Modul: Ekonomske promene

17. Bankarstvo

Podsetite se: Za koje bankarske poslove ste vi čuli?

Banka (italijanski banco, francuski banque, nemački i engleski bank) u prevodu znači klupa za

menjanje novca. Etimologija (nauka o jeziku) reči nam ukazuje da je menjački posao jedan od prvih

poslova vezan za banku.

Istorija bankarstva je u bliskoj vezi sa istorijom novca. Prve banke su se pojavile kod starih

Sumera, u Asiriji i Vaviloniji nekih 2000. godine pre Hrista. Kasnije se pojavljuju i na Kipru, kod Egipćana i

starih Grka. Bankarske aktivnosti bile su vezane za antičke hramove koji su se bavili davanjem zajmova

(pre, a i pošto se pojavio novac, zajmovi su bili u robi – žitaricama, dragocenostima i sl). Od VII – V veka

p.n.e. u Vavilonu su se pojavile prve privatne kuće Igibi i Murašu, koje su se bavile skladištenjem i

čuvanjem roba, kao i davanjem u zajam roba drugim licima. Potvrde o deponovanim proizvodima služile

su kao sredstvo obračuna i plaćanja, a pozajmice su vršene uz visoku (zelenašku) kamatu. Ove kuće

nazivane su tezauri, pa odatle i odomaćen naziv za povlačenje, skladištenje i čuvanje novca

(tezaurisanje).

U antičkoj Grčkoj su se bankarski poslovi dalje razvijali. U njih su sada bili uključeni i sveštenici i

građani. Postojao je veliki broj polisa koji su kovali svoj novac. Otuda su se razvili poslovi menjača

- sarafski poslovi , a ljudi koji su vršili zamenu novca nazivali su se trapezari (trapeza – sto ili tezga na

kojoj je vršena zamena novca ali i naziv za banku u savremenom grčkom jeziku). Ovi trapezari su se

istovremeno bavili i davanjem zajmova. Kasnije se pojavljuju velike menjačnice koje su davale zaloge na

založnice, primale novac na štednju i bavile se poslovima prenosa novca.

U doba starog Rima bankar se nazivao argentarius. Ovi bankari su primali su depozite i uloge,

davali zajmove i posredovali u novčanom prometu. Bili su veoma moćni, te su imali uticaj i na politiku i

državničke poslove.

U srednjem veku zbog velikog broja vladara koji su kovali sopstveni novac došlo je daljeg razvoja

menjačkih poslova, ali i do „kvarenja“ novca do čega se dolazilo kovanjem novca lošijeg kvaliteta, lakšeg

nego što je bilo propisano ili upotrebom manje kvalitetnog metala odnosno umanjivanjem procenta

odgovarajućeg metala u kovanici. Kreditiranje je najčešće vršeno u formi naturalnog kredita a kasnije

počinje da se vrši u novcu. Između XI i XIII veka, u doba krstaških ratova, vitezovi templari koji su se bavili

prevozom i zaštitom hodočasnika u Svetu zemlju, uveli su praksu izdavanja menica u lokalnoj valuti što je

omogućavalo prenošenje novca bez rizika (npr. u Francuskoj kod templara položite depozit u livrama-

kako se zvao francuski novac sve do doba Napoleona, a po dolasku u Svetu zemlju vam bude isplaćen u

lokalnoj valuti). Tada se javljaju i poslovi državnih zajmova i međunarodnih kredita.

Prve moderne bankarske institucije nastale su u XIV i XV veku u slobodnim italijanskim

gradovima – komunama, koje su se razvijale nezavisno od crkvenih vlasti ili vlasti feudalnih gospodara.

To su Banca di Genova (1320). i Casa di Sant Georgio (1407).

U novom veku usled usložnjavanja ekonomskih prilika pojavljuju se i prve emisione banke:

Sverigen Riksbank (1668), Bank of England (1694), Bank de France (1800). Ove banke bave se

emitovanjem gotovog novca, odgovorne su za monetarnu politiku, stabilnost valute i finansijsku

disciplinu pa tako i za druge poslove predviđene zakonom. Za razliku od recimo Narodne banke Srbije,

Bank of England (sve do nacionalizacije 1946.) i Federal reserve of the United States (do današnjeg dana)

su (ili su bile) banke u privatnom vlasništvu koje “svojim” državama pozajmljuju novac u vrednosti izdate

monete plus određeni interes, što za sobom može povući brojne probleme ako se ove banke otrgnu

kontroli.

Dodatak 1: Viteški red templara je tokom svog postojanja nagomilao ogromno bogatsvo. Francuski kralj Filip IV Lepi, koji je bacio oko na njihovo bogatstvo, uz neradu pomoć pape Klementa V, čije se sedište više nije nalazilo u Rimu, već u Francuskoj u Avinjonu (Avinjonsko ropstvo papa), je osudio templare za veštičarenje, njihove posede konfiskovao, a njihovog velikog majstora, Žaka de Moleja, i pripadnike reda spalio na lomači. Dodatak 2: Naročito tokom ranog srednjeg veka, hrišćanska crkva nije blagonaklono gledala na bankarske poslove, zajmodavstvo pre svega. Dobar hrišćanin nije smeo da daje zajmove i ubira pri tom zelenaške kamate. Jevrejima vera nije branila ništa od svega ovoga. Budući da su živeli svuda po svetu, još od kako su ih Rimljani prognali iz Judeje u prvom veku n.e. pošto su ugušili njihovu pobunu, te zahvaljujući činjenici da su se bavili trgovačkim i bankarskim poslovima, evropski vladari i feudalni gospodari su dozvoljavali Jevrejima da se naseljavaju na njihovim posedima kako bi podigli ekonomiju. Razvojem bankarstva među hrišćanima u XIII veku Jevreji su postali neprijateljska konkurencija, koju je trebalo eliminisati, a izgovora je bilo na pretek. Navodna krivica za Hristovo ubistvo i predrasude vezane za njih poslužile su kao izgovor za uništenje konkurencije ili brisanje dugova bez njihove isplate. U ovome možemo naći jedan od glavnih uzroka antisemitizma koji i do danas utiče na odnos svih ostalih prema jevrejskom narodu.