұлғаны тіркеу (қайта тіркеу)

туралы куəліктің көшірмесі; 7) заңды тұлғалар үшін – уақытша əкету кезеңіне мəдени құндылықтардың сақталуы үшін

белгілі бір тұлғаға жауапкершілік жүктеу туралы ұйым басшысының бұйрығы.Облыстың, республикалық маңызы бар қала мен астананың жергілікті атқарушы органдарына

сараптамаға ұсынылған зат(тар) қабылдау жəне беру журналына тіркеледі.5. Облыстың, республикалық маңызы бар қала мен астананың жергілікті атқарушы

органдарының жауапты тұлғасы өтініш пен ұсынылған зат(тарды)ты сараптама комиссиясына сараптамаға жолдайды.

6. Сараптама комиссиясы ұсынылған құжаттар мен заттардың сараптамасын тарихи, көркем, ғылыми немесе өзге де мəдени маңызын айқындау, түпнұсқалығын, авторлығын, атауын, жасалу орны мен уақытын, орындау материалы мен техникасын, мөлшерін (салмағын), өзгеше ерекшеліктерін, сақталу жағдайын жан-жақты талдау негізінде жүзеге асырады.

7. Сараптама қорытындысының негізінде сараптама комиссиясы осы Қағидаларға 2-қосымшаға сəйкес нысан бойынша қорытынды ресімдейді.

8. Облыстың, республикалық маңызы бар қаланың жəне астананың жергілікті атқарушы органы оң шешім қабылдаса, өтініш берушіге осы Қағидаларға 3-қосымшаға сəйкес нысан бойынша куəлік, ал теріс шешім қабылдаған жағдайда – дəлелденген бас тартуды жазбаша нысанда береді.

9. Куəлік беруден бас тартуға:1) оларды реставрациялау мақсатында уақытша əкету жағдайларын қоспағанда, əкетілетін

мəдени құндылықтардың қанағатсыз физикалық жай-күйі;2) мəдени құндылықтың халықаралық жəне (немесе) мемлекеттік іздестіруде болуы;3) мəдени құндылықтың уақытша əкету мақсатының осы Қағидалардың 3-тармағымен сəйкес

келмеуі;4) затта мəдени құндылықтың жоқ болуы туралы қорытынды. 10. Куəлік немесе оны беруден бас тарту туралы дəлелді жауап осы Қағидалардың 4-тармағында

көзделген құжаттар түскен күнінен бастап он жұмыс күні iшiнде беріледі.Сараптамаға ұсынылған зат(тар) өтініш берушіге қабылдау жəне беру журналына белгі қойып,

қайтарылады.11. Егер облыстың, республикалық маңызы бар қала мен астананың жергілікті атқарушы органы

белгіленген мерзімде өтініш берушіге куəлікті немесе куəлікті беруден дəлелді түрде бас тартуды ұсынбаған жағдайда, оларды беру мерзімдері өткен күннен бастап куəлік берілді деп есептеледі.

Облыстың, республикалық маңызы бар қала мен астананың жергілікті атқарушы органы куəлік беру мерзімдері өткен күнінен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірмей өтініш берушіге тиісті куəлікті береді.

Мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығына куəлік беру қағидаларына1-қосымша

Нысан______________________________

(облыстың, республикалық маңызы бар қала мен ______________________________

астананың жергілікті атқарушы органы)____________________________________________________________

(өтініш берушінің тегі, аты, əкесінің аты немесе атауы)

ӨТІНІШМəдени құндылықтарды 1) ___________________________________2) ___________________________________________________________3) ___________________________________________________________4) ___________________________________________________________5) ___________________________________________________________мақсатында___________________________________________________________ (елдің атауы жəне орналасқан жері) уақытша əкету құқығына куəлік беруіңізді сұраймыз._________________________________________________________Өтініш берушінің деректері:__________________________________ (Т.А.Ə. туылған күні, азаматтығы, төлқұжат немесе жеке куəлігінің №, _______________________________________________________________________________оның берілген күні, тұратын жері, байланыс телефондары немесе заңды тұлғаның деректемелері) ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Қолы__________________ Күні __________________

М.О.

Мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығына куəлік беру қағидаларына 2-қосымша _________________________________________________________________________________(облыстардың, республикалық маңызы бар қала мен астананың жергілікті атқарушы органы)

Мəдени құндылықтарды уақытша əкету жөнiндегісараптама комиссиясы

ҚОРЫТЫНДЫ№ ____

_____________ қаласы «___» _______20___ ж.

1.Өтініш беруші______________________________________________________________ (Т.А.Ə. немесе заңды тұлғаның атауы)____________________________________________________________________________2. Өтініш берушінің деректері:__________________________________________________ (азаматтығы, төлқұжат немесе жеке куəлігінің №, _____________________________________________________________________________ оның берілген күні немесе заңды тұлғаның деректемелері)_____________________________________________________________________________3. Өтініш берушінің қызметі: ____________________________________________________4. Əкетудің (уақытша əкетудің) мақсаты: ___________________________________________5. Сараптамаға ұсынылды________________________________________________________ (заттың атауы, жазбаша саны) 6. Заттың сипаттамасы: __________________________________________________________ ________________________________________________________________________________ (түпнұсқа, авторы, жасалған уақыты мен жері, материалы жəне орындалу техникасы, ___________________________________________________________өлшемі, салмағы, сақталуы)Қорытынды: ______________________________________________________________________________________________________________________ (мəдени құндылығы бар немесе жоқ, ___________________________________________________________ уақытша əкету мүмкіндігі туралы ұсыным)

Сараптама комиссиясыныңтөрағасы:

Комиссия мүшелері:____________________ (Т.А.Ə.)

____________________ (Т.А.Ə.)____________________ (Т.А.Ə.)М.О.

____________________ (Т.А.Ə.)____________________ (Т.А.Ə.)

Мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығына куəлік беру қағидаларына 3-қосымша________________________________________________________________________________(облыстардың, республикалық маңызы бар қала мен астананың жергілікті атқарушы органы)

Мəдени құндылықтарды уақытша əкету құқығынаКУƏЛІК

қаласы______ № «___» _______ 20___ ж.

1.Өтініш беруші______________________________________________________________________________________________________ (Т.А.Ə. немесе заңды тұлғаның атауы)2. Өтініш берушінің деректері: _____________________________________________ (азаматтығы, төлқұжат немесе жеке куəлігінің №, __________________________________________________________оның берілген күні немесе заңды тұлғаның деректемелері)___________________________________________________________3. Өтініш берушінің қызметі ________________________________4. Мəдени құндылықтарды уақытша əкету жөніндегі сараптама комиссиясының қорытындысы___________________________________________________________________________________________________________________(облыстардың, республикалық маңызы бар қала мен астананың жергілікті атқарушы органы) _____________________________________№ ____ 20____ ж. «___» 1)_________________________________________________________(мəдени құндылықтың атауы)2)_________________________________________________________3)_________________________________________________________________________________________________________мақсатында___________________________________________________________(елдің атауы жəне ұйымның орналасқан жері)___________________________________________________________200__ж. «____»______________ 200___ж. «______»_______________ мерзіміне Қазақстан Республикасынан тыс уақытша əкетуге рұқсат беріледі.Уəкілетті тұлға _____________________________________________ (Т.А.Ə. жəне қызметі)М.О. Қазақстан Республикасы кеден органдарының белгісі (Жалғасы 11-бетте).

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 24 қазан №1352 Астана, Үкімет Үйі

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларын бекіту туралы

«Электр энергетикасы туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі Заңының 4-бабының 8) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидалары бекітілсін.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 24 қазандағы №1352 қаулысымен бекітілген

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидалары

1. Жалпы ережелер1. Осы Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану Қағидалары (бұдан əрі –

Қағидалар) «Электр энергетикасы туралы» 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 4-бабының 8) тармақшасына сəйкес əзірленген жəне электр станциялары мен желілерін техникалық пайдаланудың тəртібін белгілейді.

2. Қағидаларда энергетикалық кешеннің барлық буынының үнемді жəне сенімді жұмысын қамтамасыз ететін энергетикалық объектілерге қойлатын негізгі ұйымдастырушылық жəне техникалық талаптар жазылған.

3. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар мен анықтамалар қолданылады:1) электр станциясы – құрылыс бөлімін қамтитын, жылу жəне электр энергиясын өндіру үшін

арналған энергетикалық объект, энергияны қайта құру үшін жабдық жəне қажетті қосалқы жабдық; 2) электр желісі – кіші станциялардың, бөлу құрылғыларының жəне олардың электр энергиясын

жеткізу үшін бағытталған электрді беру жүйесін біріктірудің жиынтығы;3) жылу желiсi – жылу энергиясын жеткізу үшін бағытталған сорғы станцияларының, жылыту

пункттерінің, құбырлар мен арматуралардың жиынтығы;4) қазандық – құрылыс бөлімін қамтитын, жылу энергиясын өндіру үшін арналған

энергетикалық объект, энергияны қайта құру үшін жабдық жəне қажетті қосалқы жабдық; 5) су электрстанциясы – су ағынының энергиясын энергия көзі ретінде пайдаланатын электр

станциясы;6) жергiлiктi нұсқау –кəсiпорын аясында пайдалану үшiн əзірленген жəне энергетикалық

объектiлердiң басшылығымен бекiтiлетiн нұсқаулық.

2. Пайдалануды ұйымдастыруМіндеттері мен ұйымдастырушылық құрылым

4. Электр станцияларының, қазандықтардың, электр жəне жылу желілерінің негізгі міндеттері электр жəне жылу энергиясын өндіру, бөлу, тарату жəне тұтынушыларға босату (бұдан əрі – энергия өндірісі) болып табылады.

5. Энергия өндірісінің негізгі технологиялық буындары жалпы режимдер жəне орталықтан-дырылған жедел-диспетчерлік басқару тұтастығымен байланысты энергия өндіруші ұйымдар (электр станциялары, қазандықтар), энергия жеткізуші ұйымдар (электр жəне жылу желілері), (бұдан əрі – энергия объектілер) болып табылады.

6. Сала қызметкерлерінің негізгі ережелері: 1) тұтынушыларды энергиямен жабдықтаудың келісім шарттарын сақтау; 2) шығарылатын энергияның қалыпты сапасын қолдау – электр тогының стандартты жиілілігі

мен кернеуі, жылу тасымалдағышының қысымы мен температурасы; 3) жедел-диспетчерлік тəртіпті сақтау; 4) жабдықтарды, ғимараттар мен құрылыстарды пайдалануға дайын күйінде ұстау;5) энергия өндірісінің жəне үнемділіктің ең жоғары сенімділігін энергияны үнемдеу жөніндегі

заңнамаға жəне осы Қағидаларға толық сəйкестілігімен қамтамасыз ету;6) жабдықтар мен ғимараттарды пайдалану үдерісінде өнеркəсіп жəне өрт қауіпсіздігі талапта-

рын сақтау; 7) қауіпсіздік жəне еңбекті қорғау жөніндегі заңнамалардың талаптарын орындау;8) адамдар мен қоршаған ортаға өндірістің зиянды ықпалын төмендету; 9) ғылыми-техникалық өрлеу жетістіктерін энергетикалық объектілердің үнемділігін,

сенімділігін, қауіпсіздігін арттыру жəне экологиялық жай-күйін жақсарту мақсаттарында пайдалану.7. Əрбір энергетикалық объектілерде құрылымдық бөлімшелер арасында жабдықтарға,

ғимараттарға, құрылыстар мен коммуникацияға қызмет көрсету бойынша қызметтері бөлінеді. 8. Саланың əрбір қызметкері өзіне энергия өндірудің ерекшеліктерін нақты білуі, еңбек жəне

техникалық тəртібін, еңбек тəртібінің ережесін қатаң сақтауы, жұмыс орнын таза жəне тəртіпте күтіп ұстауы қажет.

Электр станциялары мен желілер жұмыстарының тиімділігін бақылау9. Қуаты 10 МВт жəне одан астам əрбір жылу электр станциясында, қуаты 30 МВт жəне одан

астам су электр станциясында, жылу өнімділігі 50 Гкал/сағ (209,5 ГДж/сағ) жəне одан астам əрбір аудандық қазандықта электр жəне жылу жүктемесіне абсолюттік немесе салыстырмалы есептеудегі оның жұмысының техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің тəуелділігін белгілейтін жабдықтардың энергетикалық сипаттамасы əзірленеді. Бұдан басқа жылу электр станцияларында жəне аудандық қазандықта шығарылған электр жəне жылу энергиясы үшін отынның атаулы меншікті шығысының, ал су электр станцияларында шығарылған электр энергиясы үшін нормативтік меншікті шығысының кестесі əзірленеді.

10. Энергетикалық сипаттамада осы Қағидалардың талаптарын орындауда игерілген жабдық жұмысының нақты қол жетімді үнемділігі берілуі тиіс.

11. Жылу желілеріндегі энергетикалық сипаттамалар мынадай көрсеткіштер бойынша құрыла-ды: жылу шығындары, жылу энергиясын жеткізуде жұмсалатын электр энергиясының меншікті шығысы, жүйелік судың орташа сағаттық меншікті шығысы, беру жəне кері құбырларындағы температуралардың айырмашылығы, жүйелік судың ағуы. Кері құбырдағы жүйелік су температурасының көрсеткіші бойынша энергетикалық сипаттаманы əзірлеуге рұқсат беріледі.

12. Электр желісі үшін нормаланған көрсеткіш оны жеткізуге арналған электр энергиясының технологиялық шығысы болып табылады.

13. Энергетикалық сипаттама көлем, нысан жəне құрылым бойынша қолданыстағы нормативтік жəне əдістемелік құжаттардың талаптарына сəйкес болуы тиіс.

14. Жабдықтардың энергетикалық сипаттамасы мен шығарылған электр энергиясы мен жылуы үшін отын жəне судың есеп айырысу меншікті шығынының кестесі электр станциясы жабдықтары-ның əрбір топтары бойынша 5 жылда 1 рет қаралады. Сондай-ақ қайта құру жылу электр станцияла-рын техникалық қайта жабдықтау жəне қайта құру себебінен жанатын отынның түрі немесе маркасының өзгертілуі, отынның нақты меншікті шығыны электр энергиясы мен жылуды шығару сəйкесінше 2 жəне 1 % өзгертіледі.

Электр станцияларында, қазандықтардағы, электр жəне жылу желілерінде жұмыстың түпкі нəтижесін жақсарту мақсатында:

1) энергетикалық тасымалдағыштар мен технологиялық параметрлер шығындарын өлшеудің та-лап етілетін дəлдігі;

2) жабдықтардың жұмыс көрсеткіштерін бақылау-өлшеу құралдары мен ақпараттық-өлшеу жүйелерінің көрсеткіштеріне негізделген белгіленген нысандары бойынша (ауысымды, тəуліктік, айлық, жылдық) есепке алу;

3) жабдықтың жай-күйін, оның жұмыс режимдерін, отын үнемділігінің резервін, жүргізілген ұйымдастырушылық-техникалық іс-шаралардың тиімділігін бағалау үшін техникалық-экономикалық көрсеткіштерді талдау;

4) жабдық жұмысының сенімділігі жəне үнемділігін арттыру, отын-энергетикалық ресурстардың шығындары мен залалдарын азайту мақсатында іс-шараларды əзірлеу мен орындау.

Техникалық бақылау. Энергетикалық объектілерін пайдалануды ұйымдастыруды техникалық жəне технологиялық қадағалау

15. Əрбір энергетикалық объектілерде энергетикалық қондырғалардың (жабдықтар, ғимараттар мен құрылыстар) техникалық жай-күйін тұрақты жəне жүйелі түрде бақылануының (тексеру, техникалық куəландыру) ұйымдастырылуы, олардың жай-күйі мен қауіпсіз пайдаланылуы үшін жау-апты тұлғалардың анықталуы, сондай-ақ техникалық жəне технологиялық қадағалау жөніндегі персоналдың тағайындалуы жəне оның лауазымдық міндеттерін бекіту қажет.

16. Энергетикалық объектілердің қатарына енетін барлық технологиялық жүйелер, жабдықтар, ғимараттар мен құрылыстар, оның ішінде су құрылыстары жүйелі түрде техникалық куəландандыруға ұшырайды.

Техникалық куəландыруды энергетикалық объектінің техникалық жетекшісіні немесе оның орынбасары басшылық ететін энергетикалық объектінің комиссиясы жүргізеді. Комиссияға энерге-тикалық объекттің құрылымдық бөлімшелерінің басшылары мен мамандары, мамандандырылғын жəне сарапшы ұйымдардың мамандары кіреді.

Техникалық куəландыру 5 жылда кемінде 1 рет жүргізіледі. Техникалық куəландырудың міндеттері пайдаланудың жай-күйін бағалау, мерзімі мен пайдалану

шарттарын белгілеу, сондай-ақ энергетикалық қондырғыларды белгіленген ресурстармен қамтамасыз ету үшін қажетті шараларды айқындау болып табылады.

Кезеңдік техникалық куəландыру қатарына мыналар енгізілуі тиіс: сыртқы жəне ішкі қарап-тексеру, техникалық құжаттарды тексеру, жабдықтардың, ғимараттар

мен құрылыстардың (гидравликалық сынау, сақтандырғыш қақпақтарды ретке келтіру, қауіпсіздік ав-томаттарын, жүк көтергіш механизмдерін, жерге қосу контурларын сынау) қауіпсіздік шарттарына сəйкестігін сынау.

Техникалық куəландырумен бір уақытта энергетикалық объектінің жұмысын бұзушылықтарды жəне оның қызмет көрсетуі кезінде жазатайым оқиғаларды тергеу нəтижелері бойынша белгіленген іс-шаралардың жəне (қадағалау) органдарының ұйғарымдарын, сондай-ақ бұрынғы техникалық куəландыру кезінде əзірленген іс-шаралардың орындалуын тексеру жүзеге асырылады.

Техникалық куəландыру нəтижелері энергетикалық объектінің техникалық паспортына енгізіледі.

Бақылау үдерісінде анықталған апатты-қауіпті ақаулары бар, сондай-ақ техникалық куəландыру мерзімінің бұзушылығы орын алған энергетикалық қондырғыларын пайдалануға жол берілмейді.

17. Жабдықтардың техникалық жай-күйін үнемі бақылауды энергетикалық объектінің жедел жəне жедел-жөндеу жұмысының персоналы жүргізеді.

Бақылау тəртібі жергілікті өндірістік жəне лауазымдық нұсқаулықтарымен белгіленеді. 18. Жабдықтарды, ғимараттар мен құрылыстарды қауіпсіз пайдалану үшін жауапты тұлғалар

жүйелі түрде тексереді. Тексерудің кезеңділігін энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекітеді. Тексеру

нəтижелері арнайы журналға тіркеледі. 19. Жабдықтың, ғимараттар мен құрылыстардың жай-күйі мен қауіпсіз пайдаланылуын

бақылаушы адамдар энергетикалық объектіні пайдалануда техникалық жағдайын сақталуын, олардың жай-күйін тіркеу, энергетикалық қондырғылар мен олардың элементтерінің жұмыстарындағы бас тар-туларды тексеруімен тіркеуін, пайдалану-жөндеу жұмыстары бойынша құжаттардың жүргізілуін қамтамасыз етуі қажет.

Техникалық құжаттама20. Əрбір энергетикалық объектіде мынадай құжаттар болуы тиіс: 1) жер учаскелерін бөлу актілері; 2) жерасты шаруашылығымен қоса, ғимараттар мен құрылыстар учаскілерінің бас жоспары; 3) геологиялық, гидрогеологиялық жерлерді сынау мен жерасты суларын талдау нəтижелері бар

аумақтар туралы жəне басқа да деректер; 4) шурфтардың тіліктері бар іргетасты салу актілері; 5) жасырын жұмыстарды қабылдау актілері; 6) ғимараттардың, құрылыстар мен іргетастардың шөгуі туралы бастапқы актілер; 7) құрылыстардың жарылыс қауіпсіздігін, өрт қауіпсіздігін, найзағайға төзімділігін жəне

коррозияға қарсы қорғануды қамтамасыз етуші құрылғыларын сынаудың бастапқы актілері; 8) сумен жабдықтаудан, өрт сөндіргіш су құбыры, кəріздің, газбен жабдықтаудың, жылумен

жабдықтаудың, жылыту жəне желдетудің ішкі жəне сыртқы жүйесін сынаудың бастапқы актілері; 9) жабдықтар мен технологиялық құбыржолдарын жеке сынап көру мен сынаудың бастапқы

актілері; 10) қабылдау комиссиясының актілері; 11) барлық соңғы өзгерістері бар бекітілген жобалау құжаттары; 12) энергия үнемдеу туралы заңнамаға сəйкес энергетикалық төлқұжат; 13) ғимараттардың, құрылыстардың, технологиялық тораптар мен жабдықтардың техникалық

паспорты; 14) жабдықтар мен құрылыстардың орындалуы тиіс жұмыс сызбалары, барлық жерасты

щаруашылықтарының сызбалары; 15) бастапқы жəне екінші электр қосындыларының орындалуы тиіс жұмыс схемалары; 16) орындалуы тиіс технологиялық жұмыс схемалары;17) жабдықтардың қосымша бөліктерінің сызбалары; 18) өрт сөндірудің жедел жоспары; 19) жабдықтарды, ғимараттар мен құрылыстарды пайдалану жөніндегі қолданыстағы жəне

өзгертілген нұсқаулықтар барлық санатты мамандар мен кезекші персонал қатарына жататын жұмысшылар үшін арналған лауазымдық нұсқаулықтарының жəне еңбек қауіпсіздігі мен қорғау жөніндегі нұсқаулықтарының жиынтығы. Еңбекті қорғау жөніндегі нұсқаулықты бекітуді техникалық басшы емес, бірінші басшы жүзеге асырады.

20) жоғарыда көрсетілген құжаттар жиынтығы «Құжаттар» мөртаңбасымен энергетикалық объектінің техникалық мұрағатында сақталады жəне меншік иесі өзгерген жағдайда тұрақты сақтауды қамтамасыз етуі қажет жаңа иеленушісіне толығымен жеткізеді.

21. Əрбір энергетикалық объектіде əрбір цех, қосалқы станция, аудан, учаскесі, зертханалар мен қызметтер үшін қажетті нұсқаулықтар, ережелер, технологиялық жəне жедел схемалардың энергетикалық объектісінің техникалық басшысы арқылы бекітілетін тізімі болады.

Қажетті нұсқаулықтар тізімі мен нұсқаулықтар үш жылда 1 рет қарастырылады. 22. Электр станцияларының, қазандықтармен қосалқы станциялардың негізгі жəне қосалқы

жабдықтарына осы жабдыққа мемлекеттік стандартқа сəйкес ұлттық номиналды деректері бар тақта орнатылады.

23. Барлық негізгі жəне қосалқы жабдықтар, оның ішінде, құбыржолдары, шиналардың жүйелері мен секциялары, сондай-ақ арматуралар, газ жəне ауа өткізгіштерінің шиберлері нөмірленуі тиіс. Сайлауды басқару жүйесі (бұдан əрі – СБЖ) болған кезде орны бойынша жəне атқарушы схема-ларда жедел схемаға сəйкес нөмірін жəне СБЖ бойынша нөмірін көрсете отырып арматураны екі жақты нөмірлеу орындалады. Негізгі жабдықтың реттік нөмірі, ал қосалқы жабдықтың А, Б, В жəне басқа да əріптерді қоса отырып негізгі сияқты нөмірі болуы тиіс. Жабдықты нөмірлеу ғимараттың тұрақты бүйірінен жəне А қатарынан жүргізіледі. Дубль-блоктардағы əрбір қазандыққа А жəне Б əріптерін қоса отырып блок нөмірі беріледі. Жылуды беру жүйесінің жекелеген буындары бірізді жəне отын бағытымен нөмірленуі тиіс, ал параллельді буындар-отынның сол жағынан оңға қарай осы нөмірлерге А мен Б əріптерін қоса отырып нөмірленуі тиіс.

24. Пайдалану үдерісінде орындалған энергетикалық қондырғылардың барлық өзгерістері, схе-малары мен сызбалары жұмысқа енгізілместен бұрын оны бақылаушы адамның қолы қойылып, лауа-зымы мен өзгеріс енгізілген күнін көрсете отырып нұсқаулыққа енгізілуі тиіс.

Нұсқаулықтардағы, схемалар мен сызбалардағы өзгерістер туралы ақпараттар осы нұсқаулықтар, схемалар мен сызбалар бойынша білу қажет барлық қызметкерлерге (өкімдер журналына жазылуы-мен) жеткізілуі тиіс.

25. Технологиялық схемалар (сызбалар) олардың нақты қолданыстағы схемаларға (сызбаларға) сəйкестігіне оларға тексеру туралы белгі қоя отырып кемінде 3 жылда 1 рет тексеріледі.

Қажетті нұсқаулықтар тізімі мен нұсқаулықтардың өзі үш жылда 1 рет қайта қаралады. 26. Қажетті схемалар жиынтығы Қазақстанның жүйелік операторының ұлттық диспетчерлік

орталығында (бұдан əрі – ЖО ҰДО), өңірлік диспетчерлік орталықтарда (бұдан əрі – ӨДО), жылу жəне электр желілерінің, электр станцияларының, цех жəне энергия блоктың ауысымының бастығында, қосалқы станциялардың, жылу жəне электр желілерінің кезекшісінде жəне жедел-шығу бригадасының шеберінде, сондай-ақ жөндеу жұмысы жөніндегі персоналда болады. Схемаларды сақтау нысаны жергілікті шарттарымен белгіленеді.

27. Барлық жұмыс орындары зауыттық жəне жобалау деректері негізінде, үлгілік нұсқаулықтар мен пайдалану өтілімі мен сынақ нəтижелерінің басқа да нормативтік-техникалық құжаттары негізінде, сондай-ақ жергілікті жағдайларды ескере отырып, осы Қағидалардың талаптарына сай құрылған қажетті нұсқаулықтармен жабдықталады. Нұсқаулықтарға тиісті өндірістік бөлімнің (цехтың, қосалқы станциялардың, ауданның, учаскенің, зертханалардың) басшысы қол қояды жəне

16 ақпан 2013 жыл www.egemen.kz 11(Жалғасы. Басы 10-бетте). 156. Су тасқыны алдында жəне оның əрі қарай толтырылуы кезінде су қоймасының

жарамсыздық режимі мыналарды қамтамасыз етеді: 1) су қоймасын су тасқыны кезінде тірек деңгейіне дейін толтыру; осы қағидалардан ауытқу тек

су шаруашылығы кешенінің ерекше талаптарымен жəне көпжылдық реттеу су қоймалары үшін ғана жол берілетінді;

2) жобада су қалдықтарын, қоқыстарды, сондай-ақ мұзды құрылыс арқылы шығаруға арналған қолайлы жағдайлар көзделген болса;

3) қалыпты кеме қатынасы, балық шаруашылығы, суару мен сумен жабдықтауға арналған келісілген қажетті жағдайларды;

4) энергетикалық емес су пайдаланушылармен келісілген шектеулерді сақтаған кезде энергетикалық жүйедегі жоғар энергетикалық (отын, қуат) тиімділікті;

5) гидротехникалық құрылыстардың жұмыстарының қауіпсіздігі мен сенімділігінің жəне су тасқынымен күресу талаптарын ескере отырып шығындарды реттеуді.

Су қоймасының жұмыс істеу жəне толтырылу режимдерін шектейтін энергетикалық емес су пайдаланушылардың өзара келісілген талаптары су қоймасындағы су ресурстарын пайдаланудың негізгі қағидалары мен су қоймасын пайдаланудың қағидаларына қосылуы тиіс.

157. Су өткізу құрылыстары арқылы суды ағызу өндірістік нұсқаулыққа сəйкес жүзеге асырыла-ды жəне құрылыстардың зақымдануына əкелмеуі, сондай-ақ құрылыстың орнықтылығына əсер етуі мүмкін түптерінің шайылуына əкелмеуі тиіс.

158. Су ағызу құрылыстары арқылы су шығынын азайту бьефтерде үлкен толқындардың пайда болуын бірте-бірте болдырмау үшін жүргізіледі. Су шығынын азайту жылдамдығы гидротораптың төменгі бъефіндегі тұрғындардың жəне шарушылықтың қауіпсіздік талаптарын ескере отырып, ар-найы талаптар бойынша анықталады. Су шығынының кенет өзгеруі туралы 3-күн бұрын энергетикалық кəсіпорын метрология қызметінің аумақтық органдарына жəне əкімшілікке алдын ала хабарлайды.

Гидротурбиналар арқылы өтетін су шығынының өзгеру жылдамдығы регламенттелмейді жəне егер су электр станцияларын пайдалану шарттарында қарастырылмаса, шығын өзгерісі туралы ескер-ту хабарланбайды.

159. Жоба бойынша судың есептелген жоғарғы шығынын өткізу үшін басқа мекеменің (мысалы, кеме жүретін шлюз) иелігіндегі су ағызу құрылыстарын қолдану қарастырылатын гидро электр стан-цияларында осы мекемемен келісілген, осы құрылыстың іске қосу шарттары мен тəртібін анықтайтын нұсқаулық əзірленеді.

Аяз кезінде гидроқұрылыстарды пайдалану160. Сыртқы ауаның температурасы төмендегенге дейін жəне мұз пайда болғанға дейін мұз

үгіткіштер мен мұз тұндырғыштар тексеріледі жəне жөндеуден өткізіледі, су қабылдаушы құрылғылар мен су тасымалдаушы каналлар, қақпақтардың саңылаулары мен торлары шөп-шалам мен суға батқан бөренелерден тазартылады, сондай-ақ қақпақтардың торлары мен саңылауларын жылытатын құрылғылар жұмысқа даярланады жəне мұз дабыл бергіштермен микротермометрлер тексеріледі.

161. Тегіс мұз алаңының қысымына есептелмеген құрылыстарды бойлай қыс бойы мұздан еркін күйде тұратын жылым орнатылуы немесе басқа да мұзға түсетін ауырлықты азайтатын сенімді тəсілдер қолданылуы тиіс.

162. Қатты мұз қабыршақтарымен күресу үшін қатты мұз қатқан өзендердегі тірек бьефтері мен су қоймаларында тез мұздың пайда болуына əсер ететін шаралар өткізілуі қажет: су деңгейін мүмкін болғанша жоғары белгілерде ұстап тұру, электр станциялардың суды тұрақты су агрегаттары мен сорғыштардың көмегі арқылы аз шығынмен алуы. Қажет болған жағдайда гидроэлектр станциясы түгелдей тоқтатылады.

163. Мұз қабаты пайда болмайтын өзендерде мұз қабыршақтары гидроэлектр станцияларының турбиналары (шөгіштен басқасы) арқылы жіберіледі, ал ол мүмкін болмаған жағдайда турбиналардан бөлек, аз мөлшердегі су шығынын келтіретін мұз тастағыштары арқылы жіберіледі. Мұз қабыршақтарын алып тастау реті тиісті нұсқаулық арқылы анықталады. Үлкен су қоймаларында мұз жоғарғы бьефте жинақталады.

164. Гидроэлектр станциялары каналдарының жұмыс режимі мұз еріген кезде каналдардың өң бойын толық жабатын кептеліс пайда болмай судың толасыз ағынын қамтамасыз етеді.

Өзіндік ерекшелік жағдайларға байланысты канал режимі мұздың бүкіл бағыты бойынша дұрыс кетуін қамтамасыз етуі немесе бір уақытта оның біртіндеп топтасуына жол беруі тиіс. Тұндыр-ғыштарға (кейін жуа отырып) жəне тəуліктік реттейтін бассейндерден мұзды жинауға жол беріледі.

Каналдарды мұз транзиті режимінде пайдалануға дайындау кезінде ағысты қиындататын құрылғылар (торлар, запандар) қолданылады.

165. Мұз қатудың алдында жəне мұз басу кезінде тоған учаскелерінде судың салқындау белгілерін анықтау үшін су температурасының жүйелі түрде (тəулігіне кемінде 1 реттен кем емес) өлшенуі ұйымдастырылады. Жылыту жүйелерін жəне торларды мұздан тазартатын торды тазалау үшін пайдаланылатын құрылғыларын іске қосу тəртібі өндірістік нұсқаулықпен белгіленеді.

166. Егер қабылданған шаралар (жылыту, тазалау) тордың мұз басып қалуы жəне оларға түсетін қауіпті арын ауысуларының пайда болуын алдын алмаса, торларды тазалау үшін турбиналардың (не-месе сорғыштардың) алма-кезек тоқтатылады. Мұз қабыршақтарын тордан бірте-бірте немесе толығымен гидротурбиналар арқылы шығаруға рұқсат етіледі.

Бұл ретте сумен техникалық жабдықтау жүйесінің үздіксіз жұмысын қамтамасыз ететін шаралар қолданылады.

167. Гидротехникалық құрылыстың жармасы арқылы мұзды ағызу мұз тастайтын саңылаудың табалдырығында жеткілікті су қабатының болуын қамтамасыз ететін мұз өткізгіш фронтты жоғарғы түрде қолданылған кезде орындалады.

Мұз еру кезінде мұз кептелістерінің орын алуы жəне құрылыстарға қауіпті үлкен мұз бөліктерінің соғылуы секілді қауіптер төнген кезде уақытша бақылау бекеттері ұйымдастырылады жəне жару жəне мұз түйреу жұмыстарының көмегімен кептелістерді жою жəне мұз алаңдарын ұсақтау бойынша іс-шаралар қолданылады.

Су қоймаларын пайдалану168. Егер басқа су тұтынушыларға залал келтірмесе, қарқынды лайланатын су қоймаларда су

тасқыны кезінде реттеудің жобалық призмасының шеңберінде мүмкін болатын төменгі деңгейінде ұсталады. Мұндай су қоймаларын сумен толтыру су тасқынының төмендеуінің соңғы мерзімдерінде жүзеге асырылады.

169. Су қоймаларының, бьефтердің, бассейндердің, каналдардың лайлануын азайту үшін:1) ағып келген қатты су ағысының жоғарғы транзитін құруға мүмкіндік беретін жұмыс

режимдерін қолдау; 2) каналдарға көп мөлшерде лайланған су ағып келген кезде судың мүмкін болатын үлкен

шығындарымен таяудағы тұрақты параметр режимде жұмыс істеуі тиіс;3) бьефтер, су қоймаларын, су қабылдағыштардың табалдырығын жуу, тұндырғыштардағы суды

тұндыруы, жағалауларды нығайту жəне қоқыстарды ұстау құрылғыларын қолдану немесе қоқыстарды механикалық құралдармен тазарту қажет.

170. Электр энергиясын өндіру үшін өзендегі судың табиғи шығыны толығымен пайдаланылма-са, артылған су плотинаның төменгі бьефіне қоқыстарды шығару жəне су қабылдағыш құрылғылардың табалдырығын жуу үшін пайдаланылады.

171. Су қабылдағыш құрылғыларға су қабылдағыш табалдырығының алдында жиналып қалған қоқыстар түскен кезде бұл қоқыстарды шайып тастау жолымен шығару қажет. Шаюға мүмкіндік бол-маса немесе тиімсіз болса қоқыстарды шығару тетіктерінің көмегімен жүргізілуі мүмкін.

Плотинасыз су жинау кезінде электр станцияларының су жинау құрылғысын шөгінді қабаттардан жуу ағынды тарылту арқылы судың жылдам ағысының əрекетімен жүзеге асырылады.

172. Қарқынды түрде лайланатын су қоймасының жай-күйін бақылау жəне қоқыстардан тазарту лайланған су қоймаларын пайдалану бойынша табиғатты қорғау талаптарын ескере отырып ұйымдастырылады.

173. Электр станцияларындағы тұндырғыштар үнемі суды тұндыру үшін қолданылады. Жөндеу жұмысы үшін тұндырғыштарды немесе олардың жеке камераларын өшіру судағы қоқыстар аз көлемде болған кезде немесе турбиналар мен басқа да жабдықтардың уатылуына алып келмеу үшін қауіпті фракциядан айырылған кезде ғана жол беріледі.

174. Оқшау жағдайларда қолданылатын электрстанциясының теңгеріміндегі су қоймалары электр станцияның пайдаланушы персоналының көмегімен тиісті техникалық жəне санитарлық күйде ұсталады.

Осы су қоймаларында мыналар бойынша бақылау жүргізіледі: 1) лайлануы жəне шөптің өсіп кетуі; 2) жағалауларды қайта өңдеу;3) су сапасы;4) температуралық жəне мұз режимі; 5) шымтезектің қалқуы; 6) осы су қоймаларының су қорғау аймақтары шегінде табиғатты қорғау талаптарын сақтау. Бақылауды ұйымдастыру мен жүргізу үшін табиғатты қорғау іс-шараларының нəтижелерін тал-

дау жəне əзірлеу үшін мамандандырылған ұйымдарды тартқан жөн. 175. Криолит аймақтарында орналасқан су қоймаларында криоген үдерісі мен су қоймасының

құндағандағы деформациясы бойынша, жұмыстық аймақтарда, жағалаулық жəне жағалаудағы аймақтарда, сондай-ақ су қоймасының сыйымдылығының өзгеруіне бақылау жүргізіледі. Бақылаудың құрамын, көлемін жəне мерзімділігін анықтау үшін мамандандырылған ұйымды тартқан жөн.

Су қоймасы толтырылғаннан кейінгі 5 жылдан кейін жəне ол пайдаланылатын кейінгі əрбір 10 жыл сайын мамандандырылған ұйымды тарта отырып, бақылау нəтижелері бойынша су қоймасының жай-күйіне талдау жасалады жəне қажет болған жағдайда, су тораптарын пайдалану сенімділігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету шаралары əзірленеді.

Гидрологиялық жəне метеорологиялық қамтамасыз ету176. Электр станциялардың гидрологиялық жəне метеорологиялық қамтамасыз ету міндеттеріне

мыналар кіреді:1) электр станцияларының жұмыс режимдерін оңтайлы жүргізу үшін гидрологиялық жəне

метеорологиялық мəліметтерді алу, су ресурстарын пайдалану жəне гидротехникалық құрылыстар мен су қоймаларын сенімді пайдалануды ұйымдастыруды жоспарлау,

2) су ағанын реттеу, су тасқынын өткізу, ирригациялық, навигациялық жəне санитариялық тұрғыдан ұйымдастыру жəне сумен жабдықтауды қамтамасыз ету үшін мəліметтер алу;

3) төтенше жағдайларда келетін залалдардың алдын алу немесе азайту шараларын уақтылы қолдану үшін қажетті ақпарат алу.

177. Электр станциялары ұдайы метеорологиялық қызметтерден мынадай мəліметтерді алуы қажет: 1) пайдаланылатын су ағыны туралы мəліметтер (шығыс, су деңгейі мен температурасы, мұз

құбылысы, сорғылар); 2) су қоймаларының айлық жəне жылдық су жиынтықтары; метеорологиялық мəліметтер (ауа

температурасы мен ылғалдылығы, жауын-шашын жəне булану, жел күші мен бағыты, тайғақтың пай-да болуы, дауыл жəне найзағайдан алдын ала сақтандыру);

3) электр станцияларын пайдалану үшін қажетті гидрологиялық жəне метеорологиялық болжамдар. Қажет болған кезде электр станциялары метеорологиялық қызмет органдарынан судың

физикалық, химиялық жəне гидро биологиялық көрсеткіштері туралы, олардың ластану деңгейі тура-лы деректер, сондай-ақ ластанған су деңгейінің тез өзгеруі туралы шұғыл ақпарат алуы қажет.

178. Гидрологиялық жəне метеорологиялық болжамдардың көлемі, мерзімі мен жеткізу тəртібі жəне қауіпті құбылыстардан сақтандыру тиісті метеорологиялық қызметтерге сəйкес нақты шартта-рымен белгіленеді.

Электр станцияларында болжам жəне нақты гидрологиялық жəне метеорологиялық құбылыстар тіркелуі қажет.

179. Жергілікті нұсқаулықта белгіленген мерзімде əрбір электр станцияларында мыналар бойын-ша бақылау ұйымдастырылады:

1) гидро тірек құрылыстарының бьефтеріндегі, су жіберу құрылыстарындағы, каналдардағы су деңгейі;

2) су техникалық құрылыстар арқылы жіберілетін жəне технологиялық жабдықтардың пайдаланылған су шығындары;

3) жоғарғы жəне төменгі бьефтердегі құрылыстардың маңындағы су ағысының (өзеннің, каналдың, су қоймасының) мұз режимі;

4) судағы қоқыстар мен олардың су қоймаларында, бьефтерде, бассейндерде, каналларда бөлінуі; су мен ауа температурасы;

5) пайдаланылушы немесе ағынды су сапасының (жергілікті жағдайына байланысты) көрсеткіштері.

180. Электр станцияларында пайдаланылған судың орташа тəуліктік шығыны су өлшегіш көрсеткіштері бойынша анықталады; су өлшегіш құрылғылар болмаған жағдайда уақытша аталмыш құрал орнатылғанға дейін су ағыны технологиялық жабдық сипаттамалары жəне басқа да мүмкін бо-латын əдістері бойынша ескерілуі мүмкін.

181. Су ағысын реттеуді жүзеге асырушы барлық су қоймаларында аумақтық метеорологиялық қызметтердің мəліметтері бойынша су құбырларының қақпасына келетін су ағынын əр тəулік сайын тіркеу ұйымдастырылады.

182. Гидроэлектр станцияларының жоғары жəне төменгі бьефтерінің деңгейлері мен гидротурбиналардың арыны, сондай-ақ торлардағы арындар айырмасы басқарманың орталық тетігіне көрсеткіштерді қашықтықтан жеткізу құралдарымен өлшенеді. Бьефтердегі су деңгейін өлшеу құрылғылары мен торлардағы арын айырмасы жылына 2 рет жəне су тасқынынан кейін тексеріледі.

183. Су өлшегіш қондырғылардың нөлдерін белгілеу белгілеудің біртұтас жүйесі бойынша берілуі тиіс жəне нивелирлеу арқылы 5 жылда кемінде 1 рет тексерілуі тиіс.

Білтелердің жəне айқаспалардың айналасында мұз уатылуы тиіс. Аяз кезінде автоматты бекеттер жылытылады.

Гидротурбиналық қондырғылар184. Гидротурбиналық қондырғыларды пайдалану кезінде берілген жүктеме үшін жоғарғы

мүмкіндігі бар жəне пайдалы əрекет коэффицентінің қысымымен олардың үздіксіз жұмысы қамтамасыз етіледі. Гидро электр станциясының жабдықтары барынша мол жүктелуге жəне су жинақтау станцияларын жабдықтау үшін сорғы режиміндегі жұмысқа үнемі дайын болуы тиіс.

185. Пайдаланылудағы гидроагрегаттар мен қосалқы жабдықтар толығымен автоматтандырыла-ды. Генераторлық режим мен синхрондық компенсатор режиміне гидроагрегатты жіберу, генераторлық режимде жəне синхронды компенсатор режимінде тоқтатылуы, генераторлық режимнен синхрондық компенсаторының режиміне ауыстыру жəне керісінше синхрондық компенсатор режимінен генераторлық режимге ауыстыру бір командалық импульспен жүзеге асырылады.

186. Гидроагрегаттар турбиналық су өткізгіштерге орнатылған толығымен ашық қақпақтар арқылы жұмыс істейді; гидротурбинаның бағыттағыш аппаратының ашылу шамасы гидроагрегаттың (генератор-қозғалтқыштың) жүктемесінің жол берілетін мүмкін болатын жоғарғы шегінен аспауы тиіс.

Сору режимінде төмен арынды жəне сорудың жол берілетін биіктігінде жұмыс жасайтын сорғы-турбинаның бағыттаушы аппаратының ашылу шегі қозғалтқыш режиміндегі генератор-қозғалтқыштың жоғарғы күшіне сəйкес мəнінен жоғары болмауы тиіс.

Қоқыс ұстаушы торлардағы ауытқу оларды пайдалану жөніндегі жергілікті нұсқаулықта көрсетілген мəнінен аспауы тиіс.

187. Резервтегі гидроагрегаттар жедел түрде автоматты қосылуға дайын болуы тиіс. Жабық бағыттаушы аппараты бар гидротурбиналар (сорғы-турбиналар) қақпақтардың толықтай ашық жағдайында су қабылдағыш пен сорғы құбырының арынына орналастырылады. Арыны 300 м жəне одан жоғары, сондай-ақ 200-ден 300 м дейінгі жоғары арынды гидроэлектр станцияларында 3000 сағаттан көп қолданылған, резервтегі гидроагрегаттарға орналастырылған айналмалы қақпақтар жа-былуы тиіс.

200 м төмен арынды гидро электр станцияларында турбинаалды қақпақ жедел қызмет атқармаса, ол резервтік агрегатта жабылмауы тиіс.

188. Синхрондық компенсатор режимінде жұмыс істейтін гидроагрегаттар генераторлық режим-ге жедел автоматты түрде ауыстырылуға дайын болуы тиіс.

Синхрондық компенсатор режиміндегі гидроагрегаттардың жұмысы кезінде турбинаның жұмыс дөңгелегі судан босатылады.

Турбинаалды қақпақтары бар гидроэлектр станцияларында гидроагрегатты синхрондық компен-сатор режиміне ауыстыру кезінде турбинаалды қақпақтары жабық болуы тиіс.

189. Гидроагрегаттар олардың айналу жиілігін автоматты түрде реттейтін режимде жұмыс істеуі тиіс. Гидро турбиналардың реттегішін шектеуіш режиміне немесе қолмен басқаруға ауыстыру ерекше жағдайларда ғана, гидро электр станциясының техникалық басшысының рұқсатымен энергетикалық жүйенің диспетчеріне хабарлауға жол беріледі.

190. Гидроагрегаттарды автоматты реттей отырып пайдалануда мыналар қамтамасыз етіледі: 1) гидроагрегаттарды автоматты немесе қолмен іске қосу немесе тоқтату; 2) барлық режимдегі гидроагрегаттардың тұрақты жұмысы; 3) энергия жүйесінде статизмді 4,5-6,0 % шегінде жəне Қазақстанның ҰБО ДО беретін жиілік

бойынша жансыз аймақты белгілей отырып жиілігін реттеуге қатысу;4) гидроагрегаттың қуаты өзгерген кезде реттеуші органдардың (дүмпусіз жəне май

сымдарындағы гидро соққыларсыз) бір қалыпты ауыстырылуы;5) реттеу кепілін орындау; 6) арынды өзгерту кезінде бағыттаушы аппараттың барынша ашылуын шектеуді автоматты

түрде өзгерту; (Жалғасы 12-бетте).

энергия объектісінің техникалық басшысы оны бекітеді. Келісуді талап ететін нұсқаулықтар тізбесін сəйкесінше Қазақстанның ЖО ҰДО мен ӨДО

белгілейді. 28. Жабдықтарды, ғимараттар мен құрылыстарды, релелік қорғаныш, телемеханика, байланыс

құралдарын жəне басқарудың автоматтандырылған жүйесінің техникалық құралдарының кешенін пайдалану жөніндегі əрбір қондырғы бойынша нұсқаулықтарда:

1) қондырғының, ғимараттар мен құрылыстардың жабдықтарының қысқаша сипаттамасы; 2) қондырғылар немесе қондырғылар кешенінің жұмыс режимі мен қауіпсіз жай-күйінің

критерилері мен шегі; 3) іске қосуға дайындық тəртібі; 4) дұрыс пайдалану кезінде жəне жұмыстарының бұзылуы барысында жабдықтарды іске қосу,

тоқтату жəне қызмет көрсету тəртібі, ғимараттар мен құрылыстардың құрылымы; 5) жабдықтарды, ғимараттар мен құрылыстарды тексеруге, жөндеуге жəне сынауға жіберу тəртібі;6) қондырғы үшін арнайы еңбек қауіпсіздігі мен оны қорғау, жарылыс жəне өрт қауіпсіздігінің

талаптары беріледі. 29. Əрбір жұмыс орны бойынша лауазымдық нұсқаулықтарда: 1) осы лауазымдағы қызметкерлер үшін білуі қажет жабдықпен қызмет көрсету бойынша

нұсқаулықтар тізімі, жабдықтар мен қондырғылардың схемасы; 2) қызметкерлердің құқықтары, лауазымдық қызметтері мен міндеттері; 3) жоғары тұрған, қол астындағы жəне жұмысқа байланысты басқа персоналдармен жұмыс

істеудегі қарым-қатынасы көрсетілуі тиіс. 30. Кезекші персоналда осы Қағидалардың 1-қосымшасында берілген жедел құжаттаманың бо-

луы тиіс. Жергілікті жағдайларға байланысты оперативтік құжаттаманың көлемі энергетикалық

объектінің техникалық басшысының шешімі бойынша өзгертілуі мүмкін. 31. Электр станцияларының цехтарындағы оперативтік-диспетчерлік персоналдың жұмыс орын-

дарында, диспетчерлік пункттерде кезекші персоналы бар басқару қақпаларында тəуліктік ведомость жүргізілуі тиіс.

32. Жабдықтарды қарау мен тексерудің белгіленген кестесіне сəйкес əкімшілік-техникалық пер-сонал оперативтік құжаттаманы тексеруі қажет жəне жабдықтар мен персоналдың жұмысындағы ақаулар мен бұзушылықтарды жою шараларын қабылдауы қажет.

Басқарудың автоматтандырылған жүйесі33. Басқарудың автоматтандырылған жүйесі (бұдан əрі – БАЖ) энергия өндірудің өндірістік-

технологиялық, оперативті-диспетчерлік жəне ұйымдастырушылық-экономикалық басқару міндетте-рін қамтамасыз етуі тиіс. Бұл міндеттер тиісінше:

технологиялық үдерістерді басқарудың автоматтандырылған жүйесіне (бұдан əрі – ТҮ БАЖ);диспетчерлік басқарудың автоматтандырылған жүйесіне (бұдан əрі – ДБАЖ);өндірісті басқарудың автоматтандырылған жүйесіне (бұдан əрі – ӨБАЖ) жүктеледі. 34. Əрбір электр станциясында, электр желісін пайдаланушы əрбір ұйымда жергілікті жағдайға

байланысты, экономикалық жəне өндірістік орындылыққа байланысты ТҮ БАЖ қызмет істеуі тиіс. 35. Электр жəне жылу желілерін пайдаланушы ұйымдардың диспетчерлік пункттерінде біріккен

электр энергетикалық жүйесі (бұдан əрі – біріккен ЭЖ) мен бірыңғай электр энергетикалық жүйесі (бұдан əрі – бірыңғай ЭЖ) ДБАЖ-да қызмет істеуі тиіс.

36. БАЖ-ды пайдалану барысында БАЖ-ды пайдалану бойынша нұсқаулықтар басшылыққа алынуы тиіс.

Жедел құжаттама, бақылау-өлшеу құралдарын тіркеуші диаграммалар, жедел-диспетчерлік келіссөздердің жазбасы мен БАЖ жедел-ақпараттық кешенін құрайтын шығарылым құжаттары қатаң түрде тіркелетін құжаттар қатарына жатады жəне белгіленген тəртіппен:

1) тіркеуші аспаптардың көрсеткіштерінің жазбасы бар тасығыштар – 3 жыл;2) егер мерзімін ұзарту туралы хабарлама түспесе, қарапайым жағдайдағы жедел келіссөздердің

жазбасы – 90 тəулік;3) егер мерзімін ұзарту туралы хабарлама түспесе, апат жəне жұмыстағы басқа да бұзушылықтар

кезіндегі жедел келіссөздердің жазбасы – 12 ай сақталады. 37. Электр станцияларында, біріккен ЭЖ мен бірыңғай ЭЖ-ның электр жəне жылу желілерін

пайдаланушы ұйымдарда негізгі міндеті нарықтық жағдайларда өндірісті сенімді жəне үнемді басқару болып табылатын ӨБАЖ қызмет істеуі тиіс.

38. Əрбір энергия объектісінде БАЖ-дың жеке міндеттерінің кешені типтік жобалау шешімдері бар тиімді пайдаланылуын, қолданбалы бағдарлама пакеттерін жəне техникалық құралдардың мүмкіндіктерін ескере отырып, өндірістік жəне экономикалық орындылығымен таңдап алынуы тиіс.

39. БАЖ-дың техникалық құралдары кешенінің құрамына: 1) ақпараттарды жинау жəне жеткізу құралдары (ақпаратттар тетіктері, байланыс каналдары, те-

лемеханика құрылғылары, деректерді жеткізу аппаратурасы); 2) ақпараттарды өңдеу жəне жеткізу (ЭЕМ, аналогтік жəне аспаптар, дисплейлер, баспа

құрылғылары, функционалдық клавиатура құралдары); 3) басқару құралдары (контроллерлер, атқарушы автоматтар, электр техникалық аппаратура: ре-

ле, қуат күшейткіштері); 4) қосалқы жүйелер (үздіксіз электр қуатымен нəрлендіру, ауаны желдету, автоматты түрде өрт

сөндіру) кіруі тиіс. 40. БАЖ-ды пайдалануға енгізу қабылдау комиссиясының актісінің негізінде белгіленген

тəртіппен жүргізіледі. БАЖ-ды өнеркəсіптік пайдалануға енгізу 6 айдан артық уақытқа созылатын тəжірибелі пайдала-

ну алдында болуы мүмкін. БАЖ-ды құру мен пайдалануға енгізу бір немесе екі кезекпен жүзеге асыруға болады.

БАЖ-ды өнеркəсіптік пайдалануға қабылдау енгізілген кезегі үшін қарастырылған барлық міндеттерді өнеркəсіптік пайдалануға қабылдауды аяқтау бойынша жүргізіледі.

41. БАЖ-ды пайдалануды ұйымдастыру кезінде техникалық құралдар кешеніне қызмет көрсету, бағдарламалық қамтамасыз ету бойынша құрылымдық бөлімшелердің лауазымдық қызметтері энергетикалық объектілердің басшыларының бұйрықтарымен анықталады.

Қызмет көрсету шегін көрсете отырып жабдықтардың əрбір бөліктерінің тізімін тиісті энергия объектісінің немесе ұйымның техникалық басшысы бекітеді.

42. БАЖ үшін қызмет көрсетуші бөлімшелер: 1) техникалық құралдарды, БАЖ-ды ақпараттық жəне бағдарламалық қамтамасыз етуді тұрақты

пайдалануды; 2) ЭЕМ-мен өңделген ақпараттарды тиісті бөлімшелерге кестеге сəйкес ұсынуды; 3) есептеу техникасын тиімді пайдалануды; 4) жаңа міндеттерді енгізу, қолданыстағы бағдарламаларды жетілдіру, шығыс ақпараттарын

жинақтау мен дайындаудың алдыңғы қатарлы технологияларын игерумен қоса, басқару жүйесін жетілдіру жəне дамытуды;

5) нормативтік-анықтамалық ақпараттың жіктеуіштерін жүргізуді; 6) БАЖ-дың аралас иерархиялық деңгейлерімен ақпараттық өзара байланысты ұйымдастыруды; 7) БАЖ-бен жұмыс істеу үшін қажетті нұсқаулық жəне əдістемелік материалдарды əзірлеуді; 8) БАЖ жұмысын, оның экономикалық тиімділігін талдау, уақытылы есеп беруді қамтамасыз

етуі қажет. 43. Əрбір БАЖ бойынша қызмет көрсетуші персонал, жобалықтан жəне зауыттықтан басқа,

энергетикалық объектінің техникалық басшысының бекіткен тізімі бойынша техникалық жəне пайда-лану құжаттамасын жүргізу қажет.

44. БАЖ-дың техникалық құралдарының жөндеу-профилактикалық жұмыстары бекітілген ке-стеге сəйкес орындалады, ал оларды жөндеу жұмысына беру тəртібі бекітілген ережемен айқындалады.

45. Диспетчерлік басқарманың, энергетикалық объектілердің басшылары БАЖ-дың жұмыс істеуіне, олардың тиімділігіне талдау жүргізуі қажет, БАЖ-ды пайдалануды бақылауды жүзеге асыру жəне оны дамыту мен жетілдіру жəне оларды уақтылы техникалық қайта жабдықтау бойынша іс-шаралар əзірлеу қажет.

Метрологиялық қамтамасыз ету46. Əрбір энергетикалық объектіде бірегейлікті қамтамасыз ететін жəне өлшеудің нақтылығын

талап ететін іс-шаралар кешені орындалады. Əрбір энергетикалық объектіде орындалатын метрологиялық қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар кешені:

1) мемлекеттік бақылау мен қадағалауға жататын өлшеу құралдарын (бұдан əрі – ӨҚ) тексеруге уақытылы ұсыну;

2) тексеруге жатпайтын ӨҚ-ны калибрлеу бойынша жұмыстар жүргізу;3) өлшеу жүргізудегі аттестатталған əдістерді пайдалану (бұдан əрі – ӨЖЭ);4) қолданылатын ӨҚ нақты сипаттамасының жобалау құжаттамасының метрологиялық сараптама-

сы мен технологиялық параметрлерін өлшеу нақтылығының талаптарына сəйкестігін қамтамасыз ету; 5) қызмет көрсету, ӨҚ жөндеу жұмысы, метрологиялық бақылау мен қадағалау кіреді. 47. Метрологиялық қамсыздандыру жұмыстарын жүргізу, олардың орындалуын бақылау жəне

қадағалауды энергетикалық объектілердің метрологиялық қызметтері мен осы қызметтерді атқаратын ұйымдар немесе бөлімшелер жүзеге асырылуы тиіс.

48. Энергетикалық қондырғылардың ӨҚ-мен жабдықталуы жеткізудің техникалық шарттары мен жобалау-нормативтік құжаттамаларға сəйкес болуы тиіс.

Энергетикалық қондырғыларды ӨҚ-мен жабдықтаудың көлемі жабдықтың техникалық жай-күйі мен оның жұмысының режимін бақылауды, өндірілген, жұмсалған жəне жеткізілген электр энергиясы мен жы-лу ресурстарының кірістері мен шығыстарын есептеуді, еңбектің қауіпсіз шарттары мен санитариялық нормалардың сақталуын бақылауды, қоршаған ортаны қорғауды бақылауды қамтамасыз етеді.

49. Барлық ӨҚ, сондай-ақ ақпараттық-өлшеу жүйелері (бұдан əрі – АӨЖ) жұмысқа дайын күйде жəне өлшеуге əрқашан дайын болуы тиіс.

50. Энергетикалық объектілерінің негізгі жабдықтарын өнеркəсіпте пайдалануға енгізуге дейін, сондай-ақ оларды пайдалану процесінде АӨЖ-нің, соның ішінде ТҮ БАЖ жəне ДБАЖ құрамына енетін өлшеу каналдары тексеруден жəне калибрлеуден өтуі тиіс.

51. Тексерілмеген жəне калибрленбеген, соның ішінде ТҮалған БАЖ жəне ДБАЖ-ға құрамына енетін АӨЖ-ны пайдалануға жол берілмейді.

52. ӨҚ-ны тексеру мен калибрлеу кезінде үлгі ретінде қолданылған барлық ӨҚ, сондай-ақ қоршаған ортаның параметрлерін бақылау, электр, жылу энергиясын коммерциялық есептеу операци-ясын орындау кезінде жəне геодезиялық жұмыстар кезінде еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету ӨҚ тек-серуге жатады. Тексеруге жататын ӨҚ-ның тізімін өз бетімен кеңейтуге тыйым салынады.

53. ӨҚ тексерудің тізбесі мен кезеңділігін, сондай-ақ оны жүргізу тəртібін технологиялық реттеу жəне метрология жөніндегі уəкілетті орган анықтайды.

Тексеруге жататын ӨҚ-ның нақты тізбесі əрбір энергетикалық объектіде құрылады жəне оны энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекітеді.

54. Энергия объектісі жасаған кестелерге жəне метрологиялық қызметтерді көрсетуге аккредит-телген, жұмыстардың осы түріне лицензиясы бар құзыретті органмен жасалған шартқа сəйкес ӨҚ уақытылы тексеріледі.

55. Тексеруге жатпайтын, бірақ жабдықтардың сенімді жəне үнемді жұмысын бақылау үшін энергетикалық объектілерде қолданылатын ретке келтіру, жөндеу жəне ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу кезінде барлық ӨҚ калибрлеуге жатады.

56. ӨҚ калибрлеудің мерзімділігі техникалық реттеу жəне метрология жөніндегі уəкілетті орган бекіткен өлшеу құралдарының тізімі негізіндегі энергетикалық объектінің метрологиялық қызметімен белгіленеді.

57. ӨҚ-ны калибрлеудің нəтижелері ӨҚ паспортындағы таңбамен, ӨҚ-на берілген калибрлік белгімен немесе калибрлеу туралы сертификатпен, сондай-ақ пайдалану құжаттарындағы жазбамен куəландандырылады.

58. Энергетикалық объектілердегі технологиялық параметрлерді өлшеу жобаға сəйкес жүзеге асырылады.

59. ӨҚ мен олардың дəлдік сипаттамаларын таңдау технологиялық параметрлері мен ӨЖƏ та-лап ететін қолданыстағы мемлекеттік жəне салалық нормативтік құжаттардың негізіндегі жобалау са-тысында жүзеге асырылады.

60. Энергетикалық жабдықтарды пайдалану үдерісінде (жобада көзделмеген) технологиялық параметрлерді қосымша өлшеуді ұйымдастырудың қажеттілігі туындағанда ӨҚ-ны таңдау осы Қағидалардың 55-57-тармақтарына сəйкес жүзеге асырылады.

61. ӨҚ-мен жедел қызмет көрсетуді энергетикалық объектінің басшылығының нақты шешімімен бөлімшенің кезекшісі немесе жедел-жөндеу жұмысын атқаратын персонал жүргізуі қажет.

62. Техникалық қызмет көрсетуді жəне ӨҚ жөндеуді энергетикалық объектінің метрологиялық қызметін атқарушы бөлімшелердің персоналы жүзеге асыруы қажет.

63. Іріктеу құрылғыларындағы бастапқы тиек органдарының жөндеу жұмыстарын, шығындарды өлшеу үшін тарылтушы жəне басқа да құрылғыларды, температураны өлшеудің қорғаныш гильза тетікшелерін ашу мен орнатуды технологиялық жабдықты жөндеуші персонал, ал қабылдауды энергетикалық объектінің метрологиялық қызметін атқарушы персонал атқаруы қажет.

64. ӨҚ орнатылған жабдыққа қызмет көрсетуші персонал олардың сақталуы мен сыртқы элементтерінің тазалығын қамтамасыз етуі қажет. ӨҚ жұмысындағы барлық бұзушылықтар туралы энергетикалық объектінің метрологиялық қызметін атқарушы бөлімшеге хабарлайды.

65. Қалыпты жазбаны қамтамасыз ететін жұмыстармен байланысы жоқ реттеу құралдарын ашуға энергетикалық объектінің метрологиялық қызметін атқаратын бөлімше персоналы ғана, ал жеткізушімен немесе тұтынушымен есептесу үшін қолданылатын ӨҚ-ны олардың өкілдерімен бірге ашуға жол беріледі.

66. Метрологиялық бақылауды басқару органдарының немесе заңды тұлғалардың метрологиялық қызмет мамандары жүзеге асырылады.

67. Тексеруге жатпайтын ӨҚ өндірістен немесе жөндеуден пайдаланудан шығарда, осы ӨҚ дай-ындаушысы, меншік иесі немесе тұтынушысы анықтаған тəртіппен калибрленеді.

Қауіпсіздік техникасы68. Қауіпсіздік техникасы мен еңбекті қорғау бойынша барлық жұмыстар қауіпті өндіріс

факторларының жұмысшыларына əсер етудің алдын алуға арналған ұйымдастырушылық іс-шаралар мен техникалық құралдар жүйесін құруға бағытталады.

69. Кəсіпорындарда еңбек қауіпсіздігі жөніндегі нұсқаулық əзірленеді жəне бекітіледі: 1) жұмысшылардың жекелеген санаттарына (электр дəнекерлеуші, станокта жұмыс істейтін

жұмысшы, слесарьлер, электр-монтерлер, зертханашылар, тазалаушылар) байланысты; 2) жұмыстың жекелеген түріне байланысты (биіктікте орындалатын жұмыс, монтаждау, реттке

келтіру, жөндеу, сынау).70. Əрбір жұмысшы жұмыс орындарындағы жұмысты ұйымдастыруға жəне жабдықтарға

қызмет көрсетуге қатысты еңбек қауіпсіздігінің талаптарын білуі жəне қатаң түрде орындауы қажет.71. Энергетикалық кəсіпорындардағы қауіпсіздік техникасы бойынша жұмыстарды

ұйымдастыру еңбек қауіпсіздігін басқару жүйесі туралы салалық ережеге сəйкес болуы тиіс.72. Қауіпсізідік техникасы бойынша жұмыстарды жалпы басқару энергетикалық объектінің

бірінші басшысына (жұмыс берушіге) жүктеледі. Энергетикалық объектілер мен ұйымдардың басшысы мен лауазымды тұлғалары: 1) жұмыс орындарында, өндіріс орындарында энергетикалық объектілер мен ұйымдардың

аумағында еңбек қауіпсіздігін жəне салауатты шарттарын қамтамасыз ету;2) ұйымдар мен энергообъектілердің аумағында жəне өндіріс үй-жайларындағы жұмыс орында-

рын қауіпсіз жəне салауатты еңбек шарттарымен қамтамасыз ету;3) оқытуды, білімдерін тексеруді, персоналға нұсқау беруді, олардың қауіпсіздік техникасының

талаптарын сақтауын бақылауды дер кезінде ұйымдастыру қажет. 73. Энергия объектілерінің, ұйымдардың барлық персоналдарын алғашқы медициналық жəне

шұғыл реанимациялық көмек көрсетуге, сондай-ақ оқиға болған жерде зардап шеккендерге ТҚЕ-нің талаптарына сəйкес алғашқы көмек көрсету тəсілдеріне үйрету қажет.

74. Электр станцияларының əрбір цехтарында, кіші станцияларында, желі учаскелерінде, зертха-наларында жəне басқа да объектілерде, сондай-ақ жылжымалы бригадалардың автомашиналарында дəрі-дəрмектер мен медициналық құралдардың үнемі толық қоры бар алғашқы медициналық көмек көрсетудің дəрі қобдишалары немесе сөмкелері болуы тиіс. Энергия объектілерін барлық персоналда-ры жақын жерде орналасқан дəрі қобдишасын білуі тиіс. Əрбір бөлімшеде оны күтіп ұстау үшін жау-апты адам бұйрықпен тағайындалуы тиіс.

Персонал арнайы киімдермен, арнайы аяқ-киімдермен жəне орындалатын жұмыс сипатына жəне жұмыс барысында олардың үнемі пайдаланылуына байланысты жеке қорғаныштың басқа да құралдарымен қамтамасыз ету қажет.

Экологиялық талаптарды сақтау75. Энергетикалық қондырғылардың жұмысы кезінде атмосфераға лас заттар шығарындысының

жəне су объектілеріне лақтырындылардың қоршаған ортаға зиянды əсерінің, шу, діріл, электр мен магнит өрісі мен өзге де зиянды физикалық əсерінің алдын алу немесе шектеу үшін, сондай-ақ суды тұтыну көлемі мен қайтымсыз шығынын қысқарту бойынша шаралар қабылданады.

76. Атмосфераға шығарылатын лас заттардың мөлшері жол берілетін норманың шегінен (лимитінен) аспауы тиіс, су объектілеріне төгілген лас заттардың мөлшері жол берілетін немесе уақытша келісілген норманың шегінен аспауы тиіс.

Электр жəне магнит өрісінің кернеулілігі осы факторлардың жол берілетін деңгейінің шегінен, шу əсері жабдықтың дыбыс кернеуінің нормасынан аспауы тиіс.

77. Əрбір жылу электр станциясы мен жылыту казандығы қоршаған ортаны қорғаудың аумақтық басқармаларымен келісілген аса қолайсыз, метеорологиялық жағдайлар туралы хабарланған кезде атмосфераға шығарылатын зиянды қалдықтарды төмендету жөніндегі іс-шаралардың жоспары болуы тиіс.

78. Əрбір энергия объектісінде авариялық жəне өзге да күл қалдықтарының шығарылуының жəне қоршаған ортаға ластаушы заттардың төгілуінің алдын алу іс-шаралары əзірленеді.

79. Уытты қалдықтар пайда болатын энергия объектісін жергілікті немесе өңірлік əкімшілік өкімімен олардың уақытылы кəдеге жаратылуын, залалсыздандыру жəне мамандандырылған полигон-дарда көмілуін қамтамасыз етілуі қажет. Энергия объектісінің айналасына қалдықтарды қаттап тастауға немесе көмуге жол берілмейді.

80. Белгіленген санитариялық нормалар мен табиғатты қорғау талаптарының сақталуын қамтамасыз етпейтін құрылғылары бар энергия қондырғыларды пайдалануға жол берілмейді.

81. Су объектілерін ластанудан сақтау мақсатында энергия қондырғыларының негізгі жəне қосалқы жабдықтарын пайдалану кезінде экологиялық заңнама басшылыққа алынуы қажет.

82. Ластанған ағынды суларды тазалау мен өңдеуге арналған қондырғылары жылу-энергетикалық жабдықтың іске қосар алдындағы тазалауын бастағанға дейін пайдалануға беріледі.

83. Электр станциялары мен жылыту қазандықтарының газ тазалау жəне тозаңды ұстау жабдықтарын пайдалану кезінде экологиялық заңнама нормалары мен талаптары басшылыққа алынуы қажет.

84. Энергия объектілері ластанушы заттардың шығарындылары мен төгінділерін, су көздеріне ағатын жəне төгілетін су көлемін қадағалау жəне тіркеу, сондай-ақ электр қуатын жеткізудің əуе желі-лерінің санитариялық-қорғау аймағындағы электр жəне магнит өрісінің кернеулілігін қадағалау қажет.

85. Қоршаған ортаны ластайтын шығарылған заттарды, ағатын жəне төгілетін су көлемін бақылау үшін əрбір энергия объектісі үнемі жұмыс істеп тұратын автоматты құралдармен жабдықталады, ал олар болмаған немесе оларды пайдалану мүмкін емес болған кезде кезеңділікті өлшеу мен есептеу əдістері қолданылады.

Электр желілері электр жəне магнит өрісінің кернеулілігін өлшеу құралдарымен жабдықталады.

3. Аумақ, өндірістік ғимараттар мен құрылыстарАумақ

86. Энергия объектісі аумақтарының, ғимараттары мен құрылыстарының тиісті пайдалану-шылық жəне санитариялық-техникалық жай-күйін қамтамасыз ету үшін:

1) ғимараттар мен құрылыстардан барлық аумақтан жоғарғы жəне жерасты суды ағызу жүйесі (дренаждар, каптаждар, арықтар, су бұру каналдары);

2) пайдаланылған құбырлардың шу тұншықтырғыштары, сондай-ақ шу көздерін оқшаулау мен оның деңгейін өз нормасына дейін төмендету үшін арналған басқа да қондырғылар мен құрылыстар;

3) су құбырының, арналық кəріздің, дренаждың, жылытудың, көліктің, газ жəне сұйық отынның, су-күл алу жүйелері мен олардың құрылыстары;

4) ауыз су көздері, су қоймалары мен сумен жабдықтау көздерін қорғаудың санитариялық аумақтары;

5) темір жолдар мен өтпелер, автомобиль жолдары, өрт жолдары, өрт гидранттарының, су қоймасының жəне градирнялардың кіре берістері, көпірлер, жаяу жүргінші жолдары, өткелдер;

6) сырғымайтын, құламайтын, жағалауға нығайтылған, көшкінге жəне селге төзімді құрылыстар;7) базистік жəне жұмыс реперлері мен таңбалары; 8) пьезометрлер мен жерасты суларының режимін бақылауға арналған бақылау ұңғымалары;

қорғаудың инженерлік-техникалық құралдарының кешені (қоршаулар, бақылау-жіберу пункттері, бе-кеттер, қызметтік үй-жайлар); найзағайдан қорғау жəне жерге тұйықтау жүйелері жарамды күйде ұсталады.

Сонымен қатар, жүйелі түрде көгалдандыру мен аумақты көріктендіру жұмыстары жүргізіледі. 87. Жер астында жатқан су құбыры, кəріз, жылыту жолдары, сондай-ақ жабық аумақтардағы газ

құбырлары мен ауа құбырлары, кəбілдер жер үстінде тиісті белгілермен көрсетіледі.88. Энергетикалық объект аумағында аралап жүретін ток болған кезде жерасты металл

құрылыстары мен байланыстарының коррозиясынан электр химиялық қорғау қамтамасыз етіледі.89. Жүйелі түрде, əсіресе жауын-шашын кезінде еңістердің, қия беткейлердің, шұңқырлардың

жай-күйі қадағалану тиіс жəне қажетті болған кезде оларды нығайту шаралары қолданылады.90. Көктемде барлық су бұру желілері мен құрылғылар тексеріледі жəне қар суын ағызуға дай-

ындалады; ғимараттардың қабырғалары арқылы кəбілдер, құбырлар, желдету арналарының өту жол-дары тығыздалады, ал айдап шығару механизмдері жұмысқа дайын болады.

91. Электр станцияларындағы жерасты суларының жай-күйінің режимін ұңғымаларындағы (пье-зометрлерде) су деңгейімен бақылау:

пайдаланудың бірінші жылында – айына кемінде 1 рет, келесі жылдары жерасты суларының деңгейінің өзгеруіне байланысты əр тоқсанда кемінде 1 рет өткізіледі.

Карстық аймақтардағы жерасты суларының жай-күйін бақылау режимі жергілікті нұсқаулықта қарастырылған мерзімде арнайы бағдарлама бойынша ұйымдастырылады. Судың температурасын өлшеу жəне ұңғымалардан химиялық анализ үшін оның үлгісін алу жергілікті нұсқаулыққа сəйкес жүргізілуі тиіс. Бақылау нəтижелері арнайы журналға жазылуы тиіс.

Энергия объектілерінде бақыланатын тораптардың ұңғымалары бойынша қалдықтарының ірі жинақтағыштарын жерасты суларының сапасын жүйелі химиялық-аналитикалық бақылау жарты жылда 1 реттік мерзімділікпен жолға қойылады. Талдаулардың деректері аумақтық геологиялық ұйымдарға беріледі.

92. Энергетикалық объектінің аумағында шөгу жəне сырғыма құбылыстары, топырақтың тұңғиықтануы байқалған кезде топырақтың қалыпты бұзылу себептерін жəне олардың салдарын жою шаралары қабылдануы тиіс.

93. Оқшаулау аймағының аумақтарында ғимараттар мен құрылыстардың құрылысы жоба болған кезде ғана жүзеге асырылады. Оқшаулау аймақтарының айналасында барлық құрылыс-монтаж жұмыстарын орындауға энергетикалық объектінің техникалық басшысының рұқсатымен ғана жол беріледі. Газ құбырлары мен эстакадалардың астына ғимараттар мен құрылыстар салуға жол берілмейді.

94. Теміржол жолдары, көпірлер мен электр станцияларын енгізудегі олардың құрылыстары темір жолдар техникалық пайдалану ережелерінің талаптарына сəйкес ұсталады жəне жөнделеді.

95. Автомобиль жолдарын, көпірлер мен құрылыстарды күтіп ұстау мен оларды жөндеу автомо-биль жолдарын жөндеу жəне күтіп ұстау қағидаларының талаптарына сəйкес болуы тиіс.

96. Жергілікті нұсқаулықта анықталған мерзімде жəне онда белгіленген көлемде көпірлерде мына-дай көрсеткіштерге бақылау жүргізу ұйымдастырылады: тіреуіштерінің шөгуі жəне жылжуы; аралық құрылыс арқалықтарының (фермалардың) биік жəне жоспарлы күйі; жүргінші бөлігінің биік күйі.

Бұдан басқа, күрделі көпірлер 10 жылда 1 рет, ал ағаш көпірлер 5 жылда 1 рет тексеріледі, ал қажеттілігіне қарай сыналады. Көпірді алдын ала тексерусіз сынауға жол берілмейді. Тұтас дəнекерленген, тұтас тойтарылған, сондай-ақ күшейтіле дəнекерленген болат жəне болат темір бетон-ды аралық құрылыстар қыс мезгілінде айына кемінде 1 рет, ал -200С төмен температура кезінде күн сайын тексеріледі.

97. Температура төмен болған мезгілде көпірдің жүргінші бөлігі, сондай-ақ көпірге келу жолда-ры қар мен мұздан тазартылады.

Өндірістік ғимараттар, құрылыстар мен санитариялық-техникалық құрылғылар98. Энергия объектісінің өндірістік ғимараттары мен құрылыстары олардың ұзақ уақыт жəне

сенімді пайдаланылуын, санитариялық-техникалық нормалар мен персоналдың еңбек қауіпсіздігі та-лаптарын сақтауды қамтамасыз ететін күйде болуы қажет.

99. Энергия объектілеріндегі ғимараттар мен құрылыстарды пайдалану процесінде оларды күтіп ұстау бойынша нұсқаулық арқылы анықталатын көлемде жүйелі түрде бақылау ұйымдастырылады.

Жүйелі бақылаудың қатарында жылына 2 рет (көктемде жəне күзде) ақаулар мен зақымдануларды айқындау үшін ғимараттар мен құрылыстар тексеріледі, ал төтенше жағдайлардан соң (дауылды жел, қатты нөсер немесе қар басу, өрт, 5 жəне одан да жоғары баллды жер сілкінісі) не-месе авариялардан кейін кезектен тыс тексеру жүргізіледі.

Энергия объектісінің басшысы бекіткен, бас жобалаушымен келісілген тізім бойынша негізгі өндірістік ғимараттар мен құрылыстардың құрылыс конструкциялары 5 жылда бір рет мамандандырылған ұйым техникалық куəландырады.

100. Көктемгі тексеру кезінде жазғы мерзімде орындалатын ғимараттар, құрылыстар мен санитариялық-техникалық жүйелерді жөндеу жұмыстарының көлемі анықталады жəне күрделі жөндеу жұмыстары бойынша жұмыс көлемі оларды келесі жылға арналған жоспарға енгізу үшін айқындалады. Күзгі тексеру кезінде ғимараттар мен құрылыстардың қысқа дайындығы тексерілуі тиіс.

101. Электр станцияларында ғимараттардың, құрылыстар мен жабдықтардың іргетастарының шөгуін бақылау ұйымдастырылады:

пайдаланылудың бірінші жылында – 3 рет, екінші жылында – 2 рет, кейіннен іргетастардың шөгуі тұрақтанғанға дейін – жылына 1 рет, тұрақтанғаннан кейін (жылына 1 мм жəне одан аз) – 5 жылда кемінде 1 рет.

102. Іргетастың шөгуін, құрылыс конструкцияларының деформациялануын бақылау, игерілген жерасты тау-кен қазбасы бар, жұмыс істеп тұрған жабдықтың тығындалып тұратын топырақта, орнықтырылған топырақта, карстық аймақтарда, көп жылдық тоңды аудандарда, 7 балл жəне одан да жоғары сейсмикалық қауіпті аудандардағы ғимараттар мен құрылыстарды тексеру жергілікті нұсқаулықта көзделген мерзімде, бірақ үш жылда кемінде 1 рет арнайы бағдарламалар бойынша жүргізіледі.

103. Электр станцияларының түтін құбырлары мен газ құбырлары жылына 1 рет (көктемде) сыртқы тексеруден өтеді. Түтін құбырларын ішкі тексеру олар пайдалануға берілгеннен кейін 5 жыл өткен соң, ал кейіннен қажеттілік туындап жатса, бірақ 15 жылда кемінде 1 рет жүргізіледі. Кірпіш жəне берік футеровкасы бар құбырларды ішкі тексеру жиілігі бес жылға кемінде 1 рет жылу шолғышпен ауыстырылуы мүмкін.

104. Ғимараттарды, құрылыстар мен жабдықтардың іргетастарын бақылау кезінде жылжымалы тіректердің, температуралық тігістердің, дəнекерленген, шегеленген жəне болтпен қосылған металл құрылымының, жинақталған темір бетон құрылымының тораптары (коррозия немесе деформация байқалған кезде), кран құрылымдары мен динамикалық жəне термикалық жүктемесінен жəне ықпалының зақымданған учаскелерінің жай-күйі бақыланады.

105. Су дайындау қондырғыларының үй-жайларында дренажды арналар, науалар, шұңқырлар, тұзды ұяшықтардың жəне коагулянтты дымқыл күйде сақтаушы ұяшықтардың қабырғалары, қышқыл мен сілті өлшеу үй-жайларындағы едендер жарамды күйде ұсталады жəне бақыланады.

106. Құрылыс конструкцияларында жарылулар, сынықтар мен зақым келудің басқа да сыртқы белгілері табылған кезде осы конструкцияларға маякты пайдалана отырып жəне аспаптық өлшеу көмегімен бақылау жүргізіледі. Табылған ақаулар туралы мəліметтер ғимараттар мен құрылыстардың техникалық жай-күйі туралы журналға жазылады.

107. Тірек жəне қоршау конструкцияларындағы тесу, ою, құрылыс конструкцияларына технологиялық жабдықты, көлік құралдарын, құбыржолдары мен жабдықты монтаждау, демонтаждау мен жөндеу кезінде жүкті көтеруге арналған құрылғыны ілу мен бекіту, байланыстарын кесу жоюалау ұйымы мен ғимараттары (құрылысты) пайдалану үшін жауапты тұлғаның келісімінсіз, сондай-ақ белгіленбеген орындардағы резервтегі жабдық пен басқа бұйымдар мен материялдарды сақтауға жол берілмейді.

Жобалық деректер негізінде жабындардың əрбір учаскесі үшін көзге түсетін жерлерге ілінген тақтайшаларда көрсетілген шекті жүктемелер анықталады.

Пайдалану процесіндегі жабынның тірек қабілетінің өзгеруі (төмендеуі) кезінде жол берілетін жүктемелер тексеру мен тексеру есебінде айқындалған техникалық жай-күйін ескере отырып түзетіледі.

108. Ғимараттар мен құрылыстардың шатырлары қоқыстардан, күлден жəне құрылыс материал-дарынан тазартылады, нөсер суын ағызып жіберу жүйесі тазартылады, оның жұмыс қабілеттілігі тексеріледі.

109. Ғимараттар мен құрылыстардың металл конструкциялары коррозиядан қорғалады; коррозияға қарсы қорғаныш тиімділігін бақылау белгіленеді.

Ғимараттардың қасбеттерінің, негізгі үй-жайлардың ішкі көрінісінің жобалық шешімдерінен барлық шегінулер жобалаушы ұйыммен келісіледі.

110. Құрылыс конструкциялары, ғимараттардың, ғимараттар мен жабдықтардың іргетастары ми-нералды майлардың, қышқылдың, сілтінің, бу мен судың тиюінен қорғалады.

111. Жылыту жəне желдету жүйесінің техникалық жай-күйі мен олардың жұмыстарының режимі əуе ортасының нормаланған параметрлерін, энергетикалық жабдық жұмысының сенімділігі мен қоршау конструкцияларының төзімділігін қамтамасыз етеді. Жүйелерді пайдалану нормативтік құжаттарға сəйкес жүзеге асырылады.

112. Ғимараттар мен құрылыстардың алаңдары, конструкциялары мен көлік өткелдері жарамды жəне таза күйде күтіп-ұсталуы қажет. Үй-жайлар мен жабдықтарда тозаңның жиналуына жол берілмейді.

Отынды беру жолын сумен жинау осы Қағидалардың талаптарына жəне өндірістік нұсқаулықтарға сəйкес ұйымдастырылады.

4. Гидротехникалық құрылыстар мен электр станцияларының су шаруашылығы, гидротурбиналық қондырғылар

Гидротехникалық құрылыстар мен олардың механикалық жабдықтары. Гидротехникалық құрылыстар

113. Гидротехникалық құрылыстарды пайдалану кезінде олардың жұмыстарының сенімділігі мен қауіпсіздігін, сондай-ақ экологиялық заңнама талаптарын сақтауда электр станцияларының технологиялық жабдықтарының үздіксіз жəне үнемді жұмысын қамтамасыз етеді. Сүзгілеуге қарсы жəне дренажды қондырғылардың жұмыстарының сенімділігін қамтамасыз етуге аса назар аударылады.

Гидротехникалық құрылыстар тұрақтылығы, беріктілігі, төзімділігі бойынша нормативтік (жоба-лау) талаптарын қанағаттандыруы тиіс.

Су арыны астындағы құрылыстар мен конструкциялар сондай-ақ олардың негіздері мен біріктірілген тұстары су өткізбеу жəне сүзгіш беріктігінің нормативтік (жобалық) көрсеткіштерін қанағаттандыруы тиіс.

Гидротехникалық құрылыстар қолайсыз физикалық, химиялық, жəне биологиялық үдерістерден, жүктеме мен судың əсерінен туындайтын зақымданулардан қорғалады. Зақымданулар дер кезінде жойылады.

25 жылдан астам уақыт пайдалануда болған барлық арынды гидро техникалық құрылыстар олардың жай-күйіне қарамастан, мамандандырылған ұйымдарды тарта отырып, олардың беріктігін, орнықтылығын жəне пайдалану сенімділігін бағалаумен көп факторлы мерзімді тексеріледі. Тексеру нəтижелері бойынша құрылыстардың жұмыс қабілеттілігін қамтамасыз ететін шаралар қолданылады.

114. Бетонды гидротехникалық құрылыстарда динамикалық жүктеме, сүзілетін су, минералды май, жүйелі түрде мұздату ықпалына ұшыраған учаскелерде жəне ауыспалы деңгей аймақтарында бетонның беріктігі бойынша тексеру жүргізіледі. Құрылыс конструкциясының беріктігі белгіленген жобамен салыстырғанда төмендеген кезде олар күшейтілуі тиіс.

115. Жерасты плотиналарымен бөгеттер жота арқылы судың шайылуынан жəне қотаруларынан қорғалады. Құламалардың бекітпелері, дренажды жəне жауын суын бұру жүйелері жарамды күйде ұсталады. Жер асты құрылыстар, əсіресе үйінділердегі жəне су өткізетін топырақтардағы каналдар, плотиналар мен бөгеттер жануарлардың зақым келтіруінен қорғалады.

116. Каналдардың бермалары мен жыралары жүйелі түрде шөгінді жəне шайылма топырақтан тазартылады, егер ол жобада қарастырылмаған болса, құламаларда жəне жер құрылыстарының жота-сында ағаштардың жəне бұталардың өсіп кетуіне жол берілмейді. Суды жіберетін жəне бұратын қажетті орындарында баспалдақтар, көпірлер жəне қоршаулар салынуы тиіс. Деформациялық тігістердің сенімді нығыздау жұмыстарымен қамтамасыз етілуі тиіс.

117. Қандай да бір құрылыстарда, соның ішінде жағалауда, автомобиль жəне темір жолдарда, бермалар мен каналдарда, плотиналардың, бөгеттердің құламаларында жəне қопарылудың призмала-ры есептік шегінде тірек қабырғаларында жүктер мен құрылғыларды орналастыруға жол берілмейді. Қауіпті опырылу аймағының жерінде тиісті айыру белгілерімен белгіленуі тиіс.

118. Төменгі сынадағы сүзілетін су жоғары деңгейде болған кезде жерасты плотиналары мен бөгеттердің құламаларының учаскелерінде мұздау мен күйреуге ұшырамас үшін дренаж немесе жы-лылау орнатылуы тиіс.

119. Сүзілген суды ағызу үшін дренаждық жүйелер жарамды күйде болуы тиіс; олар су өлшегіш құрылғылармен жабдықталады.

Дренаждық жүйелерден ағатын су құрылыстан толассыз бұрылады. Сүзілген судан топырақ байқалған кезде оны тоқтату шаралары қолданылады.

120. Тоңданған түрдегі топырақ плотниналары, олардың негіздері мен жағалауларға жəне плотинаға кіріктіріле салынған құрылыстары (суды ағызушылар, туннельдегі су өткізгіштер, су қабылдағыштар) үнемі тоңданған күйінде ұсталады. Арнайы қондырғылар болған жағдайда олардың жұмыс режимі нормативтік құжаттармен анықталады.

121. Саздақты өзектер жəне жерасты плотиналарының экрандары аяздан жəне қатып қалудан, ал дренаж құрылғыларымен өтпелi сүзгiлер қатып қалудан қорғалады.

Маусымды қатып қалатын жəне еріп кететін табанды призмалардың ірі кесект материалы аязға төзімділігі бойынша нормативтік (жобалық) талаптарға сай болуы тиіс жəне пайдаланудағы əрбір 10-15 жыл сайын механикалық жəне жылжыту беріктігі бойынша сыналады.

122. Көп жыл қатып тұрған мұзды негіздерде жерасты плотиналарын пайдалану кезінде температуралық режимді, сондай-ақ жердің еруіне байланысты деформацияларды бақылау ұйымдастырылады.

123. Гидроэлектр станцияларының жерасты ғимараттарын пайдалану кезінде: сүзу нəтижесінде немесе су жүретін жолдардың күтілмеген бұзып-жарылулар салдарынан ағып келген суды сору үшін сорғылардың тұрақты жұмысқа дайындылығымен; желдету қондырғыларының, авариялық жарықтандырудың, қосымша шығу есіктерінің жарамдылығымен қамтамасыз етілуі қажет.

124. Каналдардағы судың жылдамдығы каналқұл амалары мен түптерін шайып əкетуге, сондай-ақ шайындылардың жиналуына жол бермейтіндей ұсталады; мұз түзілімдері болған кезде судың тоқтаусыз берілуі қамтамасыз етіледі. Судың ең жоғарғы жəне ең төменгі жылдамдығы нормативті құжаттарды ескере отырып белгіленеді.

125. Су қоймаларының, бассейндердің, каналдар мен арынды су өткізгіштердің сумен толтыры-луы жəне босатылуы, сондай-ақ су өткізгіштеріндегі су деңгейінің өзгеруі құрылыстың қаптауында жоғары қысымның болуын, еңістердің жылжуын, вакуумның туындауын жəне төтенше құбылыстарды болдырмайтын жылдамдықпен бірте-бірте жүргізіледі. Судан босату мен толтырудың жол берілетін жылдамдықтары нұсқаулықтарда көрсетіледі.

Жоғары су тасу (су тасқыны) кезінде гидротораптардың жоғарғы бьефтерінің қалыпты тірек деңгейін (бұдан əрі – ҚТД) арттыруға тек қана суды ағызатын жəне суды барлық өткізетін тесіктерінің қақпақтарының толығымен ашық болуы кезінде жəне міндетті түрде барлық гидротурбиналар қолданылған кезде жол беріледі. Су ағыны толастаған кезде су қоймасының деңгейі техникалық мүмкін болатын қысқа мерзімде ҚТД-ға дейін төмендейді.

126. Арынды су өткізгіштерді пайдалану кезінде: 1) тіректердің қалыпты жұмысы, деформациялық тігістердің жəне өтемдік құрылғылардың

тығыздалуы қамтамасыз етілу; 2) сыртқы қабатының жоғары дірілі болмауы; 3) коррозия мен абразивті тозудан қорғануының қамтамасыз етілу; 4) болат бетонда бетонда жəне болат темір бетонды су өткізгіштерде 0,3 мм артық үстіңгі

бетінде жарықтың болмауы;5) су өткізгіштің зақымдануы (жарылуы) кезінде гидро электр станцияларының (бұдан əрі –

ГЭС) ғимараттарын су басудан қорғау қамтамасыз етілуі тиіс.127. Аязды кезеңде гидро агрегаттартарды тоқтату кезінде су өткізгіштердің ішкі қабырғала-

рында пайдалану кезінде қауіпті болып табылатын мұздың түзілуінің алдын алу шаралары қолданылады.

128. Арынды су өткізгіштердің аэрациялық құрылғылары сенімді жылытылады жəне қажет болған кезде жылыту жүйесімен жабдықталады. Өндірістік нұсқаулықта көрсетілген мерзімде жүйелі түрде аэрациялық құрылғының жай-күйін тексеруге жол беріледі.

129. Электр станцияларының құрылыстарының ауданында жару жұмыстарын жүргізуге құрылыстар мен жабдықтардың қауіпсіздігі қамтамасыз етілген кезде жол беріледі.

Сыртқы ұйымдармен гидро техникалық құрылыстардың маңында жару жұмыстарын жүргізуге электр станциясының техникалық басшысының келісімімен ғана жол беріледі.

130. Энергетикалық объектілер тиісті аумақтық əкімшілік органдарды (əкімшіліктерді) гидро тораптардың құрылыстары арқылы суды ағызу кезінде су басып кеткен аймақта құрылыс салуға жол берілмейтіндігі, сондай-ақ су қоймаларының көп жылдық реттеуінде су басу аймақтары туралы жаз-баша түрде хабардар етілуі тиіс.

Гидро торапты пайдалану жөніндегі жергілікті нұсқаулыққа жобамен белгіленген жоғарғы жəне төменгі бьефтердегі гидро торапты қорғау аймақтарында аумақты жəне құрылыстардың жай-күйін қадағалау жөніндегі талаптар енгізілуі тиіс.

131. Əрбір электр станциясының жергілікті нұсқаулығында гидротехникалық құрылыстарда авариялық жағдайлар туындаған кезде атқарылатын іс-шаралар жоспары баяндалады. Бұл жоспарда: персоналдың əрекеті, авариялық жағдайларды жою жолдары, материалдар қоры, байланыс жəне ха-барлау құралдары, көлік құралдары мен қозғалыс жолдары анықталады.

Гидротехникалық құрылыстарда авария туындаған кезде: ертерек алдын алу бойынша қажетті жобалау құжаттамасы (су қоймаларынан бұзып-жару толқындарының салдарының есептеу материал-дарын тіркей отырып) жəне оларды жою жөніндегі тиісті нұсқаулықтар алдын ала əзірленеді.

132. Адамдар, жабдықтар мен басқа да құрылыстар үшін қауіп туғызатын гидро техникалық құрылыстардың зақымдануы тез арада жойылады.

133. Аварияға қарсы құрылғылар, суды ағызу жəне құтқару құралдары жарамды күйде болуға жəне үнемі əзірлікте болуға тиіс.

134. Өзен сағаларында жəне жыраларда сел салдарынан туындайтын авариялық жағдайлардың алдын алу үшін қажет болған кезде тау-кен суын бұру жұмыстары жүргізіледі. Каналдар қиып өтетін сел жүру жолдарына кіретін учаскелер жəне сел жүру жолдарының өздері қажеттілігіне қарай тазар-тылады.

135. Қызмет көрсетуші персонал, электр станцияларының жабдықтары мен құрылыстары үшін қауіпті тастардың құлауы мүмкін шатқал еңістері жəне жартас құламаларының учаскелері жүйелі түрде тексеріледі жəне тастардан тазартылады.

Тастан қорғайтын құрылыстар (тасты ұстайтын торлар, тас ұстағыштар) жарамды күйде ұсталады жəне жиналған тастардан дер кезінде босатылады.

136. Гидротехникалық құрылыстарды күрделі жөндеу мүмкіндігінше электр станциясының жұмысына ешбір кедергі келтірусіз жүргізіледі.

Гидротехникалық құрылыстардың жай-күйін қадағалау137. Гидро техникалық құрылыстарда орнатылатын бақылау-өлшеу аппаратурасының (бұдан əрі

– БӨА) бақылау көлемі мен құрамы жобамен белгіленеді. Пайдалану кезінде БӨА құрамы мен бақылау көлемі гидро құрылыстардың жай-күйіне жəне

бақылауға қойылатын техникалық талаптардың өзгеруіне байланысты (мысалы, беріктік класын өзгерту, сейсмикалығын анықтау) өзгертілуі мүмкін. Бұл өзгерістер жобалау немесе мамандан-дырылған ұйымдармен келісіледі.

Электр станцияларында барлық БӨА əрбір құралының орнату күні мен бастапқы көрсеткіші көрсетілген ведомості жəне схемасы болуы тиіс, БӨА-ның жай-күйі оларды күтіп-ұстау жөніндегі нұсқаулықта көрсетілген мерзімде тексеріледі.

Бақылаудың жеделдігі мен дұрыстығын арттыру үшін басты арынды гидро техникалық құрылыстарды диагностикалық бақылаудың автоматтандырылған жүйелерімен (бұдан əрі – ДБАЖ) жабдықтаған жөн. Мұндай құрылыстар үшін оларды БӨА-мен жабдықтау жобалары мамандан-дырылған ұйымдарды тарта отырып жəне оны ДБАЖ-да пайдалануды ескере отырып əзірленеді.

138. Жергілікті нұсқаулықта белгіленген мерзімде жəне ол жерде қарастырылған көлемде барлық гидро техникалық құрылыстарда:

1) құрылыстар мен олардың іргелерінің шөгуі жəне жылжуы; 2) құрылыстар мен қаптамалардың деформациясы, олардағы жарықтар, деформациялық жəне

құрылыс жіктерінің жай-күйі, жерасты плотиналардың, бөгеттердің, каналдардың жəне шұңқырлардың еңістерінің бекітпелері;

3) арынды су өткізгіштердің жай-күйі; 4) гидро тораптың бьефтері деңгейінің режимі, жерасты, бетон құрылыстар мен жағалау

тұтастықтарының, дренаждық жəне сүзілмейтін құрылғылардың жұмысының режимі, құрылыс аймағындағы жерасты суының режимі;

5) су ағынына құрылысқа ықпалы арқылы, атап айтқанда су ұрмасы мен рисберманы, су түбі мен жағалауын су жуып кетуі; қаптаманың уатылуы мен коррозиясы, отыруы (шөгуі), жылжымалы құбылыстар, каналлар мен бассейндердің лайлануы жəне шөп басуымен; су қоймалары жағалауларын қалпына келтірумен;

6) құрылыстарға мұздың əсеріне жəне олардың мұз қатуы бойынша бықылау жүргізілуі тиіс. Қажет болған кезде құрылыстардың дірілін, сейсмикалық күшін, бетонның беріктігі мен су

өткізбеушілігін, конструкцияның кернеулі жай-күйі мен температуралық режимін, металл жəне бетон коррозиясын, металл конструкцияларының дəнекерленген жіктерінің жай-күйін, гидро техникалық құрылыстардың жекелеген учаскелерінде газдың шығуы мен басқа да факторларды бақылау ұйымдастырылады.

Гидротехникалық құрылыстарды пайдалану шарттары айтарлықтай өзгерген кезде арнайы бағдарламалар бойынша қосымша байқау жүргізіледі.

Өндірістік нұсқаулықтарда əрбір арынды гидро техникалық құрылыстар үшін БӨА бойынша бақылау нəтижелері салыстырылатын оның жай-күйінің мүмкін болатын көрсеткіштері көрсетіледі.

Гидротехникалық құрылыстардың жай-күйінің бастапқы (жобалау) мүмкін болатын көрсеткіш-тері заттай бақылау деректерін жинақтай отырып жүйелі түрде анықталады.

139. Бірінші класты бетонды гидро техникалық құрылыстарында олардың конструкциясына жəне пайдалану шарттарына байланысты:

1) плотиналар мен олардың негіздерінің кернеулі жəне термокернеулі жай-күйі; 2) плотина табанымен түйісу аймағында тасты ірге нығыздығының азаю;3) арматурадағы кернеу; 4) сейсмикалық жəне басқа да динамикалық əсері болған кезде плотинаның жай-күйінің өзгеруі

бойынша арнайы заттай бақылау жүргізілгені жөн. Көп жылдық қатып қалған жерлерде орналасқан бетон плотиналар үшін: 1) плотина іргелерінің температурасы мен жағалаумен түйісуі;2) бетон қатып қалған жерлердің, əсіресе бетонды жəне жерасты құрылыстары мен плотинаның

жағалаумен түйісу аймақтарында дамуы; 3) еру кезінде жəне еру нəтижесінде жерастының негізгі физикалық-техникалық қасиеттерінің

өзгеруі кезінде іргетастарының деформациялану жəне жағалаумен түйісу процесі бойынша арнайы заттай бақылау жүргізілуі тиіс.

140. Электр станцияларының жерасты ғимараттарын пайдалану кезінде: 1) сілемді қамтитын анкерлік жəне күмбездік бекітплерінің кернеулі жай-күйіне; 2) қабырғалардың жəне камера күмбезінің жылжып деформациялануына;3) сілемнің сүзгіш жəне температуралық режимдеріне; 4) үй-жайларда судың ағуына бақылау жүргізіледі.141. 7 жəне одан да жоғары балды сейсмикалық аудандарда орналасқан бірінші класты гидро

техникалық құрылыстарда жəне 8 жəне одан да жоғары балды сейсмикалық аудандарда орналасқан екінші класты құрылыстарда бақылаулар мен сынақтардың мынадай түрлері жүргізіледі:

1) құрылыстар мен жағалауға түйіскен тұстардың жұмысын инженерлік-сейсмометрикалық бақылау (сейсмометрикалық мониторинг);

2) құрылыстардың жармасының маңындағы су қоймасының аймағында жəне іргелес аумақтарда инженерлік-сейсмологиялық бақылау (сейсмологиялық мониторинг);

3) пайдалануға берілген кезде – динамикалық паспорттар жасай отырып, осы құрылыстардың динамикалық сипаттамасын анықтау бойынша тесттік сынақ (динамикалық тестілеу), ал одан кейін – əрбір 5 жыл сайын.

Гидротехникалық құрылыстарға инженерлік-сейсмометрикалық бақылау жүргізу үшін автоматтандырылған құралдармен жəне жер қабатының қатты сілкінісі кезінде құрылыстармен жəне жағалаумен түйісудегі кинематикалық сипаттамасын тіркеуге мүмкіндік туғызатын кешендерімен жабдықталады, сондай-ақ алынған ақпарат жедел түрде өңделеді.

Гидротехникалық құрылыстар мен су қоймалары жағалауларының маңында мамандандырылған ұйымның əзірлеген жобасы бойынша инженерлік-сейсмологиялық бақылау жүргізу үшін автономды тіркеуші сейсмикалық станциялар орналастырылады. Əрбір объектінің инженерлік- сейсмо-метрикалық жəне инженерлік-сейсмологиялық бақылау кешені Қазақстанның бірыңғай сейсмоло-гиялық бақылау қызметімен байланысты болуы тиіс.

Жүйелерді монтаждау, пайдалану жəне инженерлік-сейсмометрикалық, инженерлік-сейсмологиялық бақылау мен динамикалық тестілеуді мамандандырылған ұйымдарды тарта отырып энергетикалық тораптардың дирекциясы жүзеге асыруы қажет.

5 жəне одан жоғары балды əрбір сейсмологиялық соққыдан кейін құрылыстарда орнатылған БӨА-ның барлық түрлерінің көрсеткіштері, құрылыстарды тексере жəне оның орнықтылығы мен беріктігін талдай отырып жедел түрде тіркеледі.

142. Гидротехникалық құрылыстардың бас жəне станциялық тораптарында базистік жəне жұмыс реперлері орнатылады. Негізгі гидротехникалық құрылыстардың белдігі жазбалары бар таңбалармен белгіленеді жəне базистік реперлермен байланыстырылады. Арынды су өткізгіштерінің анкерлік тіректерінде жоспар бойынша жəне биіктігі бойынша тіректердің орналасу ретін анықтайтын таңбалары болуы тиіс.

Су арынды қоршау плотиналары мен бөгеттердің, каналдардың, туннельдердің, күл-қожды төгінділерінің, бөгемелерінің əр пикет сайын құрылыстардың ұзындығын, басын, соңын жəне дөңгелектерінің радиустарын, сондай-ақ жерастындағы немесе су астындағы жасырын құрылғылардың орналасу орындарын көрсететін белгілері болуы тиіс.

143. БӨА зақымданудан, мұз қатудан қорғалады жəне нақты таңбасы болады. Пьезометрлерден жеткілікті негіздерсіз суды қотаруға жол берілмейді.

БӨА бойынша өлшеу пульттері немесе орындары қауіпсіздік техникасының талаптарын ескере отырып жабдықталады, еркін өту жолдары, жарықтандыруы, ал қажет болған кезде ішкі телефон бай-ланысы болады.

144. Жыл сайын көктемгі су тасқынына дейін, ал жекелеген жағдайларда жазғы-күзгі су тасу кезінде электр станцияларында су тасқыны бойынша комиссиялар тағайындалуы қажет. Комиссия барлық гидротехникалық құрылыстардың, олардың механикалық жабдығының, жүк көтергіш құрылғылардың су тасқынына (су тасуға) дайындығын қарау мен тексеруі, су тасқыны кезінде (су тасудың) басшылық етуі жəне ол өткеннен кейін құрылыстарды қайтадан қарап шығуы қажет.

145. Құрылыстар мен туннельдердің су астындағы бөлімдерін байқап шығу пайдалана бастағаннан 2 жыл өткеннен кейін алғашқы рет, содан соң 5 жылдан кейін, ал əрі қарай қажеттілігі бойынша жүргізілуі тиіс.

Су тасқынынан кейін электр станцияларының қолда бар құралдарын қолдана отырып су айырғыш, рисбермалармен арнаның жапсарлас тұтасатын учаскелеріне тексеру жүргізіледі.

Гидротехникалық құрылыстардың механикалық жабдығы146. Гидротехникалық құрылыстардың механикалық жабдығы (қақпақтары мен олардың

тетіктері бар қорғаныш бөгеттері), қашықтықтан немесе автоматты басқару мен дабыл беру құралдары, сондай-ақ жүк көтергіш жəне көлік қондырғылары жарамды жəне жұмысқа дайын күйде болуы тиіс. Көктемгі су тасқыны алдында су тасқыны кезінде пайдаланылатын су ағызу құрылыстарының қақпақтары оларды маневрлеу мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін қызыл су мұзынан жəне қатып қалған мұзда тазартылады.

147. Гидротехникалық құрылыстардың механикалық жабдығы бекітілген кестеге сай мерзімді түрде қаралады жəне тексеріледі.

148. Негізгі қақпақтары ашу биіктігінің көрсеткіштерімен жабдықталады. Жекелеген жүк көтер-гіш механизмдер мен қақпақтардың төсеме бөліктері базистік реперлерге байланыстырылуы тиіс.

149. Қақпақтарын маневрлеу кезінде олардың қозғалысы жүріс бөліктері дұрыс орналасқан кез-де жəне тірек бөліктерінің деформациясы болмаған кезде кедергісіз, жұлқынуларсыз жəне дірілсіз бо-луы тиіс.

Қақпақтардың су өткізбеушілігі, олардың табалдырыққа дұрыс орналастырылуы жəне тіреу кон-турына тығыз жымдасуы қамтамасыз етіледі. Қақпақтардың қисаюлары жəне арынмен жұмыс кезінде жол берілмейтін деформациялары болмауы тиіс.

Гидротехникалық құрылыстар конструкцияларының немесе қақпақтарының жоғарғы дірілі пай-да болатын қалыпта қақпақтарды ұзақ уақыт ұстауға жол берілмейді.

150. Арынды су өткізгіштерде орнатылған қақпақтардың толық жабылуы аэрациялық қондырғылардың жарамды күйінде ғана жүргізілуі мүмкін.

151. Қажет болған жағдайларда саңылауларды, тірек құрылғылары мен қақпақтарының құрылымын қыс мезгіліндегі жұмыстар арналған қоқысты ұстап қалушы торлады қымтаумен немесе жылылаумен қамтамасыз етіледі.

152. Қоқыстарды ұстап қалушы конструкциялар (торлар, торкөздер, запандар) қоқыстардан жүйелі түрде тазартылып тұруы тиіс.

Əрбір электр станциялары үшін қоқыстарды ұстап қалушы торлардағы деңгейлердің төмендеу мəнінің тұрақтылығы мен үнемділік шарттары бойынша орнатылады.

153. Гидротехникалық құрылыстардың металл бөліктері мен механикалық жабдығы коррозиядан жəне дрейсена басуынан қорғалады.

5. Электр станцияларының су шаруашылығы, гидрологиялық жəне метеорологиялық қамтамасыз ету

Су режимін басқару154. Гидроэлектр станцияларын пайдалану кезінде су ресурстарының жəне жүктеме кестесін

жабуға гидроэлектр станциясының оңтайлы қатысуы кезінде белгіленген қуаты бар гидро-агрегаттардың толығымен пайдаланылуы қамтамасыз етіледі.

Бір уақытта экономиканың энергетикалық емес салаларының (су көлігі, балық шаруашылығы, сумен жабдықтау) қажеттіліктері жəне табиғатты қорғау шарттары есепке алынады.

Су ағынын реттеуші су қоймасы бар электр станциялары үшін су қоймасының су ресурстарын пайдаланудың негізгі қағидалары мен су қоймасын пайдалану қағидаларында белгіленген тəртіппен құрылуы жəне бекітілуі тиіс.

155. Кешенді пайдалануда су қоймасы бар гидроэлектр станциялары үшін түрлі суды пайдаланушылардың суды пайдалануының ай сайынғы көлемін белгілеуші жылдық су шаруашылығының жоспары құрылады. Су шаруашылығының жоспары метеорологияның аймақтық қызметтерінің су ағызу болжамын ескере отырып, əрбір тоқсанға жəне айға анықталады.

Энергетикалық жүйеде бірнеше гидро электр станциялары немесе каскадалар бар болған кезде сарқынды суды реттеу басқа су пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, оң жоғарғы жиынтық энергетикалық (отын, қуат) нəтиже алу үшін жүргізіледі.

16 ақпан 2013 жылwww.egemen.kz127) арын бойынша комбинаторлық тəуелділікті автоматты жəне қолмен өзгерту (қалақтық-бұру

гидротурбиналары үшін).191. Қуаты 30 МВт жоғары жəне үштен аса агрегаттары бар гидроэлектр станциялары жиілігі

мен ағындары бойынша энергетикалық жүйе режимін реттеу үшін екінші қайтара автоматты реттеу (ҚЖАР) үшін қолдану мүмкіндігі бар белсенді қуатты топтық реттеу (бұдан əрі – БҚТР) жүйелерімен жабдықталады. БҚТР жүйесін ажыратуға, тек қана гидроэлектр станциялары жабдықтарының режимдік шарттары немесе техникалық жай-күйі бойынша агрегаттарды топтық реттеу мүмкін болмаған жағдайларда Қазақстанның ҰДО БО-ның келісімімен жол беріледі.

192. Агрегаттың іске қосылуына, жүктеменің жоспардан тыс өзгеруі, оның қалыпты жəне авариялық жағдайына байланысты тоқтауына мүмкіндік беретін жағдайлар гидроэлектр станциясының техникалық басшысы бекіткен жəне жедел персоналдың жұмыс орнындағы тиісті нұсқаулықтарда баяндалады.

Гидроагрегаттың іске қосылу жағдайын жəне оның жұмыс режимін анықтайтын барлық параметрлердің мəндері дайындаушы-зауыттардың жəне арнайы табиғи сынақтардың мəліметтері негізінде белгіленеді.

193. Əрбір гидроагрегат үшін өндірістік нұсқаулықтарда анықталған жəне белгіленген мерзімге дейін мынадай үдерістер аз уақыт ішінде бақыланады:

1) жүктемені орындау барысында демпфирлеу аймағына дейін гидротурбиналардың бағыттау аппаратының жабылуы;

2) жоғарғы жылдамдықты жүктемені орындауда гидротурбинаның бағыттау аппаратының ашылуы; 3) бұрылмалы-қалақты жəне диагоналды гидро трубиналардың жұмыс дөңгелегінің

қалақтарының бұрамалары мен айналмалары;4) ожаулы гидро турбинаның реттеуші инесімен ағынша ауытқыштарын жабу жəне ашу;5) авариялық жабылу тетігінің жарамсыздануы барысында бағыттау аппараттарын жабу; 6) турбинаалды қақпақтардың, сондай-ақ су қабылдағыштардағы авариялық-жөндеу

қақпақтарының ашалуы жəне жабылуы; 7) гидротурбинаның бос жүрісін жабу.Бұдан басқа, жергілікті нұсқаулыққа сəйкес реттеу кепілдіктері мерзімді тексеріледі. 194. Гидроагрегатты стационарлық жəне жылжымалы құралдар арқылы тексеру жəне жүйелі

түрде өлшеу жолымен пайдалану кезінде жабдықтың жұмысына өндірістік нұсқаулықта көрсетілген мерзімде жəне көлемде бақылау ұйымдастырылуы қажет.

195. Гидроагрегат роторының айналу жиілігі мен осы Қағидаларға 2-қосымшада келтірілген мəнінен асып кеткен дірілдің жоғарғы деңгейі кезінде гидроагрегаттардың ұзақ жұмыс жасауына жол берілмейді.

196. Жергілікті нұсқаулықта əрбір гидроагрегат үшін өкшеліктердің, мойынтіректер сегменттерінің жəне май ыдыстарындағы майлардың номиналды жəне жол берілетін жоғарғы темпе-ратуралары көрсетіледі. Аталған жыл мезгілі үшін май ыдысындағы майдың жəне сегменттің темпе-ратурасы номиналдыдан 5°С жоғарылаған кезде сигнализация іске қосылады.

Термо сигнализатор орналастырылған əрбір сегмент үшін жəне май үшін белгіленген температу-расын пайдалану немесе сынау тəжірибесінің негізінде пайдалану персоналы анықтайды жəне өндірістік нұсқаулыққа енгізеді.

197. Оралымды металл пластик сегменттермен жабдықталған тік гидроагрегаттардың өкшеліктерін пайдалану дайындаушы зауыттардың құжаттамаларын есепке ала отырып құрастырылған өндірістік нұсқаулыққа сəйкес жүзеге асырылады.

198. Гидроагрегатты сумен жабдықтаудың техникалық жүйесі гидроагрегаттың барлық жұмыс режимінде сүйеуші тораптардың, генератор статоры мен роторының салқындатылуы, резеңкеленген турбиналық мойынтірек пен басқа да тұтынушылар майлануы қамтамасыз етіледі.

199. Гидротурбиналардың күрделі жөндеу жұмысы 5-7 жылда 1 рет жүргізіледі.

Техникалық сумен жабдықтау200. Техникалық сумен жабдықтау жүйесін пайдалану кезінде мыналар қамтамасыз етіледі:1) нормативтік температурадағы салқындатылған суды қажетті мөлшерде жəне талап етілетін са-

пада үздіксіз беруі;2) турбиналар конденсаторлары мен техникалық сумен жабдықтау жүйесінің ластануының ал-

дын алу; 3) қоршаған ортаны қорғау талаптарын орындау. 201. Турбиналар конденсаторларының құбырларында жəне басқа да жылу алмасу аппараттарын-

да шөгінділердің, коррозияның, техникалық сумен жабдықтау жүйесінің күшеюінің, судың «гүлденуі» немесе салқындатқыш су қоймаларда жоғары су өсімдіктерінің өсуінің алдын алу үшін профилактикалық іс-шара жүргізіледі.

Іс-шараларды таңдау жергілікті жағдайлармен, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау шарттары мен экономикалық маңыздылығы жəне олардың тиімділігі, қол жетімділігі бойынша анықталады.

Конденсаторлардың құбырларын, циркуляциялық су өткізгіштер мен каналдарды мерзімді тазар-ту уақытша шара ретінде қолданылуы мүмкін.

Химиялық тəсілмен судағы жоғары өсімталдықты жою жəне су қоймасында салқындатқыш судың «гүлденуімен» күреске санитариялық-эпидемиалогиялық қызметтің мемлекеттік органының рұқсатымен ғана жол беріледі.

202. Салқындатылатын суда қақтың пайда болуы кезінен энергетикалық объектінің пайдалану персоналы:

1) градирлі жəне шашыратқыш құрылғылары бар сумен жабдықтау айналымы жүйесінде: үрлеуді, суды қышқылдауды немесе фосфаттауды жүргізу немесе оны өңдеудің қиыстырылған

əдістерін - қышқылдауды жəне фосфаттауды қолдану; қышқылдау, фосфаттау мен əктендіру жəне дайындаушы-зауыттың соңғы деректеріне сəйкес басқа да əдістерді қолдануы;

2) салқындатқыш - су қоймаларында сумен жабдықтау айналымды жүйесінде: қоректендіру кезінде су сапасының жақсы кезеңінде су алмасуды жүзеге асыру;

салқындатылатын судың карбонаттық кермектігін су алмастыру жолымен (сондай-ақ тікелей ағын су-мен жабдықтау жүйесінде) төмендету мүмкін болмағанда, бірінші энергетикалық блокты енгізумен турбиналардың конденсаторларын қышқылдық жуулар бойынша жəне жуу ерітінділерін тазарту бой-ынша қондырғылар ескеріледі.

203. Жылу алмастырғыштардың органикалық қалдықтармен ластануының алдын алу үшін салқын суды хлорлау кезінде судағы хлордың құрамы конденсатордан шығар кезде 0,4–0,5 мг/дм3 ша-масында болуы тиіс.

Сумен техникалық жабдықтаудың тік ағатын жүйесінде жəне салқындатқыш су қоймасы бар ай-налмада белсенді хлордың болуының алдын алу үшін ағатын каналдардың суын хлорлау кезінде бір-екі конденсаторға құйылатын салқын суға хлорлы ерітінді беруімен орындалады.

204. Ұлу, дрейсен немесе басқа да биоағзалар арқылы техникалық сумен жабдықтау жүйесінің қаптап өсуі кезінде (ірі торлардың, су тазалағыш торлардың конструктивтік элементтері, суды қабылдаушы жəне сорыпалушы камералары мен арынды су өткізгіштердің) өспейтін жабындылар қолданылады, ыстық сумен трактіні шайып өтеді, 1,5 айда 4-5 тəулік ішінде 1 рет белсенді хлор мөлшерін 1,5-2,5 мг/дм3 қосалқы жабдыққа құйылушы салқындатылған су хлорланады.

205. Техникалық сумен жабдықтау жүйелерінің гидротехникалық құрылыстарын пайдалану, сондай-ақ олардың техникалық жай-күйін бақылау осы Қағидаларға 4-тараудың талаптарына сəйкес жүзеге асырылады.

206. Техникалық сумен жабдықтаудың жабдықтары мен су салқындатқыш жүйесінің жұмысы осы Қағидалардың 200-тармағының талаптарын орындауды қамтамасыз етеді.

Бір уақытта табиғатты қорғау шарттары мен өндірістің (су көлігі, суару, балық шаруашылығы, сумен жабдықтау) энергетикалық емес салаларының қажеттіліктері ескеріледі.

207. Салқындатқыш су қоймалары арқылы сумен жабдықтаудың тік ағатын, біріктірілген жəне айналмалы түрлерінде су қабылдағыш тордың жылытылуы жəне мұз қатуына жол бермеу үшін жылы су рецеркуляциясы жүзеге асырылады. Рециркуляция су қақпасында мұздың пайда болуының алдын алады; оның іске қосу сəтінде өндірістік нұсқаулық анықталады.

208. Циркуляциялық трактіде ауаның мерзімділігі олардағы сифон биіктігінің жобалық мəнімен салыстыру бойынша 0,3 м артық азаймайтындай болуы тиіс.

209. Жүйелердің ластануы салдарынан циркуляциялық сорғы арынының ауытқуы жобалық мəнімен салыстырғанда 1,5 м аспауы тиіс, ал сорғы корпусы мен жұмыс дөңгелегінің қалақтары арасындағы саңылаудың көбеюі салдарынан сорғының жəне жұмыс дөңгелегі қалақтарының теңдей орналасудан ауытқу коэффициенті пайдалы əрекеті коэффициентінің азаюы 3 % артық болмауы тиіс.

210. Циркуляциялық су салқындатқыштарын пайдалану кезінде бу турбинасының қондырғыларының неғұрлым пайдалы (үнемді) вакуумына қол жеткізу шарттарына орай оңтайлы жұмыс режимі мен нормативті сипаттамаларға сəйкес салқындатқыш тиімділігі қамтамасыз етіледі.

211. Су салқындатқыштардың, су жіберу жəне ағызу құрылыстары нақты метеорологиялық шарттар мен электр станцияларының конденсациялық жүктемесі үшін əзірленген режимдік картаға сəйкес таңдалып алынады.

Нормативті сипаттамалар бойынша қойылатын талаппен салыстыра отырып салқындатқыш судың орташа тəуліктік температурасының салқындатқаннан кейін 1 0С артқан кезде салқындатпаудың себептерін анықтауға жəне себептерін жою шаралары қабылданады.

212. Транзиттік ағын аймағында жəне салқындатқыш су қоймасының иірім аймақтарында су өсімдіктерінің қаптап өсуі пайда болған кезде ол биологиялық не механикалық əдіспен жойылуы тиіс.

213. Суытқыш мұнаралардың негізгі конструкцияларын (мұнара элементтерін, мұздануға қарсы тамбурды, су ұстағышты, суландырғышты, су тарату құрылғы мен желдету жабдығын) жəне шашатын құрылғылардың басты конструкцияларын тексеру жыл сайын көктем жəне күз мезгілдерінде жүргізіледі. Табылған ақаулар (мұнара көмкерісіндегі, суландырғыштағы уыстар, тамбурдың айналдырғыш қалқандарын бір күйде ұстағыштардың, су бөлгіштің шашыратуы құрылғыларының қанағаттандырарлық жағдайы) жойылады. Тамбурдың айналдыратын қалқандары ауа температурала-ры қалыпты кезінде орнатылады жəне көлденең күйде белгіленеді.

Металл конструкциясының коррозияға қарсы жабындары, сондай-ақ темір бетон элементтерінің бұзылған қорғаныш қабаты қажеттілік шамасына қарай қалпына келтіріледі. Су ағызу бассейндері, сондай-ақ суытқыш мұнаралардың мұнарасы қаптамасының асбестоцемент табақтарының сенімді ги-дро оқшаулағышы болуы тиіс.

214. Суытқыш мұнаралармен бүрку бассейндерінің су тарату жүйелері жылына кемінде 2 рет – көктемде жəне күзде шайылады. Ластанған қақпақ уақытылы тазартылады, ал істен шыққандары ауы-стырылады. Градирлердің бүрку бассейндері 2 жылда кемінде 1 рет қалдықтардан тазартылады.

215. Жөндеу барысында қолданылатын градирняның ағаш конструкциялары антисептиктелуі тиіс, ал бекіту бөлшектері мырышпен қапталуы тиіс.

216. Суытқыш мұнаралардың суарылатын конструкциялары минералдық жəне органикалық шөгінділерден тазартылады.

217. Суытқыш мұнаралар мен бүрку қондырғыларының темір торлары мен торлары ауысымына 1 рет тексеріледі, ал қажет болған кезде, су ауыспасының 0,1 м асуына жол бермес үшін, тазартылуы тиіс.

218. Қыс кезінде ғимараттың іргелес жатқан аймақтарының ылғалдану жəне мұз басуы кезінде градирлерді су ұстайтын құрылғылармен жабдықталады.

219. Сумен техникалық жабдықтау жүйесінде бірнеше қатарлас жұмыс істейтін суытқыш мұнаралары болған кезде жəне қыс кезінде салқындатылатын суға кететін жалпы шығындарды азайту кезінде суытқыш мұнаралардың бір бөлігі өртке қарсы жəне басқа да қажетті іс-шараларды қолданудың көмегімен тоқтатылуы тиіс. Суландырғыштың мұз қатуына жол бермес үшін жұмыс істеп тұрған суытқыш мұнаралардағы суару жиілігі суарылу аумағына 1 м2-ге 6 м3/саз болмауы тиіс, ал суытқыш мұнаралардан шығаруда су температурасы 10 0С төмен болмауы тиіс.

220. Жабдықтарға, конструктивтік элементтерге, жақын орналасқан аймаққа мұз қатпау үшін қыста су бүрку құрылғылары төмендетілген арынмен жұмыс істеуі тиіс. Су шығындары азайтылған кезде перифериялық шүмектер бітеледі жəне шеткі тарату құбырлары ажыратылады.

Бүрку шүмектерінің арыныназайту жұмыс істейтін секциялардың ең көп мөлшеріне арналған салқындатылатын суға кететін шығынды азайту жолымен орындалады, сондай-ақ жылытылған судың бір бөлігін суытпай-ақ бос жолдар арқылы су ағызу бассейніне ағызу əдісі де қолданылады. Бүрку құрылғысынан шығар кездегі судың температурасы 10 °С төмен болмауы тиіс.

221. Қыс мезгілінде суытқыш мұнаралардың немесе бүрку қондырғысын қысқа мерзімге ажыра-ту кезіндегі мұздың пайда болуының алдын алу үшін бассейндегі жылы судың айналымы қамтамасыз етіледі.

222. Ағаштан, полиэтиленнен жəне басқа да жанатын материалдардан жасалған конструкция элементтері бар суытқыш мұнараларды уақытша пайдаланудан шығару кезінде олардағы ауа өтетін терезелер жабық болуы тиіс, ал суытқыш мұнаралардың артына өртке қарсы қадағалау орнатылады.

223. Сорылмалы мұнаралардың, қапталған суытқыш мұнаралардың металл қаңқаларын жіті тек-серу 10 жылда кемінде 1 рет, ал темір бетон қабатты 5 жылда кемінде 1 рет жүргізілуі тиіс.

6. Электр станцияларының жəне жылу желілерінің жылумеханикалық жабдығыОтын-көлік шаруашылығы

224. Отын-көлік шарушылығын пайдалануда: 1) энергетикалық объектінің теміржол көлігінің үздіксіз жұмысы мен теміржол вагондарынан,

цистерналардан, кемелер мен басқа да көлік құралдарынан белгіленген мерзімде механикаланды-рылған жүкті түсіру;

2) жеткізушілерден отынды қабылдау жəне оның саны мен сапасын бақылау; 3) механикаландырылған қоймалау жəне ең аз шығын болған кезде белгіленген отын қорын

сақтау;4) қазандық немесе орталық тозаң дайындау бөліміне отынды дер кезінде, үздіксіз дайындау

жəне беру; 5) қоршаған аумақты тозаңмен (көмірдің, тақтатастың, шымтезектің) жəне мұнай өнімдерінің

бүрку ластануының алдын алу қамтамасыз етілуі тиіс. 225. Электр станцияларда жеткізілетін отын сапасы техникалық талаптарға сəйкес болуы тиіс. 226. Энергия объектісіне отынның жеткізілуі кезінде барлық отынның қатал есептілігі,

технологиялық қажеттіліктерді есептеуге, сондай-ақ энергия үнемдеу жөніндегі заңнамаға сəйкес қоймаларда сақтау ұйымдастырылады.

227. Мемлекеттік қадағалау мен бақылауға жататын, отынды есептеу үшін пайдаланылатын ӨЖ (таразы, зертханалық құралдар мен басқа да өлшеу құралдары) осы Қағидалардың 53-тармағында белгіленген мерзімде тексеріледі.

Отынды есептеу үшін қолданылатын жəне тексеруге жатпайтын ӨЖ энергетикалық объектінің техникалық басшысының бекіткен кестесіне сəйкес калибрлеуге жатады.

Қатты отын228. Қатты отын шаруашылығын пайдалану отынды жеткізуді пайдалану жөніндегі өндірістік

нұсқаулыққа сəйкес ұйымдастырылады. 229. Отынды, əсіресе үсіген отынды түсіру жəне теміржол вагондарын тазалау жұмысын

жеңілдету үшін энергия кəсіпорындарының арнайы мұз еріткіш құрылғылары, механикалық қопсытқыштары, вагондық дірілдеткіштер жəне басқа да тетіктері болуы қажет. Отынның ірі кесектерін жəне қатып қалған отын кесектерін ұсақтау үдерістері, сондай-ақ жартылай вагондардың люктерін жабу жұмысы уату-фрезерлік машиналарды, диск тəрізді тісі бар уақтқыштарды, люк көтергіштерді жəне басқа да тетіктерді пайдалана отырып, механикаландыру қажет.

230. Вагон аударғыштарды, мұз еріткіш құрылғыларды, қазу қондырғылары мен басқа да құрылғыларды пайдалану кезіндегі жұмысы теміржол вагондарының сақталуына қойылатын талаптарға сəйкес сенімді болуы қажет. Мұз еріткіш құрылғылар режимдік картаға сəйкес пайдаланылады.

231. Қоймада отынның сақталуы отын жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттардың талапта-рына сəйкес ұйымдастырылады.

232. Отын қоймасының механизмдері мен жабдықтары олардың техникалық өнімділігін қамтамасыз етілетіндей күйде болуы тиіс.

233. Жүк көтергіш крандардың, көпірлік тиегіштердің жұмысына металл конструкциялардағы шытынаулар, жарамсыз тежеуіштер болған кезде, айдап кетуге қарсы құрылғылар болмағанда, соңғы ажыратқыштар мен шектегіштерде шытынаулар болған кезде тыйым салынады.

234. Резервтік мезанизмдер мен жабдықтар (вагон аударғыштар, конвейерлер жүйелерінің тармақтары, уатқыштар) техникалық басшының бекіткен кестесіне сəйкес кезекпен жұмыс істейді.

Жылу беру жүйелерінің жұмыс тармағы жобалау өнімділігі кезінде пайдаланылады жəне қазандық агрегаттарының көмірді өте көп пайдалануының кем дегенде 110 % құрайды.

235. Отынды жеткізу тетіктері автоматты түрде немесе отынды жеткізу жүйесін басқарудың орталық қақпасынан қашықтықтан басқарылады.

Пайдалану кезінде отынды жеткізу жүйелерінің (ленталар шулануы кезінде конвейерлердің тоқтауы, ағындылардың лықылдауы, схеманы дұрыс таңдамауы, тетіктің тоқтауы кезінде) үздіксіз, сенімді жəне қауіпсіз жұмысы үшін блоктаудың, қорғаныс құрылғыларының, дабыл мен авариялық тоқталыстың сенімді жұмысымен қамтамасыз етілуі тиіс.

236. Сигнализация, қажетті шектеуші жəне тежегіш қондырғылары жоқ болған кезде немесе жа-рамыз болған кезде отынды жеткізу жабдықтары мен қондырғыларының жұмысына жол берілмейді.

237. Галереяларда жəне ленталық конвейерлердің эстакадаларында, басты тракт пен қоймадан отынды жеткізу трактының ауысу тораптарында жəне жүк түсіретін құрылғылардың жер астындағы бөлігінде ауа температурасы жылдың суық мезгілінде 10°С төмен емес, ал уату құрылғыларының ғимараттары үй-жайында 15°С төмен болмайды.

Жүк түсіру құрылғыларының (вагон аударғыш ғимараттарды мен вагондардың толассыз қозғалысы бар басқа құрылғыларды қоспағанда) жер үстіндегі бөліктерінің ауа температурасы 50С төмен болмайды.

(Жалғасы. Басы 10-11-беттерде). Жылыту құрылғылары жоқ қоймаға отынды жеткізу конвейерлерінде аязға төзімді лента қолданылады.

238. Көмір мен тақтатастың барлық түрлері 25 мм дейінгі мөлшерлі кесектерге ұсақталуы қажет. Бұл ретте елеуіштегі 25 мм қалдықтар 5 % аспауы тиіс. Жоба бойынша ұсақталған тастың ірілігінің басқа да көрсеткіштері көзделуі мүмкін. Ұсақтаудың талап етілген сапасына қол жеткізу үшін білікті ұсақтау құралының біліктерінің, шой тақта мен балғалардың, балға түріндегі ұсақтағыштардың діңгегі мен бекіткішінің арасындағы саңылаулар өндірістік нұсқаулыққа сəйкес мерзімді бақылауға алынады жəне реттеледі.

239. Ұсақтағыш пен диірменге отынды жеткізер алдында ол жерден металл, жоңқа жəне басқа да нəрселерді механикалық жою арқылы жүзеге асырылады. Жұмыс конвейерінде металл ұстаушылар мен жоңқа ұстаушылар əрдайым қосулы болады жəне онымен одақтасады.

Отын беру трактісін ұсақтаушы желдеткіштері, орташа жүрісті жəне балға диірмендермен тозаң дайындау жүйесі бар энергетикалық объектілерде металл жою жүйесі жұмыс істемеген жағдайда пайдалануға жол берілмейді.

Ұсталған басқа да нəрселерді механикалық жою жүйесі əрдайым пайдалануда болуы тиіс. 240. Отынды жеткізу трактісін пайдалану кезінде ені бойынша конвейерлерге келетін отын, құм

електер, ұнтақтағыштар, жоңқы жəне тамыр ұстаушылармен қамтамасыз етіледі, құм електер мен ұнтақтағыштарды (жылыту, діріл, ұсақ қалдықтары) сұйық отынмен майлауды шектейтін шаралар қолданылады.

241. Отынның бункерлер мен ағымдарда тұрып қалуын жоятын құрылғылар (қабырға жылыту құрылғылары, ауа жəне бу бұзғыштар, дірілдеткіштер) іске қосулы болуы немесе жұмыс істеуге даяр күйде болуы тиіс.

242. Себу тораптарының, уатқыштардың жəне отын беретін трактының басқа да механизмдерінің, конвейерлердің барабандары мен таспаларын тазалайтын құрылғылардың, соқа тəріздес түсіргіштердің жұмыс жасайтын элементтерінің, сондай-ақ аспирациялық құрылғылар мен тозаңды басушы құралдардың (ауа, гидро жəне көбікті тозаң басу) жарамды күйде болуы тиіс, аптасы-на бір реттен кем емес тексеріліп тұрады. Қажет болған жағдайда нығыздауларға, ауа-, гидро- жəне көбікті тозаң басу құрылғыларының бүркігіштеріне реттеу немесе ауыстыру жүргізіледі.

243. Қазандыққа түсетін отын сынамаларын сұрыптау жəне өңдеу автоматты сынама сұрыптауыш жəне сынама өңдеуіш машиналарды қолданумен жүзеге асырылады.

Отын сынамаларын сұраптау жəне өңдеу жөніндегі құрылғыларды сынау жабдықтың конструк-циясына өзгертулерді енгізу кезінде əрбір жағдайда өткізіледі.

Сонымен қатар жылына кемінде 1 рет уатылатын көмір порцияларының салмағы тексеріледі.244. Ғимарат конструкцияларында, үй-жай ішінде жəне отынды жеткізу жүйесінің

жабдықтарында тозаңның жиналып қалуына жол берілмейді. Отынды жеткізу тетіктері тығыздалады жəне үй-жайдағы ауаның тазалығын қамтамасыз етуші құрылғылармен жабдықталады. Отынды жеткізу жүйсінің үй-жайларында ауаның тозаңдануы мен қажет болған кезде газдалуы (СО құрамымен) техникалық басшының бекіткен кестесі бойынша бақыланады.

Аспирациялық құрылғылардың жұмысы кезінде тазалау нормасына сəйкес ауаның тозаңнан та-зартылуы қамтамасыз етіледі.

Үй-жайлар мен жабдықтарды тазалау бекітілген кесте бойынша жүргізіледі жəне механикаландырылған (сумен шаю немесе тозаңсорғышпен) болуы тиіс.

Үй-жайлардағы температура 50С төмен болған кезде, сондай-ақ герметикалық өңдеу барысында ішкі үй-жайдың қаптамалары мен тігістері сөгілген жағдайда үй-жайларда сулы жинауға жол берілмейді.

245. Конвейер ленталарын қосуда жəне жөндеуде металл бөлшектерін қолданылуға жол берілмейді.

246. Электр қозғалтқыштармен қоса, отынды жеткізу трактісі бойынша белгіленетін барлық электр жабдықтары сулы жинау талаптарына сай жəне тозаң ылғал қорғаныстық орындау болуы тиіс.

Сұйық отын247. Сұйық отын шаруашылығын пайдалану сұйық отынды қолдану бойынша ұйымдас-

тырылады. Сұйық отын шаруашылығын пайдалану кезінде қазандықтар мен газ турбиналық қондырғы-

лардың жүктемесімен жəне ернемектің қалыпты жұмысының қысымымен жəне тұтқырлығымен бай-ланысты көлемде жылытылған жəне сүзілген отынды үздіксіз жеткізумен қамтамасыз етіледі.

248. Мазуттың құйылу лотоктарынан құйылуы аяқталғаннан кейін цистерналар толығымен жəне қақпақтарымен (тормен) жабылмайтын жерлеріндегі лотоктарынан ағызылуы тиіс. Ағызып алынған ыдыстың алдында орнатылған лотоктар, гидрожапқылар, шандорлар мен сүзгілер қажеттілігінше та-зартылады.

249. Мазут шаруашылығында бу параметрлері жобалаумен сəйкес болуы тиіс.250. «Ашық бумен» мазутты құю кезінде қыздыру құрылғысынан сыйымдылығы 50-60 м3

цистернаға кететін будың жалпы шығысы 900 кг/сағ аспауы тиіс.251. Мазутты құюда (цистерналарда, лотоктармен ағызып алу ыдыстарында) мазут айдап қотару

сорғыларының қалыпты жұмысын қамтамасыз ететін температураға дейін қыздырылады. Құюға арналған ыдыстардағы жəне резервуарлардағы мазут температурасы 90 0С жоғары болма-

уы тиіс. 252. Жабдықтардың жылу оқшаулағышы (резервуарлар, құбырлар мен басқа да жабдықтар) жа-

рамды болуы тиіс. 253. Байқалған кемшіліктерді жоя отырып резервуарлар мен құюға арналған ыдыстардың ішкі

тексеруі 5 жылда 1 реттен кем емес жүргізіледі. Қажет болған кезде олар түпкі тұнбалардан тазарты-луы тиіс.

254. Сұйық отынды сақтау үшін энергетикалық объектінің техникалық басшысының бекіткен барлық құюға арналған ыдыстар мен резервуарларға арналған бөлшектеу кестесі құрылады.

255. Бекітілген кесте бойынша мыналар жүргізіледі: мазут құбырлары мен арматураларды сыртқы тексеру – жылына 1 реттен жиі емес қазандық бөлімінің айналасы – əр тоқсанда 1 реттен жиі емес жəне арматураның таңдамалы ревизиясы – 4 жылда 1 реттен емес өткізіледі.

256. Қазандыққа берілетін мазут тұтқырлығы механикалық жəне бу-механикалық ернемектер үшін 2,5°ШВ (16 мм2/с), бу жəне ротациялық ернемектер үшін 6°ШВ (44 мм2/с) аспауы тиіс.

257. Отын сүзгілері есептеу жүктемесі бойынша бастапқымен (таза күйінде) салыстырғанда олардың кедергісінің 50 % артуы кезінде тазартылыады.

Тазалау кезінде сүзуші торларды күйдіруге жол берілмейді. Мазут қыздырғаштар олардың жылу қуаттылығының номиналдыдан 30 % төмендеуі кезінде тазартылады.

258. Резервтік сорғылар, қыздырғаштар мен сүзгілер жарамды жəне іске қосуға əрдайым дайын болуы тиіс.

Жұмыс істеп тұрған сорғыдан резервке қосылуы мен жоспарлы ауыстырылуын тексеру кесте бойынша айына 1 реттен жиі емес жүргізіледі. Автоматтық құрылғылардың жарамсыздығын тексеру техникалық басшының бекіткен бағдарламасы мен кестесі бойынша əр тоқсанда 1 реттен жиі емес жүргізіледі.

259. Отын құбырларын немесе жабдықтарды жөндеуге шығарған кезде олар жұмыс істеп тұрған жабдықтан сенімді ажыратылады жəне дренаждалады жəне ішкі жұмыстарын жүргізу қажеттілігі туындаған кезде буландырылады.

Отын құбырларының ажыратылған учаскілерінде бу немесе басқа спутниктер ажыратылады. 260. Ішінде ұзақ мерзім бойы түпкі қабаттан (0,5 м-ге дейін) алынған отын сақталған мазуты бар

резервуарды іске қосудан алдын ылғалдылыққа талдау жасау үшін мазутқа сынақ жүргізілуі жəне қазандыққа тұрып қалған су мен біршама суланған мазуттың түспеуі үшін іс-шаралар қолданылуы қажет.

261. Бекітілген кесте бойынша аптасына 1 реттен кем емес температураның айтарлықтай жоғарылауы мен төмендеуі жəне жанып тұрған қазандықтың отын қысымының төмендеуі, резервуар-лар мен құюға арналған ыдыстардағы отын температурасын өлшеу үшін арналған құралдар мен деңгей өлшеуіштерінің қашықтықтан басқару қалқандарына берілген көрсеткіштерінің дұрыс-тығының дабыл əрекеті тексеріледі.

262. Сұйық отынның басқа да түрлерін жағуға қабылдау, сақтау жəне дайындау жергілікті нұсқаулыққа сəйкес жүзеге асырылады.

Газтурбиналық қондырғылардың сұйық отынды жағуы үшін құю, сақтау жəне дайындау ерекшеліктері

263. Сұйық отынды жағу үшін құю, сақтау жəне жеткізу кезінде оның сулануына жол берілмейді. Құюдан кейін цистернаны буландыру қажеттілігі туындаса, булану нəтижесінен суланған өнімдері мазут қоймасының арнайы ыдыстарына жіберіледі.

264. Отынның ағызылуы жабық тəсілмен ұйымдастырылады. Отынның ластануы мен оның тұрып қалуына жол бермеу үшін ағызу қондырғылары, олардың коррозияға қарсы жабыны, бу серіктері мен арматуралар жарамды күйде болуы тиіс.

Резервуарлардағы сұйық отынның төмегі жəне жоғарғы температуралары жергілікті нұсқаулықта көрсетілуі тиіс.

265. Отын резервуарлардан газ-турбиналық қондырғыларға (бұдан əрі – ГТҚ) жеткізу үшін жоғарғы қабаттарда қалқушы құрылғылардан алынады.

266. Резервуарлардың түпкі қабаттарынан алынған отын сынамалары түгендеу кезінде жəне ре-зервуарды іске қосу алдында іріктеледі. Түпкі қабатта 0,5% аса сулану байқалған кезде ылғалданған отынның жануын алдын алу бойынша шаралар қолданылады. Суланған қабат «өлі» қалдықтың деңгейінен асып кеткен кезде ылғалданған қабат арнайы мазут қоймасынының ыдыстарына сорып алынады.

267. Жылытудың циркуляциялық жолымен резервуарлардың ішкі тексеруі 5 жылда кемінде 1 рет жүргізіледі, бумен жылыту резервуарлары – жыл сайын ішкі резервуарлық қыздырғыштардың тығыздығын міндетті суытқыш мұнаралық сынап, коррозияға қарсы жабынның зақымдануын жояды. Резервуарлар қажетілігі бойынша түбіндегі шөгінділерден тазартылады.

268. Монтаждағаннан немесе жөндеуден кейін сұйық отынның құбыржолдары жүйенің үш дүркін сыйымдылығына сəйкес көлемде бумен немесе тығыз ауамен үрленеді немесе химиялық жууға жəне жүйенің үш мəрте сыйымдылығына сəйкес көлемде одан əрі газтурбиналық отынмен жуа оты-рып пассивацияға ұшырайды.

269. ГТҚ-ға берілетін отын тұтқырлығы: механикалық ернемектерді қолданған кезде – 2° ШВ (12 мм2/с), əуе (бу) ернемектерін қолданған кезде – 3° В (20 мм2/с) аспауы тиіс.

270. Сұйық отын ГТҚ-ның дайындаушы-зауыттардың талаптарына сəйкес механикалық қоспадан тазартылады.

Өндірістік нұсқаулықтарда тазартылуға тиіс сүзгілерге кіруде жəне олардан шығуда арын құламасының жол берілмейтін мəні көрсетіледі.

271. Отын сапасын бақылау мерзімділігі жəне жағу үшін отынды жеткізу мен сақтау кезіндегі, сынаманы таңдау орны мен сапасын анықтаушы көрсеткіштері өндірістік ңұсқамамен белгіленеді.

272. ГТҚ-да құрамында коррозиалы-агрессивті элементтері бар сұйықотынды (ванадий, сілтілі металл) жағу кезінде отын нұсқаулықтарға (натрий мен калий тұзынан тазарту немесе коррозияға қарсы тұнбаларды қосу) сəйкес электр станцияларында өңделеді.

Газ тəрізді отын273. Газ шаруашылығын пайдалану кезінде: 1) газды оттыққа талап етілетін қысымда, басқа қоспалардан жəне конденсаттан тазартылған,

қазандықтардың жүктемесіне сəйкес мөлшерде үздіксіз жеткізу;2) жеткізілетін газдың көлемі мен сапасын бақылау;3) жабдықтың қауіпсіз жұмысы, сондай-ақ оған техникалық қызмет көрсету мен жөндеу

жұмысын қауіпсіз жүргізу; 4) жабдықтың уақытында жəне сапалы техникалық қызмет көрсетуі мен жөндеу жұмысы; 5) жабдықтың техникалық жай-күйі мен оны қауіпсіз пайдалануды қадағалауы қамтамасыз

етіледі. 274. Энергетикалық объектілерінің газ шаруашылығын пайдалану нормативтік-техникалық

құжаттардың талаптарына сəйкес ұйымдастырылады. 275. Газ тарату тармақтарының (бұдан əрі – ГТТ) əрбір газ құбыры мен жабдықтарының газ

құбырларын, ГТТ-ның үй-жайын, жабдықтар мен бақылау- өлшеу құралдарын сипаттайтын негізгі мəліметтер жəне сондай-ақ атқарылған жөндеу жұмыстары туралы мəліметтерден тұратын паспорт дайындалады.

276. Энергетикалық объектінің техникалық басшысының бекітуімен газ қауіпі бар жұмыстардың тізбесі мен нақты өндірістік жағдайларға дайындау тəртібі мен оны орындау қауіпсіздігін анықтайтын нұсқаулық дайындалуы қажет. Газ қауіпі бар жұмыстар наряд бойынша орындалады. Газ қауіпі бар жұмыстар үшін наряд беруші адамдарды энергетикалық объект бойынша бұйрықпен тағайындау қажет. Газ қауіпі бар жұмыстардың тізбесі жылына кемінде бір рет қарастырылуы жəне қайта бекітілуі тиіс.

Аса қауіпті жұмыстар (пайдалануға енгізу, газды беру, газ құбырларын қосу, газ құбырлары мен «газбен жұмыс істеуші» жабдықтарды жөндеу, дəнекерлеу жəне газды кесуді қолдана отырып ГТТ-мен жұмыс істеу) наряд жəне энергетикалық объектісінің техникалық басшының бекіткен арнайы жо-спары бойынша жүргізіледі.

Жұмыс жоспарында жұмысты атқарудағы қатаң бірізділілік, адамдарды, жауапты адамларды ор-наластыру, механизмдер мен тетіктерге деген қажеттіліктер көрсетілуі тиіс; аталған жұмыстардың жоғарғы қауіпсіздігін қамтамасыз ететін іс-шаралар қарастырылуы тиіс.

277. ГТТ-дан шыққан газ қысымының өзгерісі жұмыстықтың 10 % асуына жол берілмейді. Жұмыс қысымының жоғарылауын немесе төмендеуін тудыратын регуляторлардың жөндеуге келмеуі, сақтану қақпақшаларының жұмысындағы ақаулар, сондай-ақ газ ақаулары авариялық ретте жойылуы тиіс.

278. Автоматты реттеуші қақпақшалары жоқ айналма газ құбырлары (байпас) бойынша газды қазандыққа жеткізуге тыйым салынады.

279. Қорғаныс құрылғыларының іске қосылуын, блоктау жəне сигнализацияның жұмыс істеуін тексеру дайындаушы-зауыттардың нұсқаулықтарында қарастырылған мерзімде, бірақ ол айына кемінде бір рет атқарылуы тиіс.

280. Газ өткізгіштерді газбен толтыру кезінде барлық ауа ығыстырылуға дейін үрленуі тиіс. Үрлеп тазартудың аяқталуы іріктелген сынамалардың талдауымен анықталуы қажет, бұл ретте газдағы оттегінің құрамы 1 % аспауы қажет немесе жайымен, тарсылсыз газ жануымен анықталуы тиіс.

Газ құбырларын үрлеп тазарту кезінде газ бен ауа араласқан қоспаны ғимараттарға не болмаса қандай да бір от көзіне түсу мүмкіндігінен тыс жерде шығару қажет.

Газ құбырлары газдан босатылуда ауамен немесе газ толығымен тығыздалғанша инерттік газбен үрленуі тиіс. Үрленудің аяқталуы анализбен анықталады. Үрленуші ауада көлемді газ үлесі газдың тұтануының төменгі шегінен 20 % аспауы тиіс.

281. Бекітілген кесте бойынша электр станциялардың аумағында орналасқан жер асты газ құбырларының трассалары тексерілуі тиіс. Бұл кезде газ құбырлары құдықтарының газға толтыры-луы, сондай-ақ газ құбырының екі жағынан 15 м қашықтықта орналасқан басқа да құдықтар (телефон, су жүргізу, жылыту, канализациялық), газ жиналуы мүмкін коллекторлар, ғимараттар мен басқа да алаңдардың жертөлелері тексеріледі.

Жерасты газ құбырларына қызмет көрсету үшін нөмірлері бар маршрут карталары жасалады жəне қолдарына беріледі. Олардың əрқайсысында газ құбырлары трассаларының схемасы мен оның ұзындығы, сондай-ақ жерасты коммуникация құдықтары мен газ құбырларының екі жағынан 15 м дейін аралықта орналасқан ғимараттардың жертөлелері көрсетіледі.

282. Жертөлелердегі, коллекторлардағы, шахталардағы, құдықтар мен басқа да жерасты құрылыстардағы газдың бар екендігі жарылыстан қорғану барысында газ анализаторымен тексеріледі.

Ғимарат жертөлелеріндегі ауа сынамасын талдау жарылудан қорғау барысында газ анализатор-лармен жертөледе, ал олар жоқ болған кезде жертөледен ауа сынамасын алу жəне ғимараттан тыс жер-де талдау жолымен жүргізіледі.

Коллекторлардан, шахталардан, құдықтар мен басқа да жерасты құрылыстарынан ауа сынама-сын алу кезінде оларға түсуге жол берілмейді.

Жертөледе, сондай-ақ шахталарда, құдықтарда, коллекторлар мен басқа да жерасты құрылыстарында темекі шегуге жəне ашық отты қолдануға жол берілмейді.

283. Трассалардың газдануы кезінде газ анализаторлар арқылы қосымша тексеру шаралары қолданылады жəне ақау байқалған жерден 50 м радиуста орналасқан газдалған жертөлелерді, ғимараттардың бірінші қабатын, камералардың құдықтарын желдету шаралары жүргізіледі. Жертөлелердің газдануы байқалған кезде, ғимараттағы адамдарға темекі шегуге болмайтындығы, ашық от пен электр құралдарын пайдалануға жол берілмейтіндігі туралы ескерту қажет.

Сол кезде газ ақауының шығу себебі айқындалу жəне оны жою шаралары қолданылады. 284. Газ құбырларының қосылуын тексеру, газ құбырларындағы, құдықтар мен үй-жайлардағы

газ ақауы бар орындарды табу сабын эмульсиясын пайдалану арқылы орындалады. Газ ақауын табу үшін отты пайдалануға тыйым салынады. Қолданыстағы газ құбырларындағы табылған барлық тығыздап жабылмағандығы мен жарамсыздығы жедел түрде жойылады.

285. Газ құбырларынан шығарылатын сұйықтықтың канализацияға құйылуына жол берілмейді. 286. Энергетикалық объектілердегі домна жəне кокс газдарын жеткізу мен жағу қауіпсіздік та-

лаптарына сəйкес ұйымдастырылады.287. Газ генераторлық жəне технологиялық ылғалды жəне күкіртті (меркаптандар немесе

күкіртті сутегіден тұратын) табиғи газды жеткізу мен жағу кезінде пайдалану ерекшеліктері жобамен жəне өндірістік нұсқаулықпен айқындалады.

Тозаң дайындау288. Тозаң əзірлеу қондырғыларын пайдалану кезінде қазандық жүктемесіне сəйкес көлемдегі

ылғалды жəне жіңішке көмір тозаңның қазандық жанарғыларына үздіксіз жеткізілумен қамтамасыз

етіледі. Тіке үрленетін тозаң дайындаудың барлық жарамды жүйелері қазандық жүктемесінің 100-60 %

номиналды жүктемесімен жұмыс істеуі тиіс. Тозаң дайындау жүйесі жұмысының режимі зауыттық сипаттама мен тозаң дайындау жəне жағу жабдықтарын сынау негізінде дайындалған режимдік картаға сəйкес ұйымдастырылады.

289. Құбыржолдары мен жабдықтарды жылумен оқшауламалары жарамды болуы тиіс.290. Қайта жөнделген немесе қайта жабдықталған тозаң дайындау қондырғыларын іске қосу ал-

дында, сондай-ақ жөндеуден кейін немесе ұзақ уақыт бойы (3 тəуліктен артық) резервте болуынан кейін оның барлық жабдықтары қаралады, бақылау-өлшеу құралдарының (бұдан əрі – БӨҚ), қашықтықтан басқару, қорғау, сигнализация құрылғыларының, блоктау жəне автоматиканың жарамдылығы тексерілуі тиіс.

Сигналиязация, қорғау мен блоктаудың жарамсыз жүйелері бар қондырғыларды іске қосу мен пайдалануға жол берілмейді.

291. Қайта жөнделген немесе қайта жаңғыртылған қондырғылардың іске қосылуы алдында отын түріне қарамастан тозаңның тұрып қалуы мүмкін орындарын анықтау жəне оларды жою мақсатында барлық люктер мен өрмелеттерді аша отырып қондырғылардың ішкі тексеруі жүргізіледі.

Люктер мен өрмелеттерді ашу, сондай-ақ қондырғының ішкі тексеруі жергілікті нұсқаулықта қарастырылған барлық қауіпсіздік шараларын сақтай отырып орындалады.

Қондырғының бақылау мақсатындағы ішкі тексеруі актін жасай отырып энергетикалық объектінің басшысы тағайындаған арнайы комиссияның тозаң дайындау жүйесінің 2000 жұмыс сағатынан кейін кешіктірілмей жүргізіледі.

292. Жабдықты іске қосу алдында конденсация ылғалдылығын жəне жабдық элементтеріне тозаңның жабысуын ескерту үшін өндірістік нұсқаулықпен белгіленген режимдегі тозаң дайындау жүйесінің жылытуымен қамтамасыз етілуі тиіс.

293. Тозаң дайындау қондырғыларында өлшеу құралдары, реттегіштер, сигнализация, қорғау жəне блоктау құрылғыларды іске қосылады жəне жарамды күйде болады.

Бақылау, автоматика, қорғау жəне сигнализация жүйесінде температураны өлшеу үшін пайдала-нылатын құралдар аз инерциялы немесе 20 секундтан артық емес уақыт кешігіп қалу мерзімі бар аз инерциялы жəне орташа инерциялы болуы тиіс.

294. Тозаң дайындау қондырғыларын пайдалану кезінде көрсеткіштер мен жабдықтардың келесі процестерін:

1) диірменге отынның үздіксіз жеткізілуі; 2) өндірістік нұсқаулықта көрсетілген мəнімен салыстырғандағы деңгейін арттыру немесе

төмендетудің алдын алу үшін дымқыл көмір мен тозаңның бункерлеріндегі деңгейлерімен; 3) осы Қағидалардың 3-қосымшасында көрсетілген мəнінен жоғары арттырудың алдын алу үшін

кептіру жəне ұнтақтау қондырғыларынан алынатын тозаң-газ-ауа қоспасы мен құрғату агентінің тем-пературасымен;

4) мойынтірек блогының діріл деңгейімен;5) мойынтірек блогындағы май температурасымен; 6) тозаң-газ-ауа қоспасының температурасы үшін осы Қағидалардың 3-қосымшасында

көрсетілген мəннен жоғары артуын алдын алу үшін бункердегі тозаңның температурасымен;7) сақтандыру қақпақшалардың жарамдылығымен;8) қондырғылардың барлық элементтерінің оқшаулағыш жəне тығыздылығының жай-күйімен

(тозаңды тазарту жедел түрде жойылады); 9) тозаң дайындау қондырғыларының жабдықтарының электр қозғалтқыштарының тогымен;10) құрғату қондырғысының немесе диірмен алдындағы, диірмен желдеткіші мен диірмен-

желдеткіштен (немесе соларға дейінгі) құрғату кептіргіш агентінің қысымына;11) шар барабанды жəне орта жүрісті диірменнің тозаң-ауа трактісінің кедергісі бойынша

бақылау ұйымдастырылады.295. Жаңа тозаң дайындау қондырғыларын іске қосудан кейін немесе оларды қайта

жабдықтаудан кейін, сондай-ақ күрделі жөндеуден кейін тозаң сынамасын таңдау немесе жаңа құрастыру үшін немесе қолданыстағы режимдік картаны түзету үшін басқа да өлшеулер жүргізіледі.

296. Тозаң дайындаушы қондырғыларды пайдалану кезінде тозаңның тартылу жіңішкелігін бақылау өндірістік нұсқаулықта көрсетілген жиілікте циклон астындағы тозаң сынамалары бойынша жүзеге асырылады.

Тікелей үрлеуі бар қондырғыларда тозаңның қалыңдығы диірменге түсетін кептіргіш агентінің саны жəне сепаратордың реттегіш органдарының жағдайы бойынша жанама əдістерімен бақыланады.

297. Тозаң дайындау қондырғыларында ауаны соруды бақылау жəне жою энергетикалық объектінің техникалық басшысының бекіткен кестесі бойынша, бірақ айына кемінде 1 рет, сондай-ақ күрделі немесе орта жөндеуден кейін ұйымдастырылады.

Тозаң дайындау қондырғыларында ауаның сорылуы осы Қағидалардың 4-қосымшасында көрсетілген жəне қондырғыға кіруде отынның буланған ылғалын есептемегенде, кептіргіш агент шығынының пайыздарында көрсетілген мəндерден жоғары болмауы тиіс.

Тікелей үрлеу жүйелерінде ауамен кептіру кезінде сору мəні анықталмайды, ал қондырғының тығыздығы оның сығымдалу жолымен тексеріледі.

298. Алшақ салынған тозаң дайындау (кептіру) қондырғылары энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекіткен кесте бойынша жұмыс істеген құрғату желдету агентін, циклондардың, сүзгілердің, скрубберлердің аэродинамикалық кедергілерін тазалау үшін қондырғылардың жай-күйі бақыланады.

Жылына кемінде 2 рет, сондай-ақ күрделі жөндеуден кейін немесе қайта жабдықтаудан кейін жұмыс істеген құрғату агентінің тозаңынан тазартылудың нəтижелігі тексеріледі.

299. Бункерлерде тозаңның басылуын ескерту үшін ол мерзімді түрде ең төменгі деңгейге дейін тазартылады. Тазарттыру мерзімділігі тиісті нұсқаулық бойынша белгіленеді. Тозаңның басылу жəне өздігінен жану қабілетіне байланысты олардың бункерлерде сақталу мерзімі белгіленеді.

Тозаң дайындау жүйелерін бункерлерде тозаңды сақтау мерзімінен асатын мерзімге тоқтатқан сайын, электр станцияның газ бен мазутты жағу уақыты ұзарған режимге өту кезінде, сондай-ақ қа-зан дыққа күрделі жөндеу жұмыстарын жасаудың алдында бункерлердегі тозаңдар толықтай жұмыс жа сайтын қазандыққа көшірілуі қажет, ал бункерлер тексеріліп тазаланады. Тозаңды жұмыс істе-мейтін қазандықтың оттығына тастауға жол берілмейді. Шнектер мен тозаңды таситын басқа да құрыл ғылар жұмысын тоқтатар алдында олардағы тозаңдардан бункерлерге жіберінуі арқылы толықтай тазаланады.

300. Жануға жəне өздігінен жануға бейім дымқыл отынның бункерлері мерзімді түрде, бірақ 10 тəулікте кемінде 1 рет ең аз деңгейіне дейін жарамсыздануы тиіс.

Газ бен мазуттың ұзақ уақыт жануы кезінде ауысуда қазандықтың бункерлері толығымен боса-тылады.

301. Барабанды диірмендердің бекітілген шар жүктемесін қолдау үшін термикалық өңдеуден өткен, тығыздылығы 400 НВ-ден төмен емес, диаметрі 40 мм болатын шарларды жүйелі түрде қосу ұйымдастырылады.

Шарларды қосудың мерзімділігі нақты шар жүктемесі оңтайлыдан 5 % төмендемеуі тиіс. Іріктеу барысындағы жөндеу жұмысы кезінде 15 мм аз диаметрлі шарлар жойылады.302. Кесте бойынша жүйелі түрде тозаң дайындау қондырғыларының (билдер, бил ұстаушылар,

броньдар, жұмыс дөңгелектері, дестелер, нығыздамалар) ескірген элементтері қаралады жəне қажеттілік туындаған кезде ауыстырылады немесе жөнделеді.

Сондай-ақ тез тозатын учаскелерде (тозаң өткізушілер буындарында, сепараттар нүктелерінде) орнатылған қорғау қондырғылары жарамды күйде ұсталады.

303. Тозаң дайындау қондырғыларының үй-жайлардағы дəнекерлеу жұмыстары жұмыс істемейтін қондырғылардың ауыр жəне зор тетіктерінде ғана энергетикалық объектілерде өрттен қорғану жұмыстарын жүргізу кезінде өрт қауіпсіздігінің шараларын сақтай отырып, тозаңнан тазарту-дан кейін ғана жол беріледі.

304. Тозаң дайындау қондырғыларының үй-жайларында тазалық сақталады, мұқият тазалау жұмысы жүйелі түрде жүргізіледі, қабырғалардан, терезе алдынан, жабындардан, баспалдақтардан, жабдықтар үстінен жəне басқа да тозаң тұрып қалатын жерлерден тозаң тазарту жұмыстары жүйелі түрде жүргізіледі. Тозаң басып қалу байқалған кезде, оларды жедел түрде жою шаралары қабылдануы қажет. Жабдықтардың ыстық беттерінде тозаң жиналуының алдын алуға ерекше назар аударылуы тиіс. Үй-жайларды тазалау тозаңды ұрғыламай-ақ механикаландырылған болуы тиіс. Тозаңды қолмен тазарту қажет болған кезде тозаңды сумен бүрке отырып, алдын ала ылғалдырудан кейін ғана орындауға рұқсат етіледі. Тазалау бойынша жұмыстардың кестелері мен көлемі өндірістік нұсқаулықпен белгіленеді.

Су ағынымен, өрт сөндіргішпен не басқа да тəсілдермен үй-жайда немесе жабдықтың ішінде əлсіз жанған отты сыпырып тастауға немесе сөндіруге жол берілмейді.

Бу жəне су жылыту қазандық қондырғылары305. Бу жəне су жылыту қазандықтарын пайдалану кезінде: 1) барлық негізгі жəне қосалқы жабдықтар жұмысының сенімділігі мен қауіпсіздігі; 2) қазандықтардың номиналды өнімділігіне бу мен су параметрлерімен сапасына қол жеткізу

мүмкіндігі;3) сынаулар мен зауыт нұсқаулықтарының негізінде белгіленген жұмыстың үнемді режимі; 4) қазандықтардың əрбір типі мен жанатын отын түрі үшін айқындалған жүктеменің реттелетін

диапозоны; 5) жол берілетін ең төменгі мүмкін жүктемелер; 6) зиянды заттарды атмосфераға шығаруға жол берілетін қалдықтары қамтамасыз етіледі. 306. Монтаждаудан кейін қайта пайдалануға енгізілетін қысымы 100 кгс/см2 (9,8 МПа) жəне одан

жоғары қазандықтар пайдалануға негізгі құбыржолдарымен басқа да су-бу трактісінің элементтерімен бірге химиялық тазартуға ұшырауы тиіс. Қысымы 100 кгс/см2 (9,8 МПа) төмен қазандықтар мен су жылыту қазандықтары пайдалануға енгізу алдында сілтілеуге жатады.

Тікелей химиялық тазалау мен сілтілеуден кейін тұрып қалған коррозиядан тазартылған жоғарғы қабаттарды қорғау үшін шаралар қабылданады.

307. Жөндеуден немесе ұзақ уақыт бойы резервте болуынан (3 тəуліктен көп) кейін қазандықтың іске қосылуының алдында БӨҚ-тің қосалқы жабдығының, арматуралар жəне тетіктерді қашықтықтан басқару құралдарының, автореттегіштердің, қорғау, блоктау құрылғылары мен жедел байланыс құралдарының жарамдылығы мен іске қосуға даярлығы тексеріледі. Айқындалған ақаулар жойылады.

Қазандықтың тоқтауына əсер ететін блоктау мен қорғану құрылғыларының жарамсыздығы кезінде оны іске қосуға жол берілмейді.

308. Қазандықты іске қосу ауысым басшысының немесе аға машинистің басшылығымен, ал күрделі жəне орта жөндеу жұмысынан кейін цех басшысының немесе оның орынбасарының басшылығымен ұйымдастырылады.

309. Жағу алдында барабанды қазандық деаэрацияланған қоректік сумен толтырылады.Тура ағынды қазандық қоректік сумен толтырылады, оның сапасы көректік суды өңдеу схемасы-

на байланысты пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа сəйкес келуі тиіс. 310. Суымаған барабан қазандығын толтыру босатылған барабанның үстіңгі беті металының

температурасы 160 0С жоғары емес болған кезде рұқсат етіледі. Егер барабанның үстіңгі беті металының температурасы 140 0С-тан асса, оны гидросығымдау

үшін сумен толтыруға жол берілмейді.311. Тура ағынды қазандықты сумен толтыру, одан ауаны шығару, сондай-ақ ластанудан жуу

кезіндегі операциялар сепараторлық жағу режимі кезінде қазандық трактісіне орнатылған тиектерге дейінгі учаскеде немесе тура ағынды жағу кезінде барлық тракт бойынша жүргізіледі.

Судың жағу шығысы номиналдық мөлшерден 30 %-ға тең болуы тиіс.Жағу шығынының басқа мəні дайындаушы-зауыттың нұсқаулығымен немесе сынау

нəтижелерінің негізінде түзетілген пайдалану жөніндегі нұсқаулықпен ғана анықталуы мүмкін.312. Су жылытатын қазандықты қыздыру алдында желілік су шығыны жолға қойылады жəне əрі

қарайғы жұмысты анықтайтын дайындаушы-зауыт қазандықтың əр типі үшін жол берілетін ең төменнен кем емес ұсталады.

313. Блокты қондырғылардың тура ағынды қазандықтарын жағу кезінде жұмысы 140 кгс/см2 (13,8 МПа) қазандық трактісіне кіріктірілген тиектер алдындағы қысымдағы қазандықтар үшін 120-130 кгс/см2 (12-13 МПа) деңгейінде, ал шамадан тыс қысымдағы қазандықтар үшін 240-250 кгс/см2(24-25 МПа) деңгейінде ұсталады. Бұл мəндердің өзгертілуі немесе айнымалы қысымда жағылуы арнайы сынақтар негізінде өндіруші зауыттың келісімі бойынша жол беріледі.

314. Жағу алдында жəне қазандықты тоқтатқаннан кейін, оттық жəне газ өткізгіштер рециркуляциялықтарды қоса алғанда, газ ауа трактісінің шиберлері ашық болғанда түтін сорғыштармен, үрлеу желдеткіштерімен жəне рециркуляциялау түтін сорғыштарымен номиналдықтан кемінде 25% ауа жұмсаумен кем дегенде 10 минут желдетіледі. Үрлеумен жұмыс істейтін қазандықтарды жəне түтін сорғыштар болмаған кезде су жылыту қазандықтарын желдету үрлеу желдеткіштерімен жəне қайта циркуляциялаушы түтін сорғыштармен жүзеге асырылады.

Суымаған күйдегі қазандықты жағу алдында су-бу трактісіне сақталып қалған артық қысымды желдету 15 минуттан бұрын басталады.

315. Газбен жұмыс істейтін қазандықты жағу алдында қазандықтың газ өткізгіштерін ауамен сығымдап бақылануы тексеріледі жəне жанарғылар алдында бекіткіш арматураның газбен жабылуының беріктігі табиғи газда жұмыс істейтін энергетикалық объектінің газ шаруашылығын пайдалану жөніндегі қолданыстағы нұсқаулыққа сəйкес жүргізіледі.

316. Қазандықты жағу кезінде түтін сорғыш пен үрлеу желдеткіші, ал түтін сорғышсыз қазандықтарда үрлеу желдеткіші қосылады.

317. Қазандықты жағу басталған сəттен бастап барабандағы су деңгейін бақылау ұйымдастырылады.

Жоғары су көрсеткіш құралдарын үрлеу:1) қысымы 40 кгс/см2 (3,9 МПа) жəне одан төмен қазандықтар үшін – қазандықта артық қысым

кезінде шамамен 1 кгс/см2 (0,1 МПа) жəне негізі бу құбырына қосу алдында;2) қысымы 40 кгс/см2-ден (3,9 МПа) жоғары қазандықтар үшін қазандықтағы қысымы 3 кгс/см2-

ден (0,3 МПа) артық болған кезде жəне қысым 15-30 кгс/см2 (1,5-3 МПа) болған кезде орындалады.Су деңгейінің төмендетілген көрсеткіштері жағу процесіндегі су көрсеткіш аспаптармен салы-

стырылады (түзетулерді ескере отырып).318. Қазандағы түрлі жылу күйлеріне байланысты жағу дайындаушы зауыт нұсқаулықтарының

жəне іске қосу режимдерін сынау нəтижелері негізінде іске қосу кестелеріне сейкес орындалады.319. Күрделі жəне орташа жөндеуден кейін жылына кемінде 1 рет суық күйдегі қазандықты жағу

процесінде экрандардың, барабандар мен коллекторлардың жылу қоймасы қада белгісі бойынша тексеріледі.

320. Егер қазандықты іске қосу алдында ернемекті қосылулар мен қолтесіктерді жөндеуге байла-нысты жұмыстар жүргізілген болса, онда 3-5 кгс/см2 (0,3-0,5 МПа) артық қысымда бұрандама қосылулар тартылуы тиіс. Бұрандама қосуларды жоғары қысымды кезінде тартуға жол берілмейді.

321. Қазандықтарды жағу жəне тоқтату кезінде барабанның температуралық режиміне бақылау ұйымдастырылуы қажет. Барабанның төменгі құрылысын қыздыру жəне салқындату жылдамдығы мен барабанның жоғарғы жəне төменгі құрылыстарының арасындағы температураның түсуі осы Қағидаларға 5-қосымшада келтірілген жол берілетін мəнідерден аспауы қажет.

322. Қазандықты жалпы бу құбырына қосу дренаждау жəне байланыстырушы бу құбырын жы-лытудан кейін жүргізіледі. Қосқан кезде қазандық сыртындағы бу қысымы жалпы бу құбырындағы қысымға тең болуы тиіс.

323. Ұшып шығулары 15 %-дан кем отында жұмыс істейтін қазандықтарда қатты отынды жандыруға көшу (жанарғыға тозаңның беріле бастауы) жанарғыны номиналдықтан 30 %-дан төмен емес жағу отынымен жылу жүктелген кезде рұқсат етіледі. Ұшып шығулары 15 %-дан артық отынмен жұмыс істеген кезде төменгі жылулық жүктеме кезінде тозаңды беруге рұқсат етіледі, ол тозаңның тұрақты тұтануын қамтамасыз етуден шыға отырып, жергілікті нұсқаулықпен белгіленеді.

Қысқа мерзімді іркілістен соң (30 минутқа дейінгі) қазандықты қайта іске қосу кезінде кем де-генде 15 % ұшқын шығаратын, отынның жылу номиналдылығы15 %-дан төмен емес қатты отынды жағуға рұқсат беріледі.

324. Қазандық жұмысының режимі жабдықтарды сынау жəне пайдалану жөніндегі нұсқаулық негізінде құрылған режим картасына сəйкес болуы тиіс. Қазандықты қайта жабдықтау жəне отынның таңбасы мен сапасын өзгерту кезінде режим картасы түзетіледі.

325. Қазандық жұмысы кезінде жол берілетін бастапқы жəне аралық бу жылытқыштарының əрбір сатысында жəне əрбір ағымында бу температурасын қолдауды қамтамасыз ететін жылу режимдері сақталады.

326. Қазандық жұмысы кезінде барабандағы судың ең жоғары шекті деңгейі дайындаушы-зауыт пен жабдықтарды сынау деректерінің негізінде белгіленетін деңгейлерден жоғары емес, ал төменгі шекті деңгейі төмен болмауы тиіс.

327. Газ жағынан қазандық қондырғыларының жылытқыш беті оңтайлы режимде ұстау жəне кешенді тазалаудың механикаландырылған жүйесін қолдану арқылы (бу, ауа немесе су аппараттары, импульсті тазалау құрылғылары, діріл тазалау, ұсатып тазалау) таза күйінде ұсталуы тиіс. Осы құрылғыларға арналған, сондай-ақ қашықтан жəне автоматты басқару құралдары əрдайым іске қосылуға дайын болулары тиіс.

Жылытудың үстіңгі қабатын тазалау кезеңділігі кесте немесе өндірістік нұсқаулық бойынша реттеледі.

328. Қазандықтарды пайдалану кезінде барлық жұмыс істейтін ауыр үрлеуші машиналар іске қосылады. Қазандық тараптары бойынша бірдей газ ауа жəне жылу режимімен қамтамасыз етілген жағдайда ауыр үрлеуші машиналар бөліктерінің ажыратылуы кезінде ұзақ жұмысқа жол беріледі. Бұл ретте оттықтар арасында ауа бөлудің біркелкілігі жəне тоқтатылған желдеткіш (түтін сорғыш) арқылы ауа (газ) қайталамасының болмауы қамтамасыз етіледі.

329. Құрамында 0,5 % астам күкірт бар мазутты негізгі отын ретінде жағатын бу қазандықтарында жүктемелердің реттеуші диапазонында ауаның оттың шыққандағы коэффициенттер

1,03 %-дан кем болғанда жүзеге асырылады. Бұл ретте қазандықтарды осы режимге (отынды даярлау, жанарғы құрылғыларының тиісті конструкциялары мен ернемектерін қолдану, оттықты нығыздау, қазандықты қосымша бақылау жəне жану процесін автоматтандыру құрылғыларымен жабдықтау) ау-ыстыру жөніндегі белгіленген іс-шаралар кешенін орындау міндетті.

330. Орнына орнатар алдында мазутты ернемектерді олардың тозандау өнімділігін, тозаң басу сапасын жəне алау ашу бұрышын тексеру мақсатында су стендінде тексерілуі тиіс. Мазутты қазандыққа орнатылатын жиынтықтағы жекелеген ернемектердің номиналды өнімділіктегі айырмашылығы 1,5% көп болмауы тиіс. Əрбір қазандық ернемектердің қосымша кешенімен қамтамасыз етіледі. Тарирленбеген ернемектерді қолдануға жол берілмейді.

331. Мазутты, оның ішінде жанарғы ернемектердің, оларға ауаны ұйымдастырылған түрде бер-мей жұмыс істеуіне жол берілмейді.

Қазандықтың ернемектері мен бу-мазут құбырларын пайдалану кезінде бу құбырына мазуттың түсуіне жол бермейтін шарттар орындалады.

332. Қазандықтарды пайдалануда ауажылытқышқа келетін ауа температурасы, 0С, осы Қағидаларға 6-қосымшада көзделген шамалардан төмен болмауы тиіс.

Күкіртті мазутты жағу кезінде ауаны алдын-ала жылыту температурасы қазандық жүктемесінің реттеуші диапозонында шығарылатын газ температурасы 150 0С-тан төмен болмайтындай таңдап алы-нуы тиіс.

Оттықтан шығарда (1,03-тен кем) артық ауаның ең төменгі шекті коэффициенттегі мазутты жаққан немесе коррозияға қарсы тиімді құралдарды қолданған кезде (тұнбалар, материалдар, жабын-дар) ауа жылытқыштар алдындағы ауа температурасы осы Қағидалардың 6-қосымшасында келтірілген мəндермен салыстыру бойынша төмендетілуі жəне пайдалану тəжірибесінің негізінде белгіленуі мүмкін.

Күкіртті мазуттағы қазандықты жағу ауа жылытудың алдын ала қосылған жүйесімен (калори-ферлер, ыстық ауаның қайта циркуляциялану жүйесі) жүргізіледі. Мазутты қазандықта жағудың бастапқы кезеңінде ауа жылытқыштың алдындағы ауа температурасы 90 0С-тан төмен болмауы тиіс.

333. Жанудың механикалық толық еместігі салдарынан жылудың 0,5 %-дан асатын жоғалуы жағдайында қатты отынды тозаң күйінде жағатын барлық қазандықтар көрсетілген шығындарды бақылау мақсатында ұшқан күлдердің сынамаларын үйіктеу үшін тұрақты түрде жұмыс істейтін құрылғылармен жабдықталады. Сынамаларды іріктеу мерзімділігі өндірістік нұсқаулықпен белгіленеді.

334. Қазандықтардың оралуы жарамды күйде болуы тиіс. Қоршаған ортаның температурасы 25 0С болған кезде орама үстіндегі температура 45 0С-тан жоғары болмауы тиіс.

335. Қазандықтың оттығы мен барлық газ трактісі тығыз болуы тиіс. Бу өнімділігі 420 т/сағ дейінгі булы газды-мазутты қазандықтар үшін буды қайта қыздырғыштан шыққанға дейін оттыққа жəне газ трактісіне ауаның сорылуы 5 %-дан аспауы, бу өнімділігі 420 т/сағ аспайтын қазандықтар үшін – 3 %, тозаңды көмір қазандықтары үшін тиісінше 8 жəне 5 % болуы тиіс.

Су жылыту қазандықтары үшін конвективтік беткі қабатынан шыққанға дейін ауаның оттық пен газ трактісіне сорылуы 5 %-дан аспауы тиіс.

Тұтас дəнекерленген экрандары бар оттықтар жəне газ жүру жолдары сорғышсыз болуы тиіс.Газ трактісіне сорулар экономайзерге кіру учаскеcінде (тозаңды көмірлі су жылыту

қазандықтары үшін – ауа жылытқышқа кірерде) түтін сорғыштан (күл ұстаушы қондырғыларды есеп-ке алмағанда) шығуға дейін түтікті ауа жылытқыштары кезінде 10 % аспауы, регенеративтіде 25 %-дан аспауы тиіс.

Су жылытқыш газ-мазутты қазандықтардың оттығы мен газ трактісіне сорғыштары 5%-дан аспауы, тозаңды көмірлі (күл ұстаушы қондырғыларды есепке алмағанда) - 10%-дан аспауы тиіс.

Электр сүзгілерге ауа сорғыштары 10 % аспауы, басқа үлгілердегі күл ұстаушы қондырғыларында – 5 % аспауы тиіс.

Сору нормалары қазандықтарының номиналды жүктемесі үшін ауаның теориялық қажетті пайыздық мөлшерінде берілген.

336. Қазандық пен газ өткізгіш бетін қоршайтын тығыздығы айына 1 рет ауа соруын тексеру жəне анықтау жолымен бақыланады. Оттыққа сору сорғыштар жылына кемінде 1 рет, сондай-ақ орта жəне күрделі жөндеуге дейін жəне кейін анықталады. Қазандық оттығы мен газ өткізгіштіктерінің тығыз еместігі жойылады.

337. Режим картасын əзірлеу үшін пайдалану жөніндегі нұсқаулықты түзету үшін қазандықты пайдаланушы сынаулары оны пайдалануға енгізу кезінде, конструктивті өзгерістер енгізгеннен кейін, отынның басқа түріне немесе белгісіне ауысу кезінде, сондай-ақ берілген параметрлерден ауытқу себептерін айқындау үшін жүргізіледі.

Қазандықтар пайдаланушылық сынақтарын жүргізу үшін қажетті құрылғылармен жабдық-талады.

338. Қазандықты резервке немесе жөндеуге шығарған кезде жылу энергетикалық жабдықты кон-сервациялау бойынша қазандықтар мен калориферлердің жылыту беттерін консервациясы үшін шара-лар қолданылады.

339. Қазандықтардың жылыту беттерінен ішкі шөгінділер от сөнген жəне тоқтаған немесе химиялық тазарту уақыттарында сумен жуылуы кезінде алынып тасталады.

Химиялық тазалаудың мерзімділігі ішкі шөгінділерді сапалы талдаудың нəтижелері бойынша тиісті нұсқаулықпен айқындалады.

340. Барабанның суытылуын жеделдету мақсатында тоқтаған қазандықты суды құрғата отырып қоректендіруге жол берілмейді.

341. Табиғи циркуляциясы бар тоқтаған қазандықтан су шығару қысымы 10 кгс/см2-ге (1 МПа) дейін төмендегеннен кейін, ал жаншыл қақтайтын байланыстар болған кезде –80 0С жоғары емес су температурасында рұқсат етіледі. Тоқтатылған тура ағынды қазандықтан суды шығару үшін атмосфералықтан жоғары болған кезде рұқсат етіледі, бұл қысымның жоғарғы шегі дренаждар мен кеңейткіштер жүйесіне байланысты өндірістік нұсқаулықпен белгіленеді.

Блоктық электр станциялары қазандықтарының тоқтауы кезінде аралық буды қайта жылытқыштың турбина конденсаторын булансыздануы жүргізіледі.

342. Оттық пен газ жолдарын желдетуден кейін қазандықты резервке тоқтатқан кезде үрлегіш машиналар 15 минуттан көп емес тоқтатылады; газ ауа құбырларындағы барлық ажыратушы шибер-лер, тесіктер, кіші люктер, сондай-ақ үрлеуіш машиналардың басқарушы аппараттары тығыздап жа-былады.

343. Қыс мезгілінде резервте немесе жөндеуде тұрған қазандықта ауа температурасына бақылау орнатылады.

Қазандықтағы (немесе сыртқы – ашық құрастыру кезінде) ауа температурасы 0 0С-тан төмен болған кезде оттық пен газ жолдарында, барабан маңындағы жабындыларда, үрлеу жəне дренаждау құрылғыларының аймағында, калофирлерде, импульстық желілер мен БӨҚ датчиктерінде оң ауа тем-пературасын қолдауға шаралар қолданылады, сондай-ақ қазандықтардағы суды жылыту немесе оны экрандық жүйе арқылы айналдыру ұйымдастырылады.

344. Тоқтағаннан кейін қазандықтарды салқындату режимі оларды жөндеуге енгізу кезінде пай-далану жөніндегі нұсқаулықпен анықталады. Табиғи айналымдағы қазандықтарды ауыр үрлеу маши-наларымен салқындатуға жоғарғы жəне төменгі барабан жасаушы металл температурасының жол берілетін айырмасын қамтамасыз етілген кезде рұқсат етіледі. Барабандағы су деңгейін ұстап тұратын жəне ұстайтын режимдерге жол беріледі. Тура ағынды қазандықтарды суытуды тоқтағаннан соң тікелей жүргізуге болады.

345. Кезекші персоналдың тоқтатылған қазандықты қадағалауы ондағы қысым толық төмендегенге жəне электр қозғалтқыштарынан кернеуді алып тастағанға дейін ұйымдастырылады; ау-аны жылыту мен шығарылатын газдар аймағында газ бен ауа температурасын бақылау тоқтағаннан кейін 24 сағаттан ерте емес тоқтатылуы мүмкін.

346. Қазандықтар қатты немесе газ тəрізді отынмен жұмыс істеген кезде, мазут резервтік немесе тұтату отыны болып табылса, мазут шаруашылығы мен мазут құбырларынын схемалары мазутты қазандықтарға жедел жеткізуді қамтамасыз ететін күйде болуы тиіс

347. Қазандық айналасында мазут құбыры немесе газ құбыры жарылған немесе мазуттың (газдың) қатты ағуы байқалған кезде отынның зақымданған учаскілерден кетуін тоқтату үшін мазут сорғыларды ажырату жəне ГРП-де тиекті арматураны жабуға дейінгі, сондай-ақ өрт немесе жарылыстың алдын алу үшін барлық шаралар қолданылады.

348. Қазандық: 1) барабандағы судың деңгейінің жол берілмейтін жоғарылауы немесе төмендеуі немесе

барабандағы су деңгейін бақылаушы барлық құралдар істен шыққан кезде;2) қазандықтың күшейтілген қорегіне қарамастан, барабандағы су деңгейі жедел төмендеген кезде; 3) тура ағынды бу жəне су жылыту қазандықтарының қоректік суының барлық шығыстарын

өлшеушілер істен шыққан (егер қоректі реттеуді талап ететін режимнің бұзылуы туындаса) немесе ту-ра ағынды қазандықтың қандай да бір ағымдарының қоректенуі 30 секундтан тоқтаған кезде;

4) барлық қоректік құрылғылар (сорғылар) қызметтері тоқтаған кезде; 5) бу-су трактісіндегі қысым жол берілмейтін артуы кезінде; 6) 50 % артық сақтандыру қақпақшаларының немесе оларды алмастыратын сақтандыру

қақпақшаларының қызметтері тоқтаған кезде; 7) тура ағынды қазандық трактісіндегі қысымның орнатылған ысырмаға дейін жол берілмейтін

көтерілуі немесе төмендеуі кезінде; су жылыту қазандық трактісіндегі қысымның 10 секундтан артық жол берілмейтін төмендеуі кезінде;

8) бу-су трактісі құбырларының жарылуы немесе қазандықтың негізгі элементтерінде (барабан-да, коллекторларда, шығару циклондарда, бу жəне суды ағызу, сондай-ақ суды ағызу құбырларында) бу желілерінде, қоректендіруші құбыржолдарында жəне бу-су арматурасында сызаттар, ісінулер байқалған кезде;

9) оттықтағы алауды өшіру кезінде; 10) реттейтін қақпақшалар сыртындағы газ немесе мазут қысымының жол берілмейтін

төмендеуі кезінде (қазандықтың осы отынының түрлерінің бірінде жұмыс істеуі кезінде); 11) реттейтін қақпақшалар сыртындағы газ немесе мазут қысымының (оларды бірге жағу

кезінде) өндірістік нұсқаулықта белгіленген шектерден бір уақытта төмендеуі кезінде; 12) барлық түтін сорғыштар (күші теңдестірілген қазандықтар үшін) немесе үрлеуші

желдеткіштердің не барлық регенеративтік ауа жылытқыштардың ажырауы кезінде; 13) оттықта жарылыс болған, газ құбырлары мен күл ұстайтын құрылғыда өрт шыққан немесе

жарылыс болған, қазандық қанқасының немесе бағаналарының тасымалдаушы арқалықтары қызған, сондай-ақ персоналға немесе жабдықтарға қауіп төндіретін басқа да зақымданулар кезінде;

14) аралық бу жылыту арқылы бу шығыны азайған кезде; 15) су жылыту қазандығы арқылы су шығыны ең төменгі жол берілетінен 10 секундтан артық

төмендеуінде; 16) су жылыту қазандығынан шығардағы су температурасының жол берілетіннен артық

көтерілуі кезінде; 17) персоналға, жабдыққа немесе қазандықты қорғау схемасына кіретін ажыратушы арматураны

қашықтықтан басқару тізбегіне қауіп төндіретін өрт кезінде; 18) қашықтықтан жəне автоматтандырылған басқару құрылғыларында немесе барлық бақылау-

өлшеу құралдарында кернеудің жоғалуы кезінде; 19) қазандық аясында мазут құбырларының немесе газ құбырларының жарылуы кезінде жедел

тоқтатылады жəне сөндіріледі. 349. Қазандық электр станциясының техникалық басшысының өкімі бойынша: 1) жылытқыштың беткі, қазандықтың бу жəне су ағатын, сондай-ақ су ағатын құбырларында, бу

құбырларында, коллекторларда, қоректендіруші құбыржолдарында қаяулар, сондай-ақ арматурада, ернемекті жəне жаншыл қақтаумен бірікпелерде ақпалар мен булану байқалған кезде;

2) қазандықтың беткі металы температурасының жол берілмейтін артуы кезінде, егер температу-раны қазандықтың жұмыс режимін өзгерте отырып төмендетуге болмаса;

3) қазандық барабанында су деңгейін қашықтықтан көрсеткіштердің барлығы істен шыққан кезде;4) белгіленген нормалармен салыстырғанда қоректік су сапасының тез арада төмендеуі кезінде; 5) тозаңды көмір қазандықтарында күл ұстау қондырғылар жұмысы тоқтаған кезде; 6) қашықтықтан жəне автоматты басқарудың жекелеген қорғаулардың немесе құрылғылардың

жəне бақылау-өлшеу құралдарының жарамсыздығы кезінде тоқтатылады.

Бу-турбиналық қондырғылар350. Бу-турбиналық қондырғыларды пайдалану кезінде: 1) негізгі жəне қосалқы жабдық жұмысының сенімділігі;2) номиналдық электр жəне жылу жүктемесін қабылдауға жəне оларды техникалық минимумға

дейін өзгертуге қабылдауға əзірлік;3) негізгі жəне қосалқы жабдық үнемділігінің нормативтік көрсеткіштері қамтамасыз етіледі.351. Турбинаны автоматты реттеу жүйесі:1) берілген электр жəне жылу жүктемесін тұрақты түрде жəне олардың жаймен өзгеру

мүмкіндігін қамтамасыз ету;2) турбина роторының айналым жиілілігін бос жүрісте нық қолдау жəне будың номиналды жəне

іске қосу параметрлері кезінде оны жаймен өзгерту (турбинаны басқару тетігінің жұмыс диапазоны шегінде);

3) турбина роторының айналу жиілігін номиналды параметрлерінде будың барынша көп шығынына жəне турбинаның төменгі қысым бөлігіде будың барынша көп шығынына сəйкес электрлік жүктемені (оның ішінде генераторды тораптан ажырату кезінде) нөлге дейін күрт түсірген кезінде қауіпсіздік автоматы іске қосылатын күй деңгейінен төмен ұстау талаптарын қанағаттандырады.

352. Бу турбиналарын реттеу жүйесі жұмысының параметрлері турбиналарды қоюдың техникалық шарттарына сəйкес болуы тиіс.

1991 жылдғы 01 қаңтардан бұрын шығарылған пайдаланылып жүрген турбиналардың барлық паркі үшін, сондай-ақ осы параметрлер мəніндегі шетел фирмаларының турбиналары осы Қағидаларға 7-қосымшада көрсетілген мəндерге сəйкес келуі тиіс.

Реттелетін іріктемелерде бу қысымын жəне қарсы бу қысымын реттеудің біркелкі емес деңгейі турбиналарды дайындаушы-зауытпен келісілген тұтынушылар талаптарын қанағаттандырады жəне сақтандыру клапандарының (құрылғыларының) іске қосылуына жол берілмейді.

353. Реттеу жəне турбинаны айналым жиілігінің артуынан қорғау жүйесінің барлық тексерулері мен сынақтары турбиналарды дайындаушы зауыттардың нұсқаулық талаптарына сəйкес орындалады.

354. Қауіпсіздік автоматы турбина роторының айналым жиілігі номиналдыдан 10-12 %-ғы неме-се дайындаушы зауыт көрсеткен мəнге дейін артқан кезде іске қосылады.

Қауіпсіздік автоматы іске қосылған кезде:1) жаңа бу мен өндірістік қызып кету буының тоқтатушы, реттеуші (тоқтатушы-реттеуші)

қақпақшалар;2) тоқтатушы (бөлуші), реттеуші жəне кері қақпақшалар, сондай-ақ реттеуші диафрагмалар мен

бу іріктеуші жапқыштар;3) будың сыртқы көздері бар байланыстырушы бу желілеріндегі бөлуші қақпақшалар жабылады.355. Егер дайындаушы зауыттың арнайы нұсқаулары болмаса айналым артуынан жиілігінің

өсуінен турбинаны қорғау жүйесі (оның барлық элементтерін қоса алғанда) мынадай жағдайларда:1) турбинаны монтаждаудан кейін;2) турбинаны күрделі жөндеуден кейін; 3) генераторды желіден ажырата отырып, жүктемені реттеу жүйесін сынау алдында; 4) қауіпсіздік автоматын бөлшектеуден кейін; 5) турбинаның ұзақ уақыт (30 тəуліктен артық) тұруынан кейін;6) реттеу жүйесін немесе оның жекелеген тораптарын бөлшектеуден кейін;7) жоспарлы тексеру кезінде (4 айда 1 реттен кем емес) айналым жиілігінің артуымен сыналады.Осы тармақтың 6) жəне 7)-тармақшаларында көзделген жағдайларда айналым жиілігін арттыр-

май қорғаныш сынағына, бірақ барлық тізбектері қызметін міндетті тексере отырып жол беріледі.Айналым жиілігін арттыра отырып, турбинаның қорғаныш сынағы цех бастығының немесе

оның орынбасарының басшылығымен жүргізіледі.356. Жаңа буды жəне өндірістік қызып кету буын тоқтатушы жəне реттеуші клапандары тығыз

болуы тиіс.Жаңа буды, сондай-ақ өндірістік қызып кету буын тоқтатқыш жəне реттеуші қақпақшалардың

тығыздылығы əрбір топты жекелеп сынай отырып тексеріледі.Тығыздылық өлшемі ретінде осы қақпақшалар алдында будың толық (номиналды) немесе

ішінара қысымы кезінде тексерілетін қақпақшалар толығымен жабылғаннан кейін орнатылатын тур-биналар роторының айналым жиілігі пайдаланылады. Айналым жиілігінің жол берілетін мəні дайын-даушы зауыттың нұсқаулығымен анықталады.

Барлық тоқтатушы жəне реттеуші қақпақшалардың бір уақытта жабылуы кезінде жəне жаңа бу мен қысымға қарсы (вакуум) номиналды параметрлернде олар арқылы буды өткізу турбина роторының айналуына алып келмеуі тиіс.

Қақпақшалардың тығыздығын тексеру турбинаны монтаждаудан кейін, айналым жиілігін артты-ру қауіпсіздігінің автоматын сынау алдында, турбинаны күрделі жөндеуді тоқтату алдында, одан кейінгі іске қосу кезіңде жылына 1 рет жүргізілуі тиіс. Турбинаны пайдалану процесінде қақпақшалардың тығыздығының төмендеу белгілері (турбинаны іске қосу немесе тоқтату кезінде) анықталған кезде олардың тығыздылығын кезектен тыс тексеру жүргізіледі.

357. Жаңа бу мен өндірістік қызып кету буының тоқтатушы (бөлуші) жəне реттеуші қақпақшалары, буды сүзудің тоқтатушы (бөлуші) жəне реттеуші клапандары (диафрагмалар), сыртқы көздері бар бу желілерінде бөлуші қақпашалар байланысты таралуы тиіс:

1) толық жүріске – турбинаны іске қосу алдында жəне өндірістік нұсқаулық немесе дайындаушы зауыттың нұсқаулығымен көзделген жағдайларда;

2) жүріс бөлігіне – тəулік сайын турбина жұмысы кезінде таралуы тиіс.Қақпақшаларды толық жүрісі кезінде олардың жүрісі мен жымдасу жатқыштығы бақыланады.

(Жалғасы 13-бетте).

16 ақпан 2013 жыл www.egemen.kz 13358. Реттелетін кері қалпақшалардың тығыздылығы мен осы іріктеулердің сақтандыру

қалпақшаларының іске қосулуы жылына кемінде 1 рет жəне турбинаны жүктеме түсіруге сынау ал-дында тексеріледі.

Басқа турбиналар іріктеулерімен, редукциялық-суыту қондырғылары, мен (бұдан əрі – РСҚ) жəне будың басқа да көздерімен байланысты емес будың реттелетін жылыту іріктеулерінің кері қалпақшаларын егер дайындаушы зауыттардың арнайы нұсқаулықтары болмаса, қалпақшаларын тығыздығын тексеруден өткізбеуге жол беріледі.

Барлық іріктеулердің кері қалпақшаларын орнату турбинаның əрбір іске қосылуы алдында жəне тоқтатылуы кезінде қалыпты жұмысқа, электр станциясының техникалық басшысың айқындайтын ке-сте бойынша мерзімді, бірақ 4 айда кемінде 1 рет тексеріледі.

Кері қалпақшаларының жарамсыздығы кезінде буды тиісті іріктеуімен турбина жұмысына жол берілмейді.

359. Тоқтатушы (қорғаушы, бөлуші) қалпақшалардың жабылу уақытын тексеру, сондай-ақ тоқтатылған турбинадан реттеу жүйесінің сипаттамасын алу осы Қағидалардың 352-тармағының та-лаптарына жəне өндіруші зауыт талаптарына сəйкес орындалады:

1) турбинаны монтаждаудан кейін; 2) турбинаны күрделі жөндеге дейін немесе кейін не болмаса реттеу немесе бу тарату жүйесінің

негізгі тораптарын жөндеу кезінде орындалады.Статистикалық сипаттаманы жасау үшін қажетті турбинаның жүктемедегі жұмыстары кезінде

реттеу жүйесінің сипаттамаларын алу: 1) турбинаны монтаждаудан кейін; 2) турбинаны күрделі жөндеу жұмысынан немесе реттеу немесе бу тарату жүйесінің негізгі то-

раптарын жөндеу жұмысынан кейін орындалады.360. Будың барынша шығынына сəйкес жүктемені тез түсірумен турбинаны реттеу жүйесін сынау: 1) монтаждаудан кейін турбиналарды пайдалануға қабылдау кезінде; 2) турбоагрегаттың динамикалық сипаттамасын немесе реттеу жүйесінің динамикалық жəне

статистикалық сипаттамасын өзгертетін қайта жабдықтаудан кейін орындалады.Электргидравликалық қайта түрлендірушілермен (бұдан əрі – ЭГТ) жабдықталған сериялық тур-

биналарды реттеу жүйесін сынау генераторды желіден ажыратпай жүктемені бумен түсіру жолымен (тек реттеуші қалпақшаларды тез жабу жолымен) жүзеге асырылуы мүмкін.

Қайта жабдықтауға ұшыраған турбиналардың бас үлгілері мен турбиналардың бірінші үлгілерінде (агрегаттың динамикалық сипаттамасын немесе реттеу сипаттамалардың өзгерте отырып), ЭГТ-мен жабдықталмаған барлық турбиналарында сынақтар желіден генераторды түсіре отырып жо-лымен электр жүктемесін түсіре отырып жүргізіледі.

361. Реттеу мен қорғаудың іс жүзіндегі сипаттамаларының нормативтік мəндерден ауытқушылықтары айқындалған, қалпақшалар жабдықталуының өндіруші зауыт немесе жергілікті нұсқаулықта корсетілгеннен көп артуы немесе олардың тығыздылығының нашарлауы байқалған кезде ауытқушылықтардың себептері айқындалады жəне жойылады.

362. Жұмысқа қуатты шектеуішпен енгізілген турбиналарды пайдалану электр станциясының техникалық басшысының рұқсатымен турбина қондырғысының механикалық жай-күйінің жағдайлары бойынша ғана уақытша шара ретінде жол беріледі. Бұл ретте турбина жүктемесі шектеудің 5 %-тен кем болмауы тиіс.

363. Турбина қондырғысының маймен жабдықтау жүйелерін пайдалану кезінде: 1) барлық режимдерде агрегаттар жұмысының сенімділігі; 2) өрт қауіпсіздігі; 3) майдың нормативті сапасы жəне температуралық режимді ұстап тұру;4) майдың ағып кетуін жəне оның салқындату жүйесі мен қоршаған ортаға түсуін алдын алу

қамтамасыз етіледі.364. Резервтік жəне авариялық май сорғылары жəне оларды автоматты қосу құрылғылары

турбоагрегаттың жұмысы кезінде, сондай-ақ оның əрбір іске қосылуы жəне тоқтатылуы алдында айы-на 2 рет тексеріледі.

Майлау жүйесінің жұмыс істейтін май сорғышының жеке электржетегі бар турбиналары үшін тоқтату алдында резервтік автоматты қосуын (бұдан əрі – РАҚ) тексеру жүргізілмейді.

365. Турбоагрегатта май жануының дамуын алдын алу жүйесімен жабдықталған турбиналарда жүйенің электр схемасы турбинаны салқын күйден іске қосу алдында тексеріледі.

366. Генераторды майлау, реттеу жəне тығыздау жүйесінің желісіне орнатылатын тиекті армату-ра, қате қосылуы жабдықтың тоқтап қалуына немесе зақымдануына алып келуі мүмкін жұмыс күйінде пломбаланады.

367. Конденсациялық қондырғыны пайдалану кезінде конденсатордағы нормативті температуралық қысымдар мен конденсат сапасының нормаларын сақтай отырып пайдаланудың барлық режимдерінде турбинаның үнемді жəне сенімді жұмысымен қамтамасыз етіледі.

368. Конденсациялық қондырғыны пайдалану кезінде:1) конденсатор ластануының алдын алу жөнінде профилактикалық шаралары (химиялық жəне

физикалық əдістермен салқындататын түйіршік суды өңдеу, тазалаушы қондырғыларды қолдану); 2) салқындатудың жоғарғы бетінің ластануынан өңделген бу қысымының 0,005 кгс/см2-ға (0,5

кПа) нормативтік мəндермен салыстырғанда арттыру кезінде конденсаторларды мерзімді тазалау; 3) салқындатудың жоғарғы беті мен конденсатордың құбыр тақташаларының таза болуын

бақылау; салқындатқыш су шығынын бақылау (шығынды тікелей немесе конденсаторлардың жылу балансы бойынша өлшей отырып), салқындатушы су шығынын оның температурасына жəне конденсатордың бу жүктемесіне сəйкес оңтайландыру;

4) вакуум жүйесінің тығыздылығын тексеру жəне оны тығыздау; 5) конденсатор бу жүктемесінің 40-100 % өзгеру дипозонында ауа сорғысы (кг/сағ)

Gв = 8 + 0,065Nформуласы бойынша анықталатын мəндерден жоғары болмауы тиіс;мұндағы N – конденсациялық режимдегі турбоқондырғының номиналды электр қуаты, МВт;6) конденсаторыдың су тығыздылығын конденсаттағы тұз құрамынын жүйелі бақылау жолымен

тексеру;7) конденсат сорғыларынан кейін конденсаттағы оттегі құрамын тексеру жүргізіледі.Конденсациялық қондырғы жұмысын, оның мерзімділігін бақылау əдістерді пайдаланудың

нақты шарттарына байланысты тиісті нұсқаулығымен анықталады.369. Регенерация жүйесі жабдықтарын пайдалану кезінде:1) əрбір жылытқышта қоректік су (конденсат) температурасының нормативтік мəндері жəне

оның соңғы жылытуы;2) жылу алмасу аппараттарының сенімділігі қамтамасыз етіледі.Регенерация жүйесінің жылытқыштарында қоректі судың (конденсаттың) жылытылуы,

температуралық арыны, жылытылатын бу конденсатының салқындатылуы турбоқондырғының күрделі жөндеуге дейін жəне кейін, жылытқыштар жөндеуден кейін жəне кесте бойынша мерзімді (ай-ына 1 рет) тексеріледі.

370. Жоғары қысымды жылытқышты (бұдан əрі – ЖҚЖ) пайдалануға:1) оның қорғау элементтерінің болмауы немесе жарамсыздығы; 2) деңгейді реттейтін қалпақшаның жарамсыздығы кезінде жол берілмейді. Авариялық қоршаумен байланыстырылған ЖҚЖ топтарын пайдалануға: 1) қандайда бір ЖҚЖ-та қорғау элементтерінің болмауы немесе жарамсыздығын; 2) кез келген ЖҚЖ деңгейі реттеуші қалпақшаның жарамсыздығы; 3) кез келген ЖҚЖ-нен жұптары бойынша ажыратылуы кезінде жол берілмейді.ЖҚЖ немесе ЖҚЖ тобы қорғаудың немесе деңгей реттеуші қалпақшаның (бұдан əрі – ДРҚ)

жарамсыздығы кезінде жедел ажыратылады.ДРҚ-дан басқа қандайда бір автоматты реттеу жүйесі элементтерінің жарамсыз жай-күйі жəне

жұмыс істеп тұрған жабдықтағы ақауы жедел жоюдың мүмкін еместігі кезінде жылытқыш (немесе ДРҚ тобы) энергиялық объектінің техникалық басшысы айқындайтын мерзімде істен шығарылады.

371. Автоматты резервтегі резервтік қоректік сорғылар, сондай-ақ басқа да сорғы агрегаттары жа-рамды жəне шығу құбыржолдарынды ашық ысырмаларымен іске қосуға əрдайым дайын болуы тиіс.

Олардың қосылуын тексеру жəне жұмыс істеп тұрған сорғымен резервтікке жоспарлы ауысу ке-сте бойынша, бірақ айына кемінде 1 рет жүргізіледі.

372. Турбинаны орта немесе күрделі жөндеуден немесе салқын күйінен кейін іске қосар алдында негізгі жəне қосалқы жабдықтың, блоктаудың, технологиялық қорғау, қашықтықтан жəне автоматты басқару құралдарының, бақылау-өлшеу құрылғыларының, ақпарат жəне оперативті байланыс құралдарының жарамдылығы мен іске қосылуға дайындығы тексеріледі. Бұл ретте анықталған жарамсыздықтар жойылады.

Агрегаттың басқа жылу жай-күйінен іске қосылуы кезінде қорғау жəне блоктау құралдары өндірістік нұсқаулыққа сəйкес тексеріледі.

Турбинаны іске қосуды цех ауысымының бастығы немесе аға машинист, ал оны күрделі немесе орта жөндеуден кейін цех бастығы немесе оның орынбасары басшылық етеді.

373. Турбинаны іске қосуға:1) турбинаның жылу жəне механикалық жай-күйі көрсеткіш жол берілмейтін мəндерден

ауытқыған кезде; 2) турбина тоқтауына əсерін тигізетін қорғаудың қандай да біреуінің жарамсыздығы кезінде;3) турбина екпініне алып келуі мүмкін реттеу бу тарату жүйелерінің ақаулары анықталған кезде;4) майлау, реттеу, генератор мен олардың РАҚ құрылғыларын тығыздаудың май сорғыларың

бірінің жарамсыздығы;5) пайдаланушылар майға нормасынан май сапасының ауытқуы өндеуші зауыт белгілеген

шегінен төмен май температурасының төмендеуі кезінде;6) химиялық құрамы бойынша нормалардан жаңа бу сапасынан ауытқуы кезінде жол берілмейді.374. Бұралмалы білігі бар құрылғыны іске қоспастан, турбина бетіне бу жіберуіне, ыстық сумен

будын конденсаторға жіберілуіне, турбинаны жылыту үшін бу жіберілуіне жол берілмейді. Бұралмалы білігі бар құрылғысы жоқ турбинаға бу жіберу жағдайлары өндірістік нұсқаулықпен айқындалады.

Конденсаторға қазандықтан немесе бу құбырларынан жұмыс ортасын тастау жəне оны іске қосу үшін бу жіберу немесе турбина өндіруші зауыттардың басқа құжаттарында нақты нұсқаулықтарда көрсетілген конденсатордағы бу қысымында, бірақ 0,6 кгс/см2 -ден (60 кПА) жоғары емес жүзеге асы-рылады.

375. Турбоагрегаттарды пайдалану кезінде мойынтірек тіреуішінің дірілді жылдамдығының орта квадраттық мəні 4,5 мм-с–1 жоғары болмауы тиіс.

Дірілдің нормативтік мəнінің артуы кезінде 30 тəуліктен аспайтын мерзімде оны төмендету ша-ралары қабылданады.

7,1 мм-с–1 жоғары діріл кезінде турбоагрегаттарды 7 тəуліктен артық пайдалануға жол берілмейді, ал 11,2 мм-с–1 діріл кезінде турбина қорғаныс немесе қол əрекетімен ажыратылады.

Егер белгіленген режимде бір уақытта кенеттен бір ротордың екі немесе аралас тіреуіштерінің бір тіреуіне дірілі екі компонентінің кез келген бастапқы деңгейдей бір кері жилігінің дірілінің 1мм-с–

1-ге өзгеруі байқалса, турбина дереу тоқтатылады. Егер мойынтірек тіреуіштерінің біреуі дірілдің қандай да бір компонентінің 2 мм-с–1-ге жаймен

өсуі 1-3 тəулік ішінде болса, турбина босатылады жəне тоқтатылады.Төмен жиілікті діріл кезінде турбоагрегаты пайдалануға жол берілмейді. 1 мм-с–1 асатын төмен

жиілікті діріл байқалған кезде оны жою үшін шаралар қолданылады.Қажетті аппаратуралармен жабдықталғанға дейін уақытша, дірілмен ауыстырудың өрісі бойын-

ша дірілді бақылауға рұқсат беріледі. Бұл ретте 3000 айн/мин айналым жиілігі кезінде 30 мкм дейін жəне 1500 айн/мин айналым жиілігі кезінде 50 мкм дейін тербелу өрісі кезінде ұзақ уақыт пайдалануға жол беріледі; дірілдің 1-2 мм-с–1 баламалы түрде 3000 айн/мин айналым жиілігі кезінде 10-20 мкм мен 1500 айн/мин айналым жиілігі кезінде 20-40 мкм тербелу өрісіне өзгертуіне жол беріледі.

50 МВт жəне одан да жоғары қуатты турбоагрегаттар дірілін мойынтірек тіреуіштерінің дірілін үздіксіз бақылаудың стационарлық аппаратура сынақ көмегімен өлшенуі жəне тіркелуі қажет.

Турбогенераторлар дірілін үздіксіз бақылаудың қуаты 50 МВт кем стационарлық аппаратурасын орнатқанға дейін жылжымалы құралдарды пайдалануға жол беріледі. Бақылау мерзімділігі турбоагрегаттың діріл жай-күйіне байланысты өндірістік нұсқаулықпен, бірақ айына кемінде 1 рет белгіленеді.

376. Турбинаның ағу бөлігінің жай-күйіне жəне оның тұзбен араласуын бақылау үшін турбинаның бақылау деңгейлеріндегі бу қысымының мəндері айына кемінде 1 рет бақыланатын бөліктер арқылы тексеріледі.

Номиналды қысыммен салыстырғанда соңғы сатылардағы қысымның артуы осы бу шығынынан 10 %-дан артық болмауы тиіс. Бұл ретте қысым өндіруші зауыт белгілеген шекті мəндерден аспауы тиіс.

Бақылаушы деңгейлерде тұзбен араласуынан қысымның шекті мəндеріне жеткен кезде турбинаның ағу бөлігін жуу немесе тазалау керек. Жуу немесе тазалау тəсілі қалдықтар құрамы мен шынайы жағдайлардан шыға отырып таңдалып алынады.

377. Пайдалану процесінде турбоқондырғылардың үнемділігі əрдайым жабдық жұмысын сипат-тайтын көрсеткіштер жүйелі талдау жолымен бақыланады.

Турбоқондырғылардың үнемділігін төмендетудің себептерін анықтау, жөндеу жұмысының тиімділігін бағалау үшін жабдықтың пайдалану (экспресс) сынақтары жүргізіледі.

Турбиналық жабдық жұмысы көрсеткіштерінің нормативті көрсеткіштерден ауытқыған кезде жабдық ақаулары мен пайдалану кемшіліктері жойылады.

Турбиналардың бас үлгілері жəне қайта жаңарту немесе жаңғырту жүргізілген турбиналар теңгерімдік сынақтарға ұшырайды.

378. Тиісті қорғаулар болмаған немесе жұмыс істемей қалған кезде персоналмен ажыратқышқа (авариялық ажырату батырмасы) басу арқылы турбина:

1) қауіпсіздік автоматының іске қосылу қондырғысынан тыс ротор айналымының жиілігі артқан кезде;

2) ротордың жол берілмейтін осьтік қозғалуы кезде; 3) цилиндрлерге қатысты роторлар орналасуының жол берілмейтін өзгертуі кезінде;4) майлау жүйесіндегі май қысымы (өртке төзімді сұйықтық) жол берілмейтін деңгейге

төмендеген кезде;5) май багындағы май деңгейінің жол берілмейтін төмендеуі кезінде;6) кез келген мойынтіректен, генератор білігінің тығыздаушы мойынтірегінен, турбоагрегаттың

тығыздаушы мойынтіректері кез келген қалпынан ағызуда май температурасы шектен тыс көтерілген кезде;

7) турбоагрегаттағы майдың жану кезінде;8) турбогенератор білігін тығыздау жүйесінде «май-сутегі» қысымдар айырмаларының жол

берілмейтін төмендеуі кезінде; 9) турбогенератордың білігін тығыздаудың маймен жабдықтау жүйесінің демпфер багында жол

берілмейтін май деңгейінің төмендеуі кезінде;10) турбогенераторды сумен салқындату жүйесінің барлық май сорғыларын ажыратылуы

кезінде;11) ішкі зақымданудан турбогенератордың ажырауы кезінде; 12) конденсатордағы қысымның жол берілмейтін көтерілуі кезінде;13) қарсы қысымды турбиналардың соңғы сатысындағы қысымның жол берілмейтін айырмасы

кезінде;14) турбоагрегат дірілінің кенеттен артуы кезінде; 15) турбина немесе турбогенератордың ішінде металл дыбыстары мен ерекше шу пайда болған

кезде;16) турбина немесе турбогенератор мойынтіректері мен соңғы тығыздауында ұшқындар немесе

түтін пайда болған кезде;17) жаңа будын немесе өндірістік қыздырудан кейінгі бу температурасының төмендеуі кезінде;18) жаңа бу өткізгіштерінде, өндірістік қайта қыздыру немесе турбинада гидравликалық соққы

пайда болған кезде;19) май құбырлары мен бу – су трактісі құбыржолдарының ажыратылмайтын учаскелерінде, та-

рату тораптарында жарылу немесе тесіп өтетін сызат байқалған кезде; 20) турбогенератор статоры арқылы салқындатқыш су ағыны тоқтаған кезде;21) газ суытқыштарында салқындатқыш су шығыны шектен тыс төмендеген кезде;22) қашықтан жəне автоматты басқару қондырғыларында немесе барлық бақылау-өлшеу

құралдарында кернеу жоғалған кезде дереу ажыратады.Турбинаны ажырату кезінде вакуумды жұлу қажеттілігі өндіруші зауыт нұсқаулықтарына сəйкес

өндірістік нұсқаулықпен айқындалады.Өндірістік нұсқаулықта агрегат бойынша бақыланатын шамалар мəндерінің жол берілмейтін

ауытқулары туралы нақты нұсқаулар көрсетіледі.379. Турбина электр станциясының техникалық басшысы айқындайтын мерзімде босатылады

жəне тоқтатылады:1) жаңа бу немесе өндірістік қыздырудан кейінгі буды тоқтату қалпақшалар қажалған кезде;2) реттеуші клапандар қажалған немесе олардың сояуыштары үзілген кезде, бұрылыс диафраг-

малары немесе кері айналма клапандары қажалған кезде;3) реттеу жүйесінде олқылықтар болған кезде;4) егер турбиналарды тоқтатпай бұзушылық себебін жою мүмкін болмаса, қондырғылардың схе-

малары мен коммуникациялары, қосалқы жабдықтарының əдеттегі жұмысы бұзылған кезде;5) 7,1 мм-с–1 астам тіреуіш дірілін арттырған кезде;6) жабдықтың тоқтауына əсер ететін технологиялық қорғанулар жарамсыздығы анықталған кезде;7) өрттің туындауына қауіп туғызатын мойынтіректерден, құбырлар мен арматуралардан майдың

ағуы байқалған кезде; 8) бу-су трактісінің құбыржолдары учаскелерін жөндеу үшін ажыратылмайтын құйма байқалған

кезде;9) химиялық құрамы бойынша жаңа бу сапасы нормадан ауытқыған кезде; 10) мойынтіректердің картерлерінде, ток сымдарында, май багында сутегінің шектен тыс кон-

центрациясы байқалған кезде, сондай-ақ турбогенератор корпусынан сутегінің кемуін ағып кету нор-масынан асып кетуі байқалған кезде.

380. Əрбір турбина үшін шығарылған бу қысымды тоқтатылыған кезде жəне вакуумның бүлінуімен тоқтатылған кезде ротордың жүріс ұзақтығы анықталуы тиіс. Осы ұзақтылықтың өзгеруі барысында ауытқу себептері айқындалады жəне жойылады. Айналымнан шығу ұзақтығы турбина агрегатының барлық тоқтаулары кезінде бақылануы тиіс.

381. Резервке 7 жəне одан да көп тəулікке турбиналарды шығару кезінде турбоқондырғылардың жабдықтарына консервациялау шаралары қолданылады.

Консервациялау əдісі электр станциясы басшысының нақты талаптарына сай таңдалып алынады.382. Жеткізуге арналған техникалық талаптарында қарастырылмаған схемалар мен режимдері

бар турбиналарды пайдалану дайындаушы зауыттың рұқсатымен ғана жол беріледі.383. Электр станцияларындағы турбиналық жабдықтарды қайта жаңарту мен жетілдіру

жұмыстары дайындаушы зауытпен келісіледі.Электр станцияларындағы турбиналық жабдықтарды қайта жаңарту мен жетілдіру барысында

басқару автоматизациясының барынша жоғарғы деңгейі мен жөндеу жарамдылығының жоғары көрсеткіштері қарастырылады.

Жылу электр станцияларының блок қондырғылары384. Блок қондырғыларды пайдалану барысында осы Қағидалардың 337, 382, 648 жəне

708-тармақтарының талаптары орындалады жəне энергия жүйесінің қалыпты жəне авариялық режимдері (диспетчерлік кестеге сəйкес) кезіндегі жиілігі мен қуаттылығын реттеуге олардың қатысуын қамтамасыз етеді.

385. Жүктеменің диспетчерлік кестесін жабу үшін реттеуіш диапазондағы энергетикалық блок жүктемесінің өзгерістері қамтамасыз етіледі жəне қажет болған жағдайда резервтегі тоқтату жəне энергетикалық блокты түрлі жылу күйінде іске қосу режимдері техникалық минимумдарға дейінгі өзгерістер қамтамасыз етіледі

386. Конденсатор арқылы айналма суды толықтай пайдаланып жұмыс істейтін жылытқыш энергетикалық блоктар жіберілетін жылудың берілген көлемін сақтаумен электрлік жүктемелердің диспетчерлік кестесін жабу үшін қолданылуы мүмкін. Конденсатордың кіріктірілген түйінінде немесе төменгі қысымды цилиндрлерді (бұдан əрі – ТҚЦ) кесіп жұмыс істейтін жылытқыш энергетикалық блоктар электрлік жүктемелер кестесінің ауыспалы бөлігін жабу үшін жұмсалмауы тиіс. Ерекше жағдайларда көрсетілген энергетикалық блоктарды жылу жүктемесінен резервтік көздерге алмастыру арқылы босатуға болады. Жүктемелердің ауыспалы кестесін өтеуге пайдаланылмайтын жылытқыш энергетикалық блоктардың санын олар қарамағында болатын диспетчер анықтайды.

387. Энергетикалық блоктың реттеуіш диапазонының төменгі шегі жұмыс істеп тұрған жабдықтың құрамын өзгеріссіз сақтау шарттарына жəне автоматты реттеу жүйелерінің жұмысына байланысты орнатылуы қажет. Энергетикалық блоктарды пайдалану кезінде олардың жүктеменің техникалық минимумында жұмыс жасай алу мүмкіндігі болуы қажет, ол үшін жұмыс жасап тұрған жабдықтың құрамын өзгертуге жəне жеке автоматтық реттеуіштерді сөндіруге рұқсат етіледі.

Реттеу диапазонының төменгі шегі мен жүктеменің техникалық минимумы өндірістік нұсқаулықта көрсетіледі жəне диспетчерлік қызметке хабарланады.

388. Реттеу диапазонының төменгі шегіне немесе жүктеменің техникалық минимумына сəйкес энергетикалық блокты жүктеуде жаңа бу мен өндірістік қыздырудан кейінгі бу температурасының төмендеуі дайындаушы зауыттардың берген жабдық температурасынан артық болмауы тиіс.

389. Реттеу диапазонында энергетикалық блок жүктемесін өзгертудің шекті жылдамдығы реттеуші диапозонындағы қуаты 160-800 МВт энергетикалық блок жұмысы барысында жүктеме өзгеруінің шекті мүмкін болатын жылдамдығы нормасының негізінде орындалуы тиіс.

390. Жаңа будың бірқалыпты қысымды жұмысы үшін жобаланған энергетикалық блоктар ар-найы сынақтарды жүргізуден жəне қазандықтарды дайындаушы-зауыттар режимімен келіскеннен кейін турбиналардың жоғары қысымды цилиндрлерінің (бұдан əрі – ЖҚЦ) реттеуші қысымының толық ашық бөліктерімен жылжымалы қысым режимінде пайдаланылуға жол беріледі. Бұл ретте жергілікті нұсқаулықтарға тиісті толықтырулар енгізіледі.

391. Блокты тұссыздандырылған қондырғылармен (бұдан əрі – БТҚ) жабдықталған жылыту энергетикалық блоктарында желілік жылытқыштың жылытатын бу конденсаты осы жылытқыш-тардың құбыр жүйесінің тығыздылығының бұзылуы кезінде ғана БТҚ арқылы бағытталады.

392. Түнгі уақыттағы резервтегі энергетикалық блоктарының тоқталымдары жабдықтардың суы-тылуынсыз жүргізіледі. Барлық энергетикалық блоктардағы будың аралық жылыту жүйесі, ал кіріктірме ысырмалары (бұдан əрі – КЫ) жəне кіріктірме сеператорларымен жабдықталған тура ағынды қазандықтарында КЫ бу қыздыру трактісінің барлық энергетикалық блоктарда булансыздырылуға жатады. Барабанды қазандықтарда, сондай-ақ толық өткізу сепараторы бар (бұдан əрі – ТӨС) тура ағатын қазандықтарда, жылытқыштың бу қыздырғыш беттеріне ыстық бу жинақтау коллекторларына конденсаттың тасталуын болдырмайтын технологиялық тəсілдер іске асырылады.

393. Энергетикалық блоктардың жабдықтары, іске қосу жəне электр схемалары, арматуралар, жылу оқшаулағышы, от жағу мен су шаруашылығы мен электр станциялары қанша уақыт тұрса да электр станцияларының кемінде екі энергетикалық блоктарын бір уақытта іске қосуды қамтамасыз ететін күйде болуы тиіс.

394. Энергетикалық блоктың мына жағдайларда іске қосылуына жол берілмейді: 1) осы Қағидаларға сəйкес негізгі жабдықтың іске қосылуына жол берілмейтін шарттарының болуы; 2) энергетикалық блоктың жабдықтарының тоқтауына əсер ететін бар кез келген технологиялық

қорғанысының жарамсыздығы; 3) жедел реттеу органдарын, сондай-ақ авариялық жағдайларды жою барысында қолданылатын

арматураларды қашықтықтан басқару құрылғыларының жарамсыздығы; 4) блоктық тұзсыздандырылған қондырғыларды іске қосуының дайын еместігі; 5) құбырлар жолдарының тіреуіштерінің жəне серіппелі ілмектердің зақымдануы. 395. ТҚЦ-мен жұмыс істеуші немесе конденсаторлардың кіріктіре орнатылған шоғырымен

жұмыс істейтін жылыту энергетикалық блоктары аварияға қарсы реттеуге тартылуы тиіс емес. 396. Қысымды реттеушілері қосылған энергетикалық блоктардың жұмысы турбинаның реттеуші

клапандарына («өзіне дейін» реттеуіштеріне) ықпал ететін турбина алдындағы бу қысымы егер энер-гия жүйесінің жиілігі мен кернеуін реттеу жүйесінің құрамына жатпаса жол берілмейді.

397. Энергия блоктарының қуаты мен жиілігі автоматты реттеу жүйесі жоқ болған (жұмыс істемей қалған) кезде, жиілігінің өзгеруіне байланысты турбина жүктемесінің жарамдылығы (жарамсыздығы) барысында персонал жаңа бу қысымын қайта қалпына келтіру мақсатында реттеу диапазоны шегінде қазандық жүктемесінің өзгеруіне жедел түрде кірісу қажет.

398. Энергетикалық блок қорғану əрекеттерімен немесе персоналмен жедел түрде мына жағдайларда тоқтатылуы тиіс:

1) моноблок қазандығының немесе дубль-блоктың екі қазандығының тоқтатылуы; 2) турбиналардың зақымдануына немесе осы Қағидалардың 418-тармағында көрсетілген (жаңа бу

температурасының жол берілмейтін деңгейге дейін төмендеуі немесе өндірістік қыздырудан кейінгі жағдайлардан басқа) жұмыс режиміндегі қауіпті бұзушылықтарымен байланысты турбиналарды ажырату;

3) ішкі зақымданушылық салдарынан энергетикалық блоктың трансформаторын немесе генера-торын ажырату;

4) барлық қоректендіру соғыларын ажырату; 5) қорек құбыржолдарында, бу құбырларында, даэратор корпусында тура сызат немесе жарылу

пайда болу; 6) қашықтықтан жəне автоматты басқару қондырғыларында немесе энергетикалық блокты

бақылаудың барлық өлшеу құралдарында қуаттың жоғалуы; 7) персоналға, жабдыққа жəне энергетикалық блок жабдықтарын қорғау схемасына енетін арма-

тураларды ажырататын қашықтықтан басқару тізбектеріне қауіп төндіретін өрт. 399. Энергетикалық блокты іске қосу мен тоқтатуды энергетикалық блоктың аға машинисті не-

месе қазандық-турбина цехының ауысым бастығы, ал күрделі жəне орта жөндеу жұмысынан кейін қазандық-турбина цехының бастығы немесе оның орынбасары басқарады.

400. Қолданыстағы энергетикалық блоктарында жобалық іске қосу схемаларын өзгерту: 1) жаңа схемалық шешімдер мен жабдықтарды дайындаушы зауыттармен келісілген іске қосу

режимдерін нысаналы сынау үшін; 2) типтік іске қосу схемасына жақындау немесе пайдалану сапасын жақсарту мақсатында іске

қосу схемаларын жаңарту кезінде жол беріледі.

Газ-турбиналық қондырғылар (автономды жəне БГҚ құрамында жұмыс істейтін)

401. Газ-турбиналық қондырғыларды (бұдан əрі – ГТҚ) пайдалану кезінде: 1) жүктеменің диспетчерлік кестесін сақтай отырып, негізгі жəне қосалқы жабдықтардың

жұмыстарының сенімділігі мен үнемділігі; 2) ГТҚ-ның техникалық шарттарына сəйкес номиналды параметрлерімен жұмыс істеу

мүмкіндігі; 3) компрессорлардың, турбиналар мен жылу алмасу аппараттарының ағынды бөліктерінің

тазалығын; 4) ауа мен газдың кеміп қалмауы, сондай-ақ отынның, май мен судың ағып кетпеуі қамтамасыз

етіледі; 402. ГТҚ-ны реттеу жүйесі мынадай талаптарды қанағаттандыруы тиіс: 1) тапсырылған электр жүктемесін тұрақты ұстап туру; 2) ротор айналымының номиналды жиілігі кезінде бос пайдасыз жүріс ГТҚ ұстау; 3) іске қосу мен тоқтату режимдерінде, сондай-ақ авариялық жағдайлар кезінде агрегаттарды

тоқтатуда ГТҚ-ның сенімді жұмысын қамтамасыз ету; 4) жүктеме өзгерген кезде ГТҚ жұмысының режимінің бірқалыпты өзгеруін қамтамасыз ету; 5) қауіпсіздік автоматын жұмыс істеуін болдырмайтындай ротор айналымының жиілігін ұстап

тұру, ең жоғарғы жүктемесінің нөлге дейін жедел түсіру кезінде (еркін күш турбиналары бар ГТҚ үшін жүктеме мəні техникалық шарттарда көрсетіледі);

6) турбина (турбиналар) алдында талап етілетін деңгейде газ температурасының авариялық қорғауды іске қосу кезінде жарамсыздығына алып келетін шекті мəніне дейін оның жоғарылауына жол бермейтін қажетті деңгейін сақтау;

7) 10 0С артық емес газ температурасын шектеу жүйесінің сезбеуі; 8) компрессорлардың помпажсыз жұмысын қамтамасыз ету; 9) номиналды білігінің шамамен 4-5 % генераторлық білігінің айналым жиілігін реттеудің

статистикалық əркелкілік деңгейінің болуы (нақты түрлері мен көлемдері бойынша ГТҚ-ны пайдалану жағдайын жақсарту үшін əркелкілік деңгейін арттыру мүмкіндігі техникалық шарттарда көрсетілуі тиіс);

10) статистикалық əркелкіліктің ең төменгі жергілікті деңгейі 2% төмен болмауы тиіс; 11) айналымның номиналды жиілігі 0,2 % артық емес кез келген жүктеме кезінде сезбеу. Айналымның қалыпты жиілігінен ауытқитын ГТҚ жұмысының мүмкіндігі мен ұзақтығы ГТҚ-

ның техникалық шарттарында регламенттеледі. 403. Реттеу жəне қорғау жүйелерінде пайдаланылатын температура бойынша импульс тракті

тетіктерінде орнатылған жəне температураны анықтауды қамтамасыз етуші аз инерциалы датчиктерімен (термоэлектр пирометрлері мен қажет болған жағдайда динамикалық түзетуге болатын басқа да өлшеу қондырғылары) орындалады.

404. Əрбір жану сатысынан кейін газ температурасының шектен тыс көтерілуінен қорғау құрылғылары ГТҚ-ға қойылатын техникалық шарттарында көрсетілген температура кезінде іске қосылуына бағытталуы тиіс.

405. Қауіпсіздік автоматы номиналдыдан 10-12 % астам роторлардың айналым жиілігін арттыру кезінде немесе ГТҚ-ға қойылатын техникалық шарттарында көрсетілген мəніне дейін іске қосылуы реттеледі.

406. ГТҚ пайдалану кезінде компрессорға сорып алынатын ауаның тозаңдауын төмендетуді қамтамасыз ететін жолдары жəне ауа қондырғыларына жеке немесе бөгде қалдықтардың түсуі мүмкіндігін шектейтін шаралар (бос алаңдарға шөп отырғызу, көгалды жайластыру, жолдарды ас-фальттау, суару құрылыстары) орындалады.

407. Ауаны тазарту жүйесі 0,3 мг/м2 артық емес орташа жылдық тозаңдану барысында ауамен ГТҚ-ның компрессорын қамтамасыз етуі тиіс, бұл ауада тозаң концентрациясы 20мкм артық көлемінде 0,03 мг/м3 жоғары болуы тиіс. Жылына 100 сағаттан артық емес (жоғары тозаңдану кезінде) қысқа мерзімге көлемі 30 мкм артық емес бөлшектермен 5 мг/м³ дейінгі тозаң концентрациясына жол беріледі. Пайдалану барысында ауа сүзгілерінің жай-күйі тұрақты бақыланып отыруы тиіс. Олардан май немесе басқа материалдардың ГТҚ-ның сору трактісіне шығарылуына жол берілмейді. Айына кемінде 2 рет ауа сүзгілері тозаң мен шламнан тексерілуі жəне тазартылуы тиіс (егер ГТҚ базалық ре-жимде істесе, онда оның жақындағы жоспарлы тоқтамында)

408. Ауаны сүзу жүйесі сүзгілердегі қысымның артуы немесе сүзгі камерасындағы артық қысымның пайда болуы кезінде автоматты ашылатын екі жақты əрекетті байпастық қақпақшалармен жабдықталады.

409. Ауа сүзгілері мен компрессорлардың ағынды бөліктерінің мұз басуына жол берілмейді. ГТҚ-ның ауаны тарату трактісі қажет болған жағдайда мұз басудың алдын алатын құрылғылармен жабдықталады.

410. ГТҚ-ның тоқтатушы жəне реттеуші қақпақшалары тығыз болуы тиіс. Қақпақшалар əрбір іске қосылар алдында толығымен, сондай-ақ егер зауыт нұсқаулығында қарастырылса күн сайын үздіксіз жұмыс барысында тек белгілі бөлігінде жүргізілуі тиіс.

ГТҚ-ның отын қақпақшаларының тығыздылығын тексеру күрделі жəне орта (регламенттік) жөндеу жұмысынан кейін визуалды бақылай отырып, сондай-ақ манометрлер бойынша жəне реттеуші қақпақшалардың роликтері мен жұдырықтарының арасындағы саңылаулардың көлемі бойынша реттеуші қақпақшалар алдында отын қысымының жоқ болуын бақылай отырып, ГТҚ-ның əрбір іске қосылуының алдында жүргізіледі.

411. Майды салқындатқыштарға дейін жəне кейін май құбырларында орнатылған ысырмалар мен қақпақшалардың сермелері резервтік жəне резервтік жəне авариялық май сорғыларының сору мен арыны желісінде жəне ГТҚ-ға май бактарынан майды авариялық құюдың, шығару сүзгілеріне дейін жəне кейін генератордың білігін тығыздау схемасында жұмыс тəртібімен пломбаланады.

412. ГТҚ генераторлары электр қозғалтқыш режиміне ауысқан кезде дереу ажыратылады, ол үшін генератордың кері қысымынан қорғау орнатылады. Бұл талап бос күш турбиналары бар ГТҚ-ға қолданылмайды.

413. Кез келген жылу күйінен ГТҚ-ны іске қосу мен үйлестіру автоматты түрде жүзеге асырыла-ды. Қайта орнатылатын бір білікті ГТҚ-ны жиілікті іске қосу егер іске қосудың автономдылығы талап етілмесе, тиристирлі іске қосу құрылғысымен жүзеге асырылады. ГТҚ-ның жоспарлы тоқтауы берілген бағдарлама бойынша автоматты түрде жүргізіледі.

414. ГТҚ-ның іске қосылуын ауысым басшысы, ал күрделі жəне орта жөндеуден, регламентті жұмыс жүргізуден кейін цех басшысы немесе оның орынбасары басқарады.

415. ГТҚ-ны іске қосу алдында жөндеуден жұмысынан кейін немесе 3 тəуліктен артық резервте тұрғаннан кейін технологиялық қорғану мен автоматика құралдарының, қосалқы жабдықтардың блокировкаларының, май жүйесінің, резервтік жəне авариялық май сорғыларының, бақылау-өлшеу құралдары мен жедел байланыс құралдарының қосылуына жарамдылығы мен дайындығы жүргізілуі тиіс. Бұл ретте айқындалған ақаулар жойылады.

416. ГТҚ-ның іске қосылуы мына жағдайларда: 1) қандай да бір қорғанудың жарамсыздығы немесе ажыратылуына; 2) газдың рұқсат етілетін температурасының артуына немесе турбиналардың таратуына алып

əкелуі мүмкін реттеу жүйесі ақауларының болуына; 3) май сорғыларының бірінің немесе олардың автоматты қосылу жүйесінің жарамсыздығына; 4) отын немесе май сапасының нормасынан, сондай-ақ белгіленген шектерінен төмен немесе

жоғары отын температурасы мен қысымы кезіндегі ауытқуына;5) ГТҚ-ның жылу немесе механикалық жай-күйінің бақыланған көрсеткіштерінен ауытқуына

жол берілмейді. Авариялық тоқтам мен бұрынғы іске қосу кезінде істен шығуынан кейін, егер бұл тоқтап

қалулар жойылмаса, ГТҚ-ның іске қосылуына жол берілмейді. Жану камераларында жағу алдында ГТҚ трактілері сұйық отынмен жұмыс істеу кезінде кемінде

2 минут жəне іске қосу құрылғысымен роторды айналдыру кезінде газ тəрізді отынмен жұмыс істеуде 5 минут желдетіп алынады.

ГТҚ-ны іске қосудың əрбір сəтсіз талпыныстарынан кейін сұйық отынмен жұмыс істеу кезінде трактілерді алдын ала желдетіп алусыз кемінде 4 минут жəне газ тəрізді отын жұмыс кезінде 10 минут отынды жағуға жол берілмейді.Тракті компоненттеріне, отын түрі мен ГТҚ түрлеріне байланысты желдетудің нақты ұзақтығы пайдалану жөніндегі нұсқаулықта көрсетіледі.

417. Іске қосу мынадай жағдайларда қорғану əрекетімен немесе персоналмен жедел тоқтатылады: 1) іске қосу операцияларының белгіленген бірізділігінің бұзылуы; 2) іске қосу кестесі бойынша газ температурасының шектен тыс көтерілуі; 3) іске қосу құрылғылары жүктемесінің шектен тыс артуы; 4) іске қосу құрылғысы ажыратылғаннан кейін нұсқаулықта қарастырылмаған жайма білігінің

айналым жилігінің төмендеуі; 5) ГТҚ компрессорларындағы помпажды құбылыстар. 418. ГТҚ мына жағдайларда қорғану əрекетімен немесе персоналмен жедел тоқтатылады:1) турбина (турбиналар) алдында газ температурасының шектен тыс көтерілуі; 2) ротор айналым жиілігінің шектен тыс жоғарылауы;

3) жоғары қысымды май немесе жылу құбырларында сызаттардың немесе жарылудың анықталуы;

4) компрессорлар мен турбиналардың роторлары қатысымды орын ауыстыруы мүмкін емес білік жылжуы;

5) майлау жүйесіндегі май қысымының немесе май багіндегі деңгейінің шектен тыс төмендеуі, сондай-ақ кез келген мойынтірекпен майды ағызудағы май температурасының немесе ортнықты орнатылған мойынтіректің кез келген қалпының температурасының шектен тыс көтерілуі:

6) турбомашиналар мен ГТҚ аппараттарының ішінен металл дыбыстарының (шықырлау, тар-сыл) ерекше шудың естілуі;

7) осы Қағидалардың 429-тармағында көрсетілген мəнінен жоғары мойынтіректік тіреуіштерінің дірілінің өсуі;

8) мойынтіректерден немесе турбомашиналардың немесе генераторлардың соңғы тығызда-луынан ұшқын немесе түтіннің пайда болуы;

9) май немесе отынның тұтануы жəне қолда бар құралдармен жедел түрде өртті сөндірудің мүмкін еместігі;

10) жану камераларындағы немесе газ құбырларындағы жарылыс (тарсыл); 11) сұйық немесе газ тəрізді отын қысымының шектен тыс төмендеуі, жану камераларындағы

факелдің сөніуі; 12) реттеу жəне автоматтандыру құрылғыларындағы немесе барлық бақылау-өлшеу

құралдарындағы кернеудің жоғалуы; 13) зақымдану салдарынан турбогенератордың ажыратылуы; 14) компрессорлар помпаждарының туындауы немесе помпаж шегіне шектен тыс жақындауы; 15) компрессордағы ауа қысымының жол бергісіз өзгеруі. ГТҚ-ның ажырытылуымен бір уақытта қорғаудың немесе персоналдың іс-əрікетімен турбогене-

ратор ажыратылады. 419. ГТҚ электр станцияларының техникалық басшысының шешімі бойынша мынадай

жағдайларда тоқтатылады: 1) егер бұзушылық себептерін тоқтаусыз жою мүмкін болмаса, ескерту сигнализациясының да-

былы соғылған кезде пайдаланудың қалыпты режимін немесе қосалқы жабдықтың қалыпты жұмысын бұзу;

2) тоқтату, реттеу жəне помпажға қарсы тұру клапандарының қажалуы; 3) егер жүктеменің күшімен ГТҚ жұмысы кезінде мұз ерітілмесе, ауа сору құрылғысының мұз

басуы; 4) егер ГТҚ-ның жұмыс режимінің өзгеруімен бұл температураны төмендету мүмкін болмаған

жағдайда, турбиналардың, жану камерасының, өту құбыржолдарының корпустарының сыртқы бетінің температурасының шектен тыс өсуі;

5) газдың өлшенетін температурасының теңсіздігін шектен тыс артуы; 6) жоғары қысымды компрессорлар алдында, сондай-ақ қарапайым сумен жабдықтаудың

бұзылуы кезінде ауа температурасының шектен тыс көтерілуі; 7) жеке қорғану немесе жедел бақылау-өлшеу құралдарының жарамсыздығы кезінде. 420. Егер ГТҚ параметрлерінің қауіпті өзгерісі болмаса желілік судың регенераторларында неме-

се жылытқыштарында шөгінділердің жануы кезінде қондырғы жылуалмасу бетінің салқындауын қамтамасыз етуі үшін тоқтатылады.

Тоқтатылмаған ГТҚ-да шөгінділердің жануы кезінде өртке қарсы қондырғылар қосылады. 421. ГТҚ ажыратылғаннан кейін отын коллекторлары мен ернемектерді (оттықтар) ауамен неме-

се инерттік газбен үрлеу көзделген, жүргізілген орындарда трактілердің тиімді желдетілуі қамтамасыз етіледі. Желдету аяқталғаннан кейін сорушы жəне (немесе) пайдаланылған трактілер жабылады. ГТҚ-ның сууы кезінде желдетудің ұзақтығы мен мерзімділігі жəне роторлардың бұралуы пайдалану жөніндегі нұсқаулықта көрсетіледі.

422. Электр станцияларында ГТҚ-ға техникалық қызмет көрсету регламенттері, регламент жұмысының орындалуының технологиясы мен мерзімділігі белгіленеді.

423. Техникалық қызмет көрсету регламенті мыналарды көздейді: 1) пайдалану жөніндегі нұсқаулықта көрсетілген орындарда, турбо машиналар мен аппараттар-

ды бұзбай-ақ, егер бұл зауыттық нұсқаулықда қарастырылса арнайы оптикалық немесе талшықты-оптикалық құралдардың қолданылуымен визуалды диагностиканы;

2) техникалық жуу құралдарының ерітінділері мен жұмсақ абразивтеді қолдана отырып турбо-машиналар мен аппараттарды бұзбай-ақ су жүретін бөліктерінен шөгінділерді жүйелі түрде жойып отыруды;

3) ауа мен газдың негізгі параметрлерінің, іске қосу құрылғысының отыны мен жүктеме қысымының іске қосудың есептік кестесіне сəйкестігін тексере отырып ГТҚ-ны бақылау мақса-тындағы автоматты іске қосуымен қоса, қорғау мен автоматты басқару жүйесінің жұмысын тексеру;

4) отын ернемектерінің жəне олардан шығардағы отынның тозаңдану бұрышының тұмшалануын, өнімділігін қарау жəне тексеру;

5) резервтік жəне авариялық май сорғыларын жəне автоматты қосу құрылғыларын тексеру; трактілер, клапандар, шиберлер мен арматуралардың тыздылығын тексеру;

6) отын сорғыларымен жəне техникалық сумен жабдықтау жүйесінің сорғыларын қарау жəне тексеру;

7) май, отын жəне су сүзгілерін қарау жəне тазалау; 8) электр станцияларының аумағында жəне оған іргелес жатқан аумақтарда машина залының

ішіндегі шудың болу тиімділігін қайта қалпына келтіру; 9) арылатын газдағы атмосфераны ластаушы қалдықтардың концентрацияны шектейтін жабдық

тиімділігін тексеру. 424. Пайдалану үдерісінде байқау құралдарын бақылау негізінде: 1) ГТҚ қуаттылығының есептік жəне нормативтік сəйкестігін; 2) компрессорлардың ластану жəне тұрақтылық қорларының деңгейін; 3) жылуалмасу аппараттарының тиімділігін; 4) турбиналарға кірудегі немесе шығудағы өлшенетін газ температураларының əркелкілігін; 5) отын жəне ауа (газ) қысымы, сондай-ақ негізгі жерлердегі май температурасы мен қысымын; 6) турбиналардың, компрессорлардың, турбогенераторлардың жəне қоздырғыштардың дірілін; 7) есептілік жəне нормативтік үнемділігінің сəйкестігін.Паспортта берілген параметрлерінен бақыланатын қамтитын параметрлік жəне діріл диагности-

касы жүргізіледі, параметрлерінің ауытқуының шектік мəндері дайындаушы зауыттардың берген не-месе жеткізуге қойылатын техникалық талаптарында көрсетілген мəнінен аспауы тиіс.

425. Айналым жиілігінің артуынан ГТҚ-ны реттеу жəне қорғау жүйесінің барлық тексерістері мен сынақтары дайындаушы зауыттардың нұсқаулықтарына сəйкес орындалады.

426. Турбиналардағы газ температурасының көтерілуінен қорғауын тексеру 4 айда кемінде 1 рет немесе турбиналардың жұмыстары тоқтап қалған кезде бас инженердің рұқсатымен жүргізіледі.

427. ГТҚ-ны реттеу жүйесінің жұмысын тексеру турбогенераторды желіден ажырату арқылы жүктемені тез түсіруімен:

1) монтаждаудан кейін пайдалануға ГТҚ-ның қабылданған кезінде; 2) ГТҚ-ның динамикалық сипаттамасын өзгертетін немесе реттеу жүйесінің статистикалық жəне

динамикалық сипаттамасын өзгертетін қайта жаңғыртудан кейін; 3) пайдалану үдерісінде немесе жөндеу жұмысы кезінде (табылған кемшіліктер жойылғаннан

кейін) реттеудің статистикалық жəне динамикалық сипаттамасының айтарлықтай өзгерістері анықталған кезде жүргізіледі.

428. Мерзімді жұмыс істейтін ГТҚ əрдайым іске қосылуға дайын болуы тиіс. Егер олардың жұмысқа қосылуы талап етілмесе, жабдықтар мен осындай ГТҚ жүйелерінің жарамдылығы ауысымда 1 рет тексеріледі, ал ацетаттың тиелуі бақылау мақсатындағы автоматты іске қосу айына 1 рет жүргізіледі.

429. ГТҚ-ны пайдалану кезінде турбиналардың, компрессорлардың, турбогенераторлардың жəне қоздырғыштардың мойынтіректік тіреуіштерінің діріл жылдамдығының орташа шаршы мəні 4,5 мм-с-1 артық болмауы тиіс немесе дайындаушы зауыттардың белгілеген мəнінен аспауы тиіс.

Дірілдің нормативтік мəнін арттыру кезінде 30 тəуліктен астам мерзім ішінде оны төмендету ша-ралары қолданылады.

7,1 мм-с-1 жоғары діріл кезінде ГТҚ-ны 7 тəуліктен артық пайдалануға жол берілмейді, ал 11,2 мм-с-1 дірілі кезінде турбина қорғау əрекетімен немесе қолмен ажыратылады.

Егер орнатылған режимде бір ротордың екі тіреуішінің немесе аралас тіреуіштерінің немесе бір тіреуіш дірілінің екі компоненттерінің айналым жиілігінің дірілі кенеттен бір уақытта кез келген бастапқы деңгейінен 1 мм-с-1 жəне одан артық өзгерген кезде ГТҚ жедел түрде тоқтатылады.

Егер 1-3 тəулік ішінде мойынтірек тіреуіштерінің бірінің дірілінің кез келген компоненттері 2 мм-с-1 жəймен өссе, ГТҚ тоқтатылады.

Энергетикалық қондырғылар құрамында жұмыс істейтін авиациялық жəне кеме газ-турбиналық қозғалтқыштарының діріл жай-күйі жеткізуге қойылатын техникалық талаптары бойынша анықталады. Алайда бұл ретте қозғалтқыштар көрсетілген деңгейінен жоғары жабдықпен байланысты діріл тудыруы тиіс.

430. ГТҚ-ның əрбір білігі үшін ротордың қалыпты айналымнан шығу ұзақтығы жəне электр қозғалтқыштың білік айналдыратын құрылғысының электрлік ток күшінің номиналды мəні анықталады.

Барлығы роторлар жүрісінің ұзақтығы мен ток күші барлық ГТҚ тоқтап қалған кезде қоста өлшенеді жəне тəуліктік ведомосте тіркеледі. Қалыптыға қарағанда электр тогының күші немесе жүріс уақытынан ауытқуы кезінде, сондай-ақ бөгде шу пайда болған кезде ауытқу себептері айқындалады жəне оларды жою шаралары қолданылады.

431. Ұзақ резервке ГТҚ-ны шығару кезінде оны консервациялау шаралары қолданылады. Кон-сервациялау талап етілетін тоқталыстың ұзақтығы, тораптарды жəне технологияны консервациялауға жататын тізімбесі мен оны өткізу ГТҚ-ға қойылатын техникалық шарттарда көрсетіледі.

432. Орта жəне күрделі жөндеу жұмысының мерзімділігі ГТҚ жұмысының режимі мен ұзақтығына, іске қосылуы мен жабдықтың нақты жай-күйін есепке ала отырып пайдалынылатын отынның санына байланысты техникалық талаптарға сай белгіленеді немесе оны дайындаушы зауыт анықтайды.

Технологиялық үдерістерді басқару жүйелері433. Технологиялық үдерістерді басқару жүйесі, соның ішінде ТҮ БАЖ, пайдалану кезінде: 1) энергетикалық жабдықтардың техникалық жай-күйін бақылауды; 2) технологиялық параметрлерін автоматты реттеуді; 3) технологиялық жабдықты автоматты қорғауды; 4) берілген алгоритмдер бойынша жабдықтарды автоматты басқаруды; 5) технологиялық жəне авариялық сигнализацияны; 6) реттеуші жəне тиекті арматураларды қашықтықтан басқаруды қамтамасыз етеді.Технологиялық жабдық қосылып тұрған кезде ӨҚ, бақылау мен ақпаратты жеткізу, автоматты

реттеу, технологиялық қорғау мен сигнализация, логикалық жəне қашықтықтан, техникалық диагно-стика құралдары мен бағдарламалық-техникалық кешендері əрдайым жұмыс істеп тұрады (жоба көлемінде) жəне жұмыстың берілген қызметтерінің орындалуы мен сапасын қамтамасыз етеді.

434. Басқару жүйесіне қызмет көрсететін персонал осы жүйелердің жарамды күйінде ұсталуын, олардың жұмысқа дайын болуын, техникалық қызмет көрсету мен жөндеу жұмысының уақтылы жүргізілуін, сенімділігі мен пайдалану тиімділігін арттыру іс-шараларының жүргізілуін, қосалқы құралдар мен материалдардың болуын қамтамасыз етуі қажет.

Технологиялық жабдықтарға қызмет көрсететін персонал басқару жүйесін уақытылы енгізу жəне тиімді пайдалану қажет.

Басқару жүйесінің қондырғыларының сыртқы бөліктерінің сақталуы мен тазалығын қадағалауды басқару құрылғылары орнатылған цехтардың, аудандардың энергетикалық объект учаскілерінің жедел персоналы жүргізеді.

435. Технологиялық процестерді басқару жүйелері қызмет көрсетуге, жөндеу мен қалпына келтіру жұмыстары үшін ең аз еңбек шығынын келтіретін техникалық құралдарды пайдалана отырып, нормативтік-техникалық құжаттарда белгіленген көлемде орындалады.

436. Жүйесінің электрлік қоректендіру басқару тұтынушылардың топтары бойынша жүзеге асы-рылады: технологиялық қорғаулар мен олардың датчиктері, қашықтықтан басқару мен блоктау құрылғылары, технологиялық бақылау құралдары мен олардың датчиктері, авариялық ескерту сигнализациясының құрылғылары, өртті табу мен сөндіру жүйелері, есептеу техникасының құралдары мен олардың датчиктері.

Есептеу техникасы құралдарынан басқа тұтынушылардың барлық топтары технологиялық қағидаттар бойынша: қазандық жəне турбина бөлімдеріне арналған болып шағын топтарға бөлінеді.

Шағын топтар мен топтарға бөліп тарату зақымданған учаскелерді селективті ажырату мен негізгі жабдықтардың жұмысын тоқтатпай-ақ электр қоректену желісінің элементтерін жөндеуді қамтамасыз ететін қорғанудың дербес аппараттары арқылы жүзеге асырылады.

Блок қондырғылары үшін кернеуі 220/380 В жедел ток көздері ретінде энергетикалық блоктың жеке мұқтаждық тарату қондырғысы (бұдан əрі – ӨМТҚ) 0,4 кВ шиналары резервтелмейтін көрші энергетикалық блокты немесе ӨМТҚ 0,4 кВ жеке мұқтаждықтарының тарату қондырғыларының ши-насы болып табылады.

Сигнализацияның əрекеті қоректендірудің толығымен шығыны болған кезде, тұтынушылардың кез келген топтарына да, енгізудің біреуіне де қамтамасыз етіледі.

Резервтік электр қоректендіруді автоматты қосу құралдарының түзетілуі, басқару құрылғылары мен сигнализация құрылғыларының жарамдылығы, қуат көзінің болуы энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекіткен кесте бойынша тексеріледі.

437. Технологиялық цехтардың үй-жайларындағы техникалық құралдардың орналасқан жерле-ріндегі қалыпты жағдайларда температурасы шамамен +10 – +50 0С, салыстырмалы ылғалдылығы 90 % аспайды. Технологиялық жабдықтардың жарылуын сипаттайтын авариялық режимдегі температу-расы мен салыстырмалы ылғалдылығы сəйкесінше 75 0С жəне 100 % жол беріледі.

ТҮ БАЖ-ды бақылау мен басқару жүйесінің техникалық құралдары орналасқан басқару қалқанының үй-жайларындағы температура мен салыстырмалы ылғалдылығы сəйкесінше 25 0С жəне 40-80 % жоғары болмауы тиіс. Ауаны желдету жүйесінің жарамсыздығын негіздеген авариялық ре-жимде көрсетілген параметрлер сəйкесінше 35 0С жəне 90 % болуы мүмкін.

Ауаны желдету жүйесі техникалық құралдардың, басқару жүйелерінің сенімді қызмет атқаруын қамтамасыз ететін күйде сақталуы тиіс.

438. Шкаф тəрізді қақпалар жерге тұйықталуы, нық нығыздалуы тиіс, əрдайым жарықтан-дырылады, 12 жəне 220 В арнайы розеткаларының болуы тиіс. Қақпалардың есіктері құлыпталады.

Штепсельді розеткалар құрылысты жарықтандыру желісіне қосылады. Жергілікті құралдар, жылыту құрылғылары, блок қақпаларының жедел емес контурының

панельдері, қорғау аппаратурасының панелдері мен бастапқы өңдегіш құрастырмасы арасындағы теле-фон байланысы мен басқарудың жедел қалқанымен байланысты құралдары жарамды күйде болуы тиіс.

439. Панельдерге, пульттерге орнатылған аппаратураларда жəне бастапқы түрлендіргіштерде, тиекті арматурада жəне қысқыш құрастырмаларында аппаратураның белгіленуі туралы жазба болуы тиіс.

Қақпалар, өтпелі қорапшалар, орындау механизмдері, барлық қысқыштар мен оған үйлесетін кəбілдер, сымдар мен кəбілжелілері, сондай-ақ құбыр арқылы жалғастырылатын байланыстырушы (импульсті) желілер таңбалануы тиіс.

440. Қақпа қондырғыларында, бастапқы өңдеу мен атқарушы механизмдерінде қызмет көрсету алаңдары болуы тиіс.

441. Қысымды жəне өлшеу кəбілдік желілерінің көлемі мен тексеру мерзімділігі Қазақстан Рес-публикасы заңнамасымен қойылған талаптарға сəйкес орындалады.

Күш беретiн жəне өлшеу кəбілдік желiлерiн оқшаулауы тексерудің көлемі жəне мерзiмдiлiгi осы Қағидалардың (7-тарауының 7.8 жəне 7.9-параграфтары) талаптарына сəйкес болуы тиіс.

Бір кəбілде өлшеу тізбектері мен күш беретін жəне басқару тізбектерін біріктіруге жол берілмейді.

442. Кəбілдердің өту жолдары мен үй-жайларды бөліп тұратын қабырғалар арқылы импульстік желілерді тығыздау жəне кəбілдердің қосылуы мен қалқанға импульстік желілері мен панельдері өртке қарсы тұру талаптарына сəйкес тығыздаумен немесе тұмшалаумен қамтамасыз етіледі. Ты-ғыздау дың жай-күйін тексеру күрделі жөндеу жұмысынан кейін жəне қажеттілік бойынша жүргізіледі.

443. Импульстік желілер тығыз болуы тиіс. Күрделі жөндеу жұмысынан кейін барлық импульстік желілер үрленеді. Ауаның немесе шламның кіріп кетуі мүмкін желілер жергілікті нұсқаулықта белгіленген мерзімділігімен үрленеді.

Іріктелген құрылғыларды пайдалану кезінде бастапқы тиекті органдар жабдықпен жұмыс істеу кезіндегі импульстік желілерді ажырату мүмкндігін қамтамасыз етеді. Бастапқы тиекті органдардың жөндеу жұмысы мен олардың барлық операцияларын (ашу, жабу) технологиялық жабдық бойынша қызмет көрсететін персонал жүзеге асыруы қажет.

444. Техникалық қызмет көрсету, ағымдағы мен күрделі жөндеу жұмысының құралдарын басқару энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекіткен жəне зауыттық нұсқаулықтар мен техникалық қызмет көрсету мен жөндеу жұмысының мерзімі мен құрамының нормативтерінің негізінде құрастырылған кесте бойынша ұйымдастырылады. Ақпараттық жəне ЭЕМ кешеніне енетін техникалық құралдарды жөндеу зауыттық технология бойынша мамандандырылған кəсіпорындарда жүзеге асырылады.

445. Монтаждаудан немесе қайта жаңғыртудан кейін технологиялық қорғануды пайдалануға енгізу энергетикалық объектінің техникалық басшысының өкімі бойынша орындалады.

446. Тұрақты пайдалануға енгізілген технологиялық қорғану олар орнатылған жабдықтардың барлық жұмыс уақытында қосылады.

Мынадай жағдайларда қорғану істен шығарылады: 1) қорғануды ажырату қажеттілігі, негізгі жабдықты пайдалану жөніндегі нұсқаулықпен

анықталғандағы жабдықтың өтпелі режимде жұмыс істеген кезде;

2) қорғанудың анық жарамсыздығы кезінде. Техникалық басшыға хабарлай отырып, электр станциясының ауысым басшысының өкімі бойынша ажыратылады жəне жедел құжаттамаға жазбамен ресімделеді;

3) энергетикалық объектінің техникалық басшысының бекіткен кестесіне сəйкес мерзімді тексе-ру үшін, қорғауға қосылған тізбектерде жөндеу жəне қалпына келтіру жұмыстарын жүргізуге жол берілмейді.

447. Технологиялық жабдықтар резервін қорғау мен автоматты қосу құрылғыларының атқаратын операцияларын тиісті технологиялық цех персоналы мен осы құралдармен қызмет көрсетуші персо-нал кемінде 3 тəуліктен астам тұрғаннан кейін жабдықтарды іске қосу алдында немесе егер жұмыс тоқтап тұрған кезде 3 тəуліктен кем мерзім ішінде жөндеу жұмыстары жүргізілсе, тексеруі қажет. Атқарылатын операцияларды тексеруге жол берілмеген кезде агрегаттың жылулық жағдайына байла-нысты атқарушы органдарға əсер етпей қорғануды тексеру жүргізіледі.

Жабдық жұмысына əсер ететін қорғануды сынау қорғанысты байқау жабдықта барлық жұмыстарды аяқтағаннан соң жүргізіледі.

448. Технологиялық қорғану құралдары (бастапқы өлшеу түрлендіргіштері, өлшеу құралдары, қысқыш құрастырмасы, кілттер мен ауыстырып-қосқыштар, импульстік желілердің тиекті арматура-сы) сыртқы айырым белгілері болуы тиіс (қызыл түс жəне тағы басқалары).

Қорғау панельдерінің екi жағында жəне оларға орнатылған аппаратурада оның белгіленуін көрсететін жазу болуы тиіс. Аспап шкалаларында қорғануды жүзеге асыратын құрылғылардың белгiлері болуы тиіс.

449. Жарамсыздану мерзімін тоқтату мəнін қосатын қорғау жұмысының алгоритмдері дайындау-шы зауытпен анықталады. Жабдықтарды қайта жаңғырту кезінде немесе дайындаушы зауыттардың мəліметтері жоқ болған кезде уақытты ұстап тұру сынақ нəтижелерінің негізінде белгіленеді.

Орнатқышты өзгертуге арналған (тіркейтін аспаптардан басқа) құрылғылар пломбалану қажет. Пломбаларды алу қорғау құралдарымен қызмет көрсетуші жұмысшылардың ғана оперативтік журналға осы туралы жазбасымен жол беріледі. Қорғану құралдары тек ажыратылған кезде ғана пломбаларды алып тастауға жол беріледі.

450. Жабдықтардың ажыратылуына əкелетін технологиялық қорғану олардың іске қосылуының бірінші себебін анықтайтын құралдармен жабдықталады.

Ең бірінші себептерді тіркеушілерімен қоса, қорғаныстың жарамсыздығын анықтайтын құралдар қорғалатын жабдықтардың жұмыстарының барлық кезеңдерінде пайдалануда болуы тиіс.

Барлық қорғанысты жарамсыздандыру кезінде, сондай-ақ олардың бас тартулары ескерілуі тиіс, ал себептері мен жарамсыздығының түрлері талдануы тиіс.

451. Пайдалануға енгізілген реттеушілер нормативтік-техникалық құжаттарда регламенттелген технологиялық параметрлерді қолдауды қамтамасыз ететін күй болуы тиіс.

Жарамды автоматты реттеуіштерді ажырату пайдалану жөніндегі нұсқаулықта көрсетілген жағдайларда ғана жол беріледі.

452. Технологиялық жабдық осы Қағидалардың талаптары мен автоматтандырылған жабдықты дайындаушы зауыттардың техникалық шарттарына сəйкес болуы тиіс.

453. Пайдалануға берілген реттеуішінің əрбір контуры бойынша электр станцияларында жөндеу жұмысынан кейін оның қалпына келтіру немесе істен шыққан аппаратураны ауыстыру үшін қажетті мəліметтер болуы керек.

454. Басқарудың технологиялық алгоритмдерін жөндеуден немесе түзетуден кейін логикалық басқару құралдарын пайдалануға енгізу энергия обектісінің техникалық басшысының өкімімен жүргізіледі.

455. Пайдалануға берілген логикалық басқару құралдары тиісті технологиялық бағдарлама-лардың (алгоритмдердің) орындалуын қамтамасыз ететін күйде болуы тиіс. Логикалық басқару құралдарының жұмыс қабілеттілігін тексеру сыртқы тізбектердегі де, шкафтардағы да жөндеу жұмыстарының аяқталуынан кейін жүргізіледі. Атқару операцияларын тексеруге жол берілмеген кез-де логикалық басқару құралдарының жұмыс қабілеттілігін тексеруді 3 тəуліктен астам уақыт тұрған жабдықтың іске қосылуы алдында басқару құралдарымен қызмет көрсететін персонал жүргізуі қажет.

Егер технологиялық жабдықтардың жұмыстары тоқтап тұрған кезде логикалық басқару құралдарының тізбегінде 3 тəуліктен аз уақытқа жөндеу жəне ретке келтіру жұмыстары жүргізілсе жəне егер орталық бөліктерінің шкафтарында бұрын ұқсас жұмыстар жүргізілсе логикалық басқару құралдарының жұмыс қабілеттілігін тексеруді технологиялық цех персоналы мен тоқтатылған жабдықтың атқару органдарының ықпалымен басқару құралдарымен қызмет көрсететін персонал жүргізеді.

Жабдықтың жылулық күйіне байланысты атқару операцияларын тексеруге жол берілмеген кезде логикалық басқару құралдарын тексеру атқарушы органдарға ықпал етпей-ақ жүзеге асырылады.

Жұмыс қабілеттілігін тексеру көлемі мен тəртібі энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекіткен нұсқаулықпен регламенттеледі.

456. Логикалық басқару құралдарының атқару (сыртқы) тізбектеріндегі жұмыс істеп тұрған жабдықты жөндеу жəне ретке келтіру жұмыстарын жүргізуге жол берілмейді.

Логикалық басқару құралдарының шкафтарында ретке келтіру жұмыстары олардан атқару тізбектері ажыратылған жағдайда рұқсат етіледі. Атқару тізбектерін логикалық басқару құралдарына қосу тек қана тоқтатылған жабдыққа ғана жол беріледі.

457. Пайдалануға берілген логикалық басқару құралдарының технологиялық алгоритмдерінің барлық өзгерістерін энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекітеді.

458. Егер жоба бойынша қарастырылған реттеушілер, логикалық басқару құралдары, ТҮ БАЖ қызметтері технологиялық жабдықты игеру үшін белгіленген мерзім ішінде пайдаланылуға берілмесе, енгізуден бас тарту себептерінің көрсетуімен негізделген техникалық шешімдер мен жобаны жөндеуде жобалау ұйымдарының тапсырмалары ресімделеді.

Жылу электр станциялары мен жылу желілерінің су дайындауы жəне су-химиялық режимі459. Су дайындау қондырғыларын пайдалану режимі мен су-химиялық режимі электр станцияла-

ры мен жылу желілерінің су дайындау, жылу энергетикалық жəне желі жабдықтарының ішкі қабаттарының коррозияға, сондай-ақ жылу жеткізу қабаттарында қақ пен шөгінділердің, электр станция-лары мен жылу желілерінің құбырларында жəне жабдықтарында шламның, турбинада шөгінді лердің пайда болуын тудырған зақымданушылығы мен үнемділігінің төмендеуінсіз қамтамасыз етуі тиіс.

460. Электр станциялары мен жылу желілерін пайдаланатын ұйымдардың жабдықтарының су-химиялық режимін ұйымдастыру мен бақылауды химиялық цехтың персоналы (зертханалар мен тиісті бөлімшелер) жүзеге асырады.

Су дайындау қондырғылары мен конденсаттарды тазалау үшін орнатылған қондырғылардың жұмыстарына, сондай-ақ электр станцияларының (жылу желілері) су-химиялық режиміне ықпал етуі мүмкін жабдықтың жобалау схемасы мен құрылымының өзгерісі белгіленген тəртіпте аккредиттеуден өткен жобалау немесе басқа да ұйымдармен негізделеді.

Су мен бу сапасының төмендеуін тудыруы мүмкін кез келген жабдықты жұмысқа қосу жəне ажырату химиялық цехпен (зертханалармен немесе тиісті бөлімшелерімен) келісіледі.

Жабдықтардың ішкі тексеруі, шөгінді сынамалармен іріктеу, құбырлардың үлгілерін кесу, тексе-ру актілерін жасау, сондай-ақ су-химиялық режиммен байланысты авариялар мен олқылықтарды тек-серу химиялық цех (зертханалар мен сəйкес бөлімшілер) персоналының қатысуымен тиісті технологиялық цех персоналы орындауы қажет.

461. Су дайындау жəне су-химиялық режимдердің жаңа əдістерін қолдану белгіленген тəртіпте мамандандырылған техникалық жəне аккредиттеуден өткен жобалау ұйымдарымен негізделеді.

Суды дайындау жəне тазалау мақсатындағы суды өңдеу 462. Реагенттердің қоймасымен қоса, барлық қосалқы жабдықтары бар су дайындау

қондырғылары жөнделеді жəне жылу энергетикалық жабдықты іске қосу алдында тазалауға дейін 2 ай бұрын іске қосу жұмыстары үшін тапсырылады.

Турбиналардың конденсаттары мен ластанған конденсаттарды тазалау қондырғылары мен суды өңдеу қондырғылары жөнделуі жəне энергетикалық блокты (қазандықты) іске қосуға дейінгі 2 ай ішінде іске қосуды жөндеуге берілуі жəне оны іске қосқанда бірге қосылуы қажет.

Тұссыздандырылған су қоры мен конденсаттың жалпы станциялық бактері электр станцияларының бірінші энергетикалық блоктарының (қазандықтың) жабдықтарын іске қосар алдын-да тазалауға дейін коррозияға қарсы қабатын төсей отырып жөнделеді.

463. Су дайындаудың технологиялық процестерінің механикаландыру мен автоматтандыру, кон-денсатты тазалау, сондай-ақ тазалау мақсатында суды өңдеу құрылғылары мен автоматты химиялық бақылау құралдары тиісті қондырғылар мен агрегаттарды іске қосқан кезде өз жұмысын бастайды.

464. Жабдықтарды, құбыржолдары мен су дайындау қондырғыларының арматураларын жəне конденсатты тазалау қондырғыларын, сондай-ақ беткі қабаттары коррозиялық активті ортамен байла-нысты құрылыс құрылымдарын пайдалануға коррозияға қарсы қабатының осы бетінде орындалған кезде немесе олардың коррозияға төзімді материалдардан дайындалса ғана жол беріледі.

465. Су дайындау қондырғыларының, конденсаторларды тазалау мен тазалау мақсатындағы суды өңдеу қондырғылары жабдықтарының күрделі жөндеу жұмысы 3 жылда 1 рет, ал ағымдағы жөндеу жұмысы қажеттілігіне қарай, сүзу материалдарының деңгейлерін өлшеу жылына 2 рет жүргізіледі.

466. Дайындаушы-зауыттардың техникалық шарттарының талаптарына сəйкес келмейтін реа-генттер мен сүзу материалдарын энергия кəсіпорындарда пайдалуға жол берілмейді.

467. Реагенттерді сақтау, дайындау жəне дозалау тəртібі, оларды қолдану технологиясы дайындаушы-зауыттардың ұсынысы негізінде энергетикалық кəсіпорындардың əзірлеген арнайы нұсқаулығында беріледі.

468. Өте жоғары сындарлы қысымды энергия блоктарында мынадай су-химиялық режимдерді қолдануға жол беріледі: гидразинді-аммиакты, нейтральді-оттекті, оттекті-аммиакты, гидразинді.

469. Табиғи айналымды қазандықтарда фосфат ерітіндісін қазандықтың барабанына жеткізе отырып, қазандық суын фосфаттау ұйымдастырылады. Қазандық суының рН мəні қышқыл натр ерітіндісімен тазаланады. Қысымы 40-100 кгс/см2 (3,9-9,8 МПа) қазандықтарда фосфаттаудың орнына қазандық суын трилонды өңдеуді қолдануға рұқсат беріледі.

470. Қысымы 70 кгс/см2 (7 МПа) дейінгі қазандықтарда қоректік судан термиялық деадерацияға қосымша оттегіні тереңірек жою қажет болған кезде қоректік суды натрий сульфитімен немесе гидра-зинмен өңдеуге болады.

Қысымы 70 кгс/см2 (7 МПа) жəне одан жоғары қазандықтарда конденсатты немесе қоректік суды өңдеу гидразинмен (қышқыл су-химиялық режимді қазандықтардан жəне буда гидразиннің болуына санитариялық орган тыйым салған жағдайдағы тамақ, микробиологиялық, фармацевтикалық жəне басқа да өнеркəсіп кəсіпорындарына буды жеткізу қазандықтарынан басқа) немесе пайдалануға рұқсат етілген басқа да реагенттермен жүргізіледі.

Қоректік судың қажетті рН мəнін ұстап тұру аммиакты енгізумен жүзеге асырылады.

Химиялық бақылау471. Электр станцияларында химиялық бақылау: 1) коррозияға, қақ жəне шөгінділердің тұрып қалуына əкелетін су дайындау, жылу-энергети-

калық жəне жылу желілік жабдықтардың жұмыс режимінің бұзушылығын уақтылы айқындау; 2) судың, будың, конденсаттың, шөгінділердің, консервілеуші жəне шайғыш ерітінділердің,

реагент тердің, отынның, қоқыстың, күлдің, газдың, май мен ағынды судың сапасын немесе құрамын анықтау;

3) өндірістік үй-жайлардың, бактардың, құдықтардың, каналдар мен басқа да объектілердің газ-далуын тексеру;

4) электр станцияларының атмосфераға шығарылатын зиянды қалдықтарының көлемін анықтауды қамтамасыз етуі қажет.

472. Электр станцияларын пайдалануға жоғарыда көрсетілген химиялық бақылауды толық көлемде жүзеге асыруға арналған қондырғылармен жəне құралдармен экспресс-зертханаларды жəне орталық зертханаларды жабдықтағаннан кейін ғана жол берілуі мүмкін.

473. Булы-сулы трактінің барлық бақыланушы учаскелерінде 20-40 0С дейін мұздатуға арналған тоңазытқыштары бар су мен будың сынамаларын алатын құралдар орнатылады.

Тоңазытқыштардың сынама іріктемелерінің желілері мен мұздату беттері тот баспайтын болат-тан жасалады.

Қуаты 200 МВт жəне одан жоғары энергетикалық блоктары бар МАЭС-те жəне қуаты 50 МВт агрегаттары бар ЖЭО-да экпресс-зертханаға тартылатын желдетуі бар үй-жайлар арнайы шығарылуы тиіс.

474. Жабдықтардың ішкі тексеруіне қосымша құбырлардың кесілуі, сондай-ақ турбинаның ағынды бөліктерінде, жылытқыштарда жəне басқа да жылу энергетикалық жабдықтарда тұратын шөгінділерді іріктеу ұйымдастырылады.

Құбыр үлгілерінің қиындыларының орындары мен мерзімділігі жылу электр станцияларының негізгі жабдықтарының жай күйін бақылау жөніндегі əдістемеге сəйкес; шөгінділердің көлемі мен химиялық құрамын анықтай отырып анықталады.

Жабдықтардың ішкі тексеруі мен шөгінділердің көлемі мен химиялық құрамын бағалау негізінде жабдықтың ішкі қабаттарының жай-күйі туралы, химиялық тазалауды жүргізу мен коррозия мен шөгінділердің тұрып қалуын алдын алудың басқа да шараларын қолдану қажеттілігі туралы акт жасалады.

Бу мен су сапасының нормалары475. Тура ағынды қазандықтардағы бу сапасы осы Қағидаларға 8 (1)-қосымшада көрсетілген

нормаларын қанағаттандыруы тиіс. 476. Тура ағынды қазандықтардағы қоректік судың сапасы осы Қағидалардың 8

(2)-қосымшасында көрсетілген нормаларын қанағаттандыруы тиіс. 477. Тура ағынды қазандықтары бар электр станцияларында 140 кгс/см2 (13,8 МПа) бу

қысымына жоба турбинаның конденсат жинақтаушысынан шығатын конденсатты тазалауды қарастырмағанда 10 мкг/дм3 астам өлшемде жұмыс жасайтын қазандықтың суы мен буында натрий қоспасының болуына жол беріледі, қоректік судың жалпы кермектігі 0,5 мкг-экв/дм3 артық болмауы қажет, ал оның темір қоспасының құрамы 20 мкг/дм3 артық болмауы керек.

Қысымы 100 кгс/см2 (9,8 МПа) жəне одан төмен тура ағынды қазандықтар үшін қоректік су, бу жəне турбина конденсатының сапасының нормасы қазандықтармен жұмыс барысында пайдалану тəжірибесінің негізінде жоғары тұрған ұйыммен келісіледі немесе белгіленген ретте аккредиттеуден өткен жобалау немесе басқа да ұйымдармен негізделеді.

478. Тура ағынды қазандығы бар энергетикалық блокты іске қосу кезінде булы-сулы трактіден лас заттарды шығару технологиясы жай энергиялық блоктың жұмыс істеу ұзақтығына байланысты, сондай-ақ алдыңғы компанияның жұмыс істеген ұзақтығы мен қазандықтың қыздыру бетіне жасаған жөндеу жұмыстарының көлемін ескере отырып жоғары сындарлы қысымды энергетикалық блоктың су-химиялық режимін енгізу жөніндегі нұсқаулыққа сəйкес қабылданады.

Қысымы 100 кгс/см2 (9,8 МПа) жəне одан төмен тура ағынды қазандықтарды іске қосуға булы-сулы трактіден лас заттарды шығару технологиясы пайдалану тəжірибесінің негізінде анықталады.

479. Тапсырылған диспетчерлік кестеге дейінгі жүктемені жеткізуден кейін тура ағынды қазандығы бар энергиялық блокты іске қосуда немесе бірінші 2 тəулік ішінде дубль-блоктың екінші қазандығының қосылуы кезінде будың меншікті электр өткізгіштігінің 50 % астам емес артуына жол беріледі, сондай-ақ оның құрамындағы натрий мен кремний қышқылының қосылуы, ал қоректік суда – меншікті электр өткізгіштігі, жалпы кермектігі, құрамында натрий, кремний қышқылы, темір мен мыс бар қосындының болуына жол беріледі.

Бұл ретте құрамында темір мен кремний қышқылы бар қосындыда алғашқы тəулікте олардың əрқайсысы бойынша 50 мкг/дм2 дейін болуға жол беріледі.

Күрделі жəне орташа жөндеу жұмысынан кейін тура ағынды қазандығы бар энергетикалық блокты іске қосу кезінде 4 тəулік мерзімі ішінде 50 % артық нормадан асуына жол беріледі. Бұл кезде алғашқы тəуліктерде құрамында темір мен кремний қышқылының қосылуына əрқайсысы бойынша 100 мкг/дм3 дейін жол беріледі.

480. Табиғи айналымды қазандықтардың қанық бу сапасын іріктеу нүктелері бойынша, сондай-ақ оның температурасын реттеу үшін барлық құрылғылардың кейін жылытылған бу сапасы осы Қағидаларға 9-қосымшада көрсетілген нормаларды қанағаттандыруы тиіс.

481. Табиғи айналымды қазандықтардағы қоректік су сапасы осы Қағидаларға 10-қосымшаға сəйкес нормаларды қанағаттандыруы тиіс. 140 кгс/см2 (13,8 МПа) қазандықтар үшін натрий қосылыстары 50 мкг/дм3 астам болмауы тиіс. Буды өндірістік алумен ЖЭО-да қоректік судағы натрий құрамынының нормаларын мына жағдайларда түзетуге жол беріледі, егер оған газбен нығыздалған немесе экрандарының жоғарылатылған оқшаулы жылу жүктемесі бар басқа қазандықтар орнатылса жəне будың аса қызып кетпеуін реттеу өз конденсатының бүркуімен жүзеге асырылады.

Қысымы 140 кгс/см2 (13,8 МПа) қазандықтар үшін Н-катионды сынамасының меншікті электр өткізгіштігі 1,5 мкСм/см астам болмауы тиіс. Қоректік су құрамындағы натрий нормасын тазалаған кезде меншікті электр өткізгіштігінің нормасын сəйкесінше тазалауға жол беріледі.

Гидразин мөлшері (суды гидразинмен өңдеу кезінде) 20-дан 60 мкг/дм3 дейін құрауы тиіс; қазандықтың іске қосылуы немесе тоқтатылуы кезінде гидразин мəні 3000 мкг/дм3 дейін жетуіне жол беріледі.

Аммиак құрамы мен оның қосылыстары 1000 мкг/дм3 астам болмауы тиіс:жекелеген жағдайларда энергетикалық жүйенің жоғары тұрған ұйымдары немесе

мамандандырылған техникалық ұйымдардың рұқсатымен (келісімімен) орталық органның анықтауы бойынша будың рН қажетті мəнін ұстап тұруды қамтамасыз етуші мəніне дейін бірақ қоректік судағы мыс қосылыстарының мөлшерін арттыруға əкелмейтіндей аммиак құрамын арттыруға жол беріледі.

Еркін сульфиттің құрамы (сульфиттеу кезінде) 2 мг/дм3 астам болмауы тиіс. Қысымы 140 кгс/см2 (13,8 МПа) қазандықтар үшін нитриттер мен нитраттардың жиынтық

құрамы 20 мкг/дм3 астам болмауы тиіс; қысымы 100 кгс/см2 (9,8 МПа) қазандықтар үшін нитриттер

(Жалғасы. Басы 10 – 12-беттерде).

(Жалғасы 14-бетте).

16 ақпан 2013 жылwww.egemen.kz14мен нитраттардың жиынтық құрамы жабдықтардың авариясыз жəне үнемді пайдаланылуын қамтамасыз ету шартына байланысты пайдалану тəжірибесінің негізінде орнатылуы тиіс, бұл ретте қысымы 70 кгс/см2 (7,0 МПа) жəне одан төмен қазандықтар үшін нитраттар нормаланбайды.

482. Стандартталған мəнінен ажыратылушы бу қысымы бар қазандықтар орнатылған электр станциялары үшін бу мен қоректік су сапасының нормасы орталықтандырылған органдармен анықталған жоғары тұрған ұйым немесе мамандандырылған техникалық ұйымдармен түзетіледі.

483. Қазандық су сапасының нормасы, үздіксіз жəне мерзімді үрлеу режимі қазандықтарды дай-ындаушы зауыттардың нұсқаулықтары, су-химиялық режимін немесе жылу химиялық сынақ нəтижелерін енгізу жөніндегі типтік нұсқаулық негізінде орнатылады.

484. Қазандықтағы судағы фосфаттың артық мөлшері: 1) қысымы 140 кгс/см2 (13,8 МПа) қазандықтар үшін таза бөлік бойынша – 0,5-2 мг/дм3, тұзды

бөлік бойынша – 12 мг/дм3 артық емес;2) қысымы 100 кгс/см2 (9,8 МПа) жəне одан да төмен қазандықтар үшін таза бөлік бойынша –

2-6 мг/дм3, тұзды бөлік бойынша – 30 мг/дм3 артық емес;Сатысыз булану қазандықтар үшін фосфаттың артылуы (басқа да көрсеткіштері сияқты)

қазандықтағы қысымына байланысты таза бөлік нормасына сəйкес болуы тиіс. 485. Таза бөліктің қазандық суының рН мəні: 1) қысымы 140 кгс/см2 (13,8 МПа) қазандықтар үшін – 9,0-9,5;2) қысымы100 кгс/см2 (9,8 МПа) жəне одан төмен қазандықтар үшін – кемінде 9,3 құрайды. Тұзды бөліктің қазандық суының рН мəні: 1) 1қысымы40 кгс/см2 (13,8 МПа) қазандықтар үшін – 10,5 артық емес;2) қысымы100 кгс/см2 (9,8 МПа) қазандықтар үшін – 11,2 артық емес3) қысымы40 кгс/см2 (3,9 МПа) қазандықтар үшін –11,8 артық емес.Химиялық тазартылған сумен қоректендірілген қысымы 100 кгс/см2 (9,8 МПа) жəне одан да

жоғары қазандықтар үшін үрлеу суының рН мəні 11,5 артық болмауына жол берілмейді. қысымы 140 кгс/см2 (13,8 МПа) қысымды қазандықтар үшін қазандықтағы суда Сфф = (0,2÷0,5)

Сорт таза бөліктегі жəне Сфф = (0,5÷0,7)Сорт тұзды бөліктегі арақатынасы сақталуы тиіс. Тұзды жəне таза бөліктің қазандықтағы суында 100 кгс/см2 (9,8 МПа) жəне одан төмен қысымды

қазандықтар үшін Сфф ≥ 0,5 Сорт шарты орындалуы тиіс. рН-тің талап етілетін мəні мен қазандық суындағы сілтілік арақатынасын сақтамау кезінде улы

натр, оның ішінде іске қосу режимінде енгізілуі тиіс. 486. Тойтарыла байланысқан барабандары бар қазандықтар үшін қазандықтағы судың салыстыр-

малы сілтілігі 20 %-дан; дəнекерленген барабандарымен жаныштап құбырлары бекітілген немесе тығыздала дəнекерлеп жалғана жанышталған – 50 % аспауы тиіс.

Дəнекерленген барабандары мен оларға ерітіп бекітілген құбырлары бар қазандықтар үшін судың салыстырмалы сілтілігі нормаланбайды.

487. Қазандықты үздіксіз үрлеу кезінде су шығыны шығынды өлшеуіштермен өлшенеді жəне мынадай шекте қолданылады:

1) белгіленген режим үшін тұссыздандырылған су немесе дистиллятпен буландыру арқылы шығынның орнын толтыру кезінде – қазандықтың өнімділігі 1-ден артық емес жəне кемінде 0,5 %, ал химиялық тазартылған су арқылы шығынның орнын толтыру кезінде – 3 артық емес жəне кемінде 0,5 %; монтаждаудан, жөндеу жұмысынан немесе резервтен кейін қазандықты іске қосу кезінде үздіксіз үрлеуді 2-5 % дейін арттыруға жол беріледі; ұлғайтыла үрленген қазандық жұмыстарының ұзақтығы химиялық цех (зертханалар немесе тиісті бөлімшелер) арқылы белгіленеді;

2) шығарылатын судың жоғары минералдануы кезінде, тұтынушылардан конденсаттың жоғары қайтпауында жəне осындай басқа кезеңдерде үрлеу мөлшері 5 % дейін артуына жол беріледі.

Қазандықтардың мерзімді үрленуі қазандықтың əрбір іске қосылуы мен тоқтатылуы кезінде, сондай-ақ электр станциясының əзірлеген кестесі бойынша қазандық жұмыстары кезінде жүзеге асы-рылады.

488. Аса ысытылған будың температурасын реттеу кезінде бүрку үшін қолданылатын судың са-пасы, ысытылған будың сапасын нормаға сəйкестендіретіндей болуы тиіс.

489. 255 кгс/см2 (25 МПа) қысымды тура ағында қазандықтардың жұмыстарында бу сапасының нашарлауы кезінде:

1) меншікті электр өткізгіштігінің 0,5 мкСм/см дейін, натрий қосындысының 10 мкг/дм3 дейін артуының себебі 72 сағаттан кеш емес мерзімде жойылуы тиіс;

2) меншікті электр өткізгіштігінің 0,5 тен 1,0 мкСм/см дейін, натрийдің қосындысының 10-нан 15 мкг/дм3 дейін артуының себебі 24 сағаттан кеш емес мерзімде жойылуы тиіс;

3) жоғарыдағы көрсетілген бұзушылықтарды 72 жəне 24 сағат ішінде жоймау себебінен, сондай-ақ меншікті электр өткізгіштігінің 1 мкСм/см арттыру, натрийді қосындысының 15 мкг/дм3 немесе 5,5 төмен рН тің төмендеуінен турбина электр станциясының техникалық басшысының шешімі бойынша 24 сағаттан артық уақыт ішінде тоқтатылуы тиіс.

Табиғи айналмалы қазандықтардағы бу сапасының төмендеуі кезінде: 1) натрий қосындысы, кремний қышқылы, меншікті электр өткізгіштігі нормасының нашарлау

салдары 72 сағат ішінде 2 реттен артық емес жойылуы тиіс;2) натрий қосындысы, кремний қышқылы, меншікті электр өткізгіштігінің нормасынан арту сал-

дарынан 24 сағат ішінде 2-ден 4-ке дейін реттен жойылуы тиіс; 3) жоғарыда көрсетілген бұзушылықтар тиісінше 72 жəне 24 сағат ішінде жойылмаған, сондай-

ақ натрий қосындаларының, кремний қышқылының болуы, меншікті электр өткізгіштік нормадан 4 есе артық немесе рН 5,5 төмендеген кезде блоктық электр станцияларындағы турбина немесе көлденең байланысты электр станцияларындағы қазандық электр станциясының техникалық басшысының шешімі бойынша 24 сағат ішінде тоқтатылуы тиіс.

490. Табиғи айналмалы қазандықтардағы қоректік су сапасының төмендеуі кезінде:1) натрийдің қосылуы, кремний қышқылы, меншікті электр өткізгіштігінің жалпы кермектік

нормасынан арту салдары 72 сағат ішінде 2 реттен астам емес жойылуы тиіс; 2) құрамындағы жалпы кермектіктің нормадан артуы салдарынан 2-ден 5-ке дейін реттен, натрий

қосындысы, кремний қышқылы нормасынан арту салдарынан 2 рет 24 сағат ішінде жойылуы тиіс; 3) жоғарыда көрсетілген бұзушылықтар жойылмаған жағдайда сəйкесінше 72 жəне 24 сағат

ішінде немесе 5 есе көбірек жалпы қаттылығының мəнін арттыру кезінде қазандық электр станциясының техникалық басшысының шешімі бойынша 4 сағаттан кейін тоқтатылуы тиіс.

Бұзушылықтардың салдарын жоюға дейін қоректік су сапасы будың сапасын жиі бақылау кезінде үздіксіз жəне мерзімді үрленеді, ал жалпы кермектігі бойынша нормалардың артуы кезінде қазандық суы еселеп фосфатталады. Бұл ретте 140 кгс/см2 (13,8 МПа) қазандықтары үшін 12 мг/дм3 дейін фосфаттың артуына жол беріледі.

Қазандық суының рН мəні 7,5-тен төмендеген кезде жəне ащы натрийді мөлшерлеу арқылы оны арттыру мүмкін болмаса немесе бұзушылықтың пайда болу себептерін жоя отырып қазандық дереу тоқтатылады.

491. Қысымы 140-255 кгс/см2 (13,8-25 МПа) тура ағынды қазандықтары бар электр станцияларының бірінші сатысының конденсаттық сорғыларынан кейін турбина конденсатының сапа-сы төмендегі нормаларға сəйкес болуы тиіс:

1) жалпы кермектігі 0,5 мкг-экв/дм3; турбиналардың конденсат жинағынан шыққан конденсаттың 100 % тазалануы кезінде қоректік су сапасының нормасын сақтаған кезде 4 тəуліктен артық мерзімде көрсетілген нормадан уақытша артуына жол беріледі;

2) меншікті электр өткізгіштігі 0,5 мкСм/см;3) конденсаттық сорғыдан кейін ерітілген оттегі құрамы 20 мкг/дм3. 492. Табиғи айналымды қазандықтары бар электр станцияларының турбиналары

конденсаттарының сапасы осы Қағидалардың 11-қосымшасында көрсетілген нормаға сай болуы тиіс.493. Тура ағынды қазандықтарды қоректендіру үшін тұссыздандырылған судың сапасы осы

Қағидалардың 12 (1)-қосымшасында көрсетілген нормаға сəйкес болуы тиіс. Қысымы 140 кгс/см2 (13,8 МПа) табиғи айналымды қазандықтарды қоректендіру үшін тұзсыз-

дандырылған су сапасы осы Қағидалардың 12 (2)-қосымшасының нормасына сəйкес болуы тиіс.Жекелеген жағдайларда тұзсыздандырылған су сапасының нормасын энергетикалық жүйенің

жоғары тұрған ұйымы немесе орталықтандырылған орган айқындаған мамандандырылған техникалық ұйым қоректік су сапасының нормасын сақтаған жағдайда (бастапқы су сапасы, су дайын-дау қондырғыларының схемалары, қолданылатын ионит түрлері, қоректік теңгерімдегі тұзсыздандырылған су үлесі) жергілікті шарттарға байланысты түзетуі мүмкін.

Қысымы 100 кгс/см2 (9,8 МПа) жəне одан төмен барабанды қазандықтарды қоректендіру үшін қоректік су сапасы, барабанды қазандықтардың (регенеративтік, желілік жəне басқа да жылытқыштардың конденсаттары, дренаж бактерінің, төменгі нүкте бактерінің, конденсат қорының бактерінің жəне басқа да ағынды сулары) қоректік ішкі станциялық суының сапасы қоректік су сапасының нормасын сақтауды қамтамасыз ететіндей болуы тиіс. Нормалардың бұзылуына əкелетін қоректік ішкі станциялық суды құрайтын қоректік судың ластануы кезінде циклге қайта келуге дейін тазаланады немесе ағызылады.

494. Н-Nа-катиондаумен немесе қышқылды қосумен негізгі судың сілтілігін төмендету кезінде химиялық тазаланған судың қалған жалпы сілтілігі шамамен 0,2-0,8 мг-экв/дм3 болуы тиіс.

495. Нитриттің пайда болуын тудыратын бактериялардың су дайындау қондырғыларының трактісінде немесе негізгі суда пайда болуы кезінде негізгі су құбыржолдары жəне хлор əгінің ерітіндісін ағарту сүзгілерінің сүзгілеу материалдары мерзімді түрде өңделеді.

496. Бу жəне конденсаттың орнын толтыруға арналған буландырғыш дистиллятының сапасы төмендегі нормалармен қанағаттандырылуы тиіс:

1) натрий қосылысының құрамы – 100 мкг/дм3 артық емес;2) бос көмір қышқылы – 2 мг/дм3 артық емес.Тура ағынды қазандықтарды қоректендіру үшін қолданылатын буландырғыш дистилляты

қазандарды қоректендіру үшін тұзсыздандырылған судың жоғарыда келтірілген нормаларының сапа-сына дейін қосымша тазартылады.

497. Бу жəне конденсаттың орнын толтыруға арналған буландырғыштардың қоректік су сапасы осы Қағидалардың 13-қосымшасына сəйкес нормаларды қанағаттандыруы тиіс.

Жекелеген жағдайларда пайдалану тəжірибесінің негізінде қоректік су сапасының нормасы түзетілуі мүмкін.

2000 г/дм3 артық жалпы құрамында тұзы бар сумен буландырғыштарды қоректендірген кезде фосфаттауға жол беріледі.

Буландырғыш концентратының сапасы мен үрлеу режимінің нормасы дайындаушы зауыттар нұсқаулықтарының, су-химиялық режим немесе электр станцияларында жүргізілетін жылу-химиялық сынақ нəтижелерін енгізу жөніндегі типтік нұсқаулықтардың негізінде мемлекеттік қадағалау мен бақылау жөніндегі уəкілетті орган айқындаған мамандандырылған ұйымдар белгілейді.

498. Өндірістен қайтушы конденсат сапасы осы Қағидалардың 14-қосымшасына сəйкес норма-ларды қанағаттандыруы тиіс.

Қайтарылатын конденсанттың құрамында қышқыл немесе сілтілі қоспалар болмауы тиіс, себебі олар қазандық суының рН мəнінің белгіленген нормадан фосфаттармен өңдеу немесе күйдіргіш на-триймен түзетудің өзгеріссіз режимінде 0,5 бірлікке ауытқуына түрткі болады.

Егер электр станциясына қайтушы конденсат сапасы қоректік су сапасының нормасын қамтамасыз етпесе, оны осы нормаларға қол жеткізілгенге дейін тазалау көзделеді.

499. Жылу желілерін қоректендіру үшін су сапасы осы Қағидалардың 15-қосымшасына сəйкес нормаларын қанағаттандыруы тиіс.

Қоректік суды силикатты өңдеу кезінде кальцийдің шекті концентрациясы тек қана сульфаттың емес ((СаSO4) түсуді болдырмау үшін), сондай-ақ қазандық құбырының 40 0С аспауын ескере отырып, желілік судың берілген қыздыру температурасы үшін кремний қышқылының ((СаSO3) түсуді болдыр-мау үшін) да жалпы концентрациясын есепке ала отырып анықталады.

Суды кешенді (ОЭДФ, мырыш тұзы ОЭДФ, ИОМС) өңдеу барысында қоректік суды өңдеу энергетикалық кəсіпорындардың басшылығы бекіткен нормаларға сəйкес жүргізіледі.

Жылу желілерінің сулары мен желілік суға гидразин мен басқа да улы заттардың шығарылуына жол берілмейді.

500. Желілік су сапасы осы Қағидалардың 16-қосымшасына сəйкес норманы қанағаттандыруы тиіс. Жылыту мерзімінің басында жəне жөндеу жұмысынан кейінгі мерзімде жылумен жабдықтаудың

жабық жүйесі үшін 4 апта ішінде жəне ашық жүйесі үшін 2 апта ішінде темірдің қосылысы бойынша – 1,0 мг/дм3 дейін, ерітілген оттегі бойынша – 30 мкг/дм3 дейін, өлшенген заттар – 15 мг/дм3дейін нор-мадан артуына жол беріледі.

Карбонат индексі Ик – жылу желілерін қорректендіру нормативтері осы Қағидалардың 17-қосымшасында көрсетілген мəннен артық болмауы тиіс.

Жылыту маусымының аяқталуы немесе тоқталуы кезінде сумен жылыту қазандықтары мен жы-лу желілері консервіленеді.

501. Органикалық отынмен жұмыс істейтін электр станцияларындағы бу жəне конденсаттың ішкі станциялық шығындары (ернемектермен жұмыс істеу кезінде қазандықтарды үрлеу, сумен жуу, конден-сатты тазалау үшін қондырғылармен қызмет көрсету, жылу желілерінің қосымша суының деаэрациясы, мазутты ағызу кезінде) жұмыс істеп тұрған қазандықтардың номиналды өнімділігі кезінде осы Қағидалардың 18-қосымшасына сəйкес қоректік судың жалпы шығынының % артық болмауы тиіс.

Қоректік судың нақты шығыны номиналдыдан төмен кезінде тиісінше ішкі станциялық норма-лар ұлғайтылады, бірақ 1,5-тен артық емес.

Технологиялық қажеттілікке су мен будың жалпы шығынын есептеу кезінде электр станцияларының циклінде суды қайта пайдалану мүмкіндігін ескере отырып жəне нормаларға сəйкес қабылданады.

Əрбір электр станциясы үшін бу жəне конденсат шығынының жалпы нормасы белгіленген тəртіппен аккредиттеуден өткен жобалау немесе мамандандырылған техникалық ұйыммен жыл сайын келісіледі.

Құбыржолдары мен арматура502. Арнайы өкіммен энергетикалық объектінің əкімшілігі инженерлік-техникалық

жұмыскерлердің (цехтар мен қызметтердің басшылары) ішінен құбырлардың жарамдылығы мен қауіпсіз пайдаланылуы үшін жауапты адамдарды тағайындайды.

503. Күрделі жəне орташа жөндеуден кейін, сондай-ақ құбыржолдарының учаскелерін кесу жəне дəнекерлеумен байланысты жөндеу жұмысынан кейін, арматураларды ауыстыру, тіреуіштерді ретке келтіру мен жылу оқшаулығышын ауыстырудан кейін, жабдықты іске қосу алдында мыналар анықталады:

1) уақытша монтаждау жəне жөндеу тартқыштарының, конструкцияларының жəне құрылғылардың, ағаштардың жоқ болуы;

2) қозғалмайтын жəне жылжымалы тіреуіштері мен серпінді бекіткіштердің, құбыржолдарымен жəне арматуралармен қызмет көрсету баспалдықтары мен алаңдарының жарамдылығы;

3) салқын күйінде ілмек серіппелерінің жəне тіреуіштерінің тартылу мөлшері;4) жылу орындарын ауыстыру индикаторларының жарамдылығы; 5) жылыту мен басқа да пайдалану режимдеріндегі құбыржолдардың еркін орын ауыстыру

мүмкіндігі; 6) дренаждар мен ауаның, сақтандыру құрылғыларының жай-күйі; 7) құбыржолдарының көлденең учаскелеріндегі еңіс өлшемі мен олардың нормативтік-

техникалық құжаттама талаптарына сəйкестігі; 8) арматураның қозғалмалы бөліктерінің жеңілдігі;9) басқару қалқандарындағы тиекті арматураның шеткі жағдайының сигнализациясының нақты

жағдайындағы (ашық-жабық) сигнализациясына сəйкестігі;10) жылу оқшаулағышының жарамдылығы; 11) жөндеу құжаттамасының толық кешенінің болуы (схемалар, формулярлар, дəнекерлеу құжаттамасы,

металлографикалық зерттеулердің хаттамалары, жөндеу жұмысынан кейінгі қабылдау актілері). 504. Энергетикалық объектінің əкімшілігі аталмыш энергетикалық объектідегі құбыржолдарын

пайдалану кезінде нақты шарттарын ескеретін жергілікті нұсқаулықты əзірлеуі жəне бекітуі керек. Құбыржолдары мен арматураларды пайдалану кезінде нұсқаулыққа сəйкес мыналар бақыланады: 1) құбыржолдарының жылу ауыспалылығының мөлшері мен олардың индикатор көрсеткіштері

бойынша есептік мəніне сəйкестігі;2) құбыржолдарының қысылуы мен жоғары дірілінің болмауы; 3) сақтандыру құрылғылары, арматуралар мен ернемектік қосылыстарының тығыздылығы; 4) іске қосу мен тоқтату кезіндегі металл жұмысының температуралық режимі;5) ілмек пен тіреуіш серпілісінің жұмыс орнында жəне салқын күйде созылу деңгейі – 2 жылда

кемінде 1 рет; 6) арматураның сальниктік тығыздалуының тұмшалануы; 7) нақты орналасуы бойынша басқару қалқанындағы реттеуші арматуралардың жай-күйі

көрсеткіштерінің (бұдан əрі – ЖК) сəйкестігі; 8) мойынтіректер майының, жетек механизмдері тораптарының, шпиндель винт буының,

арматураның электр жетектерінің редукторларында оймалы төлкенің болуы. 505. Суытылмаған бу құбырларының ортасын толтыру кезінде құбыржолдары мен жұмыс

ортасындағы температураның əртүрлілігін бақылау қамтамасыз етіледі, ол есепті мəн шегінде болуы керек.

506. Дренаж жүйесі құбыржолдарының ысу, суу жəне босауы кезінде ылғалды толық жоюды қамтамасыз етеді, ол үшін соңғылардың ортаның жұмыс қысымы кезінде тиісті қанықтыруға сəйкес температураға дейін сақталатын, көлденең учаскелердің еңісі 0,004 градустан артық болмау керек. Құбыржолдарының бөлшектері мен элементтерін ауыстыру кезінде құбыржолдары білігінің жобалау жағдайын сақтау қажет.

Дренаж желісінің қабатында құбыржолдарының қысылуынан алшақ болу үшін жылу ауыстырушылығының бағыты ескеріледі.

Бірнеше құбыржолдарының дренаж желілерін қосу кезінде олардың əрқайсысына бекіту армату-расы орнатылады.

507. Құбыржолдары мен арматураларды жинақтау кезінде қызмет көрсету мен арматураларды жөндеу мүмкіншіліктері қамтамасыз етіледі. Бу құбырларының жылу орталықтарының индикаторла-ры мен арматураларын орнату орындарында қызмет көрсету алаңы орнатылуы тиіс.

508. Арматурада құбыржолдарының технологиялық схемаларына сəйкес атауы мен нөмірі, сондай-ақ штурвалдың айналым бағыттарының көрсеткіштері жазылады.

Реттеуші қақпашалары реттеуші органдардың ашылу деңгейінің көрсеткіштерімен, ал тиекті ар-матура «Ашық» жəне «Жабық» деген сөздермен жабдықталады.

509. Құбыржолдары, арматуралар мен арматураны қашықтықтан басқару элементтерін жөндеу, құбыржолдарының жөнделетін учаскелерін бөлшектеу бітеуіштерін орнату жəне алып тастау рұқсат беру наряды бойынша ғана орындалады.

510. Шеберхана жай-күйінде жөнделген арматура қақпақтың бітелгендігі, жұмыс кезінде 1,25 тең, қысымды сальник, сильфон жəне ернемек тығыздылығы бойынша сыналады.

Құбырлар жолдарынан кесілмей жөнделген арматура жабдықты іске қосу негізінде ортаның жұмыс қысымының тығыздылығы бойынша сыналады.

511. Құбыржолдары мен арматуралардың жылу оқшаулығышы жұмысқа жарамды болуы тиіс. Оның қоршаған ауа температурасы 25 0С болған кезде оның жоғарғы қабатының температурасы 45 0С жоғары болмауы тиіс. Мерзімді бақылануға тиіс ернемек қосылыстарының, арматура мен құбыр учаскелерінің жылу оқшаулағышы (дəнекерлеу байланыстырушылары, жылжығыштығын өлшеу үшін дөңесше) алмалы-салмалы болуы тиіс.

Ашық ауада жəне май бактарына, май құбырларына, мазут құбырларына жақын орналасқан құбыржолдарының жылу оқшаулағышы ылғалдылық немесе жанушы мұнай өнімдерін сіңіруден сақтандыру үшін металл немесе басқа жабыны болуы тиіс. Кəбіл желілеріне жақын орналасқан құбыржолдарының да металл жабыны болуы тиіс.

Жұмыс ортасының температурасы қоршаған ауа температурасынан төмен объектілер коррозия-дан қорғануы тиіс, гидро жəне жылу оқшаулығышы болуы тиіс.

Жылу оқшаулағышы үшін металл құбыржолдарының коррозиясын тудырмайтын материалдар қолданылады.

512. Қорғау жабыны жоқ құбыржолдары оқшаулағышы сырлануы тиіс. Қорғану жабыны болған кезде оның беткі қабатына таңбалау дөңгелектері қойылады.

513. Жаңа бу мен аралық қызып кету қоректік құбыржолдарында, бу құбырларында, сондай-ақ олардың арматураларында құйым, жарық байқалған кезде авариялық учаскесі жедел түрде ажыраты-лады. Егер ажырату кезінде авариялық учаскені резервілеу мүмкін болмаса, осы учаскемен байланы-сты жабдық тоқтатылады.

514. Арматура қатаң түрде оның функционалдық белгілеріне сəйкес пайдаланылады. Реттуші ретінде тиекті арматураны пайдалануға жол берілмейді.

Күлді ұстау жəне күлді шығару.

Күлді ұстау қондырғылары515. Қатты отынмен қазандықтың жұмыс істеуі кезінде күлді ұстау қондырғыларының үздіксіз

жұмысымен қамтамасыз етіледі. Жұмыс істемейтін күлді ұстау қондырғылары бар қазандықтарды пайдалануға жол берілмейді.

Электр сүзгілерінің əр түрлі өрістеріндегі екі немесе одан да көп бункерлердегі күлдің ең жоғары деңгейіне дейін жеткені туралы дабыл түскен кезде ылғалды күл ұстаушы қондырғылармен тамшы ұстаушыларды суландыруды тоқтату немесе одан пульпаны жоюды тоқтату кезінде олқылықтардың себептерін анықтау мен жою шараларын қолдану қажет.

Ұсталған күлдердің жиналуы үшін күл ұстаушы қондырғыларының бункерлерін пайдалануға жол берілмейді. Ол бункерден үздіксіз жойылуы тиіс.

516. Газ немесе мазутпен қазандықты жағу кезінде электр сүзгілерінің жоғары кернеуі төмендемеуі тиіс, қағу механизмдері жұмысқа кіруі тиіс, бункерлер мен оқшаулағыш қорапшалар жы-лумен қамтамасыз етіледі. Қатты отынды жағу үшін қазандық ауыстырылғаннан кейін бункерлердің дірілді қопарғыштары немесе аэрациялау құрылғылары іске қосылады, электр сүзгілеріне жоғары кернеуді жеткізу уақыты өндірістік нұсқаулықта көрсетіледі.

517. Электр сүзгілерінің бункер астындағы үй-жайларында ауа температурасы 12 0С төмен бол-мауы тиіс. Бункерлердің қабырғаларының температурасы мен күл ұстағыш қондырғыларының кеміп қалуы түтін газынан тұратын су буының конденсациясының температурасы 15 0С жоғары болған күйінде ұсталады.

15 0С жəне одан төмен температуралы аймақтарда электр сүзгілерінің ашық тұтастандырылуы бар электр станцияларында электр сүзгілері іске қосылар алдында жағылған отынның түтін газының өсуінен жоғары температураға дейін алдын ала ыстық ауамен жылытылады.

Дымқыл күл ұстағыш қондырғыларын суландыру, сондай-ақ электр сүзгілері мен батареялық циклондардың күлді ағызу аппараттарына суды жеткізу, ауа-күлді шығару жүйесінің аппаратына ауа-ны жеткізумен электр сүзгі жұмыстарына бақылау жүйесін қосу мен бункерлердегі күлдің болуы қазандық жағылғанға дейін жүзеге асырылады.

518. Электр сүзгілерінің түтін газдарының температурасы көтерілген кезде барлық өрісінен жоғары кернеулікті алып тастау қажет. Электр сүзгіде оттың тұтануы байқалған кезде, қазандықты тоқтатып, авариялық жай-күйін жоюға кіріскен жөн.

519. Күл ұстаушы қондырғыларды пайдалану режимі төмендегі көрсеткіштермен анықталады: 1) электр сүзгілері үшін – түтін газының белгілі температурада электр қуатымен қоректендірудің

оңтайлы параметрлерімен жəне электродтарды қағудың оңтайлы режимдері; 2) дымқыл күл ұстайтын қондырғылар үшін – кемінде 15°С дымқыл газ шығы нүктесінен

жоғары (су буы бойынша) аппараттардан кейінгі газ температурасы мен суаратын судың оңтайлы шығыны;

3) батареялық циклондар үшін – аппараттардың оңтайлы аэродинамикалық кедергілері.520. Ылғалды күл ұстағыш қондырғыларын пайдалану кезінде шашырата алып кетудің алдын

алу шаралары қарастырылады. Ылғалды күл ұстаушы қондырғыларға электр сүзгілерді орнату кезінде шашырата алып кетуге жол берілмейді.

521. Күл ұстаушы қондырғылардың жай-күйі оларды пайдалану жөніндегі үлгі нұсқаулыққа сəйкес бақыланады.

522. Қазандықтың 3 тəуліктен артық мерзімге тоқтатылуы кезінде күл ұстаушы қондырғылар тексеріледі жəне шөгінділерден тазартылады.

523. Күл ұстаушы қондырғыларды сынау олардың монтаждаудан, мамандандырылған аттестаци-ялаудан өткен ұйымдардың күрделі жөндеуі мен қайта жаңғыртуынан кейін пайдалануға енгізуі кезінде орындалады.

Күл ұстаушы қондырғыларды сынау үшін газ өткізгіштерінің өлшеу учаскелері болуы тиіс жəне штуцерлермен, лючкалармен жəне басқа да құрылғылармен, сынау кезінде пайдаланылған құралдармен қызмет көрсету үшін жарықтандырылған стационарлық алаңдармен жабдықталуы тиіс.

524. Күл ұстаушы қондырғылар жылына кемінде 1 рет оларды пайдалану тиімділігін тексеру мақсатында жəне жұмыстарын жақсарту бойынша шараларды əзірлеу қажеттілігі туындаған кезде же-дел əдістеме бойынша сыналады.

Күл-қожды шығару жүйелері мен күл үйінділері525. Күл-қожды шығару жүйелері мен күл үйінділерін пайдалану кезінде мыналар қамтамасыз

етіледі: 1) күл үйінділеріне, құрғақ күл қоймаларына күл жəне қождарды уақтылы, үздіксіз жəне үнемді

жою мен қаттап тастау, сондай-ақ оларды тұтынушыларға тиеу; 2) ішкі жəне сыртқы күл-қожды шығару жабдықтарының, қондырғылары мен құрылыстарының

сенімділігі; 3) құрғақ күл қоймалары мен күл үйінділерінің жұмыс сыйымдылығын тиімді пайдалану; 4) ауа жəне су бассейндерінің, сондай-ақ қоршаған аумағының күлмен жəне ағынды сумен

ластануының алдын алу. 526. Гидро жəне ауа-күлді шығару жүйесін пайдалану мыналарды қамтамасыз ететін режимде

ұйымдастырылады: 1) су, ауа жəне электр энергиясының оңтайлы жұмсалуы; 2) күл-қож құбырларының барынша ескірмеуі; 3) сыртқы қойыртпақ өткізгіштер мен су құбырларын мұздатуды, күлді ағызу аппараттарын, ар-

налар мен қойыртпақ қабылдаушы бункерлерді тұнбаландыруды, бункерлерде, тесіктер мен тұрып қалған күлдерді тазалайтын күл құбырларында күл қалдықтарының жиналуын болдырмау.

Ауыр еритін қосылыстармен судың қанығуын жəне өлшенген қатты бөліктердің тұнығуын (ағару) жою үшін бассейннің қажетті көлемі мен тұндырма тереңдігі қарастырылады.

527. Гидро-күлді шығару жүйесін пайдалану кезінде трактілер мен жабдықтардың тығыздылы-ғы, арналардың, күл-қож құбырларының, жабдықтарды жедел қайта қосу қондырғыларының қаптау жəне жабу жарамдылығы қамтамасыз етіледі.

Ауа-күлді шығару жүйелеріндегі май, ылғал жəне тозаңнан қалған ауаның тазартылуы, сондай-ақ күл құбырларының, аралық бункерлерінің жəне күл қоймаларының ыдыстарының ылғалды болуының алды алынуы тиіс.

528. Күл-қождың айналымды (жабық) гидравликалық жүйесін пайдалану мыналарды қарастыратын ағынсыз режимде ұйымдастырылады:

1) орташа есеппен жылына су теңгерімін қолдау;2) техникалық мақсатта тазартылған суды (қазандық жылытқышының, күлді ұстау қондыр-

ғыларының бетін жуу, күлді үй-жайларды гидротазалау, багералық сорғылардың мойынтіректерін тығыздау, күл үйінділерінің құрғақ учаскелерін суландыру, суды бүрку жолымен газды салқындату, бе-тон ерітінділерін дайындау) жəне гидрокүлді шығару (бұдан əрі – ГКШ) жүйесіне құятын ағынның бағытын басым пайдалану.

Күл үйінділерінен тазартылған суды өзенге жəне табиғи су қоймаларына құюға аймақтық табиғатты қорғау органдарының келісімімен ғана жол беріледі.

529. Қосылған судың жалпы саны күнтізбелік жыл ішіндегі жүйе бойынша оның нақты шығынынан аспаған кезде ГКШ-дың айналым жүйесіне бөгде суларды ағызуға жол беріледі.

Қосылма су ретінде ең ластанған өнеркəсіптік ағынды су пульпаны айдайтын құрылғыға қарай ағызылады.

530. Тазаланған су жетпеген кезде ГКШ айналым жүйесін техникалық сумен толықтыруға сорғылардың оқшауланған тобының техникалық суға ауыстыру арқылы жол беріледі.

Сорғылар мен құбыржолдарында, таза судың бейтарап немесе қышқыл реакциясының жүйесінен басқа, техникалық жəне таза суларды араластыруға жол берілмейді.

531. Қож шығарудың механикаландырылған жүйесінің қож ванналарында қождың салқындауын қамтамасыз ететін жəне оттықтың ауаны соруын болдырмайтындай су деңгейі болуы тиіс.

532. ГКШ-дың шаю жəне қозғау шүмегінің жүйесінің жай-күйі жүйелі түрде бақыланады жəне де есептеумен салыстырғанда оның ішкі диаметрі кемінде 10 % ұлғайған кезде шүмек ауыстырылады.

533. Гидро- жəне ауа-күл шығару жүйесінің бақылау-өлшеу құралдары, технологиялық қорғану құралдарының, блоктауы мен сигнализациясы жарамды болуы тиіс жəне жүйелі түрде тексеріледі.

534. Резервке немесе жөндеуге шығарылатын гидро- жəне ауа күл шығару трактының іші тазар-тылуы жəне қажет болған кезде сумен шайылуы немесе ауамен үрленуі тиіс.

535. Сыртқы ауаның теріс температурасы кезінде ГКШ жүйесінің істен шығарылатын кезде таза суының пульпа құбырлары мен құбыржолдары олардың мұздап қалуын болдырмау үшін уақытында дренаждалуы тиіс.

536. Күл-қож құбырларының тозуы мен уақтылы құбырды бұру жүйелі (кесте бойынша) бақылануы тиіс. Минералдық шөгінділерден құбыржолдарын тазарту құбыржолдарының гидравлика-лық кедергісі 20 % (судың, пульпаның өзгеріссіз жұмсалуында) көтерілген кезде ғана жүргізіледі.

537. Күлқождарын (пульпақұбыр, күлқұбыры, шүмек) жинақтау мен шығару жүйесінің элементтерінің жоғары абразивтік тозуы кезінде осы элементтерді тозудан қорғау үшін (тастан құйылған бұйымдарды, абразивтік төзімді металдарды) шаралар қабылдануы тиіс.

538. Қажет болған кезде, пульпа құбырларының жəне жер үстіндегі құбырлардың еңісі тексеріледі, құбырларды түзету жүргізіледі немесе қосымша дренаждар орнатылуы тиіс.

539. Жабдықтарды жөндеу мен ауыстыру күл жəне қож шығаруды пайдалану тəжірибесі негізінде құрылған кесте бойынша ұйымдастырылуы тиіс. Аталған кестеге күл-қож шығару жүйесі жұмысының өзгертілуі кезінде (отын түрінің өзгеруі, қосымша қазандықтарды қосу) түзетулер енгізілуі тиіс.

540. Күл үйінділерін сумен жəне күл-қожбен толтыру, сондай-ақ, күл үйінділерінен күл-қожды шығару жоба бойынша жүзеге асырылады.

Күл-үйінділер бөгетін пайдалану жəне техникалық жай-күйін бақылау осы Қағидалардың 5-тарауының талаптарына сəйкес ұйымдастырылады.

541. Жұмыс істеп тұрған электр станциясының күл үйіндісімен толтырылуы аяқталғанға дейін кемінде 3 жыл ішінде жаңа сыйымдылықты құру жобасының болуы қамтамасыз етіледі.

542. Күл үйінділерінің, бассейндер жəне таза су арналарының шекарасында, сондай-ақ жолдарда, күл шығарудың сыртқы жүйесінің орналасқан аймағында ескерту жəне тыйым салу белгілері орнатылады.

543. Күл үйінділерін толтыру деңгейін бақылау үшін жылына 1 рет су деңгейінен жоғары орналасқан бетінің күл-қож шөгуін тегістеу жəне тіркелген тұстамалар бойынша су тоғанының тереңдігін өлшеу жүргізіледі.

Күл-үйінділерін толтырудың жол берілген деңгейі рейкалармен (реперлермен) белгіленеді.544. Қоршау бөгеттерін жобасыз көбейтуге жол берілмейді. Күл-қож материалдарынан жəне

жұмсақ топырақтан (саздақ, құмдақ) бөгеттерді көбейту кезінде жұмыс жылдың жылы уақытында орындалады.

545. Құрылыстардың күтімін жəне персоналдың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін құрылғылар (баспалдақтар, көпіршелер, қоршаулар жəне басқалары) жарамды күйде болуы қажет.

546. Əрбір электр станциясында жыл сайын күл мен қожды шығару мен жинақтау жүйесінің сенімді жұмысын қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар жоспары əзірленеді жəне орындалады.

Жоспарға мыналар енгізілуі тиіс: 1) жабдықты, таза судың пульпақұбырларын қарап тексеру мен жөндеу кестесі;2) шөгінділерден құбыржолдарын тазалау, бөгеттерді көбейту кестесі, тозаңданудың алдын алу

бойынша іс-шаралар, істен шыққан күл үйінділері жерін қайта қалпына келтіру жəне басқалары.

Станциялық жылыту қондырғылары547. Жылыту қондырғыларының жұмыс режимі (кері жəне берілу құбырларындағы қысым жəне

берілетін құбыржолдарындағы температура) жылу жүйесі диспетчерінің тапсырмасына сəйкес ұйымдастырылады.

Су жылу желісінің берілетін желісіндегі су температурасын жылумен жабдықтау жүйесі үшін бекітілген температура кестесіне сəйкес желінің ұзындығына, климаттық жағдайы мен басқа да факторларға байланысты жылу желісінің диспетчері белгілейтін 12-24 сағат уақыт аралығында сыртқы ауаның орташа температурасы бойынша беріледі.

Электр станциясының бас ысырмасының берілген режимінен ауытқуы мынадан аспауы тиіс: жылу желісіне түсетін су температурасы бойынша ±3 %; берілу құбыржолдарындағы қысым бойынша ±5 %, кері құбыржолдарындағы қысым бойынша ±0,2 кгс/см2 (± 20 кПа). Жылу желісінен берілетін кері судың орташа тəуліктік температурасы берілген кестеден 3 % ғана асуы мүмкін. Кестемен салыстырғанда кері су температурасының төмендеуі шектелмейді.

Желілік судың есептелген шығысының асып кетуі кезінде, жылу желісінің диспетчері есептеу шығыстарын қалпына келтіру шараларын қабылдау қажет.

Электр станцияларының коллекторларында будың қысымы мен температурасын ауытқуы берілген параметрлерден ±5 % артық болмауы тиіс.

548. Əр желілік жылытқыш жəне жылытқыштар тобы үшін жобалық деректер мен сынақ нəтижелері негізінде:

1) есептелген жылу өнімділігі жəне оған сəйкес жылытатын бу мен желілік параметрлері;2) температуралық арын жəне желілік суды жылытудың ең жоғары температурасы;3) су жəне будың шекті жол берілетін қысымы;4) желілік судың есептелген шығысы жəне оған сəйкес арынның шығыны орнатылады.Сонымен қатар, осы сынақтар негізінде желілік судың жұмсалуын есептеу кезінде жылыту

қондырғысының су қосымша жабдығында, құбыржолдарында, жылыту қазандықтарында арынның шығыны анықталады.

Сынақтар қайтадан жөнделген жылыту қондырғыларында жəне жүйелі түрде пайдалану процесінде (3-4 жылда 1 рет) жүргізіледі.

549. Желілік жылытқыштардан шығатын, жылу желілерінің істен шығарылуы кезіндегі, сондай-ақ, жылу желісінде орналасқан араластыру станцияларындағы су температурасын реттеу сағатына 30 0С аспайтын жылдамдықпен бір қалыпты болуы тиіс.

550. Желілік жылытқыштар жұмысы кезінде мыналар қамтамасыз етіледі:1) конденсат деңгейін жəне деңгейді автоматты ұстап тұратын құрылғысының жұмысын бақылау;2) бу кеңістігінен конденсатталмайтын газдарды бұрып əкету;3) температуралық арынды бақылау;4) тораптық судың жылытылуын бақылау;5) жылытылатын бу конденсатының сапасы бойынша гидравликалық тығыздықты бақылау.Жылуалмасу аппараттарының ластанған құбыр жүйесі жүйелі түрде, бірақ кемінде жылына 1

рет (жылу беру маусымының алдында) тазартылып отырады.551. Резервті автоматты қосу үшін арналған құрылғылар іске кірісуге əрдайым дайын болуы тиіс жəне

энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекіткен кесте бойынша жүйелі түрде тексерілуі тиіс.552. Жылу желілерін толықтыруға арналған қондырғы жұмыс режимінде химиялық тазартылған

деаэрацияланған сумен жəне шаруашылық-ауыз су жүйесінің немесе өндірістік су құбырларының су-мен авариялық қоректендірілуін қамтамасыз етеді.

553. Осы Қағидалардың 495-тармағының талаптарына сəйкес келмейтін толықтыру үшін суды ағызып жеткізудің əр жағдайы электр станциясының техникалық басшысының рұқсатымен жүргізіледі жəне ағызылып жеткізілген судың мөлшері жəне сумен жабдықтау көзін көрсете отырып, жедел журналға белгіленеді.

Толықтыру құрылғысының техникалық, айналымды немесе су құбырының суымен құбыржолдарының жалғану кезінде екі жабық жəне пломбаланған ысырма арасында бақылау мақсатындағы қақпақшалар көзделеді. Жылыту желілерінің қалыпты жұмысы кезінде бақылау қақпақшалары ашық болуы тиіс.

554. Толықтыру-ағызу құрылғылары тораптық сорғылардың сору жағынан берілген қысымды ұстап тұруы тиіс.

Қысымның кенеттен көтерілуінен кері құбырларды қорғау қарастырылуы керек.555. Бак-аккумуляторлар мен қор ыдысы температурасы 95 0С жоғары емес химиялық

тазартылған деаэриацияланған сумен ғана толтырылады. Жеткізуші құбырдың өткізу қабілеттілігі бактың толтырылу мен тазартылуының ең жоғары жылдамдығына сəйкес келуі тиіс.

Жылу оқшаулағышсыз жобаланған бак-аккумуляторлары мен қор ыдыстарын толтырудың шекті деңгейі оқшаулауды орындау кезінде жылу оқшауламасының массасы бойынша эквивалентті биіктігіне дейін төмендеуі тиіс.

Егер бак-аккумуляторлары мен қор ыдыстары ретінде өнімнің 0,9 т/м3 тығыздығына есептелген мұнай өнімдері үшін бак қолданылса, бактың толтырылу деңгейі 10 % азайтылуы тиіс.

556. Бактың көшкін тəрізді қирауының алдын алатын сыртқы конструкциясын күшейтпей жəне ішкі бетінің коррозияға қарсы қорғаныссыз бак-аккумуляторларды пайдалануға жол берілмейді.

Бак-аккумуляторлары мен қор ыдыстарының жай-күйін бағалау, олардың бұдан əрі пайдалану жарамдылығын анықтау ыстық сумен жабдықтау қондырғыларын ажырату кезінде құрылым мен бак негіздерін, құбырлардың қарымталау қондырғыларын, сондай-ақ, энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекіткен актіні құрастырумен жеткізуші құбырларды көзбе-көз қарау арқылы жыл сайын жүргізіледі.

Құбырлары мен түбінің қалыңдығын анықтай отырып, бак-аккумуляторының конструкциясын құрал-саймандық тексеру нормативтік-техникалық құжаттардың талаптарына сəйкес 3 жылда кемінде 1 рет орындалады.

Бактың қабырғалары мен түбінің жобалық қалыңдықтан 20 % жəне одан да астам пайыз коррозиялық тозуы кезінде коррозияға ұшырайтын алаңның көлемі мен тозу сипатына қарамастан бакты əрі қарай пайдалануға жол берілмейді.

557. Монтаждау мен жөндеу жұмысы аяқталғаннан кейін бак-аккумуляторлары мен қор ыдыстарының сынағы жүргізіледі.

Пайдалануға қабылданған əрбір бак-аккумуляторы мен қор ыдысының паспорты əзірленеді. 558. Бак-аккумуляторы мен қор ыдысын мынадай жағдайларда пайдалануға жол берілмейді:1) жоғары шекті деңгейіне жеткен кезде бакқа суды жеткізуді толығымен тоқтатуды қамтамасыз

ететін блоктау болмаған кезде, сондай-ақ оның төменгі шекті деңгейіне жеткенде, бəсеңдету сорғыларын ажырату кезінде;

2) егер бактар су деңгейін бақылау үшін аппаратурамен жəне шекті деңгейінің сигнализациясы-мен, толтырудың шекті жол берілген деңгейінің белгісінде орнатылған ағызу құбырымен жəне жеткізуші құбырмен жабдықталмаса жол берілмейді.

Сигналнализацияның электр сызбасы жедел журналға жазылып, ауысымда 1 рет сыналуы тиіс.Станциялық жылу тарату құбыржолдарын пайдалану осы параграфтың талаптарына сəйкес

ұйымдастырылады. Жылу тарату құбыржолдарының қауіпсіз пайдаланылуы үшін жауапты электр станциясының

жұмыскерлері айына кемінде 1 рет қарайды жəне жыл сайын гидравликалық тығыздығын тексереді. 559. Егер жылу желілерін пайдаланылатын ұйымдардың құжатпен ресімделген басқа келісімдері

болмаса, электр станцияларының жылу тарату жабдығының шекарасы оның аумағынан қоршалуы тиіс.Станциялық бақылау-өлшеу аспаптары - шығын өлшеуіштің өлшеу құрылғылары (өлшеу диа-

фрагмалары), осы аспаптардың датчиктері, бірінші тиектік қақпақшалар, импульстік желілер жəне аспаптардың өзін – оларды орнату орнына қарамастан, электр станцияның қарамағында болады жəне олардың персоналы қызмет көрсетеді.

560. Жылу тарату жабдықтары жылу желілерін пайдаланатын ұйымдармен келісілген, кестеге сəйкес жөнделеді.

Жылу желілері561. Жылу желілерін пайдалану кезінде жылу тасымалдағыштың кеміп қалуы мен нормативтен

аспайтын жылу шығыны кезіндегі берілген кестеге сəйкес белгіленген параметрлердің жылу тасымалдағышты (су мен буды) тұтынушыларға беруі қамтамасыз етіледі. Жылу көзінің нақты қуаты мен жылу желісі магистралінің өткізу қабілеті таусылған кезде жаңа тұтынушылардың қосылуына жол берілмейді.

562. Егер мүдделі ұйымдардың басқа құжаттамалық рəсімделген келісімдері болмаса, жылу желілеріне қызмет көрсететін шекаралар мынадай болуы керек:

1) жылу көзі тарапынан – осы Қағидалардың 559-тармағында көрсетілгендерге сəйкес белгіленген шекара;

2) жылу тұтынушылары тарапынан – жылу тұтынушыларын жарықтандыруға арналған, энергия нысандарына жататын ысырмалар бекітілген, камера қабырғасы.

Жылу желілерінің қызмет көрсету шекарасы екіжақты актімен ресімделеді.563. Жылу желілерін пайдаланатын ұйымға құбыржолдарының, жылу орындарының жəне

тұтынушының теңгеріміндегі басқа да жабдықтардың техникалық жай-күйі мен жарамдылығына, сондай-ақ тұтынушының шаруашылық қызметіне араласу құқығынсыз, жылу орындары жұмысының пайдалану режимдеріне бақылау жүргізу қажет.

564. Жылу желілерін пайдаланатын ұйым желі объектілеріне əкелетін жолдарды тиісінше жай-күйде ұстауға, сондай-ақ жол қабаттары мен жерасты құрылыстарының бетін жобалауға бақылау ұйымдастыру қажет.

Жылу желілерінің трассасында жердің бетін жобалау жылу құбырларына құрылысының үстіңгі қабаттағы судың өтуін болдырмауы тиіс.

Əрбір секцияға бөлінетін учаскелерден суды ағызу мен бұруға арналған құрылғысыз жылу желілерінің өткізгіш құбырын пайдалануға енгізуге жол берілмейді.

565. Жылу желілерін пайдаланатын ұйымдар жабдыққа жəне тиекті реттеуші арматураға бөгде адамдардың қол жеткізуіне кедергі болатын қоршау конструкцияларының жарамдылығын қамтамасыз етуі қажет.

566. Жылу желілерінің құбыржолдарының трассаларын қазуына немесе бөгде ұйымдардың олардың жанында жұмысты жүргізуіне жылу желісін пайдаланатын ұйымның рұқсатымен, арнайы тағайындалған адамның бақылауымен ғана жол беріледі.

567. Жылу желілерін пайдаланатын ұйымдарға:1) жылу желілерінің жоспарын (ауқымды);2) жедел жəне пайдалану (есептеу) схемасын;3) əрбір магистраль бойынша жылу трассасының кескінін əзірлеу қажет.Жыл сайын осы Қағидалардың 31-тармағының талаптарына сəйкес жылу желілерінің нақты

жағдайына сəйкес жоспар, схема жəне кескін түзетіледі.568. Жылу желілерінің жедел схемасы, сондай-ақ автоматика мен технологиялық қорғау

құрылғысын ретке келтіру мыналарды қамтамасыз етеді:1) жылу энергиясын пайдалану жөніндегі шарттарға сəйкес берілген параметрлерді жылу

тасымалдағышын тұтынушыларға жеткізу; 2) жылу желілерінде жылу тасымалдағыштың оңтайлы ағынының таралуы;3) біріккен жылу желісіне бірнеше жылу көздерінің бірлесен жұмысын жүргізу жəне қажет

болған кезде, жылу көздерінің бөлек жұмысына ауысу мүмкіндігі;4) ең үнемді көздерді артықшылықпен пайдалану.569. Жылу желілерінің барлық жылу магистральдарына, камерларына (тарамдану тораптарына),

толықтыру мен дренаждау сорғыларына, автоматты реттеу тораптарына, қозғалыссыз тіректерге, компенсаторларға жəне жылу желісінің басқа да құрылыстарына жоспарларда, схемаларында жəне пьезометрикалық кестелерде белгіленетін пайдалану нөмірлері беріледі:

Пайдалану (есептеу) схемаларында желіге қосылған барлық абоненттік жүйелер, ал жедел схе-маларда, сондай-ақ секцияларға бөлетін жəне тиекті арматура нөмірленуге тиіс.

Таратушы құбыржолдарына орнатылған арматура (бу құбырында) тақ нөмірмен белгіленеді, ал оған сəйкес келетін арматура қайтару құбыржолдарында (конденсат жолында) жұп нөмірмен белгіленеді.

570. Жылу желілерінің əрбір ауданының газ қауіптілігі бар камераларының жəне өту каналдарының тізбесі болуы тиіс. Жұмысты бастаудың алдында осындай камералар газды табу үшін тексеріледі. Газ қауіптілігі бар камералардың арнайы белгілері, люктері боялған болуы тиіс жəне сенімді бекітілуі тиіс.

Барлық газ қауіптілігі бар камералар жəне трассалардың учаскелері жылу желісінің жедел схема-сында белгіленеді.

571. Жылу желілерін пайдаланатын ұйымдарға жылу жүйелерінің, жылу пункттерінің жəне тұтынушыларға тиесілі жылу тұтыну жүйелерінің техникалық қабылдауын олардың монтаждалуы не-месе жөнделуінен кейін жүзеге асырыларды, онымен қоса тұтынушы арматура жəне жылыту аспаптарының осы желілер үшін максималды жол берілген байқау қысымынан аспайтын, қысыммен же-ке жабдығының мықтылығы мен тығыздығын анықтау мақсатында гидравликалық сынақ өткізуі керек.

572. Жылу желілерін пайдаланушы ұйымдар осы Қағидалардың 498-тармақтарына сəйкес кері желілік су сапасына тұрақты бақылауды ұйымдастыруы жəне желілік судың сапасын нашарлататын абоненттерді анықтауы қажет.

573. Жылу желілерінің құбыржолдары оларды пайдалануға енгізгенге дейін монтаждаудан жəне күрделі жөндеу жұмыстарынан кейін:

1) бу құбырлары – буды атмосфераға шығару арқылы үрлеумен;2) жылумен жабдықтаудың жабық жүйелеріндегі су желілері мен конденсат құбырлары –

гидропневматикалық үрлеумен;3) жылумен жабдықтаудың ашық жүйелеріндегі су желілері – гидропневматикалық шаюға жəне

қоректік сумен кейіннен қайтадан шаю арқылы зарарсыздандыра отырып, тазалануы керек.Зарарсыздандырылғаннан кейін қайтадан шаю ағызылған судың көрсеткішіне дейін жүргізіледі.574. Тұтынушылардың жылу желілерін жəне гидропневматикалық шайылмаған жылуды тұтыну

жүйесін іске қосуға, ал жылумен жабдықтаудың ашық жүйелерін зарарсыздандыруға жол берілмейді.575. Барлық қайтадан жөнделген жылу желілерінің құбыржолдары тығыздығы бойынша

белгіленген тəртіппен гидравликалық сынақтан өтуі тиіс.576. Желілік құбыржолдарды толтыру, оларды шаю мен қайта шаю, зарарсыздандыру (жылумен

жабдықтаудың ашық жүйелері үшін), айналым жүйесін қосу, бу құбырларын үрлеу мен жылыту жəне су немесе бумен жылыту желілерін іске қосу бойынша операциялар, сондай-ақ желінің немесе оның жекелен-ген элементтері мен конструкцияларының кез келген сынақтары жылу желілерін пайдаланушы ұйымның басшысы бекіткен жəне жылу көзі энергетикалық объектісінің – басшылығымен келісінген арнайы əзірленген техникалық бағдарлама бойынша жауапты адамның жетекшілігімен орындалады.

577. Жылу желілерінің құбыржолдары жылу тұтынудың жүйелері ажыратылған кезде темпера-турасы 70 0С жоғары емес сумен толтырылады.

578. Құбыржолдарының жəне жылу желілерінің (арқалықтар, тіректер, мачталар, эстакадалар) металл конструкцияларының сыртқы беті төзімді коррозияға қарсы жабынмен жабылады.

Құрылыстан жəне күрделі жөндеуден кейін құбырлар мен металл конструкциялардың коррозияға қарсы сыртқы жабынсыз жылу желілерін іске қосуға жол берілмейді.

579. Жылу желілерінің құбыржолдары, арматуралар, компенсаторлар мен ернемек қосылыстары жобаға сəйкес жылу оқшауламасымен жабылуы тиіс.

Жылу желілерінде гидрофильдік көму оқшауламасын, сондай-ақ гильзаларда (қаптарда) құбыржолдарын төсеген кезде тығыздау оқшауламасын қолдануға жол берілмейді.

580. Төмендететін дренаж жұмыс істемеген кезде жылу желілерін пайдалануға енгузуге жол берілмейді.

581. Өту арналары, сондай-ақ электр жабдықтары орнатылған ірі тораптық камералар электрлі жарықтандырылуы керек. Өту арналарының құйылу-сору желдеткіші жарамды күйде болуы қажет.

582. Ернемек арматураларын қолдану орындарынан басқа, жылу желілерінің құбырларының барлық қосылыстары дəнекерленуі тиіс.

Компенсаторлар мен арматуралар үшін мақта-қағаз жəне көбікпен тығыздап толтыруға жол берілмейді.

583. Жылу желілерін жер үстіне төсеген кезде электр жетектері бар ысырмалар үй-жайларға ор-наластырылуы тиіс немесе атмосфералық ылғалдан жəне бөгде адамдардың қол тигізуіне жол бермейтін арматуралар мен электр жетектерін қорғайтын қаптамалармен оралуы тиіс.

584. Су температурасының жарамсыз реттегіші бар ыстық сумен жабдықтау қондырғылары, сондай-ақ жарамсыз есептеу құрамдары бар жылуды тұтынатын жүйелерді жылу жүйелеріне жалғауға жол берілмейді.

585. Жылу желілері жабдықтарының техникалық жай-күйін жəне олардың жұмыс тəртібін бақылау үшін жүйелі түрде кесте бойынша жылу құбырлары мен бекеттері тексеріледі.

586. Жылу желілерін пайдаланушы ұйымдар құрылыс құрылғыларының, жылу желілерінің құбыржолдары мен жабдықтарының ақауларын анықтауы, замануи құралдар мен диагностикалау əдістерін қолдана отырып, сондай-ақ қарау, сығымдау, жылу тасымалдағыштың ең жоғары температу-расы кезінде сынау мен басқа да əдістерді қолдана отырып, олардың техникалық жай-күйіне, жылу оқшауламасы мен коррозияға қарсы жабынға бақылау жүргізуі қажет. Жылу желілерін пайдаланушы ұйымдар барлық жабдықтардың түрі бойынша барлық бұзылған жəне анықталған ақаулардың есебін жүргізуі жəне олардың туындау себептерін талдауы қажет.

Жылу желілерінің құбыржолдары мен жабдықтарының техникалық жай-күйін бақылау бу мен ыстық су құбыржолдарының қауіпсіз пайдалану мен құрылғы талаптарын ескере отырып жүзеге асы-рылады.

Жылу желілерінің жабдықтары техникалық жай-күйін бақылау жұмысын жүргізу мерзімділігін жылу желісін пайдаланушы ұйымның техникалық басшысы белгілейді.

587. Су жылу желілерінде жəне конденсат құбырларында желілік су мен конденсатты талдай отырып, сондай-ақ осы тектес орындарда (ЖЭО-мен шықпада, аяқталу учаскелерінде, магистральдың екі-үш аралық тораптарында) орнатылатын ішкі коррозия индикаторлары бойынша құбыржолда-рының ішкі коррозия жай-күйін жүйелі бақылауы ұйымдастыру қажет. Істен шыққан жылу желісі химиялық тазартылған деаэраторланған сумен ғана толтырылады.

588. Қаныққан будың бу құбырларынан конденсат конденсатты бұрғыштар арқылы үздіксіз бұрып əкетіледі.

Жалпы конденсат құбырына конденсат бұрушылардың жұмысына кері қақпақшалар орнатылмай жол берілмейді.

589. Секциялау ысырмалары мен қалыпты режимдегі тиекті арматура толығымен ашық немесе толығымен жабық күйде болуы тиіс, онымен жылу тасығыштың шығынын реттеуге жол берілмейді.

590. Су жылу тораптарынан жылу тасымалдағыштың орташа жылдық кемуі жылу желілеріндегі жəне оған қосылған жылуды тұтыну жүйелерінде сағатына, олардың қосылу (су жылытқыштары арқылы қосылған ыстық сумен жабдықтау жүйелерінен басқа) схемаларына қарамастан, судың орта-ша жылдық мөлшері 0,25 % аспауы қажет. Жылу тасымалдағышының маусымдық кему нормасы орта-ша жылдық мəні шегінде белгіленеді.

Жылу тасымалдағыштағы кемуді анықтау кезінде жылу құбырларын толтырудағы судың шығысы мен жоспарлық жөндеу, жаңа желі учаскелері мен тұтынушыларды қосу кезінде жылу тұтыну жүйелері ескерілмейді.

591. Жөндеу жұмысынан кейін жылу беру маусымы басталғанға дейін құбыржолдарының тығыздығы мен беріктігін жəне орнатылған тиекті жəне реттеуші арматураны тексеру мақсатында желілердің гидравликалық сынағы өткізіледі.

Сынамалық қысымның ең аз мəні 1,25 жұмыс қысымын құрайды. Бұл ретте, жұмыс қысымының мəнін бу мен ыстық су құбырларының құрылғылары мен қауіпсіз пайдаланудың техникалық талапта-рына сəйкес жылу желілерін пайдаланушы ұйымның техникалық басшысы анықтайды.

Əрбір нақты жағдайларда сынама қысымының мəнін жоғарыда көрсетілген жол берілетін шекте жылу желісін пайдаланушы ұйымның техникалық басшысы анықтайды.

Жылу тасымалдағыштың ең жоғары температурада жұмыс істеуін сынау жəне беріктігі мен тығыздығы бойынша жылу желілерінің гидравликалық сынағын бір уақытта өткізуге жол берілмейді.

592. Беріктігі мен тығыздығы бойынша гидравликалық сынақ жүргізу үшін жылу желілерінің құбыржолдары 45 0С жоғары емес сумен толтырылады.

Жылу желілерін сынама қысыммен сынағын өткізу кезінде жылу пунктері мен жыл тұтыну жүйелері сенімді түрде ажыратылуы тиіс.

593. Жылу желілерінде нақты жылу жəне гидравликалық шығындарды анықтау 5 жылда кемінде 1 рет жүзеге асырылады.

594. Кезбе тоқтардың əлеуетіне жылу желілерін сынаудың көлемі мен мерзімділігі электр-химиялық коррозиядан жылу желілерін қорғау бойынша шарттарға сəйкес болуы тиіс.

595. Технологиялық қорғау пайдалануға үнемі енгізіледі. Жылу желілерінің жұмысы кезінде технологиялық қорғану құрылғыларын ажырату жылу желілерін пайдаланушы ұйымның техникалық басшысының рұқсатымен, жедел құжатты ресімдей отырып жүргізіледі.

Технологиялық қорғану құрылғылары мынадай жағдайларда жұмыстан шығарылуы мүмкін:1) желілер ауыспалы режимде жұмыс істеген кезде;2) қорғанудың анық жарамсыздығы кезінде;3) аварияны жою кезінде;4) жабдықты жөндеу кезінде.Технологиялық қорғану құрылғыларының жұмыс қабілеттілігі өндірістік нұсқаулықта

көрсетілген мерзімде жəне көлемде мерзімді түрде тексеріледі.

596. Екі құбырлы су-жылу желілері үшін жылу беру режимінің негізіне орталық сапалы реттеу кестесі жатқызылуы тиіс.

Ыстық сумен жабдықтау жүктемесі болған кезде берілетін құбыржолдарындағы судың ең төмен температурасы мынадай болуы тиіс:

1) жабық схемалар үшін 700С төмен емес;2) ыстық сумен жабдықтаудың ашық схемалары үшін 60 0С төмен емес.597. Су-жылу желілерінің гидравликалық режимдері жыл сайын жылыту мен жаз мезгілдері

үшін əзірленеді.Жылыту кезеңінде сумен жабдықтаудың ашық жүйелері үшін режимдер беруші жəне кері

ағынды құбыржолдарынан ең жоғарғы суалғы болған жəне суалғы болмаған кезде əзірленеді.Тұтынушылардан судың жұмсалуын реттеу жөніндегі іс-шаралар əр жылыту маусымы үшін

əзірленеді.Жылумен жабдықтау схемасында қарастырылған сорғы станциялары мен жаңа магистральдар

құрылыстарының кезектілігі қосылған жылу жүктемесінің нақты өсуінің есебімен анықталады, сол үшін жылу желісін пайдаланушы ұйымда таяудағы 3-5 жылға арналған жылумен жабдықтау жүйелерінің гидравликалық режимдері əзірленеді.

Жылу желілерінде сорғы станцияларының жəне негізгі магистальдардың жеке учаскелері істен шыққан кезде тұтынушылардың жылумен жабдықтауын қамтамасыз ету үшін іс-шаралар қарастырылған.

598. Су-жылу желілерінің беруші желісінің кез келген жеріндегі, құбыржолдарындағы жəне жы-лу көзінің жабдықтарындағы, жылу желілері мен жылу пункттеріндегі жəне жылуды тұтыну жүйелеріне тікелей қосылған жоғарғы нүктелердегі су қысымы желілік сорғылардың жұмыс істеу кезінде оның ең жоғары температурада судың қайнамауы кемінде 0,5 кгс/см2 (50кПа) қормен қамтамасыз етіледі.

Су-жылу желілерінің керіжелідегі су қысымы желілік сорғылардың жұмыс істеу кезінде кез кел-ген нүктеде 0,5 кгс/см2 (50к Па) төмен болмауы тиіс. Кері желідегі су қысымы құбыржолдар мен жылу көзінің жабдықтары, жылу желілері мен жылу пункттері жəне тікелей қосылған жылу тұтыну жүйелері үшін жол берілетін қысымынан жоғары болмауы тиіс.

599. Жылумен жабдықтау жүйелерінде статикалық қысым жылу желілерінің құбыржолдарын, сондай-ақ барлық тікелей қосылған жылуды тұтыну жүйелері сумен толтыруын қамтамасыз ететіндей болуы тиіс. Статикалық қысым жылу көздерінің, жылу желілері мен жылу пункттерінің жəне тікелей қосылған жылу тұтыну жүйелерінің құбыржолдарымен жабдықтары үшін рұқсат шектен тыс жоғары болмауы тиіс. Статикалық қысым су температурасы 1 0С-тен 100 0С-қа дейін болған кезде шартты түрде анықталады.

600. Жылу желілерін пайдаланушы ұйымның тораптық жəне айдаушы сорғыларын электрмен жабдықтауды авариялық тоқтату кезінде рұқсат берілген деңгей шегінде жылу желілерінде жəне жы-луды тұтыну жүйелерінде қысымды қамтамасыз ету қажет. Осы деңгейен асып кету мүмкіндігі болған кезде жылумен жабдықтау жүйелерін гидросоққыдан сақтайтын арнайы құрылғыларды орнату қарастырылады.

601. Жылу желілерінің жөндеу жұмысы анықталған ақауларды, бұзылуларды талдаудың, мерзімді қарап тексерудің, сынаудың, диагностика мен жыл сайынғы нығыздау нəтижелерінің негізінде бекітілген кестеге (жоспарға) сəйкес жүргізіледі.

Жөндеу жұмыстарының кестесі жылу желілері мен жылу орындарының құбыржолдарының бір уақытта жөндеу шарты ескеріліп, жасалады.

Жылу желілерін пайдаланушы ұйымдар авариялық құбыржолдарын жүйелі түрде ауыстыруды, сондай-ақ жабдықтар мен желілерді пайдаланудың сенімділігімен жіберілген жылудың пайдалану тиімділігін арттыруға, жылу мен желілік судың шығындарын азайтуға бағытталған жұмыстарды орындауы қажет.

Металдың жай-күйін бақылау602. Жылу-энергетикалық жабдықтың қауіпсіз жұмысын қамтамасыз ету мен бөлшектерді дай-

ындауда ақаулардың туындауы мүмкін, сондай-ақ жайылу, тот басу, коррозия процестерінің дамуына, пайдалану кезінде беріктігі мен иілгіштігінің төмендеуіне байланысты негізгі жəне балқытылған металдың (бұдан əрі – металды бақылау) құрылымдық жай-күйіне бақылау ұйымдастырылуы тиіс.

603. Металды бақылау электр станциясының техникалық басшысының бекіткен жоспарлары бойынша қарастырылған мерзімде жəне көлемде жүргізіледі.

604. Металды бақылау тиісті жабдығы бар цех персоналымен бірлесіп, зертханаларда немесе ме-талл қызметінде жүргізіледі. Бақылауға дайындау мен оны өткізу бойынша міндеттерді бөлуді электр станциясының техникалық басшысы бекітеді. Жұмысты орындау үшін арнайы ұйымдар тартылуы мүмкін.

605. Жабдықтардың сенімділігін арттыру бойынша іс-шараларды əзірлеу электр станцияларында бақылау мен металдардың бұзылу нəтижелері туралы ақпараттарды жинау мен талдауды ұйымдастыру қажет. Қажет болған кезде металдың жай-күйі қосымша бақыланады.

606. Бақылаудың нəтижелері тіркелетін техникалық құжаттар жабдықты есептен шығарғанға дейін сақталады.

607. Кіріс бақылауы қойылатын тораптар мен бөлшектердің техникалық деңгейін анықтау, сондай-ақ жабдық жұмысын бастағанға дейін жəне кейінгі пайдалану бақылау кезінде негізгі жəне балқытылған металдың жай-күйін салыстырмалы бағалау үшін мəліметтерді алу, техникалық шарттардың, Қағидалар мен қолданыстағы нормалар талаптарына сəйкестігін бағалау үшін олардың қасиеттерінің деңгейін анықтау мақсатында жүргізіледі.

608. Кіріс бақылауына жаңадан енгізілетін жылу энергетикалық қондырғылар металдары, сондай-ақ пайдаланатын жабдықты жөндеу кезінде орнатылатын желілер мен бөлшектер жатады.

609. Пайдаланушы бақылау жабдық элементтері металдарының құрылымдық жай-күйінің өзгерісін бағалау жəне парктік қызмет мерзімі шегінде одан əрі пайдалануға оның жарамдылығын анықтау үшін ұйымдастырылады.

610. Энергетикалық жабдықтардың негізгі элементтерін (құбыржолдарының, барабандардың, қазандықтардың коллекторларының, бу құбырларының, ыдыстарының, цилиндрлердің корпустарының, бөгеу қақпақшаларының, турбиналардың роторларының майысуы) техникалық диа-гностикадан шамамен 10 жылға дейінгі қызметінің қосымша мерзімін (парктік ресурстан кейін) анықтау мен көрсетілген мерзім ішінде сенімді жұмысты қамтамасыз ететін іс-шараларды əзірлеу мақсатында мамандандырылған ұйымдар өткізеді.

Ыдыстарды техникалық диагностикадан өткізу ыдыстың паспортында көрсетілген қызмет мерзімі өткеннен кейін жүргізіледі.

611. Негізгі жəне балқытылмаған металдың жай-күйін бағалау үшін бақылаудың бұзбайтын əдістері қолданылады.

612. Техникалық диагностикадан өткізу кезінде металдың нақты жай-күйін бағалау қиындылар бойынша жүргізіледі.

613. Негізгі бөлшектері мен тораптарының металын бақылаудың нəтижелері қанағаттанар-лықсыз болған кезде немесе олардың парктік ресурстарын əзірлеу кезіндегі пайдалану барысында ме-талды бақылау нəтижелерін, басқа да қажетті құжаттарды қарастыратын жəне осы тараптар мен бөлшектерді жөндеу мен олардың жұмыс істеуін жалғастыру туралы шешім қабылдайтын немесе оларды бұзудың немесе қайта қалпына келтіретін термиялық өңдеу жүргізу қажеттілігін негіздейтін сараптамалық-техникалық комиссия (бұдан – СТК) құрылады.

614. Нақты электр станциялары үшін осы электр станцияны пайдаланудың ерекшеліктерін ескеретін металды бақылау бойынша өндірістік нұсқаулықты əзірлеуге жол беріледі.

Тиісті техникалық негіздеу кезінде өндірістік нұсқаулық бақылау жүргізу мерзімдері мен көлемдері бойынша жалпы қабылданған нұсқаулықтан ерекшеленуі мүмкін.

7. Электр станциялары мен желілерінің электр жабдықтарыГенераторлар мен синхронды компенсаторлар

615. Генераторлар мен синхронды компенсаторларды пайдалану кезінде жол берілген режимдер-де олардың үздіксіз жұмысы, қоздыру, суыту, маймен жабдықтау жүйелерінің, бақылау, қорғау, автома-тика мен диагностика құрылғыларының сенімді жұмыс істеуі қамтамасыз етіледі.

616. Қоздырудың автоматтық реттеуіштері (бұдан əрі – ҚАР) əрдайым іске қосылып тұруы тиіс. ҚАР-ды немесе олардың жеке элементтерін (ең аз қозуын шектеу) ажырату, жөндеу немесе тексеру үшін ғана жол беріледі.

ҚАР-ды баптау мен іске қосу генераторлардың (синхронды компенсаторлардың), автоматиканың жалпы станциялық жəне жүйелі құрылғыларының рұқсат етілген жұмыс режимдерімен байланысты болуы қажет.

Электр станцияларында ҚАР-ды баптаудың негізгі параметрлері туралы мəліметтер болуы тиіс.Резервтік қоздырғыштарда ротордың номиналды кернеуінен 1,3 төмен емес еселігімен қоздыру

үдемелігі қамтамасыз етіледі.617. ҚАР жəне жұмыс қоздыруын үдетудің құрылғылары желідегі кернеудің төмендеуі кезінде

мыналарды қамтамасыз ететіндей ретке келтірілуі тиіс:1) қозудың шекті бекітілген кернеуі егер осы кернеу машиналардың жеке ескі типтері үшін

шектеулі болса, жұмыс тəртібінде еселенгеннен төмен болмайды;2) қоздыру кернеуінің номиналды көтерілуінің жылдамдығы;3) үдетудің берілген ұзақтығын автоматты шектеу.618. Генераторлар негізгі қоздыру кезінде пайдаланылуға енгізіледі. Пайдаланылған кезде негізгі

қоздырудан резервтік қоздыруға ауыстырылады жəне ол қайтадан генераторды желіден ажыратпастан орындалады.

619. Теріс қоздыру орамалары жоқ барлық генераторлар мен синхрондық компенсаторларда асқын кернеуден (разрядтығыштар бар, өшіру кедергісі) ротордың орамалары орнатылуы жəне əрдайым қорғалуы тиіс.

620. Сутегімен салқындайтын генераторлардың тығыздағыштарын маймен жабдықтаудың резервтік көздері май қысымын белгіленген деңгейінен төмендетуден жұмыс көзінің ажыратылуы жəне əрдайым қорғалуы тиіс.

Қуаты 60 МВт жəне одан жоғары генераторлардың тығыздағыштарын маймен жабдықтаудың негізгі көздерін резервтеу үшін үнемі демпферлік (буферлік) бактар іске қосылуы тиіс. Демпферлік бактардағы майдың қоры майдың берілуін жəне маймен жабдықтаудың барлық көздері істен шыққан жағдайда, вакуумды үзе отырып, турбо агрегаттың айналасының барлық уақыты ішінде білік тығыздағыштарында май-сутегі қысымының оң айырымын ұстап тұруын қамтамасыз етеді.

621. Тікелей сутегімен салқындайтын турбо генераторлар мен синхрондық компенсаторлар мон-таждау жəне күрделі жөндеу жұмысынан кейін сутегінің номиналды қысымы кезінде пайдалануға беріледі.

Тікелей сутегімен немесе белсенді бөліктері сутегімен-сумен салқындайтын турбо генераторлар үшін ауамен салқындайтын жүктемемен жұмыс істеуге жол берілмейді.

Ауамен салқындату кезінде мұндай машиналардың қысқа уақыт жұмыс істеуі қоздырусыз бос жүріс режимінде ауа температурасының дайындаушы зауыт нұсқаулығында көрсетілген температура-сынан жоғары емес болуына ғана жол беріледі. ТВФ сериялы турбо генераторлар үшін желіден ажыратылған машинаның қысқа мерзімді қоздырылуына жол беріледі.

622. Генераторлар мен синхронды компенсаторлардың өрт сөндіруге арналған құрылғылары үнемі дайын болуы жəне олардың тез іске қосылу мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.

623. Генераторлар мен синхронды компенсаторларды іске қосу мен пайдалану кезінде:1) статорлардың электр параметрлеріне;2) ротор жəне статор орамасы мен болаттың температурасын қоздыру жүйесіне, салқындату

үшін арналған құралдарға (оның ішінде қоздыру жүйесінің жабдықтары), білік тығыздағышына, мойынтіректер мен өкшеліктерге;

3) қысымды, оның ішінде сүзгілеріндегі қысымның өзгеруіне, меншікті кедергіні жəне орама мен басқа да белсенді жəне конструктивтік бөлшектер арқылы дистияляттың шығынына;

4) сутегінің қысымы мен тазалығына;5) қысым мен май температурасына, сондай-ақ біліктің тығыздағыштарында май-сутегі

қысымының өзгеруіне;6) сұйықтықты салқындату жүйесінің тұмшалануына;7) сутегімен жəне толығымен сумен салқындайтын турбогенераторлар корпусындағы газдың

ылғалдылығын;8) демпфер бактарындағы жəне турбогенераторлардың қалқитын гидро бекітпелеріндегі гидро

генераторлардың мойынтіректері мен өкшеліктерінің май ванналарындағы май деңгейіне;9) мойынтіректермен турбо генераторлардың қосылған сақиналарының, айқаспалар мен гидро

генераторлар мойынтіректерінің діріліне бақылау жүргізілуі тиіс.624. Жұмыс істеп тұрған жəне резервтегі генераторлар мен синхрондық компенсаторлардың газ-

май жəне су жүйесінің жұмыс көрсеткішін анықтау мерзімділігі мынадай болуы тиіс:1) генератор корпусындағы сутегінің шық (ылғалдығы) нүктесінің температурасы– аптасына

кемінде 1 рет, ал газды немесе ылғалдықтың, рұқсат берілгеннен жоғары болып, жеке кептіруінің жарамсыздық жағдайында – тəулігіне 1 реттен жиі емес. Турбогенератор корпусының ішіндегі газдың ылғалдығы толығымен судың салқындауымен үздіксіз автоматты түрде бақыланады;

2) машина корпусының газ тығыздығы (сутегінің тəуліктік кемуі) – айына кемінде 1 рет; машина корпусындағы сутегінің тазалығы – бақылау мақсатындағы химиялық талдау бойынша жəне үздіксіз автоматты газанализатор бойынша аптасына кемінде 1 рет, ал автоматты газанализатор жарамсыз болған кезде – ауысымда кемінде 1 рет;

3) газ торында, мойынтіректердің картерлерінде, экранды ток өткізгіштерінде, желілік жəне нөлдік шықпалар қаптамаларында сутегінің болуы – сигналға əсер ететін үздіксіз автоматтық газана-лизатормен, ал осындай газанализатор жарамсыз болған кезде немесе мүлде жоқ болған кезде – жыл-жымалы газанализатормен немесе индикатормен тəулігіне кемінде 1 рет;

4) машина корпусының ішіндегі сутегіде, қалқымалы гидробекітпеде, үрлеу багінде жəне генератордың май тазалаушы қондырғысының су бөлу багінде оттегінің болуы – осы химиялық бақылау бойынша бекітілген кестелерге сəйкес;

5) орама мен генератордың басқа да бөлшектерінің сумен салқындату жүйесінде дистиллят сапасының көрсеткіштері – генераторларды пайдалану бойынша типтік нұсқаулыққа сəйкес.

625. Сутегінің тазалығы мынадан төмен болмауы тиіс: тікелей сутегімен салқындайтын генераторлардың корпустары мен синхрондық компенсаторлардың барлық түрлерінде – 98 %, қосалқы сутегімен салқындайтын генераторлардың корпустарында сутегінің қысымы 0,5 кгс/см2 (50 кПа) жəне жоғары болған кезде – 98 %, сутегінің қысымы 0,5 кгс/см2 (50 кПа) дейін көтерілген кезде – 95 %.

Генератор корпусындағы сутегі шығы нүктесінің температурасы жұмыс қысымы 15 0С жоғары болмаған кезде жəне газ суытуға кірерде əрдайым су температурасынан төмен болуы тиіс.

Толығымен сумен салқындату генераторының корпусындағы газ шығы нүктесінің температура-сы пайдалану жөніндегі зауыт нұсқаулығымен белгіленген мəнінен жоғары болмауы тиіс.

626. Сутегідегі, генератор корпусындағы (синхрондық компенсатордағы) оттегі 1,2 % аспауы тиіс, ал қалқымалы гидробекітпеде, үрлеу шағын багінде жəне генератордың майды тазалау қондырғысының суды бөлу багінде – 2 % астам болуы тиіс.

627. Мойынтіректер картерлеріндегі, экранды ток өткізгіштеріндегі, желілік сызықтық жəне нөлдік шықпа қаптамаларындағы сутегі– 1 % болуы тиіс. Ток өткізгіштеріндегі, желілік жəне нөлдік шықпа қаптамаларындағы сутегі 1% жəне одан астам мойынтіректер картерлерінде 2 % астам болған кезде турбогенеротордың жұмыс істеуіне жол берілмейді.

628. Генератор корпусындағы (синхрондық компенсатордағы) сутегі қысымының тербелісі сутегінің номиналды қысымы 1 кгс/см2 (100 кПа) дейін көтерілген кезде 20 % аспауы тиіс, ал қысымы ± өте жоғары болған кезде 0,2 кгс/см2 (± 20 кПа) аспауы тиіс.

629. Синхрондық компенсатор майсорғыларының сору магистральдарында сутегімен салқын-датуы жұмысы кезінде майдың артық қысымы кемінде 0,2 кгс/см2 (20 кПа) астам қамтамасыз етіледі.

630. Генератордың роторы қозғалмай жəне айналып тұрған кезінде роторының тығыз-дағыштардағы май қысымы машина корпусындағы сутегі қысымынан артық болуы тиіс. Қысымның төмен жəне жоғары өзгеруінің шегі дайындаушы зауыт нұсқаулығында көрсетіледі.

631. Турбогенераторлар білігінің маймен жабдықтау тығыздағышының жүйесінде əрдайым май қысымын реттеуші (тығыздайтын, қысушы, қалпына келтіруші) іске қосылады.

Білік тығыздағышын маймен жабдықтау жүйесінің тиекті арматурасын пломбылау осы Қағидалардың 366-тармағының талаптарына сəйкес келуі тиіс.

632. Генератордағы сутегінің тəулік бойы ағуы 5 % аспауы тиіс, ал үрлеуді есепке ала отырып тəуліктік шығысы – жұмыс қысымы кезінде газдың жалпы санынан 10 % астам болмауы тиіс.

Синхронды компенсатордағы сутегінің тəуліктік шығысы ондағы газдың 5 %-нан астам болмауы тиіс.633. Генераторлар дəл синхрондау тəсілімен желіге қосылады.Дəл синхрондауды пайдалану кезінде синхрондық емес қосуды блоктау енгізіледі.Егер бұл жеткізудің техникалық шарттарымен қарастырылған немесе дайындаушы зауытпен ар-

найы келісілген болса, желіге қосу кезінде синхрондау тəсілін пайдалануға жол беріледі.Энергетикалық жүйедегі аварияны жою кезінде қуаттылығы 220 МВт дейін болатын турбогене-

раторлармен қоса жəне барлық гидрогенераторларды өзіндік синхрондық тəсілмен қатарлас жұмысқа қосуға жол беріледі. Осы тəсілмен жоғары қуатты турбогенераторларды, егер блокты трансформатор-лар мен желілердің индуктивтік кедергілері ескеріліп белгіленген аса өтпелі тоғының номиналдыға дейінгі еселігі 3,0 аспайтын болса жол беріледі.

634. Агрегаттың бұзылуы немесе турбинаның реттегіш жүйесінің жарамсыздығымен байланы-сты емес жүктемені тастау жəне ажырату кезінде генераторларды қарамай жəне тексермей желіге қосуға жол беріледі.

635. Генераторлар мен синхронды компенсаторларда кернеудің арту жылдамдығы шектелмейді.Барлық генераторлар үшін белсенді жүктемені жинау жəне өзгерту жылдамдығы турбина немесе

қазандық жұмысының шарттарымен белгіленеді.

(Жалғасы. Басы 10-13-беттерде).

(Жалғасы 15-бетте).

16 ақпан 2013 жыл www.egemen.kz 15Генераторлар мен жанама салқындайтын орамасы бар синхрондық компенсаторлардың,

турбогенераторлардың, газ турбинасы қондырғыларының, сондай-ақ тікелей салқындайтын орамасы бар гидрогенераторлардың реактивтік жүктемесінің өзгеру жылдамдығы шектелмейді; тікелей салқындайтын орамасы бар турбогенераторларында бұл жылдамдық қалыпты режимдерде белсенді жүктеме жиынтығының жылдамдығынан аспауы тиіс, ал авариялық жағдайларда – шектелмейді.

636. Қуаттың номиналды коэффициентінде (қуаттылығы 30 МВт барлық турбина генераторлары жəне барлық газтурбиналы жəне бугазды қондырғылардың турбина генераторлары үшін де қуат коэффиценттерінің жəне салқындату параметрлерінің белгіленген мəндерінде ұзақ ең жоғарғы қуат) генераторлардың номиналды қуаты жəне синхрондық компенсаторлардың номиналды қуаты кернеудің ± 5 % дейін жəне номиналды мəнінде жиіліктің ± 2,5 % бір мезгілде ауытқуы кезінде сақталуы тиіс, егер машиналардың жеке түрлерінің стандарттарында кернеу мен жиіліктің ауытқуы бойынша өзге шарттар қойылмаса, жоғары кернеумен жəне төменгі жиілікпен жұмыс кезінде кернеу мен жиіліктің абсолюттік мəні 6 % аспауы тиіс.

Номиналды қуатпен жұмыс істеу кезінде жəне ± 5 % шегінде кернеудің ауытқуы кезінде алынған ротор тоғы салқындату құрылғыларының номиналды параметрлерімен жұмыс істеу кезінде ұзақ уақытқа жол беріледі.

Ұзақ ең үлкен қуаттылықпен жұмыс кезінде ротордың əлдеқайда көп тоғы ± 5 % дейінгі кернеудің ауытқуы барысында ортаны суытатын номиналды параметрлермен жұмыс кезінде ғана ұзақ уақытқа жол беріледі

Барлық генераторлар мен синхронды компенсаторлар үшін жұмыс кернеуі номиналды кернеуінен 110 % жоғары болмауы тиіс. Кернеуі номиналдыдан 105 % жоғары болған кезде генератор-лар мен синхронды компенсаторлардың жол берілетін қуаты дайындаушы зауыт нұсқаулығының нұсқауына сəйкес немесе сынақ нəтижелері бойынша белгіленеді.

Генератор немесе синхронды компенсатор кернеуінің номиналдыдан 95 % төмен болған кезде жол берілетін мəнінен статор тоғы 105 % жоғары болмауы тиіс.

637. Ортаны салқындататын, температура мен қысым кезінде жол берілетін, жоғары мəндегі ток бой-ынша генераторлар мен синхрондық компенсаторларды ұзақ уақыт шамадан тыс жүктеуге жол берілмейді.

Авариялық жағдайларда генераторлар мен синхронды компенсаторларды дайындаушы зауыттың нұсқаулықтары, техникалық шарттар мен мемлекеттік стандарттарға сəйкес статор мен ротор тоғы бойынша қысқа уақыт қайта жүктеуге жол беріледі.

Осы Қағидалардың 19-қосымшасына сəйкес статор тоғы бойынша генераторлар мен синхронды компенсаторларды аз уақыт қайта жүктеуіге жол беріледі.

Генераторлар мен ораманы жанама салқындататын синхрондық компенсаторлардың қоздыру тоғы бойынша жол берілетін жүктеу статордың жол берілетін қайта жүктеуімен анықталады. Ротордың орамасын тікелей сутегімен немесе сумен салқындататын турбогенераторлар үшін қоздыру тоғы бойынша жол берілетін қайта жүктеу осы Қағидалардың 20-қосымшасына сəйкес, ротор тоғының номиналды мəніне жатқызылған тоқтың еселігімен анықталады.

638. Сатор орамасында жерге бір фазалы тұйықталу пайда болған кезде, немесе генератор кернеуінің тізбегінде блок генераторы (синхрондық компенсатор) немесе блок генераторлық ажыратқыш болмаған кезде, автоматты түрде ажыратылады, ал қорғалуы істен шыққан кезде – дереу желіден ажыратылады:

1) блоктарда генератор-трансформатор (компенсатор-трансформатор) генератор кернеуіндегі тармақтарсыз жəне өзіндік қажеттіліктер трансформаторларының тармақтарымен – тұйықталудың сыйымды тоғы мəніне қарамастан;

2) тұйықталу тағы 5А жəне одан жоғары болған кезде жеке қажеттіліктер немесе тұтынушылар желісімен генераторлық кернеуде электр байланысы бар блокты генераторлар мен синхронды компен-саторлар статорының орамасында жерге тұйықталу кезінде.

Мұндай шаралар генератор статорының орамасында жəне жиынтық шиналар мен жұмыс істейті: компенсаторларда жерге 5А жəне одан аса тоқтын табиғи тұйықталуы кезинде жерге тұйықталуы қарастырылады.

Жеке қажеттіліктерінің немесе тұтынушылардың желісімен электр байланысы бар жəне генераторлардың (компенсаторлардың) шиналарына қосылған блоктың генераторларының генераторлық кернеуінің тізбегінде тұйықталудың сыйымдылық тоғы 5А-дан аспаған кезде жəне қорғау тек дабылға əсер ететін болса немесе мүлде сезбеген жағдайда генераторлардың (компенсаторлардың) жұмысы 2 сағаттан артық емес уақыт ішінде (тұйықталу орнын іздеу үшін, жүктемесінің ауыстырылуы) жол беріледі. Статордың орамасында тұйықталу анықталған кезде гене-ратор (компенсатор) ажыратылуы тиіс. Егер жерге тұйықталу орны статордың орамасында емес екені анықталса, электр станциясының техникалық басшысының немесе электр желісін пайдаланытын ұйымның қарауы бойынша желіде ұзақтығы 6 сағатқа дейін тұйықталумен генератордың немесе синхрондық компенсатордың жұмысына жол беріледі.

639. Сигнал пайда болған кезде немесе ротордың орамасын тікелей салқындататын турбогенератордың қоздыру тізбегінде оқшауландырудың кедергісін терең төмендету өлшемімен анықтаған кезде, ол 1 сағат бұрын болуы тиіс, ал жерге тұйықталу кезінде – дереу резервтік қоздыруға ауыстырылуы тиіс. Егер бұл ретте, оқшаулама кедергісі қалпына келтірілсе, генератор жұмысы тоқтатылуы мүмкін, егер ол төмен болса, бірақ дайындаушы- зауыттың нұсқаулығымен белгіленген ең аз шекті мəнінен жоғары болса, турбогенератор бірінші мүмкіндік болған кезде, бірақ 7 тəуліктен кешіктірілмей, жөндеуге шығарылады.

Резервтік қоздыру жүйесі болмаған кезде немесе оны пайдалану мүмкін болмаған кезде, сондай-ақ оқшауламаның кедергісі бұдан əрі төмендеген кезінде (шекті ең аз мəннен төмен), резервтік қоздыруы жұмыс істеу кезінде турбогенератор 1 сағат ішінде жүктемеден алынып, желіден ажыраты-лып, жөндеуге шығарылады.

Жерге тұйықталу пайда болған кезде (2 кОм дейін жəне одан да төмен оқшауламаның кедергісі төмендеген кезде) ротордың орамасын жанама салқындататын турбогенератордың қоздыру тізбегі резервті қоздыруға көшіріледі. Егер бұл ретте жерге тұйықталу жоғалып кетсе, генераторды жұмыс үстінде қалдыруға жол беріледі. Ротор орамасында жерге тұйықталуы табылған кезде, турбогенератор бірінші мүмкіндік туындағанда жөндеуге шығарылады. Жөндеуге шығарғанға дейін ротор орамасының тұрақты тұйықталуы кезінде корпусқа, сигналға немесе ажыратуға əрекет ететін ротор орамасында жерге екі мəрте тұйықталудан қорғалуы тиіс.

Сигнал пайда болған кезде, турбогенератор дереу жүктемеден алынады жəне желіден ажыраты-лады. Егер екі рет тұйықталудан қорғалуы қарастырылмаған болса немесе істен шығарылуы мүмкін болмаса, турбогенератор 1 сағат ішінде жүктемеден алынады, желіден ажыратылып, жөндеуге шығарылады.

Жерге тұйықталатын гидрогенераторлар мен синхронды компенсаторлардың жұмысы қоздыру тізбегінде жол берілмейді.

640. Турбогенераторлар үшін номиналды тоқтан 12 % аспайтын жəне синхронды компенсатор-лар мен дизель-генераторлар үшін 20 % аспайтын фазалардағы тоқтын əртүрлі ұзақ жұмыс істеуіне жол беріледі.

Гидрогенераторлық жанама жүйесімен ауа салқындатқыш оталдырғыш орамалары фазалы ток айырымда 20 %-қуаттылық кезінде 125 МВ-А жəне төмен 15% қуаттылығы астам кезінде 125 МВ-А рұқсат етіледі.

Статордың орамасының негізгі сумен салқындатылған гидрогенераторлар үшін фазалардағы тоқтың əртүрлілігі 10% пайыз болған кезде жол беріледі. Барлық жағдайларда токтың ешбір фазасын-да номиналдыдан жоғары болмауы тиіс.

641. Төмен жүктеме кезінде қоздырусыз асинхродық режимде турбогенераторлардың қысқа уақыттық жұмысына жол беріледі. Ораманың жанама салқындауымен турбогенераторлар үшін аталған режимде 60 % номиналдыға дейін жүктеуге жол беріледі, ал бұл ретте жұмыс ұзақтығы 30 ми-нуттан аспайды.

Асинхрондық режимдегі асинхрондық турбогенераторлардың жəне орамаларды тікелей салқындататын турбогенераторлардың қоздыруынсыз жол берілетін жүктеме мен жұмыс ұзақтығы дайындаушы-зауыт нұсқаулығының негізінде, ал ол болмаған кезде – арнайы сынақ нəтижелерінің негізінде белгіленеді.

Турбогенераторлардың асинхрондық режимінің желіге əсері бойынша берілуі есептеулермен не-месе сынаулармен анықталады.

Асинхрондық режимде гидрогенераторлар мен ротордың тістер жинағы бар турбогенераторлар жұмысына қоздырусыз жол берілмейді. Кез келген үлгідегі жеке қоздырылған генератордың үйлесімсіз жұмысы электр станцияның басқа генераторларына қатысты жол берілмейді.

642. Электр қозғалтқышы режиміндегі генератордың жұмыс істеуге жол берілуі мен ұзақтығы турбинаның жұмыс шарттарымен шектеледі жəне оны турбинаны дайындаушы-зауыт анықтайды.

643. Генератордың номиналдыдан төмен қуаттылығының коэффициентімен ұзақ жұмысы жəне синхрондық компенсаторлар режимінде қайта қоздырылуымен (индуктивтік квадрантта) салқындатылатын орталардың осы параметрлері болған кезде ұзақ уақыт жол берілген жоғары емес қоздыру тогында жол беріледі.

Синхрондық компенсатор режимінде генераторлардың жол берілетін реактивтік жүктемесі жəне синхрондық компенсаторларда (сыйымдылық квадрантында) дайындаушы-зауыт нұсқаулығының, ал ол жоқ болған кезде арнайы жылу сынақтарының нəтижесінің негізінде белгіленеді.

644. Ораманы жанама салқындататын генераторлардың ұзақ жұмысы қуат коэффициентінің, толық қуаттың номиналды мəнін сақтай отырып, номиналдыдан бірге дейін көтерілген кезде жол беріледі.

Толымсыз қоздыруылған жұмыс режиміндегі генераторлардың жол берілетін ұзақ жүктемесі, сондай-ақ тікелей салқындатылатын генераторлар үшін қуаттылық коэффициентінің номиналдыдан бірге дейін көтерілуі кезінде, дайындаушы-зауыт нұсқаулығының нұсқауы негізінде белгіленеді.

Толымсыз қоздыру режимінде генератордың мерзімді жұмыс істеу кезіндегі қоздырудың ең аз тоғын автоматтық шектеу қамтамасыз етіледі.

645. Дистилляттың айналымы немесе барлық режимдерде, қоздырусыз, бос жүріс режимінен басқа, орамаларда май болмаған кезде, орамалардың тікелей сұйықтықпен салқындайтын генераторларының жұмыс істеуіне жол берілмейді.

Тікелей сұйықтықпен салқындайтын орамаларда салқындайтын сұйықтықтың айналымы тоқтаған кезде жүктеме автоматты түрде 2 минут ішінде (егер нұсқаулықта генераторлардың жекеле-ген түрлеріне өзге талаптар қойылмаған болса) алып тасталады, генератор желіден ажыратылады жəне қоздыруы алынады.

646. Генераторлардың жəне ротор орамасының газбен салқындатылған жəне 500-1000 В кернеу-ге мегаомметрмен өлшенген қоздыру жүйесінің элементтерінің ауамен салқындатылатын синхрондық компенсаторларының барлық қоздыру тізбегінің оқшаулама кедергісі кемінде 0,5 МОм болмауы тиіс.

Ротор орамасының немесе қоздыру жүйесі элементтерінің сумен салқындатуы кезінде қоздыру тізбегінің оқшаулама кедергісінің жол берілетін мəндері генераторлар мен қоздыру жүйесін пайдалану жөніндегі зауыт нұсқаулығымен жəне электр жабдықтарын сынаудың көлемімен жəне нормаларымен анықталады.

Қоздыру тізбектерінің оқшаулама кедергісі нормаланған мəнінен төмен генераторлардың жəне синхронды компенсаторлардың жұмыс істеуіне электр станциясының немесе электр желісін пайдала-нушы ұйымның техникалық басшысының рұқсатымен осы Қағидалардың 675-тармағының талаптары ескеріле отырылып жол беріледі.

647. Орамалардың сұйықтықпен салқындатылатын жүйесіндегі жəне генераторлардың түзеткіш қондырғыларындағы айналыс жасайтын дистиллят сапасы (оқшаулағыш майы) генераторлар мен қоздыру жүйелерін пайдалану жөніндегі типтік жəне зауыт нұсқаулығының талаптарына сəйкес бо-луы тиіс.

Сұйықтықпен салқындату жүйесінде орнатылған сүзгілер үнемі жұмыс істеп тұрады.100 кОм-см дейін генератордың орамаларындағы дистилляттың меншікті кедергісі төмендеген

кезде ескерту белгісі əрекет етуі тиіс, ал ол 50 кОм-см төмендеген кезде генератор жүктемеден алына-ды, желіден ажыратылады жəне қоздыру алынып тасталады.

648. Монтаждау немесе жөндеу кезінде 1000 В кернеуге мегаомметрмен өлшенген, толығымен жиналған май өткізгіштеріндегі мойынтіректер оқшауламасының жəне генераторлар білігі тығыздағыштарының корпусының, синхрондық компенсаторлар мен қоздырғыштардың кедергісі 1 Ом кем болмауы тиіс, ал гидрогенераторлардың өкшеліктері мен мойынтіректері үшін, егер нұсқаулықтарда өзге талаптар қойылмаса 0,3 Ом кем болмауы тиіс.

Мойынтіректер оқшауламасының жəне турбогенераторлар білігінің тығыздағыштары корпустарының, ауамен салқындататын синхрондық компенсаторларының мойынтіректері мен қоздырғыштарының, сондай-ақ гидрогенераторлардың өкшеліктері мен мойынтіректерінің жарамдылығы (егер соңғысының конструкциясы мүмкіндік берсе) айына кемінде 1 рет тексеріледі.

Сутегімен салқындататын синхрондық компенсаторларының мойынтіректер оқшауламасының жарамдылығы күрделі жөндеу жұмысы кезінде тесеріледі.

649. Трансформатормен блокта жұмыс істейтін генератордың ақауларының алдын алу үшін толық емес фаза ажыратылған немесе ажыратқыш қосылған кезде генератор секция немесе шиналар жүйесінің, соңғысына блок арқылы қосылған, аралас ажыратқыштарымен ажыратылады.

650. Турбогенераторлар мойынтіректерінің дірілі осы Қағидалардың 375-тармақтарының талап-тарына, ал гидрогенератордың крестовиналары мен мойынтіректері осы Қағидалардың 195-тармақтарының талаптарына сəйкес болуы тиіс.

Номиналды айналу жиілігі 750 жəне 1000 айн/мин синхронды компенсаторларда дірілдің қосарлы амплитудасы 80 мкм жоғары болмауы тиіс. Дірілді қашықтықтан өлшеу құрылғысы болмаған кезде, бақылаудың мерзімділігі компенсатордың діріліне байланысты, бірақ жылына кемінде 1 рет белгіленеді.

Турбогенераторларды байланыстыратын дөңгелектердің дірілі 3 айда кемінде 1 рет өлшенеді жəне 300 мкм жоғары болмайды.

651. Монтаждаудан жəне күрделі жөндеу жұмысынан кейін генераторлар мен синхронды ком-пенсаторлар жұмысқа кептірусіз енгізілуі мүмкін. Кептіру қажеттілігі электр жабдығын сынау көлемімен жəне нормаларымен белгіленеді.

652. Орамаларды сутегімен тікелей салқындатылатын генераторларды толтыру жəне оны қалыпты жағдайда босату қозғалыссыз роторда немесе оның білікті бұру құрылғысын айналдыру кезінде жүргізіледі.

Авариялық жағдайларда сутегінің ағызылып жіберуі машинаның жүре бастаған кезде басталуы мүмкін. Сутегі немесе ауа генераторлардың сутегімен салқындататын газ жүйесін пайдалану жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттардың талаптарына сəйкес генератордан (синхронды ком-пенсатордан) инертті газбен (көмірқышқыл газымен немесе азотпен) шығарылады.

653. Сутегімен салқындатылатын генераторлар орнатылған электр станцияларындағы сутегі қоры оның 10 күндік пайдалану шығынын жəне газдың көп мөлшерімен бір генератордың бір рет тол-тырылуын, ал көмірқышқыл газы немесе азоттың қоры газдың өте көп мөлшерімен генератордың 6 рет толтырылуын қамтамасыз етеді.

Электр станциясында резервтік электролиз болған кезде ресиверлердегі сутегі қорының 50 % азаюына жол беріледі.

654. Сутегімен салқындатылатын синхрондық компенсаторлар орнатылған қосалқы станциялардағы сутегі қоры сутегінің 20 күндік пайдалану шығынын жəне газдың өте көп мөлшерінен бір компенсатордың бір рет толтырылуын, ал электролиздік қондырғы болған кезде 10 күндік шығынын жəне аталған компенсаторлардың бір рет толтырылуын қамтамасыз етеді. Осындай қосалқы станциялардағы көмірқышқыл газының немесе азоттың қоры осы компенсаторлардың үш рет толтырылуын қамтамасыз етеді.

655. Газбен салқындату жүйесі (газ құбырлары, арматуралар, газ салқындатқыштары) орамалар-ды сұйықтықпен тікелей салқындату жүйесінің элементтері жəне генератор корпусының ішіндегі басқа да белсенді жəне құрылымдау бөлшектерінің, сондай-ақ барлық су жəне газ-май жүйесінің электр жабдықтарын жөндеу мен қызмет көрсетуді, турбогенераторды ауамен салқындатудан сутегімен салқындатуға ауыстыруды жəне керісінше, май тығыздағыштарын жөндеуден кейінгі қабылдауға қатысуды, генератордағы берілген жиілікті, ылғалдықты жəне сутегі қысымын ұстап тұруды электр станциясының электр цехы жүргізуі керек.

Білік тығыздағыштарын маймен жабдықтау жүйесінің жұмыс істеуін жəне жөндеуді қадағалау (май қысымын реттеуіштері мен лабиринттік майқабылдағыштарды қоса), барлық білік түрлерінің май тығыздағыштарын, газбен салқындатылғанға дейінгі салқындататын судың тарату желісін, сондай-ақ генератордан тыс салқындатылатын дистилляттың беру жəне төгу жүйесінің жабдықтарын турбиналық жəне қазандық-турбиналық цехтың іске асыруы қажет.

Арнайы жөндеу цехы бар электр станцияларында аталған жабдықтың жөндеу жұмыстарын осы цех орындауы қажет.

656. Генератордың күрделі жəне ағымдағы жөндеу жұмыстары турбиналардың күрделі жəне ағымдағы жөндеу жұмыстарымен қатар жүргізіледі.

Синхрондық компенсаторларды күрделі жөндеу жұмысы 4-5 жылда 1 рет жүргізіледі. Турбоге-нераторлар мен синхрондық компенсаторлардағы роторды алып шығатын бірінші жөндеу жұмыстары, маңдайша бөлшектерінің бекітілуін күшейтумен, статор ойықтарының қайта сыналауымен, шиналар мен кронштейн бекітпелерін тексерумен, бекітуді жəне статор жүрекшесінің пресс тығыздығын тексе-румен қоса, пайдалану үшін іске қосылғаннан кейін кемінде 8000 жұмыс сағатынан кешіктірілмей жүргізілуі тиіс. Гидрогенераторлардағы бірінші жөндеу жұмыстары кемінде 6000 сағаттан кешіктірілмей жүргізіледі.

Кейінгі жөндеулер кезінде генераторлар мен синхрондық компенсаторлардың роторларын шығарып алу қажеттілігі бойынша немесе нормативтік-техникалық құжаттардың талаптарына сəйкес жүзеге асырылады.

657. Генераторлар мен синхронды компенсаторларда профилактикалық сынақтар мен өлшеулер электр жабдығын сынау көлемі мен нормалары бойынша жүргізіледі.

658. Генераторларды желіден жоспарлы ажырату машиналарды шығарарда оң қуат болғанда жол берілмейді.

659. Генераторлардың жоспарлы жəне авариялық ажыратулары кезінде (генератор-трансфор-маторларының блоктарын) тоқтатылатын генераторға кернеуді қате немесе өздігінен жеткізудің алдын алу үшін электр сымдарының бас схемасын кідіртпей бөлшектеуді қамтамасыз ету қажет.

Электр қозғалтқыштары660. Электр қозғалтқыштарын, олардың іске қосылуын реттеуші жəне қорғану құрылғыларын

пайдалану кезінде іске қосу мен жұмыс режимдерінде сенімді жұмысы қамтамасыз етіледі.661. Электр станцияларының жеке қажеттіліктерінің шиналарында кернеу номиналды шамамен

100-105 % ұсталады. Қажет болған кезде олардың номиналды қуатын сақтау арқылы номиналды 90-110 % кернеуімен электр қозғалтқыштарының жұмысына жол беріледі.

Қоректендіру желісінің жиілігі өзгерген кезде номиналды мəнінің ± 2,5 % шегінде номиналды қуатпен электр қозғалтқыштарының жұмысына жол беріледі.

Электр қозғалтқыштарының номиналды қуаты, кернеудің бір мезгілде ± 10 % дейін ауытқуы жəне номиналды мəннің ± 2,5 % жиілігі кезінде, жоғары кернеумен жəне төменгі жиілікпен немесе төмендетілген кернеумен жəне жоғары жиілікпен жұмыс жағдайында, кернеу мен жиіліктің ауытқуының абсолюттік мəнінің сомасы 10 % аспағанда, сақталуы тиіс.

662. Электр қозғалтқыштары мен олардың жұмыс істеуіне əкелетін тетіктерге айналудың бағытын көрсететін меңзер қойылуы керек. Электр қозғалтқыштары мен оларды іске қосу құрылғыларында оған жататын агрегаттың атауы бар жазулар болуы тиіс.

663. Тозаңды үй-жайлар мен ылғалдығы жоғары үй-жайларда үрленетін электр қозғалтқыштары таза салқындатылған ауаны жеткізетін қондырғылармен жабдықталады. Электр қозғалтқыштары арқылы үрленетін ауа, сондай-ақ оның параметрлері (температура, қоспалардың болуы) зауыт нұсқаулықтарының талаптарына сəйкес келуі тиіс.

Салқындату трактісінің тығыздығы (ауа өткізгіштері электр қозғалтқыштарының корпусына ауа өткізгіштерінің қаптамаларын жалғау тораптары) жылына кемінде 1 рет тексеріледі.

Салқындатудың сыртқы желдеткіштерінің дара электр қозғалтқыштары негізгі электр қозғалтқыштарын қосу жəне ажырату кезінде автоматты түрде қосылады жəне ажыратылады.

664. Ротордың сумен салқындатылатын орамасы мен статордың белсенді болаты, сондай-ақ кіріктірілген сумен ауаны салқындататын электр қозғалтқыштары корпуста судың пайда болғаны ту-ралы сигнализация беретін құрылғылармен жабдықталады. Жабдықтарды пайдалану жəне сумен салқындатылатын жүйенің аппаратурасы, конденсат пен су сапасын дайындаушы зауыт нұсқаулығының талаптарына сəйкес болуы тиіс.

665. Мойынтіректерді мəжбүрлеп майлайтын электр қозғалтқыштарындағы мойынтіректер ішпектерінің температурасы көтерілген кезде немесе майлаудың тоқтатылған кезінде, сигналға жəне электр қозғалтқышының ажыратылуына əсер ететін қорғаныш орнатылады.

666. Жылу механикалық жабдық үшін жауапты электр қозғалтқыштарының электр қорегінде үзіліс болған кезде (реттелетін айналу жиілігі бар электр қозғалтқыштарымен қоса), негізгі жабдық-тың технологиялық режимінің тұрақтылығын сақтай отырып, жұмыс немесе қоректендірудің резерв-тік көзінен кернеуді қайта беру кезінде олардың топтық өздігінен іске қосылуы қамтамасыз етіледі.

Технологиялық жəне резервтік электр қозғау уақытын ұстай отырып белгіленетін қорек-тендірудің үзіліс уақыты 2,5 секундтан астам болмауы тиіс.

Жауапты тетіктердің тізбесін электр станциясының техникалық басшысы бекітеді.667. Егер зауыт нұсқаулығында көп рет іске қосуға жол берілмесе, қысқа тұйықталған роторлары

бар электр қозғалтқыштарды суық күйінде қатарынан 2 рет, ал ыстық күйінде – 1 рет қосуға рұқсат етіледі. Кейінгі іске қосуларға электр қозғалтқышының осы түрі үшін зауыт нұсқаулығында белгіленген уақыт ішінде электр қозғалтқыштарын салқындатудан кейін жол беріледі.

Электр қозғалтқыштарын негізгі қорғанулардан ажырату кезінде электр қозғалтқыштарын қайта қосу оқшаулама кедергісінің бақылау мақсатымен өлшеу жүргізу мен тексеруден кейін жол берілед.

Резерві жоқ жауапты тетіктер үшін қозғалтқыштың сыртқы қарауынан кейін жол беріледі.Ажырату себептерін анықтағанға дейін резервтік қорғалған жағдайда қозғалтқыштарды қайта

қосуға жол берілмейді. 668. Ұзақ уақыт бойы резервтегі электр қозғалтқыштарын жəне резервті қосудың автоматты

құрылғыларын техникалық басшы бекіткен кесте бойынша механизмдермен бірге қаралады жəне сы-налады. Бұл ретте жылытылмайтын, сыртта орнатылатын электр қозғалтқыштарының статор орамасының оқшаулама кедергісі мен абсорбция коэффициенті тексеріледі.

669. Электр қозғалтқыштарының мойынтіректерінде өлшенген, механизмдермен буындасқан тік жəне көлденең дірілді (діріл жылдамдықтың орташа квадраттық мəні немесе тербелістің екі еселі ам-плитудасы) дайындаушы зауыт нұсқаулықтарында көрсетілген мəннен аспауы тиіс.

Технологиялық құжаттамада мұндай нұсқаулар болмаған кезде, механизмдермен буындасқан электр қозғалтқыштары мойынтіректерінің дірілі осы Қағидалардың 21 (1)-қосымшасына сəйкес мəнінен жоғары болмауы тиіс.

Көмірді үгетін механизмдермен, түтін сорғыштармен жəне айналатын бөлшектері тез тозуға бейім басқа да механизмдермен буындасқан электр қозғалтқыштары үшін, сондай-ақ пайдалану мерзімі 15 жылдан асқан электр қозғалтқыштары үшін діріл көтерілу себептерін жоюға қажетті уақыт ішінде электр қозғалтқыштары мойынтіректерінің жоғары дірілімен агрегаттардың жұмыс істеуіне жол беріледі. Осы шарттар үшін діріл нормалары осы Қағидалардың 21 (2)-қосымшасына сəйкес мəнінен жоғары болмауы тиіс.

Негізгі механизмдердің дірілін өлшеу мерзімділігі электр станциясының техникалық басшысы бекіткен кестеге сəйкес белгіленеді.

670. Электр қозғалтқыштарының жүктемесін, қыл аппаратын, дірілін, электр қозғалтқышы элементтерінің жəне салқындатылатын орталарының (статордың орамасы мен өзекшесін, ауаны, мойынтіректі) температурасын қадағалауды, мойынтіректерді (майды талап ететін деңгейде ұстау) жəне салқындатылатын ауаны, суды ауа салқындатқышына жəне орамаларға жеткізу құрылғыларын күтіп ұстауды, сондай-ақ электр қозғалтқыштарын іске қосу мен тоқтату операцияларын механизмге қызмет көрсететін цехтың кезекші персоналы жүргізуі қажет.

Салқындатылатын камералар арқылы жетекші ток сымдары жүргізілген кезде осы камералар шегінде салқындату схемаларын қадағалау мен қызмет көрсетуді электр цехының персоналы жүргізуі қажет.

671. Адамдар жазатайым жағдайға ұшыраған кезде, электр қозғалтқышының корпусынан, оның іске қосу жəне қоздыру қондырғыларынан түтін немесе от шыққан кезде, іске қосылған механизм бұзылған кезде электр қозғалтқыштары дереу желіден ажыратылады.

Электр қозғалтқыштар резервті қозғалтқыш іске қосылғаннан кейін (егерде ол болса) тоқтатылады:

1) жанған оқшауламаның иісі пайда болғанда;2) электр қозғалтқышының немесе механизмінің дірілі күрт өскенде;3) мойынтірек температурасының шектен тыс жоғарылауы;4) жол берілетін мəнінен жоғары қайта жүктеу;5) электр қозғалтқышының бұзылу қаупі (су құйылу, булану, қалыпсыз емес шу).672. Қуаты 100 Вт жоғары айнымалы тогы бар электр қозғалтқыштары үшін, сондай-ақ

технологиялық қайта жүктеуге бейім электр қозғалтқыштарының механизмдері үшін статор тогын бақылау қамтамасыз етіледі.

Тұрақты ток электр қозғалтқыштарындағы отынды қоректендіру жетегі, турбиналардың авариялық май сорғылары мен білік тығыздағыштары үшін олардың қуаттылығына қарамастан, якор тогы бақыланады.

673. Электр қозғалтқыштарының профилактикалық сынақтарын өткізу мен жөндеуді, жөндеу кезінде оларды алып тастау мен орнатуды, жылу автоматикасы мен өлшеу цехы (бұдан əрі - ЖƏӨ) қызмет көрсететін электр қозғалтқыштардың ысырмасынан басқа, электр цехының персоналы жүргізуі қажет.

674. Агрегатты орталықтандыру мен теңгерімдеуді, байланыстырушы муфталарды, шығарыла-тын мойынтіректерді жөндеу мен орнату; май жүйесінің, іргетастары мен жақтауларының, электр қозғалтқыштарының сырғу мойынтіректерінің ішпектерін жөндеу (мойынтіректерді мəжбүрлеп май-лау кезінде); ауаны, сондай-ақ суды ауа салқындатқыштарға, орамаларға жəне электр қозғалт-қышының басқа да элементтеріне жеткізу құрылғыларының; электр қозғалтқышының статорына кіріктірілмеген салқындатқыштарды жөндеумен орнатуды іске қосылатын механизмге қызмет көрсететін цех персоналы немесе осы электр станциясында жабдықты жөндеуші мердігерлік ұйымның персоналы жүргізеді.

Электр қозғалтқыштарын профилактикалық сынақтан өткізу мен өлшеу электр жабдықтарын сынаудың көлемі мен нормаларына сəйкес ұйымдастырылады.

Күш трансформаторлары мен майлы шунттау реакторлары675. Газбен қорғану құрылғыларымен жабдықталған трансформаторлар (реакторлар) қақпағы газ

реле бағытында кемінде 1 %, ал майөткізгіш кеңейткіш бағытында – кемінде 2 % көтерілетіндей орна-тылуы тиіс. Газ шығаратын түтіктің қуысы кеңейткіштің қуысымен қосылған болуы тиіс. Қажет болған кезде газ шығаратын түтіктің мембранасы (диафрагма) дайындаушы зауыт орнатқан осыған ұқсас мембранасымен ауыстырылуы тиіс.

676. Өрт сөндірудің стационарлық жүйелері, май қабылдағыштар, май бөлгіштер жəне май жинағыштар жарамды күйде болуы тиіс.

677. Сыртқа орнатылатын трансформаторлар мен реакторлардың бактарында станциялық (қосалқы станциялардың) нөмірлері көрсетіледі. Мұндай нөмірлер есіктерде жəне трансформаторлық пункттер мен камералардың ішінде болуы тиіс.

Бір фазалы трансформаторлар мен реакторлар бактарында фазаның түсі жағылады. Сыртқа ор-натылатын трансформаторлар мен реакторлар атмосфераға жəне майға төзімді бояудың ашық түсімен боялуы тиіс.

678. Трансформаторлардың (реакторлардың) салқындату құрылғыларының электр қозғалт-қышын қоректендіру екі энергия көзінен алынады, ал майдың мəжбүрлі айналымы бар трансформа-торлар (реакторлар) үшін – АВР-ды қолдана отырып жүзеге асырылады.

679. Трансформаторлардың жүктемесімен кернеуді реттеу (бұдан əрі – ТКР) құрылғылары автоматты режимде жұмыс істеуі тиіс. Энергетикалық объектінің техникалық басшысының шешімімен, егер желідегі тербелістер электр энергиясын тұтынушылардың талаптарына сай болса, ТКР-ді басқару пультінен қашықтықтан қайта қосу арқылы кернеуді реттеудің автоматты емес режимін орнатуға болады.

Кернеудегі трансформатордың ТКР құрылғысын қолмен (тұтқышпен) ауыстырып қосуға бол-майды.

680. Трансформаторлық қосалқы станциялардың желдеткіштері мен камералары трансформатор-лардың жұмысын барлық нормаланған режимдерде қамтамасыз етеді.

681. Ауа мен майдың мəжбүрлі айналымы бар трансформаторлар мен реакторларда (ДЦ түрінің салқындатуы) жəне су мен майдың мəжбүрлі айналымы бар (Ц түрінің салқындатуы) трансформатор-ларда салқындату құрылғылары трансформатор мен реактордың қосылуымен (ажыратылуымен) бір уақытта автоматты түрде қосылуы (ажыратылуы) тиіс. Майдың мəжбүрлі айналымы жүктемеге қарамастан үздіксіз болуы тиіс. Салқындату жүйесін қосу (ажырату) тəртібі дайындаушы зауыт нұсқаулығында белгіленеді.

Майдың айналымын, салқындатылатын суды тоқтату туралы немесе желдеткішті тоқтату туралы сигнализация құрылғыларын жұмысқа қоспай, жасанды салқындату арқылы трансформаторлар мен реакторларды пайдаланылуға жол берілмейді.

682. Ауаның мəжбүрлі айналымы мен майдың табиғи айналымы (Д салқындату жүйесі) бар транс-форматорларда желдеткіштердің электр қозғалтқыштары май температурасы 55 0С жеткен кезде, номи-налды жүктемеде май температурасына қарамастан, автоматты түрде қосылуы қажет жəне егер ток жүктемесі номиналдыдан аз болса, май температурасы 50 0С дейін төмендеген кезде ажыратылады.

Үрлемелі ажыратылған трансформаторлардың жұмыс шарттары жағдайы дайындаушы зауыт нұсқаулығымен белгіленеді.

683. Трансформаторлардың май-су мен салқындату кезінде май салқындатқышындағы май қысымы ондағы су айналымының қысымынан трансформатор кеңейткішіндегі майдың деңгейі өте төмен болған кезде 0,1 кгс/см2 (10 кПа) аспауы тиіс.

Су айналымының жүйесі жұмыс майсорғылары қосылғаннан кейін жоғары май қабаттарының температурасы 15 0С төмен болмаған кезде қосылуы жəне май температурасы, егер дайындаушы зауыттың техникалық құжаттамасында өзгеше жазылмаған болса, 10 0С дейін төмендегенде ажыраты-луы тиіс.

Май салқындатқыштарының, сорғылар мен су магистральдарының мұз болып қатып қалуының алдын алу үшін шаралар көзделеді.

684. Жұмыс істемейтін трансформатордың (реактордың) кеңейткішіндегі май трансфор-матордағы (реактордағы) май температурасына сəйкес белгілі деңгейінде болуы тиіс.

685. Номиналды жүктемеде майдың жоғарғы қабатының температурасы трансформатор мен реак торда ДЦ салқындатумен – 75 0С жоғары емес, М табиғи маймен салқындатылған жəне Д салқындатуымен – 95 0С жоғары емес; ал Ц салқындатылған трансформаторлардағы май салқындатқышқа ағызар алдында майдың температурасы 70 0С жоғары болмауы тиіс.

686. Трансформаторлардың жұмысы ораманың номиналдыдан 10 % жоғарғы кез келген тарамдануындағы кернеуде жалғаса береді. Бұл ретте кез келген орамадағы кернеу жұмыс кернеуінен жоғары болмауы тиіс.

Тарамдалған автотрансформаторларға қысымды реттеу жəне реттеуіш трансформаторлармен жұмыс жасау үшін мүмкін болатын шама дайындаушы-зауыт тарапынан анықталады.

687. Май трансформаторлары үшін, егер жарықтандыруға арналған кернеу номиналдыдан аспай-тын болса, жарықтандыру номиналды тогының 5 % əрбір орама тогы бойынша ұзақ жүктеуге жол беріледі.

Сонымен қатар, жұмыс режиміне байланысты трансформаторларға шамадан тыс жүйелік жүктеулерге жол беріледі, олардың мəндері мен ұзақтығы трансформаторларды қолданудың типтік нұсқаулығы жəне дайындаушы зауыттардың нұсқаулықтарында реттеледі.

Автотрансформаторларда, генератор, синхронды компенсатор немесе жүктеме жалғанған, төмен кернеу орамасына жоғары кернеу орамасының жалпы бөлігінің тогын бақылауды ұйымдастыру керек.

688. Авариялық жағдайларда осы Қағидалардың 22-қосымшасына сəйкес трансформаторларды барлық салқындату жүйелерінде алдыңғы жүктеудің ұзақтығы мен мəніне қарамастан барлық салқындату жүйелері кезінде жоғары номиналды ток трансформаторларын қысқа мерзімге жүктеуге жол беріледі.

689. Салқындату құрылғыларын авариялық ажырату кезінде трансформатор жұмыстарының шарттары зауыт құжаттамалардың талаптарымен анықталады.

690. Мынадай салқындату жүйелері арқылы трансформаторларды номиналды жүктемеге қосуға болады:

1) ауаның кез келген төмен температуралары кезіндегі М жəне Д;2) қоршаған ортаның температурасы 25 0С төмен болмаған кезде ДЦ жəне Ц.Температурасы шамадан тыс төмен болған кезде трансформатор қуатқа шамамен 0,5 шамасында

номиналды қосу арқылы алдын ала майдың жоғарғы қабатының 25 0С дейін жылытылуы қажет, осы-дан соң майды циркуляциялау жүйесі іске қосылады. Авариялық жағдайларда трансформаторды қоршаған ортаның температурасына қарамай; зауыттың нұсқаулығына сəйкес ұлттық диспетчерлік орталықтың (бұдан əрі – ҰДО), ұлттық орталық (бұдан əрі– ҰО) трансформаторларының орамала-рында бағытталған май ағымы бар салқындату жүйесінде толықтай қуатпен іске қосуға болады.

691. Трансформаторлардың ажыратып-қосу құрылғысын (бұдан əрі – ТТКР) майдың жоғарғы қабаттарының температурасы минус 20 0С жəне одан жоғары (ТКР қондырғыларының жүктелген ре-зисторлары үшін) жəне минус 45 0С жəне одан жоғары (ток шектеуші бар ТКР қондырғылары үшін, сондай-ақ трансформатор бағының сыртындағы тіректік оқшаулатқыш жылу құрылғылары үшін) болғанда жұмысқа қосуға болады.

ТКР қондырғыларын пайдалану дайындаушы зауыттардың нұсқаулықтарындағы талаптарға сəйкес ұйымдастырылуы қажет.

692. Ток көздерінің сенімділігі мен энергия шығынының минимумы ескерілген жүктеме кестесіне байланысты əрбір электр қондырғылары үшін бір уақытта жұмыс істеп тұрған трансформаторлардың саны анықталуы тиіс.

Кернеуі 15 кВ дейін электр қуатын тарату желілерінде жоғары жəне төмен жүктеме кезіндегі трансформаторлардың кернеулері мен жүктемелерін өлшеу ұйымдастырылады. Өлшеу мерзімі мен мерзімділігін энергетикалық объектінің техникалық басшысы белгілейді.

693. Бөлінген төмен кернеулі орамасы бар, ораманың осы бөліктері мен осы бөліктердің пара-лель қосылыстарының кернеуі бірдей болған кезде, екі орамды трансформаторлардың жұмысына рұқсат етіледі.

694. Автотрансформаторлар мен реакторлардың қуаты 110 кВ жəне одан жоғары, сондай-ақ трансформаторлардың қуаты 330 кВ жəне одан жоғары орамаларының бейтараптағыштары жерге тұйықталған режимде жұмыс істеуі қажет.

Трансформаторлар мен автотрансформаторлардың бейтараптағышын арнайы реакторлар арқылы жерге тұйықтауға жол беріледі.

Сынақ кернеуі 110 жəне 220 кВ трансформаторлар тиісінше жерге тұйықталған бейтараптағышы мен қуаты 100 жəне 200 кВ оны тоқтан ажырату арқылы қорғау кезінде істей алады.

Негіздеме кезінде есеп разрядтығышпен қорғалған, 85 кВ бейтараптағышының сынау кернеуімен 110 кВ трансформаторларының жерге қосылмаған бейтараптағышымен жұмысқа жол беріледі.

695. Газ релесінің сигналы істеген кезде трансформатордың (реактордың) сырты қаралады, жа-нуын талдау жəне тексеру үшін реледен газ алынады. Персоналдың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін реледен газ алу кезінде жəне оның іске қосылу себебін анықтау кезінде трансформатор (реактор) қуатсыздандырылады жəне ажыратылады. Трансформаторды қуатсыздандыру жəне ажырату бойынша іс-шаралардың орындалу уақыты барынша қысқа болуы тиіс.

Егер реледегі газ жанбайтын болса, трансформатордың (реактордың) зақымдалу белгілері жоқ болса, ал оның ажыратылуы электр энергиясының толықтай өтуін тоқтатса, трансформатор газ

релесінің іске қосылу себебін анықтағанға дейін дереу қосылуы мүмкін. Трансформатордың (реактордың) жұмыс істеу ұзақтығын энергиялық объектінің техникалық басшысы белгілейді.

Газ релесінен шыққан газ талдамасының, майдың хроматографиялық талдамасының нəтижелерімен, басқа да өлшемдердің (сынақтардың) нəтижелері бойынша газ релесінің іске қосылу себебін анықтау, трансформатордың (реактордың) техникалық жай-күйі мен оның қалыпты қолданылу мүмкіндігін анықтау қажет.

696. Трансформатор (реактор) автоматты түрде ажыратылған кезде ішкі зақымданудан қорғай отырып, əсерінен трансформаторды (реакторды) қарау-сынау, газ, май талдамасын жасау, анықталған бұзушылықтар жойылған соң ғана іске қосуға болады.

Трансформаторды (реакторды) қорғау арқылы ажыратқан кезде, оның зақымдалуына байланы-сты емес əрекеттер жасалмаса, ол тексерусіз қайтадан іске қосылуы мүмкін.

697. Қуаттылығы 1 МВА жəне одан жоғары трансформаторлар мен реакторлар термосифондық немесе адсорбциондық сүзгілерде майды үздіксіз регенерациялау жүйесімен пайдаланылады.

Трансформаторлардың (реакторлардың) кеңейткіштеріндегі, сондай-ақ ТКР құрылғысының багіндегі немесе кеңейткішіндегі май айналадағы ауамен тікелей жанасудан қорғалады.

Майдың ылғалдануының алдын алатын арнайы құрылғылармен жабдықталған трансформатор-лар мен реакторлардағы мұндай құрылғылар трансформатордың жұмыс істеу режиміне қарамастан, үнемі қосылып тұруы тиіс. Көрсетілген құрылғыларды пайдалану дайындаушы зауыттың нұсқаулықтарына сəйкес ұйымдастырылады. Маймен толтырылған ыдыстардағы май қышқылдану мен ылғалданудан қорғалады.

698. Трансформаторды (реакторды) желіге қосу толық кернеуді қосу арқылы жүзеге асырылады.Генератормен блокта жұмыс істейтін трансформаторлар қуаты нөлден бастап көтерілетін генера-

тормен бірге іске қосылуы мүмкін. 699. Трансформаторларды (реакторларды) ажыратусыз тексеру энергетикалық объектінің

техникалық басшысы олардың аталуы, орнату орны мен теникалық жай-күйіне байланысты белгіленген мерзім арасында жүргізеді.

700. Трансформаторлар мен реакторларды жəне олардың құрамдас бөліктерін (ТКР, салқындату жүйесі) жөндеу (күрделі, ағымдағы) жұмыстары олардың сынау жəне сыртқы тексеру барысында анықталатын техникалық жай-күйіне байланысты қажеттілігі бойынша жүргізіледі. Жөндеу жұмысын жүргізу мерзімін энергетикалық объектінің техникалық басшысы белгілейді.

701. Трансформаторлардың (реакторлардың) профилактикалық сынақтары электр жабдықтарын сынау нормалары мен өлшемдері жəне зауыт нұсқаулықтары бойынша ұйымдастырылады.

Тарату құрылғылары702. Тарату құрылғыларының (бұдан əрі – ТҚ) барлық түрлері мен кернеулерінің электр

жабдықтары номиналды деректер бойынша номиналды режимде де жəне қысқа тұйықталу, аса артық кернеу мен нормаланған қайта жүктеу кезінде де жұмыс шарттарына сəйкес болуы тиіс.

ТҚ-ға қызмет көрсетуші персоналда əдеттегі жəне авариялық жағдайлардағы электр жабдықтарының жұмыс режимі бойынша схемалар мен нұсқаулықтар болуы тиіс.

Кернеуі 330 кВ жəне одан жоғары ТҚ стационарлық, жылжымалы немесе инвентарлық экрандар ретінде биологиялық қорғану құралдарымен, сондай-ақ жекелеген қорғану құралдарымен жабдықталады. Кернеуі 330 кВ жəне одан жоғары ТҚ мен қызмет көрсетуші персоналда1,8 м деңгейлі жер үстіндегі ашық тарату қондырғыларының (бұдан əрі – АТҚ) алаңында электр өрісінің кернеуін та-рату картасы болуы тиіс.

703. Электр жабдығын оқшаулау класы желінің номиналды кернеуіне сəйкес болуы тиіс, ал ток кернеуінің күші артуынан қорғау қондырғылары электр жабдықтарын оқшаулау деңгейіне сəйкес бо-луы тиіс.

Жобалау сатысында ластанған атмосферасы бар жерлердегі электр жабдықтарын орнатуда қорғаудың қосымша шараларынсыз сенімді жұмысты қамтамасыз ететін оқшаулауға болатын жабдық таңдап алынады.

Лас атмосфералы жерлердегі ластануға қарсы тұра алмайтын оқшаулағышы бар жабдықтарды пайдалану кезінде оқшаулаудың сенімді жұмысын қамтамасыз ететін шаралар жүзеге асырылады: ашық тарату құрылғыларында (бқдан əрі – АТҚ) – гидрофоб пасталарымен жабылған, тазартылған, жуылған; жабық тарату құрылғыларынында (бұдан əрі – ЖТҚ) – тозаң мен зиянды газдың кіріп кетуінен қорғау; сыртта орнатылған жинақтаушы тарату құрылғыларында (бұдан əрі – ЖТҚ) – шкаф-тарды тығыздау, гидрофоб пасталарымен оқшаулағышын өңдеу мен қолмен немесе автоматты басқаруға болатын электр жылыту құрылғыларын орнату.

704. Жаз мезгілінде ЖТҚ үй-жайының ішіндегі ауа температурасы 40 0С жоғары болмауы тиіс. Ол температурадан асып кеткен жағдайда жабдық температурасын төмендету немесе ауаны салқындату шаралары қолданылады. Элегаз оқшаулағышы бар жинақтаушы тарату құрылғыларының (бұдан əрі – ЭЖТҚ) үй-жайларындағы температура дайындаушының пайдалану техникалық құжаттамасының талаптарына сəйкес болуы тиіс.

705. ЖТҚ үй-жайына, ЖТҚ камераларына жануарлар мен құстардың кіріп кетпеу шаралары қолданылады.

Едендерінің беткі қабаты цемент тозаңы пайда болмайтындай болуы тиіс. ЭЖТҚ ұяшықтары орнатылған ТҚ үй-жайлары, сондай-ақ олардың жөндеу жұмысы мен техникалық қызмет көрсетуге арналған үй-жайлары басқа үй-жайлардан жəне көшелерден оқшауланады. Қабырғалар, еден мен төбелері тозаң өткізбейтін сырмен сырлануы тиіс. ЭЖТҚ үй-жайларын жинастыру ылғалды немесе вакуум жолымен жүргізіледі. Үй-жайлар ауаны ағынды соратын желдеткішпен жабдықталады.

706. Ағаштар мен ТҚ-ның ток жүргізілген бөліктері арасындағы жабылу қаупі болмау үшін арақашықтығы сақталуы тиіс.

707. Кəбільдік арналар мен АТҚ мен ЖТҚ жер лоткалары жанбайтын плиталармен жабылуы тиіс, ал кəбілдік арналар, туннельдерден, қабаттар мен кəбіл бөліктері арасындағы өткізгіштерден кəбілдері шығатын орындар жанбайтын материалмен тығыздалуы тиіс.

Туннельдер, жертөлелер, арналар таза күйде күтіп-ұсталуы тиіс, ал дренаждық құрылғылар судың кедергісіз ағуын қамтамасыз етеді.

708. Май қабылдағыштар, май жинағыштар, гравий сепкіштер, дренаждар мен май ағызғыштар жарамды күйде сақталады.

709. Май ажыратқыштардағы, өлшеу трансформаторлары мен кіреберістегі май деңгейі қоршаған ортаның температурасы өте жоғары жəне өте төмен болған кезде май көрсеткіштерінің межелік шеңберінде сақталады. Герметикалық емес кіреберістегі майы ылғалдану мен қышқылданудан қорғалуы тиіс.

710. Бекітілген кесте бойынша ТҚ-дағы шиналардың ажырамайтын қосылуларының температу-расы бойынша бақыалау ұйымдастырылуы қажет.

711. Кернеуі 3 кВ жəне одан да жоғары ТҚ ажыратқыштардың қате операцияларының мүмкіншіліктерінің алдын алушы блокпен, бөлшектеушілермен, жинақтаушы ТҚ-ның (ЖиТҚ) тегістеу арбаларымен жəне жерге тұйықтау пышақтарымен жабдықталады. Пломбалау құрылғылары бар блок кілттері əрдайым пломбаланады.

712. Қоршалмайтын бағаналы трансформаторлы қосалқы станцияларда, ауыстыратын-қосқыш пункттер мен басқа да құрылғыларда ажыратқыш сымдар мен төмен кернеулі қалқан шкафтары кілтпен құлыпталуы тиіс.

Қызмет көрсету алаңдарының стационарлық баспалдақтары ажыратқыштармен блокталады жəне кілтпен құлыпталады.

713. Кернеулі 3 кВ жəне одан жоғары ТҚ-ны жерге тұйықтау үшін стационарлық жерге тұйықтау пышақтары қолданылады. Жинақтау немесе конструкциялау шарттары бойынша орнатылуы мүмкін емес жерге тұйықтау пышақтары бар жұмыс істеп тұрған электр қондырғыларында жерге тұйықтау жылжымалы жерге тұйықтаулар арқылы жүзеге асырылады.

Жерге тұйықталушы жетек тұтқыштары қызыл түспен, ал жерге тұйықтау пышақтары ақ жəне қызыл түспен боялуы тиіс.

714. ЖТҚ камераларының есіктері мен ішкі қабырғаларында, АТҚ жабдықтарында, ЖиТҚ-ның сыртқы жəне ішкі бөліктерінде, сондай-ақ қалқан панельдерінің беткі жəне келесі беттерінде қосылулар мен олардың диспетчерлік атаулары көрсетілген жазбалар болуы тиіс.

ТҚ есіктерінде электр қондырғыларында пайдаланылатын қорғаныс құралдарын пайдалану мен сынау бойынша сақтандыру белгілері орнатылады.

Сақтандыру қалқандары мен (немесе) қосылу сақтандырғыштарында орнатудың номиналды то-гы көрсетілген жазба болады. Жабдық корпусының металл бөліктеріндегі фазалар əр түрлі түспен белгіленеді.

715. ТҚ-да жылжымалы жерге тұйықтау, жазатайым оқиғалардан зардап шеккендерге алғашқы көмек көрсету құралдары, қорғану жəне өртке қарсы құралдары болуы тиіс.

Жедел-көшпелі бригадаларға (бұдан əрі – ЖК) қызмет көрсетуші ТҚ үшін жылжымалы жерге тұйықтау, алғашқы көмек көрсету құралдары, қорғану жəне өртпен қорғау жəне өртті сөндірудің алғашқы көмек құралдары ЖК-да болуы мүмкін.

716. Желіден ажыратылмай ТҚ жабдықтарын тексеру ұйымдастырылады: үнемі кезекші персо-нал болатын объектілерде; 1 тəулікте кемінде 1 рет; разрядтарды анықтау, қаптау үшін тəуліктің қараңғы мерзімінде – айына кемінде 1 рет;

персоналдың тұрақты кезекшілігінсіз объектілерде – айына кемінде 1 рет, трансформаторлық жəне тарату пункттерінде – 6 айда кемінде 1 рет.

Қолайсыз ауарайы кезінде (қою тұман, дымқыл қар, көктайғақ) немесе АТҚ-да қатты ластануын-да, сондай-ақ қысқа тұйықталу кезінде жабдық ажыратылғаннан кейін қосымша тексеру ұйымдастырылады.

Барлық байқалған олқылықтар туралы жазба жүргізіледі жəне жоғары тұрған оралымды-диспетчерлік жəне инженерлік-техникалық персоналға хабарланады. Олқылықтар қысқа уақыт ішінде жойылады. Ток сымдарының сыртқы тексеруі электр станцияларында күн сайын жүргізіледі. Сыртқы түсін өзгерту кезінде ток сымы ажыратылуы тиіс.

Ажыратқыштар мен бөлгіштерді басқару шкафтарының, 2 м жəне одан жоғары биіктікте орналасқан жоғарғы бөлігінің стационарлық қызмет көрсету алаңдары болуы тиіс.

717. Ажыратылған ауа ажыратқыштардағы сығылған ауаның шығып кетуі байқалған кезде оларға сығылған ауаны берудiң тоқтатылуы схемасын бұзатын ажыратқыштардан кернеудi алғаннан кейiн ғана жүзеге асырылады.

718. Релелік қорғанышпен, автоматика, байланыс жəне телемеханика құрылғыларының аппара-туралары бар шкафтарыда, басқару шкафтары мен ауа ажыратқыштарының тарату шкафтарында, сондай-ақ май ажыратқыштарының жетектерінде, бөлгіштерінде, қысқа тұйықтағыштар мен ТҚ-да орнатылған бөліктерінің қозғалтқыш жетектерінің шкафтарында электр жылыту құрылғылары болуы тиіс.

Май ажыратқыштар бактердің түбі мен қоршаған ауа температурасының төмендеуi кезінде қосылатын корпустарын электр жылыту құрылғысымен жабдықталады.

Қоршаған ауаның қысқы температурасы төмен (минус 25-30 °С төмен) өңірлерде орнатылған май-бак ажыратқыштарында арктикалық май қолданылады немесе ажыратқыштар ауа темпера-турасының төмендеуі кезінде қосылатын майды электр жылыту құрылғыларымен жабдықталады.

719. Ажыратқыштардың жетектерін басқару электр магниттерді қоректендіру схемаларында ұзақ ток тұйықталуынан қорғалуы қарастырылады.

720. Кернеуі 6-10 кВ ЖиТҚ ЖиТҚ шкафтарының ішіндегі доға тəрізді қысқа тұйықталудан тез қорғалады.

721. Автоматты басқару, ауа дайындау қондырғысын қорғау мен оның сигнализациясы, сондай-ақ сақтандыру қақпақшалары жүйелі түрде тексеріледі жəне нормативтік-техникалық құжаттардың талаптарына сəйкес реттеледі.

722. Коммутациялық аппараттар үшін сығылғын ауаны кептіру термодинамикалық жолмен жүзеге асырылады.

Сығылған ауаны кептіру коммутациялық аппаратардың номиналды компрессорлық жəне номи-налды жұмыс қысымы арасындағы еселіктің өзгеруі кезінде номиналды жұмыс қысымы 20 кгс/см2 (2 МПа) аппараттары үшін кемінде екі жəне номиналды жұмыс қысымы 26-40 кгс/см2 (2,6-4 МПа) аппа-раттары үшін кемінде төрт сияқты талап етілетін деңгеймен қамтамасыз етіледі.

Ылғал құрамын азайту мақсатында сығылған ауаны сорып құрғату əдістерін қосымша қолдану ұсынылады.

Компрессорлы қысымы 40-45 кгс/см2 (4-4,5 МПа) барлық ауа жинақтаушысынан ылғал 3 тəулікте кемінде 1 рет, ал əдеттегі кезекші персонал болатын объектілерде – бекітілген кесте бойынша шығарылады.

Ауа жинақтағыштардың түбі жəне шығару тиегі жылытылады жəне сырттағы ауаның температу-расы төмендеген кезде мұздың еруі үшін қажетті уақытта қосылатын электр жылыту құрылғысымен жабдықталады.

Қысымы 230 кгс/см2 (23 МПа) баллон топтарының конденсат жинағынан ылғалды кептіру компрессорлардың əрбір шығаруы кезінде автоматты түрде жүзеге асырылады. Ылғалдың қатуынан сақтану үшін баллондардың төменгі бөліктері мен конденсат жинақтары электр жылытылатын жылу оқшаулағыш камерасына орнатылуы тиіс.

Сығылған ауаны тазалау блогінің ылғал бөлушісі (бұдан əрі – АТБ) тəулігіне кемінде 3 рет үрленеді. Құрғату дəрежесін – АТБ-дан шығатын жердегі ауаның шық нүктесін тексеру тəулігіне 1 рет жүргізіледі. Шық нүктесі қоршаған орта ауасының температурасы қалыпты болған кезде минус 50 0С жоғары болмауы жəне температурасы төмен болған кезде 40 0С жоғары болмауы тиіс.

723. Ауа ажыратқыштар мен басқа да аппараттардың резервуарларын, сондай-ақ ауа жинақтағыштар мен баллондарды қысыммен жұмыс істейтін ыдыстарды орнату жəне қауіпсіз пайда-лану қағидалары бойынша уəкілетті органдардың талаптарына сəйкес пайдалану ұсынылады.

Ауа ажыратқыштар мен жоғары кернеулі басқа да аппараттардың резервуарлары уəкілетті орган-дарда тіркелмейді.

Ауа жинақтағыштар мен компрессорлық қысым баллондарының ішкі тексеруі мен гидравликалық сынағы нормативтік актілерге сəйкес жүргізіледі. Ауа ажыратқыштар мен басқа да аппараттардың резервуарларының ішкі тексеруі орташа жөндеу жұмысы кезінде жүргізіледі.

Ауа ажыратқыштарының гидравликалық сынақ резервуарлары тексеру кезінде резервуарлардың тұрақтылығына күмəн келтіретін ақаулар байқалған ауа жинақтағыштары мен компрессорлық қысым баллондарының ішкі тексеруі мен гидравликалық сынағы нормативтік актілерге сəйкес жүргізіледі. Ауа ажыратқыштары мен басқа да аппараттардың резервуарларының ішкі тексеруі орташа жөндеу жұмысы кезінде жүргізіледі.

Ауа ажыратқыштарының гидравликалық сынақ резервуарлары тексеру кезінде резервуарлардың тұрақтылығына күмəн келтіретін ақаулар байқалған жағдайда жүргізіледі. Резервуарлардың ішкі қабаттарының коррозияға қарсы қабаты болуы тиіс.

724. Ауа ажыратқыштар мен басқа да коммутациялық аппараттардың жетектерінде қолданыла-тын сығылған ауа əрбір ауа ажыратқышының тарату шкафтарында орнатылған сүзгілердің көмегімен механикалық қоспадан тазартылады. Ауаны дайындау желісін монтаждау аяқталғаннан кейін ауа ажыратқыштардың жəне басқа да аппараттардың жетектерінің резервуарларын алғаш рет толтыру ал-дында барлық ауа өткізгіш үрленуі тиіс.

Пайдалану процесінде сығылған ауаның ластануынан сақтандыру үшін: 1) қоршаған ортаның температурасы жоғары болған кезде магистралды ауа құбырлары – 2 айда

кемінде 1 рет; 2) желіден тарату шкафтарына дейін жəне шкафтардан ажыратқыштардың əрбір полюсінің ре-

зервуарларына жəне аппараттан ажыратылған басқа да аппараттардың жетектеріне дейін ауа құбырларын дəнекерлеу - аппараттың əрбір орташа жөндеу жұмысынан кейін;

3) ауа ажыратқыштарының резервуарлары – ағымды жəне орташа жөндеу жұмысынан кейін үрленеді.

725. Ауа ажыратқыштарында оқшаулағыштардың ішкі қабатының (нұсқаулықтары бар ажыратқыштар үшін) желдеткішінің бар екендігі мерзімді тексеріледі.

Тексеру мерзімділігі дайындаушы зауыттардың ұсыныстарының негізінде белгіленеді. Резервуарлардан сығылған ауаны шығарғаннан кейін жəне ажыратқыш оқшаулағышын желдету

аяқталғаннан кейін оны желіге қосар алдында желдету жүйесі арқылы ауаны үрлей отырып кептіріледі.

726. ЖиТҚ мен ЖТҚ үй-жайларында элегаз концентрациясын бақылау еден деңгейінен 10-15 см биіктікте арнайы құралдардың көмегімен жүргізіледі.

Үй-жайлардағы элегаз концентрациясы дайындаушы-зауыт аппараттарының нұсқаулығында көрсетілген нормадан аспауы тиіс.

727. Ажыратқыштар мен олардың жетектері қосу жəне ажырату сілтемелерімен жабдықталады. Кіріктірілген жетекпен немесе ажыратқыштан шылқыған (қабырғамен) мөлдiр емес қоршаумен

ол бөлмеген тiкелей жақындық орналасқан жетекпен ажыратқыштарда бiр көрсеткiштi қоюға жол беріледі - ажыратқыш немесе жетекте. Сыртқы түйiспелер қабырға iшiне салған немесе қоршалмаған жетек ажыратқыштағы көрсеткiштiң қосқан жағдай, бар болуы мiндеттi емес ашық көрсететiн ажыратқыштарда.

Ажыратқыштардың, жерге тұйықтау пышақтарының, бөлгiштердің, қысқа тұйықтағыштар мен қабырға арқылы аппараттардан бөлінген басқа да аппараттардың жетектерiнің қосу жəне ажырату сілтемелері болуы тиіс.

728. Вакуумды доға əрекетін тоқтататын камералар (ВДК) дайындаушы зауыттардың нұсқаулықтарымен белгіленген көлемде жəне мерзімде сыналады. Кернеуі 20 кВ жоғары амплитудалы мəнді ВДК-ны сынау кезінде рентгендік сəулеленуден персоналды қорғау үшін экран пайдаланылуы қажет.

729. ТҚ жабдықтарының бірінші ағымды жəне орташа деңгейдегі жөндеу жұмыстары дайындаушы-зауыттардың техникалық құжаттарында көрсетілген мерзімде жүргізіледі. Кезекті орташа деңгейден жөндеу жұмыстарының мерзімділігі пайдалану тəжірибесіне байланысты өзгертілуі мүмкін.

ТҚ жабдықтарының ағымды жөндеу жұмыстары, сондай-ақ оның əрекеттерін тексеру энергетикалық объектінің техникалық басшысының белгілеген мерзімінде қажеттілігі туындағанда жүргізіледі.

Ресурстардың таусылуынан кейін оның пайдалану ұзақтылығына қарамастан ТҚ жабдықтарын орташа деңгейдегі жөндеу жұмыстары жүргізіледі.

730. ТҚ электр жабдықтарын сынау электр жабдықтарын сынаудың нормалары мен көлеміне сəйкес ұйымдастырылады.

Аккумуляторлық қондырғылар731. Аккумуляторлық қондырғыларды пайдалану кезінде олардың ұзақ мерзімді сенімді

жұмысы мен қалыпты жəне авариялық режимдердегі əдеттегі тогының шиналардағы кернеуінің қажетті деңгейі қамтамасыз етіледі.

732. Қайта жөнделген немесе күрделі жөндеу жұмысынан шыққан аккумуляторлық батареяны қабылдау кезінде мыналар тексеріледі: 10-сағаттық разрядты ток батареясының сыйымдылығы, құйылатын электролит сапасы, заряд соңында жəне жерге қатысты батареялардың разряды мен оқшаулау кедергісі. Батареялар номиналды сыйымдылығының 100%-ына қол жеткізгеннен кейін пайдалануға беріледі.

733. Аккумуляторлық батареялар қалыпты зарядалды режимінде пайдаланылады. СК типіндегі батареялар үшін заряд алды кернеуі 2,2±0,05 В құрайды, СН-2,18±0,04 В батарея типі үшін.

Зарядтау қондырғылары номиналды кернеуінен 2 % аспайтын батарея шиналарындағы кернеуді тұрақтандыруды қамтамасыз етеді.

Жиі пайдаланылмайтын батареяның қосымша элементтері əрдайым зарядтау режимінде пайда-ланылады.

734. Қышқылды батареялар жаттығу разрядтарынсыз жəне мерзімді тегіс қайта зарядтауға пай-даланылады. Жылына бір рет кернеуі 2,3-2,35 В СК типті батареялардың теңгермелі зарядты элементіне температурасы 20 0С болған кезде барлық элементтерде 1,2 – 1,21 г/см3 электролит тығыздығының мəніне жеткізгенге дейін жүргізіледі.

Теңгермелі заряд ұзақтығы батареяның жай-күйіне байланысты жəне кемінде 6 сағатқа төзімді болуы тиіс.

СН типті батареяның теңгермелі зарядтары кернеуі 2,25-2,4 В сақтандыру қалқанынан 35-40 мм деңгейіне дейін суды құйғаннан кейін 1,235-1,245 г/см3 (сақтандыру қалқанынан 20 мм дейін электро-лит деңгейінің төмендеуі кезінде) электролит тығыздылығына қол жеткізгенге дейін жүргізілуі тиіс.

Теңгермелі заряд ұзақтығы шамамен мыналарды құрайды: 30 тəулікте –кернеуі 2,25 В болған кезде, 5 тəулікте – кернеуі 2,4 В болған кезде.

735. Жылу-электр станцияларында 1-2 жылда 1 рет оның нақты сыйымдылығын анықтау үшін батареяны бақылау мақсатында разрядталады (номиналды сыйымдылық шамасында).

Қосалқы станциялар мен гидроэлектр станцияларында жылына кемінде 1 рет итеру тогы кезінде кернеудің төмендеуі бойынша батареяның жұмыс қабілеттілігі тексеріледі, ал бақылау мақсатындағы разряд қажеттілігінше жүргізіледі. Элементтер жеткіліксіз болған кезде шиналардағы кернеуді қамтамасыз ету үшін номиналды сыйымдылығының 50-70%-ға төмендеуіне немесе негізгі элементтері бөліктерінің разрядын жүзеге асыруға жол беріледі.

Ток разрядының мəні əрдайым бірдей болуы қажет. Бақылау мақсатындағы разрядтау кезінде өлшеулер нəтижелері алдыңғы разрядтардың өлшеу нəтижелерімен салыстырылады. Аталған батарея үшін максималды мəннен жоғары емес токпен батареяны зарядтау мен разрядтауға жол беріледі. Зарядтаудың соңындағы электролиттің температурасы СК типіндегі батаерялар үшін 40 0С жоғары болмауы тиіс. СН типіндегі батареялар үшін зарядтық тогы максималды болған кезде 35 0С-дан жоғары болмауы тиіс.

736. Электр станцияларындағы аккумуляторлық батареялардың үй-жайларындағы ағынды-сору желдеткіштері батареяларды зарядтау алдында қысымды жəне газ толығымен тазартылғаннан кейін, бірақ зарядтау аяқталғаннан кейін кем дегенде 1,5 сағаттан кейін, бірақ одан бұрын емес ажыратылады.

Қосалқы станциялардағы аккумуляторлық батареялардың үй-жайларындағы желдету жүйесін пайдалану тəртібі нақты шарттарды ескере отырып өндірістік нұсқаулықпен анықталады.

Əрдайым зарядтау мен кернеуі 2,3 В дейін теңгерімді зарядтау режимінде өндірістік нұсқаулыққа сəйкес аккумуляторлық батареялардың үй-жайы желдетіледі.

737. Электр станцияларындағы батареялардың авариялық разрядталуынан кейін 90 %-ға тең сыйымдылыққа дейін оның заряды 8 сағаттан артық уақыт ішінде жүзеге асырылады. Бұл ретте аккумуляторлардағы кернеу 2,5-2,7 В-ге жетуі мүмкін.

738. Аккумуляторлық батареяларды аздап зарядтау жəне зарядтау үшін түзету құрылғыларын пайдалану кезінде ауыспалы жəне тұрақты ток тізбегі ажырату трансформаторы арқылы байланысуы тиіс. Түзету құрылғылар ажырату туралы сигнализация құрылғыларымен жабдықталады.

Тұрақты ток шиналарындағы пульстеу коэффициенті РҚА құрылғыларын қоректендіру бойын-ша жол берілетін шектен асып кетпеуі тиіс.

739. Басқару тізбегін қоректендіретін тұрақты ток шиналарындағы релелік қорғау, сигнализация, автоматика мен телемеханика құрылғыларындағы кернеу қалыпты пайдалану шарттарында электр қабылдағыштардың номиналды кернеуінен 5 %-дан жоғары ұстауға жол беріледі.

Тұрақты токтың барлық жиынтықтары мен айналма магистральдары резервтік қоректендірумен қамтамасыз етіледі.

740. Номиналды кернеуіне байланысты аккумуляторлық батареяны оқшаулау кедергісі осы Қағидалардың қосымшасына сəйкес болуы тиіс.

Тұрақты жедел ток шиналарының оқшаулағыш бақылауға арналған құрылғы қондырғысы 220 В желідегі 20 кОм дейін полюстерінің бірін оқшаулау кедергісін төмендету кезіндегі дабылға əсер етуі тиіс, 110 В желі 10 кОм, 60 В желіде – 6 кОм, 48 В желіде – 5 кОм, 24 В желіде – 3 кОм.

Тұрақты ток желісін оқшаулау кедергісін пайдалану мақсатында оқшаулауды бақылау үшін құрылғыларды орнату екі реттен төмен болмауы тиіс.

Сигнализация құрылғысын іске қосу кезінде жерге қатысты оқшаулау деңгейiн төмендете оты-рып, жедел ток тізбегіндегі ақауларды жедел түрде жою шаралары қолданылады. Бұл ретте осы желiдегі кернеуді төмендетпей, оқшаулауды зақымдау орындарын iздеуден басқа жұмыстарды атқаруға жол берілмейді.

741. Қышқыл аккумуляторлық батарея электролитiнiң талдауы бақылау элементтерінен алынған сынамалар бойынша жыл сайын жүргiзiледі. Бақылау элементтерiнің көлемі батареяның жай-күйiне байланысты энергетикалық объектінің техникалық жетекшісі белгіленеді, бiрақ кемінде 10%. Бақылау элементтері жыл сайын өзгертіліп отырады. Бақылау мақсатындағы разрядтау кезінде электролит сы-намасы разряд соңында таңдап алынады.

Үстемелеп құю үшін құрамында хлор мен темірдің жоқ болуына тексерілген дистиллирленген су пайдаланылады.

С жəне СК типтеріндегі аккумуляторлық батериялардың бактеріндегі булануды азайту үшін шы-нымен немесе электролитпен реакцияға түспейтін басқа оқшаулау материалымен жабылуы тиіс. Осы мақсатта майды пайдалануға жол берілмейді.

742. Аккумуляторлық батареялар үй-жайларындағы температура 10 0С-дан төмен болмауы тиіс; əдеттегі кезекшілігінсіз қосалқы станцияларда жəне егер батарея сыйымдылығы таңдап алынса, температураның төмендеуін ескере отырып, температурасының 5 0С-қа дейін төмендеуіне жол беріледі.

743. Аккумуляторлық батареялар үй-жайларындағы есіктерге «Аккумулятор бөлмесі», «Өртке қауіпті», «Темекі шегуге тыйым салынады» деген жазбалар болуы тиіс жəне ашық отты қолдану мен темекі шегуге жол бермеу туралы қауіпсіздік белгілері ілінеді.

744. Аккумуляторлық батареяларды тексеру энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекіткен кесте бойынша жүргізіледі.

Электролит кернеуі, тығыздығы жəне температурасы айына кемінде 1 рет өлшенеді. 745. Электр станциялары мен қосалқы станцияларда аккумуляторлық қондырғылармен қызмет

көрсету аккумуляторшыға немесе арнайы дайындалған электр монтеріне (мамандықты қоса атқарумен) жүктелуі тиіс. Əрбір аккумуляторлық қондырғыларда осы тексерулер мен жүргізілген жұмыстардың көлемі туралы жазуға арналған журнал болуы тиіс.

746. Аккумуляторлық қондырғылармен қызмет көрсетуші персонал: 1) батареяның жекелеген элементтерінің кернеуін, тығыздылығы мен электролит температура-

сын бақылау құралдарымен; 2) типтік нұсқаулыққа сəйкес арнайы киімдер мен арнайы мүкəммалмен қамтамасыз етілуі қажет. 747. Аккумуляторлық қондырғылар мен батареялардың жөндеу жұмыстары өз қажеттілігінше

жүргізілуі тиіс. 748. Басқа типтердің жабық түрде орындалған қышқыл аккумуляторлы, сондай-ақ сілтілі акку-

муляторлы батареялар дайындаушы-зауыт нұсқаулығының талаптарына сəйкес пайдаланылады.

Конденсаторлық қондырғылар749. Конденсаторлық қондырғылардың жұмыс режимдерін басқару автоматты болуы тиіс, қолмен

басқарылатын кезде электр энергиясының талап етілетін сапасын қамтамасыз ету мүмкін емес. Конденсаторлық қондырғы (конденсаторлық батарея немесе оның секциясы) номиналды

кернеуінен төмен төмендеген кезде қосылады жəне номиналды кернеудің 105-110%-ға дейін артуы кезінде ажыратылады.

750. Номиналды кернеуі 110 % болған кезде жəне кернеуді арттыру мен жоғары гармониялық құрамына байланысты 130 %-ға дейін қайта жүктеумен конденсаторлық қондырғының жұмыс істеуіне жол беріледі.

751. Егер жеке конденсатордан шығарылатын кернеу 110 %-дан асып кетсе, конденсаторлық қондырғыларды пайдалануға жол берілмейді.

752. Конденсаторлар орнатылған жердегі қоршаған орта ауасының температурасы конденсатор-ларды пайдалану жөніндегі нұсқаулықта көрсетілген мəннен асып кетпеуі тиіс. Осы температурадан асып кеткен жағдайда желдету тиімділігін арттыру шаралары қолданылады. Егер 1 сағат ішінде тем-пература төмендемесе, конденсаторлық қондырғы ажыратылуы тиіс.

753. Төменде берілген конденсатор температурасынан төмен болған кезде конденсаторлық қондырғыны қосуға жол берілмейді:

1) минус 40 0С - У жəне Т климаттық орындалу конденсаторлары үшін; 2) минус 60 0С - ХЛ климаттық орындау конденсаторлары үшін. Конденсаторлық қондырғыны қосуға тек конденсаторлар (қоршаған ауа) температурасының

көрсетілген мəндерге дейін жоғарылауынан кейін жəне осы температура кезінде оларды пайдалану жөніндегі нұсқаулықта көрсетілген уақыт ішіндегі шыдамдылығы кезінде жол беріледі.

754. Егер фазалардағы ток 10 %-дан артық ажыратылатын болса, конденсаторлық қондырғы жұмысына жол берілмейді.

755. Конденсаторлық қондырғылар ажыратылған кезде оның қайта қосылуы ажыратылудан кейінгі 1 минуттан кешіктірілмей жүргізіледі.

756. Қорғау əрекеттерімен ажыратылатын конденсаторлық қондырғыларды қосуға оның өшіп қалуының себебін анықтағаннан жəне жойғаннан кейін рұқсат беріледі.

757. Трихлордифенил сіңірілген конденсаторлар тұрқынында техникалық деректері бар тақтайшаның жанында жақтары 40 м сары түсті тең қабырғалы үшбұрыш түріндегі айырым белгілері болуы тиіс.

Осы конденсаторлармен қызмет көрсету кезінде қоршаған ортаға трихлордифенил түсуінің ал-дын алу шаралары қолданылады.

Трихлордифенил сіңірілген, істен шыққан, тұмшаланған контейнерлерде сақталады, контейнер конструкциясы қоршаған ортаға трихлордифенилдің түсуіне жол бермейді.

Трихлордифенил сіңірілген, зақымданған конденсаторларды жою арнайы жабдықталған поли-гонда орталықтандырыла жүргізіледі.

758. Конденсаторлық қондырғыларды ажыратпай тексеру айына кемінде 1 рет жүргізіледі. 759. Конденсаторлық қондырғылардың орташа деңгейдегі жөндеу жұмысы олардың техникалық

жай-күйіне байланысты жүргізіледі. Конденсаторлық қондырғылардың ағымды жөндеу жұмысы жыл сайын жүргізіледі.

760. Конденсаторлық қондырғыларды сынау электр жабдықтарын сынау көлемі мен нормалары-на жəне дайындаушы зауыт нұсқаулығына сəйкес ұйымдастырылады.

Электр жеткізудің əуе желілері761. Электр жеткізудің əуе желілерін (бұдан əрі – ƏЖ) пайдалану кезінде техникалық қызмет

көрсету мен олардың сенімді жұмысын қамтамасыз етуге бағытталған жөндеу жұмыстары жүргізіледі. 762. Құрылыс жүргізу мен техникалық қайта жабдықтауға, құрылымдауға, қайта жаңартуға жа-

татын ƏЖ-ні жобалау бойынша тапсырмалар беру кезінде электр жүйелерін пайдаланатын ұйымдар ƏЖ жобаланатын аймақтағы нақты жағдайлар туралы деректер (көктайғақ жəне жел жөнінде, ƏЖ са-ра жолындағы атмосфераның ластануы жөнінде, ƏЖ жəне олардың элементтерінің істен шығып қалуы жəне басқа да жергілікті жағдайларды сипаттайтын деректер) бар жобалау ұйымдарына беруі жəне оның жобалық құжаттамаларда есепке алынуын талап етуі тиіс.

763. Мердігер ұйым арқылы орындалатын жəне электр желісін пайдаланатын ұйымдардың пайдалануға беруге жататын ƏЖ құрылысын жүргізу, техникалық қайта жабдықтау, қайта жаңғырту жəне жетілдіру кезінде соңында жұмыс өндірісі бойынша техникалық қадағалау, атқарылған жұмыстардың бекітілген техникалық құжаттамаға сəйкестігін тексеру ұйымдастырылуы қажет.

764. Электр желiсiн пайдаланылатын ұйымдардың ƏЖ-ні пайдалану үшін электр жеткізу желісінің аяқталған құрылысын пайдалануға қабылдау қағидаларына сəйкес жүргізіледі.

765. Қарау, тексеру жəне өлшеу кезінде анықталған зақымданушылықтар мен ақауларды жою арқылы алдын ала тозудан ƏЖ элементтерін сақтау бойынша жұмыстар техникалық қызмет көрсету кезінде атқарылады.

ƏЖ-нің күрделі жөндеу жұмысы кезінде ƏЖ-нің жалпы немесе жекелеген элементтерін бастапқы пайдалану сипаттамасын беру немесе қайта қалпына келтіруге бағытталған іс-шаралар кешені орындалады.

Техникалық қызмет көрсету жөндеу жəне техникалық қайта жабдықтау барысында ƏЖ орында-луы тиіс жұмыс тізбесі ƏЖ-ні пайдалану жөніндегі үлгілік нұсқаулықта берілген.

766. Техникалық қызмет көрсету мен жөндеу жұмыстары ƏЖ-нің ажырату мерзімінің ұзақтығын максималды қысқаруына мүмкіндік беретін қажетті жұмыстарды жүргізу арқылы кешенді түрде ұйымдастырылады. Олар желілердің ажыратылуымен, бір фазаның (фазалық жөндеу) ажыратылуы-мен жəне кернеуді алусыз жүргізілуі мүмкін.

767. Техникалық қызмет көрсету мен ƏЖ жөндеу жұмыстары арнайы машиналарды, тетіктерді, көлік құралдарын, такелаждарды, жабдықтарды, аспаптар мен құрылғыларды пайдалана отырып орындалады.

Механикаландыру құралдары нормаларға сəйкес жинақтастырылады жəне кəсіпорындар мен оның бөлімшелерінің жөндеу-өндірістік базаларына (бұдан əрі – ЖӨБ) жеткізіледі.

ƏЖ жұмыстарын орындаушы бригадалар ЖӨБ жəне диспетчерлік пунктерге қажетті құралдармен жабдықталуы қажет.

768. ƏЖ пайдалану кезінде электр желілерін қорғау қағидалары қатаң сақталады жəне олардың орындалуы бақыланады.

Электр желілерін пайдаланатын ұйымдар ƏЖ жүргізілетін аудандарда орналасқан кəсіпорындар мен ұйымдарға қағидалардың талаптары туралы хабарлауы қажет.

769. Неоцинктелген металл тіреуіштерінің коррозияға қарсы жабыны мен темір бетон жəне ағаш тіреуіштерінің, сондай-ақ болат тростар мен тіреуіш тартқыштарының металл тетіктері энергетикалық объектінің техникалық басшысының өкімімен қайта қалпына келтіріледі.

770. ƏЖ-нің трассасы бұталардан жəне ағаштардан мерзiмдi түрде тазаланады жəне өрт қауiп-сiздігі сақталады; ендi сүйеулердін белгіленген ені жəне ағаштардың кесiліп алынуы жүргізілуі тиіс.

Орман соқпақтарында өскен жəне ƏЖ сымдары мен тіректеріне құлау қаупі бар жекелеген ағаштар иелігінде екпелері бар ұйымды бұл туралы хабарландыра жəне ағаш кесу билеттерін (ордерлерді) ресімдей отырып кесілуі тиіс.

771. Қарқынды ластануға ұшыраған ƏЖ-нің учаскелерінде арнайы немесе күшейтiлген оқшаулама қолданылады жəне қажет болған жағдайда оқшаулағышты тазалау (жуу), ластанған оқшаулағыштарды алмастыру орындалады.

Қарқынды ластану аймақтарында құстардан жəне жаппай ұя салу орындарынан оқшаулау жабындыларының болуына мүмкіндік бермейтін, сондай-ақ қауіп төндірмейтін жеке олардың өміріне арнайы құрылғылар орнатылады.

772. Арқандар өткiзгiштерiн қосу саны арқаны ƏЖ-ге екi қосқыштан аспайтын рұқсат етiлуге кесiп өтетiн əрбiр өткiзгiштегі басқа ƏЖ-дері бар жұмыс iстейтiн сызықтың қиылысу аралықтары жəне байланыс тораптарына ƏЖ пайдаланулардың жанында кесiп өтiлетiн ƏЖ регламенттелмейді.

773. Электр желісін пайдаланатын ұйымдар ƏЖ жобасына сəйкес тіреуіштерде орнатылған тұрақты белгілерді жарамды күйде ұстауы қажет.

774. Электр желісін пайдаланатын ұйымдар автокөлік жолдарымен ƏЖ қиылысында орнатылған габариттерді шектейтін жол белгілерінің автокөлік жолдары бар кернеуі 330 кВ жəне одан жоғары ƏЖ қиылысында орнатылған жəне осы ƏЖ-нің қорғауға алынған аймақтарында көліктің тоқтап тұруына жол бермейтін жол белгілерінің жарамдылығына назар аударуы тиіс.

775. ƏЖ пайдалануда олардың мерзімді жəне кезектен тыс тексерулері ұйымдастырылуы тиіс. Мерзімді тексеру кестесін электр желілерін пайдаланушы ұйымның техникалық басшысы бекітуі тиіс.

Барлық ұзындық бойынша əрбір ƏЖ-ні тексеру мерзімділігі жылына бір реттен кем емес болма-уы тиіс. Сондай-ақ жылына бір реттен кем емес инженерлік техникалық персонал күрделі жөндеу жұмысына жататын барлық ƏЖ-бен жекелеген ƏЖ тексеру жүргізілуі қажет жəне толығымен тексерілуі тиіс.

35 кВ жəне одан жоғары ƏЖ-дегі немесе 20 жəне одан да көп қызмет ететін учаскелердегі қарқынды ластанатын аймақтардағы сондай-ақ ашық желілердегі қысқыштардың жəне қашықтықтағы кернеулердің сымдары мен тростарын таңдап тексеретін жоғары тексерулер 6 жылда кемінде 1 рет кернеуі 35 кВ жəне одан жоғары қалған ƏЖ-де (учаскелерде) 12 жылда кемінде 1 рет жүргізіледі. 0,38-20 кВ ƏЖ-дегі жоғарғы тексерулер қажет болған кезде ғана жүргізіледі.

(Жалғасы. Басы 10 – 14-беттерде).

(Жалғасы 16-бетте).

16 ақпан 2013 жылwww.egemen.kz16776. ƏЖ немесе олардың учаскелеріндегі кезектен тыс тексерулер жүргізіледі: 1) сымдар мен тростарда мұзданудың пайда болуы кезінде, сымдар селкілдеп тұрған кезде жəне

өзендердiң жайылуы кезінде, орман жəне даланы өрт алған кезде, сондай-ақ дүлей апаттардан кейiн;2) релелік қорғаудан ƏЖ-нің автоматты түрде ажыратылуынан кейін. 777. ƏЖ бойынша мынадай тексерулер мен өлшеулер жүргізіледі: 1) ƏЖ трассаларының жай-күйін тексеру – сымдардан бұтақтарға дейін габариттерді тексеру

мен өлшеу кезінде – қажет болған кезде; 2) ағаш тiректерi бөлшектерiнің шiруiн тексеру ƏЖ-ні пайдалануға енгiзгеннен кейiн 3-6 жыл-

дан кейiн, бұдан əрi – 3 жылда кемінде 1 рет, сондай-ақ тiрекке көтеру немесе бөлшектердi ауыстыру алдында;

3) оқшаулағыш пен желілік арматураның сыртқы жай-күйін тексеру алғашқыда аспалы тарелка-лы фарфор оқшаулағышының электр берiктiгiнiң тексеруi 1-2-жылдарда, бұдан əрi ақауын iрiктеудi деңгей жəне ƏЖ-ге оқшаулағышының жұмыс жағдайларына байланысты мерзiмдiлiкпен пайдалануға 6-10-жылдарда қайыра ƏЖ-дің енгiзілуiнен кейiн;

4) тексеру жүргізу кезінде тіреуіштер, сымдар, тростардың жай-күйін тексеру; 5) 6 жылда кемінде 1 рет жиі емес электр өлшемдерiнiң 35 кВ жəне одан жоғарысы кернеудi ƏЖ

өткiзгiштердiң болттық қосуларының күйiн тексеру; болттық қосулар, қанағаттанарлықсыз күйде болғанда, жаруларға душар болғанда, одан кейін жөнделеді немесе ауыстырылады;

6) құрсауларды болттық қосылулармен анкерлiк бұрандамалардың гайкаларын тексеру жəне тар-ту – 6 жылда кемінде 1 рет;

7) iргетастар мен U тəрізді бұрандаларды тексеру – 6 жылда кемінде 1 рет;8) темір бетон тіреулер мен тіреуіштердің жай-күйін тексеру – 6 жылда кемінде 1 рет;9) металл тiректердiң коррозияға қарсы жамылғы күйiн тексеру жəне траверс, жердiң iшiнара

жаруымен металдық табалдырықтар жəне тартулардың тұтқарлары – 6 жылда кемінде 1рет;10) тiректi тартқыштардың тартылуын тексеру – 6 жылда кемінде 1рет;11) тiректердiң жерге тұйықтау кедергiсiн, сондай-ақ нөлдік сымның қайтадан жерге

тұйықталуын өлшеу – осы Қағидалардың 880-тармағына сəйкес;12) пайдалануға қабылдау кезінде кернеу 1000 В-ге дейiн ƏЖ-дегі фаза-нөл ілшегінің кедергiсiн

өлшеу, əрі қарай жаңа тұтынушыларды жұмылдыру мен осы кедергiнiң өзгеруіне əкелетін жұмыстарды орындау кезінде;

13) тiреуіштердiң, сымдардың, тростардың жай-күйін, сымдардан жердің беті мен түрлі объектілердің бетіне дейінгі, қиылысатын құрылысқа дейінгі арақашықтығын ƏЖ-ні қарау кезінде тексеру.

778. ƏЖ-ні қарау, тексеру мен өлшеу жұмыстарын жүргізу кезінде байқалған жарамсыздықтар пайдалану жөніндегі құжаттамада беріледі жəне олардың сипаттамасына байланысты жақын арада не-месе техникалық қызмет көрсету немесе ƏЖ-ні күрделі жөндеу жұмысынан өткізу кезінде жойылады.

779. ƏЖ-ні күрделі жөндеу жұмысынан өткізу электр желісін пайдаланатын ұйымның техникалық басшысының шешімімен темір бетон жəне металл тіреуішті ƏЖ-де –12 жылда кемінде 1 рет, ағаш тіреуіштері бар ƏЖ-де – 6 жылда кемінде 1 рет жүргізіледі.

780. Тіреуіштер мен ƏЖ-нің басқа да элементтерінің конструктивті өзгеруі, сондай-ақ жерге тіреуішті бекіту жолдары техникалық құжаттама болған кезде жəне электр желілерін пайдаланатын ұйымның техникалық басшысының рұқсатымен ғана орындалады.

781. Ауыл шаруашылығында пайдаланылатын жерлер бойынша жүргізілетін жоспарлы жөндеу жұмысы, техникалық қайта жабдықтау, ƏЖ қайта жаңғырту мен жетілдіру жер пайдаланушылардың келісімімен жүргізіледі жəне осы пайдаланылатын жерлерде ауыл шаруашылығы дақылдары болмаған кезде немесе осы дақылдардың сақталуын қамтамасыз ету мүмкіндігі кезінде жүргізіледі.

ƏЖ жұмысындағы бұзушылықтардың алдын алу жəне осындай бұзушылықтардың салдарын жою бойынша жұмыстар жер пайдаланушының келісімінсіз, бiрақ оларға жүргізілетін жұмыс туралы хабардар ете отырып, кез келген жыл мезгілінде жүргізілуі мүмкін.

Электр желілерін пайдаланатын ұйымдардың аталған жұмыстарын атқарғаннан кейін пайдалана-тын жерлерді мақсатты түрде пайдалануға жарамды күйге келтiру керек.

782. Сымдары бірлесе ілінген ƏЖ-ні пайдаланатын ұйымдар келісілген мерзiмдерде жоспарлы жөндеу жұмыстарын жүргізуі қажет. Авариялық жағдайларда жөндеу жұмыстары екінші торапқа (желі немесе сым иесі) алдын ала хабарлай отырып жүргізіледі.

783. Қарқынды түрде көк мұздың пайда болуына əкелетін кернеуі 1000 В-ден жоғары ƏЖ-де көк мұзды еріту электр тогымен жүзеге асырылады.

Электр желісін пайдаланатын ұйымдар ƏЖ-де көк мұздың пайда болу процесін бақылауы жəне көк мұзды еріту схемасын дер кезінде қосуды қамтамасыз етуі қажет. Көк мұз ерітілетін автоматты түрде бақылау құрылғылармен жəне көк мұздың пайда болуы мен еру процесінің сигнализациясымен, сондай-ақ қысқартатын коммутациялық аппараттармен жабдықталады.

784. Кернеуі 110 кВ жəне одан жоғары ƏЖ-нің зақымдану орындарын, сондай-ақ 6-35 кВ ƏЖ-дегі фазааралық тұйықталу орындарын қашықтықтан анықтау үшін арнайы құралдар орнатылады. Дəнекерленген кернеуі 6-35 кВ ƏЖ-ге зақымданған учаскенің сілтемелері орнатылады.

Электр желілерін пайдаланылатын ұйымдар кернеуі 6-35 кВ ƏЖ-нің жерге тұйықтау орындарын анықтау үшін жылжымалы құралдары болуы қажет.

785. Электр желілерін пайдаланылатын ұйымдардағы ƏЖ-де авариялық зақымданушылықты дер кезінде жою мақсатында белгіленген нормаларға сəйкес материалдардың жəне бөлшектердің авариялық қорлары сақталады.

Күш беретін кəбілдік желілер786. Күш беретін кəбілдік желілерді пайдалану кезінде олардың сенімді жұмысын қамтамасыз

етуге бағытталған техникалық қызмет көрсету мен жөндеу жұмысы жүргізіледі. 787. Пайдалануға енгізу кезінде əрбір кəбілдік желілерге жол берілетін жоғары ток жүктемесі

орнатылады. Жүктемелер егер учаскенің ұзындығы 10 м-ден аз болмаса өте төмен жылу шарттары бар трасса учаскелері бойынша анықталады. Осы жүктемелердің артуы желілердің қызуы мемлекеттік стандарттар мен техникалық шарттар бойынша жол берілетін шектен артып кетпейтіндей жылу сынауының негізінде жол беріледі. Бұл ретте кəбілдердің қызуы төмен деңгейде салқындатылатын трасса учаскелерінде тексеріледі.

788. Кəбілдік құрылыстарда кəбіл жұмыстарының жылу режимін, ауа температурасы мен желде-ту құрылғысының жұмысын жүйелі бақылау ұйымдастырылуы қажет.

Кəбілдік туннельдер, каналдар мен шахталар ішіндегі жазғы маусымдағы ауа температурасы сыртқы ауа температурасынан 10 0С-дан артық болмауы тиіс.

789. Авариядан кейінгі мерзімде ток байынша: 1) 10 кВ-ге дейінгі кернеулі қағаз оқшаулағышы бар кəбілдер үшін 30%-ға;2) полиэтилен жəне поливинилхлорид пластикатымен оқшауланған кəбілдер үшін - 15 %-ға;3) резеңке жəне вулкандалған полиэтилен кəбілдері үшін - 18 %, 5 тəулік ішінде күніне 6

сағаттан астам емес, бірақ жылына 100 сағаттан артық емес ұзақтығымен қайта жүктеуге жол беріледі.

15 жылдан артық пайдаланылып жүрген кəбілдер үшін ток бойынша қайта жүктеу 10 %-дан артық болмауы тиіс.

Кернеуі 20 жəне 35 кВ қағаз оқшауланған бар кəбілді қайта жүктеуге жол берілмейді. Кернеуі 110 кВ жəне одан жоғары кəбілдік желілерді қайта жүктеу дайындаушы зауыттармен

регламенттеледі. 790. Əрбір маймен толтырылған желілер немесе кернеуі оның 110 кВ жəне одан да жоғары сек-

циялары үшін желілердің өзіндік белгілеріне қарамастан май қысымының өзгеру шегі белгіленеді. Олардан кəбілдік желілер ауытқыған кезде ажыратылады жəне оның қосылуы бұзушылықтардың себептері анықталғаннан жəне жойылғаннан кейін ғана жол беріледі.

791. Маймен толтырылған кəбілдік желілердегі май сынамасы мен кернеуі 110 кВ жəне одан жоғары пластмасса оқшаулағышы бар кəбіл муфтасындағы сұйықтық сынамасы жаңа желінің іске қосылуы алдында, қосылғаннан кейінгі бір жылдан соң, содан кейін 3 жылдан кейін жəне əрі қарай 6 жылда бір рет алынады.

792. Кернеуі 1000 В жоғары кəбілдік желілерді пайдалануға беру кезінде ҚНжЕ мен қабылдаудың салалық қағидаларында қарастырылған құжаттамалардан басқаларында төмендегілер рəсімделеді жəне энергетикалық кəсіпорындарға беріледі:

1) трассаның осы ауданындағы байланыстың дамуына байланысты 1:200 жəне 1:500 масштабын-да орындалған байланыстырушы муфтаның орнатылған орындары көрсетілген орындалатын трасса схемасы;

2) кернеуі 110 кВ жəне жоғары кəбіл желісі үшін кəбіл желісінің түзетілген жобасы желілерді жүргізер алдында пайдаланушы ұйыммен келісіледі жəне кəбіл маркасы өзгерген кезде дайындаушы зауыт пен пайдаланушы ұйыммен келісіледі;

3) кернеуі 35 кВ кəбіл желілері үшін жəне кернеуі 6-10 кВ кəбіл желілерінің аса күрделі трасса-лары үшін жолмен жəне басқа да байланыс жолдарымен тоғысу орындарындағы кəбілдік желің кескінінің схемасы;

4) барабандардағы кəбілдің жай-күйінің актілері мен қажет болған кезде бөлшектеу хаттамасы мен тексеру үлгілері (импорттық кəбілдер үшін бөлшектеу міндетті);

5) кəбілдік журнал;6) кəбілдік желінің барлық элементтерінің тіркеу тізімі; 7) барлық жерасты байланыс жолдары бар кəбілдердің тоғысулары мен жақындасуы көрсетілген

құрылыс жəне жабық жұмыстарының актілері; 8) кəбіл муфтасын монтаждау бойынша жасалған акті; 9) монтаждауға транштар, блоктар мен каналдарды қабылдау актілері; 10) электр-химиялық коррозиядан кəбілдік желілерді сақтау бойынша құрылғыларды монтаждау

актілері, сондай-ақ жобаға сəйкес коррозиялық сынақтардың нəтижелері; 11) төсеуден кейінгі жоғары кернеулі кəбіл желілерін оқшаулауды сынау хаттамасы; 12) оқшаулау кедергісін өлшеу нəтижелері; 13) жабылар алдындағы траншеялар мен каналдардағы кəбілдерді тексеру актілері; 14) температурасы төмен болған кезде төсер алдында барабан кəбілдерінің қызуы туралы хаттама; 15) өрт сөндіру мен өрт сигнализациясының жүйелерін автоматты стационарлық қондырғы-

ларын тексеру мен сынау актілері. Кернеуі 110 кВ жəне одан да жоғары кəбілдік желілерді пайдалануға қабылдау кезінде аталған

құжаттардан басқа монтаждау ұйымы энергетикалық объектіге қосымша төмендегілерді беруі қажет: 1) кəбілмен қорректендіру аппаратураларының жоғары белгілері (110- 220 кВ желісі үшін төмен

қысым); 2) желілердің барлық элементтеріндегі майды сынау нəтижелері;3) қоректендіру бойынша сынақ;4) жоғары қысымды желілердегі қорректендіру агрегаттарын сынап көру мен сынау нəтижелері; 5) қысымның сигнализация жүйесін тексеру нəтижелері;6) төсеу кезіндегі тартуды күшейту туралы актілер;7) төсеуден кейін жоғары кернеулі қорғау қабатын сынау туралы актілер; 8) кəбілдер, муфталар мен қорректендіру аппаратураларын зауыттық сынау хаттамалары;9) муфтаны автоматты жылыту құрылғыларын сынау нəтижелері; 10) ток өткізу желілері мен əрбір фаза (экрандар) қабаттарындағы токты өлшеу нəтижелері; 11) кəбіл желісінің жұмыс сыйымдылығын өлшеу нəтижелері;12) оқшаулаудың белсенді кедергісін өлшеу нəтижелері; 13) құдықтар мен соңғы муфталарды жерге тұйықтау кедергісін өлшеу нəтижелері. 14) кернеуі 1000 В дейін кəбілдік желілерді пайдалануға беру кезінде кəбілдік журнал желісінің

түзетілген жобасы, сынау мен өлшеу актілері мен хаттамалары рəсімделеді жəне тапсырыс беруге жіберіледі.

793. Салынып жатқан ұйымдардың басқа ведомстволардың жəне пайдалануға берілетін барлық кернеулі кəбіл желілерін төсеу мен монтаждау пайдаланатын ұйымның техникалық қадағалауы жүргізіледі.

794. Əрбір кəбілдік желілердің желілер бойынша негізгі мəліметтер берілген паспорты, сондай-ақ осы Қағидалардың 792-тармағына сəйкес құжаттамалары бар мұрағат папкасы болады.

Есепке алудың автоматтандырылған жүйесі бар кəсіпорындар үшін паспорт мəліметтері ЭЕМ жадысына енгізілуі мүмкін.

Ашық төселген кəбілдер, сондай-ақ барлық кəбілдік муфталар түсініктемесі бар биркалармен жабдықталады; кəбіл биркаларында желінің басы мен соңында желінің таңбасы, кернеуі, қимасы, нөмірі немесе аталымы көрсетіледі; байланыстыратын муфталар биркаларында – муфта нөмірі, мон-таждау күні.

Биркалар қоршаған ортаның ықпалына орнықты болуы тиіс. Желінің ұзындығы бойынша 50 м сайын ашық төселген кəбілдерге, сондай-ақ трасса бұрылыстары мен кəбіл өткізілетін орындарда отқа төзімді қалқалар мен қоршаулар (екі жағынан) арқылы орналастырылады.

795. Кəбіл құрылыстарында төселген кəбілдердің металл неоцинктелген броньдері мен металдандырылмаған қабаты бар металл конструкциялары, сондай-ақ кəбілдік металл қораптар жан-байтын коррозияға қарсы лакпен жəне сырмен мерзімді түрде жабылады.

796. Кəбіл желісінің жүктемесі энергетикалық объектінің техникалық басшысы белгілеген уақыт мерзімінде өлшенеді.

Қажет болған жағдайда осы өлшеу деректерінің негізінде жұмыс режимі мен кəбіл желісінің схе-масы нақтыланады.

Осы тармақтың талаптары электр станциялары мен қосалқы станциялардың тарату қондырғыларының шиналарынан кететін тұтынушылардың кəбіл желілеріне да таратылады.

797. Кəбіл желілерін тексеру осы Қағидалардың 23-қосымшасына сəйкес мерзімде айына 1 рет жүргізіледі.

Кернеуі 1000 В төмен кəбіл муфтасын тексеру электр жабдықтарын тексеру кезінде жүргізіледі. Су асты кəбілдерін тексеру энергетикалық объектінің техникалық басшысы белгілеген мерзімде

жүргізіледі.Кəбілдік желілерді іріктеу бақылау тексерулерін инженерлік-техникалық персонал мерзімді

түрде жүргізеді. Су тасқыны кезінде жəне нөсерден кейін, сондай-ақ релелік қорғау арқылы кəбілдік желілердің

ажыратылуы кезінде кезектен тыс тексеру жұмыстары жүргізіледі. Тексеру кезіндегі кəбілдік желілердегі анықталған бұзушылықтар анықтау туралы ақаулар мен

олқылықтарды тіркеу журналына тіркеледі. Бұзушылықтар қысқа мерзім ішінде жойылады. 798. Тұрақты да жедел қызмет көрсететін электр станциялары мен қосалқы станциялардағы тун-

нельдер, шахталар, кəбілдік сатылар мен арналар айына кемінде бір рет тұрақты емес жедел қызмет көрсететін электр станциялары мен қосалқы станцияларында энергетикалық объектінің техникалық басшысы белгілеген мерзімде тексеріледі.

799. Кəбілдік құрылыстарға орнатылған өрт сигнализациясы мен автоматты түрде өртті сөндіру құрылғыларын техникалық қадағалау мен пайдалану сумен өрт сөндірудің автоматты қондырғыларын пайдалану жөніндегі, энергетикалық кəсіпорындардағы өрт сигнализациясының автоматты қондырғыларын пайдалану жөніндегі жəне ауа-механикалық көбіктерді қолдана отырып өрт сөндіру қондырғыларын пайдалану жөніндегі нұсқаулықтарға сəйкес жүргізіледі.

800. Қандай болса да уақытша жəне қосалқы құрылыстарды (шеберхана, құрал-жабдықтар бөлмесі, қоймалар) кəбілдік үй-жайларда орнатуға, сондай-ақ сол жерлерде қандай да материалдар мен жабдықтарды сақтауға жол берілмейді.

801. Электрленген рельс транспорттары немесе агрессивті топырақтары құрал-жабдықтар, бар аудандарда кəбіл желілері коррозияға қарсы қорғалғаннан кейін ғана пайдалануға берілуі мүмкін.

Бұл аудандарда кəбіл желілерінде кезбе тогы өлшенеді жəне кəбіл желісінің əлеуетті диаграмма-лары мен коррозиялық аймақ картасы жасалады жəне жүйелі түрде түзетіліп отырады. Барлық жера-сты байланысы үшін бірлескен коррозияға қарсы қорғау ұйымдастырылған қалаларда əлеуетті диа-граммалар түсіру талап етілмейді.

Кəбіл əлеуеттері кезбе ток аймақтарында, катодпен қорғалған құбыржолдарымен байланыс кəбілдері бар күш беретін, кəбілдердің кəбілдер жақындайтын орындарда жəне коррозиядан қорғау қондырғыларымен жабдықталған кəбіл учаскелерінде өлшенеді. Шлангілі қорғау қабаттары бар кəбілдерде коррозияға қарсы қабаттың жай-күйі бақыланады.

802. Энергетикалық объектілер жердегі кезбе тогының мəнін төмендету бойынша іс-шараларды қалалық трамвай, метрополитен мен электрленген темір жол басқармалары мен қызметтерінің орын-дауын қадағалау қажет.

Электр коррозиясы, жер немесе химиялық коррозия салдарынан металл қабаттарының бұзылу қаупі кəбілдік желілерде байқалған кезде оның алдын алу шаралары қолданылады. Муфтаға жалғас алюминий қабатты учаскелеріндегі коррозияның алдын алу мақсатында негізгі құжаттардың ұсыныс хаттарына сəйкес олардың қорғалуын қамтамасыз ету қажет. Қорғаныс құрылғылары тұрақты бақыланады.

803. Кəбіл трассаларын қазу мен олардың қасындағы жер жұмыстары энергетикалық объектінің жазбаша рұқсатымен жүргізіледі.

804. Кəбілден 1 м тереңдікте жер қазу машиналарымен қазба жұмыстарын жүргізу, сондай-ақ 0,3 м-ден артық тереңдіктегі кəбіл топырағын қопсыту үшін кен балғалары, сүймендер мен қоймаларды қолдану кəбілдің орнатылған қалыпы қабат тереңдігінде жол берілмейді.

Ұратын немесе дірілдеумен жүктелген тетіктерді қолдануға кемінде 5 м тереңдікте жол беріледі.Жұмыс басталар алдында энергетикалық объекті персоналының қадағалауымен трассаны

бақылау мақсатында ашу жүргізіледі. Жарылыс жұмыстарын жүргізу үшін қосымша техникалық шарттар беріледі.

805. Электр желілерін пайдаланушы ұйымдар трассаларға жақын жерлердегі жұмыстарды жүргізу тəртібі туралы кəбіл трассалары жүргізілген ұйымдар мен аудандық елді мекендерге жүйелі түрде хабарлануы қажет.

(Жалғасы. Басы 10-15-беттерде). 806. Кəбілдік желілер электр жабдықтарын сынау көлемі мен нормаларына сəйкес тұрақты токтың жоғары кернеуін профилактикалық сынайды.

Жөндеу жұмыстарынан кейін немесе трассаларды ашумен байланысты қазба жұмыстарынан кейін кəбіл желілеріндегі кезектен тыс сынау қажеттілігі энергетикалық объектінің, электр желілерін пайдаланатын аудандардың, ұйымдардың басшылығымен анықталады.

807. Оқшауламаны құрғатудың салдарынан кернеуі 25-30 кВ қағаз оқшауламасы бар кəбілдердің көлденең учаскелерінде электрлік соғулардың алдын алу үшін оларды жүйелі түрде ауыстыру немесе оларға тежегішті жалғастырғыш орнатылуы қажет.

Ағып кетпейтін қоректендіру массасы мен платмасса оқшаулағышы бар немесе газбен толтырылған кəбілдері бар кернеуі 20-35 кВ кəбіл желілерінде тік учаскелердің оқшаулау жай-күйін қосымша бақылау мен олардың мерзімді түрде ауыстырылуы талап етілмейді.

808. Қабаттарды қадағалау кезінде жəне шланг жабыны бар брондалмаған кəбілдерді пайдалану кезінде шлангінің жай-күйіне көңіл аударылуы тиіс. Жарық шлангілері бар кəбілдер жөнделуі немесе ауыстырылуы тиіс.

809. Кəбіл желілерінің кəсіпорындарында зақымдану орындарын анықтайтын аппараттармен, өлшеу құралдарымен, жылжымалы өлшеу жəне сынау қондырғыларымен жабдықталған зертханалар болуы қажет.

810. Зақымданған кəбілдер мен зақымданған кəбілдік муфталардың үлгілері зақымдану себептерін анықтау үшін жəне олардың алдын алу шараларын əзірлеу үшін зертханалық зерттеулерге ұшырайды.

Релелік қорғау жəне электр автоматикасы811. Электр станциялары, қосалқы станциялар жəне электр желілерінің күш беретін электр

жабдығы қысқа тұйықталудан жəне релелік қорғану құрылғыларымен, автоматты ажыратқыштармен немесе сақтандырғыштармен əдеттегі режимін бұзу жəне электр автоматикасы құрылғыларымен, атап айтқанда аварияға қарсы автоматика құрылғыларымен жəне автоматты реттеу құрылғыларымен жабдықталады.

Энергетикалық объектілердің жұмыс режиміне жəне селективтік шарттарына, əрекет қағидаларына сəйкес істен шығарылатын құрылғылардан басқа, релелік қорғау мен электр автоматикасының құрылғылары (бұдан əрі – РҚА), оның ішінде аварияға қарсы автоматика əрекет қағидалары, ақырғылары, қалпына келтіру бойынша энергетикалық объектілердің жұмыс режимі мен схемаларына сəйкес болуы тиіс жəне əрдайым іске қосылып тұруы қажет.

812. Пайдалануда РҚА аппаратурасының жəне екінші тізбектердің (температурасы, ылғалдылық, діріл, жұмыс орындарынан ауытқушылық, кедергі деңгейі) қалыпты жұмысының шарттарымен қамтамасыз етіледі.

813. РҚА құрылғылары іске қосылған немесе іске қосылудан бас тартқан барлық жағдайларда, сондай-ақ оларды пайдалану процесінде анықталатын ақаулар жете талданады жəне РҚА қызметтері белгілеген тəртіппен есепке алынады. Анықталған ақаулар жойылады.

РҚА құрылғыларының іске дұрыс қосылмауы немесе іске қосылудан бас тартуы, сондай-ақ схе-малар мен аппаратураладыда анықталған ақаулар туралы əрбір оқиғаны басқарма жоғарғы тұрған ұйымды ақпараттандыруы тиіс.

814. РҚА панельдері мен екі жақты қызмет көрсету шкафтарында, сондай-ақ беткі жəне келесі жақтарындағы басқару панельдері мен пульттерінде диспетчерлік атауына сəйкес олардың атауы көрсетілген жазбасы болуы тиіс.

Панельдерде, пульттері мен айналма панельдері бар шкафтарда орнатылған аппаратураның схемаларға сəйкес екі жағынан да жазбасы немесе таңбалануы болуы тиіс. Жазбаның немесе таңбалаудың орналасуын сəйкесінше тиісті аппарат анықтайды. Түрлі қосылулар немесе жеке-жеке тексерілуі мүмкін РҚА-ның түрлі құрылғыларына қатысты аппаратуралары бар панельдерде нақты шектеу сызықтары көрсетіледі жəне РҚА-ның жекелеген құрылғыларын тексеру кезінде шектеу қою мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.

Жедел персонал басқаратын құрылғылардағы жазбалар осы құрылғылардың атауын нақты көрсетуі тиіс.

815. Күш беретін электр жабдығы мен электр қуатын жеткізетін желі зақымданушылықтың барлық түрлерінен реленің қорғалатын кернеулі болуы мүмкін. Релелік қорғану құрылғысының жұмысындағы қорғанудың жекелеген түрлерінің жарамсыздығы немесе істен шығарылуы кезінде электр жабдықтарының жəне электр жеткізу желілерінің зақымданушылықтың барлық түрлерінен толығымен қорғалуын қамтамасыз етеді. Егер бұл шарт орындалмаса, тез əрекет ететін уақытша қорғану жүзеге асырылады немесе резервтік қорғануды тездету енгізіледі немесе ажыратылуы тиіс.

816. Тез əрекет ететін релелік қорғану мен ажыратқыштардың бас тартуы кезінде резервілеу құрылғысын (бұдан əрі – АБТРҚ) болған кезде жөндеу жұмысына кейін желілерді, шиналарды жəне жабдықтарды қосу немесе олардың кернеусіздігін анықтау бойынша барлық операциялар, сондай-ақ ажыратқыштар мен ауа ажыратқыштармен ауыстырып-қосу операциялары осы қорғану жұмыстарына енгізілуімен жүзеге асырылады; егер операциялар жүргізу кезінде осы қорғану жұмыстарының бірі іске қосыла алмайды немесе əрекет принципі бойынша істен шығарылады, резервтік қорғану тездетілгені жөн немесе уақытша қорғану жұмыстары орындалады.

817. Жерге қатысты кернеуі 60 кВ-тан жоғары екінші тізбекпен электрлі байланысқан оқшаулау кедергісі, сондай-ақ байланыспаған (өлшеу тізбектері, жедел ток, сигнализациялары) түрлі мəндегі тізбектер арасында 1 МОм төмен емес əрбір байланыста болады.

Жекелеген ток көздерінен немесе жеке трансформаторлар арқылы қоректенетін жұмыс кернеуі 60 кВ жəне одан төмен екінші тізбегінің оқшаулау кедергісі 0,5 Мом төмен болмауы тиіс.

Оқшаулау кедергісі алғашқы кезде кернеуі 1000-2500 В мегаметрмен, ал екінші жағдайларда кернеуі 500 В мегаметрмен тексеріледі.

Микроэлектрондық базада РҚА құрылғысының кернеуі 24 В жəне одан тізбектерді оқшаулау кедергісін өлшеу дайындаушы зауыттың нұсқаулары бойынша жүргізіледі. Егер осындай нұсқаулар болмаса, кернеуі 15 В дейінгі омметрдің жерге тұйықталуының жоқ екендігі тексеріледі.

Екінші тізбектегі оқшаулауды тексеру кезінде осы кедергілер зақымданушылығының алдын алу шаралары тиісті нұсқаулықтармен жүргізіледі.

818. Монтаждаудан кейін іске қосу жəне РҚА мен əрбір қосылудың барлық басқа екінші тізбектерінің электрлі байланысқан тізбектерін, сондай-ақ жұмыс кернеуі 60 В жəне одан төмен. Эле-мент тізбектерінен басқа бір панельдегі электрлі байланыспаған тізбектер арасындағы жерге қатысты бақылау кезінде 1 минут ішінде ауыспалы ток 1000 В кернеуімен сыналуы тиіс. Сонымен қатар, 1000 В кернеумен 1 минут ішінде қатерлі салдары бар (газбен қорғау тізбегі, жедел ток көзі ретінде пайда-ланылатын конденсатор тізбегі, 1А номиналды ток мəні бар ток трансформаторларының екінші тізбегі) желілер арасындағы тұйықталу қаупі бар тізбектер бақылау кəбілінің желілері арасындағы оқшаулағыш сыналуы тиіс.

Əрі қарай пайдалануда РҚА тізбектерінің оқшаулағышы профилактикалық қайта қалпына келтіру кезінде 1 минут ішінде ауыспалы ток кернеуі 1000 В немесе мегомметрді немесе арнайы қондырғыны пайдалана отырып, 2500 тВ тегістелген кернеумен сыналады.

60 В жəне одан төмен кернеумен РБА тізбектерінің оқшаулағышын сынау осы қағидалардың 817-тармағына сəйкес оны өлшеу процесінде жүргізіледі.

819. РҚА-ның қайта жөнделген құрылғыларымен екінші тізбектері іске қосылар алдында жөнделеді жəне қабылдау сынағынан өтеді.

Жаңа құрылғыларды енгізу жəне оларды іске қосу үшін рұқсат релелік қорғау мен электр авто-матикасы журналындағы жазбасымен белгіленген тəртіпте беріледі.

820. Пайдалануға берілген РҚА құрылғыларындағы РҚА қызметінде мынадай техникалық құжаттамалар болуы тиіс:

1) паспорттар-хаттамалар;2) жөндеу жəне тексеру бойынша нұсқаулықтар немесе əдістемелік нұсқаулар; 3) карта ретінде жасалған құрылғылар туралы техникалық мəліметтер мен сипаттамалар; 4) атқарушы жұмыс схемалары: негізгі, монтаждық немесе негізгі-монтаждық; 5) РҚА құрылғыларының жұмыстарынан артта қалып қоятын тізбектердің босатылу бірізділігін,

жолдары мен орындарын көрсете отырып, РҚА күрделі құрылғыларын тексеруге жіберуінің жұмыс бағдарламалары.

Техникалық қызмет көрсету нəтижелері паспорт-хаттамаға тіркеледі. 821. РҚА құрылғыларының істен шығарылуы, қалпына келтіру параметрлеріндегі өзгерістер не-

месе РҚА құрылғыларының əрекеттеріндегі өзгерістер осы Қағидалардың 956, 959, 960 жəне 964-тармақтарына сəйкес ресімделеді.

РҚА құрылғысының іске қосылуына қауіп туындаған кезде осы Қағидалардың 815-тармағының талаптарын ескере отырып жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың рұқсатынсыз істен шығарылады, бірақ жедел-диспетчерлік персоналға (өндірістік нұсқаулыққа сəйкес) артынан хабарла-нады жəне осы Қағидалардың 960-тармағына сəйкес өтінім ресімделеді.

822. Жедел персонал өзгерте алатын орнатулардан басқа, реле, аппараттар мен РҚА қосымша құрылғылары РҚА қызметінің, осы құрылғыларды пайдаланатын электр станциялары электр цехтарының электр техникалық зертханалары (бұдан əрі – ЭТЗ) жұмыскерлеріне ғана немесе ерекше жағдайларда олардың нұсқауларымен жедел персоналға ашуға рұқсат беріледі.

РҚА құрылғыларымен жұмысты тиісті құрылғылармен өзі тексеруге рұқсат берілген жəне оқытылған персонал ғана орындауы қажет.

823. Басқару пульттерінің, шкафтар мен панельдер қысқыштарының жиынтықтарындағы жедел ток тізбегіндегі немесе генератордың қоздыру тізбектеріндегі қысқа тұйықталу, қосылуы немесе ажы-ратылуы мүмкін тұрақсыз қосылу, қысқышқа жақын болмауы тиіс.

824. Панельдерде, пульттерде, шкафтар мен басқару тізбегінде жəне РҚА-да жұмыс істеу негізінде жабдықты қате ажыратуға қарсы шаралар қолданады. Жұмыстар оқшауланған инструмент-термен ғана орындалады.

Орындау схемаларынсыз берілген, көлемі мен жұмыс бірізділігінсіз (типтік немесе арнайы бағдарлама) осы жұмыстарды орындауға жол берілмейді.

Ток жəне кернеу трансформаторларының екінші тізбегіндегі операциялар (атап айтқанда, сынақ блогымен) көрсетілген операцияларды орындау процесінде жалған жұмыс атқаруы мүмкін орнату параметрлері мен əрекеттерінің принциптері бойынша РҚА қондырғылары (немесе олардың жекеле-ген сатылары) істен шығарылуы қажет.

Жұмыстың аяқталуы бойынша ток, кернеу жəне жедел тізбегін қосудың жарамдылығы мен дұрыстығы тексеріледі. РҚА-ның жедел тізбегі мен басқару тізбегі сынап көру арқылы тексеріледі.

825. Қорғалатын немесе басқа да қосылулардың дұрыс емес ажыратылуы мүмкін, сондай-ақ жұмыс істеп тұрған РҚА құрылғыларына, жабдықтарға ықпал етпейтін РҚА құрылғыларының жұмысын осы мүмкіндіктер ескерілген, рұқсат берілген өтініш бойынша атқарылады.

826. РҚА панельдері мен шкафтарындағы ауыстырып-қосу құрылғыларының, сынау блоктарының, қақпақтарының дұрыс орналасуын бақылау; басқару мен қорғану тізбегіндегі сақтандырғыштардың немесе автоматты ажыратқыштардың жарамдылығын бақылау, сыртқы сигна-лизация құрылғылары мен құралдарының аппараттары мен панельдері (шкафтары) бар көрсеткіштері бойынша РҚА құрылғыларының жұмыстарын бақылау; ажыратқыштар мен басқа да аппараттарды сынап қарау; жоғары жиілікті қорғану сигналдарымен ауыстыру; жоғары жиілікті телеажырату құрылғыларының, автоматика каналдарының төмен жиілікті аппаратурасының, аварияға қарсы автоматиканың жоғары жиілікті аппаратурасының бақыланушы параметрлерін өлшеу; автоматты қайта қосу құрылғыларын, резерв жəне нақты құралдардың автоматты қосылуы құрылғыларын сынап көру; автоматты осциллограф сағаттары мен басқа да құралдарының зауытын жүргізуді жедел персо-нал жүзеге асырады.

Бақылау мен сынап көру мерзімділігі, сынап көретін жататын аппараттар мен құрылғылардың тізімі, сынап көру кезіндегі операциялар тізімі, сондай-ақ нормадан ауытқушылықтар айқындалған кездегі персонал əрекетінің реті жергілікті нұсқаулықтармен белгіленеді.

827. Электр желілері мен элекр станцияларының электр техникалық зертханаларын пайдалана-тын ұйымның РҚА қызметінің персоналы басқарудың барлық панельдері мен пульттерін, релелік қорғану, электр автоматикасы, сигнализация панельдерін ауыстырып-қосу құрылғыларының (айырғыштардың, басқару кілттерін, бастырмалардың) жəне сынақ блогінің қақпақтарына жəне олардың электр жабдықтарының схемалары мен режимдерінің сəйкестігіне аса назар аудара отырып, мерзімді тексерілуі қажет.

Тексерудің мерзімділігі энергетикалық объектінің басшылығымен белгіленеді. РҚА қызметінің персоналы мерзімді тексеруге қарамастан жедел-диспетчерлік персонал операцияларды орындауға рұқсат берілген РҚА элементтерінің дұрыс қалпы үшін жауапты болады.

828. РҚА құрылғылары мен екінші тізбектері қолданыстағы қағидалар мен нұсқаулықтарда көрсетілген көлемде жəне мерзімде тексеріледі жəне сыналады.

Бұл құрылғылардың дұрыс емес іске қосылуы немесе іске қосылуынан бас тартқаннан кейін (авариядан кейін) қосымша тексерулер жүргiзiледі.

829. Қысқыштар қатарына қосылған сымдар тиісті схемалар бойынша таңбалануы тиіс. Бақылау мақсатындағы кəбілдер, қабырғалар, төбе немесе басқа да қоршаулар арқылы жүргізілетін кəбілдер ұшында, тарамдану жəне ағындардың қиылысу орындарында таңбалануы тиіс. Бақылау мақсатындағы кəбілдердің еркін желілерінің ұшы оқшауландырылады.

830. Металл қабатты бақылау мақсатындағы кəбілдердің зақымданушылығын жою немесе өсуі кезінде не желілердің қосылуы тұмшалау муфталарын орната отырып жүзеге асырылуы тиіс. Көрсетілген муфталар мен қораптар тіркеледі.

Поливинилхлорид жəне резеңке қабығымен қорапталған кəбілдер эпоксидтық жалғағыш муфта-лар немесе қысқыштардың ауыстыру қатарларының көмегiмен жалғастырылады.

Бір кəбілдің əрбір 50 м үшін орташа есеппен жоғарыда көрсетілген қосылыстардың бірінен көп емес болуы тиіс.

831. Ауа, жарық жəне майдың ықпалымен бұзушылықтарға əкелетін желіні оқшаулай отырып бақылау кəбілін пайдалану кезінде қысқыштан бастап соңғы бөліктеріне дейінгі желі учаскелерінде осы бұзушылыққа қарсы тұра алатын қосымша қабат болуы тиіс.

832. Ток трансформаторының екінші орамасы үнемі релеге немесе құралдарға бекітілуі немесе қысқартылуы тиіс. Ток жəне кернеу транформаторларының екінші тізбегі жəне сүзгілердің екінші ора-масы ЖЖ каналдарына қосылып жерге тұйықталуы тиіс.

833. Электр станциялары мен қосалқы станцияларда орнатылған авариялық режимде автоматты жылдамдата жазуға болатын өздігінен жазатын құралдар, автоматты осциллографтар, соның ішінде олардың іске қосу құрылғылары, белгілеу құралдары (амперлер, вольтметрлер мен омметрлер) жəне РҚА құрылғыларының жұмысын талдау үшін пайдаланылатын жəне электр жеткізу желілеріндегі зақымданушылықтардың орындарын анықтау үшін пайдаланылатын басқа да құрылғылар əрдайым іске кірісуге дайын болуы тиіс. Аталған құрылғылардың іске қосылуы мен істен шығарылуы өтінім бойынша жүзеге асырылады.

834. Жедел ток тізбегінде қорғаныс аппараттарының (сақтандырғыштар мен автоматты ажыратқыштар) əрекеттерінің селективтілігі қамтамасыз етіледі.

Автоматты ажыратқыштар, сақтандырғыш негіздерінің атауы мен тогын көрсете отырып таңбалануы тиіс.

835. РҚА құрылғыларын панельдегі шкафтарда, кілттің, бастырманың, сынақ блогінің жəне басқа да құралдардың көмегімен ауыстырып-қосу жұмысын жедел персонал орындау үшін қолданыстағы режимдер немесе басқа да бақылаудың көрнекі əдістері үшін аталмыш ауыстырып-қосу құрылғыларының кестесі əзірленеді. Осы ауыстырып-қосу операциялары туралы жазба журналға же-дел түсіріледі.

836. Электр станциясы мен қосалқы станциясы басқармасының тақтасында, сондай-ақ РҚА тізбегіндегі құрылғылардың панельдері мен шкафтарында көрнекі орналасуы тиіс, ал бір типті опера-циялар олармен бірге бірдей жүргізіледі.

Жерге тұйықтау қүрылғылары837. Жерге тұйықтау құрылғылары адамдарды электр қауіпсіздігімен қамтамасыз ету жəне электр

қондырғыларын қорғау талаптарына, сондай-ақ жұмыстың пайдалану режиміне сай болуы тиіс. Электр жабдықтары мен электр қондырғыларының барлық металл бөліктері жерге тұйықталуы

жəне нөлденуі тиіс. 838. Электр қондырғыларының жерге қосу қондырғыларын монтаждау ұйымына тапсыруда осы

құрылғыларды сынаудың қабылдау-тапсыру хаттамасы берілуі тиіс. 839. Жерге тұйықтауға жататын қондырғылардың əрбір элементі жекелеген жерге тұйықтау

өткізгіші арқылы жерге тұйықтаушыға қосылады.Қондырғылардың бірнеше элементтерін жерге тұйықтау өткізгіштерін бірізді қосуға жол

берілмейді. 840. Жерге тұйықтағышқа жəне жерге тұйықтау конструкциясына жерге қосу өткізгіштерін қосу

дəнекерлеу арқылы орындалады, ал аппараттардың, машиналардың корпустарына жəне электр жеткізудің əуе желісінің (ƏЖ) тіреуіштеріне дəнекерлеу арқылы немесе бұрандама арқылы қосылады.

841. Жерге тұйықтау өткізгіштері коррозиядан сақталады. Ашық жерге орнатылған тұйықтау өткізгіштері қара түске боялады.

842. Жерге тұйықтау құрылғыларын бақылау үшін: 1) жерге тұйықтау құрылғыларының кедергісін өлшеу жəне 12 жылда кемінде 1 рет жерде

орналасқан жерге тұйықтаушы элементтердің коррозиялық жай-күйін бағалау үшін топырақты аша отырып таңдап тексеру;

2) жерге тұйықтаушы мен жерге тұйықталатын элементтері арасындағы тізбектің болуы мен жай-күйін тексеру, табиғи жерге тұйықтаушылар жəне жерге тұйықтау құрылғыларының қосылуы – 12 жылда кемінде 1 рет;

3) жанасу кернеуінің нормасы бойынша орындалған жерге тұйықтау құрылғыларының, электр қондырғыларының жанасу кернеуін өлшеу;

4) электр қондырғыларын орнату жөніндегі қағидалардың (бұдан əрі – ЭЖҚ) талаптарына сəйкес жерге тұйықтаушы құрылғылар кернеуінің сəйкестігін тексеру – жерге тұйықтаушы құрылғы ның мон-таждаудан, қайта орнату мен күрделі жөндеу жұмыстарынан кейін, бірақ 12 жылда кемінде 1 рет;

5) кернеуі 1000 В-ге дейін қондырғылардағы тегеурінді сақтандырғыштар мен нөл фазалы сымдардың толық кедергілерін тексеру - 6 жылда кемінде 1 рет жүргізіледі.

843. Жерге тұйықтау құрылғыларының кедергілерін өлшеу:1) электр станцияларындағы, қосалқы станциялар мен электр жеткізу жүйелеріндегі осы

құрылғылардың монтаждаудан, қайта орнату мен күрделі жөндеу жұмысынан кейін; 2) кернеуі 110 кВ жəне одан жоғары ƏЖ-нің тросс тіреуіштерінде электр доғасымен ізді басу не-

месе оқшаулағыштың бұзылуы байқалған кезде; 3) кернеуі 35 кВ жəне одан төмен ауа тарату желілерінің қосалқы станцияларында – 12 жылда

кемінде 1 рет жүргізіледі. Кернеуі 35 кВ жəне одан төмен желілерде тұйықтау кедергілерін өлшеу; 1) бөлшектеуші, қорғау аралықтары, құбырлар мен вентиль электр тогын ажыратып тұратын

аспаптары бар тіреуіштерде жəне нөлдік сымбардың қайта жерге тұйықтаушысы бар тіреуіштерде – 6 жылда кемінде 1 рет;

2) елді мекендердегі, агрессиялық, таудан жылжитын, үрленетін немесе жаман өткізетін топырағы бар ƏЖ учаскілерінде темір бетон жəне металл тіреуіштерін 2 %-ын таңдап алып – 12 жыл-да кемінде 1 рет.

Өлшеу топырақтың кебуі кезінде жүргізіледі. 844. Жанасу кернеуін өлшеу жерге тұйықтау құрылғысын монтаждаудан, қайта орнатудан жəне

күрделі жөндеуден кейін, бірақ 6 жылда кемінде 1 рет жүргізіледі.Табиғи жерге тұйықталушылар мен ƏЖ тросстары қосылған кезде өлшеу жүргізіледі. 845. Жерге тұйықталушылардың коррозиялық жай-күйін тексеру: 1) қосалқы станциялар мен электр станцияларында – жете тұйықталушылар коррозиямен

зақымданған жерлерде, сондай-ақ күш трансформаторларының нейтралдарына, қысқа тұтынушыларға жақын жерлерде;

2) ƏЖ-ге – жерге тұйықталатын тіреуіштердің 2 %-ында да жүргізіледі.Қосалқы станциялардың жерге тұйықталушылары мен ƏЖ тіреуіші үшін энергетикалық

объектінің техникалық басшысының шешімімен қажет болған кезде коррозиялық жай-күйін тексеру жиі жүргізілуі мүмкін.

Кернеудің жоғарылауынан қорғау846. Электр станцияларында, қосалқы станцияларда жəне электр желілерін пайдаланатын

ұйымдарда əрбір тарату құрылғылары мен ƏЖ астам кернеуін жоғарылаудан қорғау жөніндегі мəліметтер болуы тиіс:

1) жайбұрғыштар қорғау аймақтарының, прожекторлық діңгектердің, метал жəне темірбетон конструкциясының көрінісі;

2) қосалқы станцияның жабдығы мен жайбұрғыштары бар порталдар іске қосылуын жерге тұйықтайтын қорғау аппараттарын қосу орындарын көрсете отырып, ТҚ-ның жерге тұйықтау құрылғыларының схемалары;

3) ТҚ жабдықтарының импульстік орнықтылығы (импульстік сақтандыру жəне өткізу кернеуі) бойынша паспорт деректері;

4) ТҚ мен ƏД-тегі кернеудің жоғарылауын шектеушілердің, веньтильдік жəне құбырлы разрядтығыштар мен ұшқынды аралықтардың паспорттық қорғау сипаттамалары;

5) ТҚ-ның қорғау аппараттары мен қорғалатын жабдық арасындағы шиналау бойынша олардың тиісті арақашықтығы мен ƏЖ-нің қорғалған тросының ұзындығы көрсетілген ТҚ схемалары.

6) ƏЖ тіректерінің, соның ішінде ƏЖ-нің, ТҚ-нің, ТК-нің жəне қайта қосу пункттерінің тростық түсірулерінің жерге тұйықтау кедергілерінің мəні;

7) тарату құрылғыларының аумағындағы ƏЖ трассасы бойынша топырақ өткізгіштігі туралы де-ректер;

8) өздерінің арасында, байланыс желілері мен радиотрансляциялары, темір жолдардың автоблок-тау желілеріндегі ƏЖ-дегі қиылысулар туралы деректер.

847. АТҚ конструкцияларындағы, жеке тұрған стерженьді жайбұрғыштардағы, прожекторлық діңгектердегі, түтінді құбырлар мен гардирендердегі кез-келген мəндегі (жарықтандыру, телефон, жоғары жиілікті) кернеуі 1000 В-ға дейін ƏЖ өткізгіштері, сондай-ақ осы желілердің жарылу қауіпі бар үй-жайларда жол берілмейді.

Көрсетілген мақсаттар үшін металл қабаттары бар кəбілдер немесе жерге метал құбырлармен тұрғызылған қабатсыз кəбілдер қолданылады. Кəбіл қабаттары, металл құбырлары жерге тұйықталады. Жарылу қаупі бар үй-жайларға желінің жүргізілуі ғимараттар мен құрылыстарда найзағайдан қорғау құрылғылары.

848. Найзағай мерзімінің алдында жыл сайын тарату құрылғылары мен электр жеткізу желілері кернеуінің жоғарылауынан қорғаудың жай-күйін тексеру жүргізіледі жəне найзағай мен ішкі кернеудің жоғарылауынан қорғауға дайындығын қамтамасыз етеді.

Кəсіпорындарда ƏЖ ТҚ жəне ТП жабдықтарының зақымданушылығы мен жай салдарынан ажы-ратылу жағдайлары тіркеледі. Алынған деректердің негізінде найзағайдан қорғау сенімділігін бағалау жүргізіледі жəне қажеттілігі туындап жатса, оның сенімділігін арттыру іс-шаралары əзірленуі тиіс.

ТҚ-да стандартты емес аппараттар немесе жабдықтарды орнату кезінде найзағайдан қорғау іс-шаралары əзірленуі қажет.

849. Кернеудің жоғарылауын шектеушілер мен барлық вентильді разрядтағыштар үнемі қосулы болуы тиіс.

Желді дауыл, көктайғақты, температурасы тез өзгеретін жəне тез ластанатын аудандардағы найзағайлы кернеудің жоғарылауынан қорғауға арналған вентильді разрядтағыштардың (немесе жеке оның айлары) қыс мезгілінде АТҚ-да ажыратылуына жол беріледі.

850. Вентильді жəне құбырлы разрядтағыштардың, сондай-ақ кернеудің жоғарылауын шектеушілердің электр жабдықтарын сынау профилактикалық сынақ көлеміне жəне нормаларына сəйкес жүргізіледі.

851. Құбырлы разрядтағыштар мен қорғау аралықтары электр жеткізу желілерін тексеріп шығу кезінде тексеріледі. Разрядтағыштардың іске қосылуы тексеру парақтарында белгіленеді. Тіреуіш-терден алынып тасталуына болатын құбырлы разрядтығыштарді тексеру 3 жылда 1 рет жүргізіледі.

Құбырлы разрядтығыштарды жөндеу жұмыстары тексеру мен қарау нəтижелеріне байланысты жүргізіледі.

852. Оқшауланған немесе сыйымдылық тогының орны толтырылған желілерде электр жеткізудің əуе жəне кəбілдік жүйелерінің жұмысын жерге тұйықтай отырып, зақымданушылық жойылғанға дейін жол беріледі.

Бұл ретте токпен адамдарды жəне жануарларды соғу қаупі туындайтын елді мекендердегі ƏЖ за-қым данған орнын іздеп табу жəне зақымданушылықты ең қысқа мерзімде жоюға дереу кіріскен жөн.

Генераторлық кернеу жүйелерінде, сондай-ақ жоғары кернеулік қозғалтқыштар қосылған жүйелерде жерге тұйықтау жұмысына осы Қағидалардың 638-тармағына сəйкес жол беріледі.

853. Доға сөндіруші реакторлармен жерге тұйықтаудың сыйымдылық тогының орнын толтыру осы Қағидалардың 24-қосымшасында көрсетілген мəндерден асатын сыйымдылық тогы кезінде қолданылады.

6 кВ блокты электр станцияларының жеке қажеттіліктерінің желілерінде резистор арқылы желі нейтральдарын жерге тұйықтау жұмыстарының режиміне жол беріледі.

ƏЖ бар 6-35 кВ желілерінде темірбетон жəне металл тіреуіштерінде 10 А-дан артық жерге тұйықталу сыйымдылығының тогы кезінде доға сөндіруші реакторлар пайдаланылады.

Осы қағидалардың 24-қосымшасында көрсетілген мəннен асып кеткен кезде сыйымдылық тогының орнын толтырмай кернеуі 6-35 кВ желілердің жұмыс істеуіне жол беріледі.

Желілердегі жерге тұйықталудың сыйымдылық тогының орнын толтыру үшін қолмен немесе ав-томатты реттегіші бар жерге тұйықталушы доға сөндіруші реакторлар қолданылады.

Сыйымдылық тогын, доға сөндіруші реакторлар тогын, жерге тұйықталу тогы мен сыйымдылық тогының орнын толтыра отырып, желілердегі нейтральдардың қосылу кернеуін өлшеу доға сөндіруші реакторларды пайдалануға енгізу жəне желі режимінің айтарлықтай өзгеруі кезінде, бірақ 6 жылда кемінде 1 рет жүргізіледі.

854. Доға сөндіруші реакторлардың қуаты жүйенің келешекте дамуын ескере отырып, сыйымдылық тогы бойынша таңдалынады.

Жерге тұйықтаушы доға сөндіруші реакторлар электр жеткізудің екеуден кем емес желілерімен байланысты қосалқы станцияларда орнатылады. Шалғайдағы қосалқы станцияларда доға сөндіруші реакторларды орнатуға жол берілмейді. Доға сөндіруші реакторлар трансформаторлардың, генераторлардың немесе синхрондық компенсаторлардың нейтральдарына ажыратқыштар арқылы қосылады.

Доға сөндіруші реакторларды қосу үшін «жұлдыз-үшбұрыш» орамаларымен қосылған схемала-ры бар трансформаторлар пайдаланылады.

Доға сөндіруші реакторларды балқытылған сақтандырғыштармен қорғалған трансформа-торларға қосуға жол берілмейді.

Жерге тұйықтау үшін арналған доға сөндіруші реакторларды іске қосу трансформаторы балқытылған сақтандырғыштармен қорғалған ток арқылы жалпы қосылады.

855. Доға сөндіруші реакторлар резонанстық жерге тұйықтау құрылғысымен қалпына келтірілуі тиіс. 5 А-дан жоғары болмауы тиіс жерге тұйықтау тогын құрайтын реактивті қайтадан орнын толтыруға жол беріледі, ал істен шығару деңгейі – 5 %-дан артық емес. Егер желілерде орнатылған кернеуі 6-20 кВ доға сөндіруші реакторлар аралас тармақталуының тогы əр түрлі болса, 10 А-дан артық емес жерге тұйықтау тогын қалпына келтіруге жол беріледі. 15 А төмен жерге тұйықтаудың сыйымдылық тогы кезінде 35 кВ желілерде 10%-дан артық емес істен шығарылуына жол беріледі.

Сыйымдылық тогының орны толық толтырылмаған желіде жұмысты жүргізуге жол берілмейді. Қажетті қуатты доға сөндіруші реакторлары жоқ болған кезде жəне фазалық желі фазаларының сыйымдылығының симметриялы емес авариялы болуы кернеуі 70 %-дан асатын нейтральдар жылжуы кернеудің пайда болуына əкелмеген жағдайда толығымен орны толтырылмай қалпына келтіру жұмыстарына тек уақытша ғана рұқсат беріледі.

856. Сыйымдылық тогының орнын толтыратын желілерде симметриялы емес кернеу фазалық кернеуден 0,75 %-дан артық болмауы тиіс.

Желідегі жерге тұйықтау болмаған кезде нейтральдарды толтыру кернеуі фазалық кернеуінің 15 %-дан артық болмауына жəне 1 сағат ішінде 30 %-дан артық болмауына жол беріледі.

Симметриялы емес кернеудің төмендеуі мен көрсетілген мəніне дейін нейтралының жылжуы жерге қатысты желі фазасының сыйымдылығын (фазалық сымдардың өзгеруімен, сондай-ақ желі фазаларының арасындағы жоғарғы жиіліктегі байланыс конденсаторларының таратуымен) тегістей отырып жүзеге асырылады.

Жоғары жиілікті байланыс конденсаторларының жəне машиналарды айналдыратын жайдан қорғау конденсаторларының желіге қосылуы кезінде жерге қатысты фаза сыйымдылығының симме-триялы еместігі тексеріледі.

Фазалық қосылуына жəне белгіленген мəнінен асатын нейтралды жылжыту кернеуіне əкелуі мүмкін кəбілдік желілерді ажыратуға жол берілмейді.

857. 6-10 кВ желілерде токтың орнын толтыруда автоматты түрде қалпына келтірілген жаймен реттейтін доға сөндіруші реакторлар қолданылады.

Токты қолмен реттеудің доға сөндіруші реакторларын пайдалану кезінде қалпына келтіру көрсеткіштері компенсацияны бабынан шығару өлшемі бойынша анықталады. Егер ондай құрал бол-маса, қалпына келтіру көрсеткіштері жерге тұйықтау тогын өлшеу нəтижелерінің, сыйымдылық тогының, нейтральдарды жылжыту-қосу кернеуін ескере отырып компенсация тогының негізінде таңдап алынады.

858. Вакуум ажыратқыштары бар қондырғыларда коммутациялық кернеу жоғарылауынан қорғану іс-шаралары көзделеді. Кернеу жоғарылануынан қорғаудан бас тарту негізделуі тиіс.

859. 110-220 кВ қосалқы станцияларда нейтралдардың өздігінен жылжуынан немесе қауіпті феррорезонанстық процестер салдарынан кернеу жоғарылауының алдын-алу үшін оперативтік əрекеттер кернеуі НКФ-110 жəне НКФ-220 трансформаторлары бар шиналардың жүктелмеген жүйесін құрайтын трансформаторлар нейтралдарын жерге тұйықтаудан басталады.

НКФ-110 жəне НКФ-220 трансформаторлы шиналарының жүктелмеген жүйесінің желісінен бөлшектеу алдында қоректендіретін трансформаторлардың нейтральдары жерге тұйықталады.

110-220 кВ желілерде толық фазалық емес режимі кезінде оқшауланған нейтральмен жұмыс істейтін трансформаторларды қорректендіру, осы трансформаторлар нейтральдарын жерге тұйықтаумен байланысты жедел əрекеттеріне жол берілмейді.

Электрмагнитті трансформаторлары бар 150-500 кВ тарату құрылғылары конденсаторлармен байланыстырылған контактілер, ажыратқыштар шиналар жүйесінің ажыратылуы кезінде феррорезонанстық кернеу жоғарылауының туындауы тексеріледі. Жедел жəне автоматты ажыратылу кезінде феррорезонанстың алдын алу шаралары қолданылуы қажет.

Желілерде жəне 6-35 кВ жалғау сымдарында феррорезонанстық процестерді алдын алу шарала-ры қолданылуы қажет.

860. Трансформаторлар мен автотрансформаторлардың төменгі (орта) кернеулі пайдаланылмай-тын орамалары жұлдызшалап немесе үшбұрыштап қосылады жəне кернеу жоғарылауынан қорғалады.

Жоғары кернеулі орамалар арасында орналасқан төмен кернеулі қолданылмайтын орамаларды қорғау вентиль разрядтығыштары немесе кернеу жоғарылауын шектеушілер арқылы жүзеге асырыла-ды. Егер төменгі кернеулі орамаға жерге тұйықталған қабаттары немесе броньдері бар 30 м кем емес ұзындықтағы кəбілдік желілер үнемі қосылып тұрса қорғаныс қажет емес.

Ең төмен жəне орта кернеулі қолданылмайтын орамаларды қорғау басқа жағдайларда əрбір фазаның іске қосылуы үшін жалғанған бір фазаны немесе нейтральдарды жерге тұйықтаумен немесе вентиль разрядтығыштарымен (немесе кернеудің жоғарылағыш шектегіштермен) жүзеге асырылады.

861. Кернеуі 110 кВ жəне одан жоғары желілерде 110-220 кВ трансформаторлар орамасының жерге тұйықталуы, сондай-ақ релелік қорғану мен жүйелік автоматика əрекетін таңдауы түрлі жедел жəне автоматты ажырату кезінде жерге тұйықтау нейтралдарымен трансформаторларсыз желі учаскелері бөлінбейтіндей жүзеге асырылады.

Желілік енгізуден төмен оқшаулау деңгейлі трансформаторлардың нейтралдары кернеуінің жоғарылауынан қорғау вентильді разрядтығыштар немесе кернеу жоғарылауын шектеуіштер арқылы жүзеге асырылады.

862. 110-750 кВ желілердегі жедел қайта қосу кезінде жəне авариялық режимдерде жабдықтағы өнеркəсіптік жиілік кернеуінің жоғарылауы (50 Гц) осы Қағидалардың 25-қосымшасында көрсетілген мəндерден жоғары болмауы тиіс. Көрсетілген мəндер, сондай-ақ басқа жиілікті 50 Гц синусоидаға са-лумен пайда болған кернеу ампитудасына таралады.

Жарықтандыру863. Барлық үй-жайлардың, жұмыс орындары мен ашық территориялардың жұмыс, авариялық

жəне эвакуациялық жарықтандырылуы «Табиғи жəне жасанды жарықтандыру» ҚР ҚНжҚ 2.04.-04-2002 сəйкес қамтамасыз етілуі тиіс.

Авариялық жарықтандыру шамшырақтары жұмыс істеп тұрған жарықтандыру шамшырақ-тарынан белгілерімен жəне түсімен ерекшелінеді. Түтін құбырлары мен басқа да жоғары құрылыстардың құбырларына жарықтың түспеуі таңбалаудың жəне жоғары кедергілерді жарықтан шектеудің қолданыстағы нормаларына сəйкес болуы тиіс.

864. Электр станциялары мен қосалқы станциялардың бас, орталық жəне блок тақтасын басқару үй-жайларында, сондай-ақ диспетчерлік пункттерде авариялық шамшырақтар панель фасадтарында негізгі тақтаның жарықтандырылуы кезінде 30 лк болуын қамтамасыз етуі тиіс; бір-екі шам сақтандырғыштар арқылы тұрақты ток шиналарына қосылады жəне тəулік бойы қосулы тұрады.

Эвакуациялық жарықтандыру үй-жайлар мен өту жолдарында кемінде 30лк қамтамасыз етіледі. 865. Қалыпты режимдегі жұмыс жəне авариялық жарықтандыру əртүрлі тəуелсіз ток көздерінен

қоректенеді. Электр станциялары мен қосалқы станцияларда жəне диспетчерлік пункттерде ток көздері ажыратылған кезде авариялық жарықтандыру автоматты түрде аккумуляторлық батареяға не-месе басқа тəуелсіз ток көзіне ауыстырылып қосылады.

Осындай жарықтандыруға жатпайтын жүктеменің басқа да түрлерінің авариялық жарықтандыру желісіне қосылуына жол берілмейді.

Авариялық жарықтандыру желісінде ашалы розетка болмауы тиіс. Эвакуациялық жарықтандыру шамшырақтары жұмыс істеп тұрған жарықтандыру желісіне қосылмайтын желіге қосылады. Эвакуациялық жарықтандырудың қоректендіру көздерін ажырату кезінде ол аккумуляторлық батареяға немесе қозғалтқыш-генератор қондырғысына ауыстырылып қосылады.

866. Жөндеу жарықтандыруының жылжымалы қолшамшырақтары 42 В жоғары емес кернеулі желіден, электр тогының аса жоғары қауіптілігі кезінде 12 В жоғары емес кернеулі желіден қоректенеді.

12-42 В ашалар 127 жəне 220 В розеткаларға сəйкес келмеуі тиіс. Розеткаларда кернеулерін көрсететін жазба болуы тиіс.

867. Шамшырақтың осы түрі үшін жоғары кернеулі лампаларын орнатуға жол берілмейді. Шам-шы рақтардың шашыратқыштарын экрандайтын жəне қорғайтын торды алып тастауға жол берілмейді.

868. Электр станциялары мен қосалқы станцияларды жарықтандырудың ішкі, сыртқы, сондай-ақ қорғау желілерінің жекелеген желілері бойынша қоректендіру көздері болуы тиіс.

Электр станцияларының отын мен меншікті объектілерінің қоймаларын жарықтандыру желілерінен басқа сыртқы жұмыс істеп тұрған жарықтандыру желілерін басқару, сондай-ақ қорғау мақсатындағы жарықтандыру желілерін басқару басқарманың бас немесе орталық қалқанының үй-жайларынан жүзеге асырылады.

869. Электр станцияларының жарықтандырудан желісі стабилизаторлар арқылы немесе жекеле-ген транформаторлардан қорек көздерін алады.

Лампалардағы кернеу номиналдыдан артық болмауы тиіс. Ішкі жұмыс істеп тұрған жарықтандыру желілерінің, сондай-ақ прожекторлық қондырғылардың меншікті лампаларындағы кернеудің төмендеуі номиналды кернеуден 5 %-дан артық болмауы; сыртқы жəне авариялық жарықтандыру желілерінің меншікті лампаларында жəне 12-42 В желілерінде 10 %-дан артық (люминесцентті лампалар үшін – 7,5 % -дан артық емес) болмауы тиіс.

870. Екі шығу есігі бар ТҚ дəліздерінде жəне өту туннельдерінде жарықтандыру екіжақты басқарумен орындалады.

871. Барлық ажыратқыштардағы (рубильниктегі, автоматтардағы) жарықтандыру желілерінің қалқандарында жəне жиынтықтарында қосылу атауы, ал сақтандырғыштарда қоспа балқыма тогының мəні көрсетілген жазба жазылады.

872. Кезекші персоналда жарықтандыру желісінің схемалары мен балқитын калибрлі қоспаның жəне жарықтандыру желісінің барлық кернеулі лампаларының қоры болуы тиіс. Авариялық жарықтандыру кезінде кезекші жəне жедел жөндеу жұмысының персоналы жылжымалы электр шам-дарымен жабдықталады.

873. Шамшырақтарды тазартуды, лампаларды жəне балқыма қоспаларын ауыстыруды, электр станцияларында жарықтандыру желілерін жөндеу мен тексеруді электр цехының персоналы жүргізіледі. Көпірлі крандары бар үй-жайларда оларды қауіпсіздік шараларын сақтай отырып, шамшырақтарға қызмет көрсету үшін пайдалануға жол беріледі.

Шамшырақтарды тазартуды жəне жанып кеткен лампаларды ауыстыруды, шамшырақтарды қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз ететін құрылғы көмегімен электр қауіпсіздігі бойынша сыныбы 2-топтан төмен емес, энергетикалық объектінің технологиялық цехының оқытылған персоналы орын-дай алады. Тазалау мерзімділігі жергілікті шарттарды ескере отырып белгіленеді.

874. Жарықтандыру желілерін тексеру: 1) авариялық жарықтандыру автоматын тексеру – айына кемінде 1 рет; 2) күндізгі уақытта;3) жұмыс істеп тұрған жарықтандыруды ажырату кезінде авариялық жарықтандырудың

жарамдылығын тексеру - жылына 2 рет; 4) жұмыс орындарының жарықтануын тексеру - пайдалануға енгізу кезінде жəне əрі қарай қажет

болған жағдайда; 5) 12-42 В стационарлық трансформаторларын оқшалауды сынау жылына 1 рет; 6) 12-42 В жылжымалы транформаторлар мен шамшырақтарды тексеру жылына 2 рет осы

мерзімдер бойынша жүргізіледі.Қарау мен тексеру барысында табылған ақаулар тез арада жойылады. 875. Стационарлық жабдықтар мен авариялық, эвакуациялық жəне жұмыс істеп тұрған

жарықтандырудың электр сымдарының жай-күйін тексеру, оқшаулағыш кедергісін сынау мен тексеру пайдалануға беру кезінде, ал əрі қарай энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекіткен кесте бойынша жүргізіледі.

Электролиздік қондырғылар876. Электролиздік қондырғыларды пайдалану кезінде: электролиздердегі кернеу мен ток; сутегі

мен оттегі қысымы; аппараттардағы сұйықтық деңгейі; сутегі мен оттегі жүйелерінің арасындағы қысымның əртүрлілігі; айналым контурындағы электролит температурасы; кептіру қондырғыларындағы газ температурасы; аппараттардағы сутегі мен оттегінің тазалығы; қондырғы үй-жайларындағы сутегі құрамы бақылануы қажет.

Бақыланатын параметрлердің қалыпты жəне шекті мəні дайындаушы зауыт нұсқаулықтары мен жүргізілетін сынақ негізінде орнатылады жəне пайдалану кезінде қатаң сақталады.

877. Электролиздік қондырғылардың технологиялық қорғануы орнатылған режимде мынадай ауытқушылықтар барысында түрлендіргіш агрегаттардың (қозғалтқыш-генераторлардың) ажыратылу-ына əсер етеді:

1) 200 кгс/м2 (2 кПа) артық сутегі мен оттегінің қысымын реттеушідегі қысымның əртүрлілігі;2) 2 % жəне одан да жоғары пайызды оттегіде сутегінің болуы;3) 1 % жəне одан да жоғары пайызды сутегіде оттегінің болуы;4) жүйелердегі қысымның номиналдыдан жоғары болуы;5) полюсаралық қысқа тұйықталу;6) бірполюсті қысқа тұйықталу (газдың орталықта шығатын электролизі үшін); 7) түрлендіргіші бар агрегаттардағы (қозғалтқыш генераторлар) ауыспалы ток кернеуінің жоғалуы. Электролиздік қондырғыларды автоматты ажырату кезінде, сондай-ақ 70 0С дейін айналым

контурындағы электролит температурасының көтерілуі кезінде, газталдағыштардың датчиктері мен электролиз үй-жайының ауасындағы сутегі 1 %-ға дейін артқан кезде басқару қалқанына дабыл беріледі.

Дабылды қабылдағаннан кейін жедел персонал 15 минуттан қалмай қондырғыға келіп жетуі қажет.

Технологиялық қорғалудан ажыратылғаннан кейін қондырғыны қайта іске қосу ажырату себебі анықталып, жойылғаннан кейін ғана жедел персонал арқылы жүзеге асырылады.

878. Əрдайым кезекші персоналынсыз жұмыс істеп тұратын электролиз қондырғысы ауысымда кемінде 1 рет тексеріледі. Табылған ақаулар мен олқылықтар журналға (картотекаға) тіркеледі жəне қысқа уақыт ішінде жойылады.

Қондырғыны тексеру кезінде жедел персонал: 1) жұмыс істеп тұрған электролизер қысымын реттеушідегі су деңгейінің өлшеуші-сараланған

манометр көрсеткіштерімен сəйкестігін; 2) ажыратылып тұрған электролизер қысымын реттеушідегі су деңгейін;3) ажыратылып тұрған электролизер қысымын реттеушісінен атмосфераға газды жіберу

қақпақшаларының ашылуын; 4) гидрозатворлардағы судың болуын; 5) газталдағыш датчиктеріндегі (ратометр бойынша) газ шығынын;6) электролизердегі жүктеме мен кернеуді; 7) электролизден шығардағы газ температурасын; 8) жүйедегі жəне ресиверлердегі сутегі мен оттегі қысымын; 9) ресиверлердегі инерттік газ қысымын тексеруі қажет. 879. Автоматты газталдағыштардың жарамдылығын тексеру үшін тəулігіне 1 рет сутегідегі

оттегінің жəне оттегідегі сутегінің болуына химиялық талдау жүргізіледі. Автоматты газталда-ғыштардың бірінің жарамсыздығы кезінде тиісті химиялық талдау əрбір 2 сағат сайын жүргізіледі.

880. Сутегі жəне оттегі қысымының реттеуіштерінде жəне ресиверлерде сақтандыру қақпақша-лары номиналдық 1,15 тең қысымға байланысты реттеліп қойылады. Қысым реттеуіштеріндегі сақтандыру қақпақшалары 6 айда кемінде 1 рет, ал ресиверлердегі сақтандыру қақпақшалары 2 жылда кемінде 1 рет тексеріледі. Сақтандыру қақпақшалары азотпен немесе таза ауамен сыналады.

881. Ресиверлерге сутегі мен оттегіні құбыржолдары арқылы жеткізу, сондай-ақ қоректендіру бактеріне тұссыздандырылған суды (конденсатты) құбыржолдары арқылы жеткізуде газбен тығыздалған айналмалы қақпақшалар орнатылады.

882. Электролиз үшін құрамында 30 мкг/дм3 артық темір, кемінде 20 мкг/дм3артық хлорид пен 70 мкг-экв/дм3 артық емес карбонат болатын су қолданылады.

Электролиттi дайындау үшiн стандартқа сəйкес былықпалары да, сұйық ХЧ таңбалы да полиэти-лен қосымша беттерiндегi қабыршақтары ретінде қойылатын техникалық ең жоғары сұрыпты қалий тотығының гидраты қолданылады.

883. Электролиздік қондырғылармен дайындалған сутегінің тазалылығы – 99 %-дан, оттегінің тазалығы 98 %-дан төмен болмауы тиіс.

Аппараттардағы газ қысымын көтеру сутегі мен оттегінің белгіленген тазалығына қол жеткізуден кейін ғана жол беріледі.

884. Электролизердегі электролит температурасы 80 0С-тан артық болмауы, ал электролизердің ыстық жəне салқын ұяшықтарындағы температура айырмашылығы 20 0С-тан артық болмауы тиіс.

885. Электр станцияларының қажеттіліктері үшін оттегіні пайдалану кезінде оның ресиверлердегі қысымы олардағы сутегі қысымынан төмен автоматты болады.

886. Электролизерді іске қосар алдында барлық аппараттар мен құбыржолдары азотпен үрленеді. Үрлеу үшін азоттың тазалығы 97,5 %-дан төмен болмауы тиіс. Егер азот құрамы үрленуші газда 97 % -ға жетсе, үрлеу аяқталды деп есептеледі. Электролизер аппаратураларын көмірқышқыл газымен үрлеуге жол берілмейді.

887. Сутегі қысымымен ресиверге электролизді қосу 0,5 кгс/см2 (50 кПа) кем емес ресиверлердегі қысымға қатысты электролиз жүйесіндегі қысымның көтерілуі кезінде жүзеге асады.

888. Ресиверден ауаны немесе сутегін шығару үшін көмірқышқыл газы немесе азот қолданылады. Ресиверлердің жоғарғы бөліктеріндегі көмірқышқыл газы 85 %-ға жетпесе ауа көмірқышқыл газымен шығарылады, ал сутегіні шығаруда 95 %-ға жетуі керек.

Ауаны шығару немесе азотпен сутегіні шығару шығарылатын газдағы азот құрамы 97 % -ға дейін жетпегенше жүргізілмейді.

Ресиверлердің ішкі тексеру қажеттілігі туындаған кезде олар үрленетін газдағы оттегі 20 %-ға жеткенге дейін алдын ала ауамен үрленеді. Азот немесе көмірқышқыл газы сутегінің төменгі бөлігінде 99 %-ға жетпегенше, ресиверлерден сутегімен шығарылады.

889. Электролиз қондырғыларын пайдалану процесінде: 1) электролиттің тығыздылығы – айына кемінде 1 рет;2) электролизерлер ұяшықтарындағы қысым – 6 айда 1 реттен жиі емес;3) технологиялық қорғану, сақтандыру жəне авариялық сигнализация əрекеті мен кері

қақпақшалардың жай-күйі – 3 айда кемінде 1 рет тексеріледі. 890. Сутегінің немесе оттегінің сорбтық кептіру қондырғыларының жұмыс істеуі кезінде адсорб-

құрғатушыларын ауыстыру-қосу кесте бойынша жүргізіледі. Сутегін салқындату жолымен кептіру кезінде буландырғыштан шығатын сутегі температурасы -5

0С-тан жоғары болмауы тиіс. Еріту үшін буландырғыш мерзімді түрде кесте бойынша ажыратылады. 891. Электролиз қондырғысын ажырату кезінде 1 сағатқа дейінгі мерзімге газдың номиналды

қысымымен аппаратураны қалдыруға рұқсат беріледі, бұл ретте оттегі қысымының реттеушілеріндегі қысымның əртүрлілігінің көтерілу сигнализациясы қосылады.

Электролиз қондырғысы 4 сағатқа дейін ажыратылған кезде, аппараттардағы газ қысымы 0,1-0,2 кгс/см2 (10-20 кПа) дейін төмендетілуі тиіс, ал 4 сағаттан артық уақытқа ажыратылған кезде аппарат-тар мен құбыржолдары азотпен үрленеді. Үрлеу электролизердің жарамсыздығы байқалған кезде істен шығарылатын барлық жағдайларда орындалады.

892. Электролиз қондырғысында бір электролизердің жұмыс істеуі жəне резервтегі басқалардың да болуы кезінде сутегі мен оттегіні атмосфераға шығару вентильдері резервтік электролизерлерге ашық болуы тиіс.

893. Электролизерлерді тазарту, олардың ұяшықтарының созылуын тексеру мен арматураны тек-серу 6 айда 1 рет жүргізіледі.

Жоғарыда ескерілген жұмыстармен қоса, ағымды жөндеу жұмысы, сондай-ақ қабаттарын ауы-стыра отырып, электролизерлерді ажырату, диафрагмалар мен электродтарды жуу мен тазалау жəне ақаулы тетіктерін ауыстыру 3 жылда 1 рет жүзеге асырылады.

Асбест матасын диафрагменттік рамаларға ауыстыра отырып күрделі жөндеу жұмысын жүргізу 6 жылда 1 рет жүргізіледі.

Электролизерлерден электролиттің кемуі байқалмаған кезде жəне технологиялық режимнің қалыпты параметрлерін сақтау кезінде энергетикалық объектінің техникалық басшысының шешімі бойынша ағымдағы жəне күрделі жөндеу жұмыстар арасында электролиз қондырғыларын пайдалану мерзімін ұзартуға жол беріледі.

894. Электролиз қондырғыларының құбыржолдары сырланады, аппараттар газ құбырлары сырының түсіне сəйкес сырланады; ресиверлер тиісті газ құбырларының түсі бойынша сақинасы бар ашық түспен сырланады.

Энергетикалық майлар895. Энергетикалық майларды пайдалану кезінде: 1) маймен толтырылған жабдықтың технологиялық жүйелерінің сенімді жұмысы; 2) майды пайдалану қасиеттерінің сақталуы; 3) арнайы тағайындалған, қайта қолдану мақсатында өңделген майды жинау жəне қайта генера-

циялау қамтамасыз етіледі. 896. Энергетикалық кəсіпорындарда жеткізушілерден қабылданған барлық энергетикалық

майлардың (турбиналық, электр оқшаулағыштық, компрессорлық, индустриялық) сапа сертификатта-ры немесе паспорттары болуы қажет жəне олардың стандарт талаптарына сəйкестігін (МЕМСТ неме-се ТШ) анықтау мақсаттарында зертханалық талдауға ұсынылады. Стандарт талаптарына (МЕМСТ немесе ТШ) сəйкес емес өндірілген майларды жабдықтарға қолдануға жол берілмейді.

897. Оқшаулағыш май сапаларын бақылау электр жабдықтарын сынау көлемдері мен нормала-рына сəйкес ұйымдастырылады.

898. Электр жабдығын күрделі жөндеуден өткізілгеннен кейін жаңа құрғақ май нормаларына сəйкес оқшауланған май құйылады.

Кернеуі 220 кВ дейін күш беретін трансформаторларда су сығындысының реакциясы, ерітілген шламның, механикалық қоспалардың құрамы бойынша пайдаланылатын майдың нормаларына сəйкес жəне жаңа майдың тесілетін кернеуі жəне температурасы 90 °С болған кезде 6 %-дан артық емес диэлектрикалық шығынының тангенс бұрышының (tgδ) талаптарына сай 1 г майға 0,05 мг КОН аспайтын қышқылдық санымен пайдаланылатын жəне қайта өңделген майды құюға болады. Май сөндiргiштерінде осы жабдықтан құйып алынған жəне механикалық қоспалар мен судан тазартылған жаңа құрғақ майды қайта пайдалануға жол беріледі.

899. Жаңа трансформаторлық майдың маркасы жабдық кернеуінің түрі мен дəрежесіне байланы-сты таңдалынады. Қажет болған жағдайда қолданыс аймағы бірдей немесе жақын жаңа майды араластыруға жол беріледі. Əр түрлі дəрежедегі жабдықтарға арналған май қоспасы тек қана төмен кернеулі жабдыққа ғана құйылады.

900. Транформаторлардың термосифондық жəне адсорбциондық сүзгілеріндегі қуаты 630 кВА-тан жоғары сорбенттері майдағы қышқыл мөлшері 1 г майға шаққандағы 1мг КОН-ға жеткен кезде, сондай-ақ майда ерітілген қождар суда еритін қышқылдар пайда болған кезде жəне (немесе) диэлектрикалық шығындардың тангенс бұрышының мəнін (tgδ) пайдалану нормасынан артық көтерілген кезде ғана алмастырылады.

Қатты оқшаулаудың сипаттамасы нашарлаған кезде трансформаторлар сүзгiлерiнде сорбенттi 630 кВА дейiн (қоса алғанда) алмастыру жөндеу немесе пайдалану кезінде жүргізіледі. Сүзгіге жүктелетін сорбенттегі су массасының 0,5 %-дан аспауы тиiс.

901. Трансформаторлық май мынадай зертханалық сынақтарға ұшырауы тиіс: 1) теміржол цистерналарынан құйып алынғанға дейін – қысқартылған (тесілетін кернеуді

анықтаусыз) талдауға. 220 кВ жəне одан да жоғары трансформаторға құюға жəне енгізуге арналған май тұрақтылығы мен tgδ- бойынша қосымша тексеріледі. Теміржол цистернасынан алынған май сынамасының тұрақтылығы мен tgδ- бойынша сынау оның ұзақтылығына байланысты майды қабылдап алғаннан кейін жүргізуге жол беріледі;

2) май шаруашылығының бактарына құйылған май – резервтегі қысқартылған талдауға – қысқартылған талдауға (3 жылда кемінде 1 рет) жəне тесілетін кернеуді тексеруге (жылына 1 рет).

Транформаторлық майдың қысқартылған талдау көлеміне тесілетін кернеуді, қышқылдық санның лапылдау температурасын, су сығындысының реакциясын анықтау, механикалық қоспаларды жəне ерімеген суды визуалды анықтау жатады.

902. Құрғақ майға арналған бактар ауамен кептіру сүзгілерімен жабдықталады.903. Электр станцияларында саны жағынан ен үлкен сыйымдылықтағы сөндіргіштің

сыйымдылығына тең (немесе артық) трансформаторлық май қоры жəне үстемелеп құю үшін жабдыққа құйылған барлық майдың кем дегенде 1 % қоры үнемі сақталады. Əуе май сөндіргіштері бар электр станцияларында ғана ең үлкен сыйымдылықтағы трансформаторға құйылған майдың кемінде 10 % көлемінде қоры сақталады.

Электр желілерін пайдаланатын ұйымдарда (аудандарда) жабдыққа кемінде 2 % құйылған көлемде трансформаторлық май қоры үнемі сақталады.

904. Турбина мұнайын жəне отқа төзімді майды цистерналардан құйып алмас бұрын зертханалық сынақтан өткізіледі:

мұнай – қышқылына, лапылдау температурасына, кинематикалық қоюлығына, су сығындысының реакциясына, деэмульсация уақытына, механикалық қоспалар мен судың құрамы;

отқа төзімді – қышқылына, суда еритін қышқылдар мен сілтілердің құрамына, лапылдау темпе-ратурасына, қоюлығына, тығыздылығына, түсіне; механикалық қоспалардың құрамы жедел тəсілмен анықталады.

Цистернадан бос таза əрі құрғақ резервуарға құйып алынған мұнай турбиналық май деэмульса-ция кезінде, қышқылдануға қарсы тұрақтылығы, коррозияға қарсы қасиеттері бойынша тексеріледі. Май сапасының мемлекеттік стандарт талаптарына сай осы көрсеткіштерге сəйкес емес болған кезде цистернадан алынған сынамаға талдау жасалады.

Цистернадан құйылған май жабдыққа құюға жарамды болатындай қалыпқа келтіріледі.905. Бу турбиналарындағы, қоректендіретін электр жəне турбина сорғыштарындағы пайдаланы-

латын турбиналық май мынадай нормаларға сəйкес болуы тиіс:1) мұнай;қышқыл саны – 1 г майға 0,3 мг КОН аспауы тиіс;су, қож, механикалық қоспалар болмауы тиіс (визуалды түрде анықталады);ерітілген қож болмауы тиіс (қышқыл 1 г майға 0,1 мг КОН жəне одан да көп болған жағдайда

анықталады);термоқышқылдану тұрақтылығы – Тп-22С (қышқыл – 1 г майға 0,8 мг КОН аспайтын; тұнбаның

массалық үлесі – 0,15 % аспайтын) майы үшін.Майды қышқылдандыру шарттары: сынау температурасы 120±0,50С, уақыты – 14 сағат; Оттегіні

беру жылдамдығы - 200 см3/мин.Майдың термоқышқылдану тұрақтылығы қышқылы 1г майға 0,1 мг КОН жəне одан да көп май-

мен олардың қоспалары үшін күз-қыс мерзімінің алдында жылына 1 рет анықталады. Қоректі электр жəне турбина сорғыштардың май жүйелерінен алынатын май үшін бұл көрсеткіш анықталмайды:

(Жалғасы 17-бетте).

16 ақпан 2013 жыл www.egemen.kz 171) отқа төзімді синтетикалық;қышқыл – 1 г майға 1 мг КОН аспауы керек;суда еритін қышқылдың болуы – 1г майға 0,4 иг КОН аспауы керек;механикалық қоспалардың массалық үлесі – 0,01 % аспауы тиіс;қоюлылығын өзгерту – тауарлық май үшін бастапқы мəнінің 10 аспауы тиіс;ерітілген қоқыстың болуы (ВТИ тəсілі бойынша) – оптикалық тығыздылығын кемінде 25 %

өзгерту (қышқыл 1 г майға 0,7 мг КОН жəне одан да көп болған жағдайда анықталады).906. Қышқыл саны бойынша пайдалану нормасының шегіне жеткен отқа төзімді турбина майы

сапасын қайта қалпына келтіру үшін дайындаушы-зауытқа жіберіледі. Отқа төзімді т урбина майын пайдалану арнайы нұсқаулық талаптарына сəйкес жүзеге асырылады.

907. Гидротурбиналарда пайдаланылатын Тп-30 майы мынадай нормаларға сəйкес болуы тиіс:қышқыл – 1г майға 0,6 мг КОН аспауы керек;су, қож, механикалық қоспалар болмауы тиіс (визуалды түрде анықталады);ерітілген қождың массалық үлесі – 0,01 % аспауы тиіс.908. Турбина майын сақтау жəне пайдалану процесінде жүйелі түрде визуалды мөлшермен

бақыланады жəне қысқартылған түрде талданады. Мұнай майын қысқартылған түрде талдау қатарына:қышқыл санын, механикалық қоспалардың, қождың жəне судың бар екендігін анықтау; отқа төзімді майға – қышқыл, суда еритін қышқыл, судың бар екендігін анықтау, механикалық

қоспалардың құрамын жедел-тəсілмен сандық анықтау кіреді. Майды визуалды бақылау оны тазарту қажеттігі туралы шешім қабылдау үшін судың, қождың

жəне механикалық қоспалардың болуын сыртынан бақылауға негізделеді. 909. Турбина майының қысқартылған талдауын жүргізу мерзімі мынадай: 1) Тп-22С (ТШ 38.101.821-83) майын – май жүйелеріне құйғаннан кейін 1 айдан аспайтын

уақытта жəне əрі қарай пайдалану процесінде қышқыл саны 1 г майға 0,1 мг КОН дейін болған кезде 2 айда 1 рет жəне қышқыл саны 1 г майға 0,1 мг КОН артық болған кезде 1 айда 1 рет;

2) отқа төзімді майды – пайдаланып бастағаннан кейінгі кемінде 1 аптада жəне əрі қарай қышқыл саны 1 г майға 0,5мг КОН дейін болған кезде 2 айда 1 рет жəне қышқыл саны 1 г майға 0,5мг КОН артық болған кезде 3 аптада 1 рет;

3) синхронды компенсаторларды майлау жүйесіне құйылған турбина майы – 6 айда 1 рет; 4) гидротурбиналарда қолданылатын Тп-30 майы – май жүйесіне құйғаннан кейінгі 1 айдан соң

жəне одан əрі қарай май тұтастай тұнық жəне ерітілген қождың массалық үлесі 0,005 %-дан артық болмаған кезде жылына 1 рет;

5) ерітілген қождың массалық үлесі 0,005 %-дан артық болса – 6 айда 1 рет. Май лайланған кезде кезектен тыс қысқартылған талдау жүргізіледі.

Визуалды түрде бақылау кезінде майдан қоқыс немесе механикалық қоспа табылған кезде кезек-тен тыс қысқартылған талдау жасалады.

Қордағы мұнай турбина майы 3 жылда 1 рет жəне жабдыққа құяр алдында, ал отқа төзімді майға – жылына 1 рет жəне жабдыққа құяр алдында қысқартылған талдау жасалуы тиіс.

910. Бу турбиналарында жəне турбина сорғыштарында қолданылатын май күніне 1 рет визуалды бақыланады.

Əрдайым кезекші персоналдары болатын гидротурбиналарда, электр станцияларында қолданылатын майды визуалды тексеру аптасына 1 рет, ал автоматтандырылған электр станцияларын-да жабдықты əрбір кезекті тексеру кезінде, бірақ айына кемінде 1 рет жүргізіледі.

911. Электр станцияларында ең ірі агрегаттың май жүйесінің сыйымдылығына тең (немесе одан да көп) мұнай турбина майының жəне кемінде 45 күндік тұтынуға жететіндей толықтырып құю үшін май қоры үнемі сақталады; электр желілерін пайдалануға беретін ұйымдарда тұрақты май қоры бір синхронды компенсатордың май жүйесінің сыйымдылығына тең жəне кемінде 45 күндік тұтынуға жететіндей толықтырып құю үшін май қоры болуы тиіс.

Отқа төзімді турбина майының тұрақты қоры бір турбоагрегат үшін толықтырып құюға жететін бір жылдық тұтынудан кем болмауы тиіс.

912. Алынатын индустриялық майлар жəне икемді майлаулар механикалық қоспалар мен су табу мақсатында визуалды бақылануы тиіс. Бұдан басқа индустриялық май, мемлекеттік стандарт көрсеткішіне немесе техникалық шарттарға сəйкестігіне бақылау үшін қосымша оның тұтқырлығына сыналады.

913. Электр станцияларында жəне электр желілерін пайдаланатын ұйымдарда қосымша жабдықтар мен тетіктер үшін шығын нормалары, сапасын бақылау жəне майлау материалдарын алма-стыру мерзімділігі белгіленеді. Осы мақсаттар үшін қолданылатын майлау материалының маркасы осы жабдықта қолдануға рұқсат етілген майлау түрлерін пайдалану жөніндегі зауыт нұсқаулығының талаптарына сəйкес келуі тиіс. Майлау материалдарын алмастыру жабдықты дайындаушы кəсіпорынмен келісіледі.

Мəжбүрлі айналдырылатын қосымша жабдықты майлау жүйесіндегі механикалық қоспалардың, қожды жəне судың құрамын айына 1 рет визуалды бақылау қажет. Майдың ластанғаны анықталған кезде тазартылуы немесе ауыстырылуы қажет.

Əрбір электр станциясында жəне электр желісін пайдаланатын ұйымдарда қосымша жабдық үшін кемінде 45 күн тұтынатын майлау материалдарының тұрақты қоры сақталады.

914. Энергетикалық объектілерде жаңа жəне пайдаланылатын энергетикалық майлар сапасын бақылау мен майды қолдану бойынша ұсыным беруді, оның ішінде оны бақылау кестесін құруды, сондай-ақ өңдеу технологиясын техникалық тұрғыдан басқаруды химиялық цех (химиялық зертхана немесе тиісті бөлімше) жүзеге асырады. Электр желісі пайдаланылатын ұйымның май шаруашылығы оқшаулау жəне жайдан қорғау қызметінің немесе басшы бұйрығымен анықталған басқа да өндірістік бөлімшенің қарауында болады.

Электр станцияларында электр оқшауланған майларды өңдеу үшін жабдықпен қызмет көрсетуді электр цехының персоналы, ал турбина майын өңдеу үшін қазандық турбинасы цехының персоналы жүзеге асырады.

Электр станциясының біріккен орталық май шаруашылығы кəсіпорын басшысының бұйрығымен анықталған өндірістік бөлімшенің қарауында болады.

915. Химиялық зертханада жабдыққа құйылған турбинаның, трансформаторлық жəне индустриялық майларды тіркеуге арналған журнал жүргізіледі. Журналда мемлекеттік стандарттың нөмірі немесе техникалық шарттардың, дайындаушы зауыттың атауы, майды сынау нəтижелері, жабдықтың түрі мен станциялық нөмірі, қоспаны қосу туралы, толықтырылған май көлемі мен сапа-сы туралы мəлімет жазылады.

916. Пайдаланылатын майға қосымша талдау жүргізу қажеттілігі мен мерзімі нақты жабдықтың пайдалану нұсқаулығы бойынша айқындалады.

917. Трансформатор жəне турбина майын жабдыққа құю жəне одан құйып алу жеке май өткізгіш бойынша, ал май өткізгіш болмаған кезде цистернаны немесе металл бөшкелерді қолдану арқылы жүзеге асырылады.

Трансформатор майы үшін ыстық майды шайқау арқылы шамамен тазартылған, реттелген май өткізгіштер қолданылуы мүмкін. Станционарлы май өткізгіштер істен шыққан кезде тұтастай маймен толтырылады.

8. Жедел-диспетчерлік басқармаБасқарманың міндеттері мен оны ұйымдастыру

918. Қазақстанның ЖО ҰДО-да, оның ӨДО-да энергияны өндіруші ұйымның (электр станция-сы), энергия жеткізуші ұйымның (Ұлттық электр желілері, өңірлік электр тарату желілері) жұмысымен келісілген тəулік бойы жұмыс істейтін диспетчерлік басқару ұйымдастырылады. Олардың міндеттері:

1) тұтынушыларды энергиямен жабдықтаудың берілген шарттарын қамтамасыз ететін ұлттық жəне өңірлік электр желілерінің, электр станциясының жұмыс режимдерін əзірлеу жəне енгізу;

2) жөндеу жұмыстарын жоспарлау жəне дайындау, БЭЖ-не тұрақтылықты қамтамасыз ету; электр энергиясы сапасының талаптарын орындау;

3) электр станциясы мен электр желілерінің үнемді жұмыс істеуін жəне тұтыну режимдерін сақтаған кезде энергия ресурстарының тиімді пайдаланылуын қамтамасыз ету;

4) электр энергиясын өндіру, түрлендіру, жеткізу жəне тарату кезінде технологиялық бұзушылықтардың алдын алу жəне жою болып табылады.

919. Əрбір энергетикалық объектіде (электр станцияларында, электр жəне жылу желілерінде) жабдықты тəулік бойы жедел басқару қызметі ұйымдастырылуы қажет. Оның міндеттері:

1) талап етілетін жұмыс режимін енгізу; 2) ауыстырып қосуды, іске қосуды жəне тоқтатуды жүзеге асыру;3) аварияларды жою жəне жұмыс режимін қайта қалпына келтіру; 4) жөндеу жұмыстарын жүргізуге даярлау болып табылады. 920. Жедел диспетчерлік басқарма жекелеген деңгейлері арасында жедел бақылау мен басқару

қызметтерін бөлуді, басқарманың төменгі деңгейінің жоғары тұрған деңгейге бағыныштылығын көздейтін иерархиялық құрылым бойынша ұйымдастырылады.

921. Диспетчерлік басқару қызметі: Қазақстанның БЭЖ-нде – Қазақстанның ЖО ҰДО-да, өңірлерде – ӨДО-да, электр желісінде – осы желінің диспетчерлiк қызметi, жылу желісінде – осы желiнiң диспетчерлiк қызметi орындалады.

922. Əрбiр диспетчерлік деңгей үшiн жабдықты жəне құрылысты басқарудың екi санаты жедел басқару жəне жедел жүргiзу белгіленеді.

Диспетчердiң жедел басқармасында жабдықтар, жылу өткізгіштер, электр жеткізу сымдары, релелік қорғау құрылғылары, аварияға қарсы жəне режимді автоматика жүйелерінің аппаратурасы, онымен жасалатын операция қол астындағы жедел диспетчерлік персонал іс-əрекетінің жəне түрлi же-дел бағынудың бiрнеше объектiлеріндегі келісілген өзгерістердің үйлесімділігін талап ететін диспетчерлік жəне технологиялық басқарма құралдары болады.

Көрcетiлген жабдықпен жəне құрылғылармен операциялар диспетчер басшылығымен жүргізіледі. 923. Диспетчердiң жедел жүргiзуiнде жабдық, жылу өткізгіштер, электр жеткізу сымдары,

релелік қорғау құрылғылары, аварияға қарсы жəне режимді автоматика жүйелерінің аппаратурасы, диспетчерлік жəне технологиялық басқару құралдары, қалып-күйі мен режимі орналастырылатын қуатқа жəне электр станциясы мен энергетикалық жүйесінің сақтық қорына ықпал ететін жедел-ақпараттық кешендер, желілер режимі мен сенімділігі, сондай-ақ аварияға қарсы автоматиканың бап-тауы болады.

Көрcетiлген жабдықпен жəне құрылғылармен жүргізілетін операциялар диспетчер рұқсатымен жүргізіледі.

924. Барлық электр жеткізу сымдары, жылу өткізгіштер, электр станциясы жəне желісінің жабдығы мен құрылғылары диспетчерлік басқару деңгейлерi бойынша бөлiнеді.

Электр немесе жылу желілерінің, энергетикалық объектілердің диспетчерлері жедел басқаратын немесе жедел жүргізетін электр жеткізу сымдарының, жылу өткізгіштердің, жабдықтар мен құрылғылардың тізімі жоғарғы жедел-диспетчерлік басқару органының шешімімен əзірленеді жəне осы энергетикалық объектінің, электр жəне жылу желісінің техникалық басшысымен бекітіледі.

925. Жедел-диспетчерлік басқарудың əр түрлi деңгейіңдегі персоналдардың арақатынасы энергетикалық объекті иелерiнің Қазақстан БЭЖ-мен қатарласа жұмыс істеуіне қатысты тиiстi үлгілік ережелермен жəне шарттармен белгіленеді. Шарт жасасудан бас тартуға жол берілмейді. Келісімшарт жасасу кезінде туындаған даулы мəселелер Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес шешіледі.

926. Жедел-диспетчерлік басқару диспетчерлік жəне технологиялық басқару құралдарымен жəне бақылау жүйелерімен, сондай-ақ тасымалданған жедел схемалармен жабдықталған диспетчерлік пун-кттерден жəне басқару қалқандарынан жүзеге асырылады.

927. Əрбiр энергетикалық объектіде, электр жəне жылу желілерінде жедел-диспетчерлік басқару, жедел келiссөздер жəне жазбалар жүргiзу жəне энергия жүйесінің ерекшеліктері мен құрылымдық артықшылықтарын есепке ала отырып, авариялық режимдерді ауыстырып қосуды жəне жоюды жүргізу жөніндегі нұсқаулықтар əзірленеді.

Барлық жедел келiссөздер, диспетчерлік басқарудың барлық деңгейлерiндегі жедел-диспетчерлік құжаттамалар көпшілікпен қабылданған бірыңғай терминологияны, үлгілік өкімдерді, мəліметтер мен жазбаларды пайдалана отырып жүргізіледі.

Жұмыс режимін жоспарлау928. Жұмыс режимін жоспарлау кезінде: 1) энергетикалық ресурстарды, жабдықтың жай-күйін, электр құрылыстарының өткізу қабілетін

есепке ала отырып, электр станциясының, электр желілерінің, Қазақстанның БЭЖ-інің тұтыну жəне жүктеме кестесінің теңгерімділігі;

2) режимді жедел басқару қағидаларының жəне аварияға қарсы жəне режимді автоматика жүйесінің жұмыс істеу тиімділігі;

3) электр энергиясын өндірудің жəне жеткізудің сенімділігі мен үнемділігі;4) энергетикалық объектілердің негізгі жабдықтарын жылдық жөндеу кестесінің орындалуы

қамтамасыз етіледі.929. Режимді жоспарлау ұзақ жəне қысқа мерзімге жасалады жəне мыналардың:1) тəуліктік ведомость деректері мен электр станциясының, электр желілерінің, Қазақстанның

БЭЖ-нің алдыңғы күндердегі жəне мерзімдердегі статистикалық деректері;2) жоспарланған мерзімдегі электр станциясының, электр желілерінің, Қазақстан БЭЖ-інің

жүктемесін болжау;3) электр желілерінде, Қазақстан БЭЖ-інде жылына 2 рет, маусым мен желтоқсан айларының

жұмыс күндерінде жүргізілетін ағынды тарату, кернеу жүктемесі мен деңгейін қорытынды өлшеу нəтижелері;

4) жаңа өндіруші қуаттарды жəне желілік объектілерді енгізу туралы деректер;5) тұтынушылар өтінімдерін ескере отырып, жүктеменің өзгеруі туралы деректер;6) жабдықтың жəне электр жеткізу желілерінің жол берілетін жүктемелері туралы деректер

негізінде жүзеге асырылады. 930. Қазақстан БЭЖ-інің, энергетикалық объектінің жұмыс режимін ұзақ мерзімге жоспарлау

жылдың өзіндік бір мерзімі үшін (жүктеме максимумы, жылдық жүктеменің жаздық минимумы, су тасқынының мерзімі, жылыту мерзімі) жүзеге асырылады. Жоспарлау:

1) жүктемелердiң максимум сағаттарына жылдық, тоқсандық, айлық энергия теңгерімін жəне қуат теңгерімін əзірлеуді;

2) берілген қуатты пайдалану тиімділігінің коэффициентiн жəне жылдың айлары бойынша энергетикалық ресурстары болуын есепке ала отырып, электр станциясының орнатылған қуатының электр энергиясының электр жүктемесі мен тұтынылуының максимум мəнін анықтауды жəне беруді;

3) гидроэлектр станцияларының гидроресурстарын пайдалану жоспарын əзірлеуді;4) электр станциясының, қосалқы станцияның негізгі жабдықтарын жəне электр жеткізу

желілерін, релелік қорғау жəне автоматика құрылғыларын жөндеудің жылдық жəне айлық жоспарын əзірлеуді;

5) қалыпты жəне жөндеу режимдері үшін электр станциясын, электр желілерін қосу схемаларын əзірлеуді;

6) БЭЖ-де жаңа өндірілетін қуатты жəне желілік объектіні енгізуді жəне аварияға қарсы жəне режимді автоматика құралдарының баптау параметрлерін таңдауды есепке ала отырып, қалыпты жөндеу жəне авариядан кейінгі режимдерді есептеуді;

7) желінің қалыпты жəне жөндеу схемаларына электр жеткізу желілері (қималар) бойынша орнықтылығының нормативтік қорларын есепке ала отырып, қуат ағындарының максималды жəне авариялық мүмкін болатын мəндерін есептеуді жəне анықтауды;

8) қысқа тұйықталу тоқтарын есептеуді, жабдықтың электр серпінді жəне термикалық орнықтылығының жəне ажыратқыштардан ажырату қабілеттерінің схемалары мен режимдерінің сəйкестігін тексеру, сондай-ақ аварияға қарсы жəне режимдi автоматиканың параметрлерiн таңдауды;

9) режимді ұтымды жүргiзу үшiн электр станциясының, электр желілерiнің техникалық-экономикалық сипаттамаларын есептеуді;

10) жедел персонал үшін аварияға қарсы жəне режимді автоматика құралдарын пайдалану жəне режимді жүргізу бойынша нұсқаулықты айқындауды;

11) автоматиканың жаңа құрылғыларындағы қажеттiліктерді анықтауды; 12) электр энергетикасы объектілерiнiң күзгi-қысқы мерзiм жұмыстарына дайындығын растай-

тын паспорт алуды көздейді.931. Қазақстан БЭЖ-інің, электр станциясының, электр желілерінің режимін қысқа мерзімге жо-

спарлау 1 тəуліктен 1 аптаға дейін алдын-ала шартпен жүргізіледі. Қысқа мерзімге жоспарлауда: 1) БЭЖ жəне электр желілерінің тəулiктiк электр жүктемесiн болжауды;2) БЭЖ, электр желілері, электр станциясы жəне жекелеген электр қондырғылары арасында

жүктемені ұтымды бөлуді, қуаттың жүйеаралық ағындарының (немесе қуаттың сальдо ағындарының) тəуліктік кестелерін жəне БЭЖ, электр желілері, электр станциясы жүктемелерінің тəуліктік кестелерін беруді;

3) жөндеуге шығару немесе аварияға қарсы жəне режимді автоматиканы баптау параметрлерін өзгерту, режимді жүргізу бойынша іс-шараларды есепке ала отырып, жабдықты іске қосу өтінімдері бойынша шешім қабылдауды көздейді.

932. Қазақстан БЭЖ-інің, электр желiлерінің, электр станцияларының қуат қорлары мен белсенді жүктемелерінің тəуліктік кестесі, сондай-ақ қуат ағындарының кестесі Қазақстанның ЖО ҰДО, ӨДО бас диспетчерімен, энергетикалық объектінің техникалық басшысымен бекітілгеннен кейін тиісінше диспетчерге беріледі.

Электр станциясындағы жекелеген энергетикалық қондырғылардың жүктеме кестесі осы электр станциясының техникалық басшысымен бекітіледі.

Гидроэлектр станциясының жүктеме кестесі қолданыстағы ведомствоаралық құжаттарға сəйкес

(Жалғасы. Басы 10-16-беттерде). өндірістің аралас салаларының (суда сүңгу, суландыру, балық шаруашылығы, сумен жабдықтау) қажеттіліктерін ескереді.

Əрбір ЖЭО жəне басқа да жылу көздерінің жылу жүктемелерінің кестесі жылу желісінің диспетчерлік қызметімен əзірленеді жəне жылу желісінің бас диспетчерімен (диспетчерлік қызмет басшысымен) бекітіледі.

933. Алдағы жылға арналған электр станциясының негізгі жабдығы мен құрылысының (түтiн құбырлары, градирен жəне басқалары) күрделі, орташа жəне ағымдағы жөндеу жұмыстарының кестелері жылдың айлары бойынша жөндеу қуатының берілген мəндері мен нормативтері негізінде əзірленеді, ӨДО-мен немесе Қазақстан ЖО ҰДО-мен келісіледі жəне белгіленген тəртіппен бекітіледі.

Күрделі жəне орташа жөндеу жұмыстарының жылдық кестесін өзгерту ерекше жағдайларда ғана, өзгерісті белгіленген тəртіппен бекіту арқылы Қазақстан ЖО ҰДО, ӨДО келісімімен жол беріледі.

934. Электр жеткізу желілері мен қосалқы станция жабдықтарын, жүйелік автоматика жəне байла-ныс құрылғыларын жөндеудің жылдық кестесі жедел бағыну деңгейіне байланысты Қазақстан ЖО ҰДО-ның, ӨДО-ның бас диспетчерімен, энергетикалық объектінің техникалық басшысымен бекітіледі.

Ажыратылуы жылытуаралық мерзімде ыстық сумен жабдықтауды шектеуге əкелетін, жылу желілерін жөндеу кестесі басқарудың аумақтық атқару органдарымен (əкімшілікпен) келісіледі.

935. Қазақстан ЖО ҰДО жыл сайын ӨДО-ға, ал ӨДО электр желілеріне көлем жəне автоматты жиіліктегі жүктеме (АЖЖ) мен жиіліктегі АҚҚ (ЖАҚҚ) құрылғылары орнатылған диапазондарын беруі қажет.

ӨДО ҰДО-ның көрсеткішін есепке ала отырып, ал оқшауланған жұмыс істейтін желілер - өздігінен мыналарды анықтау қажет:

1) қуаттың жергілікті теңгерімін есепке ала отырып, АЖЖ құрылғылары көлемінің орнатылуы жəне орналасуы, сондай-ақ ЖАҚҚ құрылғыларының көлемі мен орнатылуы;

2) жиілігін азайту кезінде гидравликалық жəне гидроаккумуляциялайтын электр станциясының (ГАЭС) жəне ГТҚ агрегаттарын автоматты түрде іске қосу;

3) синхронды компенсатор режимінде жұмыс істейтін гидроагрегаттарды автоматты түрде генераторлық режимге, сондай-ақ ГАЭС агрегаттарын сорғыш режимінен турбиналы режимге ауы-стыру.

АЖЖ құрылғыларына қосылған тұтынушылар тізімі энергетикалық объектінің техникалық бас-шысымен бекітіледі.

936. Жүктемені ажыратудың арнайы автоматикасына (бұдан əрі – ЖААА) қосылатын жүктеме көлемін жəне оның авариялық режим шарттары бойынша қолданылуын Қазақстанның ЖО ҰДО, ӨДО анықтайды.

Тұтынушылардың ЖААА-ға қосылу шарттары мемлекеттік энергетикалық қадағалау жəне бақылау органымен келісіледі.

ЖААА-ны іске қосу туралы шешімді Қазақстанның ЖО ҰДО қабылдайды. 937. АЖЖ құрылғыларының жекелеген кезегіне жəне ЖААА-ға нақты қосылған жүктеменің

мəні жылына екі рет (маусымда жəне желтоқсанда) бір жұмыс күні ішінде əр сағат сайын өлшенеді.

Жұмыс режимін басқару938. Энергетикалық қондырғылар жұмыстарының режимін басқару тəуліктік кесте негізінде

ұйымдастырылады. Қалыпты жағдайларда электр станциялары мен жылу көздері жүктеменің берілген жəне резервке

қосылған кестесін орындау қажет. Кестеден мəжбүрлі түрде ауытқу туралы элекр станциялары мен жылу көздерінің жедел-

диспетчерлік персоналына ӨДО-ның кезекші диспетчері мен жылу желілерінің диспетчері тез арада хабарлауы қажет.

Электр станциясы жүктемесінің кестесін өзгерту кезінде БЭС келіп түсетін жүктеменің жəне ӨДО, Қазақстанның ЖО ҰДО берілген қуат ағындары жүктемесінің жиынтық кестесі орындалады; одан тек ӨДО, Қазақстанның ЖО ҰДО диспетчерінің бұйрығымен ғана ауытқуға болады.

Қуат ағындарының кестесін жүйені түрлендіретін ƏЖ-220 жəне одан да жоғары кернеу бойын-ша өзгерту ӨДО, Қазақстанның ЖО ҰДО диспетчерінің бұйрығымен жүргізіледі.

Электр станциялары диспетчердің өкімімен жедел түрде толық жұмыс қернеуліліне дейін жүктемені арттыруы немесе тиісті нұсқаулықпен анықталатын жылдамдықпен техникалық минимумға дейін төмендетуі қажет.

Қажеттілік туындаған жағдайда ӨДО-ның, Қазақстанның ЖО ҰДО-ның диспетчеріне агрегат-тарды қорға қосу немесе оларды қордан шығару туралы бұйрық беру қажет.

Электр станцияларының жұмыс кернеуін шектеу немесе белгіленген нормасынан агрегаттардың жол берілетін ең аз жүктемесінің ауытқуы жедел өтініммен ресімделеді.

939. Энергетикалық жүйеде электр тоғы мен кернеуінің жиілілігін реттеу кезінде: электр жиілігін ұстап тұруды;Қазақстанның БЭЖ-ндегі қатарлас жұмыс барысында белгіленген тəртіпте келісілген жəне

Қазақстанның ҰДО ЖО тапсыратын қуаттың жиынтық ток ағыны жиілілігі бойынша түзетуге бола-тын сыртқы байланысы бойынша ұстап тұруды;

энергетикалық жүйенің жұмыс тұрақтылығының шарттары бойынша қуатын, электр жеткізу сымдарының қызуын, жабдықтың қайта жүктеуін шектеуді қамтамасыз етеді.

940. Қазақстан БЭЖ немесе жеке жұмыс істейтін энергетикалық тораптарда жиілігі мен қуаттың ток ағынын реттеу:

1) реттеу диапазонының (жиіліліктің бастапқы реттеуі) шегінде турбиналарды реттеу жүйесінің ықпалымен қуатын өзгерте отырып жиілілігін өзгертудегі барлық электр станцияларымен жүзеге асы-рылады, бұл ретте реттеу статизмі мен жиілілік бойынша аймақ Қазақстанның ҰДО ЖО-мен келісіледі;

2) электр станцияларының жиілілігі мен қуаты бойынша режимді реттеу (режимнің екінші реттеуі) үшін бөлінгендермен жүзеге асырылады.

941. Жиілілік пен қуаттың ток ағыны автоматты реттеу (бұдан əрі – ЖҚАР) мүмкіндігі болмаған кезде жүйенің жоқ болуы немесе жарамсыздығы, режимі бойынша шектеу) ЖҚАР Қазақстанның ҰДО ЖО диспетчерінің өкімімен электр станцияларында жүзеге асырылады.

942 Жиілік белгіленген шектен төмен жиіліліктен төмендеген кезде Қазақстанның ҰДО ЖО диспетчері немесе жұмыс істеп тұрған желінің оқшаулағышы бар қуат резервтерін іске қосуы қажет.

943. Егер жиілік азаюын тоқтатпай, ал барлық қуат қорлары пайдаланылған болса, диспетчерге тұтынушыларды нұсқаулыққа сəйкес шектеу немесе ажырату арқылы қалыпты жиілікті қайта қалпына келтіруді қамтамасыз ету қажет.

944. Қуаттың ток ағынының жүйеаралық байланысы бойынша мəні авариялық мүмкін болатын мəнінен асып кеткен кезде Қазақстанның БЭЖ ӨДО, ӨДО диспетчері қуат қоры сарқылғаннан кейін қуат қабылдайтын желіден тұтынушыларды ажырату арқылы байланысты жүктемеден босатуы қажет.

945. Жиіліктің авариялық ауытқуы кезінде электр станцияларының персоналы жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың нұсқауына сəйкес əзірленген жергілікті нұсқаулық бойынша əрекет ете отырып, оны қайта қалпына келтіру шараларын өзі атқарады.

946. Қазақстан БЭЖС-нің жиілігін ұстап тұруды бақылауды Қазақстанның ҰДО ЖО диспетчері, ал оқшауланған энергетикалық тораптарда Қазақстанның ҰДО ЖО немесе ӨДО диспетчерлері жүргізеді.

947. Электр желілеріндегі кернеуді реттеу кезінде: 1) кернеу көрсеткіштерінің сəйкестігі; 2) электр станциясы мен желілерінің жабдықтары үшін мүмкін болатын мəндегі кернеу

деңгейінің сəйкестігі; 3) Қазақстанның БЭЖ немесе оқшауланған желілерінің тұрақтылығының қажетті қоры; 4) электр желілеріндегі электр энергиясының минимум шығыны қамтамасыз етіледі. 948. 6-35 кВ тарату желісіндегі қоректендіретін ТКР құрылғыларымен жабдықталған трансфор-

маторлар мен автотрансформаторларда кернеудің автоматты реттегіштері қосылады. Автоматты реттегіштердің ажыратылуына тек өтінім бойынша жол беріледі. 6-35 кВ тарату желісінің трансфор-маторларында ТКР бар трансформаторлар кернеуінің 0,4 кВ желілердегі қабылдағыштардың кіреберісіндегі кернеуді қамтамасыз ететін қоздырғышсыз қосып ажыратқыштар (ҚҚА) тармақтауы пайдаланылады. ҚҚА трансформаторлары тармақтауының кернеуі мен жағдайларын реттегіштерді қалпына келтіру жүйе мен жүктеме өзгерісіне байланысты түзетіледі. ҚҚА трансформаторлары тармақтауының автоматты реттегіштері мен жағдайларын қалпына келтіру параметрлері энергетика объектісінің диспетчерлік қызмет басшысымен бекітіледі.

949. 110 кВ жəне одан да жоғары желідегі кернеуді реттеу əрбір тоқсанға бекітілген уақыт қызметіндегі кернеу кестелеріне немесе қосылған жабдықтың құрамын есепке ала отырып, кернеудің режим параметрлеріне тəуелділігінің сипаттамасына сəйкес бақылау пункттерінде іске асырылады.

Бақылау пункттеріндегі реттеу сипаттамалары мен кернеу кестелері алдағы тоқсанға АДО, Қазақстанның ЖО ҰДО қызметтерімен анықталады жəне қажет болған жағдайда қысқа мерзімге жо-спарлау режимінде түзетіледі.

Бақылау пункттері кернеу деңгейінің Қазақстан БЭЖ-і электр желілеріндегі электр энергиясының тұрақтылығына жəне шығынына əсер етуі дəрежесіне қарай тиісті диспетчерлік қызметтермен жəне диспетчерлік басқарулармен орнатылады.

Кернеуді реттеуді автоматика жəне телемеханика құралдарымен, ал олар болмаған жағдайда электр желілерінің, ӨДО, Қазақстанның ЖО ҰДО диспетчерінің бақылауымен энергетика объектісінің жедел-диспетчерлік персоналы жүзеге асырады.

950. Кернеуі Қазақстанның ЖО ҰДО немесе ӨДО диспетчерімен бақыланатын пункттер тізбесі, сондай-ақ осы пункттердегі кернеу кестелері мен реттеу сипаттамалары Қазақстан ЖО ҰДО-ның не-месе ӨДО-ның бас диспетчерімен бекітіледі. Кернеуі ӨДО-ның электр желілерінің жедел-диспетчерлік қызметінің диспетчерлерімен бақыланатын тиісті пункттер тізбесі, сондай-ақ олардың кернеу кестелері мен реттеу сипаттамалары ӨДО энергетика объектісінің техникалық жетекшісімен бекітіледі.

951. Тұтынушылардың реактивтi қуат көздерін пайдалану тəртібі энергиямен жабдықтаушы ұйым мен тұтынушы арасында шарттар жасау кезінде беріледі.

952. Синхронды компенсаторлары бар электр станциясы мен қосалқы станциясының ӨДО дипетчерімен бақыланатын басты пункттеріне энергия жүйелерінің жəне жүктеме тараптарының статикалық орнықтылығының шарттарымен анықталатын кернеуді азайтудың авариялық шектері белгіленеді.

Егер осы пункттердегі кернеу көрсетілген авариялық шегіне дейін төмендейтін болса, синхрон-ды компенсаторлары бар электр станциясының жəне қосалқы станциясының жедел-диспетчерлік пер-соналы генераторлар мен компенсаторларды қайта жүктеу мақсатында пайдалану арқылы кернеуді өздігінен ұстап тұру керек, ал ӨДО, Қазақстанның ЖО ҰДО диспетчерлері электр станциялары мен электр желілері арасында реактивті жəне белсенді қуаттарды бөліп тарату арқылы электр станциялары мен электр желілеріне көмек көрсетуі қажет. Бұл ретте жекелеген бақылау пункттерінде кернеуді жабдық үшін барынша жол берілетін мəннен асыруға жол берілмейді.

Желінің жұмыс режимі немесе схемасы өзгерген кезде жүктеменің авариялық жол берілетін шектерінен де төмендеуі мүмкін болатын Қазақстан БЭЖ-інің электр желілері тораптарындағы тұрақтылығының бұзылуын алдын алу үшін қажетті көлемде жүктемені ажырататын автоматика орна-тылады.

953. Жылу желілерінің параметрлерін реттеу бақылау пункттерінде жылу тасымалдағыштың берілген қысымы мен температурасын ұстап тұруын қамтамасыз етеді.

Егер жылу желілері мен жылу тұтынушыларының арасында өзге де шарттық қатынастар көзделмесе, онда бекітілген кестені қысқа уақыт (3 сағаттан аспайтын) ішінде өзгерткен жағдайда жы-лу тасымалдағыш температурасының берілген мəнінен ауытқуына жол беріледі.

954. Жылу желілеріндегі реттеу: 1) жылу көздері мен тұтынушыларының жұмысына; 2) жылу желілерінің гидравликалық режиміне, соның ішінде сорғыш станциялар мен жылу

қабылдағыш жұмыстарының ток ағыны мен режимін өзгерту арқылы; 3) жылу көздерінің су дайындайтын қондырғыларының қоректік судың өзгермелі шығынын

жабуға үнемі дайын болуы арқылы қоректендіру режиміне əсер ету арқылы автоматты немесе қолмен жүзеге асырылады.

Жабдықты басқару955. Пайдалануға қабылданған энергетикалық объект жабдықтары төрт жедел күйдің біреуінде

болады: жұмыста, резервте, жөндеу немесе консервациялауда. 956. Энергетикалық жабдықтарды, релелік қорғаныс жəне автоматика құрылғыларын, ЖАӨ

құрылғыларын, сондай-ақ жедел-ақпараттық кешендер мен диспетчерлік жəне технологиялық басқару құралдарын (бұдан əрі – ДТБҚ) істен шығару жəне жөндеу жұмысы үшін резервке жəне сыналуға шығару бекітілген жоспар бойынша да, олардың жедел басқаруына берілетін тізбесіне сəйкес берілетін өтініммен ресімделеді.

Өтінімдерді жəне олардың рұқсаты туралы хабар беру уақытын тиісті диспетчерлік қызмет белгілейді. Өтінімдерді электр станцияларының немесе желілерінің техникалық басшысы бекітеді.

957. Нəтижесінде электр желісінің, Қазақстан БЭЖ-нің режимін өзгертуі мүмкін сынақтар энергетикалық объектінің техникалық басшысы бекіткен жұмыс бағдарламасы бойынша жəне Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО бас диспетчерімен (жедел бағыну бойынша) келісе отырып, жүргізіледі.

Энергетикалық объектілер жабдықтарының басқа да сынақтарының жұмыс бағдарламаларын энергетика объектісінің техникалық басшысы бекітеді.

Сынақтың жұмыс бағдарламасы оларды бастар алдында 7 күннен кешіктірілмей келісуге жəне бекітуге ұсынылады.

958. Өтінімдер жөндеу жұмысы мен ажырату бойынша бекітілген жоспарға сəйкес жоспарлы, жоспардан тыс жəне шұғыл жөндеу жұмысын жүргізу үшін жедел болып бөлінеді. Жедел өтінімдерді диспетчердің өзіне тікелей басқармаға тəуліктің кез келген уақытында беруге жол беріледі.

Диспетчер өзінің ауысымындағы мерзімде ғана жөндеу жұмысына кірісуге рұқсат бере алады. Рұқсатты ұзақ мерзімге энергетикалық объектілердің, Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО-ның бас диспетчері (диспетчерлік қызмет бастығы) ғана береді.

959. Жабдықты жедел ажырату қажеттілігі туындаған кезде жоғары тұрған жедел диспетчерлік персоналды егер мүмкіндік болса, алдын ала немесе кейіннен хабардар ете отырып, ажыратылатын жабдық орнатылған энергетика объектісінің жедел персоналы өндірістік нұсқаулық талаптарына сəйкес ажыратады.

Жабдық тоқтатылғаннан кейін туындау себептері мен жөндеу жұмысының орындалатын бол-жамды мерзімі ресімделеді.

960. Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО-да, энергетика объектілерінде немесе басқармасындағы энер-гетика объектісінің негізгі жабдықтарын күрделі, орта немесе ағымды жөндеу жұмысына жіберуге не-месе ауыстыруға рұқсат ӨДО-ның, энергетика объектілерінің диспетчерлік қызметінің өтінімі бойын-ша белгіленген тəртіппен беріледі.

961. Жабдықтар мен электр жеткізуші желілердің жөндеуге берілуімен жəне іске қосылуымен, сондай-ақ қазандықтарды тұтатумен, турбиналарды іске қосумен байланысты операциялар уақыты өтінім бойынша рұқсат етілген жөндеу жұмысының уақытына қосылуы тиіс.

Қандай да бір себеппен жабдық белгіленген уақытта өшірілмеген жағдайда жөндеу жұмысының жүргізілу ұзақтығы қысқартылады, ал қосылу күні бұрынғыдай болып қала береді. Жөндеу мерзімін энергетика объектісінің, Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО-ның диспетчерлік қызметтері (жедел бағыну бойынша) ғана ұзарта алады.

962. Рұқсат берілген өтінімге қарамастан, жабдықтың істен жəне резервтен шығарылуы немесе сыналуы электр станциясының немесе Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО тиісті диспетчерлік желілерінің ауысым басшысының рұқсатымен ғана жабдықты істен жəне резервтен шығару алдында немесе сынау алдында орындалуы мүмкін.

963. Электр станцияларының немесе электр желілері персоналының электр станциясының ауы-сым басшысының, Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО-ның, электр станциялары диспетчерлерінің рұқсатынсыз жүйелік автоматика қондырғыларын, сондай-ақ тиісті диспетчердің басқаруында (электр станцияларының ауысым басшысы) болатын ДТБЖ-ны қосуды, ажыратуды, сынауды жəне өзгертуді жүзеге асыруға құқығы жоқ.

Релелік қорғау жəне автоматика құрылғыларын, екі немесе бірнеше объектіде орналасқан аппа-ратураны тексеру (сынау) осы объектілердің барлығында бір уақытта орындалады.

964. Электр станцияларының ауысым басшысы, Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО-ның, электр желілерінің диспетчері электрлі қосылыстардың схемаларында өзгерістер туындаған кезде осы схемалардың жаңа жай-күйіне аварияға қарсы жəне режимдік автоматика жүйесінің қалпына келтірудің сəйкестігін тексеруі қажет.

965. Жөндеу жұмысының аяқталуы, оны желіге қосу мен жедел өтінімді жабу туралы пайдала-нушы ұйымға хабарлағаннан кейін жабдық жөндеу жұмысынан кейін жұмысқа қосылды деп есептеледі.

966. Режимнің бұзылуы немесе рұқсат берілген шұғыл өтінім бойынша қорытынды немесе күрделі, орта немесе ағымдағы жөндеу жұмысына ауыстыруға рұқсаты бар жабдықтардың зақым-дануы бірыңғай электр энергетикалық жүйенің, электр станцияларының, аудандық қазандықтардың, электр жəне жылу желілерінің жұмысындағы технологиялық бұзушылықтарды тексеру мен тіркеу жөніндегі нұсқаулық талаптарына сəйкес бұзушылық (авария немесе бас тарту) ретінде ресімделеді.

Технологиялық бұзушылықтардың алдын алу жəне жою967. Технологиялық бұзушылықтарды жою кезінде жедел-диспетчерлік басқарудың негізгі

міндеттері: 1) бұзушылықтардың дамуын, персоналдың жарақаттануы мен жабдыққа зақым келтіруінің ал-

дын алу; 2) тұтынушылардың энергиямен жабдықталуын жəне электр энергиясын тұтынушыларға

қойылатын қалыпты параметрлерін тез қалпына келтіру;

3) сенімді авариядан кейінгі схемалар мен жүйе жұмысының режимін əзірлеу; 4) ажырап кеткен жəне ажыратылған жабдықтың жай-күйін анықтау жəне оны іске қосу

мүмкіндігі болған кезде желі схемаларын қайта қалпына келтіру болып табылады. 968. Əрбір диспетчерлік пунктте, энергетика объектісінің басқару қалқанында типтік нұсқаулық

пен жоғары тұрған жедел-диспетчерлік басқару нұсқаулығына сəйкес əзірленетін технологиялық бұзушылықтардың алдын алу мен жою жөніндегі өндірістік нұсқаулық жəне жылу желілерінде, электр станциялар мен қазандықтың газ шаруашылығындағы технологиялық бұзушылықтарды жою жоспары болуы тиіс.

Қалалар мен ірі елді мекендердің жылу желілеріндегі технологиялық бұзушылықтарды жою жо-спарлары биліктің (əкімшілік) аумақтық атқарушы органдарымен келісіледі.

Қалалар мен энергетикалық объектілердің авариялық-диспетчерлік қызметтері энергетика объектілеріндегі технологиялық бұзушылықтарды жою кезінде олардың өзара əрекетін анықтайтын құжаттармен келісілуі қажет.

969. Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО, жедел-диспетчерлік желілер қызметінің диспетчерлері мен электр станцияларының жедел-диспетчерлік персоналының арасындағы технологиялық бұзушылықтарды жою бойынша қызметтерді бөлу тиісті нұсқаулықтарда регламенттеледі.

Қазақстанның БЭЖ мен егемен елдердің энергетикалық жүйелерінің арасындағы технологиялық бұзушылықтарды жою кезінде қызметтерді бөлу жекелеген келісімшарттарда регламенттеледі.

970. Электр станцияларындағы технологиялық бұзушылықтарды жоюды станцияның ауысым басшысы басқаруы қажет.

Қосалқы станцияларда технологиялық бұзушылықтарды жоюды басшылыққа алу қосалқы станцияның кезекшісіне, қосалқы станцияларда қызмет көрсету түріне байланысты қосалқы станция-лар тобының шеберіне немесе бастығына жүктеледі. Жылу желілеріндегі технологиялық бұзушылықтарды жоюды басшылыққа алу жылу жүйесінің диспетчерімен жүзеге асырылады. Оның нұсқаулары ЖЭО-ның немесе басқа да жылу көздерінің жедел-диспетчерлік персоналы үшін міндетті болып табылады.

Энергия жүйесінің жұмыс режиміне қатысты емес жəне жергілікті маңызы бар электр желілеріндегі технологиялық бұзушылықтар электр желілерінің диспетчері немесе осындай бұзушылықтардың таралу аумағына жəне желіні басқару құрылымына байланысты тірек қосалқы станциялардың диспетчерінің басшылық етуімен жойылады.

Біріккен энергетикалық жүйелердің жұмыс режиміне қатысты технологиялық бұзушылықтарды жою ӨДО диспетчерінің басшылық етуімен жүргізіледі.

Бірнеше біріккен энергетиалық жүйелерді құрайтын технологиялық бұзушылықтарды жоюды басқару Қазақстанның ҰДО ЖО-ның диспетчеріне жүктеледі.

Қажеттілік туындаған жағдайда жедел басшылар немесе əкімшілік басшылар жоғарыда көрсетілген адамдарға технологиялық бұзушылықтарды жоюды басқаруды тапсыруы немесе жедел журналға жазба қалдыра отырып, өзі басшылыққа алуы мүмкін. Ауыстыру туралы жоғары тұрған же-дел персоналға да, бағынысты персоналға да хабарланады.

971. Технологиялық бұзушылықтарды жою кезінде ауысымды қабылдау мен тапсыруға жол берілмейді. Ауысымға келген жедел персонал технологиялық бұзушылықтарды жоюды басқаратын адамның қарап-шешуі бойынша жұмысқа тартылады. Технологиялық бұзушылықтарды жою ұзаққа созылған кезде сипатына қарай жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың рұқсатымен ауысым-ды тапсыруға жол беріледі.

Технологиялық бұзушылықтарды жою кезінде операциялар жедел басқарылмайтын немесе жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың қарамағына кірмейтін жабдықта жүргізілген жағдайда, ауысымды технологиялық бұзушылық орын алған энергетия объектісінің басшы əкімшілік-техникалық персоналының рұқсатымен тапсыруға жол беріледі.

972. Жедел-диспетчерлік персонал əкімшілік-техникалық персонал қатарындағы адамдардың қатысуына қарамастан, қалыпты режимін қалпына келтіру бойынша шешім қабылдай отырып жəне іс-шараларды жүзеге асыра отырып, технологиялық бұзушылықты жою үшін жауапты болады.

973. Диспетчерлік басқарудың барлық деңгейлеріндегі диспетчерлердің барлық жедел келіссөздері мен өкімдері, сондай-ақ электр станцияларының ауысым басшылары мен ірі қосалқы станциялардың кезекшілері технологиялық бұзушылықтарды жою кезінде жазу құралдарына (тасымалдағыштарына) жазылады.

974. Энергия жүйесінің орнықты жұмысының бұзылуына жол бермеу үшін қуатты қабылдаушы энергетикалық жүйедегі жүктемені ажыратудың жүйелік автоматикасы жəне қуат беретін энергетика жүйелеріндегі электр станцияларының автоматтық жеңілдету жұмыстары жүргізіледі. Автоматты құрылғылардан бас тарту кезінде персонал іске қолмен кірісуге дайын болуы тиіс.

Жедел схемаларға қойылатын талаптар975. Қалыпты жəне жөндеу режимдері үшін Қазақстан БЭЖ-нің, электр желілерінің, электр

станциялары мен қосалқы станциялардың электрлі қосылу схемалары, РҚА құралдарын бабына келтіру:

1) сапасы мемлекеттік стандарт талаптарына сəйкес болуы тиіс электр энергиясымен тұтынушыларды жабдықтауды (шарт міндеттемелері бойынша);

2) Қазақстан БЭЖ-нің электр желілері мен оқшаулағыш жүйелерінің электр желілеріндегі тұрақты жұмысын;

3) қысқа тұйықталу токтарының жабдықтар үшін жол берілетін мəніне сəйкестігін; 4) активті жəне реактивті қуат ағындарын үнемдеп таратуды;5) аварияларды электр энергиясын өндірушілер үшін де, тұтынушылар үшін де ең аз

шығындармен жоюды қамтамасыз етеді. 976. Электр станциялары мен қосалқы станциялардың ауыспалы жəне тұрақты тогының жеке

қажеттіліктерінің (бұдан əрі – ЖҚ) схемалары қалыпты, жөндеу жəне авариялық режимдердің сенімділігін қамтамасыз етуді ескере отырып, мыналар арқылы іріктеліп алынады:

1) шиналарды секциялау; 2) барлық кернеулі ЖҚ шиналарының кез келген секциясына резервтік токты автоматты түрде

енгізу; 3) РАЕ құрылғыларының əрекетін ескере отырып, шина секциялары мен жүйелері бойынша ЖҚ

ток көздерін тарату жəне секцияларда кернеу жоқ болған кезде ЖҚ механизмдерінің жұмыстарында сақтау. Жұмыс жəне резерв тогының көздері тарату құрылғылары шиналарының əртүрлі секциялары-на қосылады;

4) кез келген секцияның қатарынан шыққан жағдайда электр станцияларының немесе қосалқы станциялардың жұмыстарының ең төменгі бұзушылықтары кезінде шиналардың секциялары бойын-ша ЖҚ механизмдерін тарату;

5) электр станцияларының шиналарының синхронды емес (жоғары кернеулі шиналарды секция-лау, жекелеген желілерге энергетикалық блоктарды бөлу, энергия жүйесінің бөлу схемасын орындау) жұмыс істеуі кезінде ЖҚ механизмдерін сенімді токпен қамтамасыз ету;

6) жиіліктер азайтылған жəне кернеулер жұмыс қуатын мейлінше аз жоғалта отырып, олардың үздіксіз жұмысына қауіп келтіретін мəндерге дейін төмендетілген кезде энергетикалық жүйеден электр станциясының ЖҚ механизмдеріне дейін толық немесе ішінара қуат беру бөлімшесін қамтамасыз ету.

977. ЖҚ станцияларының тарату құрылғыларының шиналарына бөгде тұтынушылардың (кенттердің) қосылуына жол берілмейді. Тарату желілерінің осы орындарда жоқ болуы кезінде транс-форматорлары бар блоктардың генераторларға қосылған электр станциялары ерекше болып табылады.

978. Электр желілерінің, қосалқы станциялар мен электр станцияларына қосылудың қалыпты жəне жөндеу схемаларын жыл сайын энергетикалық объектінің техникалық басшысы (құрылымдық бірлігі), ал энергетика жүйесінің схемаларын техникалық басшы бекітуі қажет.

Көрсетілген схемалар жедел иелігіндегі немесе жедел басқаруындағы жабдықтан тұратын жедел диспетчерлік басқару органымен келісіледі.

979. Электр станцияларының құбыржолдарының схемалары: 1) негізгі жабдықтың ЖҚ сенімді резервілеуді; 2) ең аз гидравликалық шығынды; 3) негізінен қашықтықтан басқару жетектері арқылы авариялық учаскелерді ажыратуды;4) өндіруші қуаттың ең аз шығыны бар аварияларды жоюға жəне тұтынушылардың ең аз қуатын

ажыратуды қамтамасыз етеді. 980. Желілік станция құбыржолдарының схемалары жекелеген учаскелерді жою мүмкіндігі жəне

құбыржолдары зақымданған жағдайда, үй-жайлардың жəне электр станцияларының жабдықтарының су басуын болдырмауды қамтамасыз етеді.

981. Жылу желілерінің құбыржолдарының схемалары тұтынушыларды жылумен сенімді жабдықтауды, жылу желілерінде берілген параметрлерді ұстап тұруды, желілік суды жеткізуге электр энергиясын үнемдеп тұтынуды, сондай-ақ тұтынушыларды мейілінше аз ажырата отырып аварияны оқшаулауды жəне жоюды қамтамасыз етеді.

Электр қондырғыларындағы ауыстырып-қосу982. Энергия объектілерінің электр желілері мен электр қондырғыларының электрлі

қосылыстарының схемаларындағы жəне ауыстырып-қосуды жүргізу кезіндегі РҚА құрылғыларының тізбегіндегі барлық өзгерістер, сондай-ақ жерге тұйықтау қондырғыларының орындары ауыстырып-қосудың аяқталуына байланысты жедел схемада немесе мнемосхемада (схема-макет) беріледі.

983. Блоктау құрылғыларымен жабдықталмаған немесе жарамсыз блок құрылғылары бар электр қондырғыларындағы күрделі ауыстырып-қосу, сондай-ақ барлық ауыстырып-қосулар (жекелерден басқа) бағдарламалар, ауыстырып-қосу бланкілері бойынша орындалады.

Аварияға қарсы жəне режимдік автоматика, жерге тұйықтау ажыратқыштары мен релелік қорғаныс құрылғылары, коммутациялық аппараттары бар операциялардың қатаң бірізділігін талап ететін ауыстырып-қосу күрделі ауыстырып-қосуға жатады.

Тиісті энергия объектілерінің техникалық басшылары бекітетін күрделі ауыстырып-қосулар тізбесі энергия объектілерінің диспетчерлік пункттерінде, электр станциялары мен қосалқы станция-ларды басқарудың орталық бас қалқанында сақталады.

Күрделі ауыстырып-қосу тізбесі схемалар, жабдық құрамы, қорғаныс жəне автоматика құрылғылары өзгерген кезде қайта қарастырылады.

984. Қайталанатын күрделі ауыстырып-қосу үшін типтік бағдарламалар, ауыстырып-қосу бланкілері пайдаланылады.

Технологиялық бұзушылықтарды жою кезінде немесе олардың алдын алу үшін жедел журналға кейіннен жаза отырып, бланкісіз ауыстырып-қосуды жүргізуге жол беріледі.

985. Жедел құжат болып табылатын ауыстырып-қосу бағдарламалары мен бланкілерінде электр қондырғыларды жəне РҚА тізбектерін электрлі қосылыс схемаларында ауыстырып-қосуды жүргізу кезінде операция реті мен бірізділігі белгіленеді.

Ауыстырып-қосу бланкілерін (типтік бланкілер) тікелей ауыстырып-қосуды орындаушы жедел-диспетчерлік персонал пайдалануы қажет.

Ауыстырып-қосу бағдарламаларын (типтік бағдарламалар) басқарудың əртүрлі деңгейлеріндегі электр қондырғыларында жəне əртүрлі энергия объектілерінде ауыстырып-қосуды орындау кезінде жедел басшылар қолданылады.

Бағдарламаларды бөлшектеу деңгейі диспетчерлік басқару деңгейіне сəйкес болуы тиіс. Ауыстырып-қосуды орындаушы адамдарға ауыстырып-қосу бланкілерімен толықтырылған диспетчердің бағдарламаларын қолдануға жол беріледі.

Ауыстырып-қосудың үлгілік бағдарламалары мен бланкілері жаңа жабдықтардың енгізілуіне, ескірген жабдықтарды ауыстыруға немесе жекелеп бұзуға байланысты электр қондырғылардың электр қосылысының бас схемасында өзгерістер болған кезде, сондай-ақ белгіленген құрылғыларда жаңа РҚА қосылған немесе өзгерген кезде түзетіледі.

986. Қазақстан БЭЖ-нің, электр желілерінің схемалары мен жұмыс режимінің жоспарлы өзгерістері мен Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО өндірістік қызметтерінің РҚА құрылғыларында, жабдықтарында жəне құрылғылары бар басқармада өзгерістер болған кезде жедел басқарудың тиісті деңгейлерінде ауыстырып-қосудың үлгілік бағдарламалары мен бланкілеріне қажетті өзгерістер мен толықтырулар алдын ала енгізіледі.

987. Электр станциялары мен қосалқы станциялардағы барлық ауыстырып-қосулар оларды орындау жөніндегі нұсқаулыққа сəйкес орындалады.

Электр жабдықтары мен жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың жедел басқармасында болатын РҚА құрылғыларындағы ауыстырып-қосу өкім бойынша, ал оның қарамағындағыларда келісім бойынша орындалады.

Ауыстырып-қосуды кейінге қалдыруға болмайтын жағдайларда (жазатайым жағдайлар, төтенше жағдайлар, өрт, авария) жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналды кейіннен хабардар ете оты-рып, олардың өкімі мен келісімінсіз орындауға жол беріледі.

Өрт жəне аварияны жою кезінде жедел-диспетчерлік персонал жергілікті нұсқаулыққа жəне өрт сөндірудің жедел жоспарына сəйкес əрекет етуі қажет.

988. Ауыстырып-қосу туралы өкімде электр қондырғыларының схемасында жəне жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персонал анықтайтын бөлшектеудің қажетті деңгейіндегі РҚА тізбегінде опера-ция бірізділігі көрсетіледі.

Ауыстырып-қосуды орындаушыға жедел ауыстырып-қосуды жүргізу үшін бір мақсаттағы опера-циялар болатын біреуден артық тапсарма берілмейді.

989. Күрделі ауыстырып-қосуды бірі бақылаушы болып табылатын, екі адам орындауы қажет. Екі адамның ауыстырып-қосуды орындауы кезінде лауазымы бойынша үлкені бақылаушы болып

табылады. Жедел-диспетчерлік персонал қатарынан бір адамды ауыстыру кезінде бақылаушы адам ретінде

берілген электр қондырғысының схемасын, энергетикалық объект бойынша өкіммен ауыстырып-қосуды орындауда рұқсат беретін өндіріс ережесін білетін əкімшілік-техникалық персонал қатарынан бір қызметкер болуы мүмкін.

Күрделі ауыстырып-қосу кезінде РҚА қызметі персоналдарының қатарынан үшінші адамды РҚА тізбегіндегі операциялар үшін тартуға жол беріледі. Алдын ала ауыстырып қосу бланкісімен таныстырылған жəне қол қойған осы жұмыскер əрбір операцияны ауыстырып-қосуды орындайтын адамның өкімімен орындауы қажет.

Жұмысқа қабілетті блок құрылғылары бар болған кезде қалған ауыстырып-қосудың бəрі ауысым құрамына қарамай өз күшімен орындалуы мүмкін.

990. Электр қондырғыларында кернеу болмаған кезде жедел-диспетчерлік персонал кернеуді бе-руге дайын болуы қажет.

991. Ажыратқыш тізбегіндегі қосылу жұмысына жəне кернеулі қосу жəне ажырату ажыратқышпен орындалады.

ЖТҚ-мен (ЖиТҚ) байланысты ажыратқыш, бөлшектегіш контактілерін қосуға жəне ажыратуға жол беріледі:

1) 110-220 кВ күш беретін трансформаторлардың нейтралдары; жерге тұйықтау желісінде 6-35кВ жерге тұйықтаушы доға сөндіруші реакторлар жоқ болған кезде;

2) 6-500 кВ күш беретін трансформатордың магниттелмейтін тогы;3) заряд тогы мен жерге электр жеткізудің ауа жəне кəбіл желілеріндегі токтың тұйықталуы; 4) шина жүйесінің заряд тоғы, сондай-ақ нормативтік-техникалық құжаттардың талаптарын

сақтай отырып қосылудың заряд тогы. 6-10 кВ айналма желілерінде 70 А дейін теңгермелі токтың ажыратқыштармен өшірілуіне жəне

алшақ тұрған контактілерде кернеу əртүрлі болған кезде желінің тұйықталуы 5 % артық болуына жол беріледі.

Кернеуі 10 кВ жəне 15 А дейінгі жүктемеден төмен болған кезде қондырғының үш плюсты ажыратқыштарын қосуға жəне өшіруге жол беріледі.

Кернеуі 220 кВ жəне одан да жоғары жарамсыз ажыратқыштарды қашықтықтан ажыратуға жол беріледі. Токты қосу мен ажыратудың мəні нормативтік-техникалық құжаттармен анықталады.

Əртүрлі электр қондырғылары үшін операцияларды орындау тəртібі мен шарттары жергілікті нұсқаулықпен регламенттеледі.

992. Ауыстырып-қосуды тікелей орындаушы жедел-диспетчерлік персоналдың қауіпсіз блоктау жұмысынан өз еркімен шығаруына жол берілмейді.

Ажыратылған жерде тексерілгеннен кейін жəне рұқсат беру бойынша блоктаудан бас тарту себептері анықталғанан кейін жəне энергия объектісі бойынша жазбаша нұсқаулығы бар уəкілетті тұлғалардың басшылығымен блоктан ажыратуға жол беріледі.

Блоктан шығару қажеттілігі туындаған жағдайда блоктан шығару бойынша операциялар жүргізуде ауыстырып-қосу бланкісі əзірленеді.

Электр станциялары мен жылу желілерінің жылу схемаларындағы ауыстырып-қосу993. Жылу схемаларындағы ауыстырып-қосудың бəрі пайдалану жөніндегі өндірістік

нұсқаулықтарға сəйкес орындалады жəне жедел құжаттамада белгіленеді. 994. Нұсқаулықтарда қарастырылмаған жағдайларда, сондай-ақ екі немесе бірнеше аралас

бөлімшелер немесе энергетикалық объектілер қатысқан кезде ауыстырып-қосу бағдарлама бойынша орындалады. Нұсқаулықтарда берілген күрделі ауыстырып-қосу да бағдарлама бойынша орындалады.

995. Күрделі ауыстырып-қосуға: 1) күрделі байланысы бар жылу схемаларында; 2) уақыты бойынша ұзақ; 3) ұзын объектілердегі; 4) сирек орындалатындар жатады. Сирек орындалатын ауыстырып-қосуға: 1) монтаждаудан жəне қайта жаңғыртудан кейін негізгі жабдықтарды іске қосу; 2) жабдықтар мен жылу желілерін гидравликалық сынау; 3) жаңа жəне іріктелген бу құбырлары мен қоректік құбыржолдарының схемаларындағы

өзгерістер;

4) жабдықтарды арнайы сынау; 5) жабдықтарды пайдаланудың жаңа дəстүрлі емес жолдарын тексеру жəне сынау жатқызылуы

мүмкін. Ауыстыру күрделілігінің деңгейі мен олардың орындау үшін бағдарлама жасау қажеттілігін

жұмыс ерекшелігіне байланысты энергетикалық объектілердің техникалық басшысы анықтайды. 996. Əрбір энергия объектісінде техникалық басшысы бекіткен күрделі ауыстырып-қосу тізбесі

əзірленеді. Тізбе жабдықтың іске қосылуын, қайта жаңғыртылуын немесе бұзылуын, технологиялық схемалары мен технологиялық қорғану мен автоматика схемаларын ескере отырып түзетіледі. Тізбе 3 жылда 1 рет қайта қаралады. Тізбе көшірмесі цех жəне энергия объектісінің жедел-диспетчерлік пер-соналы жұмыс орнында болады.

997. Энергия объектісінің техникалық басшысы əкімшілік-техникалық персонал ішінен бағдарлама бойынша жүргізілетін ауыстырып-қосуды бақылауға тиіс тұлғалардың тізімін бекітуі қажет. Тізім персонал құрамы өзгерген кезде жағдайда түзетіледі. Тізім көшірмесі цех пен энергия объектісінің жедел-диспетчерлік персоналы жұмыс орнында болады.

998. Ауыстырып-қосуды орындау бағдарламасында: 1) ауыстырып-қосуды орындаудың мақсаты;2) ауыстырып-қосу объектісі;3) ауыстырып-қосуды орындауға дайындау бойынша жүргізілетін іс-шаралардың тізбесі; 4) ауыстырып-қосуды орындау шарттары; 5) жедел анықталуы тиіс ауыстырып-қосудың жоспарлы басталу жəне аяқталу уақыты; 6) қажеттілік туындаған жағдайда, ауыстырып-қосу объектісінің схемасы (схемада объект

элементтерінің атаулары мен нөмірлерге объектіде қабылданған атаулар мен нөмірлер толығымен сəйкес болуы тиіс);

7) бекітуші жəне реттеуші органдардың жəне технологиялық қорғау мен автоматика тізбектері элементтерінің жағдайын көрсете отырып, операцияларды орындау реті мен бірізділігі;

8) ауыстырып-қосуды орындайтын жедел-диспетчерлік персонал; 9) ауыстырып-қосуға қатысуға үшін тартылған персонал; 10) ауыстырып-қосуды орындауды басқаратын жедел-диспетчерлік персонал; 11) энергия объектілерінің екі немесе одан да көп бөлімшелерінің ауыстырып-қосуға қатысуы

шегінде – жалпы басшылықты жүзеге асыратын əкімшілік-техникалық персонал; 12) екі немесе одан да көп энергия объектілерін ауыстырып-қосуға қатысқан кезде – əрбір энер-

гия объектісін ауыстырып-қосуды орындау үшін əкімшілік-техникалық персонал қатарынан жауапты тұлғалар жəне ауыстырып-қосуды жүргізуді жалпы басшылыққа алатын əкімшілік-техникалық персо-нал қатарындағы тұлға;

13) жұмыстарды жүргізу қауіпсіздігін қамтамасыз ету іс-шараларының тізбесі; 14) адамдардың өмірі мен жалпы жабдықтарға қауіп төндіретін авариялық жағдайлар немесе

жағдайлардың туындауы кезіндегі персоналдың əрекеті көрсетіледі.999. Бағдарламаны энергия объектісінің техникалық басшысы бекітеді, ал бір энергия

объектіcінің шегінен тыс бағдарлама қолданысқа енгізілер кезде – энергетикалық объектілерінің бағдарламасына қатысты техникалық басшы бекітеді.

1000. Осы Қағидалардың 995-тармағында көрсетілген қайта ауыстырып-қосу үшін энергетикалық объектілерде алдын ала жасалған үлгілік бағдарламалар қолданылуы қажет.

Үлгілік бағдарламалар 3 жылда 1 рет қайта қарастырылады жəне жабдықтың іске қосылуы, қайта жаңғыртылуы немесе бұзылуымен, технологиялық схемалар мен технологиялық қорғану жəне автоматика схемаларының өзгерісімен түзетіледі.

1001. Жедел-диспетчерлік персонал ауыстырып-қосу бағдарламалары мен ауыстырып-қосудың үлгілік бағдарламаларын қолданады жəне олар ауыстырып-қосуды орындау барысында жедел құжаттар болып табылады.

1002. Объектіде мнемосхемалар болған кезде барлық өзгерістер ауыстырып-қосу аяқталғаннан кейін бағдарламаларға енгізіледі.

1003. Ауыстыруып-қосу бағдарламалары басқа жедел құжаттамалармен бірдей сақталады.

Диспетчерлік басқарманың автоматтандырылған жүйесі1004. Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО, электр желісінің диспетчерлік пункті диспетчерлік

басқарманың автоматтандырылған жүйесімен (ДБАЖ) жабдықталады. 1005. ДБАЖ энергетикалық өндірісті жедел-диспетчерлік басқару міндеттерін шешуді

қамтамасыз етеді жəне жеке жүйе ретінде қызмет атқаруы мүмкін. 1006. ДБАЖ бен ТП БАЖ негізінде басқарманың əрбір иерархиялық деңгейіне сəйкес: 1) Қазақстанның БЭЖ режимін ұзақ мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау;2) электр желілерінің, электр станцияларының, энергетика блоктарының жəне қосалқы

станциялардың қалыпты режимін жедел басқару; 3) электр станцияларының жүктемесі мен тұтынылатын қуатын бақылау; 4) авариялық жағдайлардың ретроспективалы талдау; 5) басқарылатын объекті жұмыстарының режимі туралы қажетті дискреттілікті ретроспективалы

ақпаратты жəне диспетчер талабы бойынша оның қорытындысын сақтау; 6) жедел ауыстырып-қосуды бақылау; 7) жедел құжаттаманы автоматтандырылған түрде жүргізу орындалады. Шешілуі тиіс міндеттердің толық тізбесі мен көлемі жəне оларды шешу жолдары басқарманы

сенімділік талаптары мен техникалық-экономикалық көрсеткіштеріне байланысты жобалармен анықталады.

1007. ДБАЖ-дың техникалық құралдар кешенінің құрамына: 1) ТП БАЖ-бен қоса диспетчерлік жəне технологиялық басқару құралдары (ақпарат датчиктері,

телемеханика жəне ақпараттарды жеткізу құрылғылары, байланыс арналары); 2) ақпаратты өңдеу жəне бейнелеу құралдары: жедел ақпараттық-басқару кешендері мен есептеу

кешендерінің ЭЕМ, басу құрылғылары, дисплейлер, цифрлық, цифрлық жəне аналогтық құралдар; 3) басқару объектілерімен байланыстыру құрылғылары; 4) қосалқы жүйелер (кепілдеме берілген электр қуатымен жабдықтау, ауаны желдету, өртке

қарсы) енгізілуі тиіс.1008. Барлық құрылғылар мен ДБАЖ-дың бағдарламалық-техникалық құралдарының кешені

жарамды жəне əрдайым іске қосылып тұруы тиіс. Желінің бастапқы схемаларын өзгерту диспетчерлік қалқан мен дисплейлерде берілу үшін құжаттамаға дер кезінде енгізіледі.

ДБАЖ-дың жекелеген элементтерін жөндеуге шығару диспетчердің рұқсатымен жедел өтініш бойынша жүргізіледі.

1009. Электр мен қоректендіру жүйесінің жарамдылығы электр желісінің, энергетикалық объектінің техникалық басшысы, бас диспетчері немесе диспетчерлік қызмет басшысының бекітуімен кесте бойынша мерзімді түрде тексеріледі.

1010. ДБАЖ-дың элементтері орналасқан үй-жайлар жабдықтар мен техникалық құралдарға қойылатын техникалық талаптарға сəйкес болуы керек, ал ақпаратты енгізу жəне шығару жолы, қорғалған жерге тұйықтау мен ақпарат тізімдемесі экрандарын жерге тұйықтау жүйелер кедергіден қорғала отырып қамтамасыз етіледі.

1011. ДБАЖ құрылғылары мерзімді түрде тексеріледі. 1012. ДБАЖ жабдықтарында, коммутациялық аппаратурада жедел атауы мен күйі көрсетілген

жазба болуы тиіс.

Диспетчерлік жəне технологиялық басқару құралдары1013. Электр станциялары, электр жəне жылу желілері, электр қосалқы станциялары диспет-

черлік жəне технологиялық басқару құралдарымен (бұдан əрі – ДТБҚ) жабдықталады. ДТБҚ-ны пай-далану энергия жүйесінің қалыпты жəне авариялық режимде ақпаратты жеткізудің белгіленген сапасы болған кезде олардың əрдайым жұмыс істеуге жəне іске қосуға дайындығымен қамтамасыз етіледі.

1014. Электрленген темір жолдарының, газ жəне мұнай құбырларының, өндірістік кəсіпорын-дардың ведомстволық диспетчерлік пункттерінде энергетикалық жүйенің диспетчерлік пункттері бар қажетті телемеханика жəне байланыс құралдары болуы тиіс. Кернеуі 35 кВ жəне одан жоғары кернеулі абоненттік қосалқы станциялардан ақпарат ведомстволық диспетчерлік пункттердің де, энергиямен жабдықтаушы диспетчерлік пункттердің де нақты шарттарына байланысты жіберіледі. Абоненттік қосалқы станциялардан жіберілетін ақпараттың көлемі мен бағыты Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО-мен келісіледі.

1015. Энергия объектілерінің диспетчерлік пункттерінде орнатылған ДТБҚ аппаратурасы теле-механика жəне байланыс қызметіне немесе басқарудың тиісті деңгейіндегі ДТБҚ қызметтеріне бекітіледі. Басқарудың төменгі деңгейлі объектілерінде орнатылған басқарудың жоғары деңгейлі бай-ланыс жəне телемеханика аппаратурасын осы энергетикалық объектісінің ДТБҚ-ға қызмет көрсететін персоналы пайдаланады.

1016. Электр жеткізу желісі бойынша телефон байланысы мен телемеханиканың жоғары жиілікті жабдықтарын (байланыс конденсаторлары, жоғары жиілікті бөгегіштердің реакторлары, жер-ге тұйықтағыш пышақтар, антенналы байланыс құрылғылары, өтпелі оқшаулағыштар, жөнге келтіру элементтері мен жалғастыру сүзгілерінің разрядтағыштары) пайдалану жоғары кернеулі қондырғыларға қызмет көрсететін персонал арқылы жүзеге асырылады.

1017. Ток жəне кернеу трансформаторларының екінші орамының тізбегіне енетін телеөлшеу датчиктеріне техникалық қызмет көрсету мен тексеруді РҚА (ЭТЗ) қызметтері мен метрологиялық қамтамасыз ету персоналы жүргізеді.

1018. ДТБҚ-ның өндірістік бөлімшелерінде қызмет көрсететін құрылғылар мен жабдықтардың тізбесін қызмет көрсету шектерін көрсете отырып, Қазақстанның ҰДО ЖО, ӨДО мен энергетика объектісінің басшылығы бекітеді. ДТБҚ-ның қызметтері мен қызмет көрсету шектері арасындағы өзара байланысы нақты энергетика объектілері үшін əзірленген ДТБҚ қызметі туралы ережеде көрсетіледі.

1019. ДТБҚ-дың жедел жəне техникалық қызмет көрсетуі:1) Қазақстанның ҰДО ЖО ӨДО басқарма құралдарының орталық тораптарымен (бұдан əрі –

БҚОТ);2) электр желілері мен электр станцияларын басқару құралдарының жергілікті тораптарымен

(бұдан əрі – БҚЖТ); 3) ДТБҚ-ның қызмет (энергия объектісі) құрамына кіретін зертханалармен қамтамасыз етіледі.

Басқару құралдарының орталық жəне жергілікті тораптарында ДТБҚ-ның үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету мақсатында жедел-диспетчерлік персоналдың тəулік бойғы кезекшілігі ұйымдас-тырылады; БҚОТ пен БҚЖТ коммутациялық, өлшеу жəне тексеру құрылғыларымен жабдықталады, құралдармен, материалдармен, қосымша бөліктермен қамтамасыз етіледі. ДТБҚ қызметіне бекітілген автокөлік жедел-диспетчерлік жұмыс режиміне теңестіріледі жəне алдын ала өтінімсіз бөлінеді.

1020. Диспетчерлік жəне технологиялық басқару құралдары кепілдікті электр қуатымен қамтамасыз етіледі.

1021. Желілік кəсіпорындардың, ДТБҚ қызметі мен учаскелерінің ДТБҚ қызметі туралы үлгілік ережеге сəйкес пайдалану-техникалық құжаттары болуы жəне жүргізілуі тиіс.

1022. Сымды байланыс құрылғылары жоғары кернеулі электр қондырғыларының қауіпті жəне кедергі келтіретін ықпалынан қорғалады.

1023. Кедергі келтіретін ықпал ету мен кедергі деңгейін өлшеу тəртібі мен мерзімділігі, сондай-ақ байланыс торабында жұмыс істейтін персонал əрекетінің реті ықпалдар мен кедергілердің мəнін арттыру кезіндегі өндірістік нұсқаулықпен белгіленеді.

1024. ƏЖ жəне электр қосалқы станцияларында пайда болатын радио кедергілер өрісінің кернеулілігінің өлшенген мəні индустриялық радио кедергі нормаларына сəйкес болуы тиіс.

1025. Байланыс пен телемеханиканың жоғары жиілікті арналары ұйымдастырылған электр жеткізу желілерінде жерге тұйықтауды талап ететін жұмыстар барысында жерге тұйықталатын жоғары жиілікті бөгеушілер қолданылады.

1026. Диспетчерлік байланыс құралдарының жəне телемеханика жүйелерінің жұмыстарының қорытындысы жедел өтініммен ресімделеді.

1027. Телебасқару құрылғылары осы құрылғылардың қандай да бір элементіне зақым келген кез-де басқарылатын жабдықты жалған ажырату (қосу) мүмкіндігін жояды. Құрылғылар мен панельдерді қысу жəне телемеханика қысуының қосындысында жабдықтың ажыратылуына немесе қосылуына алып келуі мүмкін байланыстарға жол берілмейді.

1028. Телеөлшеу мен телесигнализация датчиктерінен ақпарат қабылдау мен өңдеу құрылғы-ларына дейін электр тізбегін орындау жолы мен пайдалану режимі осы ақпараттың бұрмалануына əкелетін кедергілерді жояды.

1029. Аппарат корпусына қатысты олардың (ЭЕМ байланыстары мен телемеханика арналары-ның аппаратурасын қоспағанда) сыртқы байланыстарымен бiрлесiп телемеханика құрылымдарының электрмен жалғанған тізбектерінің оқшаулау кедергiсi, сондай-ақ тізбектердің байланыспаған элек-трмен 250-500 мегаомметрiмен жəне кемінде 0,5 МОм өлшенді. Жартылай өткізгіш элементтерінен тұратын телемеханика құрылғыларының тізбектерінің оқшаулану кедергісі кезінде олардың зақымдалуын алдын алу шаралары қолданылады. Нөлдік сымдармен жерге тұйықталған құрылғыларда оқшаулауды тексеру алдында бұл сым жерден ажыратылады. Телебасқару жəне кернеуі 220 В ток көзінің тізбегін оқшаулау кедергісі кернеуі 1000-2500 В мегаомметрмен өлшенеді жəне 10 МОм-нан төмен болмауы тиіс.

1030. Электр станциялары, қосалқы станциялар мен диспетчерлік пункттердегі теле басқарудың соңғы сымдарының жұмыс істеуін тоқтату үшін арнайы жалпы кілттер немесе ажыратушы құрылғылар пайдаланылады. Жекелеп қосылған телебасқару жəне телесигнализация сымдарын ажы-рату қысқаштармен немесе жекелеген ажырату құрылғылардың көмегімен жүргізіледі. Телебасқарудың жалпы кілттері мен телебасқару жəне телесигнализация тізбектерінің жекелеген ажы-рату құрылғылары бар барлық операцияларды диспетчердің нұсқауымен немесе рұқсатымен ғана орындауға жол беріледі.

1031. Құрылғылардың алдыңғы жəне келесі беттерінде, ДТБҚ панельдері мен пульттерінде диспетчерлік атауларға сəйкес олардың қызметі көрсетілген жазбалары, ал оларға орнатылған аппара-турада жазбалар немесе таңбалаулар болуы тиіс. Телемеханика, құрылғыларының ішкі сымдарын орындау схемаларына сəйкес таңбалануы болуы тиіс.

1032. ДТБҚ қызмет көрсететін өндірістік бөлімше персоналы ауыстырып- қосылатын құрылғылардың орналасуы мен сигнализацияның жай-күйінің жарамсыздығына аса көңіл аудара оты-рып, аппаратураны өндірістік нұсқаулыққа сəйкес мерзімді түрде тексеріп тұруы қажет.

1033. ДТБҚ-ны толығымен жəне біртіндеп тексеру мен жөндеу жұмыстары диспетчерлік қызмет пен жоғары тұрған ДТБҚ қызметімен келісілген бекітілген кесте бойынша орындалады.

1034. ДТБҚ-ның барлық ақаулары мен бұрыс əрекеттері белгіленген тəртіпте жедел түрде жойы-лады, ескеріледі жəне талданады.

Құрылғылар дұрыс жұмыс істемеген, олар зақымданған немесе параметрлер нормаланған көрсеткіштерден ауытқыған кезде қосымша тексеру жүргізіледі жəне диспетчер мен жоғары тұрған ДТБҚ қызметіне хабарлай отырып, көрсетілген бұзушылықтар жойылады.

Жедел-диспетчерлік персонал1035. ӨДО мен энергетика объектілерінің жедел диспетчерлік персоналына мыналар жатады: 1) жедел персонал – энергетика қондырғыларын басқару органдарына тікелей ықпал етуші жəне

ауысымдағы энергетикалық қондырғыларды басқару мен қызмет көрсетуді жүзеге асыратын персонал; 2) жедел жөндеу персоналы – басқару органдарына тікелей ықпал ету құқығы бар жөндеу

жұмысымен айналысатын персонал; 3) жедел басшылар – ауысымдағы бекітілген объектілер (электр желілері, жылу желілері, электр

станциялары, энергия объектілері) мен бағынысты персоналдарды жедел басқаруды жүзеге асыратын персонал.

1036. Жедел-диспетчерлік персонал энергия объектісінің, электр жəне жылу желілері жабдықтарының қауіпсіз, сенімді жəне үнемді жұмыс режимдерін өндірістік жəне лауазымдық нұсқаулықтар мен жоғары тұрған жедел персоналдың жедел өкімдеріне сəйкес жүргізуі тиіс.

Саны мен біліктілігі бойынша жедел-диспечерлік персоналды жинақтау салалық нормативтік құжатқа сəйкес жүзеге асырылады.

Ауысымда толық емес құрамымен жұмыс істеу кезінде жедел диспетчерлік персоналдың жұмыс орындарын біріктіруге энергия объектісінің, электр немесе жылу желілерінің техникалық басшысының жазбаша нұсқаулығы бойынша ғана жол берілуі мүмкін.

1037. Жедел-диспетчерлік персонал ауысым кезінде осы Қағидаларға, дайындаушы-зауыттардың нұсқаулықтары мен жергілікті нұсқаулықтарға, ТҚЕ мен басшылыққа алынатын басқа да құжатта-маларға сəйкес жедел басқару немесе жұмыс істеуге тиіс жабдықты пайдалану үшін, сондай-ақ жоға-рыда тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың өкімін міндетті түрде орындау үшін жауапты болады.

1038. Жұмыс режимі бұзылған, жабдық зақымданған кезде, сондай-ақ өрт туындаған кезде жедел-диспетчерлік персонал дұрыс жұмыс режимін қайта қалпына келтіру немесе авариялық жағдайды жою жəне технологиялық бұзушылықтардың дамуын алдын алу шарасын жедел түрде қолданады, сондай-ақ олар туралы бекітілген тізім бойынша тиісінше жедел диспетчерлік жəне басшы əкімшілік-техникалық персоналға хабарлауы тиіс.

1039. Құзыретінің шегіндегі мəселелер бойынша жоғары тұрған жедел диспетчерлік персоналдың өкімін бағынысты жедел-диспетчерлік персонал міндетті түрде орындауы тиіс.

1040. Жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың жедел қолдануы немесе жедел басқаруы керек жабдықты жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың рұқсатынсыз адамдар мен жабдықтар үшін нақты қауіп төнген жағдайлардан басқа жұмыстарға қосуға болмайды.

1041. Жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың жедел өкімі анық жəне қысқа болуы тиіс. Өкімді тыңдап, бағынысты жедел-диспетчерлік персонал сөзбе сөз өкімнің мəтінін қайталуы

жəне өкімнің дұрыс жеткізілгендігі құпталуы тиіс. Жоғары тұрған жедел диспетчерлік персонал өкімдерді жедел жəне нақты орындауы тиіс.

(Соңы 18-бетте).

16 ақпан 2013 жылwww.egemen.kz18Жедел-диспетчерлік персонал өкімді немесе рұқсатты берген немесе алған кезде жедел

журналға жазады. Журналда жазба болған кезде, оның көлемін тиісінше əкімшілік-техникалық басшылық анықтайды.

1042. Жедел келіссөздер техникалық тұрғыдан сауатты жүргізілуі тиіс. Барлық релелік жəне технологиялық қорғау мен автоматика құрылғылары, энергетикалық жабдықтар мен байланыстыру-шылар толығымен белгіленген диспетчерлік атаулар бойынша аталады. Техникалық терминология мен диспетчерлік атаулардан бас тартуға жол берілмейді.

Электр станцияларының жəне ірі қосалқы станциялардың диспетчерлік басқармасы мен ауысым басшыларының жедел келіссөздерінің барлық деңгейінде жедел келіссөздер жазатын құрылғыларға автоматты түрде жазылып отырады.

1043. Электр станциялары, электр жəне жылу желілері жабдықтарының жұмыс режимінің өзгергені жөніндегі өкімдерде өзгертілетін режимдік параметрдің қажетті мəні жəне көрсетілген параметрдің мəніне қол жеткізілуге тиіс уақыт, сондай-ақ өкімді беру уақыты көрсетіледі.

1044. Жедел-диспетчерлік персонал жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың құзыретіне кіретін мəселелер бойынша басшылық ететін əкімшілік-техникалық персоналдың өкімін алып, оны тек соңғысының келісімімен ғана орындайды.

1045. Жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың өкімін орындамағаны немесе кешіккені үшін өкімді орындамаған тұлғалар, сондай-ақ өкімді орындалмауы мен кешігуін санкциялаған басшы-лар жауапты болады.

1046. Егер жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналдың өкімі оған бағынысты жедел-диспетчерлік персоналға қате жеткізілсе, онда ол өкім берген адамға жедел түрде хабарлауы тиіс. Өкім құпталған кезде жедел-диспетчерлік персонал оны орындайды.

Құрамында ТҚЕ бұзушылықтары бар жоғары тұрған персоналдың өкімдері, сондай-ақ жабдықтардың зақымдануына, электр станцияларының, қосалқы станциялардың ЖМ қорегінен айы-рылуына немесе үзіліссіз электр жабдықталатын тұтынушыларды (авариялық броны бар тұтынушылармен) токтан ажыратылуға алып келуі мүмкін өкімдердің орындалуына жол берілмейді. Осындай өкімдердің орындауынан бас тартатындығы туралы жедел-диспетчерлік персонал дереу өкімді берген жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналға жəне тиісті əкімшілік техникалық басшыға хабарлауы тиіс, сондай-ақ жедел журналға жазуы тиіс.

1047. Резервтегі жедел-диспетчерлік персоналдың тұлғалары лауазымдық нұсқаулық шеңберінде энергетикалық қондырғыларға қызмет көрсету бойынша жұмыстарды орындауға жəне тек қана ауысымдағы тиісті басшы жедел-диспетчерлік персоналдың рұқсатымен жəне тиісті құжаттардағы жазбаларымен тартылуы мүмкін.

1048. Қажет болған жағдайда ауысым басталғанға дейін жедел-диспетчерлік персонал қатарындағы тұлғаның біреуін алмастыруға жоғары тұрған жедел-диспетчерлік персоналға хабарлай отырып, кестеге қол қойған тиісті əкімшілік-техникалық персоналдың рұқсатымен жол беріледі.

Қатарынан екі ауысымда жұмыс істеуге жол берілмейді. 1049. Жедел-диспетчерлік персонал қатарындағы əрбір жұмыскер жұмыс орнына келгенде

алдыңғы жұмыскерден ауысымды қабылдайды, ал жұмыс аяқталғаннан кейін кесте бойынша келесі жұмыскерге ауысымды тапсырады.

Ауысымды тапсырмай кезекшіліктен кетіп қалуға жол берілмейді. 1050. Жедел-диспетчерлік персонал қатарындағы жұмыскер ауысымын қабылдаған кезде: 1) жедел басқарылатын энергетикалық қондырғы жұмысының тиісті нұсқаулықта анықталған

жай-күйімен, схемасымен жəне режимімен танысуға; 2) ауысымды тапсырған адамнан жете бақылауды қажет ететін жабдық туралы, сондай-ақ

резервтегі жəне жөндеуге тапсырылған жабдықтар туралы деректер алуға; 3) өзіне бекітілген учаскедегі жұмыстардың қайсысы тапсырыс бойынша, қайсысы наряд бойын-

ша жəне өкім бойынша орындалатындығын анықтауға; 4) құрылғыларды, материалдарды, үй-жай кілттерін, жедел құжаттамалары мен жұмыс орнының

құжаттамаларын тексеруге жəне қабылдауға; 5) өз кезекшілігіне дейінгі барлық жазбалармен жəне өкімдермен танысуға; 6) бағынысты персоналдан рапорт қабылдауға жəне кезекшілікте болу жəне ауысымды қабылдау

кезінде айқындалған кемшіліктер туралы ауысым бойынша тікелей бастығына хабарлауға; 7) журналға немесе оның қолы мен ауысымды тапсырушының қолы қойылған ведомосқа жазба

қалдыра отырып, ауысымды тапсыруды ресімдеуге тиіс.1051. Жедел-диспетчерлік персонал жергілікті нұсқаулыққа сəйкес мерзімді түрде автоматика,

сигнализация құрылғыларының, байланыс жəне телемеханика құралдарының (ДТБҚ) қызметтерін сы-нап көруі тиіс, сондай-ақ жұмыс орнындағы сағаттардың дұрыстығын тексеруі тиіс.

1052. Жедел-диспетчерлік персонал бекітілген кесте бойынша жұмыс жабдығынан резервке ауы-стыруды жүзеге асырады, жабдықты сынап көру мен профилактикалық тексеруді жүргізеді.

1053. Жедел жəне əкімшілік-техникалық басшылардың өздерінің міндеттерін орындамаған, оған бағынысты жедел-диспетчерлік персоналды жұмыс орнынан алып тастауға жəне тиісті түрде алма-стыру немесе ауысымдағы міндеттерін қайта бөлуге құқығы бар. Бұл ретте жедел журналға жазба түсіріледі немесе жазбаша өкім шығарылады жəне жедел-диспетчерлік басқарманың тиісті деңгейлерінің персоналға сəйкес келмейтіндігі хабарланады.

1054. Жоғары тұрған жедел диспетчерлік персонал рұқсатымен жедел диспетчерлік персонал жұмыс орнында атқаратын қызметінен сол уақытта босатыла отырып жəне жедел журналына жаза отырып, қысқа мерзімге жөндеу жұмысына жəне сынаққа тартылуы мүмкін. Бұл ретте ТҚЕ-нің талап-тары сақталады.

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 1-қосымша

Кезекші персоналдың жедел құжаттамасы Кезекші персонал ҚұжатЖүйелі оператордың Ұлттық диспетчерлік орталығының диспетчеріӨңірлік- Диспетчерлік орталықтың диспетчері

Жедел атқару схемасы(схема-макет)

Жедел журнал

Басқарма мен диспетчер басшылыққа алатын жабдықтарының істен шығарылуы туралы жазылатын журнал немесе өтінімдер картотекасы

Релелік қорғаныс, автоматика мен телемеханика журналы

Релелік қорғаныспен мен автоматика қондырғыларының карталары

Өкімдер журналы

Электр станция ауысымының бастығы

Тəуліктік жедел атқару схемасы немесе схема-макеті

Сол сияқты Диспетчер басшылыққа алатын жабдықтарының істен шығарылуы туралы жазылатын журнал немесе өтінімдер картотекасы

Диспетчердің басшылығында болмайтын жабдықтың істен шығарылуы үшін бас инженерге берілетін өтінім журналы

Өкімдер журналы

Электр цехы ауысымының бастығы

Сол сияқты Сол сияқты Релелік қорғаныс, автоматика мен телемеханикажурналы

Релелік қорғаныс пен автоматика қондырғыларының карталары

Сол сияқты Өкімдер мен нарядтар бойынша атқарылатын жұмыстарды есепке алужурналы

Жабдықтардың ақаулары мен олқылықтарын есепке алу журналы немесе картотекасы

Жылу цехтарының ауысымының бастығы

Негізгі құбыр жолдарының жедел атқару схемасы

Сол сияқты Өкімдер журналы Өкімдер мен нарядтар бойынша атқарылатын жұмыстарды есепке алужурналы

Жабдықтардың ақаулары мен олқылықтарын есепке алу журналы немесе картотекасы

Жылу автоматикасы цехының ауысым бастығы

Жедел журнал Техноло-гиялық қорғану мен автоматика журналы жəне автоматты басқару жүйесінің техникалық құралдырын есепке алу журналы

Технологиялық қорғану қондырғылары мен сигнализация картасы жəне автореттегішпен орындалатын тапсырмалардың картасы

Өкімдер журналы Өкімдер мен нарядтар бойынша атқарылатын жұмыстарды есепке алужурналы

Жабдықтардың ақаулары мен олқылықтарын есепке алу журналы немесе картотекасы

Химиялық цех ауысымының бастығы

Суды химиялық тазартудың жедел атқарушылық схемасы

Жедел журнал

Өкімдер журналы Өкімдер мен нарядтар бойынша жұмыстарды есепке алужурналы

Жабдықтардың ақаулары мен олқылықтарын есепке алу журналы немесе картотекасы

Электр желісінің диспетчері

Тəуліктік жедел атқару схемасы (схема-макеті)

Жедел журнал

Энергетикалық жүйе диспетчерінің басшылыққа алатын жабдықтарының істен шығарылуы туралы жазылатын журнал немесе өтінімдер картотекасы

Релелік қорғаныс, автоматика мен телемеханикажурналы

Релелік қорғаныспен автоматика қондырғыларының карталары

Өкімдер журналы

Тұрақты кезекшілігі бар қосалқы станция кезекшісі, аудандық электр желісінің диспетчері

Тəуліктік жедел атқару схемасы (схема-макеті)

Сол сияқты Жабдықтардың істен шығарылуы туралы жазылатын журнал

Сол сияқты Сол сияқты Сол сияқты Жабдықтардың ақаулары мен олқылықтары журналы

Жылу желісінің диспетчері

Құбыр жолдарының жедел атқару схемасы

Сол сияқты Сол сияқты Желілер жұмысының температуралық жəне пьезометрлік кестесі

Өкімдер журналы Жабдықтардың ақаулары мен олқылықтары журналы

Аудандық жылу желісінің кезекші инженері

Тəуліктік жедел атқару схемасы

Сол сияқты Сол сияқты Сол сияқты Өкімдер мен нарядтар бойынша жұмыстарды есепке алужурналы

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 2-қосымша

Гидроагрегатдың ұзақ мерзімді жұмыс істеуі кезіндегі дірілдің жол берілетін мəні 1. Ротордың айналым жиілігіне байланысты турбиналық мойынтірек корпусының көлденен

тербелісілің (қосарлы амплитуда) ауқымы, сондай-ақ егер оларға бағыттаушы мойынтіректер орнала-стырылса, генератордың жоғарғы жəне төменгі айқастырмаларындағы көлденең тербелістің ауқымы: Гидроагрегаттың ротор айналымының жиілігі, айн/мин 60 жəне одан аз 150 300 428 600Тербелістің жол берілетін мəні, мм 0,18 0,16 0,12 0,10 0,08

2. Тербеліс жиілігіне байланысты турбина қақпақшасының, тірек конустың немесе генератордың жүк көтеруші айқастырмаларындағы тік тербелістің ауқымы:

Тербеліс жиілігі, Гц 3-тен аз 6 10 16 30 жəне жоғары

Тербелістің жол берілетін ауқымы, мм 0,18 0,15 0,12 0,08 0,06 0,04

3. Гидроагрегат білігінің дірілі гидроагрегатты пайдалану жөніндегі нұсқаулықта көрсетілген мəнінен артық болмауы тиіс.

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 3-қосымша

Шаңды газ-ауа қоспасының температурасы, °СОтын Кептіру кезінде тікелей ауа жіберетін сепаратор Кептіру кезіндегі шаң бункері

бар қондырғыАуамен Түтінді газбен

Ұса

қтау

диі

рмен

і ба

р ж

үйел

ер

Орт

аша

жы

лдам

дықт

ы

диір

менд

ері б

ар

жүй

елер

Ұса

қтау

диі

рмен

і ба

р ж

үйел

ер

Диі

рмен

- ж

елде

ткіш

тері

бар

ж

үйел

ер

Ауа

мен*

Түті

нді г

азбе

н **

Екібастұз көмірі 210 150 - - 130 150

Кузнецк тас көмірі жанатын жəне жай жанатын түрлері 130 130 180 - 80 130Басқа да тас көмірлер

130 130 180 - 70 130Канско-Ачинск, Азей, Райчихин, башқұрт қоңыр көмірлері

80 - 180 220 70 120

Қоңыр көмірлер 100 - 180 220 70 120Тақтатас 100 - 180 - - -Лигниттер - - - 220 - -Антрацит ұнтағы

нормаланбайды

* Ауамен кептіру кезінде – диірмендегі қоспа температурасы ** Түтінді газбен кептіру кезінде шар барабан диірменінің жұмысы кезінде – диірмендегі қоспа

температурасы, диірменнің басқа түрлері кезінде – сепаратордағы қоспа температурасы.

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 4-қосымша

Тозаң дайындау жүйесіндегі ауа сорғылары, %Кептіру агентінің шығыны, мың м3/сағ

Кептіру кезіндегі шаң бункері бар тозаң дайындау жүйелері Газ-əуелік кептіру кезінде диірмендер мен желдеткіштері бар тіке үрлеудің тозақ дайындау жүйелері

Қайта айналмалы түтін тартқыштарды диірмендердің алдында орнатқан жағдайда əуелік жəне газ-əуелік

Ұсақтау желдеткіштері арқылы құрылатын жеңілдету есебінен газ өткізгіштен газ тартуға болатын газ-əуелік

шар барабан мен диірмендері бар

диірмендердің басқа да түрлері бар

шар барабан мен диірмендері бар

Ұсақтағыштардың басқа да түрлері бар

50-ге дейін 30 25 40 35 4051-100 25 20 35 30 35101-150 22 17 32 27 30150-ден жоғары 20 15 30 25 25

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 5-қосымша

Қазандық барабанының температуралық режимі

Қазандықты жағудағы қыздыру жылдамдығы, °С/10 мин………………...30Қазандықты тоқтатудағы суыту жылдамдығы, °С/10 мин……… …….....20Қазандықты жағудағы температураның төмендеуі, °С……………………60Қазандықты тоқтатудағы температураның төмендеуі, °С………..……80

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 6-қосымша

Ауа жылытқышқа келетін ауа температурасының көрсеткіштері, °СОтын түрлері Ауа жылытқыш

құбырлы регенеративтіҚоңыр көмірлер(Snp<0,4%), шымтезек, тас көмір 50 55Қоңыр көмірлер(Snp<0,4%), шымтезек, тас көмір 30 30Екібастұз көмірі (S пр<0,4%) 50 55Қоңыр көмір (Sпр>0,4%) 80 60Тас көмір (Sпр > 0,4%) 60 500,5 артық күкірті бар мазут 110 700,5 жəне одан төмен күкірті бар мазут 90 50

(Соңы. Басы 10 – 17-беттерде). Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 7-қосымша

1991 жылдың 1 қаңтарынан бұрын шығарылған пайдаланушы турбиналардың параметрлері (соның ішінде шетелдің фирмалары)

Айналым жиілігін реттеудің əркелкілік деңгейі (будың номиналды параметрлері кезінде), % ..............................................................................……………………………..4-5 Айналым жиілігі бойынша əркелкіліктің жергілікті деңгейі, % жүктеменің кез келген

диапазонындағы ең төменгі, төмен емес ……....................................2,5ең жоғары:15% N-номға дейін жүктеме диапазонында, артық емес ...............…...1015% N-номнан жүктеме диапазонында ең жоғарыға дейін, артық емес…………......6Айналым жиілігі бойынша сезбеушілік деңгейі, % артық емес…...........................................................................................................................................….......…..0,3Іріктеу жəне қысымға қарсы бу қысымын реттеудің сезбеушілік деңгейі: 2,5 кгс/см 2 (0,25 МПа) төмен іріктеу (қысымға қарсы) қысымы кезінде, артық емес

……………………………..5%2,5 кгс/см 2 (0,25 МПа) жəне одан жоғары іріктеу (қысымға қарсы) %, қысымы кезінде, артық

емес ……………………………….2

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 8-қосымша

Тіке ағысты қазандықтардағы су мен бу сапасының нормасы

1. Бу сапасыНатрий қосылыстары, мкг/дм 3 артық емес ………………………………5Кремний қышқылы, мкг/дм 3 артық емес …………………………......15Меншікті электр өткізгіштігі, мкСм/см, артық емес ……….……………..0,3рН, (су иондар концентрациясының көрсеткіші), кем емес…….…………7,5нейтралды-қышқылды су-химиялық режимінде рН мəнінің кемінде 6,5 кем болуына жол

беріледі. 2. Ауыз су сапасы

Жалпы қаттылығы, мкг-экв/дм3, артық емес…………………………….....0,2Натрий қосылыстары, мкг/дм3, артық емес ………………………..…………5Кремний қышқылы, мкг/дм3, артық емес ………………..…………………5Темір қосылысы, мкг/дм3, артық емес …………………..……………..10Қышқыл режиміндегі ерітілген қышқыл, мкг/дм3…………………....100-400Меншікті электр өткізгіштігі, мкСм/см, артық емес……….……………...0,3Деаэратор алдындағы суға мыс қосылуы, мкг/дм3, артық емес……...……..5Деаэратордан кейінгі судағы ерітілген қышқыл, мкг/ дм3, артық емес…...10Төмендегі режимдегі рН мəні: гидразинды-аммиакты...........................9,1+0,1 гидразинды.............................................7,7+0,2 қышқылды-аммиакты ............................8,0+0,5 нейтралды-қышқылды...........................7,0+0,5Гидразин, мкг/дм3, төмендегі режимінде: гидразинды-аммиакты...........................20-60 гидразинды.............................................80-100 іске қосу мен тоқтату… …. 3000 дейінМұнай өнімдерінің құрамы (конденсатты тазалауға дейін), мкг/дм3, артық емес........................0,1

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 9-қосымша

Табиғи айналымы бар қазандықтардың қанық бу сапасы (оның ішінде өте ысытылған)

Қазандықдың номиналды қысымы, кгс/cм2 (МПа) 40 (3,9) 100 (9,8) 140 (13,8)Натрий қоспасының құрамы, мкг/дм3, артық емес:мемлекеттік аудандық электр станциялары үшін 60 15 5жылу электр орталықтары үшін 100 25 5

Мемлекеттік аудандық электр станцияларына 70 кгс/см2 (7 МПа) жəне одан жоғары қысымды қазандықтар үшін кремний қышқылының құрамы 15 мкг/дм3 аспауға, жылу электр орталықтарында - 25 мкг/дм3 аспауға тиіс.

Барлық қысымды қазандықтар үшін рН мəні 7,5 төмен болмауы тиіс.Меншікті электр өткізгіштігі төмендегідей болуы тиіс: 100 кгс/см2 (9,8 МПа) қысымды қазандықтар үшін 0,5 мкСм/см артық емес газдан тазартылған

сынама үшін немесе 1,5 мкСм/см Н-катионды сынама үшін;140 кгс/см2 (13,8 МПа) қысымды қазандықтар үшін 0,3 мкСм/см артық емес газдан тазартылған

сынама үшін немесе 1 мкСм/см Н-катионды сынама үшін.

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 10-қосымша

Табиғи айналымды қазандықтардағы ауыз су сапасы

Қазандықтың номиналды қысымы, кгс/см2 (МПа) 40 (3,9) 100 (9,8) 140 (13,8)Жалпы қаттылығы, мкг-экв/дм3,артық емес, қазандықтар үшін:сұйық отында ………………… 5 1 1 отынның басқа да түрлерінде ……………….. 10 3 1Құрамында темір қоспалары, мкг/дм3, артық емес, қазандықтар үшін:сұйық отында………………… 50 20 20отынның басқа да түрлерінде……………… 100 30 20Деаэратор алдында суға мыстың қосылу құрамы, мкг/дм 3, артық емес, қазандықтар үшін:сұйық отында………………… 10 5 5отынның басқа да түрлерінде………нормаланбайды 5 5Деаэратордан кейінгі суға ерітілген қышқылдың қосылу құрамы, мкг/дм3, артық емес …… 20 10 10Мұнай өнімдерінің құрамы, мг/дм3, артық емес ………………… 0,5 0,3 0,3 рН1 мəні ………………… 8,5-9,5 9,1+0,1 9,1+0,1Қазандықтың номиналды қысымы, кгс/см2 (МПа)………………… 70-100 (7,0-9,8) 140 (13,8)Кремний қышқылының құрамы, мкг/дм3, артық емес:мемлекеттік аудандық электр станцияларымен жылыту жылу электр орталықтары үшін 80 30буды өндірістік іріктейтін жылу электр орталықтары үшін жылу-химиялық сынақпен белгіленеді 60

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 11-қосымша

Құбыр конденсатының сапасы

Қазандықтың номиналды қысымы, кгс/см2 (МПа)……………… 40 (3,9) 100 (9,8) 140 (13,8)Жалпы қаттылығы, мкг-экв/дм3, артық емес, қазандықтар үшін:сұйық отында……………… 5 1 1отынның басқа да түрлерінде ……………..... 10 3 1

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 12-қосымша

Қазандықтарға жіберуге арналған тұзсыздандырылған судың сапасы

1. Тіке ағыстағы:Жалпы қаттылығы, мкг-экв/дм3 ………………………………...0,2Кремний қышқылының құрамы, мкг/дм3………………………………...20Натрий қосындысының құрамы, мкг/дм3…………………………………15Меншікті электр өткізгіштігі, мкСм/см………………………...0,52. Табиғи айналымды:Қысымы 140 кгс/см2 (13,8 МПа) табиғи айналымды қазандықтарға жіберуге арналған

тұзсыздандырылған судың сапасы мынадай нормалар бойынша қанағаттандырылуы тиіс, артық емес: Жалпы қаттылығы, мкг-экв/дм3 …………………………………..1Кремний қышқылының құрамы, мкг/дм3 ………………………………….100Натрий қосындысының құрамы, мкг/дм3…………………………………80Меншікті электр өткізгіштігі, мкСм/см …………………………………....2,0

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 13-қосымша

Буландырғыштағы ауыз су сапасы Жалпы қаттылығы, мкг-экв/дм3, артық емес ….………………………..…..30Негізгі судың құрамында 2000 мг/дм3 астам тұз болған кезде жалпы кермектігі, мкг-экв/ дм3,

астам емес …………………..……………..75Қышқыл құрамы , мкг/дм3, артық емес ……………………..…………..30Көмір қышқылының құрамы …………………………………………………0

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 14-қосымша

Конденсат сапасыЖалпы қаттылығы, мкг-экв/дм3…………………………..……..50Темір қосылыстарының құрамы , мкг/дм3 ………………………..………100 Мыс қосылыстарының құрамы, мкг/дм3………….……………………..20Кремний қышқылының құрамы, мкг/дм3.……………………….………100рН ……………………………..............................................................8,5-9,5Перманганаттық қышқылдану , мг О2/ дм3…………………………..………5Мұнай өнімдерінің құрамы, мг/дм3 …..…………………………….0,3

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 15-қосымша

Жылу желілеріне су жіберуге арналған судың сапасы

Көмір қышқылының құрамы …………………………..………0Жылумен жабдықтау жүйесі үшін рН мəні:ашық ………………………….............................................................8,3-9,02

жабық ………………….……...........................................................…..8,3-9,52

Еріген қышқыл құрамы, мкг/дм3, артық емес …… ... …………..……..50 Өлшенген заттардың мөлшері, мг/дм3, артық емес……...………………...5Мұнай өнімдерінің құрамы, мг/дм3, артық емес……...……………..…...0,3

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 16-қосымша

Желілік су сапасы Еркін көмір қышқылының құрамы ..…………………………………0Жылумен жабдықтау жүйесі үшін рН мəні:ашық …………….…………….8,3-9,01

жабық …………………………..8,3-9,51 Темір қосылысының құрамы, мг/дм3, артық емес, жылумен жабдықтау жүйесі үшін:ашық …………………………….....0,32

жабық ………………………………...0,5Еріген қышқыл құрамы, мкг/дм3, артық емес …………………………...20Өлшенген заттардың мөлшері, мг/дм3, артық емес ……………………...5Мұнай өнімдерінің құрамы, мг/дм3, артық емес жылумен жабдықтау жүйесі үшін:ашық ………………………………...0,1жабық …………………………………..1

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 17-қосымша

Жылу желілеріне су жіберуге арналған судың Ик нормативтік мəні

Жабдықтың түрі Желілік суды жылыту температурасы, °С

Жылумен жабдықтау жүйесі үшін Ик (мг-экв/дм3)2

ашық жабықЭлектр станциялары мен жылыту қазандықтарында орнатылған сумен жылыту қазандықтары*

70-100101-120121-130131-140141-150

3,22,01,51,20,8

3,01,81,21,00,5

Желілікжылытқыштар

70-100101-120121-140141-150151-200

4,03,02,52,01,0

3,52,52,02,00,5

Өндірістік қазандықтарда орнатылған суды жылыту қазандықтарындағы қоректік су мен желілік су сапасы 108.030.47-81 салалық стандарт бойынша қабылданады.

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 18-қосымша

Ішкі станциялардағы бу мен конденсаттың шығындары

Конденсациялық электр станцияларында …………………..…………….1,0Таза жылыту жүктемесі бар жылу электр орталықтарында …..………….1,2Өндірістік немесе өндірістік жылыту жүктемесі бар жылу электр орталықтарында…………1,6

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 19-қосымша Статордың тогы бойынша генераторлар мен синхронды компенсаторларды қайта

жүктеудің жол берілетін еселігі Қайта жүктеу ұзақтығы,

мин, артық емесСтатор орамасын

жанама суыту Статор орамасын тікелей суыту

Сумен Сутегімен60 1,1 1,1 -15 1,15 1,15 -10 - - 1,16 1,2 1,2 1,155 1,25 1,25 -4 1,3 1,3 1,23 1,4 1,35 1,252 1,5 1,4 1,31 2,0 1,5 1,5

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 20-қосымша

Ротор тоғы бойынша турбогенераторларды қайта жүктеудің жол берілетін еселігі

Қайта жүктеу ұзақтығы, мин, артық емес

Турбогенераторлар120-2 роторының жеделдетілген сутекті суытуы бар турбо генератордан басқа ротордың жеделдетілген сутегімен суытуға болатын турбо генераторы

Орамның су-сутекті суыту турбогенераторы, (500 МВт дейін қоса)су –сутекті суыту турбогенераторы, -120-2 ротордың жеделдетілген сутекті суыту турбогенераторы

6041

0,50,33

1,061,21,72,0-

1,061,21,5-

2,0

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 21-қосымша

Механизмдермен біріктірілген электр қозғалтқыштарының мойынтіректеріндегі тербелістің өлшенген көлденең жəне тік құрауыштары

1. Тербеліс нормалары:Айналымның синхронды жиілігі, айн/мин 3000 1500 1000 750 жəне одан төмен Мойынтіректер тербелісінің екі еселенген амплитудасы, мкм 30 60 80 952. Тербелістің екі еселенген амплитудасы кезіндегі жоғары діріл нормалары: Айналымның синхрондық жиілігі, айн/мин 3000 1500 1000 750 жəне одан төмен Мойынтіректер тербелісінің екі еселенген амплитудасы, мк 50 100 130 160

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 22-қосымша

Трансформаторларды номиналды токтан жоғары қысқа мерзімде қайта жүктеудің нормалары

Май трансформаторларыТоқты қайта жүктеу, % 30 45 60 75 100Қайта жүктеу ұзақтығы, мин 120 80 45 20 10Құрғақ трансформаторлар Тоқты қайта жүктеу, % 20 30 40 50 60Қайта жүктеу ұзақтығы, мин 60 45 32 18 5Құрғақ трансформаторлардың жол берілетін қайта жүктелуі зауыттық нұсқаулықпен белгіленеді.

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 23-қосымша

Кəбілдік желілерді тексеру

Кəбілдік кернеу, кВольт 35-ге дейін 110-500

Жерге орнатылған кəбіл трассалары ……….................... 3 1Қала аумағында жетілдірілген жабынның астына орнатылған кəбіл трассалары ..............................

................................................................. 12 -Коллекторларда, туннельдерде, шахталарда жəне теміржол көпірлерінде орнатылған кəбіл трас-

салары ………………….. 6 3Май қысымының сигнализациясы бар болған кездегі сумен қоректендіру пункттері (сигнализа-

ция болмаған кезде жергілікті нұсқау бойынша) .....................................- 1 Кəбілдік құдықтар ………………….. 24 3

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 24-қосымша

Сыйымдылық тоғының компенсациясы

Желінің номиналды кернеуі, килоВольт 6 10 15-20 35 жəне жоғары

Жерге тұйықталған сыйымдылық тоғы, Ампер 30 20 15 10

Электр станциялары мен желілерін техникалық пайдалану қағидаларына 25-қосымша

Электр желілерінің 110-750 кВольтты жабдығында өнеркəсіптік жиілік кернеуін жол берілетін жоғарылату

Жабдық Номиналды кернеуі, кВольт

Ұзақ əсер ету кезіндегі кернеудің ұйғарынды көтерілуі, секунд

1200 20 1 0,1

Күштік трансформаторлар мен автотрансформатор-лар1

110-150 1,101,10

1,251,25

1,901,50

2,001,58

Шунттаушы реакторлар мен кернеудің электр магнитті трансформаторлары

110-330

500

1,151,151,151,15

1,351,351,351,35

2,009,002,001,50

2,101,582,081,58

Коммутациялық аппараттар2, кернеудің сыйымдылық трансформаторлары, ток трансформаторлары, байланыс конденсаторлары мен шиналық тіреулер

110-500 1,151,15

1,601,60

2.201,70

2,401,80

Барлық үлгідегі вентильдік айырғыштар 110-220 1,15 1,35 1,38 -РВМГ үлгісіндегі вентильдік айырғыштар 330-500 1,15 1,35 1,38 -РВМК үлгісіндегі вентильдік айырғыштар 330-500 1,15 1,35 1,45 -РВМК-п үлгісіндегі шұралық айырғыштар 330-500 1,15 1,35 1,70 -Күштік трансформаторлар мен автотрансформатор-лар1

750 1,10 1,25 1,67 1,76

Шунттаушы реакторлар, коммутациялық аппараттар2, кернеу мен тоқ трансформаторлары, байланыс конденсаторлары мен шиналық тіреулер

750 1,10 1,30 1,88 1,98

Вентильдік айырғыштар 750 1,15 1,36 1,40 -Желілік емес қайта кернеу шектеушілері 110-220

330-7501,391,26

1,501,35

1,651,52

--

1Кестеде көрсетілген мəндерге қарамастан, магнит өткізгіштерінің қыздыруы кезінде кернеудің артуы нақты кернеу үлесінен орама тарамы 1200 с кезінде 1,15-ке дейін , 20 с кезінде 1,3-ке дейін шектелуі тиіс.

2 Кестеде көрсетілген мəндерге қарамастан, ажыратқыш контактілеріндегі кернеуді қайта қалпына келтіру шектелуі тиіс: симметриялы емес ҚТ да зақымданған фаза желілерінің ажыратылу шарты бойынша 2,4 немесе 110-220 кВ жабдықтар үшін 2,8 (көрсетілген техникалық жағдайлардағы ажыратқыштың орындалуына байланысты) жəне 3,0-ге дейін – 330-750 кВ жабдықтар үшін, жүктелмеген желіні ажырату шарты бойынша – 2,8-ге дейін 330-750 кВ жабдықтары үшін.

Осы Қағидаларға 25-қосымшаның алымдарында ең көп фазалық жұмыс кернеуінің амплитудасының үлесінде «фаза-жер» оқшауламасы үшін, бөлгіштерде – ең көп фазааралық жұмыс кернеуі амплитудасының үлесінде «фаза-фаза» оқшауламасы үшін мəндер көрсетілген.

«Фаза-фаза» оқшауламасының мəні тек үш фазалы күш трансформатрларына, шунттаушы реакторларға жəне электр магниттік кернеу трансформаторларына, сондай-ақ үш полюстің бір бакта немесе бір рамада орналасуы кезінде жұмыс істейтін үш полюстік аппараттарға қатысты. Бұл ретте 1,6:1,7 жəне 1,8 мəні аппараттар үшін 110, 150 жəне 220 кВ аппараттарының тек сыртқы фазааралық оқшауламаларына жатады.

Осы Қағидаларға 25-қосымшада келтірілген екі мəн аралығындағы кернеудің t жоғарылау ұзақтығы кезінде кернеудің жол берілетін деңгейге көтерілуі осы екі ұзындық мəнінің ең үлкені үшін көрсетілгенге тең болады. 0,1 < t < 0,5 кезінде кернеудің жол берілетін деңгейге көтерілуі U0,1c жəне U1c ұзақтығы 1 жəне 0,1 секундқа тең болған кезде кернеудің артуы U1c +0,3-ке (U00,1c – U1c) теңесуге жол беріледі.

Бір мезгілде кернеуді арттыру кезінде бірнеше жабдықтар түрлеріне рұқсат етелетін электр қон-дырғылар үшін жабдықтардың түрлеріне нормаланған арасындағы ең төменгі мəн болып табылады.

1200 секунд ұзақтығында кернеуді арттыру көлемі 1 жыл ішінде 50-ден астам болмауы тиіс. 20 секунд ұзақтығында кернеуді арттыру көлемі электр жабдығының мемлекеттік стандарттарында көрсетілген қызмет көрсету мерзімі 100-ден аспауы тиіс. Бұл ретте 20 секунд ұзақтығында кернеуді арттыру көлемі 1 жыл ішінде 15-тен астам емес жəне 1 тəуілік ішінде 2-ден аспауы тиіс.

1200 секунд жəне 20 секунд ұзақтығында екі кернеуді арттыру арасындағы уақыт аралығы 1 сағаттан кем болмауы тиіс.

Егер 1200 секунд ұзақтығында кернеуді арттыру екі рет орын алса, онда 24 сағат ішінде үшінші рет кернеуді арттыру 4 сағаттан кейін авариялық жағдайлар салдарынан талап етілсе ғана жол беріледі.

0,1 жəне 1 секунд ұзақтығында кернеуді арттыру көлемі регламентпен белгіленбеген. Сондай-ақ вентильдік ажыратқыштар үшін кернеуді арттыру көлемі регламентпен белгіленбеген.

Жол берілетін мəнінен асып кеткен кернеуді арттырудың алдын алу үшін жергілікті нұсқаулықтарда электр тасымалдаушыларының 330-750 кВ жəне 110-220 кВ əрбір желісінің қосылуы мен ажыратылуы бойынша операция тəртібі көрсетілуі тиіс. Жұмыс кернеуінен 1,1-ден астам кернеуінің артуы мүмкін. 330-750 кВ жəне 110-220 кВ желілер үшін кернеудің артуынан релелік қорғаныс қарастырылуы тиіс.

Желілердің жоспарлы түрде қосылуы кезіндегі схемаларда, соның ішінде іске қосу схемаларын-да кернеу 1,1-ден аса артуы мүмкін, ал автоматты ажыратылуы кезінде жұмыс кернеуінен 1,4-тен жоғары болған кезде жол берілетін мəндері мен кернеуді арттыру ұзақтығына дейін шектейтін автома-тиканы қарастыру ұсынылады.

(Жалғасы 19-бетте).

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 29 желтоқсан №1755 Астана, Үкімет Үйі

Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне е нгізілетін

өзгерістер мен толықтырулар бекітілсін. 2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа

енгізіледі.Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің2012 жы лғы 29 желтоқсандағы №1755 қаулысымен бекітілген

Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістер мен толықтырулар

1. «Озон қабатын бұзатын жəне құрамында солардың өнімдері бар заттарды импорттауға, экспорттауға, озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге рұқсат беру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 18 маусымдағы № 508 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007 ж., № 19, 225-құжат):

көрсетілген қаулымен бекітілген Озон қабатын бұзатын жəне құрамында солардың өнімдері бар заттарды импорттауға, экспорттауға, озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге рұқсат беру ережесінде:

4-тармақта:2), 3), 4) тармақшалар мынадай редакцияда жазылсын:«2) заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куəліктің немесе заңды тұлға

құрмай жұмыс істейтін дара кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəліктің (салыстырып тексеру үшін тұпнұсқасын ұсынбаған жағдайда нотариалдық куəландырылған) көшірмесі;

3) салық төлеуші куəлігінің (салыстырып тексеру үшін тұпнұсқасын ұсынбаған жағдайда нотариалдық куəландырылған) көшірмесі;

4) осы Ережеге 8-қосымшаға сəйкес мəлімет нысаны.»;5), 6), 7), 8) тармақшалары алынып тасталсын.5-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«5. Құжаттарды уəкілетті органға берген кезде өтінім мен құжаттар тігіліп, басшының қолымен

жəне өтінім беруші ұйымның мөрімен куəландырылуы тиіс (заңды тұлғалар үшін).Жеке басын куəландыратын құжаттарды, заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) тура-

лы куəлікті, дара кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлікті, салық органында есепке тұру туралы куəлікті ұсыну мемлекеттік ақпараттық жүйелерден оларда қамтылған ақпаратты алу мүмкін болған жағдайда, талап етілмейді.»;

осы қаулыға 1-қосымшаға сəйкес 8-қосымшамен толықтырылсын.2. «Жеке жəне заңды тұлғаларға көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің тізілімін бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 20 шілдедегі № 745 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 44, 410-құжат):

көрсетілген қаулымен бекітілген жеке жəне заңды тұлғаларға көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің тізілімінде:

7-бағанда реттік нөмірлері 520, 521, 522, 523-жолдар мынадай редакцияда жазылсын:«520. Электронды, қағаз түрінде (рұқсат беру)»;«521. Электронды, қағаз түрінде (рұқсат беру)»;«522. Электронды, қағаз түрінде (қорытынды)»;«523. Электронды, қағаз түрінде (тіркеу)».3. «Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі жəне жергілікті атқарушы ор-

гандар көрсететін қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік қызмет стандарттарын бекіту ту-ралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 8 тамыздағы № 1033 қаулысында:

1) кіріспе мынадай редакцияда жазылсын:«2008 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінің 34-бабына,

«Əкімшілік рəсімдер туралы» 2000 жылғы 27 қарашадағы Қазақстан Республикасы Заңының 9-1, 15-2-баптарына жəне «Ақпараттандыру туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы 6-бабының 2), 3) тармақшаларына, 29-бабына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:»;

2) көрсетілген қаулымен бекітілген «Озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге рұқсат беру» мемлекеттік қызмет стандарты осы қаулыға 2-қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын;

3) көрсетілген қаулымен бекітілген «Озон қабатын бұзатын заттарды жəне құрамында сондай заттар бар өнімдерді экспорттауға жəне импорттауға лицензия беру, лицензия телнұсқасын беру» мемлекеттік қызмет стандарты осы қаулыға 3-қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын;

4) көрсетілген қаулымен бекітілген «Қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстарды орындауға жəне қызмет көрсетуге лицензия беру, қайта ресімдеу, лицензияның телнұсқасын беру» мемлекеттік қызмет стандарты осы қаулыға 4-қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын;

5) көрсетілген қаулымен бекітілген «І санат объектілері үшін экологиялық рұқсат беру» мемлекеттік қызмет стандарты осы қаулыға 5-қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын;

6) көрсетілген қаулымен бекітілген «ІІ, ІІІ жəне IV санат объектілері үшін қоршаған ортаға эмиссияға рұқсат беру» мемлекеттік қызмет стандарты осы қаулыға 6-қосымшаға сəйкес жаңа редак-цияда жазылсын;

7) көрсетілген қаулымен бекітілген «Қауіпті қалдықтар паспорттарын тіркеу» мемлекеттік қызмет стандарты осы қаулыға 7-қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын;

8) көрсетілген қаулымен бекітілген «І санат объектілеріне мемлекеттік экологиялық сараптаманың қорытындысын беру» мемлекеттік қызмет стандарты осы қаулыға 8-қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын;

9) көрсетілген қаулымен бекітілген «II, III жəне IV санат объектілеріне мемлекеттік экологиялық сараптама қорытындысын беру» мемлекеттік қызмет стандарты осы қаулыға 9-қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің2012 жылғы 29 желтоқсандағы №1755 қаулысына 1-қосымша

Озон қабатын бұзатын жəне құрамында солардың өнімдері бар заттарды импорттауға, экспорттауға, озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып жұмыстар жүргізуге,

құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге рұқсат беру ережесіне 8-қосымша

Озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге

рұқсат алу үшін талаптарға өтініш берушінің сəйкестігі туралы мəліметтер нысаны

1. Озон қабатын бұзатын заттарды қайта өңдеу жəне алу жөніндегі жабдықтың техникалық па-спорты:

1) жабдықтың атауы ____________________;2) жабдықтың моделі (маркасы) _________________________;3) функциялардың қысқаша сипаттамасы _____________________.2. Өндірістік-техникалық база:1) өндірістік үй-жайларды, сатып алу/сату, жалға алу шартының нөмірі ______;2) жасасу күні __________________;3) кіммен шарт жасасқан (заңды/жеке тұлғаның атауы) ________________;4) орналасқан жері (мекенжайы)_____________________.3. Жабдықтарды пайдалануды, оларға техникалық қызмет көрсетуді, озон қабатын бұзатын зат-

тарды есепке алуды жəне тасымалдауды қамтамасыз ететін қызмет:1) құжаттың атауы ____________;2) құжаттың берілген күні ___________________.4. Міндетті экологиялық сақтандыру жөніндегі сақтандыру полисі:1) сақтандыру полисінің нөмірі жəне берілген күні ____________________;2) сақтанушының атауы _______________________;3) сақтандырушының атауы ______________________;4) сақтандыру полисінің қолданылу мерзімі __________________.5. Персоналы:1) мамандығының жəне біліктілігінің атауы _________________;2) диплом/аттестат нөмірі _________________;3) диплом/аттестат берілген күні ______________:4) диплом/аттестат берген оқу орнының атауы __________;5) мамандығы бойынша жұмыс өтілі ____________;6) сертификат/куəлік нөмірі __________________;7) сертификат/куəлік берілген күні __________________;8) сертификат/куəлік берген ұйым атауы _______.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің2012 жылғы 29 желтоқсандағы №1755 қаулысына 2-қосымша

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 8 тамыздағы № 1033 қаулысымен бекітілген

«Озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет

көрсетуге рұқсат беру» мемлекеттік қызмет стандарты

1. Жалпы ережелер1. «Озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізуге, құрамында озон

қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге рұқсат бе-ру» мемлекеттік қызметті (бұдан əрі – мемлекеттік қызмет) мына мекенжайда: 010000, Астана қаласы, Министрліктер үйі, Орынбор көшесі, № 8 үй, № 14 кіреберісте орналасқан Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің Экологиялық реттеу жəне бақылау комитетімен (бұдан əрі - уəкілетті орган) не балама негізде осы стандартқа 3-қосымшада мекенжайлары көрсетілген халыққа қызмет көрсету орталықтары арқылы (бұдан əрі – Орталықтар), «электрондық үкіметтің» www.e.gov.kz веб-порталы немесе www.elicense.kz «Е-лицензиялау» веб-порталы (бұдан əрі – Портал) арқылы көрсетіледі.

Шалғай елді мекендердегі тұрғындардың мемлекеттік қызметке қол жетімділігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік қызметтер Мобильдік Орталықтар арқылы көрсетуге рұқсат етіледі.

2. Көрсетілетін мемлекеттік қызметтің нысаны: ішінара автоматтандырылған.3. Мемлекеттік қызмет Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 314-бабының

1-тармағына, «Ақпараттандыру туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 29-бабына, «Озон қабатын бұзатын жəне құрамында солардың өнімдері бар заттарды импорттауға, экспорттауға, озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге рұқсат беру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 18 маусымдағы № 508 (бұдан əрі – Ереже) қаулысына сəйкес жүзеге асырылады.

4. Мемлекеттік қызмет көрсету тəртібі туралы толық ақпарат:1) уəкілетті органның интернет-ресурсында: www.ecokomitet.kz;2) Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі Мемлекеттік қызметтерді ав-

томаттандыруды бақылау жəне халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін үйлестіру комитетінің «Халыққа қызмет көрсету орталығы» республикалық мемлекеттік кəсіпорнының (бұдан əрі – Орталық РМК) интернет-ресурсында www.con.gov.kz;

3) уəкілетті органның немесе Орталықтың үй-жайларындағы стенділерде жəне ақпараттық тақталарда;

4) порталда;5) call-орталығында: (1414) орналастырылады.5. Көрсетілетін мемлекеттік қызметтің нəтижесі қағаз тасығышта немесе уəкілетті органның

электрондық цифрлық қолтаңбасымен (бұдан əрі – ЭЦҚ) куəландырылған электрондық құжат түрінде озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге рұқсат беру немесе уəкілетті органның мемлекеттік қызмет ұсынудан бас тарту туралы дəлелді жауабы болып табылады.

6. Мемлекеттік қызмет жеке жəне заңды тұлғаларға (бұдан əрі – тұтынушылар) көрсетіледі.7. Мемлекеттік қызметті көрсету мерзімдері:1) мемлекеттік қызмет он жұмыс күні ішінде көрсетіледі, шағын кəсіпкерлік субъектілері үшін -

тұтынушы осы стандарттың 11-тармағында көрсетілген қажетті құжаттарды тапсырған күнінен бастап бес жұмыс күні ішінде;

2) уəкілетті органда тұтынушыға қызмет көрсетудің жол берілетін ең ұзақ уақыты - 30 минуттан аспайды, Орталықта – 20 минуттан аспайды;

3) уəкілетті органда мемлекеттік қызметті алу кезінде қызмет көрсетудің жол берілетін ең ұзақ уақыты - 30 минуттан аспайды, Орталықта – 20 минуттан аспайды;

4) Орталықта қабылдау күні мемлекеттік қызмет көрсету мерзіміне кірмейді;5) уəкілетті орган мемлекеттік қызметті көрсету нəтижесін мемлекеттік қызмет көрсету

мерзімінің аяқталуына бір күн қалғанда Орталықтарға ұсынады. 8. Мемлекеттік қызмет ақысыз негізде көрсетіледі.9. Жұмыс кестесі:1) уəкілетті органның – демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, күн сайын сағат 13.00-ден

14.30-ға дейінгі түскі үзіліспен сағат 9.00-ден 18.30-ға дейін.Қабылдау алдын ала жазылусыз жəне жеделдетілген қызмет көрсетусіз кезек тəртібінде жүзеге

асырылады. 2) Орталықтар – күн сайын дүйсенбіден сенбіге дейін қоса алғанда, демалыс жəне мереке

күндерін есептемегенде, белгіленген жұмыс кестесіне сəйкес сағат 9-00-ден 20-00-ге дейін үзіліссіз.Қабылдау жеделдетілген қызмет көрсетусіз «электрондық» кезек тəртібінде жүзеге асырылады.Мобильдік Орталықтар құжаттарды қабылдауды бір елді мекенде кемінде алты жұмыс сағаттан

кем емес Орталықпен бекітілген кестеге сəйкес жүзеге асырады.3) Порталда – тəулік бойы.10. Мемлекеттік қызмет:1) мүмкіндіктері шектеулі тұтынушыларға қызмет көрсету үшін жағдайлар (пандустар)

көзделген уəкілетті органның немесе Орталықтардың ғимаратында;2) порталда – жеке кабинетінде көрсетіледі.

2. Мемлекеттік қызмет көрсету тəртібі11. Уəкілетті органда немесе Орталықта мемлекеттік қызметті алу үшін тұтынушы келесі

құжаттарды ұсынады:1) рұқсат алу үшін:осы стандартқа 1-қосымшаға сəйкес нысан бойынша өтінім (Орталыққа берген кезде –

сканерленеді жəне Орталық қызметкерінің ЭЦҚ-мен куəландырылған электрондық құжат нысанында жолданады);

заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куəлігінің немесе заңды тұлғаны құрусыз əрекет ететін дара кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлігінің (салыстырып тексеру үшін түпнұсқасын ұсынбаған жағдайда нотариалдық куəландырылған) көшірмелері;

салық төлеуші куəлігінің (салыстырып тексеру үшін түпнұсқасын ұсынбаған жағдайда нотариалдық куəландырылған) көшірмесі;

осы стандартқа 4-қосымшаға сəйкес озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге рұқсат алу үшін біліктілік талаптарына сəйкестігі туралы мəліметтер нысаны (Орталыққа берген кезде – сканерленеді жəне Орталық қызметкерінің ЭЦҚ-мен куəландырылған электрондық құжат нысанында жолданады);

2) рұқсатты қайта ресімдеу үшін:рұқсат алуға еркін нысандағы өтінім (Орталыққа берген кезде – сканерленеді жəне Орталық

қызметкерінің ЭЦҚ-мен куəландырылған электрондық құжат нысанында жолданады);жеке тұлға үшін - тегінің, атының, əкесінің атының өзгеруін растайтын құжат;заңды тұлға үшін - заңды тұлғаның бірігу, қосылу, бөліну немесе қайта құрылу нысанында қайта

ұйымдастырылуын растайтын құжат не заңды тұлға атауының өзгеруін растайтын құжат;Егер олар қамтитын ақпарат тиісті мемлекеттік ақпараттық жүйелерден Портал немесе уəкілетті

тұлғаның ЭЦҚ-мен куəландырылған электрондық құжат нысанында Орталықтың ақпараттық жүйесі арқылы алуға мүмкіндік болған жағдайда жеке басын куəландыратын құжаттарды, заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куəлікті, салық органында есепке қойылғаны туралы куəлікті, дара кəсіпкер ретінде тіркеу туралы куəлікті ұсыну қажет етілмейді.

Порталда:рұқсат алу үшін: осы стандартқа 1-қосымшаға сəйкес нысан бойынша тұтынушының ЭЦҚ-мен куəландырылған

электрондық құжат нысанында деректері бар өтініш;заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куəлік;дара кəсіпкер үшін – дара кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəлік;тұтынушының салық органында есепке қойылғаны туралы куəлігі;электрондық құжат нысанында осы стандартқа 4-қосымшаға сəйкес озон қабатын бұзатын зат-

тарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге рұқсат алу үшін біліктілік талаптары-на сəйкестігі туралы мəліметтер нысаны;

2) рұқсатты қайта ресімдеу үшін:тұтынушының ЭЦҚ-мен куəландырылған электрондық құжат нысанындағы өтініш;жеке тұлға үшін - тегінің, атының, əкесінің атының өзгеруін растайтын құжат;заңды тұлға үшін - заңды тұлғаның бірігу, қосылу, бөліну немесе қайта құрылу нысанында қайта

ұйымдастырылуын растайтын құжат не заңды тұлға атауының өзгеруін растайтын құжат.Мемлекеттік ақпараттық жүйелерде қамтылған жеке басын куəландыратын құжаттардың, заңды

тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куəліктің, дара кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəліктің, салық органында есепке қойылғаны туралы куəліктің мəліметтерін уəкілетті орган Портал арқылы уəкілетті тұлғаның ЭЦҚ-мен куəландырылған электрондық құжат нысанында алады.

12. Мемлекеттік қызмет көрсету тəртібі жəне оны алу үшін қажетті құжаттар туралы ақпарат, сондай-ақ оларды толтыру үлгілері http://www.ecokomitet.kz интернет-ресурсында немесе www.con.gov.kz Орталық РМК интернет-ресурсында орналастырылады.

Мемлекеттік қызметті Портал арқылы алу үшін электрондық құжат нысанында сұрау толтыры-лады.

13. Уəкілетті органда құжаттарды қабылдау мына мекенжай бойынша 010000, Астана қаласы, Министрліктер үйі, Орынбор көшесі, № 8 үй, № 14 кіреберіс, № 459 кабинетте, телефондар: 8 (7172) 740887 8 (7172) 740887, 740909 кеңседе жүзеге асырылады.

Орталықтарда құжаттарды қабылдау «тосқауылсыз» қызмет көрсету арқылы операциялық залда жүзеге асырылады.

Веб-порталға өтініш берген жағдайда электрондық сұрауды жөнелту мемлекеттік қызметті тұтынушының «жеке кабинетінде» жүзеге асырылады. Сұрау таңдалған қызметке сəйкес мемлекеттік органға – жолданатын жерге автоматты түрде жолданады.

14. Тұтынушы мемлекеттік қызметті алу үшін барлық қажетті құжаттарды тапсырған кезде:1) уəкілетті органға немесе Орталыққа өтініш берген кезде:құжатты қабылдау нөмірі мен күнін;сұратылатын мемлекеттік қызмет түрін;қоса берілген құжаттардың саны мен атауын;мемлекеттік қызметтің алынған күнін (уақытын) жəне құжаттардың берілген орнын;құжатты қабылдаған жауапты тұлғаның тегін, атын, əкесінің атын;мемлекеттік қызметті тұтынушының тегін, атын, əкесінің атын (жеке тұлғалар үшін) немесе ата-

уын (заңды тұлғалар үшін), байланыс деректерін көрсете отырып, тиісті құжаттарды қабылдау туралы қолхат беріледі;

2) Портал арқылы өтініш берген кезде тұтынушыға порталдағы жеке кабинетіне мемлекеттік қызмет нəтижелерін алған күні мен уақытын көрсете отырып, мемлекеттік қызметті ұсынуға сұрау қабылданғаны туралы хабарлама-есеп жолданады.

15. Мемлекеттік қызмет көрсету нəтижесі тұтынушының жеке өзі немесе сенімхат бойынша өкілі бару немесе порталда тұтынушының жеке кабинеті арқылы қабылданады.

Орталықтарда дайын құжаттарды мемлекеттік қызметті тұтынушыға беру қолхат негізінде көрсетілген мерзімде «терезе» арқылы күн сайын Орталық қызметкерімен жүзеге асырылады.

Егер тұтынушы көрсетілген мерзімде қызмет нəтижесін алуға келмеген жағдайда, Орталық бір ай мерзімінде олардың сақталуын қамтамасыз етеді, содан кейін уəкілетті органға жолдайды.

16. Мемлекеттік қызметті көрсетуден:1) осы стандарттың 11-тармағына сəйкес талап етілетін барлық құжаттар ұсынылмаған жағдайда;2) дұрыс емес мəліметтер ұсынылғанда;3) «Ақпараттандыру туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 40-бабында көзделген

негіздеме болса, бас тартылады.

3. Жұмыс қағидаттары17. Уəкілетті органның жəне Орталықтың қызметі тұтынушыға қатысты мынадай қағидаттарға

негізделеді: 1) адамның конституциялық құқықтарын жəне еркіндігін сақтау;2) қызметтік парызын орындау кезінде заңдылықты сақтау; 3) тұтынушылармен жұмыс кезіндегі сыпайылық;4) көрсетілетін мемлекеттік қызмет туралы барынша толық ақпарат ұсыну;5) өтініштерді қараған кездегі лауазымды тұлғалар қызметінің ашықтығы;6) тұтынушы құжаттарының сақталуын қамтамасыз ету;7) тұтынушы құжаттарының мазмұны туралы ақпараттың қорғалуы жəне құпиялылығы.

4. Жұмыс нəтижелері18. Тұтынушыларға мемлекеттік қызмет көрсету нəтижелері осы стандартқа 2-қосымшаға

сəйкес сапа жəне тиімділік көрсеткіштерімен өлшенеді.

16 ақпан 2013 жыл www.egemen.kz 19Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің

2013 жылғы 8 ақпандағы № 35 бұйрығына бұйрығына 1-қосымша

2013 жылға арналған «Болашақ» халықаралық стипендиясын тағайындау конкурсы жеңімпаздарының оқуы, тілдік курстардан өтуі үшін ұсынылатын шетелдік жетекші жоғары оқу орындарының, шетелдік ұйымдардың

тізімі* № р/с № р/с Оқу орындарының, ұйымның атауы Орналасқан жері Интернеттегі мекен-жайы1. Академиялық оқу үшін шетелдің шетекші оқу орындары. Стипендия иегерлерін осы тізімге еңбеген, бірақ Times Higher Education, QS World University Ranking жəне Academic Ranking of World Universities халықаралық академиялық рейтингілердің соңғы жарияланымдарына сəйкес жүз үздік оқу орындары қатарына кірген жоғары оқу орындарында оқыту мүмкін.Австралия 1 1 Australian National University Canberra www.anu.edu.au2 2 The University of Queensland Brisbane www.uq.edu.au3 3 The University of Melbourne Parkville www.unimelb.edu.au4 4 Monash University Melbourne www.monash.edu.au5 5 The University of Sydney Sydney www.usyd.edu.auАвстрия Республикасы6 1 Diplomatic Academy of Vienna Vienna www.da-vienna.ac.at7 2 Medical University of Vienna Vienna www.meduniwien.ac.at 8 3 University of Innsbruck Innsbruck www.uibk.ac.at9 4 University of Vienna Vienna www.univie.ac.atИрландия Республикасы 10 1 Trinity College Dublin Dublin www.tcd.ie11 2 University College Cork Cork www.ucc.ie12 3 University College Dublin Dublin www.ucd.ieИталия Республикасы13 1 Politecnico di Milano Milan, Como, Lecco, Mantova,

Cremona Piacenzawww.polimi.it

14 2 Sapienza University of Rome (Sapienza – Università di Roma)

Rome www.uniroma1.it/

Канада15 1 McGill University Montreal www.mcgill.ca16 2 McMaster University Hamilton www.mcmaster.ca17 3 The University of British Columbia Vancouver, Kelowna www.ubc.ca18 4 Université de Montréal Montreal www.umontreal.ca19 5 University of Alberta Edmonton www.ualberta.ca20 6 University of Calgary Calgary www.ucalgary.ca 21 7 University of Ottawa Ottawa www.uottawa.ca22 8 University of Toronto Toronto www.utoronto.ca23 9 University of Victoria Victoria uvic.ca24 10 York University Toronto www.yorku.ca25 11 University of Waterloo Waterloo www.uwaterloo.ca Қытай Халық Республикасы26 1 China Agricultural University Beijing www.cau.edu.cn27 2 Fudan University Shanghai www.fudan.edu.cn28 3 Nanjing University Nanjing City www.nju.edu.cn29 4 Peking University Beijing www.pku.edu.cn30 5 Shanghai Jiao Tong University Shanghai www.sjtu.edu.cn31 6 The Hong Kong University of Science and

Technology Kowloon, Hong Kong www.ust.hk

32 7 Tsinghua University Beijing www.tsinghua.edu.cn33 8 University of Hong Kong Pokfulam, Hong Kong www.hku.hk34 9 Zhejiang University Hangzhou, Zhejiang www.zju.edu.cnНидерланды Корольдігі35 1 Erasmus University Rotterdam Rotterdam www.eur.nl/english/

prospective/36 2 Leiden University Leiden www.leiden.edu37 3 Maastricht University Maastricht www.maastrichtuniversity.nl38 4 University of Amsterdam Amsterdam www.uva.nl39 5 Utrecht University Utrecht www.uu.nl Норвегия Корольдігі40 1 NTNU - Trondheim Norwegian University of

Science and TechnologyTrondheim www.ntnu.no

41 2 University of Bergen Bergen www.uib.no42 3 University of Oslo Oslo www.uio.noМалайзия43 1 Universitiy Malaya Kuala Lumpur www.um.edu.myКорея Республикасы44 1 KAIST - Korea Advanced Institute of Science

and Technology Daejeon www.kaist.edu

45 2 Pohang University of Science And Technology

Pohang www.postech.ac.kr

46 3 Seoul National University Seoul www.snu.ac.kr47 4 Yonsei University Seoul www.yonsei.ac.krСингапур Республикасы48 1 Nanyang Technological University Singapore www.ntu.edu.sg49 2 National University of Singapore Singapore www.nus.eduРесей Федерациясы50 1 Мəскеу автомобиль-жол мемлекеттік

техникалық университетіМəскеу http://www.madi.ru/

51 2 Мəскеу халықаралық қатынастар мемлекеттік институты

Мəскеу www.mgimo.ru

52 3 Мəскеу ұлттық зерттеу құрылыс университеті

Мəскеу http://www.mgsu.ru/

53 4 М.В.Ломоносов атындағы Мəскеу мемлекеттік университеті

Мəскеу www.msu.ru

54 5 К.А.Тимирязев атындағы Ресей мемлекеттік аграрлық университеті - МА-ША

Мəскеу www.timacad.ru

55 6 Мəскеу мемлекеттік байланыс жолдары университеті (МИИТ)

Мəскеу http://miit.ru/

56 7 Н.Э.Бауман атындағы Мəскеу ұлттық зерттеу техникалық университеті

Мəскеу www.bmstu.ru

57 8 Ұлттық зерттеу университеті (МЭИ) Мəскеу http://www.mpei.ru58 9 Ұлттық зерттеу техникалық университеті

МБжҚИМəскеу www.misis.ru

59 10 Ұлттық зерттеу университеті Экономика жоғары мектебі

Мəскеу www.hse.ru

60 11 Ұлттық зерттеу университеті (МАИ) Мəскеу www.mai.ru61 12 Ұлттық зерттеу университеті (МФТИ) Мəскеу www.mipt.ru62 13 «МИФИ» ұлттық зерттеу ядролық

университетіМəскеу http://www.mephi.ru/

63 14 И.М. Сеченов атындағы Мəскеу мемлекеттік медициналық университеті

Мəскеу http://www.mma.ru/mgmu/

64 15 РФ Президенті жанындағы Ресей халық шаруашылығы жəне мемлекеттік қызмет академиясы

Мəскеу http://www.ane.ru/

65 16 И.М.Губкин атындағы Ресей Мұнай жəне газҰлттық зерттеу университеті

Мəскеу www.gubkin.ru

66 17 Ресей халықаралық олимпиада университеті

Мəскеу www.olympicuniversity.ru

67 18 Н.И.Пирогов атындағы Ресей ұлттық зерттеу медициналық университеті

Мəскеу http://rsmu.ru/

68 19 Санкт-Петербург мемлекеттік университеті Санкт-Петербург www.spbu.ru69 20 Санкт-Петербург ұлттық зерттеу

политехникалық университетіСанкт-Петербург www.spbstu.ru

Ұлыбритания жəне Солтүстік Ирландия бірлескен корольдігі70 1 Brunel University London www.brunel.ac.uk71 2 Cardiff University Cardiff www.cardiff.ac.uk72 3 Durham University Durham, Stockton-on-Tees www.dur.ac.uk73 4 Heriot-Watt University Edinburgh www.hw.ac.uk74 5 Imperial College London London www.imperial.ac.uk75 6 King’s College London London www.kcl.ac.uk76 7 Lancaster University Lancaster www.lancaster.ac.uk77 8 Loughborough University Loughborough www.lboro.ac.uk78 9 London School of Economics and Political

Sciences London www.lse.ac.uk

79 10 Newcastle University Newcastle upon Tyne www.ncl.ac.uk80 11 Robert Gordon University Aberdeen www.rgu.ac.uk81 12 Royal Holloway, University of London London www.rhul.ac.uk82 13 The University of York York http://www.york.ac.uk/83 14 The University of Warwick Coventry www.warwick.ac.uk84 15 Queen Mary, University of London London http://www.qmul.ac.uk/85 16 Queen’s University Belfast Belfast www.qub.ac.uk86 17 University of Nottingham Nottingham www.nottingham.ac.uk87 18 University College London London www.ucl.ac.uk88 19 University of Aberdeen Aberdeen www.abdn.ac.uk89 20 University of Bath Bath www.bath.ac.uk 90 21 University of Birmingham Birmingham www.bham.ac.uk91 22 University of Bristol Bristol www.bristol.ac.uk92 23 University of Cambridge Cambridge www.cam.ac.uk93 24 University of Dundee Dundee www.dundee.ac.uk94 25 University of Edinburgh Edinburgh www.ed.ac.uk95 26 University of East Anglia Norwich, Norfolk; London www.uea.ac.uk96 27 University of Essex Colchester, Essex www.essex.ac.uk97 28 University of Exeter Exeter, Penryn www.exeter.ac.uk98 29 University of Glasgow Glasgow www.gla.ac.uk99 30 University of Leeds Leeds www.leeds.ac.uk100 31 University of Leicester Leicester www.le.ac.uk101 32 University of Liverpool Liverpool www.liv.ac.uk102 33 University of Manchester Manchester www.manchester.ac.uk103 34 University of Oxford Oxford www.ox.ac.uk104 35 University of Reading Reading, Berkshire www.reading.ac.uk105 36 University of Sheffi eld Sheffi eld www.shef.ac.uk106 37 University of Southampton Southampton www.soton.ac.uk107 38 University of St. Andrews St. Andrews www.st-andrews.ac.uk108 39 University of Surrey Guildford www.surrey.ac.ukАмерика Құрама Штаттары109 1 Boston University Boston, MA www.bu.edu110 2 Brown University Providence, RI www.brown.edu111 3 California Institute of Technology Pasadena, CA www.caltech.edu112 4 Carnegie Mellon University Pittsburgh, PA www.cmu.edu113 5 Colorado School of Mines Golden,CL www.mines.edu114 6 Columbia University New York City, NY www.columbia.edu115 7 Cornell University Ithaca, NY www.cornell.edu116 8 Duke University Durham, NC www.duke.edu117 9 Emory University Atlanta, GA www.emory.edu118 10 Georgetown University Georgetown, Washington, D.C www.georgetown.edu119 11 Georgia Institute of Technology Atlanta, GA www.gatech.edu120 12 George Washington University Washington, D.C www.gwu.edu121 13 Harvard University Cambridge, MA www.harvard.edu122 14 Indiana University Bloomington, IN www.iub.edu123 15 Massachusetts Institute of Technology Cambridge, MA web.mit.edu124 16 Michigan State University East Lansing, MI www.msu.edu125 17 Monterey Institute of International Studies Monterey, CA http://www.miis.edu/126 18 New York University New York City, NY www.nyu.edu127 19 Northwestern University Evanston and Chicago, IL www.northwestern.edu128 20 Pennsylvania State University University Park, PA www.psu.edu129 21 Princeton University Princeton, NJ www.princeton.edu130 22 Purdue University West Lafayette, IN www.purdue.edu131 23 Rice University Houston, TX www.rice.edu132 24 Stanford University Stanford, CA www.stanford.edu133 25 Syracuse University Syracuse, NY www.syr.edu134 26 The Johns Hopkins University Baltimore, MD www.jhu.edu135 27 The Ohio State University Columbus, OH http://www.osu.edu136 28 Tufts University Medford/Somerville, MA www.tufts.edu137 29 Tulane University New Orleans, LА www.tulane.edu138 30 University of Arizona Tucson, AZ www.arizona.edu139 31 University of California Berkeley, Davis, Irvine, Los

Angeles, Riverside, San Diego, San Francisco, Santa Barbara, Santa Cruz, CA

www.universityofcalifornia.edu

140 32 University of Chicago Hyde Park neighborhood of Chicago, IL

www.uchicago.edu

141 33 University of Colorado at Boulder Boulder, CO www.colorado.edu142 34 University of Florida Gainesville, FL www.ufl .edu143 35 University of Illinois at Urbana-Champaign Urbana, IL www.illinois.edu144 36 University of Miami Coral Gables, FL www.miami.edu145 37 University of Michigan Ann Arbor, MI www.umich.edu146 38 University of Minnesota, Twin-Cities Minneapolis and St. Paul, MN www.umn.edu147 39 University of North Carolina Chapel Hill, NC www.unc.edu148 40 University of Pennsylvania Philadelphia, PA www.upenn.edu149 41 University of Pittsburgh Pittsburgh, PA www.pitt.edu150 42 University of Southern California University Park neighborhood

in Los Angeles, CAwww.usc.edu

151 43 University of Texas at Austin Austin, TX www.utexas.edu152 44 University of Virginia Charlottesville, VA www.virginia.edu153 45 University of Washington Seattle, WA www.washington.edu154 46 University of Wisconsin-Madison Madison, WI www.wisc.edu155 47 Vanderbilt University Nashville, TN www.vanderbilt.edu156 48 Washington University in St. Louis Greater St. Louis, MO www.wustl.edu157 49 Yale University New Haven, CT www.yale.eduГермания Федеративтік Республикасы158 1 Albert-Ludwigs-Universität Freiburg Freiburg im Breisgau www.uni-freiburg.de159 2 Deutsche Hochschule fur

Verwaltungswissenschaften SpeyerSpeyer www.hfv-speyer.de

160 3 Freie Universität Berlin Berlin www.fu-berlin.de161 4 Humboldt-Universität zu Berlin Berlin www.hu-berlin.de162 5 Jacobs University Bremen Bremen http://www.jacobs-university.

de/163 6 Ludwig-Maximilians-Universität München München www.uni-muenchen.de164 7 Johann Wolfgang Goethe-Universität

Frankfurt Am MainFrankfurt Am Main www.uni-frankfurt.de

165 8 Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule Aachen

Aachen www.rwth-aachen.de

166 9 Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg Heidelberg www.uni-heidelberg.de167 10 Technische Universität Bergakademie

FreibergFreiberg http://tu-freiberg.de/

(Соңы 20-бетте).

(Жалғасы. Басы 18-бетте).

(Жалғасы бар).

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің бұйрығы

2013 жылғы 8 ақпан №35 Астана қаласы

«Болашақ» халықаралық стипендиясын іске асырудың

кейбір шаралары туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 11 маусымдағы № 573 қаулысымен бекітілген «Болашақ» халықаралық стипендиясын тағайындау үшін үміткерлерді іріктеу ережесін іске асыру мақсатында бұйырамын:

1. 2013 жылға арналған «Болашақ» халықаралық стипендиясын тағайындау конкурсына қатысу үшін үміткерлерден құжаттар қабылдаудың жəне аталған конкурсты өткізудің төмендегі мерзімдері белгіленсін:

1) құжаттар қабылдау – 2013 жылғы 18 ақпан мен 1 қазан аралығы;2) конкурс өткізу – 2013 жылғы 25 ақпан мен 2014 жылғы 31 қаңтар аралығы.2. Мыналар:1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сəйкес 2013 жылға арналған «Болашақ» халықаралық стипендия-

сын тағайындау конкурсы жеңімпаздарының оқуы, тілдік курстардан өтуі үшін ұсынылатын шетелдік жетекші жоғары оқу орындарының, шетелдік ұйымдардың тізімі;

2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сəйкес 2013 жылға арналған «Болашақ» халықаралық стипендия-сы шеңберінде шетелде оқу үшін мəндес мамандықтар тізбесі бекітілсін.

3. Стратегиялық жоспарлау жəне ақпараттық технологиялар департаменті (Э.М.Төлеков):1) Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде белгіленген тəртіппен осы бұйрықты

мемлекеттік тіркеуді;2) мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін оны бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялау-

ды қамтамасыз етсін.4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Білім жəне ғылым вице-министрі С.Б.Шаяхметовқа

жүктелсін.5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Министрдің міндетін атқарушы С. ШАЯХМЕТОВ.

19. Уəкілетті органның жəне орталықтың жұмысы бағаланатын мемлекеттік қызметтердің сапа жəне тиімділік көрсеткіштерінің нысаналы мəндері Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің тиісті бұйрығымен жыл сайын бекітіледі.

5. Шағымдану тəртібі 20. Уəкілетті органның лауазымды тұлғаларының əрекетіне (əрекетсіздігіне) шағымдану тəртібін

түсіндіруді, сондай-ақ шағым дайындауға жəрдемдесуді 010000, Астана қаласы, Министрліктер үйі (сол жағалау), Орынбор көшесі, № 8, № 14 кіреберіс, 353-кабинет (электрондық поштасының мекен-жайы: tuspekova@eco.gov.kz) мекенжайында орналасқан уəкілетті органның заң қызметінің маманда-ры жүзеге асырады.

Портал жұмысына, сондай-ақ Орталық қызметкерлерінің əрекетіне (əрекетсіздігіне) шағымдану тəртібі туралы ақпаратты call-орталығының (1414) телефоны бойынша алуға болады.

21. Мемлекеттік қызмет көрсету нəтижелерімен келіспеген жағдайда тұтынушы Қазақстан Рес-публикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігіне 010000, Астана қаласы, Министрліктер үйі (сол жағалау), Орынбор көшесі, № 8 үй, № 14 кіреберіс, 459-кабинет (электрондық поштасының мекен-жайы: alieva@eco.gov.kz) мекенжайы бойынша шағым береді.

Жұмыс кестесі: демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, күн сайын сағат 13.00-ден 14.30-ға дейінгі түскі үзіліспен сағат 9.00-ден 18.30-ға дейін.

22. Дөрекі қызмет көрсетілген жағдайда шағым 010000, Астана қаласы, Министрліктер үйі (сол жағалау), Орынбор көшесі, № 8 үй, № 14 кіреберіс, 459-кабинет (электрондық поштасының мекен-жайы: alieva@eco.gov.kz) мекенжайы бойынша уəкілетті орган басшысының атына беріледі.

Жұмыс кестесі: демалыс жəне мереке күндерін қоспағанда, күн сайын сағат 13.00-ден 14.30-ға дейінгі түскі үзіліспен сағат 9.00-ден 18.30-ға дейін.

Порталда call-орталықтың телефон нөмірі бойынша (1414).Орталық қызметкері дөрекі қызмет көрсеткен жағдайда шағым мекенжайлары осы стандартқа

3-қосымшада, сондай-ақ ресми ақпарат көздерінде жəне Орталықтардың үй-жайларында орналасқан стенділерінде көрсетілген Орталықтың немесе «ХҚКО» РМК басшысының атына беріледі.

23. Мемлекеттік қызмет нəтижелерімен келіспеген жағдайда тұтынушы заңнамада белгіленген тəртіппен сотқа жүгінуге құқылы.

24. Шағым осы стандарттың 22-тармағында көрсетілген мекенжай бойынша қағаз тасығышта немесе alieva@eco.gov.kz электрондық поштасының мекенжайында еркін нысанда қабылданады.

25. Қабылданған шағым уəкілетті органның кеңсесінде тіркеледі. Шағымды қабылдаудың раста-масы онда берілген шағымға жауап алу мерзімі мен орны, одан шағымды қарау барысы туралы білуге болатын лауазымды тұлғаның байланыс деректері көрсетілген талонды мемлекеттік қызметті тұтынушыға беру болып табылады.

Мемлекеттік қызметті тұтынушы Орталыққа немесе «ХҚКО» РМК өтініш берген кезде, шағымның тіркелгені оның қабылданғанын растайды (мөртабан, кіріс нөмірі жəне тіркеу нөмірі шағымның екінші нұсқасына немесе шағымға ілеспе хатқа қойылады).

Портал арқылы мемлекеттік қызметті тұтынушының өтінішін қабылдаудың растамасы оның жеткізілгені жəне тіркелгені туралы хабарлама болып табылады.

Бұл ретте, тұтынушыға сондай-ақ өтініштің орындалуы, жауабы немесе қараудан бас тартуы ту-ралы жаңартылған ақпарат қолжетімді.

26. Мемлекеттік қызметті тұтынушы қосымша ақпаратты уəкілетті органның www.ecokomitet.kz интернет-ресурсынан ала алады.

«Орталық» РМК мекенжайы: 010000, Астана қаласы, Республика даңғылы, № 43 үй, телефон: 8 (7172) 94-99-93., интернет-ресурс: www.con.gov.kz.

«Озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізуге, құрамында оз он қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге

рұқсат беру» мемлекеттік қызмет стандартына 1-қосымша

Озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге,

монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге рұқсат беругеӨТІНІМ

__________________________________________________________________(өтініш беруші ұйымның атауы немесе жеке тұлғаның Т.А.Ə.)

____________________________________________________________________________________(өтініш беруші ұйымның заңды мекенжайы немесе жеке тұлғаның тұрғылықты мекенжайы)

байланыс телефондары, факс _________________________________________Озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізу, құрамында озон қабатын

бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеу, монтаждау, оларға қызмет көрсету туралы өтінеді ___________________________________.

Техникалық қызмет көрсетуге тартылған мамандар саны ___________________.Озон қабатын бұзатын заттармен жұмыс істеу бойынша кəсіби даярлаудан өткен мамандар саны

__________________________________________________Қызметі:Компания үшін тəн қызмет түрін көрсетіңіз:Тоңазытқыш жабдықты өндіруТоңазытқыш жабдықты жинау/орнатуСатуТоңазытқыш жабдықты жөндеу жəне оған техникалық қызмет көрсету Басқа да _________________________________________________________

Өтініш берушілер мəліметтердің дұрыстығы үшін толық жауапты болады. Өтінімге мынадай құжаттар қоса беріледі: ____________________________________________________________________________________________________________________________________

Кəсіпорын басшысы____________________ _____________________(жеке қолы) М.О. Т.А.Ə.

Өтінімді тіркеу күні 20 __ жылғы «___» _____________.

«Озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге

рұқсат беру» мемлекеттік қызмет стандартына 2-қосымша

Кесте. Сапа жəне тиімділік көрсеткіштерінің мəніСапа жəне тиімділік көрсеткіштері Көрсеткіштің

нормативтік мəні Көрсеткіштің

кейінгі жылдағынысаналы мəні

Көрсеткіштің есепті жылдағы

ағымдағы мəні 1. Уақтылылығы

1.1. Құжатты тапсыру сəтінен бастап белгіленген мерзімде қызмет көрсету жағдайларының %-ы (үлесі)

2. Сапасы2.1. Қызмет көрсету процесінің сапасына қанағаттанған тұтынушылар %-ы (үлесі)

3. Қолжетімділігі3.1. Қызмет көрсету сапасына жəне олардың тəртібі туралы ақпаратқа қанағаттанған тұтынушылар %-ы (үлесі)

3.2. Ақпаратқа электронды форматта қол жеткізуге болатын қызметтердің %-ы (үлесі)

4. Шағымдану процесі4.1. Шағымдану тəртібіне қанағаттанған тұтынушылардың %-ы (үлесі)

5. Сыпайылығы5.1. Персоналдың сыпайылығына қанағаттанған тұтынушылардың %-ы (үлесі)

«Озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге

рұқсат беру» мемлекеттік қызмет стандартына 3-қосымша

Халыққа қызмет көрсету орталықтары Р/с№

Орталықтардың атауы (филиалдары, бөлімдері, бөлімшелері)

Орналасқан мекенжайы Байланыс дерек тері

«Ақмола облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Ақмола облысы бойынша

ХҚО» РМК филиалыКөкшетау қаласы, Əуезов көшесі, 189 а үй 8 (7162) 40-10-76

8 (7162) 40-10-631) Көкшетау қалалық бөлімі Көкшетау қаласы, Біржан сал көшесі, 42-үй 8 (7162) 25-00-67

8 (7162) 25-06-212) Красный Яр ауылы аудандық

бөліміКөкшетау қаласы, Красный Яр ауылыЛенин көшесі, 65-үй

8 (7162) 40-43-27

3) Ақкөл аудандық бөлімі Ақкөл ауданы, Ақкөл қаласы, Нұрмағамбетов көшесі, 102-үй 8 (71638) 2-09-968 (71638) 2-18-49

4) Аршалы аудандық бөлімі Аршалы ауданы, Аршалы кенті, М. Мəметова көшесі, 19-үй 8 (71644) 2-10-778 (71644) 2-28-288 (71644) 2-10-77

5) Атбасар аудандық бөлімі Атбасар ауданы, Атбасар қаласы, Уəлиханов көшесі, 11-үй 8 (71643) 2-45-94 8 (71643) 4-07-228 (71643) 4-12-58

6) Астрахан аудандық бөлімі Астрахан ауданы, Астраханка ауылы, Əл-Фараби көшесі, 44-үй

8 (71641) 2-35-968 (71641) 2-21-94

7) Бұланды аудандық бөлімі Бұланды ауданы, Макинск қаласы, Сейфуллин көшесі, 18б-үй 8 (71646) 2-37-20 8 (71646) 2-37-81

8) Бурабай аудандық бөлімі Бурабай ауданы, Щуч инск қаласы, Абылай хан көшесі, 28-үй 8 (71636) 4-29-97 8 (71636) 4-28-91

9) Егіндікөл аудандық бөлімі Егіндікөл ауданы, Егіндікөл ауылы, Жеңіс көшесі, 7-үй 8 (71642) 2-12-5710) Ерейментау аудандық бөлімі Ерейментау ауданы, Ерейментау қаласы,

Мұсабаев көшесі, 15-үй8 (71633) 2-44-92

11) Еңбекшілдер аудандық бөлімі Еңбекшілдер ауданы, Степняк қаласы, Сыздықов көшесі, 2а-үй

8 (71639) 2-22-41 8 (71639) 2-22-428 (71639) 2-22-18

12) Есіл аудандық бөлімі Есіл ауданы, Есіл қаласы, Жеңіс көшесі, 56-үй

8 (71647) 2-22-07

13) Жарқайың аудандық бөлімі Жарқайың ауданы, Державинск қаласы, Ғабдуллин көшесі, 104-үй

8 (71648) 9-00-35 8 (71647) 2-22-05

14) Жақсы аудандық бөлімі Жақсы ауданы, Жақсы ауылы, Ленин көшесі, 8-үй 8 (71635) 2-17-10

15) Зеренді аудандық бөлімі Зеренді ауданы, Зеренді ауылы, Мир көшесі, 52-үй 8 (71632) 2-00-74 8 (71632) 2-29-43

16) Қорғалжын аудандық бөлімі Қорғалжын ауданы, Қорғалжын ауылы, Абай көшесі, 44а үй 8 (71637) 2-17-838 (71637)2-20-36

17) Степногор қалалық бөлімі Степногор қаласы, 4 ш/а, 7-үй 8 (71645) 2-00-40 8 (71645) 2-00-30

18) Сандықтау аудандық бөлімі Сандықтау ауданы, Балкашино ауылы, Абылай хан көшесі, 119-үй

8 (71640) 9-26-66

19) Целиноград аудандық бөлімі Целиноград ауданы, Ақмол ауылы, Гагарин көшесі, 15-үй 8 (71651) 3-12-30 8 (71651) 3-11-98

20) Шортанды аудандық бөлімі Шортанды ауданы, Шортанды ауылы, аты аталмаған тұйық көше, 1-үй

8 (71631) 2-17-97

«Ақтөбе облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Ақтөбе облысы бойынша

ХҚО» РМК филиалыАқтөбе қаласы, Тургенев көшесі, 109-үй 8 (7132) 56-57-87

1) Ақтөбе қалалық №1 бөлімі Ақтөбе қаласы, Тургенев көшесі, 109-үй 8 (7132) 57-80-27

2) Қарғалы ауылы (Жилянка) Ақтөбе қаласы, Қарғалы ауданы, Қарғалы ауылы (Жилянка), Сəтбаев көшесі, 10-үй

8 (7132) 98-60-068 (7132) 98-60-05

3) Алға аудандық бөлімі Алға ауданы, Алға қаласы, Киров көшесі, 23-үй

8 (71337) 3-20-798 (71337) 3-10-96

4) Мəртөк аудандық бөлімшесі Мəртөк ауданы, Мəртөк ауылы, Байтұрсынов көшесі, 1 «Б» үй 8 (71331) 22-4-138 (71331) 22-1-14

5) Хромтау аудандық бөлімі Хромтау ауданы, Хромтау қаласы, Абай көшесі, 12-үй 8 (71336) 26-6-338 (71336) 26-6-34

6) Қандыағаш аудандық бөлімі Мұғалжар ауданы, Қандыағаш қаласы, Молодежный ш/а, 47 «Б» үй

8 (71333) 30-2-198 (71333) 30-2-18

7) Ембі аудандық бөлімі Мұғалжар ауданы, Ембі қаласы, Əміров көшесі, 10-үй

8 (71334) 23-9-83

8) Темір аудандық № 8 бөлімі Темір ауданы, Шұбарқұдық кенті, Байғанин көшесі, 15 «А» үй

8 (71346) 23-5-838 (71334) 23-9-87

9) Қобда аудандық бөлімі Қобда ауданы, Қобда ауылы, Нұрымжанов тұйық көшесі, 2-үй 8 (71341) 22-1-478 (71341) 22-1-38

10) Қарғалы аудандық бөлімі Бадамша ауылы

Қарғалы ауданы, Бадамша ауылы, Əйтеке би көшесі, 27-үй

8 (71342) 23-4-648 (71342) 23-4-62

11) Ойыл аудандық бөлімі Ойыл ауданы, Ойыл ауылы, Көкжар көшесі, 64-үй

8 (71332) 21-1-818 (71332) 21-1-82

12) Əйтеке би аудандық № 12 аудандық бөлімі

Əйтеке би ауданы, Комсомол ауылы, Балдырған көшесі, 10-үй

8 (71339) 22-3-738 (71339) 22-3-74

13) Байғанин аудандық бөлімі Байғанин ауданы, Қарауылкелді ауылы, Барақ батыр көшесі, 41 «А» үй

8 (71345) 23-5-868 (71345) 23-5-87

14) Ырғыз аудандық бөлімі Ырғыз ауданы, Ырғыз ауылы, Жангелдин көшесі, 7-үй

8 (71343) 21-8-28

15) Шалқар аудандық бөлімі Шалқар ауданы, Шалқар ауылы, Əйтеке би көшесі, 63-үй

8 (71335) 23-6-108 (71335) 23-6-11

«Алматы облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Алматы облысы бойынша

ХҚО» РМК филиалыТалдықорған қаласы, Тəуелсіздік көшесі, 67 Б үй

8 (7282) 24-15-068 (7282) 24-41-33

1) Ақсу аудандық бөлімі Жансүгіров кенті, Қабанбай батыр көшесі, 20-үй 8 (72832) 2-14-51Қапал бөлімшесі Қапал ауылы, Алпысбаев көшесі, 3-үй 8 (72841) 2-17-60

2) Алакөл аудандық бөлімі Үшарал қаласы, 8 наурыз көшесі, 63-үй 8 (72833) 2-35-468 (72833) 2-35-48

Қабанбай бөлімшесі Қабанбай кенті, Абылайхан көшесі, 237-үй 8 (72837) 4-13-853) Балқаш аудандық бөлімі Бақанас ауылы, Бижанов көшесі, 25 «А» үй 8 (72773) 95-2-22

8 (72773) 9-18-204) Еңбекшіқазақ аудандық бөлімі Есік қаласы, Абай көшесі, 314 А үй 8 (72775) 4-54-70

8 (72775) 4-54-69Шелек бөлімшесі Шелек ауылы, Бижанов көшесі, 100-үй 8 (72775) 2-34-96

8 (72775) 2-34-975) Ескелді аудандық бөлімі Қарабұлақ кенті, Оразбеков көшесі, 52-үй 8 (72836) 3-22-166) Жамбыл аудандық бөлімі Ұзынағаш кенті, Мəжитов көшесі, 1-үй 8 (72770) 2-30-907) Іле аудандық бөлімі Өтеген батыр кенті, Қуат ш/а, Тəуелсіздік көшесі,

25-үй8 (727) 251-74-468 (727) 251-74-47

Боралдай бөлімшесі Боралдай ауылы, Вокзал көшесі, 6 «А» үй 8 (72738) 7-82-42Қараой бөлімшесі Қараой ауылы, Тыңдала көшесі, 9-үй 8 (7275) 24-88-10Ақши бөлімшесі Ақши ауылы, Қонаев көшесі, 29-үй

8) Қарасай аудандық бөлімі Қаскелең қаласы, Жанғозин көшесі, 38-үй 8 (72771) 2-56-868 (72771) 2-56-96

Тау Самалы бөлімшесі Тау Самалы кенті, Рысқұлов көшесі, 129-үй

8 (727) 391-38-58

Шамалған бөлімшесі Шамалған станциясы, Қонаев көшесі, 1 «В» үй

8 (7272) 93-66-33

9) Қаратал аудандық бөлімі Үштөбе қаласы, Абылай хан көшесі, 22-үй 8 (72834) 2-02-07 8 (72834) 2-20-92

10) Кербұлақ аудандық бөлімі Сарыөзек қаласы, Момышұлы көшесі, нөмірсіз

8 (72840) 3-25-88

Қоғалы бөлімшесі Қоғалы кенті, Желтоқсан көшесі, 45-үй 8 (72842) 9-10-5911) Көксу аудандық бөлімі Балпық би кенті, Измайлов көшесі, 10-үй 8 (72838) 2-16-19

8 (72838) 2-16-18 12) Қапшағай қалалық бөлімі Қапшағай қаласы, Қонаев көшесі, 41-үй 8 (72772) 4-79-61

8 (72772) 4-79-60Шеңгелді бөлімшесі Шеңгелді ауылы, Сейфуллин көшесі, 34-үй 8 (72772) 7-11-94

13) Сарқант аудандық бөлімі Сарқант қаласы, Жамбыл көшесі, нөмірсіз 8 (72839) 2-35-80 8 (72839) 2-37-14

Лепсі бөлімшесі Лепсі станциясы, Төлебаев көшесі, 1-үй 8 (72843) 2-10-1614) Райымбек аудандық бөлімі Кеген ауылы, Момышұлы көшесі 8 (72777) 2-20-84

8 (72777) 2-20-82 8 (72777) 2-18-78

Нарынқол бөлімшесі Нарынқол ауылы, Райымбек көшесі, нөмірсіз 8 (72779) 2-11-6515) Панфилов аудандық бөлімі Жаркент қаласы, Головацкий көшесі, нөмірсіз 8 (72831) 5-51-1116) Талғар аудандық бөлімі Талғар қаласы, Лермонтов көшесі, 53 «А» үй 8 (727) 388-11-30

8 (72774) 2-21-43 8 (72774) 2-21-33

Нұра бөлімшесі Нұра ауылы, Школьная көшесі, 10-үй 8 (72774) 5-80-6217) Талдықорған қалалық бөлімі Талдықорған қаласы,

Тəуелсіздік көшесі, 67 Б8 (7282) 24-49-758 (7282) 24-40-43

18) Текелі қалалық бөлімі Текелі қаласы, Октябрь көшесі, 7-үй 8 (72835) 4-35-38 8 (72835) 4-35-18

19) Ұйғыр аудандық бөлімі Шонжы ауылы, Қасымбеков көшесі, 35-үй 8 (72778) 2-43-35 8 (72778) 2-43-31 8 (72778) 2-43-32

«Атырау облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Атырау облысы бойынша

ХҚО» РМК филиалыАтырау қаласы, Сəтбаев даңғылы, 23-үй 8 (7122) 21-34-67

1) Облыстық бөлім Атырау қаласы, Сəтбаев даңғылы, 23-үй 8 (7122) 21-29-422) № 1 қалалық бөлімі Атырау қаласы, Баймұқанов көшесі, 16 а үй 8 (7122) 35-75-05

8 (7122) 35-75-303) № 2 қалалық бөлімі Атырау қаласы, Балықшы, Байжігітов көшесі, 80 а үй 8 (7122) 24-34-90

8 (7122) 24-37-894) Индер аудандық бөлімі Атырау облысы, Индер ауданы, Индербор кенті, Меңдіғалиев

көшесі, 30-үй8 (71234) 2-12-968 (71234) 2-18-38

5) Махамбет аудандық бөлімі Махамбет ауданы, Махамбет ауылы, Абай көшесі, 10-үй 8 (71236) 2-24-968 (71236) 2-15-25

6) Қызылқоға аудандық бөлімі Қызылқоға ауданы, Миялы ауылы, Абай көшесі, 1-үй 8 (71238) 2-20-468 (71238) 2-20-27

7) Жылыой аудандық бөлімі Жылыой ауданы, Құлсары қаласы, Бейбітшілік көшесі, 8-үй 8 (71237) 5-03-548 (71237) 5-01-28

8) Құрманғазы аудандық бөлімі Құрманғазы ауданы, Ганюшкино ауылы, Есболаев көшесі, 66 а үй

8 (71233) 2-05-138 (71233) 2-07-14

9) Мақат аудандық бөлімі Мақат ауданы, Мақат ауылы, Орталық көшесі, 2-үй 8 (71239) 3-22-978 (71239) 3-22-96

10) Исатай аудандық бөлімі Исатай ауданы, Аққыстау ауылы, Егеменді Қазақстан көшесі, 9-үй

8 (71231) 2-16-708 (71231) 2-16-69

«Шығыс Қазақстан облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Шығыс Қазақстан облысы

бойынша ХҚО» РМК филиалы

Өскемен қаласы, Белинский көшесі, 37 а үй 8 (7232) 78-42-368 (7232) 28-94-67

1) Өскемен қалалық №1 бөлімі

Өскемен қаласы, Сəтбаев даңғылы, 20/1-үй 8 (7232) 60-39-22

2) Өскемен қалалық № 2 бөлімі Өскемен қаласы, Қазақстан көшесі, 99/1-үй 8 (7232) 57-83-888 (7232) 22-81-37

3) Глубоков аудандық бөлімі Глубоков ауданы, Глубокое кенті, Попович көшесі, 22-үй 8 (72331) 2-23-354) Зайсан қалалық бөлімі Зайсан ауданы, Зайсан қаласы,

Жангелдин көшесі, 52 а үй8 (72340) 2-67-81

5) Зырянов аудандық бөлімі Зырянов ауданы, Зырянов қаласы, Стаханов көшесі, 39-үй

8 (72335) 6-02-39

6) Қатонқарағай аудандық бөлімі Қатонқарағай ауданы, Үлкен Нарын ауылы, Абылай хан көшесі, 96-үй

8 (72341) 2-23-60

7) Күршім аудандық бөлімі Күршім ауданы, Күршім ауылы, Б. Момышұлы көшесі, 77-үй 8 (72339) 2-13-108) Риддер аудандық бөлімі Риддер қаласы, Семей көшесі, 12-үй 8 (72336) 4-62-629) Тарбағатай аудандық бөлімі Тарбағатай ауданы, Ақсуат ауылы, Абылай хан көшесі, 23-үй 8 (72346) 2-24-9610) Ұлан аудандық бөлімі Ұлан ауданы, Молодежный кенті, 9-үй 8 (72338) 2-78-9611) Шемонаиха қалалық бөлімі Шемонаиха ауданы, Шемонаиха қаласы, 3 ш/а, 12-үй 8 (72332) 3-41-0012) Семей қалалық

№1 бөлімі Семей қаласы, 408 квартал, 21-үй 8 (7222) 33-57-97

8 (7222) 33-55-9313) Семей қалалық

№2 бөлімі Семей қаласы, Найманбаев көшесі, 161 А үй 8 (7222) 52-69-29

14) Абай аудандық бөлімі Абай ауданы, Қарауыл ауылы, Құнанбаев көшесі, 12-үй 8 (72252) 2-22-6415) Аягөз қалалық бөлімі Аягөз ауданы, Аягөз қаласы,

Дүйсенов көшесі, 84-үй8 (72237) 5-24-32

16) Бесқарағай аудандық бөлімі Бесқарағай ауданы, Бесқарағай ауылы, Пушкин көшесі, 2 А үй 8 (72236) 9-06-3017) Бородулиха аудандық бөлімі Бородулиха ауданы, Бородулиха ауылы, Молодежная көшесі,

25-үй 8 (72351) 2-20-48

18) Жарма аудандық бөлімі Жарма ауданы, Қалбатау ауылы, Достық көшесі, 98 -үй

8 (72347) 6-54-00

19) Курчатов аудандық бөлімі Курчатов ауданы, Курчатов қаласы, Абай көшесі, 12-үй 8 (72251) 2-21-6620) Көкпекті аудандық бөлімі Көкпекті ауданы, Көкпекті ауылы, Шериаздан көшесі, 38-үй 8 (72348) 2-21-7121) Үржар аудандық бөлімі Үржар ауданы, Үржар ауылы, Абылай хан көшесі, 116-үй 8 (72230) 2-19-85

«Жамбыл облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Жамбыл облысы бойынша

ХҚО» РМК филиалыТараз қаласы, Абай даңғылы, 232-үй

8 (7262) 56-90-018 (7262) 46-00-28

1) Тараз қалалық бөлімі Тараз қаласы, Қ.Қойгелді көшесі, 158 «а» үй 8 (7262) 43-84-212) № 1 бөлім Тараз қаласы, Сəтбаев көшесі, 1 «б» үй 8 (7262) 56-90-273) № 2 бөлім Тараз қаласы, Талас ш/а,

2-үй8 (72622) 6-17-78

4) № 3 бөлім Тараз қаласы, Абай даңғылы, 232-үй 8 (7262) 56-90-045) Байзақ аудандық бөлімі Сарыкемер ауылы, Медеуов көшесі, 33-үй 8 (72637) 2-28-04

6) Жамбыл аудандық бөлімі Аса ауылы, Абай көшесі, 127-үй 8 (72633) 2-11-99

7) Жуалы аудандық бөлімі Б.Момышұлы ауылы, Сауранбекұлы көшесі, 49-үй

8 (72635) 5-02-46

8) Қордай аудандық бөлімі Қордай ауылы, Домалақ ана көшесі, 215 -үй 8 (72636) 2-13-529) Мерке аудандық бөлімі Мерке ауылы, Исмаилов көшесі, 232-үй 8 (72632) 4-42-54

10) Мойынқұм аудандық бөлімі Мойынқұм ауылы, Рысқұлбеков көшесі, 215-үй

8 (72642) 2-47-93

11) Сарысу аудандық бөлімі Жаңатас қаласы, Жібек жолы көшесі, 1

8 (72634) 6-33-00

12) Талас аудандық бөлімі Қаратау қаласы, Молдағұлов көшесі, 51-үй

8 (72644) 6-33-93

13) Т. Рысқұлбеков аудандық бөлімі

Құлан ауылы, Жібек жолы көшесі, 71-үй 8 (72631) 2-18-10

14) Шу аудандық бөлімі Шу қаласы, Автобаза көшесі, 1-үй 8 (72643) 2-17-9715) Гродеково ауылдық бөлімі Гродеково ауылы,

Бейбітшілік көшесі, 88-үй8 (72633) 3-16-768 (7262) 51-23-24

«Батыс Қазақстан облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Батыс Қазақстан облысы

бойынша ХҚО» РМК филиалы

Орал қаласы, Жамбыл көшесі, 81/2-үй 8 (7112) 23-68-818 (7112) 28-25-278 (7112) 28-29-14

1) Ақжайық аудандық бөлімі Ақжайық ауданы, Чапаев ауылы, Ақжайық тұйық көшесі, 2-үй

8-711-36-92-580

2) Бөкей ордасы аудандық бөлімі Бөкей ордасы ауданы, Сайхин ауылы, Берғалиев көшесі, 1-үй 8-711-40-21-8478-711-40-21-835

3) Бөрілі аудандық бөлімі Бөрілі ауданы, Ақсай ауылы, Темір жол көшесі, 121 А үй

8-711-33- 35-5508-711-33-36-778

4) Жаңақала аудандық бөлімі Жаңақала ауданы, Жаңақала ауылы, Халықтар достығы көшесі, 63А үй

8-711-41-22-4038-711-41-22-404

5) Жəнібек аудандық бөлімі Жəнібек ауданы, Жəнібек ауылы, Иманов көшесі, 79-үй

8-711-35-22-425

6) Зеленов аудандық бөлімі Зеленов ауданы, Переметное ауылы, Гагарин көшесі, 69 Б үй

8-711-30-23-6148-711-30-23-616

7) Қазталов аудандық бөлімі Қазталов ауданы, Қазталовка ауылы, Лұқманов көшесі, 22 А үй

8-711-44-32-2048-711-44-32-205

8) Қаратөбе аудандық бөлімі Қаратөбе ауданы, Қаратөбе ауылы, Құрманғалиев көшесі, 23/1 үй

8-711-45-31-8008-711-45-31-463

9) Сырым аудандық бөлімі Сырым ауданы, Жымпиты ауылы, Қазақстан көшесі, 11/2 -үй

8-711-34-31-4468-711-34-31-447

10) Тасқала аудандық бөлімі Тасқала ауданы, Тасқала ауылы, Вокзал көшесі, 6-үй

8-711-39-22-3988-711-39-21-979

11) Теректі аудандық бөлімі Теректі ауданы, Федоровка ауылы, Юбилейная көшесі, 24-үй

8-711-32-23-3788-711-32-23-379

12) Шыңғырлау аудандық бөлімі Шыңғырлау ауданы, Шыңғырлау ауылы, Тайманов көшесі, 95-үй

8-711-37-33-3118-711-37-34-420

13) Қазталов аудандық бөлімі Қазталов ауданы, Жалпақтал ауылы, С.Датұлы көшесі, 23-үй

8-711-38-21-0448-711-38-21-045

14) Дарьинское ауылдық округі бөлімі

Зеленов ауданы, Дарьинское ауылы, Балдырған көшесі, 27/1-үй

8-711-31-24-0808-711-31-24-082

15) Ақжайық ауданының Тайпақ ауылдық округі бөлімі

Ақжайық ауданы, Тайпақ ауылы, Шемякин көшесі, 13-үй

8-711-42-21-884

16) Теректі ауданы Ақжайық ауылдық округі бөлімі

БҚО, Теректі ауданы, Ақжайық ауылы, Ақжайық көшесі, 5-үй

8-711-43-91-316

«Қарағанды облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Қарағанды облысы бойынша

ХҚО» РМК филиалы Қарағанды қаласы, Чкалов көшесі, 7-үй 8 (7212) 41-63-10

1) Қарағанды қалалық № 1 бөлім

Қарағанды қаласы, Ержанов көшесі, 47/3-үй 8 (7212) 33-13-10

2) Қарағанды қалалық № 2 бөлім

Қарағанды қаласы, Чкалов көшесі, 7-үй 8 (7212) 41-03-92

3) Қарағанды қалалық № 3 бөлім

Қарағанды қаласы, Мұқанов көшесі, 5-үй 8 (7212) 77-26-57

4) Қарағанды қалалық № 4 бөлім

Қарағанды қаласы, Архитектурная көшесі, 8-үй

8 (7212) 45-71-01

5) Қарағанды қалалық № 5 бөлім

Қарағанды қаласы, 21 ш/а, 6/7-үй 8 (7212) 32-92-51

6) Қарағанды қалалық № 6 бөлім

Қарағанды қаласы, Серов көшесі, 73-үй 8 (7212) 93-16-94

7) Теміртау қалалық № 1 бөлім

Теміртау қаласы, Блюхер көшесі, 23-үй 8 (7213) 44-67-45

8) Теміртау қалалық№ 2 бөлім

Теміртау қаласы, Республика даңғылы, 128-үй

8 (7213) 99-79-96

9) Абай аудандық № 1 бөлім

Абай қаласы, Абай көшесі, 54-үй 8 (72131) 4-77-07

10) Абай аудандық №2 бөлім

Абай қаласы, Топар кенті, Қазыбек би көшесі, 3 -үй

8 (72153) 3-04-46

11) Саран қалалық бөлімі Саран қаласы, Жамбыл көшесі, 85-үй 8 (72137) 4-25-2612) Шахтинск қаласы

№ 1 бөлімШахтинск қаласы, А. Құнанбаев даңғылы, 65 Б үй 8 (72156) 5-21-25

13) Шахтинск қаласы № 2 бөлім

Шахтинск қаласы, Шахан Квартал ауылы, квартал 10/16, 16-үй

8 (72156) 3-20-99

14) Осакаров аудандық № 1 бөлім

Осакаров ауылы, Пристационная көшесі,12-үй

8 (72149) 4-32-62

15) Осакаров аудандық № 2 бөлім

Осакаров ауданы, Молодежный кенті, Абай көшесі, 13-үй 8 (72148) 2-22-46

16) Сəтбаев қалалық бөлімі Сəтбаев қаласы, Сəтбаев даңғылы, 111-үй 8 (71063) 4-03-4717) Балқаш қалалық бөлімі Балқаш қаласы, Бөкейхан көшесі, 20 а үй 8 (71036) 6-83-3718) Шет аудандық бөлімі Ақсу-Аюлы ауылы, Жапақов көшесі, 23/1-үй,

Ағадыр кенті, Тəуелсіз Қазақстан көшесі, 4-үй8 (71031) 2-21-88

19) Жезқазған қалалық бөлімі Жезқазған қаласы, Б.Момышұлы көшесі, 9 -үй

8 (7102) 73-81-09

20) Жаңаарқа аудандық бөлімі Жаңаарқа ауданы, Атасу кенті, А.Оспанов көшесі, 40-үй

8 (71030) 2-69-09

21) Қаражал қалалық бөлімі Қаражал қаласы, Ленин көшесі, 18-үй 8 (71032) 2-70-2122) Приозерск қалалық бөлімі Приозерск қаласы, Балқаш көшесі, 7-үй 8 (71039)5-27-3723) Бұхар жырау аудандық №1

бөлімі Бұхар жырау ауданы, Ботақара кенті, Абылай хан көшесі, 37-үй

8 (72154) 2-23-73

24) Бұхар жырау аудандық № 2 бөлімі

Бұхар жырау ауданы, Бейбітшілік көшесі, 24-үй

8 (72138) 3-15-62

25) Ақтоғай аудандық № 1 бөлім

Ақтоғай кенті, Бөкейхан көшесі, 10-үй

8 (71037) 2-11-05

26) Ақтоғай аудандық № 2 бөлім

Сарышаған кенті, Абай көшесі, 12-үй 8 (71038) 22-3-39

27) Нұра аудандық бөлімі Киевка ауылы, Сүлейменовтер көшесі, 2-үй

8 (721-44)2-11-11

28) Ұлытау аудандық бөлімі Ұлытау ауданы, Ұлытау ауылы, Амангелді көшесі, 29 а үй

8 (71035) 2-13-06

29) Қарқаралы аудандық бөлімі Қарқаралы қаласы, Əубəкіров көшесі, 21-үй 8 (72146) 3-17-03«Қостанай облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы

1 «Қостанай облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы

Қостанай қаласы, Таран көшесі, 114-үй 8 (7142) 53-44-848 (7142) 53-25-56

1) Қостанай қалалық бөлімі Қостанай қаласы, Гашек көшесі, 14-үй 8 (7142) 26-45-512) Алтынсарин аудандық бөлімі Алтынсарин ауданы,

Силантьевка ауылы, Ленин көшесі, 51-үй8 (71445) 21-5-288 (71445) 21-5-29

3) Амангелді аудандық бөлімі Амангелді ауданы, Амангелді ауылы, Майлин көшесі, 27/7-үй

8 (71440) 21-2-558 (71440) 21-2-69

4) Арқалық қалалық бөлімі Қостанай облысы, Арқалық қаласы, Абай көшесі, 62-үй 8 (71430) 75-6-878 (71430) 75-6-86

5) Əулиекөл аудандық бөлімі Қостанай облысы, Əулиекөл ауылы, Ленин көшесі, 32-үй 8 (71453) 21-8-318 (71453) 21-9-02

6) Денисов аудандық бөлімі Денисов ауданы, Денисов ауылы, Советская көшесі, 13-үй 8 (71434) 22-0-308 (71434) 92-7-16

7) Жангелдин аудандық бөлімі Жангелдіин ауданы, Тоғай ауылы, 8 наурыз көшесі, 37-үй

8 (71439) 22-0-058 (71439) 21-5-85

8) Жітіқара аудандық бөлімі Жітіқара ауданы, Жітіқара қаласы, Ленин көшесі, 108-үй

8 (71435) 28-2-838 (71435) 28-2-00

9) Қамысты аудандық бөлімі Қамысты ауданы, Қамысты ауылы, Ержанов көшесі, 66-үй

8 (71437) 22-2-768 (71437) 22-2-75

10) Қарабалық аудандық бөлімі Қарабалық ауданы, Қарабалық кенті, Космонавттар көшесі, 16-үй

8 (71441) 32-9-618 (71441) 32-5-02

11) Қарасу аудандық бөлімі Қарасу ауданы, Қарасу ауылы, Комсомольская көшесі, 24-үй 8 (71452) 22-1-478 (71452) 21-9-69

12) Лисаковск қалалық бөлімі Лисаковск қаласы, 4 ш/а, 25-үй

8 (71433) 32-0-908 (71433) 35-3-89

13) Меңдіқара аудандық бөлімі Меңдіқара ауданы, Боровское ауылы, Королев көшесі, 4 А үй

8 (71443) 22-4-60

14) Науырзым аудандық бөлімі Науырзым ауданы, Қараменді кенті, Шақшақ Жəнібек көшесі, 5-үй

8 (71454) 21-0-538 (71454) 21-0-15

15) Рудный қалалық № 1 бөлім

Рудный қаласы, Космонавт көшесі, 12-үй

8 (71431) 49-8-02

16) Рудный қалалық № 2 бөлім

Рудный қаласы, Корчагин көшесі, 76-үй 8 (71431) 90-0-388 (71431) 98-9-47

17) Сарыкөл аудандық бөлімі Сарыкөл ауданы, Сарыкөл ауылы, Ленин көшесі, 104-үй 8 (71451) 21-3-218 (71451) 21-2-09

18) Таранов аудандық бөлімі Таранов ауданы, Таранов ауылы, Калинин көшесі, 93-үй

8 (71436) 36-5-898 (71436) 37-4-52

19) Ұзынкөл аудандық бөлімі Ұзынкөл ауданы, Ұзынкөл ауылы, Абай көшесі, 79-үй 8 (71444) 21-5-678 (71444) 21-1-62

20) Федоров аудандық бөлімі Федоров ауданы, Федоров ауылы, Красноармейская көшесі, 56-үй

8 (71442) 22-5-188 (71442) 23-2-83

21) Қостанай аудандық бөлімі Қостанай облысы, Затобол кенті, Калинин көшесі, 53-үй 8 (71455) 24-3-158 (71455) 24-3-16

«Қызылорда облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Қызылорда облысы бойынша

ХҚО» РМК Қызылорда қаласы, Ғ.Мұратбаев көшесі, 2 Е үй

8 (7242) 23-07-16

1) № 1 қалалық бөлім Қызылорда қаласы, Тасбөгет ауылы, Амангелді көшесі, нөмірсіз

8 (7242) 21-66-64

2) № 2 қалалық бөлім Қызылорда қаласы, Жанқожа батыр көшесі, 82-үй 8 (7242) 25-60-573) № 3 қалалық бөлім Қызылорда қаласы, Шұғыла ш/а, 45-үй 8 (7242) 24-86-114) № 4 қалалық бөлім Қызылорда қаласы,

Ақмешіт ш/а, 1 б үй8 (7242) 22-48-27

5) Байқоңыр қалалық бөлімі Байқоңыр қаласы, Максимов көшесі, 17 а үй 8 (3362) 27-54-816) Арал аудандық бөлімі Арал қаласы, Қарасақал көшесі, нөмірсіз 8 (72433) 25-0-027) Қазалы аудандық бөлімі Қазалы қаласы, Жанқожа батыр көшесі, нөмірсіз 8 (72438) 26-1-278) Қармақшы аудандық бөлімі Қармақшы ауданы, Жосалы кенті, Абай көшесі, нөмірсіз 8 (72437) 2-11-629) Жалағаш аудандық бөлімі Жалағаш ауданы, Жалағаш кенті, Желтоқсан көшесі, нөмірсіз 8 (72431) 32-3-0310) Сырдария аудандық бөлімі Сырдария ауданы, Тереңөзек кенті,

Амангелді көшесі, 55 «а» үй8 (72436) 2-29-00

11) Шиелі аудандық бөлімі Шиелі ауданы, Шиелі кенті, Рысқұлов көшесі, нөмірсіз 8 (72432) 4-15-5912) Жаңақорған аудандық бөлімі Жаңақорған ауданы,

Жаңақорған кенті, Сығанақ көшесі, нөмірсіз8 (72435) 21-4-51

«Маңғыстау облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Маңғыстау облысы бойынша

ХҚО» РМК филиалыАқтау қаласы, 15 ш/а, 67 б үй

8 (7292) 42-23-118 (7292) 42-23-12

1) Ақтау қалалық № 1 бөлім

Ақтау қаласы, 15 ш/а, 67 б үй

8 (7292) 42-23-17

2) Жаңаөзен қалалық № 2 бөлім

Жаңаөзен қаласы, Өркен ш/а, Оқушылардың шығармашылық үйі

8 (72934) 5-03-90

3) Мұнайлы аудандық № 3 бөлім

Мұнайлы ауданы, Маңғыстау ауылы, Қоғамдық ұйымдар ғимараты

8 (7292) 46-56-83

4) Бейнеу аудандық № 4 бөлім

Бейнеу ауылы, Қосай ата көшесі, Жастар орталығы ғимараты

8 (72932) 2-55-35

Бейнеу ауданы Боранқұл ауылдық № 9 бөлімше

Боранқұл ауылы, 7 ауыл, «Боранқұл мəдениет» ММ ғимараты

8 (72932) 3-16-95

5) Маңғыстау аудандық № 5 бөлім

Шетпе ауылы, Орталық көшесі, 5-үй, Қазпошта ғимараты 8 (72931) 22-0-79

6) Қарақия аудандық № 6 бөлім

Құрық ауылы, Уəлиханов көшесі, 15-үй 8 (72937) 22-2-10

7) Түпқараған аудандық № 7 бөлім

Форт-Шевченко қаласы, Маяулыз көшесі, 6 д үй

8 (72938) 2-30-38

Түпқараған ауданы Ақшүкір № 10 бөлімшесі

Ақшүкір ауылы, «Жайлау» ЖШС ғимараты, Үштерек көшесі, 5-үй

8 (72938)33-28-44

8) Жетібай аудандық № 8 бөлім

Жетібай ауылы, Жаңа құрылыс көшесі,10 -үй

8 (72935) 26-9-33

«Павлодар облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Павлодар облысы бойынша

ХҚО» РМК филиалыПавлодар қаласы, Павлов көшесі, 48-үй 8 (7182) 33-47-35

8 (7182) 70-42-011) Павлодар қалалық бөлімі Павлодар қаласы, Кутузов көшесі, 204-үй 8 (7182) 34-59-04

8 (8182) 34-59-052) Павлодар қалалық

№ 1 бөлім Павлодар қаласы, Исинəлиев көшесі, 24-үй 8 (7182) 32-04-67

8 (7182) 70-42-093) Павлодар аудандық бөлімі Павлодар қаласы, Толстой көшесі, 10-үй 8 (7182) 62-92-29

8 (7182) 32-26-834) Екібастұз қалалық бөлімі Екібастұз қаласы, Мəшһүр-Жүсіп көшесі, 92/2-үй 8 (7187) 77-66-93

8 (7182) 70-42-275) Ақсу қалалық бөлімі Ақсу қаласы, Ленин көшесі, 10-үй 8 (7183) 76-90-60

8 (7183) 76-91-776) Ақтоғай аудандық бөлімі Ақтоғай ауылы, Абай көшесі, 72-үй 8 (71841) 2-21-667) Баянауыл аудандық бөлімі Баянауыл ауылы, Сəтбаев көшесі, 49-үй 8 (71840) 9-23-65

8 (71840) 9-23-618) Железинка аудандық бөлімі Железинка ауылы,

Торайғыров көшесі, 58-үй8 (71831) 2-25-86

9) Шарбақты аудандық бөлімі Шарбақты ауылы, В.Чайко көшесі, 45-үй 8 (71836) 2-34-438 (71836) 2-33-37

10) Қашыр аудандық бөлімі Тереңкөл ауылы, Тургенов көшесі, 85-үй 8 (71833) 2-24-79

11) Лебяжі аудандық бөлімі Аққу ауылы, Тəшімов көшесі, 114-үй

8 (71839) 2-11-07

12) Ертіс аудандық бөлімі Ертіс ауылы, Иса Байзақов көшесі, 14-үй 8(71832)22-91-128(71832)22-91-11

13) Май аудандық бөлімі Май ауылы, Сейфуллин көшесі, 13-үй 8 (71838) 9-21-4414) Успенский аудандық бөлімі Успенка ауылы,

Тəуелсіздікке 10 жыл көшесі8 (71834) 9-18-408 (71834) 9-12-51

«Солтүстік Қазақстан облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы1. «Солтүстік Қазақстан облысы

бойынша ХҚО» РМК филиалы

Петропавл қаласы, Əуезов көшесі, 157-үй 8 (7152) 33-12-57

1) Қалалық бөлім Петропавл қаласы, Қазақстан Конституциясы көшесі, 2-үй 8 (7152) 33-02-262) Айыртау аудандық бөлімі Саумалкөл ауылы,

Д.Сыздықов көшесі, 4-үй8 (71533) 2-01-84

3) Ақжар аудандық бөлімі Талшық ауылы, Жеңіс көшесі, 67-үй 8 (71546) 2-21-084) Аққайың аудандық бөлімі Смирнов ауылы, Еңбек көшесі, 11-үй 8 (71532) 2-25-865) Есіл аудандық бөлімі Явленка ауылы, Ленин көшесі, 6-үй 8 (71543) 2-20-036) Жамбыл аудандық бөлімі Пресновка ауылы, Горький тұйық көшесі, 10 Г үй 8 (71544) 2-29-167) Ғ. Мүсірепов аудандық бөлімі Новоишииское ауылы, Ленин көшесі, 7-үй 8 (71535) 2-22-198) Қызылжар аудандық бөлімі Бескөл ауылы, Институт көшесі, 1 А үй 8 (71538) 2-17-469) М. Жұмабаев аудандық

бөлімі Булаев қаласы, Юбилейная көшесі, 62-үй 8 (71531) 2-03-76

10) Мамлют аудандық бөлімі Мамлютка қаласы, С.Мұқанов көшесі, 11-үй

8 (71541) 2-27-48

11) Тайынша аудандық бөлімі Тайынша қаласы, Қазақстан Конституциясы көшесі, 208-үй

8 (71536) 2-36-03

12) Тимирязев аудандық бөлімі Тимирязев ауылы, Уəлиханов көшесі, 17-үй

8 (71537) 2-03-02

13) Уəлиханов аудандық бөлімі Кішкенекөл ауылы, Уəлиханов көшесі, 80-үй

8 (71542) 2-28-11

14) Шал ақын аудандық бөлімі Сергеевка қаласы, Желтоқсан көшесі, 31-үй

8 (71534) 2-73-90

«Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша ХҚО» РМК филиалы 1. «Оңтүстік Қазақстан облысы

бойынша ХҚО» РМК филиалы

Шымкент қаласы, Мəделі Қожа көшесі, нөмірсіз

8 (7252) 30-06-798 (7252) 21-09-00

1) Шымкент қалалық№ 1 бөлім

Шымкент қаласы, Мəделі Қожа көшесі, нөмірсіз

8 (7252) 30-06-798 (7252) 99-72-76

2) Шымкент қалалық№ 2 бөлім

Шымкент қаласы,Мəделі Қожа көшесі, нөмірсіз

8 (7252) 99-72-31

3) Шымкент қалалық№ 3 бөлім

Шымкент қаласы, Оспанов көшесі, 61-үй 8 (7252) 30-01-35

4) Шымкент қалалық№ 4 бөлім

Шымкент қаласы, Сайрам көшесі 8 (7252) 52-50-84

5) Шымкент қалалық№ 1 бөлім

Шымкент қаласы, Республика көшесі, 15-үй

8 (7252) 56-52-84

6) Арыс қалалық бөлімі Арыс қаласы, Ергөбек көшесі, нөмірсіз 8 (72540) 2-31-187) Бəйдібек аудандық бөлімі Шаян ауылы, Мыңбұлақ көшесі, нөмірсіз 8 (72548) 21-4438) Кентау қалалық бөлімі Кентау қаласы, Абылай хан көшесі, 10-үй 8 (72536) 36-4569) Қазығұрт аудандық бөлімі Қазығұрт ауылы, Қонаев көшесі, нөмірсіз 8 (72539) 22-757

10) Мақтаарал аудандық бөлімі Жетісай қаласы, Жайшыбеков көшесі, нөмірсіз

8 (72534) 61-343

11) Отырар аудандық бөлімі Шəуілдір ауылы, Жібек жолы даңғылы, нөмірсіз

8 (72544) 22-616

12) Ордабасы аудандық бөлімі Темірлан ауылы, Қажымұқан көшесі, нөмірсіз 8 (72530) 22-67013) Түркістан қалалық бөлімі Түркістан қаласы, Тілеулі мыңбасы көшесі, нөмірсіз 8 (72533) 4167914) Төле би аудандық бөлімі Леңгір қаласы, Төле би көшесі, нөмірсіз 8 (72547) 61-90-5615) Түлкібас аудандық бөлімі Түлкібас ауылы, Т. Рысқұлов көшесі, 189-үй 8 (72538) 52-70916) Сайрам аудандық бөлімі Ақсукент ауылы, Қыстаубаев көшесі, нөмірсіз 8 (72531) 77-079 17) Созақ аудандық бөлімі Шолаққорған ауылы, Қожанов көшесі, нөмірсіз 8 (72546) 43-32918) Сарыағаш аудандық бөлімі Сарыағаш ауылы, Шораұлы көшесі, нөмірсіз 8 (72537) 27-02019) Абай ауылдық бөлімі Абай ауылы, А.Жылқышиев көшесі, нөмірсіз 8 (72532) 31-62920) Шардара аудандық бөлімі Шардара қаласы, Шардара тұйық көшесі, нөмірсіз 8 (72535) 21-583

«Алматы қаласы бойынша ХҚО» РМК филиалы 1. «Алматы қаласы бойынша

ХҚО» РМК филиалыАлматы қаласы, Жандосов көшесі, 51-үй 8 (727) 247-16-28

1) Əуезов аудандық бөлімі Алматы қаласы, Жандосов көшесі, 51-үй 8 (727) 247-16-272) Алмалы аудандық бөлімі Алматы қаласы,

Бөгенбай батыр көшесі, 2218 (727) 378-09-09

3) Алатау аудандық бөлімі Алматы қаласы, Шаңырақ-2 ш/а, Жанқожа батыр көшесі, 24 8 (727) 395-36-104) Бостандық аудандық бөлімі Алматы қаласы, Алмагүл ш/а, 9 а үй 8 (727) 396-37-005) Жетісу аудандық бөлімі Алматы қаласы, Төле би көшесі, 155-үй 8 (727) 330-72-436) Медеу аудандық бөлімі Алматы қаласы, Марков көшесі, 44-үй 8 (727) 239-65-527) Түркісіб аудандық бөлімі Алматы қаласы, Рихард Зорге көшесі, 9-үй 8 (727) 234-09-74

«Астана қаласы бойынша ХҚО» РМК филиалы 1. «Астана қаласы бойынша

ХҚО» РМК филиалыАстана қаласы, Республика даңғылы, 12/2-үй 8 (7172) 57-07-74

1) Алматы аудандық бөлімі Астана қаласы, Мирзоян көшесі, 25-үй 8(7172) 61-84-11№1 бөлімше Астана қаласы, Республика даңғылы, 12/2-үй 8 (7172) 32-80-10№2 бөлімше Астана қаласы, Абай даңғылы, 53-үй 8 (7172) 21-10-27№3 бөлімше Железнодорожный кенті,

Ақтасты көшесі, 20-үй8 (7172) 94-71-80

2) Сарыарқа ауданы бойынша бөлімі

Астана қаласы, Республика даңғылы, 43-үй 8 (7172) 32-46-97

«Тілендиев» бөлімшесі Астана қаласы, Бөгенбай даңғылы, 6 а үй 8 (7172) 94-99-96«Ақжайық» бөлімшесі Астана қаласы, Есенберлин көшесі,

16/2-үй («Темірбанк» АҚ ғимаратында)8 (7172) 59-28-33

«Өндіріс» бөлімшесі Астана қаласы, Кемеңгерұлы көшесі, 6/1-үй 8 (7172) 30-40-70«Кенесары» бөлімшесі Астана қаласы, Сарыарқа көшесі, 12-үй,

(«БТА-банк» АҚ ғимаратында)8 (7172) 23-79-03

«Жеңіс» бөлімшесі Астана қаласы, Жеңіс даңғылы, 34-үй 8 (7172) 31-70-373) Есіл аудандық бөлімі Астана қаласы, Сауран көшесі, 7-үй 8 (7172) 50-13-70

Есіл аудандық бөлімшесі Астана қаласы, Қабанбай батыр даңғылы, 5/1-үй

8(7172) 50-91-95

«Озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге

рұқсат беру» мемлекеттік қызмет стандартына 4-қосымша

Озон қабатын бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстар жүргізуге, құрамында озон қабатын бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге

рұқсат алу үшін өтініш берушінің талаптарға сəйкестігі туралы мəліметтер нысаны

1. Озон қабатын бұзатын заттарды қайта өңдеу жəне алу жөніндегі жабдықтың техникалық паспорты:1) Жабдықтың атауы ___________________________________________;2) Жабдықтың моделі (маркасы) _________________________________;3) Функциялардың қысқаша сипаттамасы ___________________________;2. Өндірістік-техникалық база:1) Өндірістік үй-жайларды сатып алу/сату, жалға алу шартының нөмірі _;2) Жасалған күні ________________________________________________;3) Кіммен шарт жасасқан (заңды/жеке тұлғаның атауы) ______________;4) Орналасқан жері (мекенжайы)__________________________________;3. Жабдықтарды пайдалануды, оларға техникалық қызмет көрсетуді, озон қабатын бұзатын зат-

тарды есепке алуды жəне тасымалдауды қамтамасыз ететін қызмет:1) Құжаттың атауы _____________________________________________;2) Құжаттың берілген күні ______________________________________;4. Міндетті экологиялық сақтандыру жөніндегі сақтандыру полисі:1) Сақтандыру полисінің нөмірі жəне берілген күні __________________;2) Сақтанушының атауы ___________________________________;3) Сақтандырушының атауы _____________________________________;4) Сақтандыру полисінің қолданылу мерзімі _______________________;5. Персонал:1) Мамандығының жəне біліктілігінің атауы _______________________;2) Диплом/аттестат нөмірі _______________________________________;3) Диплом/аттестат берілген күні _________________________________:4) Диплом/аттестат берген оқу орнының атауы _________________;5) Мамандығы бойынша жұмыс өтілі ______________________________;6) Сертификат/куəлік нөмірі _____________________________________;7) Сертификат/куəлік берілген күні _______________________________;8) Сертификат/куəлік берген ұйым атауы __________________________.

16 ақпан 2013 жылwww.egemen.kz20

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің бұйрығы

2013 жылғы 31 қаңтар №20 Астана қаласы

«Отбасылық үлгідегі балалар ауылы мен жасөспiрiмдер үйлерiнің қызметiн реттейтiн нормативтiк-құқықтық кесiмдердi бекiту туралы»

Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрінің 2001 жылғы 18 шілдедегі № 583 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Азаматтық кодексінің 105 - бабына сəйкес бұйырамын:

1. «Отбасылық үлгідегі балалар ауылымен жасөспiрiмдер үйлерiнің қызметiн реттейтiн нормативтiк-құқықтық кесiмдердi бекiту туралы» Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрінің 2001 жылғы 18 шілдедегі № 583 бұйрығына (Құқықтық нормативтік актілерді мемлекеттік тіркеу тізіліміне 1629 нөмірімен тіркелді) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген бұйрыққа 5 қосымшада:2.2-тармағының 2.2.3) - тармақшасы алынып тасталсын.2. Балалардың құқықтарын қорғау комитеті (Р.П.Шер):1) осы бұйрықты белгіленген заңнамалық тəртіпте Қазақстан Республикасының Əділет

министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткізуді қамтамасыз етсін; 2) мемлекеттік тіркеуден өткен соң осы бұйрықты бұқаралық ақпарат құралдарында жарияласын.3. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Министр Б. ЖҰМАҒҰЛОВ.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 4 ақпанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне № 8211 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің бұйрығы

2012 жылғы 21 қараша №620 Астана қаласы

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі білім беру ұйымдарының кейбір мəселелері туралы

«Қазақстан Республикасы Ішкі істер органдары туралы» Заңның 21-бабының 2-тармағына, «Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Ішкі əскерлері туралы» Заңның 19-бабына, «Құқық қорғау қызметі туралы» Заңның 9-бабының 1-тармағына, «Білім туралы» Заңға, Қазақстан Ре-спубликасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қаңтардағы № 111 қаулысымен бекітілген Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгі қағидаларына сəйкес бұйырамын:

1. «Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2011 жылғы 26 сəуірдегі № 186 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6977 болып тіркелген, «Казахстанская правда» газетінің 2011 жылғы 8 маусымда № 180 (26601) санында жарияланған) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген бұйрықпен бекітілген Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асы-ратын Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің білім беру ұйымдарына қабылдау ережесі:

мынадай мазмұндағы 2-1-тармақпен толықтырылсын:«2-1. Осы Ереже Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ішкі əскерлерінің əскери оқу

орындарын қоспағанда, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің жоғары оқу орындарына оқуға қабылдау тəртібін реттейді.».

2. Қоса беріліп отырған Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ішкі əскерлерінің білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау қағидасы бекітілсін.

3. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Ішкі əскерлер комитеті осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде белгіленген тəртіппен мемлекеттік тіркеуді жəне мерзімдік басылымдарда жариялауды қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Ішкі əскерлер қолбасшысына (Р.Ф. Жақсылықов) жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министр полиция генерал-лейтенанты Қ. ҚАСЫМОВ.

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің2012 жылғы 21 қараша №620 бұйрығымен бекітілген

Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ішкі əскерлерінің білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау қағидасы

1. Жалпы ережелер1. Осы Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын Қазақстан Республика-

сы Ішкі істер министрлігі Ішкі əскерлерінің білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау қағидасы (бұдан əрі - Қағида) Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Ішкі əскерлері туралы», «Əскери қызмет жəне əскери қызметшілердің мəртебесі туралы», «Білім туралы» заңдарына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қаңтардағы № 111 қаулысымен бекітілген Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдаудың үлгі қағидасына сəйкес əзірленді жəне Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ішкі əскерлерінің білім беру ұйымдарына (бұдан əрі – əскери оқу орны) оқуға кандидаттарды қабылдау тəртібін айқындайды.

2. Əскери оқу орындарына:1) оқуға түсетін жылы он жетіге толған, бірақ жиырма бір жастан аспаған, əскери қызмет

өткермеген Қазақстан Республикасының азаматтары;2) əскери қызмет өткерген азаматтар жəне мерзімді əскери қызметтегі əскери қызметшілер оқуға

түсетін жылы жасы жиырма төртке дейін;3) келісімшарт бойынша əскери қызметшілер жасы жиырма беске толғанға дейін;4) Қазақстан Республикасы ратификациялаған қолданыстағы халықаралық келісімшарттар мен

келісімдер негізінде шетел мемлекеттерінің азаматтары қабылданады.3. Əскери оқу орындарына оқуға кандидаттарды іріктеу Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі

əскерлерінің əскери оқу орнына қабылдау жоспарына (бұдан əрі – қабылдау жоспары) сəйкес жүзеге асырылады.

4. Қабылдау жоспарын Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі əскерлер комитеті жыл сайын 30 қаңтарға дейін əзірлейді.

5. Қабылдау жоспарынан үзінді Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі əскерлерінің құрамалары мен əскери бөлімдерінің командирлеріне оқуға түсетін жылдың 15 ақпанына дейін жеткізіледі.

6. Құрамалар мен əскери бөлімдердің командирлері қабылдау жоспарын алысымен, мынадай жұмыстарды жүргізеді:

1) əскери қызметте тұрмаған азаматтарды əскери кəсіптік бейімдеу жөніндегі жұмысқа қатысады;

2) кандидаттарға əскери оқу орындарына оқуға түсетін адамдарға қойылатын талаптар жеткізеді;3) оқуға түсетін жылдың 15 мамырына дейін əскери оқу орындарына оқуға кандидаттарды ал-

дын ала іріктеу жөніндегі жұмысты ұйымдастырады;4) мерзімді қызметтегі əскери қызметшілер арасындағы кандидаттармен кешенді тестілеуге

дайындықты ұйымдастырады.7. Үгіт шараларына қатысу үшін əскери оқу орындарының өкілдері оқу орындарының тұрмыс-

тіршілігі туралы материалдарды бере отырып, əскери бөлімдер мен жергілікті əскери басқару органда-рына жіберіледі.

8. Əскери оқу орындарына оқуға ниет білдірген мерзімді қызметтегі əскери қызметшілер, келісімшарт бойынша əскери қызметшілер оқуға түсетін жылдың 1 наурызына дейін 1-қосымшада көрсетілген тізбе бойынша əскери оқу орнына түсуге қажетті құжаттарды ұсына отырып, əскери бөлімнің командиріне (бастығына) өтініш білдіреді.

9. Əскери қызметте тұрмаған жəне əскери оқу орындарына оқуға түсуге ниет білдірген азаматтар тұрғылықты орны бойынша Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі əскерлерінің əскери бөлімі командирінің (бастықтың) атына тиісті өтініш, сондай-ақ осы Қағидаға 1-қосымшаға сəйкес тізбе бой-ынша əскери оқу орнына түсуге қажетті құжаттарды тапсырады.

10. Əскери бөлімдердің командирлері əскери оқу орындарына түсуге кандидаттарға əскери-дəрігерлік комиссиядан өтуге осы Қағидаға 2-қосымшаға сəйкес нысан бойынша жолдама береді.

11. Іріктеуден өту үшін кандидаттардың əскери оқу орындарына келу уақыты жəне орны туралы əскери оқу орнының қабылдау комиссиясы оқуға түсетін жылдың 1 шілдесіне дейін кандидаттарға Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі əскерлерінің əскери бөлімдері арқылы хабарлайды.

12. Мерзімді қызметтегі əскери қызметшілер белгіленген мерзімде іріктеуден өту үшін əскери оқу орнына іссапарға жіберіледі.

13. Келісімшарт бойынша əскери қызметшілерге əскери оқу орнына түсу үшін оқу демалысы ұсынылады.

14. Əскери оқу орнына келген барлық кандидаттар тегін тұру орнымен жəне тамақпен қамтамасыз етіледі.

2. Əскери оқу орындарына қабылдауды ұйымдастыру15. Оқуға қабылдауды ұйымдастыруды əскери оқу орнының қабылдау комиссиясы жүзеге асырады.16. Қабылдау комиссиясының функциясы, жұмыс істеу мерзімі мен құрамы Қазақстан Республи-

касы ІІМ Ішкі əскерлер бас қолбасшысының жыл сайынғы бұйрығымен айқындалады.17. Қабылдау комиссиясының төрағасы болып əскери оқу орнының бастығы тағайындалады.18. Қабылдау комиссиясы төрағасының шешімімен комиссия құрамынан дауыс беру құқығы жоқ

жауапты хатшы тағайындалады.19. Кандидаттарды іріктеуді жəне қабылдауды ұйымдастыру жөніндегі шаралар кешенін жүзеге

асыру үшін əскери оқу орны бастығының бұйрықтарымен:1) штаттан тыс уақытша əрекет ететін əскери-дəрігерлік комиссия;2) кандидаттардың дене шынықтыру даярлығын тексеру жөніндегі комиссия;3) апелляциялық комиссия;4) техникалық топ құрылады.Штаттан тыс уақытша əрекет ететін əскери-дəрігерлік комиссия Қазақстан Республикасы Ішкі

істер министрінің 2010 жылғы 27 шілдедегі № 325 бұйрығымен бекітілген Ішкі істер органдарын-да əскери-дəрігерлік сараптама өткізу жөніндегі нұсқаулыққа (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6407 болып тіркелген) сəйкес, денсаулық жағдайы бойынша оқуға түсуге жарамдылығын анықтау мақсатында кандидаттарға соңғы медициналық куəландыруды жүргізу үшін дəрігер-мамандардың қатысуымен Ішкі істер министрлігінің əскери оқу орнының медициналық бөлім бастығының төрағалығымен құрылады.

Дене шынықтыру даярлығын тексеру жөніндегі комиссия кандидаттарды дене шынықтыру көрсеткіштері бойынша іріктеуді ұйымдастыру жөніндегі шараларды жүзеге асыру үшін құрылады. Комиссия құрамына əскери оқу орнының дене шынықтыру даярлығы жəне тактикалық-арнайы даярлық кафедраларының қызметкерлері кіреді.

Аппеляциялық комиссия кандидаттарды дене шынықтыру көрсеткіштері мен тестілеу бойынша іріктеу қорытындысы бойынша кандидаттардың арыздарын қарау үшін құрылады.

Техникалық топ кандидаттардың жеке жəне оқу істерін қабылдау жəне өңдеу жөніндегі шаралар-ды жүзеге асыру үшін құрылады.

20. Кандидаттарды əскери оқу орнына оқуға қабылдау үш кезеңде жүзеге асырылады:бірінші кезеңде – əскери оқу орнының қабылдау комиссиясы кадрларды даярлаудың аумақтық

қағидасын ескере отырып, медициналық, дене бітімі жəне психофизиологиялық көрсеткіштері бойын-ша іріктей отырып, кандидаттар контингентін қалыптастырады;

екінші кезеңде – кандидаттарды бірыңғай ұлттық тестілеу (бұдан əрі – ҰБТ) немес Қазақстан Рес публикасы Білім жəне ғылым министрлігінің Ұлттық тестілеу орталығы əзірлеген технологиялар бойынша жүргізілген кешендік тестілеу нəтижелері бойынша берілген сертификаттардың балдарына сəйкес іріктеу;

үшінші кезеңде – əскери оқу орындарының қабылдау комиссиялары дене бітімі, медициналық, психофизиологиялық іріктеу нəтижелері, ҰБТ жəне кешендік тестілеу нəтижелері бойынша курсант-тар қатарына тіркеуді жүргізеді.

21. Қабылдау тəртібі туралы ақпарат, қабылдау комиссиясының қабылдауды ұйымдастыру жəне өткізу жөніндегі шешімдері, емтихандар мен консультациялар кестесі, дұрыс жауаптардың кодтары, кешендік тестілеу нəтижелері, сондай-ақ басқа да қажетті ақпараттар кандидаттарға уақтылы жеткізу үшін ақпараттық тақтаға орналастырылады.

3. Кандидаттарды дене бітімі бойынша іріктеу тəртібі22. Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі əскерлерінің Əскери институтына оқуға түсушілерге

арналған дене шынықтыру даярлығы бойынша нормативтер сəйкес осы Қағидаға 3-қосымшаға сəйкес кандидаттарды дене бітімі көрсеткіштері бойынша іріктеу жүргізіледі жəне дене шынықтыру жаттығуларын орындау нəтижелері бағаланады.

23. Дене шынықтыру бойынша нормативтердің мазмұны жəне спорт жаттығуларын орындау шарттары кандидаттарға дене шынықтыру даярлығы бойынша іріктеу өткізілерден 24 сағат бұрын жеткізіледі.

24. Дене шынықтыру даярлығы бойынша нормативтерді тапсыруды бастар алдында дене шынықтыру даярлығын тексеру жөніндегі комиссия мүшелері олармен нұсқаулық жүргізуі тиіс, оның барысында оларды жаттығуларды орындау шарттарымен жəне қауіпсіздік техникасымен қол қойғыза отырып, таныстырады.

25. Дене шынықтыру даярлығы бойынша нормативтерге қосылған спорт жаттығуларының əрбір түрі жеке тапсырылады.

26. Дене шынықтыру даярлығы бойынша нормативтерді орындау үшін белтемірге тартылу жəне 100 метрге жүгіру бойынша бір уақытта кемінде 3 кандидат жіберіледі. 3000 метрге жүгіруге бір уақытта кемінде 10 адам қатысады.

27. Əрбір спорт жаттығуын тапсыру нəтижелерін кандидаттардың дене шынықтыру даярлығын тексеру жөніндегі комиссия мүшелері жеке ведомосқа белгілейді. Жаттығуларды орындау нəтижелері белгіленгеннен кейін оларды қайта тапсыруға рұқсат етілмейді.

28. Дене шынықтыру жаттығуларының жекелеген түрлерін тапсыру бойынша ведомостардағы деректер негізінде дене бітімі көрсеткіштері бойынша нормативтерді орындаудың жиынтық хаттама-сы жасалады, ол əскери оқу орнының қабылдау комиссиясына ұсынылады.

Жиынтық хаттамада қандай да бір кандидаттардың дене шынықтыру даярлығы бойынша нормативті тапсырғаны немесе тапсырмағаны туралы қорытынды болуы тиіс жəне бір сағаттың ішінде осы мəліметтер кандидаттарға жеткізіледі жəне ақпараттық тақтаға ілінеді.

29. Дене шынықтыру даярлығы бойынша сынақтың нəтижесімен келіспейтін кандидат апелляцияға арыз бере алады.

Дене шынықтыру даярлығы бойынша нормативтің нəтижелеріне байланысты мəселелерді қарауға арналған апелляциялық комиссия құрамы əскери оқу орны бастығының бұйрығымен бекітіледі.

30. Апелляцияға арызды кандидаттың жеке өзі апелляциялық комиссияға дене шынықтыру даярлығы бойынша нəтижелер жарияланғаннан кейін келесі күнгі 13 сағатқа дейін тапсырады жəне апелляциялық комиссия бір жұмыс күні ішінде қарайды. Арызданушыда өзімен бірге жеке басын куəландыратын құжат болуы тиіс.

31. Арызды қарау нəтижелері бойынша кандидатқа оның қалауы бойынша дене шынықтыру жаттығуларының біреуін қайта тапсыру құқығы беріледі.

32. Апелляциялық комиссияның шешімі комиссия құрамы дауысының көпшілігімен қабылданады. Апелляциялық комиссияның жұмысы хаттамамен рəсімделеді, оған комиссия төрағасы жəне комиссияның барлық мүшелері қол қояды. Апелляциялық комиссия шешімінің нəтижелері бой-ынша арызданған кандидатқа апелляциялық комиссия отырысының хаттамасынан үзінді беріледі.

4. Кешенді тестілеуді өткізу33. Кандидаттарды кешендік тестілеу тестілеуді өткізу пункттері базасында (базалық жоғары оқу

орындарында) Үлгі ережеге сəйкес өткізіледі.34. Кешенді тестілеу Үлгі ереженің 5-тармағында анықталған тұлғалар үшін жүргізіледі.35. Əскери оқу орнына түсетін кандидаттар кешендік тестілеуді қазақ жəне орыс тілдерінде орта

білім бағдарламасы көлемінде тапсырады. Салалық пəн «физика» болып табылады. 36. Кешендік тестілеуді қайта тапсыруға жол берілмейді, медициналық жəне психофизио-

логиялық көрсеткіштер бойынша қайта іріктеу жүргізілмейді.5. Əскери оқу орнына тіркеу

37. Əскери оқу орындарына тіркеу мандаттық комиссияның отырысында медициналық, дене бітімі жəне психофизиологиялық көрсеткіштері бойынша деректерді жəне қабылдау жоспарында анықталған қабылдау орындарын ескере отырып, сертификат балдарына сəйкес конкурс бойынша жүргізіледі.

38. Əскери оқу орнының тыңдаушылары қатарына тіркеуге конкурс өткізу кезінде мемлекеттік білім тапсырысы негізінде басымдық құқығына:

1) «Алтын белгі» белгісімен наградталған тұлғалар;2) автономды білім беру ұйымдарының білімі туралы құжаты бар тұлғалар;3) соңғы үш жылда жалпы білім беру пəндері бойынша халықаралық олимпиада жəне ғылыми

жарыстардың (бірінші, екінші жəне үшінші дəрежедегі дипломмен наградталған), республикалық жəне халықаралық орындаушылар конкурстарының жəне спорттық жарыстардың (бірінші, екінші жəне үшінші дəрежедегі дипломмен наградталған) жеңімпаздары, олардың тізбесін білім беру саласындағы өкілеті анықтайды, сондай-ақ ағымдағы жылы жалпы білім беру пəндері бойынша Президенттік, республикалық олимпиадалардың жəне ғылыми жарыстардың жеңімпаздары (бірінші, екінші жəне үшінші дəрежедегі дипломмен наградталған), олардың таңдаған мамандықтары олим-пиада, конкурс немесе спорттық жарыстардың пəндеріне сəйкес келген жағдайда ие бола алады.

39. ҰБТ сертификаттарының немесе кешенді тестілеудің балл көрсеткіштері бірдей болған жағдайда оқуға тіркелуге басымдық құқыққа:

жетім балалар жəне ата-аналарының қамқорлығынан айырылған балалар;үздік білімі туралы құжаттары (аттестат, куəлік, диплом) бар тұлғалар;«Жас ұлан» республикалық мектебін бітіргендер;əскери даярлық бойынша қосымша бағдарламасы бар білім беру ұйымдарында тəрбиеленгендер;қызмет өткеру кезінде қаза тапқан, хабарсыз кеткен немесе əскери қызмет өткеру кезінде

мүгедектік алған əскери қызметшілердің балалары ие болады.40. Курсанттарды Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі əскерлерінің əскери оқу орнына тіркеу

əскери оқу орны бастығының бұйрығымен жүргізіледі.41. Курсанттарды тіркеу туралы бұйрықтардан үзінді қол қойылғаннан кейін күнтізбелік он күн

ішінде бөлім тізімінен алып тастау үшін əскери бөлімдерге жіберіледі, сондай-ақ кандидаттарды əскери есептен алып тастау жəне Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінде арнайы есепке қою үшін қорғаныс істері жөніндегі департаменттерге, аудандық (қалалық) қорғаныс істері жөніндегі басқармаларға жолданады.

42. Оқуға қабылданбаған кандидаттардың жеке істерін кері қайтара отырып жəне тіркелмеу себебін көрсете отырып: əскери қызметшілер – бұрынғы қызмет орнына; азаматтық жастар арасынан келген тұлғалар – тұрғылықты орны бойынша қорғаныс істер жөніндегі аудандық (қалалық) басқармаларына жіберіледі.

43. Қабылдау комиссиясының жұмысы аяқталғаннан кейін əскери оқу орнының бастығы Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі əскерлер комитетіне курсанттарды қабылдау жүргізілгені туралы есепті ұсынады.

44. Осы Қағидада регламенттелмеген мəселелерді Қазақстан Республикасының «Білім туралы», «Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Ішкі əскерлері туралы» заңдарына сəйкес қабылдау комиссиясы шешеді.

Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ішкі əскерлерінің білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау қағидасына 1- қосымша

Əскери оқу орнына оқуға түсуге қажетті құжаттар тізбесі

1. Өтініш (баянат).2. Өмірбаян.3. Əскери бөлімнің кадр аппараты растаған сауалнама.4. Жұмыс немесе оқу (əскери қызмет) орнынан мінездеме.5. Тұрғылықты орны бойынша тіркеу туралы анықтама.6. 3,5*4,5 көлемдегі фотосурет – 6 дана, 9*12 көлемдегі фотосурет – 1 дана (əскери бөлімнің

кадр аппараты растауы тиіс).7. Учаскелік инспектордан, көршілерінен пікірлер.8. Жақын туыстарының (əкесі, шешесі, ағалары, апалары) жеке куəліктері мен туу туралы

куəліктерінің көшірмелері. 9. Құжаттарының көшірмелері (түпнұсқалары салыстыру үшін): - осы құжаттарға қосымшалары бар аттестат немесе диплом (орта мектеп оқушылары үлгерімі

туралы табельді, лицей, колледж оқушылары – сынақ кітапшасының көшірмелерін ұсынады);- жеке куəлігі;- тіркелген куəлігі немесе əскери билеті.

Ескертпе:1. Өтініште (баянатта): тегі, аты, əкесінің аты, туған күні, білімі, туған жері, қандай оқу орнына,

қандай мамандық бойынша түскісі келетіні, қажет болған жағдайда кешендік тестілеуді қай тілде тап-сыратыны туралы көрсетіледі.

2. Кандидат əскери оқу орнына келген соң жеке куəлігін, əскери билетін немесе тіркелген куəлігін, орта білімі туралы құжатты жəне бірыңғай ұлттық тестілеуді тапсырғаны туралы мемлекет-тік сертификатын (ағымдағы жылы тапсырған мектеп бітірушілер) қабылдау комиссиясына ұсынады.

Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ішкі əскерлерінің білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау қағидасына 2- қосымша

Нысан

Əскери-дəрігерлік комиссияға ЖОЛДАМА

Мекен-жайы: _____________________________________Лауазымы: _____________________________________________________Əскери атағы, Т.А.Ə. ____________________________________________Туған жылы: ___________________________________________________Куəландырудың мақсаты: Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі əскерлерінің Əскери институтына

оқуға түсуге жарамдылық деңгейін анықтау.Əскери-дəрігерлік комиссияның қорытындысын одан əрі кадр бөліміне ұсыну үшін қолына

беруіңізді сұраймын.

Кадр бөлімінің бастығы _________________________________________________________________________________________________________ (əскери атағы, қолы, тегі, аты-жөні)

20 ___ ж. «____» _______________

Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ішкі əскерлерінің білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау қағидасына 3- қосымша

Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі əскерлерінің Əскери институтына оқуға түсуге арналған дене шынықтыру даярлығы бойынша нормативтер

р/с №

Жаттығулар Бағаөте жақсы жақсы қанағаттанарлық

1 3000 метрге жүгіру (минутпен) 12,15 12,45 13,302 100 метрге жүгіру (секутпен) 14,0 14,2 14,83 Белтемірге тартылу (рет) 11 9 7

Ескертпе:1. 3000 жəне 100 метрге жүгіру стадионның жүгіру жолымен немесе кез-келген тегіс алаңмен

жоғарғы сөреден орындалады.2. Бір күнде екі жаттығудан артық орындауға жол берілмейді, кросс (3000 метрге жүгіру) басқа

жаттығулардан бөлек келесі күні орындалады.3. Əскери қызметшілердің дене шынықтыру даярлығы бойынша бағасы олардың тексеруге

арналған барлық жаттығуларды орындағаны үшін алған бағаларынан құралады жəне анықталады:«өте жақсы» - егер жартысы жəне одан көбі «өте жақсы» деген баға, ал қалғандары – «жақсы»

деген болса;«жақсы» - егер жартысы жəне одан көбі «жақсы», ал қалғандары – «қанағаттанарлық» деген болса; «қанағаттанарлық» - егер қанағаттанарлықсыз деген бағасы болмай бағаларының жартысынан

көбі «қанағаттанарлық» немесе барлық жаттығуларды орындағаны үшін оң бағалар (оның ішінде олардың кемінде біреуі «жақсы» деген бағадан төмен емес) болып, бір бағасы «қанағаттанарлықсыз» болса.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 4 ақпанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне № 8211 болып енгізілді.

Швейцария Конфедерациясы101 1 ETH Zurich - Swiss Federal Institute of

Technology - Sprachzentrum der Universitat und der ETH Zurich

Zurich www.ethz.ch

102 2 University of Geneva Geneva www.unige.chЖапония103 1 Kyoto University - International Center Kyoto www.kyoto-u.ac.jp104 2 Osaka University - Center for International

Education and ExchangeOsaka www.osaka-u.ac.jp

105 3 Tokai University Tokyo www.u-tokai.ac.jp106 4 University of Tokyo - Center for Japanese

Language Education Bunkyō, Tokyo www.u-tokyo.ac.jp

Барлығы: ел - 16, тіл мектебі - 106

* Шығармашылық жəне медициналық мамандықтар бойынша мамандарды даярлауды жүзеге асыратын мамандандырылған жоғары оқу орындарын жұмыс органы жеке тəртіппен қарайды.** Тағылымдамаға жіберілген стипендиат үшін тілдік мектепті қабылдаушыны шетелдік ұйым анықтайды.*** Ағылшын тілі ресми тіл болып табылмайтын елді таңдаған стипендиаттар, ағылшын тілінің тиісті курстары болмаған жағдайда, ағылшын тілі ресми тіл болып табылатын елдердің тілдік мектептерінде тілдік даярлықтан өтеді.

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 8 ақпандағы № 35 бұйрығына 2-қосымша

2013 жылға арналған «Болашақ» халықаралық стипендиясы шеңберінде шетелде оқу үшін мəндес мамандықтар тізбесі*

№ р/с

№ р/с

Мамандық Бағдарлама Қазақстан Республикасының жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейінгі мамандықтар жіктеуішіне сəйкес мəндес мамандықтар**

Техникалық мамандықтарИнженерлік ғылымдар1 1 Авиациялық жəне

зымыран-ғарыштық техника. Ұшу аппараттарын ұшуда пайдалану

магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Механика, ФизикаТехника ғылымдары мен технологиялары: Авиациялық техника жəне технология, Автоматизация жəне басқару, Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Машина жасау, Құрал жасау, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникациялар, Жылуэнергетикасы, Техникалық физика, Технологиялық машиналар мен жабдықтар (салалар бойынша), Көлік, көліктік техника жəне технология, Электроэнергетика

2 2 Автоматизация жəне басқару магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары:Информатика, Математика, Физика. Техникалық ғылымдар жəне технологиялар: Автоматизация жəне басқару, Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету, Математикалық жəне компьютерлік моделдеу, Техникалық физика, Технологиялық машиналар мен жабдықтар (салалар бойынша).

3 3 Сəулет, Құрылыс; Жерге орналастыру

магистратура докторантура

Өнер: Сəулет, ДизайнТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Құрылыс, Құрылыс материалдарын, бұйымдар мен конструкцияларды өндіру.

4 4 Биотехнология; Молекулярлық генетика; Биоинженерия; Биоинформатика

магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Биология, ХимияТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Биотехнология, Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Қайта өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Азық-түлік өнімдерінің технологиясы, Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы

Жаратылыстану ғылымдары: Биология, ХимияТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Биотехнология, Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Қайта өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Азық-түлік өнімдерінің технологиясы, Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы

5 5 Су ресурстары жəне суды пайдалану. Сумен қамтамасыз ету

магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Биология, География, Гидрология, Метеорология, Физика, ЭкологияБілімі: Биология, ГеографияАуыл шаруашылығы ғылымдары: Су ресурстары жəне суды пайдалану, Мелиорация, рекультивация жерді қорғау, Балық шаруашылығы жəне өнеркəсіптік балық аулау.Техникалық ғылымдар мен технологиялар: Тіршілік қауіпсіздігі жəне қоршаған ортаны қорғау.

6 6 География; Геодезия жəне картография. Геоақпараттық жүйелер

магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: География, Гидрология, ФизикаБілімі: География, Физика. Техникалық ғылымдар мен технологиялар: Геодезия жəне картография Қызметтер: Жерге орналастыру, Кадастр

7 7 Геология. Тау-кен инжинирингі. Тау-кен ісі (пайдалы қазбаларлы байыту)

магистратура докторантура

Техникалық ғылымдар мен технологиялар: Геодезия жəне картография, Геология жəне пайдалы қазбалар кен орнын барлау, Тау-кен ісі, Мұнайгаз ісі; Қызметтер: Жерге орналастыру

8 8 Информатика. Ақпараттық технологиялар жəне жүйелер. Ақпараттық қауіпсіздік. Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету

магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Информатика, МатематикаТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Автоматизация жəне басқару, Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету, Ақпараттық жүйелер, Математикалық жəне компьютерлік моделдеу, Құрал жасау, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникациялар; Əскери іс жəне қауіпсіздік: Ақапарттық қауіпсіздік жүйелері.

9 9 Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы

магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Физика, ХимияТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Металлургия, Техникалық физика, Технологиялық машиналар жəне жабдықтар (салалар бойынша), Қайта өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы

10 10 Машина жасау магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Механика, ФизикаТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Авиациялық техника жəне технология, Автоматизация жəне басқару, Машина жасау, Теңіз техникасы мен технологиясы, Құрал жасау, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникация, Техникалық физика, Технологиялық машиналар мен жабдықтар (салалар бойынша), Қайта өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша)

11 11 Металлургия магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Физика, ХимияТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Металлургия, Техникалық физика, Технологиялық машиналар мен жабдықтар (салалар бойынша), Қайта өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы

12 12 Мұнайгаз ісі. Мұнай химиясы жəне мұнай химиялық синтез. Мұнай жəне газ кен орындарын өндеу

магистратура докторантура

Техникалық ғылымдар мен технологиялар: мұнайгаз ісі. Жаратылыстану ғылымдары: Химия.

13 13 Қоршаған ортаны қорғау. Экология

магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Биология, География, Гидрометеорология, Химия, ЭкологияАуыл шаруашылығы ғылымдары: Өсімдікті қорғау жəне олардың карантині, Орман ресурстары жəне орман шаруашылығы, Мелиорация, рекультивация жəне жерді қорғау, Топырақтану жəне агрохимияТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Биотехнология, Тіршілік қауіпсіздігі жəне қоршаған ортаны қорғау

14 14 Өнеркəсіптік инжиниринг магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Механика, Физика, Химия. Техникалық ғылымдар мен технологиялар: Автоматизация жəне басқару, Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету, Математикалық жəне компьютерлік моделдеу, Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Машина жасау, Полиграфия, Құрал жасау, Құрылыс материалдарын, бұйымдар мен конструкцияларды өндіру, Стандартизация, сертификация жəне метрология (салалар бойынша), Құрылыс, Ағаш өңдеу технологиясы жəне ағаштан жасалған бұйымдар (қолданылу слалары бойынша), Жеңіл өнеркəсіп өнімдерінің технологиясы мен конструкциясы, Тоқыма материалдарының технологиясы жəне оны жобалау, Технологиялық машиналар мен құралдар (салалар бойынша), Қайта өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Азық-түлік өнімдерінің технологиясы, Органикалық.емес заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы

15 15 Азық-түлік өнімдерінің технологиясы

магистратура докторантура

Техникалық ғылымдар мен технологиялар: Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы, Азық-түлік өнімдерінің технологиясы, Стандарттау, метрология жəне сертификаттау

16 16 Көлік, Көліктік техника жəне технология

магистратура докторантура

Техникалық ғылымдар мен технологиялар: Машина жасау, Құрал жасау, Көлік, көліктік техника жəне технологиялар, Логистика (салалар бойынша)

17 17 Электроника. Радиотехника. Телекоммуникациялар

магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Информатика, Математика, Механика, Физика Техникалық ғылымдар мен технологиялар:Автоматизация жəне басқару, Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету, Құрал жасау, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникация, Техникалық физика

18 18 Энергетика магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Физика, Ядролық физикаТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Жылуэнергетикасы, Техникалық физика, Электроэнергетика

Нақты жəне жаратылыстану ғылымдары19 1 Биология магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Биология, Химия, Экология

Білімі: Биология, ХимияАуыл шаруашылығы ғылымдары: Агрономия, Су ресурстары жəне суды пайдалану, Зоотехния, Орман ресурстары жəне орман шаруашылығы, жеміс-көкөніс шаруашылығы, аңшылық жəне аң шаруашылығы, Балық шаруашылығы жəне өндірістік балық аулау Техникалық ғылымдар мен технологиялар: Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету, Ақпараттық жүйелер, Математикалық жəне компьютерлік моделдеу

20 2 Математика магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Информатика, Математика, ФизикаБілімі: Информатика, Математика, ФизикаТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету, Ақпараттық жүйелер, Математикалық жəне компьютерлік моделдеу

21 3 Стандартизация жəне сертификация

магистратура Жаратылыстану ғылымдары: Информатика, Математика. Білімі: Информатика, Математика.Техникалық ғылымдар мен технологиялар: Ақпараттық жүйелер, Математикалық жəне компьютерлік моделдеу, Стандартизация, метрология жəне сертификация.

22 4 Физика. Астрономия магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Астрономия, Механика, Физика, Ядролық физикаБілімі: ФизикаТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Техникалық физика

23 5 Химия магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: ХимияБілімі: ХимияТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Қайта өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы

Агрономия жəне агротехнология24 1 Агрономия магистратура

докторантураАуыл шаруашылығы ғылымдары: Аграрлық техника жəне технологияТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Технологиялық машиналар жəне жабдықтар (салалар бойынша), Агрономия, Жеміс-көкөніс шаруашылығы, Топырақтану жəне агрохимия, Биология

25 2 Ветеринария. Ветеринарлық медицина

магистратура докторантура

Ветеринария: Ветеринарлық медицина, Ветеринарлық санитарияАуыл шаруашылығы ғылымдары: Аңшылық жəне аң шаруашылығы

26 3 Орман шаруашылығы ісі магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: БиологияБілімі: БиологияАуыл шаруашылығы ғылымдары: Агрономия, Су ресурстары жəне суды пайдалану, Өсімдіктерді қорғау жəне олардың карантині, Орман ресурстары жəне орман шаруашылығы, Мелиорация, рекультивация жəне жерді қорғау, Аңшылық жəне аң шаруашылығы, Топырақтану жəне агрохимия, Балық шаруашылығы жəне өнеркəсіптік балық аулау. Техникалық ғылымдар мен технологиялар: Биотехнология. Қызметтер: Жерге орналастыру.

27 4 Құс шаруашылығы магистратура докторантура

Ветеринария: Ветеринарлық медицина, Ветеринарлық санитария

28 5 Топырақтану, агрохимия, өсімдіктерді қорғау

магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Биология, ХимияАуыл шаруашылығы ғылымдары: Агрономия, Өсімдіктерді қорғау жəне олардың карантині, Топырақтану жəне агрохимияТехника ғылымдары мен технологиялары: Биотехнология, Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы

29 6 Балық шаруашылығы жəне өнеркəсіптік балық аулау

магистратура докторантура

Ауыл шаруашылығы ғылымдары: Балық шаруашылығы жəне өнеркəсіптік балық аулау, Су ресурстары жəне суды пайдалану.

Денсаулық сақтау жəне медицина ғылымдары30 1 Анестизиология,

реаниматологиярезидентура докторантура

Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина.

31 2 Сəулелік диагностика (Радиология)

магистратура Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина.

32 3 Музыкалық терапия магистратура Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина.

33 4 Неврология магистратура Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина.

34 5 Ядролық медицина (нуклеарлық медицина)

магистратура Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина.

35 6 Компьютерлік томография, магниттік резонанстық томография

магистратура Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина.

36 7 Имплантология докторантура Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина.

37 8 Қоғамдық денсаулық сақтау, денсаулық сақтаудағы менеджмент. Эпидемиология

магистратура докторантура

Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина, Стоматология, Қоғамдық денсаулық сақтау, Мейірбикелік іс, Фармация, Медициналық-алдын алу ісі

38 9 Онкогематология резидентура докторантура

Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина.

39 10 Педиатрия. Неонатология резидентура докторантура

Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина

40 11 Реабилитология резидентура докторантура

Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина

41 12 Фармация, фармацевтикалық химия

магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: ХимияДенсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина, ФармацияБілімі: Химия

42 13 Фтизиатрия (пульмонология) резидентура докторантура

Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина

43 14 Хирургия (трансплантология, неонаталдық хирургия)

резидентура докторантура

Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина

44 15 Эндокринология (оның ішінде балалар)

резидентура докторантура

Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина

45 16 Эпидемиология магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Биология. Білімі: Биология. Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қамтамасыз ету: Жалпы медицина

Гуманитарлық мамандықтарЭкономика жəне басқару46 1 Арт-менеджмент, өнертану магистратура

докторантураӨнер: Музыкатану, Дəстүрлі музыка өнері, Режиссура, Актерлік өнер, Эстрада өнері, Өнертану, Дизайн, Вокал өнері, Сценография

47 2 Мемлекеттік саясат; Политология; Мемлекеттік басқару

магистратура докторантура

Құқық: Халықаралық құқық, Құқық қорғау қызметі, Кеден ісі, ЗаңтануƏлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Менеджмент, Өңіртану, Экономика, Əлемдік экономика, Қаржы

48 3 Халықаралық қатынастар магистратура докторантура

Гуманитарлық ғылымдар: Халықаралық қатынастар

49 4 Туризм саласындағы менеджмент, қонақ үй менеджменті; Спорт. Дене дайындығы. Спорт менеджменті

магистратура докторантура

Гуманитарлық ғылымдар: Тарих, МəдениеттануЖаратылыстану ғылымдары: ГеографияБілімі: География, ТарихƏлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Менеджмент, ӨңіртануҚызметтер: Əлеуметтік-мəдени сервис, Мəдени-бос уақыт жұмыстары, Мейрамхана ісі жəне қонақ үй бизнесі, Туризм маркетинг, Дене тəрбиесі жəне спорт

50 5 Технологиялар менеджменті; Инновациялық менеджмент; Операциялық менеджмент жəне логистика; Тасымалдауды ұйымдастыру

магистратура докторантура

Жаратылыстану ғылымдары: Физика, ХимияБілімі: Информатика, Физика, ХимияТехникалық ғылымдар мен технологиялар: Авиациялық техника мен технологии, Биотехнология, Ақпараттық жүйелер, Материалтану жəне жаңа материалдар технологиясы, Машина жасау, Құрал жасау, Радиотехника, электроника жəне телекоммуникация, Құрылыс, Көлік, көліктік техника жəне технологиялар, Ағаш өңдеу технологиясы жəне ағаштан жасалған бұйымдар, Жеңіл өнеркəсіп өнімдерінің технологиясы мен конструкциясы, Тоқыма материалдарының технологиясы жəне оны жобалау, Технологиялық машиналар мен құралдар (салалар бойынша), Қайта өңдеу өндірісінің технологиясы (салалар бойынша), Азық-түлік өнімдерінің технологиясы, Органикалық.емес заттардың химиялық технологиясы, Органикалық заттардың химиялық технологиясы

51 6 Құқық. Халықаралық құқық. Бəсекелестік құқық

магистратура докторантура

Білімі: Құқық жəне экономика негіздеріҚұқық: Халықаралық құқық, Құқық қорғау қызметі, Кеден ісі, Заңтану

52 7 Білім саласындағы басқару магистратура докторантура

Білімі: Мектепке дейінгі оқыту жəне тəрбиелеу, Тарих, Құқық жəне экономика негіздері, Бастауыш оқыту педагогикасы мен əдістемесі, Педагогика жəне психология, Кəсіптік оқу, Шет тілі: екі шет тілі, Қазақ тілі мен əдебиеті, Орыс тілі мен əдебиеті, Қазақ тілінде оқымайтын мектептердегі қазақ тілі мен əдебиеті, Орыс тілінде оқымайтын мектептегі орыс тілі мен əдебиетіƏлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Менеджмент, Психология.Гуманитарлық ғылымдар: шетел филологиясы.

53 8 Адами ресурстарды басқару. Жобаларды басқару

магистратура докторантура

Гуманитарлық ғылымдар: Тарих, Философия. Білімі: Құқық жəне экономика негіздері, Педагогика жəне психология. Құқық: Халықаралық құқық, Заңтану. Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Маркетинг, Менеджмент, Политология, Психология, Өңіртану, Əлеуметтану, Экономика, Əлемдік экономика, Еңбекті ұйымдастыру жəне нормалау.Қызметтер: Мəдени-бос уақыт жұмыстары, Əлеуметтік жұмыс.

54 9 Қаржы; Экономика. Бухгалтерлік есеп жəне аудит; Бағалау

магистратура докторантура

Əлеуметтік ғылымдар жəне бизнес: Экономика, Есеп жəне аудит, Қаржы, Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, Əлемдік экономика, МенеджментТехникалық ғылымдар: Математикалық жəне компьютерлік моделдеу; Қызметтер: Бағалау.

Əлеуметтік ғылымдар55 1 Археология жəне этнология.

Антропология. Мұрағат ісі. Мұражай ісі жəне күзет

магистратура докторантура

Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Мұрағат ісін жүргізу, құжат жүргізу жəне құжаттамалық қамтамасыз ету. Гуманитарлық ғылымдар: Археология жəне этнология, Тарих, МəдениеттануӨнер: Мұражай ісі жəне ескерткіштерді қорғау

56 2 Тарих, дүниежүзі тарихы магистратура докторантура

Білімі: Педагогика жəне алғашқы оқыту əдістемесі, Құқық негіздері жəне экономика, Кəсіптік оқыту. Гуманитарлық ғылымдар: Халықаралық қатынастар, Археология эəне этнология

57 3 Дінтану; Теология; Шығыстану; Философия

магистратура докторантура

Гуманитарлық ғылымдар: Тарих, Мəдениеттану, Дінтану, Теология, Философия, Шығыстану, ТүркітануƏлеуметтік ғылымдар жəне бизнес: Саясаттану, Психология, Əлеуметтану

58 4 Лингвистика; Филология; Аударма ісі

магистратура докторантура

Білім: Шетел тілі: екі шетел тіліГуманитарлық ғылымдар: Аударма ісі, Филология, Шетел филиологиясы

59 5 Педагогика жəне психология магистратура докторантура

Білімі: Педагогика жəне психология, Шет тілі: екі шет тіліƏлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Психология, Əлеуметтану Қызметтер: Əлеуметтік жұмыс

60 6 Əлеуметтік жұмыс, Əлеуметтану

магистратура докторантура

Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес: Əлеуметтану Қызметтер: Мəдени-бос уақыт жұмысы, Əлеуметтік жұмыс

61 7 Жұртшылықпен байланыс; Журналистика; Медиа

магистратура докторантура

Өнер: Баспа ісі, ӨнертануƏлеуметтік ғылымдар жəне бизнес: Журналистика, Маркетинг, Политология, Психология, Өңіртану, ƏлеуметтануҚызметтер: Мəдени-бос уақыт жұмыстары, Əлеуметтік жұмыс

* Осы Тізбе «Болашақ» халықаралық стипендиясын тағайындауға конкурсқа қатысу үшін үміткерлер ұсынған дипломда көрсетілген мамандықтар мен шетелде оқу үшін таңдалып алынған мамандықтың мəндестігін анықтау үшін қолданылады. ** Мəндес мамандықтар арасында (3-баған) үміткер мамандығының атаулары болмаған жағдайда, үміткерлердің мамандықтарын ұқсастық мəніне қарауды жəне конкурсқа жіберу туралы шешім қабылдауды Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі жүзеге асырады.Оқу елі ретінде Германияны таңдап алған үміткерлер үшін мəндес мамандықтар атауы Тізбедегі басым мамандықтар атауына сəйкес келуі тиіс.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 8 ақпанда Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №8324 болып енгізілді.

168 11 Technische Universitaet Berlin Berlin www.tu-berlin.de169 12 Universität Hamburg Hamburg www.uni-hamburg.de170 13 Universität Münster Münster http://www.uni-muenster.de171 14 Technische Universität München München www.tum.de172 16 Universität zu Köln Köln www.uni-koeln.deФинляндия Республикасы173 1 Aalto University Helsinki and Espoo www.aalto.fi 174 2 University of Helsinki Helsinki www.helsinki.fi /university 175 3 University of Turku Turku www.utu.fi Франция Республикасы176 1 École Nationale d’Administration (ÉNA) Strasbourg www.ena.eu177 2 Aix Marseille University Aix-en-Provence, Marseille http://www.univ-amu.fr/178 3 Ecole normale supérieure, Paris Paris www.ens.fr179 4 Ecole Polytechnique Palaiseau www.polytechnique.fr180 5 Institut d’Études Politiques de Paris (Science

Po Paris)Paris www.sciences-po.fr

181 6 Université de Lorraine Nancy http://vers.univ-lorraine.fr182 7 Université de Montpellier 2 Montpellier, FranceHérault www.univ-montp2.fr183 8 Université de Paris 5 Paris www.univ-paris5.fr184 9 Université de Paris-Diderot 7 Paris www.univ-paris-diderot.fr185 10 Universite de Toulouse Toulouse www.univ-toulouse.fr 186 11 Université Nice Sophia Antipolis Nice http://unice.fr/187 12 Universite Paris VI - Université Pierre et

Marie Curie Paris www.upmc.fr

188 13 Université Strasbourg Strasbourg www.unistra.fr Швейцария Конфедерациясы189 1 Ecole hôtelière de Lausanne Lausanne www.ehl.edu/eng 190 2 Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne Lausanne www.epfl .ch191 3 ETH Zürich (Swiss Federal Institute of

Technology Zürich)Zürich www.ethz.ch

192 4 Universität Basel Basel www.unibas.ch193 5 Universität Zürich Zürich www.uzh.ch194 6 Université de Genève Genève www.unige.chЭстония Республикасы195 1 Tartu Ülikool Tartu http://www.ut.ee/ruЖапония196 1 Kyoto University Kyoto www.kyoto-u.ac.jp197 2 Osaka University Osaka www.osaka-u.ac.jp198 3 Tokai University Kanagawa www.u-tokai.ac.jp199 4 Tokyo Institute of Technology Meguro, Tokyo www.titech.ac.jp200 5 University of Tokyo Bunkyō, Tokyo www.u-tokyo.ac.jpБарлығы: ел - 20, ЖОО - 2002. «Болашақ» халықаралық стипендиясы иегерлерінің тілдік курстардан өтуіне арналған жоғары оқу орындары,

шетелдік ұйымдар**Австралия 1 1 Australian National University - Australian

National University CollegeCanberra www.anu.edu.au

2 2 Monash University - Monash University English Language Centre (MUELC)

Melbourne http://www.monashcollege.edu.au/courses/english-language/index.html

3 3 The University of Sydney - Center for English Teaching

Sydney www.usyd.edu.au

4 4 The University of Melbourne - Hawthorn Melbourne

Melbourne www.unimelb.edu.au

5 5 The University of Queensland - Institute of Continuing and TESOL Education

Brisbane http://www.uq.edu.au/

Австрия Республикасы6 1 University of Vienna - Sprachzentrum

Universität WienVienna www.univie.ac.at

Ирландия Республикасы 7 1 University College Cork - University

Language CentreCork www.ucc.ie

Италия Республикасы8 1 Politechnico di Milano Milan, Como, Lecco, Mantova,

Cremona, Piacenzawww.polimi.it

Канада9 1 University of British Columbia - English

Language InstituteVancouver, Kelowna www.ubc.ca

10 3 University of Alberta - English Language Program

Edmonton www.ualberta.ca

11 4 University of Calgary - English Language Program

Calgary www.ucalgary.ca

12 5 University of Ottawa - English Intensive Program

Ottawa www.olbi.uottawa.ca

13 6 University of Toronto - English Language Program

Toronto, Ontario www.utoronto.ca/

14 7 University of Victoria - English Language Centre

Victoria www.uvcs.uvic.ca

Қытай Халық Республикасы15 1 Fudan University Shanghai www.fudan.edu.cn16 2 Nanjing University Nanjing City www.nju.edu.cn17 3 Peking University Beijing www.pku.edu.cn18 4 Shanghai Jiao Tong University - School of

International Education Shanghai www.sjtu.edu.cn

19 5 Tsinghua University Beijing www.tsinghua.edu.cn20 6 Zhejiang University - International Education Hangzhou, Zhejiang www.zju.edu.cnНидерланды Корольдігі21 2 Leiden University - Academic Language

CentreLeiden http://hum.leiden.edu/

languagecentre/ Норвегия Корольдігі22 1 NTNU - Trondheim Norwegian University of

Science and TechnologyTrondheim www.ntnu.no

Корея Республикасы23 1 Korea Advanced Institute of Science and

Technology - KAIST Language CenterDaejeon http://lang2.kaist.ac.kr/

english/korean_class.asp 24 2 Korea University - Korean language and

Culture center Seoul http://klcc.korea.ac.kr/school/

korea.koreaIntro.action?strIntroMode=001

25 3 Seoul National University - Korean Language & Culture Program

Seoul http://en.snu.ac.kr/admission/adm0701_1.jsp

26 4 Yonsei University - Korean language Institute Seoul www.yonsei.ac.krҰлыбритания жəне Солтүстік Ирландия бірлескен корольдігі***27 1 Brunel University - International Pathways &

Language Centre London www.brunel.ac.uk

28 2 Cardiff University - English language teaching centre

Cardiff www.cardiff.ac.uk

29 3 City University London - INTO City University

London www.city.ac.uk

30 4 Heriot-Watt University - Language Centre Edinburgh www.hw.ac.uk31 5 Imperial College London - Imperial College

Business SchoolLondon imperial.ac.uk

32 6 King�s College London - English Language Centre

London kcl.ac.uk

33 7 Lancaster University - Department of circlesLinguistics and English Language

Lancaster www.lancaster.ac.uk

34 8 London School of Economics and Political Science

London lse.ac.uk

35 9 Loughborough University - English Language Support Service

Loughborough www.lboro.ac.uk

36 10 Newcastle University - INTO Newcastle University

Newcastle upon Tyne www.ncl.ac.uk

37 11 Queen’s University Belfast - INTO Queen’s University Belfast

Belfast www.qub.ac.uk

38 12 Robert Gordon University Aberdeen www.rgu.ac.uk39 13 Royal Holloway, University of London London www.rhul.ac.uk40 14 University College London - UCL Language

Centre London www.ucl.ac.uk

41 15 University of Aberdeen - University of Aberdeen Language Centre

Aberdeen www.abdn.ac.uk

42 16 University of Bath - English Language Centre Bath www.bath.ac.uk43 17 University of Birmingham - English for

International Students Unit Birmingham www.bham.ac.uk

44 18 University of Bristol - Centre for English Language

Bristol bristol.ac.uk

45 19 University of Cambridge - Language Centre Cambridge www.cam.ac.uk46 20 University of Dundee Dundee http://www.dundee.ac.uk/47 21 University of Durham - English Language

Centre Durham www.durham.ac.uk

48 22 University of East Anglia - INTO East Anglia Norwich, Norfolk www.uea.ac.uk49 23 University of Edinburgh - English Language

Teaching CentreEdinburgh www.ed.ac.uk

50 24 University of Essex - English Language Centre

Colchester, Essex www.essex.ac.uk

51 25 University of Exeter - INTO Exeter Exeter, Penryn www.exeter.ac.uk52 26 University of Glasgow - University of

Glasgow Language CentreGlasgow www.gla.ac.uk

53 27 University of Leeds Leeds www.leeds.ac.uk54 28 University of Leicester - English Language

Teaching UnitLeicester www.le.ac.uk

55 29 University of Liverpool - English Language Centre

Liverpool www.liv.ac.uk

56 30 University of Manchester - University Language Centre

Manchester www.manchester.ac.uk

57 31 University of Nottingham - Centre for English Language Education

Nottingham www.nottingham.ac.uk

58 32 University of Oxford - Oxford University Language Center

Oxford ox.ac.uk

59 33 University of Reading - International Study and Language Centre

Reading, Berkshire www.reading.ac.uk

60 34 University of Sheffi eld - English Language Teaching Centre

Sheffi eld www.sheffi eld.ac.uk

61 35 University of Southampton - Centre for Language Study

Southampton www.soton.ac.uk

62 36 University of St Andrews - English Language Teaching Centre

St Andrews st-andrews.ac.uk

63 37 University of Surrey - School of English and Languages

Guildford www.surrey.ac.uk

64 38 University of Sussex - Sussex Centre for Language Studies

Sussex www.sussex.ac.uk

65 39 University of Warwick - Centre for Applied Linguistics

Coventry www.warwick.ac.uk

66 40 University of York - Centre for English Language Teaching

York www.york.ac.uk

Америка Құрама Штаттары67 1 Boston University - Center for English

Language and Orientation ProgramsBoston www.bu.edu

68 2 Columbia University - American Language Program

New York City columbia.edu

69 3 Georgetown University - English as a Foreign Language Program

Washington http://cled.georgetown.edu

70 4 Georgia Institute of Technology - Language Institute

Atlanta www.esl.gatech.edu

71 5 Indiana University, Bloomington - Intensive English Program

Bloomington http://iep.indiana.edu

72 6 Michigan State University - English Language Center

East Lansing http://elc.msu.edu

73 7 Monterey Institute of International Studies - Intensive English Programs

Monterey www.miis.edu

74 8 Rice University - Intensive English Program Houston http://esl.rice.edu75 9 University of Arizona - Center for English as

a Second LanguageTucson http://www.arizona.edu/

76 10 University of California, Davis - Extension Intensive English Program

Davis http://extension.ucdavis.edu

77 11 University of California, Irvine - Intensive English Program

Irvine http://unex.uci.edu

78 12 University of California, Riverside - Intensive English Program

Riverside http://www.iep.ucr.edu/english/intensive.html

79 13 University of California, San Diego - English Language Institute

San Diego http://extension.ucsd.edu

80 14 University of Chicago, Center for the study of lanuages

Chicago, IL http://www.uchicago.edu/

81 15 University of Colorado at Boulder - International English Center

Boulder http://www.colorado.edu

82 16 University of Florida - English Language Institute

Gainesville www.eli.ufl .edu

83 17 University of Illinois Urbana-Champaign - Intensive English Institute

Urbana and Champaign www.illinois.edu

84 18 University of Miami - Intensive English Program

Coral Gables, Miami www.miami.edu

85 19 University of Pennsylvania - English Language Programs

Philadelphia www.upenn.edu

86 20 University of Pittsburgh - English Language Institute

Pittsburgh www.eli.pitt.edu

87 21 University of Southern California - Language Academy

University Park www.usc.edu

88 22 University of Texas at Austin - ESL Services Austin www.utexas.edu89 23 University of Washington - International and

English Language Programs Seattle www.outreach.washington.

edu90 24 University of Wisconsin-Madison - Intensive

English ProgramMadison www.english.wisc.edu

Германия Федеративтік Республикасы91 1 Albert-Ludwigs-Universität Freiburg Freiburg im Breisgau www.uni-freiburg.de92 2 Goethe-Institut Mannheim, Göttingen, Dresden www.goethe.de93 3 Carl Duisburg Centren Berlin, Köln www.cdc.de94 4 InterDaF Leipzig Leipzig www.uni-leipzig.de/interdaf95 5 Kapito Münster Münster www.kapito.com96 6 SPEAK Marburg http://speak.de/sites/deutsch/Финляндия Республикасы 97 1 University of Helsinki, Language Centre Helsinki www.helsinki.fi /university Франция Республикасы98 1 Centre d’approches vivantes des langues et

des medias (CAVILAM)Vichy www.cavilam.com

99 2 Universite de Franche-Comte - Centre de linguistique appliquee de Besancon (CLA)

Besancon cla.univ-fcomte.fr

100 3 Universite de Perpignan Via Domitia (UPVD) - Center universitaire d’etudes francaises (CUEF)

Perpignan http://www.univ-perp.fr/fr/presentation/cuef.html

(Соңы. Басы 19-бетте).