Emre Yılmaz

Güncel Teknolojilerle YenilenmişAydınlatma Terimleri Sözlüğü

AYDINLATMASÖZLÜĞÜAydınlatma endüstrisi sürekli olarak kendini yenilemekte ve bizi yeni

teknolojilerle tanıştırmaktadır. Bu dönüşüm süreciyle birlikte yeni aydınlatma terimleri de hayatımıza girmektedir.

Işığı ve aydınlatmayı anlamak için ilk önce endüstri jargonuna en iyi şekilde Işığı ve aydınlatmayı anlamak için ilk önce endüstri jargonuna en iyi şekilde hakim olmak gerekir. Terimlerin yalnızca kelime anlamını bilmek hiçbir zaman yeterli olmayacaktır. Bu kitapta en güncel haliyle aydınlatma terimleri ve bu terimlerin detaylı açıklamaları yer almaktadır.

Örneğin; pek çok kişi HPS kısaltmasının açılımını bilir. Ancak çok az kişi onun ilk tetiklendiği anda neden mavi renkte ışık ürettiğini ve neden yavaş yavaş sarıya döndüğünü açıklayabilecek bilgiye sahiptir.

Mühendis, mimar veya uygulayıcı hangisi olursanız olun aydınlatma Mühendis, mimar veya uygulayıcı hangisi olursanız olun aydınlatma alanında çalışmak istiyorsanız başlamanız gereken nokta aydınlatma terimleridir.

Kitabı bitirdiğinizde aydınlatma dilini tam anlamıyla öğreneceksiniz. Sonrasında takip ettiğiniz yayınlar, okuduğunuz makaleler, veri dosyaları, teknik özellik tabloları size daha anlamlı görünmeye başlayacaktır.

Atılım Üniversitesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği bölümünden 2013 yılında mezun olmuş, o tarihten itibaren aydınlatma sektöründe; devlet destekli projelerin yönetimi ve ürün geliştirme faaliyetlerinin yürütülmesinde görev almıştır. Yılmaz, on yılı aşkın internet tecrübesini, sektör deneyimiyle birleştirip, yüzlerce firmanın üye olarak destek verdiği, Türkiye'nin en büyük Avrupa'nın üçüncü büyük sektör medya organizasyonu; Aydınlatma Portalı'nı (ww(www.aydinlatma.org) kurmuştur.

Emre Yılmaz

www.aydinlatma.orginfo@aydinlatma.org

AYDINLATMASÖZLÜĞÜ

AYDIN

LATMA SÖZLÜĞ

ÜEmre Yılm

az

AYDINLATMA

SÖZLÜĞÜ

Güncel Teknolojilerle Yenilenmiş

Aydınlatma Terimleri Sözlüğü

__________

Emre Yılmaz

Aydınlatma Sözlüğü

Emre Yılmaz - Aydınlatma Portalı

Copyright © 2019 - Tüm hakları saklıdır.

Bu kitap içerisinde aydınlatma endüstrisinde sıkça kullanılan

terimler ve terimlerin detaylı açıklamaları yer almaktadır.

Bu kitabın hiçbir kısmı, yazarın yazılı izni olmaksızın herhangi

bir biçimde veya herhangi bir yolla çoğaltılamaz veya

dağıtılamaz. Kaynak göstermek koşuluyla alıntı yapılabilir.

Eylül 2019, Ankara (1. Baskı)

Baskı: Özel Ofset Matbaa Ltd. Şti.

Matbaacılar Sanayi Sitesi 1514. Sokak No: 6 Ostim/Ankara

Telefon: 0312 395 06 08

Sertifika No: 40365

Baskı Sponsoru: Milled Aydınlatma

Kapak Fotoğrafı: LED Supermarket (Pexels)

Editöryal İnceleme: Öğr. Gör. Nuri Yunus Kocadağ

ISBN (978-605-81266-1-9)

Aydınlatma Portalı (www.aydinlatma.org)

Dodurga Mah. Kaan Cad. 1/5A Çayyolu

Çankaya/Ankara

Telefon: 0312 239 40 27

E-posta: info@aydinlatma.org

İçindekiler

Önsöz .............................................................................. iv

Yazar ................................................................................ v

Armatür ............................................................................. 1

Avize ................................................................................. 3

Aydınlatma Seviyesi (Lüks)............................................... 5

Bakım Faktörü .................................................................. 7

Balast ................................................................................ 9

Binning ............................................................................ 11

CE İşareti ........................................................................ 13

CRI (Renksel Geriverim İndeksi) ................................... 15

Dalga Boyu ..................................................................... 17

Difüzör ............................................................................ 19

Duy ................................................................................. 21

Düzgünlük ....................................................................... 23

Filaman ........................................................................... 25

Flicker ............................................................................. 27

Fresnel Lens ................................................................... 29

Gerilim (Volt) ................................................................... 31

Gonyofotometre .............................................................. 33

Güç (Watt) ...................................................................... 35

Güç Faktörü .................................................................... 37

HPS ................................................................................ 39

Işık Açısı ......................................................................... 41

Işık Akısı (Lümen) .......................................................... 43

Işık Ölçer ......................................................................... 45

Işık Şiddeti (Kandela) ...................................................... 47

Işık Verimi (lm/W)............................................................ 49

Kamaşma ........................................................................ 51

Kızılötesi ......................................................................... 53

LED ................................................................................. 55

LED Sürücü .................................................................... 57

Lens ................................................................................ 59

LM-79 .............................................................................. 61

LM-80 .............................................................................. 63

OLED .............................................................................. 65

PCB ................................................................................ 67

Projektör ......................................................................... 69

RAL ................................................................................. 71

Reflektör ......................................................................... 73

Renk Sıcaklığı (Kelvin).................................................... 75

Retrofit ............................................................................ 78

RGB ................................................................................ 80

SSL ................................................................................. 82

TM-21 ............................................................................. 84

UGR ................................................................................ 86

Wallwasher ..................................................................... 88

iv

Önsöz

Aydınlatma hepimizin hayatında önemli yere sahiptir. Işık

olmadan hayat düşünülemez. Aydınlatma ihtiyacımızı gündüz

güneş ışığı sayesinde sağlarız, geceleri ise yapay ışığa yani

elektrikli ışık kaynaklarına ihtiyaç duyarız.

Günümüz koşullarında en iyi, en kaliteli, en ucuz ve en

sağlıklı ışığa sahip olduğunu iddia eden çok fazla üretici

bulunmaktadır. Bu üreticilerin ürünlerini karşılaştırmak ve

ihtiyacınıza en uygun olanını seçmek için aydınlatma terimlerine

hâkim olmanız gerekir.

Işık kaynağı seçiminde dikkat edilmesi gereken pek çok

teknik terim bulunmaktadır. Bu terimleri tam anlamıyla bilmek

doğru seçim yapmak için size yol gösterici olacaktır.

Bu kitap endüstri genelinde yaygın kullanımı olan aydınlatma

terimlerinin detaylı açıklamalarını içermektedir.

Bu kitabın amacı, toplum genelinde aydınlatma konusunda

bilincin oluşmasını sağlamak ve bu sayede yanlış uygulamaların

önüne geçebilmektir.

Kitabın hazırlık aşamasında yanımda olan çok değerli ailem

ve tüm dostlarıma teşekkür ederim. Kitabın ilk baskısını sizlere

ulaştırabilmemiz için destek olan Milled Aydınlatma ailesine ve

Yunus Tutan’a çok teşekkür ederim.

Emre Yılmaz

Eylül 2019, Ankara

v

Yazar

Emre Yılmaz, 1990 yılında Trabzon'da dünyaya gelmiştir.

Lise öğrenimini Trabzon'da Tevfik Serdar Anadolu Lisesi'nde

görmüştür. 2005 yılında kodlamaya başlamış, 2006 yılı itibariyle

internet dünyasında iz bırakan işlere imza atmaya başlamıştır.

Çeşitli kodlar yazmış, bu kodları internet üzerinde yayınlamıştır.

2006 yılında, daha 16 yaşındayken, lise öğrenimini gördüğü sırada

"www.canlitvradyo.com" adında televizyon ve radyo yayınlarını

internete taşıyan bir platform kurmuş binlerce ziyaretçiye

ulaşmıştır. 2007 yılında ise Türkiye'nin ilk dizi sitesi olan

"www.canlidizi.com" internet sitesini kurmuştur. Kısa bir süre

içerisinde yüz binlerce ziyaretçiye ulaşmıştır.

Üniversite sınavları yaklaşınca her iki internet sitesini de

satmış, öğrenim hayatına odaklamıştır. Emre Yılmaz, 2008

yılında üniversite öğrenimi için Ankara'ya gelmiş, Atılım

Üniversitesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği'nde İngilizce

hazırlık dâhil 5 yıllık bir dönem geçirmiş, iyi bir ortalamayla

mezun olmuştur.

Gazi Üniversitesi Endüstriyel Tasarım Mühendisliği

bölümünde yüksek lisans öğrenimini tamamlamış olup, aynı

bölümün doktora programında eğitimini sürdürmektedir.

Emre Yılmaz, lisans mezuniyetini aldığı yıl, 2013'te yine

Ankara'da Asya Trafik A.Ş. bünyesinde Ar-Ge Mühendisi olarak

işe başlamış, kısa bir süre sonra Proje Yöneticisi olarak atanmıştır.

Bu firmada devlet destekli (KOSGEB, TÜBİTAK, Kalkınma

Ajansı) projelerin yönetimi ve Luxtra LED Aydınlatma

vi

markasının altında ürün geliştirme faaliyetlerinin yürütülmesinde

görev almaktadır.

İşe girdiği ilk yıl, 2013'te, LED'li Trafik Tescil Plakası isimli

projeyle LED ve LED Aydınlatma Proje Yarışması'nda birincilik

ödülü almıştır. 2014 yılında ise, Akaryakıt İstasyonu Aydınlatma

Tasarımı projesiyle, Almanya merkezli DIAL tarafından

düzenlenen yarışmada ülkemizi temsil etmiş, birinci olmuş,

DIALux evo Featured Project Winner ödülünü kazanmıştır.

Dijital dünyadaki tecrübesini, aydınlatma sektöründeki bilgi

birikimiyle birleştirmeyi hedefleyen Yılmaz, 2016 yılında

Aydınlatma Portalı'nı "www.aydinlatma.gen.tr" adresi üzerinden

yayına almıştır. İnternet sitesi, kısa bir süre içerisinde binlerce

ziyaretçiye ulaşmış, yüzlerce firma kurumsal üye olarak bu

topluluğa destek vermiştir. 2018 yılında, "www.aydinlatma.org"

adresini satın almış, internet sitesini bu adres üzerine taşımıştır.

Bu değişiklik sonrasında Aydınlatma Portalı, Türkiye'nin en

büyük, Avrupa'nın üçüncü büyük sektör portalı haline gelmiştir.

Aydınlatma Portalı, yurtiçi ve yurtdışı fuarlara katılarak, üye

firmalarını en iyi şekilde tanıtmaya gayret göstermektedir. Tüm

firmalara eşit mesafede, yayın hayatına devam etmektedir. Emre

Yılmaz, Aydınlatma Portalı Başkanı olarak, yüksek sorumluluk

bilinciyle, görevini en iyi şekilde yürütmektedir.

Aydınlatma

Sözlüğü

Bu bölümde aydınlatma endüstrisinde

kullanılan terimler ve detaylı açıklamaları

bulunmaktadır.

1

Armatür

Bir veya birden fazla elektrikli ışık kaynağını ve çalışması için

gerekli tüm parçaları içerisinde barındıran aydınlatma ünitesine

armatür adı verilir.

Bir lamba, gövde ya da muhafaza içerisine takıldığında; bu

bütüne aydınlatma armatürü denir. Lamba, güç kaynağı, balast,

sürücü, optik ve bağlantı ekipmanları armatür tanımı içerisinde

yer almaktadır. Montaj ayağı, taşıyıcı ayak ya da tutma aparatı da

armatür üzerinde yer almaktadır.

Aydınlatma armatürü, ışık kaynağı ve diğer donanımlara

gerekli korumayı sağlar, ışık dağılımını kontrol eder.

Aydınlatma armatürleri, sabit, taşınabilir ve özel amaçlı

şekilde üç ana gruba ayrılmaktadır.

Yüzeye monte ya da gömme tavan ışıkları, avizeler, sokak

lambaları, bahçe ışıkları sabit aydınlatma armatürleridir.

Masa lambaları, gece lambaları, yer ışıkları, lambaderler

taşınabilir armatürlere örnek olarak gösterilebilir.

Vurgu aydınlatmaları, acil çıkış aydınlatmaları, güvenlik

ışıkları, çakar lambalar ve trafik ışıkları özel kullanım sınıfında

aydınlatma armatürleridir.

Geleneksel aydınlatma armatürlerinde lamba bir soket (duy)

yardımıyla kolayca değiştirilebilir. Ancak, katı hal

aydınlatmalarında ışık kaynağı yerine sabitlenmiş olabilir. Bu tür

2

armatürlerde, ışık kaynağının değiştirilmesi için profesyonel

destek alınmalıdır.

Aydınlatma armatürleri çalışmak için genellikle elektrik

bağlantısına ihtiyaç duyar. Ancak acil durum aydınlatmaları,

kamp ışıkları ve fenerler dahili batarya ile çalışabilir.

Dış ortam koşullarında çalışacak aydınlatma armatürlerinde

suya, toza ve neme karşı koruma için IP derecesine dikkat

edilmelidir. Dış mekân aydınlatma uygulamalarında IP65, IP66,

IP67 veya IP68 koruma sınıfına sahip aydınlatma armatürleri

tercih edilmelidir. Tüm bu sınıflarda armatürler toz geçirmez ve

suya karşı dayanıklıdır.

Armatürün yalnızca yağmur etkilerine karşı koruma

sağlaması isteniyorsa IP65 yeterlidir ancak su altında çalışması

isteniyorsa IP68 koruma sınıfı tercih edilmelidir.

3

Avize

Tavana ya da duvara monte edilmek üzere tasarlanmış,

gövdesinde genellikle birden fazla lamba barındıran dekoratif

aydınlatma elemanlarına avize denir.

Avizelere yaygın olarak, E14 ya da E27 duylu akkor, halojen,

floresan veya LED ampuller takılır. Bazı modern avizeler LED

ışık kaynağını içinde barındırır. Bu tür avizelerde lamba değişimi

diğer soketli avizelerde olduğu kadar kolay değildir. Ancak,

LED’ler uzun ömürlü ışık kaynakları olduğundan, doğru

tasarlanmış bir LED avizede LED’den kaynaklı arıza yaşanması

çok düşük bir ihtimaldir.

Klasik avizelerin üzerinde kristal prizma desenine sahip taşlar

bulunur ve bu taşlar ışığı kırarak odaya yayar. Bazı avizelerde ise

taşlar yerine ışık kaynağını gizleyen şapkalar kullanılır. Bu

şapkalar ile ışık odaya yumuşak bir şekilde dağıtılır. Bir diğer

avize çeşidinde ise, lambaları gizleyen herhangi bir taş ya da perde

kullanılmaz. Aydınlatma doğrudan lambadan gelen ya da

tavandan yansıyarak dağılan ışık ile sağlanır.

Modern avizeler ise, esnek uygulama imkânları sebebiyle

LED ışık kaynaklarını kullanır. LED avizelerde, ışık şeritleri avize

gövdesi boyunca kesintisiz olarak aydınlatma sağlayabilir.

Avize seçimi odanın boyutu, tavan yüksekliği ve dekorasyon

unsurlarına göre yapılır. Avizenin en alt kısmı, yerden minimum

220-230 cm yükseklikte olmalıdır. Eğer masa üzerine montaj

yapılacaksa, masadan minimum 70-80 cm yüksek olmalıdır.

4

Avize seçimi ve kişisel tercihlere göre bu değerler ile oynamak

mümkündür.

Avizeler neredeyse evin her köşesinde, tüm yaşam alanlarında

kullanılmaktadır. Avizeler, salonlarda, oturma odalarında, yemek

odalarında, yatak odalarında ve mutfaklarda aydınlatma işlevini

yerine getirmenin yanı sıra, evin dekorasyonunu tamamlayan birer

unsurdur.

5

Aydınlatma Seviyesi (Lüks)

Aydınlık ya da aydınlatma seviyesi bir yüzey üzerinde birim

alan başına düşen toplam ışık miktarıdır. Birimi lüks'tür ve

kısaltılmış şekilde lx olarak kullanılır.

Kısaltma, tıpkı lümen ve kandela terimlerinde olduğu gibi

sayısal ifadeden sonra kullanılır. Örneğin; 100 lx, 1.000 lx, 10.000

lx gibi.

Bir lüks, metrekare başına bir lümene eşittir. Bir kandela

şiddetindeki ışık, bir metre mesafede bir lüks seviyesinde

aydınlatma sağlar.

Bir ortamın ne kadar aydınlatıldığı, lüks değeriyle ifade edilir.

Ne kadar yüksek lüks değerine ulaşılırsa, o kadar yüksek seviyede

aydınlatma yapıldığı söylenebilir. Ancak unutulmamalıdır ki;

fazla aydınlatma, iyi aydınlatma demek değildir. Aşırı

aydınlatmanın da yetersiz aydınlatma gibi olumsuz etkileri

bulunmaktadır.

Yaygın aydınlatma seviyelerinden bahsetmek gerekirse;

güneşli bir günde 10.000 lüks, bulutlu bir günde 1.000 lüks, gün

batımında 10 lüks, ay ışığı altında 0,1 lüks aydınlatma seviyesi

görülebilir.

Lüks değeri, ışık kaynağının toplam ışık çıktısını ifade eden

lümen ile ilişkilidir. Işık kaynağından uzaklaştıkça, ölçülen lüks

değerinde düşüş görülür.

6

Işık küçük bir alana yoğunlaştırılırsa, o alan daha parlak

olarak algılanır ve yüksek lüks değerine ulaşır. Ancak aynı

miktarda ışık, daha geniş bir alana yayılırsa; daha loş bir görüntü

oluşur ve daha düşük lüks değerleri ölçülür. Her iki ışık kaynağı

aynı miktarda ışık yayıyor olsa da, odaklanmış kaynakta ışık daha

yoğun olduğu için daha parlak olarak algılanır.

Genel olarak lüks, bir alana ulaşan, o alanda yayılan ışığın

yoğunluğunun ölçüsüdür.

Bir ortamda, yüksek ışık çıktısına yani yüksek lümen değerine

sahip aydınlatma elemanları kullanılırsa, yüksek seviyelerde

aydınlatma sağlanır bu da yüksek lüks değerlerinin elde edilmesi

demektir.

Örneğin, ofislerde 500 lüks aydınlatma istenirken oturma

odalarında 100 lüks aydınlatma yeterli görülmektedir. Çizim

ofislerinde, tekstil atölyelerinde ve laboratuvar gibi alanlarda ise

1.000 lüks gibi yüksek aydınlatma seviyelerine ihtiyaç

duyulmaktadır. Bu noktada uygulama tipine göre güncel

aydınlatma gereksinimleri gözden geçirilmelidir.

Bir ortamdaki aydınlatma seviyesi yani lüks değeri, lüksmetre

adı verilen cihazlar ile ölçülür. Yalnızca aydınlatma seviyesi

ölçümü yapan bu cihazlar el tipi taşınabilir donanımlar olarak

tasarlanmıştır ve çok pahalı değildirler.

7

Bakım Faktörü

Bakım faktörü, lambanın yaşlanması veya kirlenmesi

sebebiyle ortaya çıkan ışık çıktısındaki düşüşü ifade eden

çarpandır. Bakım faktörü, zaman içerisinde ortaya çıkan ışık

kayıplarını belirtir ve kayıp faktörü olarak da bilinir.

Işık kaynaklarında kullanım süresince ışık çıktısında yani

lümen değerinde bir miktar azalma görülebilir. Buna ek olarak,

ışık kaynaklarının kirlenmesi de ışık çıktısının bir miktar

düşmesine sebep olacaktır. Aydınlatma seviyelerine ilişkin

hesaplamalar yapılırken yaşlanma ve kirlenmeden kaynaklı bu

düşüş de göz önüne alınmalıdır.

İç ve dış mekân tüm aydınlatma uygulamalarında, aydınlatma

seviyelerinin çalışma süresi boyunca sabit kaldığı söylenemez.

Işık kaynağının bozulması ve kirlenmesi sebebiyle zaman

içerisinde düşüşler görülebilir. Bu eğer bir iç mekân aydınlatması

ise, odanın tavan ve duvarındaki yansıma da zamanla azalacak bu

da aydınlatma seviyelerinde düşüşe sebep olacaktır.

Bakım faktörü, lamba tipi, balast türü, armatür tipi, bakım

aralıkları, çalışma süresi, odanın yansıma oranları ve çevresel

etkilere göre hesaplanır. Bu hesaplama için geliştirilmiş özel

yazılımlar bulunmaktadır.

Bakım faktörü (MF) aşağıdaki formül yardımıyla; lamba

lümen bakım faktörü (LLMF), lamba sağ kalma faktörü (LSF),

armatür bakım faktörü (LMF) ve oda yüzeyleri bakım faktörü

(RMF veya RSMF) çarpımları ile de bulunabilir.

8

MF = LLMF x LSF x LMF x RMF

LLMF, lambanın ışık akısında zamana bağlı düşüşü belirtir.

Bu değer genellikle ışık kaynağı üreticisi tarafından belirtilir.

LSF, ışık kaynağının arıza durumunu ifade eder. Arıza

durumunda lamba değişimi anında yapılıyorsa bu değer 1

alınarak, etkisi göz ardı edilebilir.

LMF, armatürün çevresel etkilerle kirlenmesinden kaynaklı

ortaya çıkan ışık kayıplarını belirtir. İç mekân uygulamalarında

temiz ortamlar için 0,93-0,98 aralığında değerler alınabilir.

RMF veya RSMF ise, oda yüzeylerinin yansıma değerlerinde

zamana bağlı düşüşü gösterir. Temiz bir çevrede, bu değer 0,95-

0,97 aralığında alınabilir.

Başlangıç ışık akısının, bakım faktörüyle çarpılmasıyla

korunan ışık akısı bulunur.

Aydınlatma uygulamaları yapılırken, bakım faktörü göz

önüne alınmalı ve başlangıçta ilgili standartta belirtilen minimum

aydınlatma seviyelerinin üstünde değerler yakalanmalıdır. Zaman

içerisinde yaşanacak ışık kaybı, aydınlatma koşullarının belirtilen

kriterlerin altına düşmesine sebep olmamalıdır.

9

Balast

Floresan ve HID gibi gaz deşarjlı lambaları çalıştırmak için

ihtiyaç duyulan, uygun gerilimi ve akımı sağlayan cihazlara balast

denir. Balast, gaz deşarj lambalarına iletilen akımı sınırlar ve bu

sayede lambanın yüksek akım çekerek bozulmasını engeller.

Balast, güç kaynağından lambaya ne kadar elektrik akımı

gideceğini kontrol eden mekanizmadır. Balastın görevi yalnızca

akımı sınırlayarak lambayı korumak değildir. Lambanın ilk

çalışmada ihtiyaç duyduğu yüksek gerilimi de balast sağlar.

Gaz deşarjlı lambalar, ilk çalıştırıldığında yüksek gerilime

ihtiyaç duyar. Yüksek gerilim altında elektrik arkı oluşur ve lamba

içerisindeki gazları tetikler. Ark oluştuktan sonra balast, gerilimi

düşürerek akımı sınırlamaya çalışır. Bu sayede lambanın ışık

çıktısı sabitlenerek korunur. Gaz deşarjlı lambalarda akım

sınırlanmazsa lamba kontrolsüz bir şekilde ısınır ve arızalanır.

Sıcaklığın güvenli aralıkta tutulması, lamba ömrü için son derece

önemlidir.

Balastlar, manyetik balast ve elektronik balast olarak ikiye

ayrılır.

Manyetik balast oldukça basit bir tasarıma sahiptir. İçerisinde

bakır sargılarla oluşturulmuş transformatör kullanılmaktadır.

Bakır telin uzunluğu, kalınlığı ve trafo giriş çıkış sargı oranları

balastın çıkış akım ve gerilimini belirler. Manyetik balastlar,

büyük ve ağır yapıdadır.

10

Elektronik balastlar ise çıkış akımını kontrol etmek için

elektronik devre elemanlarını kullanır. Elektronik balastlar ile

akım çok hassas bir şekilde yönetilebilir. Elektronik balastlar,

manyetik balastlara göre daha küçük ve çok daha hafiftir. Ek

olarak, daha yüksek elektriksel verime sahiptir.

Modern uygulamaların neredeyse tamamında elektronik

balastlar kullanılmaktadır. Çünkü, elektronik balastlar manyetik

olanlara göre enerji tüketimini düşürerek enerjinin daha verimli

kullanılmasını sağlamaktadır. Ayrıca elektronik balastlar, çıkış

akımının kontrol edilmesini dolayısıyla ihtiyaç anında parlaklığın

artırılıp azaltılmasını da sağlayabilir.

Manyetik balast kullanılan aydınlatma sistemlerinde

balastların elektronik olanlarla değiştirilmesi mümkündür.

11

Binning

Seri üretimden çıkan LED çipleri, ışık rengi, ışık çıktısı ve

çalışma gerilimi gibi bazı küçük farklılıklara sahiptir. LED'lerin

gruplandırılması ve benzer özellik gösterenlerin bir grupta

toplanması işine Binning adı verilir.

Tüketici tarafından en çok ışık rengine ilişkin farklılıklar

dikkat çeker. Örneğin; bir tünel ya da altgeçitten geçerken,

tavandaki aydınlatmaların kimisinin daha sarı kimisinin daha

beyaz renkte ışık yaydığı görülebilir.

LED'lerde beyaz ışıkların hepsi aynı renkte değildir, kimisi

maviye daha yakın, kimisi sarıya daha yakın görünebilir. Renk

farklılığı LED'ler ayrı ayrı çalıştırıldığında fark edilmeyecek

kadar küçük olsa da yan yana geldiklerinde bu farklılık kolayca

ayırt edilebilir. Örneğin; 4500 K olarak aldığınız LED, 4250 K -

4750 K renk sıcaklığı aralığında olabilir. Bu LED’ler bir armatür

içerisinde kullanıldığında ışığın çıktığı noktada farklılıklar

kolayca görülebilir. Farklı renkteki LED’ler farklı armatürler

içerisinde yer alsa bile bu armatürler yan yana geldiğinde renk

farklılıkları anlaşılabilir. Binning yapılmış, aynı grupta yer alan

LED’ler ise 4400 K - 4500 K gibi dar bir aralıkta olabilir. Böyle

bir dar aralıkta renk sıcaklığındaki farklılık anlaşılmayabilir.

Beyaz LED’ler dışında renkli LED’ler için de renk

koordinatlarına göre sınıflandırma yapılmaktadır. Color Binning

ya da CCT Binning, LED'lerin ışık rengine göre sınıflandırılması

işlemidir.

Seri üretimden çıkan LED'lerin hepsi aynı miktarda ışık

çıktısına yani lümen değerine sahip değildir. Üretimden çıkan bir

12

grup LED yüksek ışık çıktısına sahipken, diğer grup daha düşük

değere sahip olabilir. Bu farklılıkları tanımlamak için lümen

değerlerine göre gruplandırma yani Lumen Binning

yapılmaktadır. Lümen sınıflandırması aydınlatma elemanının ışık

çıktısını hesaplamak için son derece önemlidir.

LED'ler belirli bir gerilim altında, üzerinden elektrik akımı

geçtiğinde ışık yaymaya başlar. Ancak bu gerilim değeri LED'ler

arasında farklılık gösterebilir. Çalışma gerilimi, LED sürücü

seçimi için önemli bir parametre olduğundan, bu değere göre

sınıflandırma ihtiyacı doğmuş Forward Voltage Binning

yapılmıştır.

LED’lerin gruplandırması, üretici firma tarafından

yapılmaktadır ve Color, Lumen, Forward Voltage Bin tabloları,

LED’e ait veri dosyasında yer almaktadır. LED binleri,

aydınlatma üreticileri için son derece önemlidir. Bu özellikler,

LED aydınlatma armatürünün performansına doğrudan etkiye

sahiptir.

LED'ler kullanıldıkça belirli bir süre sonra renk sapmalarının

olduğu unutulmamalıdır. Bu yüzden, aynı binlerde LED'ler ile

oluşturulmuş yeni bir armatür ile bir süre kullanılmış armatür

arasında önemli renk farklılıkları olabilir.

13

CE İşareti

CE işareti, bir ürünün Avrupa Birliği (AB) mevzuatına uygun;

ilgili sağlık, güvenlik ve çevre koruma gerekliliklerine sahip

olduğunu belirtir. Resmi CE işareti, daire formunda C ve E

harflerinden oluşur.

CE kısaltması, Avrupa Uygunluğu anlamına gelen Fransızca

“Conformité Européenne” kelimelerinin baş harflerinden

oluşturulmuştur.

CE işareti, üzerinde yer aldığı ürünün ilgili Avrupa sağlık,

güvenlik ve çevre koruma mevzuatının temel gerekliliklerine

uygun olduğunu belirtir.

CE işareti, Avrupa Birliği ülke sınırları içerisinde satılan

malların düzenlenmesi için geliştirilmiştir. Bu işareti taşıyan

ürünler, Avrupa Birliği ülkelerinde satışa uygundur.

CE işaretinin ürünleri Avrupa pazarına sokmak için bir ürün

pasaportu olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Ürünün üzerinde CE işareti olması, Avrupa'da üretildiği

anlamına gelmez. CE işareti taşıyan ürünlerin Avrupa pazarında

dolaşımı serbesttir.

CE işareti taşıması gerekli ürünler ilgili direktiflerle

belirlenmiştir. CE işareti elektrikli ekipmanlarda, makinelerde,

ölçüm cihazlarında, medikal cihazlarda, radyo ve iletişim

cihazlarında, oyuncaklarda ve benzeri ürünlerde yer almalıdır.

14

Aydınlatma armatürleri de Avrupa pazarında yer almak için CE

işaretine sahip olmalıdır.

CE işareti ürün üzerine, paket üzerine, tanıtım dosyasına veya

kullanım kılavuzuna yerleştirilebilir.

CE işareti, bir belgelendirme sürecinin ardından alınır.

Öncelikle ürün için uygulanabilir direktifler ve standartlar

belirlenir. Bu gerekliliklere göre testler gerçekleştirilir ve test

sonuçlarına göre teknik dosya hazırlanır. Ardından ürünün CE

işaretine uygun olduğunu belirten AT Uygunluk Beyanı

hazırlanır, imzalanır ve sonrasında CE işareti ürün üzerinde

kullanılabilir.

CE işareti, yalnızca üretici firma ya da yetkili temsilcisi

tarafından ürün üzerine işlenebilir. Ürün üzerinde işlenecek diğer

işaretler, CE işaretinin görünürlüğünü, okunabilirliğini veya

anlamını bozmamalıdır. CE işaretinin ürün üzerinde işaretlenmesi

ile üretici, ürünün uygunluğuna ilişkin tüm sorumluluğu aldığını

belirtir.

Üye devletler, CE işaretinin uygunsuz kullanımı sebebiyle

ciddi cezai yaptırımlar uygulayabilir.

15

CRI (Renksel Geriverim İndeksi)

CRI'ın açılımı Color Rendering Index yani Renksel Geriverim

İndeksi'dir. CRI, bir ışık kaynağının görsel performansını belirten

önemli bir ölçüttür. CRI, yapay yani elektrikli ışık kaynaklarının,

doğal yani güneş ışığına göre renkleri yansıtma yeteneğini ölçer.

Aydınlatma aygıtlarında CRI, objelerin gerçek renklerine ne

kadar yakın olduğunu gösteren ifadedir.

CRI, enkandesan veya güneş ışığı gibi bilinen referans bir

kaynağa kıyasla renkleri gerçeğe veya doğala yakın gösterme

yeteneğinin bir ölçüsüdür.

CRI değeri 0 ile 100 arasında rakamsal bir değer ile ifade

edilir. CRI değeri 100'e ne kadar yakınsa, renkleri o kadar iyi

gösteriyor demektir. 100 ise maksimum CRI değerini ifade eder.

Güneş ışığı, mükemmel ışığı temsil eder ve CRI değeri 100

olarak kabul edilir.

CRI değerinin 80'den büyük olması, çoğu uygulama için

kabul edilebilir bir değerdir. Ancak renklerin daha önemli olduğu

alanlarda yüksek CRI adı verilen 90 ve üzeri ışıklara ihtiyaç

duyulur.

Yaygın ışık kaynaklarının CRI değerlerinden bahsetmek

gerekirse, enkandesan ve halojen lambaların 100, metal halide

lambaların 85, floresan lambaların 70, yüksek basınçlı sodyum

buharlı lambaların 25 seviyesinde olduğu söylenebilir. LED ışık

kaynaklarının çoğu 70 ve 80 üzerinde CRI değerine sahiptir. Bu

16

değerlerin farklı üreticilere ait ürünler veya aynı üreticiye ait farklı

özelliklerdeki ürünler için değişiklik gösterebileceği

unutulmamalıdır.

Yüksek CRI değerine sahip aydınlatmalar genellikle; sanat

galerilerinde, perakende mağazalarda, marketlerde gıdaların

sergilendiği alanlarda, tekstil sektöründe, kuaförlerde ve sağlık

tesislerinde kullanılmaktadır. Örneklerde de görüldüğü üzere

yüksek CRI derecesine sahip aydınlatmalara genellikle iç

mekânlarda ihtiyaç duyulmaktadır.

Yüksek CRI değerine sahip aydınlatmaların kullanılması,

aydınlatılan alanlarda renklerin daha belirgin, net, canlı ve ayırt

edilebilir şekilde görünmesini sağlayacaktır.

CRI değerinin ölçülmesi için spektroradyometre adı verilen

ölçüm cihazının kullanılması gereklidir. Spektral sensörlü ölçüm

cihazı ışık kaynağına yönlendirilir ve bu şekilde kolayca ölçüm

yapılabilir. Işık kaynaklarının renksel geriveriminin ölçülmesi

için maliyet tasarruflu, el tipi, taşınabilir cihazlar bulunmaktadır.

Bu cihazlar ile çeşitli alanlarda kullanılan özel aydınlatma

kaynaklarının hızlıca ölçülmesi ve değerlendirilmesi mümkündür.

17

Dalga Boyu

Dalga boyu, bir dalga şeklinin tekrarlayan birimleri (iki tepe

noktası) arasındaki mesafeyi belirtir. Dalga boyu, Yunancadaki

lamda (λ) harfi ile gösterilmektedir.

Dalga boyu metre, mikrometre ve nanometre cinsinden

ölçülür. Dalga boyu ne kadar küçükse, frekans o kadar yüksek

demektir.

Işık bir elektromanyetik dalgadır. Işık, küçük enerji

paketlerinin bir noktadan diğerine gitmesiyle hareket halindedir.

Bu hareket esnasında parçacıklar bir dalga şeklini izler. Bu dalga

şeklinin iki zirvesi arasındaki yatay mesafe dalga boyunu belirtir.

Işığın yalnızca küçük bir bölümü (dalga boyu) çıplak gözle

görülür. 400-750 nm aralığında dalga boyuna sahip ışığı

görebiliriz ve bu yüzden belirtilen aralıktaki ışığa görünür ışık adı

verilir. Bundan daha uzun dalga boyları kızılötesi, daha kısa dalga

boyları ise ultraviyole olarak adlandırılır.

Gama ışınları, röntgen ışınları, mikrodalgalar ve radyo

dalgaları da aslında birer ışıktır.

Işığın farklı dalga boyları, onları farklı renkte algılamamıza

yardımcı olur. Yani dalga boyu aslında ışığın rengini belirler.

Mavi: 450-500 nm

Yeşil: 500-570 nm

Sarı: 570-590 nm

18

Turuncu: 590-620 nm

Kırmızı: 620-750 nm

Belirtilen dalga boyu aralığında yer alan renkler birbiriyle

aynı değildir. Mesela 500 nm dalga boyundaki yeşil, maviye daha

yakın bir renktedir. 570 nm dalga boyundaki yeşil ise sarı renge

daha yakın bir tondadır.

Beyaz ışıkta ise durum çok daha farklıdır. Beyaz ışık aslında

bir renk değildir bu yüzden beyaz ışıkta tek bir dalga boyundan

bahsetmek mümkün değildir. Beyaz ışık elde edebilmek için,

dalga boylarının yani farklı renklerin bir karışımı gereklidir.

Görünür ışık spektrumunun tüm dalga boyları, göze aynı anda

ulaştığında beyaz renk olarak algılanır.

Beyaz ışığın rengi, renk koordinatları (x, y) veya buna bağlı

olarak Kelvin değeri ile tanımlanır.

19

Difüzör

Işık kaynağından çıkan parlak ışığı kontrol altına alan ve

yumuşak bir şekilde yayan optik materyale difüzör adı verilir.

Difüzörler, ışığın açısını kontrol eder ve homojen bir aydınlatma

yapılmasına imkân sağlar.

Difüzör (diffuser) kelimesi, Türkçe karşılığı yaymak,

dağıtmak olan İngilizce diffuse kelimesinden türetilmiştir.

Difüzör, ışık kaynağından çıkan yoğun ışığı yumuşak bir

şekilde yayarak daha geniş bir alana dağılmasını sağlar. Difüzör

kullanımıyla yapay ışıklarla aydınlatılmış ortamlarda, çok parlak

ve çok karanlık noktaların oluşması önlenerek homojen bir

aydınlatma sağlanmış olur.

Parlak ışığa çıplak gözle bakmak çok zordur. Parlak ışığa

bakmak ve yüksek yoğunluktaki ışığa uzun süre maruz kalmak

görme kayıplarına ve bazı sağlık problemlerine yol açabilir.

Özellikle yeni ve verimli aydınlatma teknolojilerinde, yüksek

yoğunlukta ışık çok küçük bir alandan yayılmaktadır. Bu noktada

ışık kaynağının gizlenmesi ve kaynaktan çıkan ışığın kontrol

altına alınması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Difüzör, ışık

kaynağını gizleyerek kamaşmanın etkilerini minimize edebilir.

Difüzörler genellikle ince bir panel şeklindedir ve akrilik ya

da polikarbonat malzemeden imal edilmektedir.

20

Difüzörler hem fotoğrafçılıkta hem de aydınlatma

endüstrisinde sıkça kullanılmaktadır. Fotoğrafçılıkta difüzör, flaş

ışığını yumuşatmak için kullanılır.

Difüzörlerde en önemli parametre iletim verimliliği yani ışık

geçirgenliğidir. Düşük geçirgenliğe sahip difüzörlerde, ışığın bir

kısmı difüzörden geçemez ve bu durum bir miktar ışığın

kaybolmasına sebep olur.

İletim verimliliği, difüzör üreticisi tarafından yüzdesel olarak

belirtilir. Bu değer armatüre ait ışık çıktısı hesaplamaları için

kullanılır. Örneğin, 3.000 lümen ışık akısına sahip bir kaynak

önünde yüzde 92 verimliliğe sahip bir difüzör kullanıldığında ışık

çıktısı 2.760 lümen seviyesine düşecektir.

Difüzörler genellikle büyük paneller şeklinde üretilir ve

ihtiyaç duyulan ölçülere göre lazer kesim yapılır. Difüzör paneller

yerine film formunda özel optik materyaller de kullanılabilir.

21

Duy

Duy, bir lambanın elektrik bağlantısını yapan ve onu

sabitleyen cihazlara denir. Duy sayesinde lambalar, arıza

durumunda veya yükseltilmesi istendiğinde kolayca yenisiyle

değiştirilebilir.

Duylar hem konutlarda hem de endüstriyel tesislerde

lambaları enerjilendirmek ve tutturmak için kullanılmaktadır.

Lambalar için çok farklı standart duy tipleri bulunmaktadır.

Avrupa ülkelerinde en çok kullanılan duy tipleri E27 ve E14'tür.

E27 standart ampul duyudur, E14 ise ondan daha ince duy tipidir.

Bu duylar vidalı yapıdadır ve Thomas Edison tarafından

geliştirildiği için Edison Vidası adı verilmektedir.

Duy tipi, E ve kendisinden sonra gelen 2 rakam ile ifade

edilmektedir. E, Edison'un kısaltmasıdır. Rakamsal değer ise

duyun mm cinsinden çapını belirtmektedir. Örneğin; E27 lamba

duyu 27 mm, E14 lamba duyu ise 14 mm çapa sahiptir.

Edison vidalı duylara alternatif olarak; pinli, geçmeli ve

çevirmeli farklı duy çeşitleri de bulunmaktadır.

Duylar genellikle plastik malzemeler ile kaplanmaktadır

ancak yüksek sıcaklık dayanımı istenilen durumlarda seramik

duylar tercih edilmelidir.

Duy içerisindeki temas yüzeyinin alanı, metal kalınlığı ve

iletkenliği duyun taşıyabileceği akımı dolayısıyla maksimum

22

gücü belirleyen unsurlardır. Bu sebeple duy seçimi yapılırken,

üzerindeki gerilim ve güç değerleri kontrol edilmelidir.

Lamba duyları genellikle arızaya meyilli aygıtlar değildir

ancak yüksek sıcaklığa maruz kalması veya lambayı takıp

çıkarırken zorlanması durumunda kullanılamaz hale gelebilir.

Duya takılmış bir lambanın, dış ortam koşullarda uzun süre

kalması sonucunda; korozyon oluşabilir. Bu durum lambanın

sökerken zorlanmasına veya kırılmasına sebep olabilir. Buna ek

olarak duyun elektriksel performansına da olumsuz etki edecektir.

Bu sebeple, dış ortamlarda kullanılacak duylarda su, toz ve neme

karşı koruma için yalıtım yöntemleri uygulanmalıdır.

23

Düzgünlük

Düzgünlük, aydınlatılmış yüzeylerde minimum aydınlığın

ortalama aydınlığa bölümü ile ifade edilir. U0 simgesi ile

gösterilir. Aydınlatmanın düzgünlüğü hem iç mekânlarda hem de

dış mekânlarda görme performansı üzerinde önemli etkilere

sahiptir.

Düzgünlük (U0) değeri, mevcut aydınlatma düzenine göre

hesaplamalar sonucu ortaya çıkan minimum aydınlık (Emin)

değerinin ortalama aydınlık değerine (Eavg) bölünmesiyle bulunur.

𝑈0 =𝐸𝑚𝑖𝑛

𝐸𝑎𝑣𝑔

Düzgünlük değeri, aydınlatma armatürünün tipine, sayısına,

ışık açısına ve montaj konumuna göre belirlenmektedir.

İnsan gözü, farklı ışık seviyelerine uyum sağlamak için bir

miktar zamana ihtiyaç duyar. Bu sebeple aydınlatılmış ortamlarda

homojenlik aranmaktadır.

Çalışma ortamlarında 0,60'tan büyük düzgünlük değerleri

önerilmektedir. Çünkü bu seviyenin üstünde insanlar ışık

seviyesindeki değişimini fark etmemekte, kendilerini daha rahat

hissetmektedir. Ortamın düzgün aydınlatılması, bilgisayar

ekranına bakarak çalışanların daha rahat çalışmasına da yardımcı

olur.

Yol aydınlatmalarında düzgünlüğün düşük olması sebebiyle

aydınlatmanın homojenliği bozulacak yol üzerinde çok parlak ve

24

çok karanlık noktalar oluşacaktır. Parlaklığın bu şekilde sıklıkla

değişken olması, sürücüde göz yorgunluğuna ve strese yol

açacaktır. Bu da dolaylı yoldan trafik güvenliğini tehlikeye

atacaktır.

Yol aydınlatmalarında böyle bir durumdan kaçınmak için yol

aydınlatma sınıfına göre 0,35 ya da 0,40'tan büyük ortalama

düzgünlük değerleri istenmektedir.

Aydınlatılmış ortamlarda, herhangi bir ışık kaynağının

arızalanması sonucunda minimum aydınlık değeri ve buna bağlı

olarak ortalama düzgünlük değerinde düşüş görülebilir. Bu

durumda düzgünlük değeri, ortam için gerekli minimum değerin

altına düşerse, bakım işlemi planlanan tarihten daha önce

gerçekleştirilmelidir.

25

Filaman

Filaman, eski tip akkor ampullerde kullanılan, ısındığında ışık

üreten ince bir tel şeklindeki kısma verilen isimdir.

Akkor ampullerde, tungsten telinden yapılmış bir filaman

bulunmaktadır. Filaman, yanmayı önlemek için yalıtılmış,

oksijensiz bir ampul içerisine yerleştirilir. Bu şekilde havadan

yalıtılmış tel, elektrik akımıyla ısıtıldığında ışık yaymaya başlar.

Filaman ile yapılan aydınlatmada temel sorun tungsten

atomlarının yüksek sıcaklığa maruz kaldığında buharlaşmasıdır.

Yalıtılmış ampul içerisinde buhar artarsa, filaman parçalanmaya

ve cam kararmaya başlar. Bu da ampulün ömrünü önemli ölçüde

azaltacaktır.

Bu durumu önlemek için ampul içerisine argon gazı

doldurulmaktadır. Argon, tungsten atomunun buharlaşmasını

önlemekte, bu sayede ampulün ömrünü uzatmaktadır.

Ampullerin içerisindeki tel bazen düz bazen ise kıvrılmış

şekildedir. Tel, sargılı bir bobin şeklinde kullanıldığında daha

fazla direnç yaratır ve bu sayede ampulün daha fazla ışık

üretmesini sağlar.

Sıradan bir enkandesan lambada filaman sıcaklığı 2500°C

seviyesine ulaşmaktadır. Çoğu metal, bu yükseklikte sıcaklığa

ulaşmadan eriyecektir. Yüksek erime noktası sıcaklığına sahip

olduğundan filaman yapımında genellikle tungsten metali

kullanılmaktadır. Tungsten metalinden yapılmış filaman, bu

seviyedeki sıcaklıklarda ışık üreterek aydınlatma sağlamaktadır.

26

Filaman sıcaklığı olan 2500°C, kelvin cinsinden

dönüştürüldüğünde 2700K-2800K aralığına denk gelmektedir.

İşte bu yüzden akkor filamanlı lambalar 2700K-2800K aralığında

sıcak beyaz renkte aydınlatma yapmaktadır.

Düşük gerilim altında çalışan ampuller, yüksek gerilimde

çalışanlara göre daha kalın filamana sahiptir.

Filaman üzerinden elektrik akımı geçtiğinde çok kısa sürede

parlar. Bu sayede anında tam parlaklıkta ışık verebilir.

Akkor ampullerde ışık, filaman yardımıyla sağlansa da

enerjinin büyük bir çoğunluğu ısıya dönüştürülerek boşa harcanır.

Bu yüzden akkor ampuller verimsiz ışık kaynaklarıdır. Ancak bu

ampuller, kusursuz renksel geriverim performansına; CRI 100

değerine sahiptir.

27

Flicker

Flicker, ışık parlaklığının hızlı ve tekrarlayan bir şekilde

değişiklik göstermesi sonucunda ortaya çıkan ışık titremeleridir.

Işıkta belirli bir sıklıkla yaşanan titreşimler, görünür flicker ve

görünmez flicker olarak ikiye ayrılır.

Işık titreşimleri; frekans 100 Hz altındaysa görünür flicker,

500 Hz üzerindeyse görünmez flicker olarak sınıflandırılabilir.

Hem görünür hem de görünmez ışık titreşimlerinin olumsuz

etkileri olduğu bilinmektedir.

Gözle görülemeyen ışık titreşimleri, cep telefonu veya dijital

kamera ile video çekerken ışığın yanıp sönmesi veya ekranda

siyah çizgilerin belirmesi ile fark edilebilir. Kameraların bu

marifetini kullanarak flicker ölçümü yapabilmek için özel mobil

uygulamalar geliştirilmiştir.

Işık titremelerinin güvenlik, performans ve sağlık

problemlerine yol açtığı pek çok araştırmayla ortaya koyulmuştur.

Özellikler iş yerlerinde, flicker etkisine maruz kalmak ışığa

duyarlı kişiler üzerinde performans düşüklüğü, yorgunluk ve baş

ağrısı gibi problemlere yol açmaktadır.

İnsanlar saniyede 50 kez yanıp sönen yani 50 Hz frekansın

altındaki ışık titreşimlerini görebilir. Bazı insanlar 100 Hz

frekansa kadar olan hızlı titreşimleri hissedebilir. Işık, 100 Hz'den

büyük bir frekansta yanıp sönüyorsa, bu titreşim pek çok kişi

tarafından fark edilmez. Ancak, gözle algılanmasa bile yukarıda

bahsedilen olumsuz etkilere sebep olabilir.

28

Flicker, stroboskobik etki yani göz yanılmasına sebep olabilir.

Titreşen ışık altında hareket eden nesneler, olağandan daha yavaş

hareket ediyormuş veya duruyormuş gibi görünebilir. Bu da

özellikle endüstriyel tesislerde güvenlik tehlikelerinin ortaya

çıkmasına sebep olabilir.

Floresan ışık kaynakları, 100-120 Hz frekans ile titreşim

yarattığından, bu titreşim pek çok kişi tarafından fark edilmez.

Titreşim fark edilmese bile, floresan ile aydınlatılmış iş yerlerinde

baş ağrısı, göz yorgunluğu ve bazı rahatsızlıklar ortaya

çıkmaktadır.

Titreşim, floresan ışıklarla karşılaştırıldığında LED'lerde daha

az görünür ancak bu hala endişe edilmesi gereken bir problemdir.

LED ışıklardaki titreşim, lamba içerisindeki sürücü ile ilgilidir.

LED sürücülerin çoğunda flicker frekansı giriş gerilim frekansının

iki katıdır. Yani 50 Hz girişte 100 Hz, 60 Hz girişte 120 Hz çıkış

frekansına sahiptir.

LED aydınlatmalardaki flicker sorunu, flicker-free adında

yüksek frekansta çıkış veren sürücüler ile aşılabilmektedir. Bu

sürücüler 10 kHz ve üzerinde çıkış verdiğinden flicker sorununu

ortadan kaldırmaktadır.

Işık titreşimleri, ışığa duyarlı bir sensör ve osiloskop

yardımıyla ölçülebilir. Yüksek hızlı ışık ölçüm cihazları da ışık

titreşimlerini ölçme yeteneğine sahiptir.

29

Fresnel Lens

Fresnel lens, ışık toplayıcı veya dağıtıcı olarak kullanılan,

genellikle ince levha formunda, yoğun halkalarla oluşturulmuş,

kısa odak uzunluğuna sahip özel mercek tipidir.

Fresnel lens, tıpkı bir büyüteç mantığıyla çalışır. Fresnel lens

üzerinde eş merkezli birden çok halka bulunur. Her bir halkanın

yüzeye olan açısı farklıdır bu sayede yüzeye farklı noktalardan

ulaşan ışığı farklı açılarla yönlendirerek, tek bir merkeze

odaklayabilir.

Fresnel lensler, geleneksel lenslere göre daha ince yapıdadır

ve oldukça hafiftir.

Fresnel lensin bir yüzü ışığı yönlendirmek için çıkıntılara

sahiptir, diğer yüzü ise düz formdadır. Çıkıntılara sahip, diğer bir

deyişle tırtıklı yüzeye ulaşan ışık, yakın bir noktada odaklanarak

lensin diğer tarafına ulaşır. Tersi durumda, odak noktasından

yayılan ışık lens yüzeyinden birbirine paralel ışınlar olarak

dağılabilir.

Fresnel lens tek bir merkezden yayılan ışığı dağıtmak veya

belirli bir alana yayılan ışıkları tek bir merkezde yoğunlaştırmak

için kullanılabilir. Lensin yönü değiştirilerek, kullanım şekilleri

arasında geçiş yapılabilir.

Fresnel lensler, noktasal ışık kaynaklarından yayılan ışığı

homojenize etmek için kullanılır. Trafik sinyal lambalarında ışığı

dağıtmak amacıyla kullanılmaktadır. Lensin merkezinden, odak

30

noktasından yayılan ışık fresnel lens yardımıyla sinyal camına

homojen bir şekilde dağıtılır.

Güneş enerjili sistemlerde güneş ışığını yoğunlaştırmak için

de fresnel lensler yaygın olarak kullanılmaktadır. Fresnel lensler,

hareket ve ışık dedektörlerinde de ışık toplayıcı olarak

kullanılmaktadır.

Fresnel lensler, akrilik (PMMA) veya polikarbonat (PC)

malzemeden üretilebilir. Her iki malzemenin de ışık geçirgenliği

ve dayanıklılığına göre birbirinden avantaj ve dezavantajları

bulunmaktadır. Genellikle, yüksek ışık geçirgenliği için akrilik,

yüksek dayanıklılık için polikarbonat malzeme tercih

edilmektedir.

31

Gerilim (Volt)

İki nokta arasındaki elektrik potansiyeli farkına gerilim

(voltaj) adı verilir. İki nokta arasındaki potansiyel farkı, bağlı

olduğu devrede elektronları hareket ettirir ve elektrik akımı

oluşturur. Bu akım, aydınlatma cihazları gibi elektrikli cihazların

çalışmasını sağlar.

Gerilimin birimi Volt‘tur ve kısaca V harfi ile gösterilir.

Örnek gösterimi; 9 V, 12 V, 24 V, 110 V, 220 V şeklindedir.

Gerilim, elektronları bir noktadan diğerine taşımak için ne

kadar potansiyel enerjiye sahip olunduğunu belirtir. Gerilim ne

kadar yüksek olursa, devrede elektronları itme kabiliyeti o kadar

fazla olacaktır.

Su dolu bir kap ve bu kabın altında bir musluk olduğunu hayal

edin. Kap ne kadar doluysa, su musluktan o kadar yüksek basınçla,

dolayısıyla yüksek hızla akar. Elektronlar da benzer şekilde

yüksek gerilim altında daha etkin durumdadır.

Gerilim, alternatif akım (AC) ve doğru akım (DC) olarak ikiye

ayrılır. Doğru akım her zaman aynı polariteye sahiptir. Ancak

alternatif akımda polarite belirli bir frekansta sürekli olarak

değişmektedir. Örneğin, ülkemizdeki şebeke elektriğinde polarite

saniyede 50 kez değişmektedir.

Evlerde duvar prizlerinde 220 V AC gerilim varken, pek çok

elektronik cihaz içerisinde kullanılan AA ve AAA pillerde 1,5 V

gerilim vardır. Otomobillerde genellikle 12 V DC gerilim

bulunmaktadır.

32

Türkiye ve pek çok Avrupa ülkesi 220-230 V şebeke

gerilimini kullanmaktadır. Ancak bazı ülkeler 110-120 V şebeke

gerilimine sahiptir.

Evlerde duvar prizine bağlanan cihazlar, 220 V gerilim ile

çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Pillerle çalışan kumandalar ise

1,5 V veya 3 V DC gerilim ile çalışabilir. Otomobil üzerindeki

elektrikli donanımlar ise 12 V DC gerilim ile çalışır.

Bazı elektronik cihazlar 100-240 V gibi geniş bir gerilim

aralığında çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Bu cihazlar farklı

ülkelerde herhangi bir dönüştürücüye ihtiyaç duymadan

kullanılabilir.

Devrede aynı gerilime sahip iki güç kaynağı birbirine seri

olarak bağlandığında, gerilim iki katına çıkar. Paralel

bağlandığında ise gerilim sabit kalır ancak akım kapasitesi artar.

Örneğin; iki tane 12 V aküyü birbirine seri olarak bağlarsanız, 24

V gerilim elde edersiniz. Paralel bağladığınızda gerilim

değişmeyecek, 12 V olarak kalacaktır.

Gerilim ölçümü için; voltmetre, multimetre ve osiloskop gibi

cihazlar kullanılmaktadır.

33

Gonyofotometre

Bir ışık kaynağından, farklı açılarda yayılan ışığı ölçmek için

kullanılan test cihazına gonyofotometre adı verilir.

Gonyofotometre kelimesi, açıları ölçmek için kullanılan

gonyometre ile ışığı ölçmek için kullanılan fotometre

kelimelerinin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur.

Gonyofotometre cihazı da aynı şekilde açıyı ve ışığı ölçen

donanımlara sahiptir.

Gonyofotometre, ışık kaynağından farklı açılarda yayılan

ışığın dağılımını ve fotomerik özelliklerini ölçer. Gonyofotometre

ile ışık şiddeti (cd), aydınlık düzeyi (lüks) ve parıltı (cd/m2)

ölçümleri yapılabilir.

Işık yoğunluğuna ilişkin veriler kullanılarak, ışık kaynağının

toplam lümenini de hesaplamak mümkündür. Işık kaynağının

farklı açılarda sahip olduğu ışık şiddeti değerleri alınır, bu

değerler matematiksel hesaplamalarla toplam ışık çıktısı yani

lümen değerini bulmak için kullanılır. Bu şekilde yapılan lümen

ölçümü yüksek doğruluğa sahiptir.

Gonyofotometre ile yapılacak testler karanlık bir odada

gerçekleştirilmelidir. Odaya ilişkin gereksinimler, test cihazı

üreticisi tarafından belirtilmektedir. Gonyofotometre

ölçümlerinde oda ölçüleri, duvar boyası ve ortam sıcaklığı son

derece önemlidir. Karanlık oda, üreticinin belirttiği kriterleri

karşılamıyorsa, ölçümlerin yanlış alınmasına sebep olabilir.

34

Doğru bir test için, ortam sıcaklığı 25°C olmalıdır. Oda

ölçüleri test edilecek lamba türü ve test cihazına göre değişiklik

göstermektedir. Odanın duvarları ise yansıma özelliği olmayan

mat siyah renkte boyanmalıdır.

Lümen ölçümü için genellikle gonyofotometre yerine

bütünleştirme küresi adındaki test cihazı kullanılmaktadır. Çünkü

bu yöntemde karanlık oda gerekliliği yoktur ve daha hızlı ölçüm

yapılabilir.

Gonyofotometre cihazı, aydınlatma ve otomotiv sektörlerinde

ışıklı donanımların performans testlerini gerçekleştirmek için

kullanılmaktadır. Trafik sinyal lambalarının ışık ölçümleri de

gonyofotometre ile yapılmaktadır.

Işıklı cihazlara ek olarak reflektif trafik levhaları ve diğer

yansıtıcı malzemeler de gonyofotometre ile ölçülebilir.

Ölçüm sonucunda ışık dağılımının çıkartılmasıyla, LDT

(EULUMDAT) ve IES uzantılı dosyalar elde edilir. Bu dosyalar,

DIALux gibi yazılımlara aktarılarak aydınlatma simülasyonları

gerçekleştirilebilir.

Gonyofotometre, ışıklı cihazların tasarım, geliştirme, üretim

ve kalite testlerinde kullanılmaktadır.

35

Güç (Watt)

Güç (buradaki kullanımıyla elektriksel güç), elektrikli

cihazların birim zamanda harcadığı enerji miktarını ifade eder.

Gücün birimi Watt'tır, kısaca W harfi ile gösterilir.

Tüm elektrikli cihazlar gibi, aydınlatma aygıtları da bir miktar

enerji tüketir. Bu enerji tüketimi watt cinsinden ifade edilir. Watt,

bir lambanın ışık üretmek için kullandığı enerji miktarını belirtir.

Düşük güç tüketimine yani düşük watt değerine sahip

aydınlatma aygıtları daha az enerji harcar. Ancak parlaklık konusu

burada çok önemlidir. Güç tüketimini azaltırken, aydınlatma

koşullarının da kötüleşmesine sebep olabilirsiniz.

Bir aydınlatma aygıtı, hem düşük güç tüketimine sahip olup

hem de yüksek ışık sağlayabilir. Yani; aynı lümen değerine sahip

iki lamba bir birinden farklı güç tüketimine sahip olabilir. Burada

önemli konu lümen/watt verimliliğidir. Yani harcanan 1 W enerji

için, kaç lümen ışık üretildiği önemlidir.

Özellikle ticari yapılarda, aydınlatmadan kaynaklı enerji

tüketimi, toplam enerji tüketiminde büyük bir paya sahiptir. Bu

yüzden, bu tür alanlarda enerji verimli aydınlatma çözümlerinin

kullanılması önem kazanmaktadır.

Günümüz teknolojisiyle karşılaştırıldığında; geçmişte

kullanılan ışık kaynaklarının, harcadığı enerji miktarına göre az

ışık ürettiğini söyleyebiliriz. Teknolojik ilerlemelerle birlikte

yüksek verimli aydınlatma teknolojileri hayatımıza girmeye

başlamıştır.

36

Yüksek güç, genellikle daha parlak ışık demektir. Ancak bu

farklı teknolojileri karşılaştırırken doğru bir önerme değildir.

Eskiden, watt bir lambanın aydınlatma gücünü belirtmek için

kullanılırdı. Ancak günümüzde ışık verimi sürekli olarak

artmaktadır. Bu yüzden, aydınlatma aygıtlarının seçiminde artık

lümen değeri ön plana çıkmıştır. Aydınlatma aygıtlarını seçerken

watt yerine lümen değerine odaklanmak gerekir.

Bir aydınlatma projesinde; öncelikle kaç lümen ışık

kaynağına ihtiyaç olduğu belirlenmeli, ardından bu lümen

değerini en düşük güç tüketimiyle sunan yani en verimli ışık

kaynağı tercih edilmelidir. LED ve enerji tasarruflu lambalar

düşük güç tüketimiyle birlikte, yüksek aydınlatma performansı

sunabilir.

Elektrikli bir cihazın şebekeden çektiği gücü ölçmek için

Wattmetre adındaki ölçüm cihazları kullanılabilir. Bu cihazlar

geniş bir aralıkta, yüksek hassasiyetle gerilim ve akımı ölçerek,

güç tüketimini gösterir. Alternatif akım güç kaynakları da dahili

bir güç ölçere sahiptir.

37

Güç Faktörü

Alternatif akım (AC) devrelerde, devre üzerinde kullanılan

gerçek gücün, devreye verilen görünür güce oranına güç faktörü

denir. Güç faktörü 0 ile 1 arasında değer alabilir. Bu değerin 1'e

yakın olması arzu edilen durumdur.

Aktif güç, W cinsinden ölçülür, gerçek ya da doğru güç olarak

da bilinir ve devrede iş yapan gücü ifade eder. Reaktif güç, VAR

cinsinden ölçülür, devrede iş yapmayan gücü belirtir. Aktif güç ile

reaktif güç toplamı görünür gücü oluşturur.

Tüm güç reaktif güç olduğunda güç faktörü 0, tüm güç aktif

güç olduğunda ise güç faktörü 1'dir.

Güç faktörü, gerçek gücün görünür güce bölünmesiyle

bulunur.

𝑃𝐹 =𝑃

𝑆

PF: Güç faktörü

P: Gerçek güç (W)

S: Görünür Güç (VA)

Elektrik mühendisliğinde aktif ve reaktif güç tanımı için en

sık kullanılan örnek köpüklü bira dolu bardaktır. Bardağın bira ile

dolu olduğunu ve üzerinde bir miktar köpük olduğunu hayal edin,

bardağın dibindeki bira aktif gücü, üzerindeki köpüğü reaktif

gücü, bardağın tamamı ise görünür gücü temsil eder.

38

AC güç şebekesinden beslenen tüm elektrikli cihazlar için güç

faktörü çok önemlidir. AC/DC dönüştürücülerde, güç faktörünü

yükseltmek ve 1’e mümkün olduğunca yaklaştırmak için güç

faktörü düzeltme (PFC) devreleri kullanılır.

Güç faktörü düşük olduğunda, akım yükü artacağından

besleme için kullanılacak kablo kalınlığı artırılmalı ve sigorta

ekipmanları buna göre seçilmelidir. Güç faktörü yüksek

olduğunda ise, aynı miktarda aktif güç için kesit kalınlığı daha az

olan kablolar kullanılabilir.

Ev kullanıcıları için güç faktörünün elektrik faturası üzerinde

herhangi bir etkiye sahip olmadığı söylenebilir. Çünkü

meskenlerde kullanılan elektrik sayaçları yalnızca gerçek gücü

okur ve faturalandırma da okunan bu değer üzerinden yapılır.

Ancak, düşük güç faktörü sebebiyle enerjinin boşa harcandığı

gerçeği değişmemektedir.

Reaktif güç, enerji kirliliğini oluşturan temel unsurlardan bir

tanesidir. Güç faktörü yüksek ürünlerin tercih edilmesiyle, reaktif

yük akımları minimize edilebilir.

39

HPS

HPS, High Pressure Sodium (Yüksek Basınçlı Sodyum)

kelimelerinin baş harflerinden oluşan kısaltmadır. HPS, yüksek

yoğunluklu deşarj (HID) lambalar sınıfında yer alır ve yüksek

verimli ışık kaynaklarından biridir.

HPS lambası içinde alüminyum oksit seramikten yapılmış dar

bir ark tüpü yer alır ve bu tüp bir tel çerçeve ile desteklenir. Ark

tüpü içerisinde sodyum, civa ve ksenon bulunur ve tüp içerisinde

yüksek basınç vardır.

Düşük ve yüksek basınçlı sodyum lambaları arasındaki fark,

lamba içerisindeki gaz basıncıdır. Adından da anlaşılacağı üzere;

yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar daha yüksek iç basınç

ile çalışır.

Sodyum lambalar çalışırken bir ısınma periyodu gerektirir bu

yüzden anında tam parlaklıkta ışık veremez.

HPS lambalar, çalışmak için bir ateşleyiciye ihtiyaç duyar.

Balast tarafından uygulanan gerilim ile ksenon gazı iyonize edilir.

Bunun sonucunda ark ısınmaya başlar ve bu ısı ark içerisindeki

civa ve sodyumu buharlaştırır. Civa buharı gaz basıncını

artırmaya yardımcı olur. Yüksek basınca ulaşıldığında ise sodyum

buharı ışık üretmeye başlar.

Lamba ilk açıldığında ksenon gazı tetiklendiğinden, tıpkı araç

farlarındaki ksenon gibi mavi renkte ışık üretmeye başlar. Lamba

ısındığında civa ve sodyum buharları da karışarak ışık rengi sarıya

dönmeye başlar.

40

HPS lambalar, 1900K-2200K aralığında sarı renkte ışık üretir.

Işık verimi 140 lm/W seviyesine kadar ulaşabilir.

HPS lambaları yüksek ışık verimine sahip olsa da, 20-30 gibi

düşük CRI değerine yani düşük renksel geriverim performansına

sahiptir.

HPS lambaların ömrü yaklaşık 20.000 saattir ve bu da günlük

10 saat kullanımda 5,5 yıla, günlük 8 saat kullanımda yaklaşık 7

yıla denk gelir.

HPS, yüksek verimi, küçük boyutları ve uzun ömrü ile sokak

aydınlatması için en yaygın kullanımı bulunan lamba

çeşitlerinden biridir. HPS lambalar, tünel aydınlatmalarında, park

alanlarında ve benzeri dış mekân aydınlatma uygulamalarında da

kullanılmaktadır.

HPS lambalar, özel balastlarla dim edilebilir. Ancak dim

edildiğinde, renk kayması, ışık veriminin düşmesi gibi olumsuz

etkiler ortaya çıkabilir.

41

Işık Açısı

Bir ışık kaynağının ışığı nasıl dağıttığını belirten ifadeye ışık

açısı (beam angle) denir. Işık açısı derece cinsinden ifade edilir,

simgesi (°)’dir. Işık kaynakları 5 dereceden 45 dereceye kadar dar

açılı, 45 dereceden 120 dereceye kadar geniş açılı olarak

sınıflandırılabilir.

Aydınlatmada ışık açısı, Full Width Half Maximum (FWHM)

yani Tam Genişlik Yarım Maksimum yönetimi ile hesaplanır.

Çünkü ışığın dağıldığı noktada, her iki taraftaki ışığı limitsiz

olarak ölçmek pratik olarak mümkün değildir. Işık açısı olarak

belirtilen açı, ışık demetinin başlangıç yoğunluğunun yüzde

50'sinin altına düştüğü açıya kadardır. Diğer bir deyişle; ışık

demetinin merkezi yani ışık yoğunluğunun en fazla olduğu nokta

bulunur. Ardından, bir yöne doğru bu değerin yarısına kadar olan

ışına doğru gidilir. Bulunan açı 2 ile çarpılarak ışık açısı elde

edilmiş olur.

Işık açısı, iç mekânlarda tavan yüksekliği, dış mekânlarda

direk veya montaj yeri yüksekliğine göre belirlenir. Aydınlatma

elemanı yüksek bir noktaya yerleştirilecekse dar, alçak bir

noktada konumlandırılacaksa geniş açılı seçilmelidir.

Geniş ışık açısına sahip aydınlatma elemanları, dar açılı ışık

kaynaklarından daha fazla ışık yaymaz. Sadece ışığı daha geniş

bir şekilde dağıtır. Işık açısı daraltıldığında ışık akısı yani lümen

değeri sabit kalır ancak ışık şiddeti yani kandela değeri artar.

Geniş açılı aydınlatma elemanlarının ışığı uzak noktalara

ulaşamaz. Bu yüzden yüksek noktalardan aydınlatma yapılırken

42

genellikle dar açılı ışıklıklar seçilir. Örneğin, yüksek aydınlatma

direkleri tepesine konumlandırılmış dış aydınlatma elemanları

genellikle ışığı dar bir açıda yaymaktadır.

Tavan yüksekliğinin düşük olduğu iç mekân

aydınlatmalarında ise mümkün olduğunca geniş ışık açısına sahip

aydınlatma elemanları kullanılır. Bu sayede, karanlık ve çok

parlak noktaların oluşması önlenir, daha homojen bir aydınlatma

sağlanmış olur.

İç mekânlarda tavan yüksekliği arttıkça, aydınlatılan yüzey

büyür yani ışık daha geniş bir alana yayılır. Ancak böyle bir

durumda aydınlatma seviyesinde düşüş görülecektir. Uygulama

yapılacak alanda tavan yüksekliği standarttan daha yüksekse, bu

konuda özel bir çalışma yapmak gereklidir.

Belirli bir ışık açısının hangi yükseklikte ne kadar alanı

aydınlatacağı basit trigonometrik hesaplamalarla bulunabilir. Bu

tür hesaplamalar için; aydınlatma simülasyon yazılımları daha

doğru sonuçlar verecektir.

43

Işık Akısı (Lümen)

Bir aydınlatma aygıtının her yönde yaydığı toplam ışık

miktarına ışık akısı denir. Işık akısının birimi lümen’dir.

Aydınlatma aygıtları için belki de en çok dikkat edilen ölçüt

lümen değeridir.

Bir ışık kaynağından yayılan insan gözü tarafından görünür

ışığın toplam miktarı lümen ile ifade edilir. Yani bir lamba veya

aydınlatma armatürünün lümen değeri ne kadar yüksekse, o kadar

yüksek ışık çıktısına sahip demektir.

Genel ve basitleştirici bir ifade kullanmak gerekirse, lümen'in

parlaklığa eşit olduğu söylenebilir.

Lümen'in simgesi lm'dir ve bu simge sayısal değerinden sonra

yazılır. Örneğin; 300 lm, 500 lm, 1.000 lm, 10.000 lm şeklinde

kullanılabilir.

Aydınlatma sektöründe, gün geçtikçe farklı teknolojiler ön

plana çıkmış, her teknolojik adımda aydınlatma aygıtlarının

harcadığı elektrik enerjisine kıyasla lümen değeri yükselmiştir.

Diğer bir deyişle, eskiden 1000 lümen ışık elde etmek için 75W

güç harcamak gerekirken, günümüz teknolojisiyle sadece 10W

güç ile bu parlaklıkta ışık elde edilebilmektedir.

Bir aydınlatma uygulamasında ne kadar lümene ihtiyaç

duyulduğu, oda boyutu, şekli, tavan yüksekliği, boyası, lamba türü

ve yerleşimi gibi bazı değişkenlere bağlıdır.

44

Aydınlatma üreticileri ve ithalatçıları, ürünleri üzerinde

lümen değerini belirtse de bunun her zaman güvenilir bir bilgi

olduğu söylenemez. Çünkü bir aydınlatma aygıtının lümen

değerini belirlemek için laboratuvar koşullarında ölçüm yapılması

gereklidir. Çok az sayılabilecek üretici bu şekilde ölçüm yaparak

ürüne ait lümen değerini belirtmektedir. Özellikle LED

aydınlatma alanında faaliyet gösteren üreticilerin çoğunluk kısmı,

ürün üzerine içerisinde kullandığı LED’lerin toplam lümen

değerini yazmaktadır. Ancak unutulan önemli bir konu, LED’ler

bir sistem içerisine dâhil edildiğinde çeşitli ışık kayıpları

oluşmaktadır.

Bu kayıpların dışında, ışık kaynaklarının kullanıldığı süre

boyunca da ışık çıktısında düşüş görülebilmektedir. Bu yüzdendir

ki; bazı tüketiciler kullandığı aydınlatma aygıtlarının ışığının

zamanla azaldığını, eskisi kadar parlak yanmadığını

gözlemleyebilmektedir.

Lümen, aydınlatma seviyesini temsil eden lüks birimiyle de

ilişkilidir. Ne kadar yüksek lümen, o kadar yüksek aydınlatma

seviyesi yani lüks demektir. Bir ortamda aydınlatma seviyesinin

düşüklüğünden, diğer bir deyişle aydınlatma yetersizliğinden

şikâyet ediliyorsa; daha yüksek lümen değerine sahip lambalar

kullanılabilir veya lamba sayısı artırılarak daha yüksek parlaklıkta

aydınlatma elde edilebilir.

45

Işık Ölçer

Aydınlatma seviyesi ve ışık özellikleri ölçümü için kullanılan

cihazlara ışık ölçer adı verilir. Işık ölçüm cihazları aydınlatma,

fotoğrafçılık ve sinema endüstrilerinde kullanılmaktadır.

Yalnızca aydınlatma seviyesi ölçümü yapabilen cihazlara lüks

metre adı verilir. Gelişmiş cihazlar, lüks ölçümünün yanında; renk

sıcaklığı (CCT), renksel geriverim indeksi (CRI), renk

koordinatları (CIE1931/1976), ışık spektrumu, flicker yüzdesi

gibi ölçümleri de gerçekleştirilebilir.

Işık ölçüm cihazları, iç ve dış mekânlarda aydınlatma

seviyelerinin ölçümü için kullanılır. Ölçüm sonucunda elde edilen

değerler, uygulamaya ilişkin standarttaki minimum gerekliliklerle

karşılaştırılarak aydınlatmanın yeterli olup olmadığına karar

verilir.

Işık ölçümünde taşınabilir, el tipi cihazlar yaygın olarak

kullanılmaktadır. Ölçüm cihazları, doğru bir ölçüm için her test

öncesinde kalibre edilmelidir. Kalibrasyon, ölçüm sensörü

üzerindeki ışık geçirmeyen kapağın kapatılıp, cihaz üzerinden 0

lüks değeri ile eşleştirilmesi ile sağlanır.

Işık ölçümü, birden fazla foto sensörün yardımıyla yapılan

ölçümlerin yazılım ile işlenmesinden sonra lüks değerine çevrilir.

Enkandesan ışık kaynaklarının ölçümünde, ölçüm sonucunda

ortaya çıkan değerlerin doğru olduğu söylenebilir ancak diğer ışık

kaynaklarında durum biraz daha farklıdır.

46

Işık ölçüm cihazları ile LED aydınlatmaların ve bazı diğer

teknolojilerin ölçümünde birtakım problemler ortaya çıkmaktadır.

Çünkü, insan gözü yalnızca belirli bir aralıktaki ışık dalgalarına

karşı duyarlıdır. Doğru bir ölçüm için, ışık ölçüm cihazı da insanın

ışık algısı ile ilişkilendirilmiş olmalıdır.

Örneğin, LED aydınlatmalar ile ışıklandırılmış bir ortamda

standart bir ışık ölçer 300 lüks değerini gösterebilir. Ancak insan

gözü, ölçülen bu 300 lüks değeri yerine 200 lüks görebilir. Bu

yüzden, yalnızca fotopik görüş için insan gözünün duyarlılığı ile

eşleştirilmiş, yani yalnızca insan gözünün algılayabildiği ışığı

ölçen gelişmiş cihazlar kullanılmalıdır.

47

Işık Şiddeti (Kandela)

Işık şiddeti bir ışık kaynağının belirli bir yönde yaydığı ışık

miktarıdır. Işık şiddetinin birimi Kandela’dır. Kandela değeri bir

ışık kaynağının ne kadar parlak olduğunu ifade eder.

Kandela, cd kısaltması ile belirtilir ve rakamsal değerden

sonra yazılır. Örneğin; 100 cd, 2.000 cd, 8.000 cd gibi.

Işık, farklı tekniklerle ölçülür bu yüzden farklı ölçüm

birimleri vardır. Lümen, lüks ve kandela genellikle birbirine

karıştırılan terimlerdir.

Kandelayı lümenden ayıran fark; lümen ışık kaynağından her

yönde çıkan toplam ışık miktarını belirtirken, kandela tek bir

yönde herhangi bir noktadaki ışık yoğunluğunu belirtir. Lüks ise,

yüzeye ulaşan ışık miktarını yani aydınlığı belirtir.

Kandela, ışık şiddetini tanımlamak için temel bir ölçümdür.

Kandela için mum gücü ifadesini kullanmak doğru bir tanımlama

olacaktır. Basit bir karşılaştırma yapmak gerekirse; bir kandelanın

tek bir mumdam gelen ışığa eşit olduğu söylenebilir. Zaten

kelimenin kökeni de buradan (candela, candle) gelmektedir.

Spot ışıkları ve lazer işaretçileri, ışığı tek bir noktaya

odakladığından, yüksek kandela derecesine sahiptir. Aynı lümen

değerine sahip yani toplam ışık çıktısı aynı olan iki farklı ışık

kaynağı düşünelim. Bir tanesinde 30 derece lens, diğerinde 90

derecelik bir lens olsun. 30 derece yani daha dar açıda ışığı

toplayan aydınlatma elemanı, daha yüksek kandela değerine sahip

48

olacaktır. Lenste oluşan kayıpların eşit olduğu kabul edilirse;

toplam ışık çıktısının aynı kalacağı söylenebilir.

Işık kaynağına olan uzaklığın kandela değeri üzerinde etkisi

yoktur. Yani, 1 metre mesafedeki kandela değeri ile, 2 metre

mesafedeki değer birbirine eşittir.

Genel aydınlatma uygulamalarında, kandela yerine toplam

ışık çıktısını yani aydınlatma gücünü ifade ettiğinden lümen

değeri dikkate alınmaktadır. Trafik sinyalizasyonu gibi özel

uygulamalarda ise belirli yönlerdeki ışık yoğunluğunu ifade eden

kandela değeri önem kazanmaktadır.

Terimler arasındaki farkı özetlemek gerekirse; lümen ışık

kaynağının ne kadar ışık verdiğini, lüks aydınlatılan yüzeyin ne

kadar parlak olduğunu, kandela ise ışığın belirli bir yöndeki

yoğunluğunu ifade eder.

49

Işık Verimi (lm/W)

Işık verimi, bir aydınlatma elemanının elektrik gücünü ışığa

ne kadar verimle dönüştürdüğünü belirtir. Işık akısının güce oranı,

watt başına lümen cinsinden ifade edilir ve lm/W şeklinde

sembolize edilir.

Işık verimi (ışık etkinliği), belirli bir miktar güç ile elde edilen

aydınlatma gücünü ifade eder. Bir ışık kaynağı, bir watt güç

harcayarak kaç lümen ışık çıktısı sunuyorsa bu ışık verimidir.

Aydınlatma tercihleri yapılırken, güç tüketiminin düşük, ışık

çıktısının yüksek olması istenir. Bu da yüksek watt başına lümen

ihtiyacı olduğu anlamına gelir.

Farklı aydınlatma teknolojileri çalışmak için farklı miktarda

güce ihtiyaç duyar. Aydınlatma sektörü sürekli olarak yüksek

etkinlik faktörüne sahip teknolojiler ile kendini yenilemektedir.

Yeni teknolojiler, enerjinin verimli kullanılması ve bu sayede

enerji tasarrufu sağlanması için önemli fırsatlar sunmaktadır.

Mevcut teknolojileri karşılaştırma amaçlı bir genelleme

yapmak gerekirse; akkor flamanlı lambalar yaklaşık olarak 15

lm/W, halojen lambalar 20 lm/W, floresan lambalar 80 lm/W,

yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar 100 lm/W, LED'ler ise

120 lm/W üzerinde performans sergilemektedir.

İnsan gözü 555 nm'de yeşil ışığa (ideal monokromatik 555 nm

kaynağı) karşı en yüksek hassasiyete sahiptir. Fotopik eğri, 555

nm’de yani yeşil renkte zirveye ulaşır. Bu dalga boyunda bir watt

güç kullanılarak yüzde yüz verimde maksimum 683 lümen ışık

50

üretilebilir. Bu nedenle lümen/watt oranı için teorik sınır 683

lümendir. Beyaz renkte aynı parlaklığa ulaşmak istenirse, daha

fazla güce ihtiyaç duyulacaktır. Bu da ışık verimini düşürecektir.

Beyaz LED'ler için 400 lm/W teorik sınırı kabul edilebilir.

Aydınlatma armatürü üreticileri genellikle ürünleri içerisinde

kullandıkları ışık kaynaklarının etkinlik faktörüne göre

hesaplamalar gerçekleştirmekte, buna göre ürün özelliklerini

listelemektedir. Ancak unutulmamalıdır ki aydınlatma

armatürünü oluşturan parçalar; lens, reflektör, kasa, cam gibi

aksesuarlar bir miktar ışık kaybına yol açmaktadır. Bu yüzden,

aydınlatma armatürünün teknik özellikleri belirlenirken,

armatürün toplam ışık çıktısı ve şebekeden çektiği güç ölçülmeli,

bu değerler üzerinden ışık verimi hesabı gerçekleştirilmelidir.

Işık kaynaklarının lümen çıktısı entegre küre adı verilen, her

yönde yayılan ışığı ölçebilen cihazlar ile belirlenir. Güç ölçümü

de wattmetre adı verilen donanım ile gerçekleştirilebilir. Bu iki

ölçüm sonucuna göre aydınlatma armatürünün watt başına kaç

lümen ışık çıktısına sahip olduğu yani lm/W değeri kolayca

hesaplanabilir.

51

Kamaşma

Işık görme işlevi için çok önemlidir. Işık, nesnelere çarparak

gözlerimize ulaşır ve bu sayede nesneleri görmemizi sağlar.

Ancak bazen ışık görme problemlerine yol açabilir.

Kamaşma, aşırı ve kontrolsüz bir şekilde dağılan ışığın neden

olduğu görsel algıdır. Parlak güneş ışığına veya yapay ışığa

(elektrikli ışıklar) maruz kalındığında ortaya çıkan görme

zorluğuna kamaşma denir.

Kamaşma gündüz ya da gece meydana gelebilir. Kamaşma

problemi doğrudan veya yansıma sonucunda ortaya çıkabilir.

Parlak ışıklar insanlar için rahatsız edici ve acı verici olabilir.

Kamaşma etkilerine göre; rahatsız edici kamaşma, geçici

kamaşma ve kör eden kamaşma olarak üç ana gruba ayrılmıştır.

Göze gelen çok parlak ışık ortadan kaldırıldığında bile

cisimleri görmede veya seçmede zorluk yaşanıyorsa buna kör

eden kamaşma adı veriliyor. Görüş alanı içerisindeki yoğun ışık

geçici görme kayıplarına yol açıyorsa bu durum geçici kamaşma

olarak tanımlanıyor. Parlak ışık, konfor kayıplarına, yorgunluğa

ve acıya yol açıyorsa buna da rahatsız edici kamaşma adı veriliyor.

Kamaşma, iç mekân aydınlatmalarında da dış mekân

aydınlatmalarında da ortaya çıkabilir. Her ikisinin de, gözler

normalden daha yoğun bir ışığa maruz kaldığından, olumsuz

etkileri bulunmaktadır.

52

Aydınlatılmış bir ortamda karanlık alanlar ile parlak alanlar

arasında aşırı bir fark varsa bu da kamaşma problemini ortaya

çıkarabilir.

İşyerlerinde pencerelerden içeri giren güneş ışığı doğrudan

veya parlak yüzeylerden yansıyarak gözünüze ulaşabilir. Bu

durum da görsel performansın düşmesine, rahatsızlık

hissedilmesine sebep olabilir.

Özellikle yol aydınlatmaları kamaşma için iyi bir örnektir.

Yolda seyrederken ilerideki sokak lambalarından yayılan ışık

gözünüzü alıyorsa bu kamaşma problemi olduğunu işaret eder.

Kamaşma, sürüş ve trafik güvenliğini tehdit eden bir unsur olarak

ortaya çıkabilir. Örneğin, araç sürücüleri sürüş esnasında, göz

alıcı parlak ışığa maruz kaldıklarında yaya geçitlerini, karşıdan

karşıya geçmekte olan yayaları veya trafik ışıklarını görmekte

zorluk yaşayabilir. Bu durum ciddi kazalara, yaralanmalara ve

ölümlere yol açabilir.

Yaşlı insanlar genellikle kamaşmaya karşı daha duyarlıdır.

Çünkü, yaş ilerledikçe göz merceğinde bulanıklık artar ve adapte

olma kabiliyetinde azalma görülür. Bu yüzden kamaşma onlar

üzerinde daha büyük problemlere yol açabilir.

İyi tasarlanmış aydınlatma armatürleri ve iyi planlama,

kamaşma ve onun sebep olduğu olumsuz etkileri minimize

edebilir.

53

Kızılötesi

Görünür kırmızı ışıktan daha uzun, radyo dalgaları ve

mikrodalgalardan daha kısa dalga boyuna sahip elektronmanyetik

ışınıma kızılötesi adı verilir. Kızılötesi ışınların dalga boyu 750

nm ile 1 mm aralığındadır. İngilizcedeki karşılığı infrared

radiation kelimelerinden türetilmiş IR kısaltması ile de gösterilir.

Kızılötesi, günlük yaşamımızda karşımıza en çok çıkan

ışımalardan bir tanesidir. Ancak görülebilir olmadığından çoğu

kişi bunun farkında değildir. Kızılötesi, görünür ışıkla çok benzer

özelliklere sahiptir.

Kızılötesi ışık, genel olarak insan gözü tarafından görülemez.

Ancak, kızılötesi ışınların başladığı, insan gözünün görebildiği en

uzun dalga boyu 750 nm seviyesinden 1400 nm'ye kadar denk

gelen yakın kızılötesi ışık (NIR) insan gözü tarafından

algılanabilir. Algılanan ışığın etkisi çok küçüktür, bu yüzden onu

görebilmek için doğrudan kaynağa bakmak gerekir.

Kızılötesi, ısı sensörleri, termal görüntüleme ve gece görüşü

gibi çeşitli uygulamalarda kullanılmaktadır. Kızılötesi, iletişim ve

veri transferi için de kullanılmaktadır. En basit örneğiyle;

televizyon kumandaları, televizyona sinyal göndermek için önüne

yerleştirilmiş kızılötesi LED'i kullanır. Odaklanmış kızılötesi

ışığı, belirli bir hızla açılıp kapanarak ikili veri kodlaması yapar.

Kızılötesi ışını, alıcı tarafta basit bir fotodiyot yardımıyla

algılanır. Alıcı, kızılötesi ışını bir elektrik akımına çevirerek

işleyebilir.

54

Kızılötesi iletişimin çalışabilmesi için alıcı ve verici arasında

net bir görüş açısı elde edilmelidir.

Kızılötesi alıcı ve vericiler çok ucuzdur bu sebeple kısa

mesafede iletişim için sıkça kullanılmaktadır. Ancak kızılötesi

ışınları çok kısa bir mesafe boyunca iletilebilir ve önünde bir engel

varsa bunun içinden geçemez. Bu yüzden kullanım alanları

kısıtlıdır.

Kızılötesi LED'lerin görünümü diğer LED'ler ile aynıdır.

Kızılötesi LED'lerin çalışıp çalışmadığı insan gözüyle anlamak

mümkün değildir. Ancak cep telefonu kamerası LED'e doğru

yönlendirildiğinde ekrandaki görüntüde yanıp yanmadığı

görülebilir. Çünkü, kamera sensörleri kızılötesi ışığa karşı

duyarlıdır.

55

LED

LED, üzerinden elektrik akımı geçirildiğinde ışık yayan, diyot

temelli elektronik devre elemanıdır. Light-emitting diode (ışık

yayan diyot) kelimelerinin baş harflerinden oluşan kısaltmadır.

LED'lere akım uygulandığında; elektronlar cihaz içerisindeki

elektron boşluklarıyla birleşerek, foton biçiminde enerjiyi açığa

çıkarır. Bu etkiye elektrolüminesans adı verilir.

Açığa çıkan foton enerjisi, yayılan ışığın dalga boyunu yani

rengini belirler. Farklı bant aralıklarına sahip yarı iletken

malzemeler, farklı renklerde ışık üretir. Örneğin; İndiyum

Galyum Nitrat (InGaN), mavi, yeşil; Alüminyum Galyum

İndiyum Fosfür (AlGaInP), sarı, turuncu ve kırmızı renklerde ışık

üretmek için kullanılır.

Işık, katı haldeki yarı iletken malzeme içinde üretildiğinden,

LED'ler katı hal cihazları olarak tanımlanmaktadır. SSL, solid-

state lighting (katı hal aydınlatma) ifadesi de LED, OLED ve

PLED kaynakları için kullanılır.

LED'ler eskiden yalnızca radyo, televizyon, saat gibi

elektronik cihazlarda küçük gösterge lambaları olarak kullanılırdı.

LED'lerin parlaklığı, teknolojik gelişmelerle birlikte artmış bu da

onların genel aydınlatma maksadıyla kullanımına imkân

tanımıştır.

Geçmişte, LED'ler için sınırlı renk seçenekleri bulunuyordu.

Özellikle ticari anlamda mavi ve beyaz renkli LED'ler mevcut

56

değildi. Galyum Nitrit (GaN) malzemesi ile LED teknolojisinin

gelişmesi bu alandaki eksikliğin tamamlanmasına vesile olmuştur.

Mavi LED çipinin üzerine sarı renkli fosfor kaplama

yapılarak, beyaz ışık yayan verimli LED paketleri geliştirilmiştir.

Bu LED paketleri, LED'lerin genel aydınlatma maksatlı

kullanımına imkân sağlamıştır.

Power LED, Mid-power LED, COB LED, CSP LED gibi

farklı LED çeşitleri bulunmaktadır. Her birinin kullanım amacı ve

şekline göre birbirlerine karşı avantaj ve dezavantajları vardır.

LED'ler yüksek parlaklıkta görülür, ultraviyole veya kızılötesi

dalga boyunda ışık yayabilir.

LED'ler kendinden önceki teknolojilere göre, düşük enerji

tüketimi, uzun kullanım ömrü, daha küçük boyut ve daha hızlı

anahtarlama gibi pek çok avantaja sahiptir. Bu avantajlar ile

otomotiv, havacılık, reklam, sinyalizasyon, genel aydınlatma,

fotoğrafçılık gibi farklı alanlarda kullanılmaktadır.

LED’ler üzerinde harcanan enerjinin büyük bir kısmı ışığa

dönüşmektedir. Kalan enerji ise ısı olarak açığa çıkmaktadır. Isı,

LED temelli aydınlatma elemanlarının performansı ve ömrüne

olumsuz etki etmektedir.

LED’ler zehirli kimyasallar içermez, çevre için tehlikeli

değildir. Karbon ayak izini azaltmaya yardımcı olur.

57

LED Sürücü

LED, düşük enerji tüketimine sahip, yüksek ışık çıktısı sunan

uzun ömürlü aydınlatma teknolojisidir. Bu teknoloji çalışmak için

özel güç kaynaklarına gereksinim duyar. LED sürücü, bir LED ya

da LED dizisini çalıştırmak için gerekli gerilimi ve akımı sağlayan

elektronik cihazdır.

Bir LED'in çalıştırılması için belirli bir gerilime ihtiyaç

duyulur. Bu gerilim, LED'in sıcaklığıyla birlikte değişiklik

gösterebilir. LED'ler ısındıkça, gerilimi azalır bu da LED'in daha

fazla akım çekmesine sebep olur. Sabit akım LED sürücü, belirli

bir gerilim aralığında sabit akım çıkışına sahiptir. Bu sayede

sıcaklık değişimlerinde akımın artarak LED’e zarar vermesini

önleyebilir.

LED'lerin yüksek akıma maruz kalması, kalıcı lümen

kayıplarına dolayısıyla ömrünün kısa olmasına sebep olacaktır.

LED sürücüler, LED’lere akım ve voltaj dalgalanmalarına karşı

koruma sağlar. Herhangi bir olumsuz durumda, LED'lerin ana

şebekedeki dalgalanmalardan etkilenmemesini, çalışma aralığı

içerisinde kalmasını sağlayarak uzun ömürlü kullanımını sağlar.

Aydınlatma elemanlarında dâhili veya harici LED sürücü

bulunabilir. Konutlarda kullanılan LED lambalar gibi sürücüsü

LED ile aynı kasa içerisinde olan sistemler için dâhili LED sürücü

tanımı yapılabilir. Sokak armatürü, projektör gibi dış ortam

aydınlatmalarında ise genellikle harici sürücü tercih edilmektedir.

LED aydınlatma arızalarının büyük bir kısmında arıza sürücüden

kaynaklanmaktadır. Harici LED sürücü kullanıldığında sürücünün

bakım, onarım ve değişimi daha kolay hale gelmektedir.

58

LED sürücü seçimi yapılırken, giriş gerilimi, çıkış gerilimi,

çıkış akımı, kontrol seçenekleri ve IP koruma derecesi gibi

özelliklere dikkat edilmelidir.

Giriş gerilimi öncelikle AC/DC olarak kararlaştırılır. Şebeke

gerilimi ile beslenecek sistemler için AC, akü veya harici DC güç

kaynağı ile güçlendirilecek sistemler için ise DC gerilim tercih

edilmelidir. Gerilim türü seçildikten sonra ihtiyaca uygun şekilde

giriş gerilim aralığı belirlenmelidir.

İhtiyaca göre sabit akım ya da sabit voltaj seçimi yapılmalıdır.

Bu seçim LED kartının tasarımına göre kararlaştırılmalıdır. LED

aydınlatma uygulamalarında genellikle sabit akım LED sürücüler

kullanılmaktadır.

Çıkış gerilimi ve sürme akımının belirlenmesi son derece

önemlidir. Bu değerler, LED'in özelliklerine göre seçilmelidir.

LED sürücünün gücü de bu değerler ile birlikte belirlenir.

Işık kaynağının parlaklığının kontrol edilmesi isteniyorsa

bunun için sürücünün 1-10V, DALI, PWM gibi uygun loşlaştırma

özelliklerine sahip olduğundan emin olunmalıdır.

Aydınlatma armatürünün kullanım yeri, amacı ve sürücünün

yerleştirileceği bölümün özelliklerine göre IP koruma ihtiyacı

belirlenmelidir. Yüksek derecelerde IP koruma, suya, toza ve

neme karşı üstün koruma anlamına gelmektedir.

59

Lens

Işık kaynağı tarafından yayılan ışığı kontrol altına alarak

belirli bir açıda ve yoğunlukta dağılmasını sağlayan optik

materyale lens adı verilir. Lensler, ışık açısı üzerinde hassas

kontrol imkânı sağlar.

Lensler, plastik, silikon ya da cam malzemeden çeşitli şekil ve

boyutlarda imal edilebilir. Tek bir LED veya bir LED dizisi ile

birlikte kullanılmak üzere tasarlanabilir.

LED'ler üzerinde yer alan kubbe, birincil optik materyal

olarak adlandırılır. Birincil optik LED’in kendisine yerleşiktir.

LED'e yapışık haldeki bu kubbeden çıkan ışık, genellikle geniş bir

açıda yayılmaktadır. Geniş açıda yayılan ışık, uzak mesafelerde

aydınlatılacak yüzeye ulaşmadan kaybolmaktadır. Bu da LED

aydınlatmalarda ikincil optik kullanımı gerekliliğini ortaya

çıkartmaktadır.

LED'ler yönlü ışık kaynaklarıdır ve maksimum 180 derece

açıda ışık yayabilir. Birincil optik materyal ile birleştirilmiş tipik

LED paketleri; genellikle 120 derece civarında ışık açısına

sahiptir. Ancak 120 derece ışık açısı, pek çok uygulama için

uygun değildir.

Lensler, ışığı toplayıp, aydınlatılacak yüzeye kadar ulaştıran

ikincil optik materyallerdir. Lensler, ışığı toplar ve tüm parlaklığı

kontrollü bir açı ile aydınlatılacak yüzeye kadar ulaştırır.

Lensler ışığı dikey ve yatay eksende dağıtır. Her iki eksende

ışık açısı aynı ise bu tür lenslere simetrik lens adı verilir.

60

Dikeydeki ışık açısı ile yataydaki ışık açısı farklı ise bu tür lenslere

de asimetrik lens adı verilir. Belirli bir yönde odaklanmış ışığa

ihtiyaç duyulan iç mekân ve dış mekân aydınlatmalarında

asimetrik lensler kullanılmaktadır.

LED ışık kaynaklı sokak lambalarında ışığın yol yüzeyine

yansıtılması için asimetrik lensler kullanılmaktadır. Örneğin;

60*150 derece asimetrik lens ile ışık yol genişliği boyunca 60

derece açıyla, yol uzunluğu boyunca 150 derece açıyla yayılır. Bu

sayede direkler altında çok parlak noktalar, direkler arasında

karanlık noktalar oluşması önlenerek homojen bir aydınlatma

sağlanmış olur.

Lensler vidalanarak, yapıştırılarak ya da üzerindeki tırnaklar

ile LED’e, baskı devre kartına ya da gövdeye tutturularak monte

edilebilir.

Lens seçimi yaparken, verimlilik değerine de dikkat

edilmelidir. Bu değerin olabildiğince yüksek olması arzu

edilmelidir. Çünkü yüzdesel olarak ifade edilen bu değer, ışığın

ne kadarının lens dışına çıkabildiğini belirtir.

Aydınlatma uygulamalarında lens seçimi tamamen proje

ihtiyaçlarına göre belirlenmelidir. İkincil optik olarak lens yerine

reflektör de kullanılabilir. Lenslerin reflektörlerden en büyük farkı

ve avantajı ışık kaynağını gizlemesi ve bu sayede kamaşmayı

azaltmasıdır.

61

LM-79

LM-79, LED gibi katı hal aydınlatmaların fotometrik ve

elektriksel özelliklerini ölçmek için Kuzey Amerika Aydınlatma

Mühendisleri Derneği (IESNA) tarafından oluşturulan test

yöntemidir. Bir aydınlatma armatürü ya da lambanın belirli

ekipmanlar yardımıyla standart bir süreçte değerlendirilmesini

sağlar.

Geleneksel aydınlatma ürünlerinde fotometrik değerlendirme

ışık kaynakları ve armatürler için ayrı teste dayanmaktadır. Buna

bağıl fotometri adı verilir. Ancak katı hal aydınlatmalarında

genellikle LED ışık kaynakları, termal etkileri sebebiyle

armatürden ayrılmaz. Bu yüzden birlikte test edilmesi gerekliliği

ortaya çıkar buna da mutlak fotometri denir.

LM-79 test methodu ilk kez 2008 yılında ABD Çevre Koruma

Ajansı tarafından Energy Star programında kullanıldı ve o tarihten

bugüne LED aydınlatma ürünlerinin ölçümü için uluslararası

standart yöntem olarak kabul gördü.

LM-79 ölçümü ile aydınlatma elamanının; toplam ışık akısı,

ışık şiddeti, ışık yoğunluğu dağılımı, elektriksel güç özellikleri

(giriş gerilimi, akımı, gücü ve güç faktörü), ışık etkinliği ve CRI,

CCT, renk koordinatları gibi renksel özellikleri ölçülür.

LM-79 testi, aydınlatma armatürü için tam bir test prosedürü

gerektirir. LM-79 ölçümleri ve fotometrik değerlendirme için,

gonyofotometre ve bütünleştirme küresi (Ulbricht küresi) gibi

ekipmanlara ihtiyaç duyulur.

62

Bütünleştirme küresi ile aydınlatma armatürünün toplam ışık

akısı ve renksel özellikleri ölçülür. Gonyofotometre sistemi ise,

ışık şiddeti dağılımını yani ışığın nasıl yayıldığını ölçmek için

kullanılır.

LM-79 testi gerçekleştirilirken; aydınlatma armatürü 25°C

sıcaklıkta, termal transferi sınırlandıracak şekilde monte edilmeli

ve hava akışı kontrol altına alınmalıdır. Test sırasında aydınlatma

armatürleri belirtilen giriş gerilimi (AC/DC) ile çalıştırılmalı,

armatürün kısılabilir özelliği varsa ölçümler maksimum

parlaklıkta gerçekleştirilmelidir. Ölçümler yapılmadan önce

aydınlatma armatürü yeterince uzun süre (minimum 30 dakika)

çalıştırılmalı, stabilizasyon ve sıcaklık dengesine ulaşması için

beklenmelidir.

Piyasada farklı üreticilere ait farklı kalitede ürünler

bulunmaktadır. Bu çeşitlilik, ürünler arasında seçim yapabilmek

için bir değerlendirmeye ihtiyaç olduğunu göstermektedir. LM-79

verileri sayesinde, aydınlatma armatürlerinin karşılaştırılması ve

performans gereksinimlerine göre değerlendirilmesi mümkün

hale gelmektedir.

IESNA LM-79-08 standardına uygun elektriksel ve

fotometrik verilerin ölçülmesi için TÜRKAK (Türk Akreditasyon

Kurumu) tarafından akredite edilmiş test laboratuvarları tercih

edilmelidir.

63

LM-80

LED teknolojisi, kendisinden önceki aydınlatma

teknolojilerine kıyasla daha uzun kullanım ömrüne sahiptir.

Ancak, LED'ler kullanıldığı süre boyunca kademeli olarak

bozulma eğilimindedir. Bu bozulma, LED'in ışık çıktısında düşüş

olarak ortaya çıkmaktadır.

LM-80, LED ışık kaynaklarının zamana bağlı lümen

kayıplarını ölçmek için Kuzey Amerika Aydınlatma Mühendisleri

Derneği (IESNA) tarafından oluşturulan bir standarttır. Bu

standart ile LED ve aydınlatma üreticileri, ürünlerinin zaman

içerisindeki performanslarını belirlemek için uygun testleri

gerçekleştirebilir.

LM-80 testi, LED paketine, dizisine veya modülüne

uygulanabilir. Komple bir sisteme yani armatürün bütününe

uygulanamaz.

LM-80 standardı dünya çapında pek çok ülkede kabul

görmüştür. Bu ve benzeri testler ile LED ve LED'li cihazların

çeşitli standart çalışma koşullarında test edilmesi

amaçlanmaktadır.

LM-80 testi, minimum 6.000 saat, tercihen 10.000 saat

boyunca sürdürülmelidir. Ölçüm aralığı en fazla 1.000 saat olarak

alınmalıdır. Test boyunca ışık akısı (lümen), üç farklı sıcaklık için;

55°C, 85°C ve üretici tarafından seçilecek üçüncü bir sıcaklıkta

ölçülmelidir.

64

LM-80 testi sonucunda, belirlenen sürüş akımı için ışık

çıktısı-saat grafiği oluşturulur. Grafikte, farklı sıcaklık değerleri

için ayrı eğriler yer alır. Bu grafik, LED'in ışık çıktısındaki

zamana bağlı değişimi gösterir.

LM-80 raporunda, ışık kaynağıyla ilgili bilgiler, ortam

koşulları, elektriksel koşullar, sıcaklık değerleri, lümen değerleri

ve zaman içerisindeki renk kaymaları yer alır. LM-80, ürün ömrü

hesaplamaları ile ilgili yöntemler içermez. Bunun için TM-21

standardı kullanılmalıdır.

LM-80 testi genel olarak LED üreticileri tarafından

gerçekleştirilir ve test sonucuna ilişkin rapor ürün teknik verileri

ile birlikte paylaşılır. LM-80 testi, bu test için akredite edilmiş

laboratuvarlarda gerçekleştirilmelidir.

Aydınlatma üreticileri ve tasarımcılar, LED tercihi yaparken

bu standartlaşmış verileri kullanmaktadır. Bu yüzden LM-80

raporu hem LED üreticileri hem de aydınlatma üreticileri için

oldukça önemlidir.

65

OLED

OLED, üzerinden elektrik akımı geçirildiğinde ışık yayan,

organik malzemelerden yapılmış katı hal yarı iletken cihazdır.

Organic light-emitting diode (organik ışık yayan diyot)

kelimelerinin baş harflerinden oluşan kısaltmadır.

OLED'ler, diyotlara ve LED'lere benzer şekilde çalışırlar.

Farklı olarak elektron ve elektron boşluklarını üretmek için

organik moleküller kullanırlar.

OLED, bir anot ve bir katot arasına sıkıştırılmış ışık yayıcı

özelliğe sahip karbon temelli organik malzemeden oluşur. Daha

verimli hala getirmek için geliştirilmiş OLED'lerde daha fazla

katman kullanılsa da temel prensip aynı kalmaktadır.

OLED'e elektrik akımı uygulandığında elektronlar katottan

anota doğru akar ve aradaki organik tabakadan geçer. Bu sayede

organik tabaka ışık yaymaya başlar.

Organik madde seçimi, yayılan ışığın dalga boyunu yani

rengini belirler. Mavi, kırmızı ve yeşil ışık yayan katmanların

birleştirilmesiyle beyaz ışık yayan OLED'ler yaratılır.

OLED, 500 nm'den daha ince, yapıdadır. Örneklemek

gerekirse; insan saç telinden yaklaşık 200 kat daha ince olduğu

söylenebilir. OLED teknolojisi sayesinde ince film şeklinde

aydınlatma panelleri oluşturabilmek mümkündür. Bu şekilde

oluşturulmuş paneller esnek ve şeffaf yapıda olabilir.

66

OLED'in en büyük avantajı ince yapıda ve yüksek verimli

olmasıdır. Bu sayede pek çok alanda kullanımı görülmektedir.

OLED'ler yaygın olarak televizyon, bilgisayar ve telefonların

ekranlarında, araç farlarında ve göstergelerinde kullanılmaktadır.

OLED’ler genel aydınlatma uygulamaları için de tercih

edilmektedir.

OLED'ler yardımıyla doğal güneş ışığına daha yakın yüksek

kaliteli aydınlatma yapmak mümkündür. Buna ek olarak

OLED'ler yüksek renksel geriverim performansına sahiptir yani

OLED ışığı altında objeler gerçek renklerine çok yakın görünür.

OLED'ler, UV içermez ve çok az ısı açığa çıkarır. Düşük

kamaşma değerlerine sahiptir, yumuşak ve doğal bir ışık dağılımı

sağlar.

67

PCB

Elektronik devre elamanlarını monte etmek için kullanılan,

üzerinde iletken yollar bulunan plaka şeklindeki bileşenlere PCB

denir. PCB, Printed Circuit Board kelimelerinin baş harflerinden

oluşturulmuş bir kısaltmadır ve Türkçe karşılığı Baskılı Devre

Kartı'dır.

PCB, elektronik bileşenleri mekanik olarak destekler ve

devrenin çalışması için gerekli olan elektriksel bağlantıları sağlar.

Karmaşık devreler için PCB, birden çok farklı katmana sahip

olabilir.

PCB, genellikle yalıtkan iki tabaka arasına sıkıştırılmış bir

bakır levhadan oluşur.

Devre elemanları, PCB'ye lehimlenerek tutturulur. Bu

lehimleme sayesinde devre elemanı PCB'ye sabitlenmiş ve

elektriksel olarak bağlanmış olur.

PCB rengi için yeşil standart olarak kabul edilmiş olsa da

siyah, beyaz, kırmızı, mavi ve sarı gibi farklı yüzey renkleri

yapmak da mümkündür. PCB'nin rengi, devrenin elektriksel

performansı üzerinde herhangi bir etkiye sahip değildir.

Cep telefonu, radyo, televizyon, kamera, bilgisayar gibi pek

çok elektronik cihazın içerisinde bir veya birden fazla PCB yer

almaktadır. Katı hal aydınlatma lambaları ve armatürlerinin ışık

kaynağı ve sürücü tarafında da PCB'ler kullanılmaktadır.

68

PCB seçiminde taban malzemesi çok önemlidir. Taban

malzemesi, PCB'nin performanısını ve uygulama kapsamını

belirler. CEM-1 ve FR-4 sık kullanılan PCB çeşitleridir.

CEM-1 mekaniksel olarak FR-4'e göre daha kötü bir

performansa sahiptir. CEM-1 daha kırılgan yapıdadır ancak

elektriksel özellikleri bakımından FR-4'e çok yakındır. CEM-1,

FR-4'e göre daha ucuzdur bu yüzden elektronik endüstrisinde çok

popülerdir.

Aydınlatma endüstrisinde termal performansı sebebiyle

alüminyum PCB'ler tercih edilmektedir. Alüminyum PCB,

soğutmaya ihtiyaç duyan devre elemanları için mükemmel ısı

iletkenliği sunar.

Alüminyum PCB'ler aydınlatmaya ek olarak;

telekomünikasyon, otomotiv, bilgisayar ve medikal gibi farklı

endüstrilerde de kullanılmaktadır.

Alüminyum PCB, temel olarak üç katmandan oluşur.

Alüminyum taban plakası üzerinde yalıtkan bir tabaka bulunur.

Yalıtkan tabaka, elektriksel olarak yalıtkan olmasını sağlarken

ısıyı da alüminyum tabakaya iletir. Yalıtkan tabakanın üzerinde

de iletken bakır bir tabaka yer alır.

69

Projektör

Genellikle dış mekân aydınlatmaları için kullanılan büyük ve

güçlü ışığa sahip aydınlatma armatürlerine projektör adı verilir.

Projektörler dış mekânlarda, genel aydınlatma maksadıyla

alan aydınlatmaları için kullanılabileceği gibi vurgu aydınlatması

olarak mimari aydınlatma için de kullanılabilir.

Bina çevreleri, açık otoparklar, parklar, bahçeler, şantiyeler,

spor sahaları, şehir meydanları ve havaalanları projektörler

yardımıyla güçlü bir şekilde aydınlatılabilir.

Projektörler, kullanım yeri ve amacına göre simetrik veya

asimetrik ışık dağılımına sahip olabilir. Aydınlatılacak alanın

genişliği ve ışık kaynağına uzaklığına göre armatürün ışık açısı

belirlenir. Eğer bir duvar veya direk tepesine monte edilecekse

burada da montaj ya da direk yüksekliği önemlidir.

Çok geniş ışık açısına sahip projektörler, ışığı uzak mesafeye

gönderemez. Dar ışık açısına sahip projektörler ise ışığı bir

noktada yoğunlaştırır ve kısa mesafede yeterince geniş alanı

aydınlatamaz. Bu yüzden ihtiyaca uygun ışık açısı seçimi son

derece önemlidir.

Genel aydınlatma uygulamaları için beyaz ve sarı renkte,

mimari uygulamalar için renkli projektörler tercih edilebilir.

Projektörler duvara, tavana, yere veya direğe monte edilebilir.

Duvar, tavan ve yer montajı için ayaklar genellikle armatür

70

üzerinde yer alır. Ancak direk montajı için özel bir aparat

gerekebilir.

Projektörlerde ışığı yönlendirmek için montaj ayağı

yardımıyla açı ayarı yapmak mümkündür. Açı ayarı için ayak

üzerindeki vidalar gevşetilir, ayar yapılır ve vidalar yeniden

sıkılır.

Projektörler, dış ortam koşullarında çalışmaya uygun olarak

tasarlandığından minimum IP65 koruma sınıfına sahip olmalıdır.

Yüksek koruma derecelerinde, armatür gövdesi suya, toza ve

neme karşı dayanıklı olacaktır.

71

RAL

RAL, Avrupa ülkelerinde kullanılan standart renk tanımlama

sistemidir. RAL, Almanca'da Reichs-Ausschuss für

Lieferbedingungen kelimelerinin baş harflerinden oluşturulmuş

bir kısaltmadır, Türkçe karşılığı Devlet Teslimat Şartları

Komisyonu'dur.

RAL, 1925 yılında bulunmuştur ve o tarihten günümüze

Almanya ve diğer Avrupa ülkelerinde renkleri tanımlamak için

kullanılmıştır. RAL kodları ülkemizde de kullanılmaktadır.

Klasik RAL kodları başlangıçta sadece 40 farklı renkten

oluşuyordu. Daha sonra sayısı 213'e yükselmiştir.

Klasik RAL kodları, dört haneli sayılarla tanımlanmaktadır.

Rengi belirten dört haneli sayı RAL kelimesinden sonra yazılır.

Örneğin; RAL 1012, RAL 2008, RAL 3001 gibi.

Sayısal değerin ilk hanesi rengin sınıfını belirtmektedir. İlk

hanede; 1: sarı, 2: turuncu, 3: kırmızı, 4: mor, 5: mavi, 6: yeşil, 7:

gri, 8: kahverengi ve 9: beyaz ve siyah tonları için kullanılır. Kalan

3 hane, belirtilen rengin diğer tonlarını tanımlamak için kullanılır.

Bir örnekle açıklamak gerekirse; Türk bayrağındaki kırmızı

rengin RAL kodu; RAL 3020 olarak kabul edilebilir. RAL 3020

kodlu renk, trafik kırmızısı olarak bilinir. Burada ilk hane rengin

kırmızı olduğunu belirtirken sonraki haneler kırmızının tonlarını

tanımlamaktadır. Bu değer yerine RAL 3015 kullanılsaydı renk

açık pembe olacaktı veya RAL 3005 kullanılsaydı renk kırmızının

daha koyu bir tonu olan şarap kırmızısı olacaktı.

72

İnşaat, mimari, üretim, otomotiv ve yol güvenliği

endüstrilerinde renkleri tanımlamak için RAL kodları sıkça

kullanılmaktadır. Aydınlatma endüstrisinde ise RAL kodları,

aydınlatma armatürünün gövde rengini ve aydınlatma direğinin

rengini belirtmek için kullanılır.

73

Reflektör

Işığı, yansıma ve kırılma yoluyla belirli bir açıda yönlendiren

optik elemanlara reflektör adı verilir. Reflektörler, ışığı toplar,

yoğunluğunu artırır ve aydınlatılması istenen yüzeye yönlendirir.

Reflektör, ışık kaynağından yayılan ışığın istenilen şekilde

kontrol edilmesini sağlar. Reflektörün iç kısmında, ışığı

şekillendirmek için yansıtıcı malzeme kullanılmaktadır. İç

yüzeyin yansıtma özelliği, sistem verimi açısından son derece

önemlidir.

Reflektör, uygun fiyatlı ve kullanımı kolay bir optik

çözümdür. Ancak lensler kadar geniş kontrol ve esnek uygulama

imkânına sahip değildir.

Yayılan ışığın açısı ve dağılım şekli reflektörün şekline

bağlıdır. Reflektörün yansıtıcı yüzeyine farklı işlemler

uygulanarak da ışığın dokusu değiştirilebilir.

Reflektörler genellikle cam, metal veya plastik malzemeden

imal edilmektedir. Plastik reflektörler, yansıtıcı özelliği

kazanması için alüminyum gibi metallerle kaplanmaktadır.

Alüminyum kaplama, ışığın yüksek verimle yönlendirilmesine

yardımcı olur.

Reflektörler, ışığı yönlendirmek için lamba ve armatür gibi

genel aydınlatma ürünlerinde, araç farlarında, sinyal

lambalarında, el fenerlerinde ve benzeri ışıklı donanımlarda

kullanılmaktadır.

74

Aydınlatma armatürleri ışığı doğru bir şekilde yaymak için

optik materyale ihtiyaç duyar. Katı hal aydınlatmalarında, lens ve

reflektör gibi ikincil optik materyaller çok sık kullanılmaktadır.

Çeşitli uygulamalar için, tek ve dizi halinde, farklı boyutlarda

ve farklı ışık açısında reflektörler bulunmaktadır. Reflektörler

vida, klips ya da yapıştırıcı yardımıyla sisteme tutturulabilir.

Işık kaynağı üzerinde reflektör kullanılması, kamaşmayı

azaltmaya yardımcı olabilir. Işık kaynağı üzerine reflektör

yerleştirildiğinde, bu ışık kaynağını gizlemeye yardımcı olmaz.

Işık kaynağının gizlenmesi istenen uygulamalarda optik materyal

olarak lens tercih edilmelidir.

75

Renk Sıcaklığı (Kelvin)

Renk sıcaklığı (CCT), ışık kaynağının yaydığı görünür ışığın

sahip olduğu ışık rengini belirtir. CCT'nin açılımı Correlated

Color Temperature'dır ve İlişkili Renk Sıcaklığı anlamına gelir.

Işık kaynağının rengini derecelendiren ve tanımlayan ifadedir.

Metal bir cismi ısıttığınızda, cismin ışıldadığını görürsünüz.

Cisim ısıtıldıkça, sıcaklığına bağlı olarak turuncu, sarı ve mavi

gibi çeşitli renklere bürünür. Renk sıcaklığı da, ışık kaynağına

yakın bir renk tonunu yakalayan kara cismin Kelvin cinsinden

sıcaklığıdır.

Kelvin, tıpkı santigrat gibi sıcaklığı belirten uluslararası

birimdir. Santigrat derecesinden farklı olarak sıfır noktasını

mutlak sıfır yani -273,15 °C alır. Aşağıdaki formül yardımıyla,

santigrat derece sıcaklığı, kelvin derecesine çevirmek

mümkündür.

[K] = [°C] + 273,15

Renk sıcaklığının birimi Kelvin'dir. Kelvin'in sembolü K'dir

ve sayısal değerden sonra gelir. Örneğin; 3000 K, 4500 K, 6000

K şeklinde kullanılır.

Renk sıcaklığı kavramı, aydınlatma, fotoğrafçılık ve

yayıncılık gibi alanlarda kullanılmaktadır.

Aydınlatma sektöründe renk sıcaklığı, beyaz rengin tonlarını

sınıflandırmak için kullanılır. Kelvin birimiyle birlikte kullanılan

76

bu değer küçüldükçe ışık rengi turuncuya doğru gider, büyüdükçe

maviye yaklaşır.

Yaygın olarak karşımıza çıkan renk sıcaklıkları 1000 K -

12000 K aralığındadır.

1700 K - 1800 K aralığı, ateşin, mum ışığının ve gün doğumu

ile batımında ortaya çıkan kırmızımsı renge denk gelmektedir.

2400 K - 3500 K aralığı ise, akkor flamanlı lambaların ve

sıcak beyaz renkteki floresan ve LED lambaların rengine eşittir.

4500 K - 6500 K aralığı ise, gün ışığına, ksenon, floresan ve

LED lambaların yaydığı maviye yakın beyaz ışığı temsil eder.

6500 K değerinin üzerine çıkıldığında ise beyaz ışıktan

uzaklaşılır daha çok mavi içeren renkler elde edilir.

Aydınlatma aygıtları, ışık rengine göre yaygın kullanımıyla

sıcak beyaz, doğal beyaz ve soğuk beyaz olmak üzere üç gruba

ayrılmış durumdadır. 2700 K - 3500 K aralığı sıcak beyaz, 3500

K - 4500 K aralığı doğal beyaz, 4500K - 6500 K aralığı soğuk

beyaz olarak adlandırılabilir.

Farklı alanların farklı aydınlatma gereksinimleri vardır. Renk

sıcaklığı ihtiyacı da kullanım yeri ve amacına göre değişiklik

göstermektedir. Oturma odalarında, yatak odalarında,

restoranlarda sıcak beyaz renkte ışıklar kullanılırken, ofislerde,

çalışma alanlarında, öğrenme ortamlarında, garajlarda soğuk

beyaz renkte ışıklar tercih edilir.

77

Sıcak beyaz ve soğuk beyaz aydınlatmaların birçok farklı

avantajı bulunmaktadır. En önemlisi; sıcak renkler dinlendirici

etkilere sahipken, soğuk renkler konsantrasyonun artırılmasına

yardımcı olur.

78

Retrofit

Bir aydınlatma sisteminde, sistem içerisindeki bileşenlerin

enerjinin daha verimli kullanımı amacıyla değiştirilmesine retrofit

denir. Retrofit genellikle bir aydınlatma armatüründe yalnızca

lambanın değiştirilerek iyileştirilmesini ifade eder.

Mevcut bir aydınlatma sistemine, yeni bir teknoloji ve

özellikler eklenmesi sürecine retrofit adı verilir.

Üzerinde standart ampul duyu bulunan, eski tip lambaları

kolayca değiştirmeye imkân sağlayan lambalara retrofit adı

verilir. Retrofit lamba değişimi oldukça basit ve kolaydır.

Armatürün bir koruma kapağı varsa açılır, eski lamba sökülür ve

yerine yeni lamba aynı şekilde takılır.

Üzerinde herhangi bir duy olmasa bile, bir ışık kaynağı retrofit

olarak adlandırılabilir. Örneğin, tavan armatürleri için geliştirilen

çubuk şeklindeki ışık kartları ve sürücüler, eski tip floresan

aydınlatmaları yenileyebilir.

Aydınlatma sistemi içerisinde bir lamba arızalandığında üç

seçeneğiniz olur.

Birincisi, arızalan lambayı yenisi ile değiştirebilirsiniz. Bu

durumda aydınlatmalarınız eski performansında çalışmaya devam

eder.

İkincisi, retrofit değişimi yani arızalan lamba yerine daha

verimli bir lamba takabilirsiniz.

79

Üçüncü ise komple armatürün değiştirilmesidir. Ancak bu

seçenek genelde yüksek maliyetler ortaya çıkarmaktadır.

Bu noktada duruma özel bir tercih yapılmalıdır ancak pek çok

uygulamada retrofit seçeneğinin öne çıktığını söylemek yanlış

olmaz.

Retrofit değişimi yaparken yeni bir armatür almanız

gerekmez. Ancak bu değişimde bazı kriterlere dikkat etmeniz

gerekir. Yeni lamba, armatür içerisindeki duy ile uyumlu

olmalıdır. Lamba, armatür gövdesine sığacak ölçülere sahip

olmalıdır.

Retrofit lambalar, enerji tüketimini azaltarak elektrik

faturasının düşürülmesine yardımcı olur. Farklı teknolojiler

yardımıyla ışık kalitesi artırılır. Uzun ömürlü ışık kaynakları

tercih edilerek işletme ve bakım maliyetleri azaltılabilir.

Ancak retrofit lambalar, değişimi yapılacak eski lambalara

göre genellikle daha pahalıdır. Bu yüzden yatırım geri dönüş

süresine ilişkin hesaplamalar son derece önemlidir. Retrofit

değişimin, mâli açıdan doğru bir seçim olup olmadığı bu

hesaplamalar yardımıyla belirlenir.

80

RGB

RGB, görüntüleme ve aydınlatma teknolojilerinde kullanılan

bir renk modelidir. RGB; Red (Kırmızı), Green (Yeşil), Blue

(Mavi) kelimelerinin baş harflerinden oluşturulmuş bir

kısaltmadır. Bu renklerin bir araya getirilmesiyle, görülür

spektrumda milyonlarca farklı renk elde edilebilir.

Aydınlatma endüstrisinde RGB, çok renkli aydınlatmalar için

kullanılır. RGB aydınlatmada, üç ana renk ile milyonlarca farklı

ışık rengi oluşturulabilir.

RGB LED, 3 renkte LED çipinin bir LED paketinde

birleştirilmesiyle ortaya çıkar. RGB LED, bu üç rengi belirli

kademelerde çalıştırarak milyonlarca farklı renkte ışık üretir.

Mavi ışık elde etmek için yalnızca mavi LED çipi açılır,

diğerleri kapatılır. Kırmızı ve yeşil için de aynı durum geçerlidir.

Ancak diğer renklerde, belirli ışık yoğunluklarında bir karışım

yapılması gereklidir. İstenilen ışığın elde edilmesi için her renk

farklı parlaklıkta yakılır. Farklı renkte ışık yayan LED çipleri

birbirine çok yakındır, bu sebeple LED üzerinde üç farklı renk

yerine karışımdan ortaya çıkan tek renk görünür.

RGB LED'ler ortak anot veya ortak katot olarak ikiye ayrılır.

RGB LED'ler minimum 4 bağlantı pinine sahiptir. Dört pinli

bağlantıda; üç pin kırmızı, yeşil ve maviye karşılık gelir. Diğer pin

ise anot (+) veya katot (-) bağlantısı içindir. Bu pine göre LED'in

ortak anot veya ortak katot olduğu belirlenir. 6 pinli RGB

LED'lerde ise, her renk için ayrı anot ve ayrı katot bulunmaktadır.

81

Renkli bir ekran veya renkli aydınlatma yapmak için RGB

LED kullanılması zorunlu değildir. Ayrı ayrı kırmızı, yeşil ve

mavi LED'leri bir arada kullanılarak da RGB renk modeli

oluşturulabilir. LED'ler birbirine mümkün olduğunca yakın

şekilde konumlandırılır ve farklı renkte LED'lerin parlaklıkları

ayrı ayrı kontrol edilerek yeni renkler elde edilebilir.

RGB LED yerine, her renk için farklı LED kullanıldığı

durumda; bu sisteme R/G/B adı verilebilir. RGB LED paketinin

içerisine beyaz renkte ışık yayan LED çipi (beyaz renk, mavi LED

çipinin sarı renkli fosfor ile kaplanmasıyla elde edilir) de dahil

edilirse buna RGBW denir.

Çok renkli aydınlatma uygulamalarında, saf ve parlak beyaz

ışığa ihtiyaç varsa RGBW LED'ler tercih edilmelidir. RGBW

LED'ler standart RGB LED'lerden daha gelişmiştir. RGB ve

RGBW LED'leri, farklı kontrol sistemlerine ihtiyaç duyar.

82

SSL

SSL açılımı Solid State Lighting, yani Türkçe karşılığıyla

Katı Hal Aydınlatma’dır. Işığı üretmek için standart flaman, gaz

veya ark tüpü yerine yarı iletken malzeme kullanan ışık kaynakları

SSL grubunda yer alır.

LED, OLED ve PLED teknolojileri katı hal aydınlatmalara

örnek olarak gösterilebilir.

Işık, bir filamanın yanmasıyla veya cam içerisindeki gazın

ısıtılmasıyla değil, katı haldeki elektronik bileşenin ışımasıyla

üretildiğinden bu teknolojiye katı hal aydınlatma adı verilmiştir.

Enkandesan, halojen, floresan gibi geleneksel aydınlatma

teknolojileri yıllar boyunca enerji verimliliği ve ışık kalitesi

anlamında önemli ilerlemeler göstermiştir. Ancak bu

teknolojilerin bir süre sonra daha fazla geliştirmeye açık olmadığı

görülmüştür.

Katı hal aydınlatma çözümleri, yüksek verimliliği ile

geleneksel aydınlatmalara iyi bir alternatif olarak ortaya çıkmıştır.

Katı hal aydınlatmaları, enerji verimlidir, uzun ömre sahiptir,

çevre dostudur, küçük boyutlara sahiptir, güvenilir ve düşük

maliyetlidir.

İnce bir filaman içeren ampuller veya cam tüplerden

oluşturulmuş lambalar darbeye ve titreşimlere karşı oldukça

hassastır. Ancak katı hal aydınlatma teknolojileri, bu tür dış

etkenlere karşı diğer teknolojilere kıyasla son derece dayanıklıdır.

83

Bu sayede ışıklı cihazın uzun bir kullanım ömrüne sahip olmasını

sağlayabilir.

SSL uygulamalarında termal yönetim büyük bir sorundur.

Çalışma sıcaklığı arttıkça, ışık çıktısı yani lümen değeri kalıcı

olarak azalmaya başlar. Işık kaynağı üzerinde ortaya çıkan ısı

uzaklaştırılmazsa ürünün ömrü beklenenden daha kısa olacaktır.

Katı hal aydınlatma teknolojileri; iç ve dış mekân genel

aydınlatmalarda, dekoratif aydınlatmalarda, araç farlarında, sinyal

lambalarında, bitki yetiştiriciliğinde, gösterge ve ekranlarda

kullanılmaktadır.

Katı hal aydınlatmaların performans değerlendirmeleri için;

IES LM-79-08 “Katı Hal Aydınlatma Ürünlerinin Elektriksel ve

Fotometrik Ölçümleri” standardı geliştirilmiştir.

84

TM-21

LED'ler 50.000, 60.000 hatta 100.000 saate kadar uzun

ömürlü ışık kaynaklarıdır ancak bu kadar uzun süreyi ölçmek

teknik olarak mümkün olsa bile bu zahmetli ve masraflı bir süreci

beraberinde getirir. Bu yüzden, LED üzerinde belirli bir süre

boyunca yapılan ölçümler ile, daha uzun sürelerdeki

davranışlarının tahmin edilmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır.

TM-21, LM-80'e göre toplanan verilerle, LED paketinin,

dizisinin ya da modülünün zamana bağlı lümen kaybını

hesaplamak için önerilen yöntemdir. Kuzey Amerika Aydınlatma

Mühendisleri Derneği (IESNA) tarafından yayınlanmıştır.

TM-21, LED aydınlatmaların ürün ömrünü yansıtmak için

standart bir yöntem olarak kabul görmüştür. LED’ler için TM-21

hesaplamaları dünyanın pek çok yerinde kullanılmaktadır.

LED'ler kullanıldıkça ışık çıktısında bir miktar düşüş görülür.

Bu düşüş, kullanım süresince devam eder ve bir süre sonra

aydınlatma görevini yerine getiremeyecek hale gelir.

TM-21 hesaplamaları, LM-80 ölçümlerinin devamı

niteliğindedir. LM-80 ölçümleri ile elde edilen 6.000 ya da 10.000

saatlik veriler, TM-21 hesaplamaları ile uzun dönem tahminleri ve

ömür öngörüsü analizleri için kullanılmaktadır.

TM-21 hesaplamaları için LM-80 verileri kullanılır. Işık

kaynağının ilk çalıştığı andaki lümen değeri %100 olarak kabul

edilir. Minimum 6.000 saatlik veri ile tüm örneklerin (minimum

20 örnek alınması önerilir) ortalaması alınır. Bu değerler ile test

85

süresinin 6 katına kadar ömür öngörüsü hesaplamaları

gerçekleştirilebilir. Yani, 6.000 saat test için 36.000 saat, 10.000

saat test için 60.000 saat hesaplamaları yapılabilir.

TM-21 hesaplamaları ile elde edilen sonuçlar, ömür öngörüsü

için standartlaşmış Lp(Yk) kullanımı ile belirtilir.

P: Lümen kaybı yüzdesi. LED aydınlatmalarda L70'in

standart olduğu düşünülmektedir yani %30 ışık kaybından sonra

sistemin artık görevini yerine getiremediği düşünülür.

Y: LM-80 ile elde edilen veri süresinin bin saat (k) uzunluğu.

LED ışık kaynağının ömür beklentisi; L70(6k) = 36.000 saat,

L70(10k) = 50.000 saat, L70 > 35.000 saat, L50 > 60.000 saat

şeklinde ifade edilebilir.

TM-21 raporunda; ışık kaynağının tanımı, örnek sayısı, sürüş

akımı, test süresi, sıcaklık gibi bilgiler ve hesaplanan L70 ve

raporlanan L70 değerleri yer alır. Örneğin hesaplanan değer

120.000 saat ise, 10.000 saatlik veriler ile maksimum 60.000 saat

L70 raporlanabilir. Böyle bir durumda L70 > 60.000 ifadesinin

kullanımı uygundur.

Tek başına TM-21 hesaplamaları, ürün ömrü için yeterli bilgi

sağlamaz. Bir LED aydınlatma ürününün ömür beklentisinden

konuşurken; sürücü, lens, baskı devre kartı, bağlantı ekipmanları,

gövde gibi diğer sistem bileşenlerinin kullanım ömrü de hesaba

katılmalıdır.

86

UGR

UGR'nin açılımı Unified Glare Rating (Birleştirilmiş Parlama

Derecesi)'dir. UGR, aydınlatma armatürlerinin neden olduğu

kamaşmayı hesaplama yöntemidir. UGR derecesi sayesinde

aydınlatma armatürlerinin ne kadar kamaşma yarattığı ve buna

bağlı olarak çevresindekileri ne kadar rahatsız edebileceği

anlaşılabilir. Pencerelerden içeri giren güneş ışığı da kamaşmaya

sebep olabilir.

UGR değeri üç şekilde belirlenebilir. Bunlardan birincisi

üreticinin belirttiği referans değerlere göre hesaplanmış UGR

değerini dikkate almak, ikincisi standart durumlara göre

oluşturulmuş UGR tablosuna göz atmak, üçüncü ve aslında en iyi

yöntem ise UGR formülü ile kuruluma özgü hesaplamaların

yapılmasıdır.

UGR değeri fotometrik büyüklükler gibi ölçülemez, bu değer

sadece matematiksel hesaplamalar ile bulunabilir.

𝑈𝐺𝑅 = 8 log [0,25

𝐿𝑏 ∑ (

𝐿2ω

𝑝2)]

L: Armatürün parlaklık değeri (cd/m2)

Lb: Arka plan parlaklığının değeri (cd/m2)

ω: Gözlemcinin gözünden her bir armatürün aydınlık

kısımlarının katı açısı (sr)

p: Her bir armatür için guth pozisyon indeksi

Σ: Denklemin alan içerisinde bulunan tüm aydınlatma

elemanlarını içerdiğini gösterir.

87

UGR, 5 ile 40 arasında bir değere sahip olabilir. Düşük

rakamlar, düşük kamaşma anlamına gelmektedir.

UGR değeri, aydınlatma armatürünün parlaklık seviyesi,

çevrenin parlaklığı, gözlemcinin pozisyonu ve görüş açısı gibi pek

çok değişkene bağlıdır. Bu yüzden aslında UGR değeri

aydınlatma armatürünün bir özelliği değildir.

Peki, o zaman üreticiler neden ve neye göre ürün

kataloglarında UGR değeri belirtiyor? Üreticilerin belirttiği bu

değer, 4H/8H genişliğinde referans bir odada zemin için %20,

duvarlar için %50, tavan için %70 yansıtma derecesine göre

hesaplanan UGR değerini ifade eder. Burada H olarak belirtilen

değişken gözlemcinin göz hizasından aydınlatma armatürünün

ışık yüzeyine olan uzaklığını ifade eder.

Gerçek uygulamalarda, UGR değeri referans uygulama

örneğine göre hesaplanan değerden daha düşük veya daha yüksek

olabilir. Katalog verileri karşılaştırma ve ürün tercihi noktasında

önemlidir.

Çeşitli görevler için UGR limit değerleri EN 12464-1 kodlu

standartta belirtilmiştir. Okuma, yazma, bilgisayar kullanımı gibi

işlerin yürütüldüğü çalışma ortamlarında UGR≤19 değeri yeterli

görülmektedir. Bir aydınlatma uygulamasında standart

incelenerek güncel gereklilikler göz önünde bulundurulmalıdır.

Aydınlatma simülasyonu için kullanılan bilgisayar

yazılımları, UGR hesaplama fonksiyonuna sahiptir. Bu

yazılımlarda hesaplama yüzeyleri ve noktaları oluşturularak UGR

hesaplamaları kolayca gerçekleştirilebilir.

88

Wallwasher

Geniş yüzeylerin aydınlatılması için kullanılan mimari

aydınlatma elemanlarına wallwasher adı verilir.

Wallwasher'ın Türkçe karşılığı Duvar Yıkayıcı’dır. Burada

bahsedilen yıkama, duvarın ışıkla yıkanmasını yani ışıkla

renklendirilmesini ifade etmektedir. Duvar üzerine yayılan ışık,

tıpkı bir yağmur ya da su gibi duvarı yıkadığı için bu ismi almıştır.

Wallwasher genellikle, tarihi yapılarda, müzelerde,

galerilerde, bina cephelerinde ve peyzaj aydınlatmasında

kullanılır. Modern ya da tarihi, pek çok binanın dış cephesi

wallwasherlar ile renklendirilmektedir.

Wallwasher iç mekânlarda da kullanılmaktadır. İç mekân

aydınlatmalarında wallwasher kullanımı alanın daha ferah ve

aydınlık görünmesine yardımcı olacaktır.

Wallwasher genellikle dikdörtgen, ince ve uzun bir çubuk

şeklindedir.

Wallwasher, aydınlatılacak yüzey üzerinde ışığı eşit bir

şekilde dağıtabilmek için özel optik materyale sahiptir. Işık

dağılımı genellikle dar açılı lensler yardımıyla sağlanır. Işık açısı,

aydınlatılacak yüzeyin genişliği ve yüksekliğine göre belirlenir.

Uzunluğu 5 metreye kadar olan duvarların aydınlatılması için

30 ve 60 derece, uzunluğu 10 metreye kadar çıkan duvarlar için

ise 5 ve 10 derece ışık açısına sahip wallwasher kullanılabilir.

89

Montaj yerine göre de eğim hesabı yapılarak wallwasher

belirli açıda yönlendirilir. Asimetrik ışık dağılımına sahip yani

ışığı tek bir yönde toplayan wallwasherlarda ekstra bir eğim

verilmesine gerek yoktur.

Bazı wallwasherlar, gömme şekilde de monte edilebilirler. Bu

tür armatürler genellikle ışığın istenilen şekilde yönlendirilmesi

için bir döndürme yuvasına sahiptir.

Uygulama türüne göre ışık rengi seçimi son derece önemlidir.

Wallwasherlar sıcak beyaz, doğal beyaz, soğuk beyaz gibi beyaz

renklerin yanı sıra pek çok farklı renkte ışık üretebilir. Kırmızı,

yeşil, mavi ve amber en sık tercih edilen ışık renkleridir.

Wallwasherlar ile RGB, RGBW ve RGBA gibi çok renkli

uygulamalar yapmak da mümkündür.

Wallwasherlarda açma kapama, parlaklığın artırılıp

azaltılması, renk değişimi gibi kontroller için PWM ve DMX gibi

kontrol protokolleri kullanılmaktadır. Bu kontrol seçenekleri

üreticiler tarafından opsiyonel olarak sunulmaktadır.