1876-1908 abdülhamit yönetimi

1876-1908 1876-1908 Abdülhamit Abdülhamit

yönetimiyönetimi

1876-1908 Abdülhamit yönetiminde tarih ve toplum olayları1876-1908 Abdülhamit yönetiminde tarih ve toplum olayları

19 mart 1877'de kurulan Meclisi 19 mart 1877'de kurulan Meclisi Mebusan, hemen hemen 11 ay Mebusan, hemen hemen 11 ay

açık kalır; yenilgimizle açık kalır; yenilgimizle sonuçlanan Türk-Rus savaşının sonuçlanan Türk-Rus savaşının

mütarekesi (31 ocak 1878) mütarekesi (31 ocak 1878) ardından süresiz tatil kararını ardından süresiz tatil kararını duyuran padişah buyruğu ile duyuran padişah buyruğu ile

kapanır (13 şubat 1878).kapanır (13 şubat 1878).


Padişahlığının ilk günlerinde Padişahlığının ilk günlerinde seraskerlikte subaylarla, sarayda seraskerlikte subaylarla, sarayda devlet adamlarıyla, Kasımpaşa'da devlet adamlarıyla, Kasımpaşa'da denizcilerle, Meşihat dairesinde denizcilerle, Meşihat dairesinde

ulemâ ile yemek yiyen, karavana ulemâ ile yemek yiyen, karavana kaşıklayan, iftar eden,halk arasında kaşıklayan, iftar eden,halk arasında namaz kılan, hastahaneleri ziyaret namaz kılan, hastahaneleri ziyaret eden Abdülhamit; geniş bir sevgi eden Abdülhamit; geniş bir sevgi

toplar.toplar.


24 nisan 1877'de 93 harbi başlar. 24 nisan 1877'de 93 harbi başlar. Plevne direnişi, Şıpka Plevne direnişi, Şıpka

saldırılarının gücüne rağmen saldırılarının gücüne rağmen savaş ağır yenilgimizle savaş ağır yenilgimizle

sonuçlanır. 10 aralık 1877'de sonuçlanır. 10 aralık 1877'de Plevne düşer, Şıpka geçilemez, Plevne düşer, Şıpka geçilemez,


Gazi Muhtar Paşa kuvvetleri Gazi Muhtar Paşa kuvvetleri doğuda çekilirler, Kars elden doğuda çekilirler, Kars elden

çıkar, Ruslar Erzurum'a çıkar, Ruslar Erzurum'a yaklaşırlar; Edirne mütarekesi yaklaşırlar; Edirne mütarekesi ile en ağır antlaşma şartlarına ile en ağır antlaşma şartlarına

boyun eğilir. boyun eğilir.


(Bu savaş ve bozgundan (Bu savaş ve bozgundan kalan en etkili ve yaygın kalan en etkili ve yaygın

edebiyat ürünü, anonim bir edebiyat ürünü, anonim bir türkü olan ve bugün de türkü olan ve bugün de

yaşayan Plevne ya da Gazi yaşayan Plevne ya da Gazi Osman Paşa türküsüdür; Osman Paşa türküsüdür;

başka bir eserimiz de yoktur).başka bir eserimiz de yoktur).


Ayastafanos muahedesiyle Ayastafanos muahedesiyle büyük bir Bulgaristan kurulur, bir büyük bir Bulgaristan kurulur, bir

kısım topraklar Romanya'ya, kısım topraklar Romanya'ya, Sırbistan'a, Karadağ'a bırakılır; Sırbistan'a, Karadağ'a bırakılır;

Kars, Ardahan, Doğubeyazıt Kars, Ardahan, Doğubeyazıt sancakları ile Batum Rusya'nın sancakları ile Batum Rusya'nın

eline geçer. eline geçer.


Berlin Antlaşması (13 temmuz 1878) Berlin Antlaşması (13 temmuz 1878) bazı şartları hafifletir; Osmanlı devletini bazı şartları hafifletir; Osmanlı devletini

802.500.000 altın frank tazminat 802.500.000 altın frank tazminat ödemeye mahkûm eder. Bosna-Hersek'i ödemeye mahkûm eder. Bosna-Hersek'i Avusturya'ya verir; Rumeli'deki Osmanlı Avusturya'ya verir; Rumeli'deki Osmanlı toprakları iyice parçalanır, (imparatorluk toprakları iyice parçalanır, (imparatorluk

bu savaş sonunda yalnız Avrupa bu savaş sonunda yalnız Avrupa topraklarından 237.298 km. kare topraklarından 237.298 km. kare

toprakla, bir milyon nüfusunu kaybeder). toprakla, bir milyon nüfusunu kaybeder).


1881'de Tunus, Fransızların eline 1881'de Tunus, Fransızların eline geçer, 1882'de İngilizler geçer, 1882'de İngilizler

İskenderiye'ye çıkarlar, 1883'de ilk İskenderiye'ye çıkarlar, 1883'de ilk Alman askerî heyeti (Von der Goltz)' Alman askerî heyeti (Von der Goltz)'

İstanbul’a gelir; daha önce Mithat İstanbul’a gelir; daha önce Mithat Paşa yurt dışına çıkarılmış (5 şubat Paşa yurt dışına çıkarılmış (5 şubat 1877), Ali Suavi'nin Çırağan baskını 1877), Ali Suavi'nin Çırağan baskını sonuçsuz kalmış (20 mayıs 1878), sonuçsuz kalmış (20 mayıs 1878),


Düyunu Umumiye kurulmuştur. Yıldız Düyunu Umumiye kurulmuştur. Yıldız Mahkemesi (27 Haziran-28 temmuz Mahkemesi (27 Haziran-28 temmuz

1881) Mithat Paşa'nın ve öteki 1881) Mithat Paşa'nın ve öteki yargılananların mahkûmiyetiyle yargılananların mahkûmiyetiyle

sonuçlanır (Mithat Paşa 6 Mayıs 1884'de sonuçlanır (Mithat Paşa 6 Mayıs 1884'de Taif'te öldürülecektir). Kıbrıs, özel Taif'te öldürülecektir). Kıbrıs, özel

sözleşmeyle İngiltere'ye bırakılmıştır sözleşmeyle İngiltere'ye bırakılmıştır önceden (4 Haziran 1878).. önceden (4 Haziran 1878)..


Bütün bu olaylar son savaşın Bütün bu olaylar son savaşın yarattığı bunalım dizisinin yarattığı bunalım dizisinin

halkalarıdır. 1908'e kadarkihalkalarıdır. 1908'e kadarki

dönemde Ermeni meselesi dönemde Ermeni meselesi çıkacak (1895-96), çıkacak (1895-96),

Makedonya ihtilâli sürecek Makedonya ihtilâli sürecek (1902-1903), (1902-1903),


Tesalya Yunanistan'a bırakılacak, Tesalya Yunanistan'a bırakılacak, Türk- Yunan Savaşı (18 nisan-20 Türk- Yunan Savaşı (18 nisan-20

mayıs 1897) bize bir şey mayıs 1897) bize bir şey kazandırmayacak; kazandırmayacak;

21 temmuz 1905'de 21 temmuz 1905'de Abdülhamid'e atılan bomba ona Abdülhamid'e atılan bomba ona

bir zarar vermeyecektir.bir zarar vermeyecektir.

1876-1908 döneminde toplumumuzdaki değişimler1876-1908 döneminde toplumumuzdaki değişimler

Bu dönemin en büyük Bu dönemin en büyük değişikliği değişikliği devlet ve hükümet devlet ve hükümet gücünün hepsinin Yıldız'da, gücünün hepsinin Yıldız'da,

padişahın şahsında padişahın şahsında toplanmasıtoplanması; ; Babıâli yetkisinin Babıâli yetkisinin

azalıp yok olmasıazalıp yok olması, , Saray Saray istibdadının kökleşmesidir.istibdadının kökleşmesidir.


Toplumun bireylere etkisi gibi Toplumun bireylere etkisi gibi bireylerin de topluma etkisi kabul bireylerin de topluma etkisi kabul edilir; Abdülhamid'in kuruntulu, edilir; Abdülhamid'in kuruntulu,

kuşkulu, güvensiz, zeki ve çalışkan kuşkulu, güvensiz, zeki ve çalışkan ama çekingen ve yalnız kişiliği, ama çekingen ve yalnız kişiliği,

giderek çağa damgasını vuran bir giderek çağa damgasını vuran bir duygu ve düşünce biçiminin etki duygu ve düşünce biçiminin etki

kaynağı olacaktır. kaynağı olacaktır.


Kendinden önceki iki padişahın Kendinden önceki iki padişahın tahttan indirilmesi yüzünden aklına tahttan indirilmesi yüzünden aklına her zaman gelen ihtimal, Çırağan her zaman gelen ihtimal, Çırağan

olayıyla büyür ve onu, ülke ve şehrin olayıyla büyür ve onu, ülke ve şehrin bile dışında kalan Yıldız bile dışında kalan Yıldız

kapalılığında «hileye karşı hile» ile kapalılığında «hileye karşı hile» ile hüküm sürmeye götürür. hüküm sürmeye götürür.


Osmanlı tarihinin, Osmanlı tarihinin, kendinden önceki en yakın kendinden önceki en yakın padişahların başına gelen padişahların başına gelen olaylarını gösteren tablosu olaylarını gösteren tablosu hiç de iyimserlik getirecek hiç de iyimserlik getirecek

bir toplamda değildir. bir toplamda değildir.


Onun için Abdülhamit kendi Onun için Abdülhamit kendi dışındaki güç kaynaklarına dışındaki güç kaynaklarına

seyfiye-ulema ile onun yanına seyfiye-ulema ile onun yanına katılmak isteyen bürokrat sınıfla katılmak isteyen bürokrat sınıfla

kamuoyunun temsilcilerine karşı hep kamuoyunun temsilcilerine karşı hep sert ve hak vermeden davranacak; sert ve hak vermeden davranacak;

cepheleri bölerek, kişileri satın cepheleri bölerek, kişileri satın alarak onları birbirine düşürecektir.alarak onları birbirine düşürecektir.


Abdülhamit; Abdülhamit; dinî düşüncenin dinî düşüncenin iyice etkisinde, Kadiri iyice etkisinde, Kadiri

tarikatında, bilimsel tarikatında, bilimsel düşünüşün karşısında doğu düşünüşün karşısında doğu

medeniyetinden yanadır.medeniyetinden yanadır.


Tembellikle kadercilik Tembellikle kadercilik düşüncesini eleştirirdüşüncesini eleştirir

ama taassubun karşısına ama taassubun karşısına geçmez; geçmez; taassubu 'din aşkı' taassubu 'din aşkı'

kabul eder,her sevgiden üstün kabul eder,her sevgiden üstün sayar. sayar.


Halk iyice eğitilmeden ona Halk iyice eğitilmeden ona haklar tanınmasının haklar tanınmasının

zararına inanırzararına inanır; mutlak ; mutlak bir yönetimin gereğine bir yönetimin gereğine

dayanır. dayanır.


Şeriata batı Şeriata batı medeniyetinden bazı medeniyetinden bazı

eklemeleri kabul eder;eklemeleri kabul eder; devleti, zayıf ve kul ruhlu devleti, zayıf ve kul ruhlu

vezirleri sık sık değiştirerek vezirleri sık sık değiştirerek yönetmeyi tercih eder. yönetmeyi tercih eder.


Çok geniş bir hafiyelik örgütünü Çok geniş bir hafiyelik örgütünü yaşatıryaşatır, besler, kendisine suikast , besler, kendisine suikast yapan adama maaş bağlayarak yapan adama maaş bağlayarak hizmetinde kullanır; hizmetinde kullanır; sansür ve sansür ve

jurnalcilik tutumu ile jurnalcilik tutumu ile denetleyemediği hiç bir köşe denetleyemediği hiç bir köşe

kalmaz. kalmaz.


Tevfik Fikret'in Tevfik Fikret'in

««SisSis»» şiiri, bu şiiri, bu dönemin tam bir dönemin tam bir

tasviridir. tasviridir.

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSis

Sarmış yine âfâkını bir dûd-i muannid, Sarmış yine âfâkını bir dûd-i muannid,

Bir zulmet-i beyzâ ki peyâbey mütezâyidBir zulmet-i beyzâ ki peyâbey mütezâyid

Ufuklarını yine inatçı bir Ufuklarını yine inatçı bir duman sarmış;duman sarmış;

Bir beyaz karanlık ki, Bir beyaz karanlık ki, gittikçe çoğalangittikçe çoğalan

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisTazyikinin altında ezilmiş gibi eşbâh Tazyikinin altında ezilmiş gibi eşbâh

Bir tozlu kesafetten ibaret bütün elvâh;Bir tozlu kesafetten ibaret bütün elvâh;

Basıncının altında Basıncının altında cisimler silinmiş gibidir, cisimler silinmiş gibidir,

Bütün levhalar tozlu bir Bütün levhalar tozlu bir yoğunluktan ibarettir;yoğunluktan ibarettir;

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisBir tozlu ve heybetli kesâfet ki nazarlar Bir tozlu ve heybetli kesâfet ki nazarlar

Dikkatle nüfûz eyleyemez gavrına, korkar.Dikkatle nüfûz eyleyemez gavrına, korkar.

Tozlu ve heybetli bir Tozlu ve heybetli bir yoğunluk ki bakışlar yoğunluk ki bakışlar

Dikkatle içine (dibine) Dikkatle içine (dibine) işleyemez, korkar.işleyemez, korkar.

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisLâkin sana lâyık bu derin sütre-i muzlim, Lâkin sana lâyık bu derin sütre-i muzlim,

Lâyık bu tesettür sana ey sahn-i mezâlim.Lâyık bu tesettür sana ey sahn-i mezâlim.

Lâkin bu derin karanlık Lâkin bu derin karanlık örtü sana lâyık, örtü sana lâyık,

Ey zulümler sahnesi, bu Ey zulümler sahnesi, bu örtünme sana lâyık.örtünme sana lâyık.

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisEy şa'şaanın, kevkebenin mehdi, mezârı; Ey şa'şaanın, kevkebenin mehdi, mezârı;

Şarkın ezelî hâkime-i câzibedârı;Şarkın ezelî hâkime-i câzibedârı;

Ey parıltının, tantananın Ey parıltının, tantananın beşiği ve mezarı; beşiği ve mezarı;

Doğunun ezelî çekici Doğunun ezelî çekici hâkimesi;hâkimesi;

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisEy Marmara'nın mâî der-âguşu içinde Ey Marmara'nın mâî der-âguşu içinde

Ölmüş gibi dalgın uyuyan tûde-i zinde;Ölmüş gibi dalgın uyuyan tûde-i zinde;

Ey Marmara'nın mavi Ey Marmara'nın mavi kucağı içinde kucağı içinde

Ölmüş gibi dalsın uyuyan Ölmüş gibi dalsın uyuyan canlı yığın;canlı yığın;

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisEy köhne Bizans ey koca fertût-i musahhir, Ey köhne Bizans ey koca fertût-i musahhir,

Ey bin kocadan arta kalan bîve-i bakir;Ey bin kocadan arta kalan bîve-i bakir;

Ey köhne Bizans, ey Ey köhne Bizans, ey teşhir edilen (elde eden, teşhir edilen (elde eden, yakalayan) koca bunak, yakalayan) koca bunak,

Ey bin kocadan arta Ey bin kocadan arta kalan bakir dul;kalan bakir dul;

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisHüsnünde henüz tazeliğin sihri hüveydâ, Hüsnünde henüz tazeliğin sihri hüveydâ,

Hâlâ titrer üstüne enzâr-ı temâşâ.Hâlâ titrer üstüne enzâr-ı temâşâ.

Güzelliğinde henüz Güzelliğinde henüz tazeliğin sihri görünür, tazeliğin sihri görünür,

Seyreden gözler hâlâ Seyreden gözler hâlâ üstüne titrer.üstüne titrer.

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisHâricden, uzaktan açılan gözlere süzgün Hâricden, uzaktan açılan gözlere süzgün

Çeşmân-ı kebûdunla ne mûnis görünürsün.Çeşmân-ı kebûdunla ne mûnis görünürsün.

Dışardan, uzaktan açılan Dışardan, uzaktan açılan gözlere süzgün gözlere süzgün

Mavi gözlerinle ne cana Mavi gözlerinle ne cana yakın görünürsün. yakın görünürsün.

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisHep levs-î riyâ dalgalanır zerrelerinde, Hep levs-î riyâ dalgalanır zerrelerinde, Bir zerre-i safvet bulamazsın içerinde;Bir zerre-i safvet bulamazsın içerinde;

Zerrelerinde hep riya kiri Zerrelerinde hep riya kiri dalgalanır, dalgalanır,

İçlerinde temiz bir zerre İçlerinde temiz bir zerre (temizliğin bir zerresini (temizliğin bir zerresini

bulamazsın;bulamazsın;

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisHep levs-i riyâ, levs-i hased, levs-i teneffu', Hep levs-i riyâ, levs-i hased, levs-i teneffu',

Yalnız bu... ve yalnız bunun ümmîd-i tereffu'.Yalnız bu... ve yalnız bunun ümmîd-i tereffu'.

Hep riya kiri, haset kiri, Hep riya kiri, haset kiri, menfaat elde etme kiri;menfaat elde etme kiri;

Yalnız bu... Ve yükselme Yalnız bu... Ve yükselme ümidi yalnız bunun.ümidi yalnız bunun.

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisMilyonla barındırdığın ecsâd arasından Milyonla barındırdığın ecsâd arasından

Kaç nâsiye vardır çıkacak pâk ü dırahşan?Kaç nâsiye vardır çıkacak pâk ü dırahşan?

Milyonla barındırdığın Milyonla barındırdığın cesetler arasından cesetler arasından

Temiz ve parlak çıkacak Temiz ve parlak çıkacak kaç alın vardır?kaç alın vardır?

Tevfik Fikret - Tevfik Fikret - SisSisÖrtün evet ey hâile... Örtün evet ey şehr; Örtün evet ey hâile... Örtün evet ey şehr; Örtün ve müebbed uyu ey fâcire-i dehr!...Örtün ve müebbed uyu ey fâcire-i dehr!...

Örtün evet ey facia... Örtün evet ey facia... Örtün evet ey şehir; Örtün evet ey şehir;

Ey dünyanın günahkâr Ey dünyanın günahkâr kadını, örtün ve ebedi kadını, örtün ve ebedi

olarakolarak


Otuz iki yıllık saltanatında 26 defa Otuz iki yıllık saltanatında 26 defa sadrazam değiştirir, gerekçesini sadrazam değiştirir, gerekçesini şöyle açıklar: «Her sadrâzam şöyle açıklar: «Her sadrâzam değişikliğinde yükselen sesler değişikliğinde yükselen sesler

tamamen lüzumsuzdur. Sadrâzam tamamen lüzumsuzdur. Sadrâzam Sait Paşa olmuş, Kâmil Paşa olmuş Sait Paşa olmuş, Kâmil Paşa olmuş bundan ne çıkar? Gerçek sadrâzam bundan ne çıkar? Gerçek sadrâzam Yıldız'da ikamet eder ki o da benim».Yıldız'da ikamet eder ki o da benim».


Zayıflayan hükümet Zayıflayan hükümet adamları yanı sıra devlet adamları yanı sıra devlet

memurluğu da sarayın etki memurluğu da sarayın etki alanına girer. Bütün alanına girer. Bütün tayinler Abdülhamit tayinler Abdülhamit tarafından yapılır, tarafından yapılır,


İslâm bütünlüğüne verilen İslâm bütünlüğüne verilen önemle Arap önemle Arap

memleketlerine dikkat memleketlerine dikkat edilir, para harcanır, orada edilir, para harcanır, orada görevli olanlara bile üstün görevli olanlara bile üstün

maaşlar verilir,maaşlar verilir,


memur sayısı arttığı oranda memur sayısı arttığı oranda bürokratik nitelik kazanır, bürokratik nitelik kazanır,

kişilikleri zayıflatır; kişilikleri zayıflatır; merkezi merkezi hükümet otoritesi her işlemi hükümet otoritesi her işlemi

İstanbul’a bağlamayı İstanbul’a bağlamayı gerektirirgerektirir, işleri de çoğaltır, , işleri de çoğaltır,

yavaşlatır. yavaşlatır.


Adalet örgütü zayıflar, Adalet örgütü zayıflar, temel haklara kulak temel haklara kulak

asılmaz.asılmaz. Yıldız korkusu Yıldız korkusu bütün ruhları baskı bütün ruhları baskı

altına alır.altına alır.


Askerî eğitime önem Askerî eğitime önem verilmediği için (Harbiye'den verilmediği için (Harbiye'den

yılda 90-100 subay yılda 90-100 subay çıkmaktadır)çıkmaktadır) merkezden merkezden

çevreye doğru ordu bakımsız çevreye doğru ordu bakımsız ve araçsızdır.ve araçsızdır.


Saray hak etmeyenlere rütbe Saray hak etmeyenlere rütbe dağıtmakta cömert davranır; dağıtmakta cömert davranır; İstanbul’un güvenliği uğruna İstanbul’un güvenliği uğruna

bütün bir imparatorluk toprağı bütün bir imparatorluk toprağı ihmal edilir;ihmal edilir; askerler ülküsüz, askerler ülküsüz, korku ve güvensizlik içinde, korku ve güvensizlik içinde,

tembelliktedir. tembelliktedir.


Goltz Paşa'nın anıları Goltz Paşa'nın anıları aydınlardaki bezgin ve ilgisiz aydınlardaki bezgin ve ilgisiz

bencilliği iyi belirtir. Bunca toprak bencilliği iyi belirtir. Bunca toprak kaybı karşısında edebiyatımızda kaybı karşısında edebiyatımızda bu konularda hiç bir eser yoktur. bu konularda hiç bir eser yoktur.

Gizli kalmış anı yazıları bile.Gizli kalmış anı yazıları bile.


Eğitim hayatı körelir Eğitim hayatı körelir istibdat devrinde.istibdat devrinde. Abdülhamit'in dini bir Abdülhamit'in dini bir kültürü istediği bilinir.kültürü istediği bilinir.


Arapça'nın resmî dil haline Arapça'nın resmî dil haline getirilmesini istediğigetirilmesini istediği, , Sait Sait Paşa'nın "Paşa'nın "Sonra Türklük Sonra Türklük

kalmazkalmaz' cevabı' cevabıüzerine vazgeçtiği üzerine vazgeçtiği

yazılmıştır. yazılmıştır.


Kuranı Türkçe’ye Kuranı Türkçe’ye çeviren hocaları çeviren hocaları

mahkemeye mahkemeye vermesi tipik bir vermesi tipik bir

örnektir. örnektir.


Sıkı bir denetimle açılmış Sıkı bir denetimle açılmış olan yeni eğitim kurumları olan yeni eğitim kurumları baskı altına alınır, öğrenci baskı altına alınır, öğrenci

sayısı artmaz, yeni okullar da sayısı artmaz, yeni okullar da açılmaz (Mülkiye Mektebi açılmaz (Mülkiye Mektebi

memur yetiştirmek için memur yetiştirmek için kullanılır).kullanılır).


Basının kolları bağlanırBasının kolları bağlanır, , gezi özgürlüğü sınırlanırgezi özgürlüğü sınırlanır, , kitap ve yayın yasakları kitap ve yayın yasakları

konurkonur, , sansür sansür şiddetlendirilirşiddetlendirilir, , polis örgütü polis örgütü

güçlendirilir,güçlendirilir,


borçlanmalar devam eder, borçlanmalar devam eder, israfların önlenmesineisrafların önlenmesine

dikkat edilir ve daha disiplinli dikkat edilir ve daha disiplinli bir maliye politikası izlenir, bir maliye politikası izlenir,

büyük eyaletler büyük eyaletler imparatorluktan ayrıldıkça gelir imparatorluktan ayrıldıkça gelir

düşer, düşer,


yabancı sermayenin yabancı sermayenin sömürüsü devam eder, sömürüsü devam eder,

yerli sanayi yaratılamaz,yerli sanayi yaratılamaz, vergiler ağırlaşırvergiler ağırlaşır, Rumeli , Rumeli göçü hızlanır, yoksulluk göçü hızlanır, yoksulluk

artar, kör inanışlar sürer; artar, kör inanışlar sürer;


bunalan aydınların bir bölüğü yurt bunalan aydınların bir bölüğü yurt dışına kaçarak Jöntürk hareketini, dışına kaçarak Jöntürk hareketini,

hazırlamaya başlarlar, büyük hazırlamaya başlarlar, büyük devletlerin zorlaması ile demiryolu devletlerin zorlaması ile demiryolu

yapımı çoğalır; dış güçlerin pay yapımı çoğalır; dış güçlerin pay isteyen iştahları arasında isteyen iştahları arasında

imparatorluğun yıkılışı devam eder.imparatorluğun yıkılışı devam eder.


Bu dönemdeki toplumsal Bu dönemdeki toplumsal hayatın etkisi tabiî ki hayatın etkisi tabiî ki

edebiyatımıza yansıyacak ve edebiyatımıza yansıyacak ve özellikle 1880'den sonraki özellikle 1880'den sonraki

edebiyatımız, ilk döneme göre edebiyatımız, ilk döneme göre önce yön değiştirmeye önce yön değiştirmeye

başlayacak; başlayacak;


yazarlarımızın bir kısmının yazarlarımızın bir kısmının erken ölümleri yüzünden erken ölümleri yüzünden sanat alanı yeni yetişen, sanat alanı yeni yetişen, gençlerin eline vakitsiz gençlerin eline vakitsiz

geçecektir.geçecektir.

Servetifünun edebiyatının oluştuğu toplumsal ortam, Servetifünun edebiyatının oluştuğu toplumsal ortam,

1878-1895 arasında, 1878-1895 arasında, Abdülhamit istibdadının ilk Abdülhamit istibdadının ilk

döneminde, gazeteler döneminde, gazeteler susmaya, dergiler susmaya, dergiler

çoğalmaya başlar (elliden çoğalmaya başlar (elliden fazla). fazla).


Yeni yetişen gençlik, kaç" Yeni yetişen gençlik, kaç" göçün zorladığı aşk ve duygu göçün zorladığı aşk ve duygu

hayatında; toplumsal hayatında; toplumsal hareketlerin yasaklandığı suya hareketlerin yasaklandığı suya

sabuna dokunmaz sanat sabuna dokunmaz sanat uğraşında oyalanmaya başlar. uğraşında oyalanmaya başlar.


Santimantalizm-duygululuk ön plana Santimantalizm-duygululuk ön plana çıkar. Prof. Mehmet Kaplan, çıkar. Prof. Mehmet Kaplan, Mürüvvet'in 106. sayısında Mürüvvet'in 106. sayısında

yayınlanan Mehmet Celâl'in şair yayınlanan Mehmet Celâl'in şair tasvirine dikkati çeker (1888); tasvirine dikkati çeker (1888);

gerçekten sanatçının yeni portresini gerçekten sanatçının yeni portresini vermesi bakımından özel bir anlamı vermesi bakımından özel bir anlamı

olmalıdır: olmalıdır:


«...Mahzun çehresi solmuş, zekâ nuru «...Mahzun çehresi solmuş, zekâ nuru yayan gözlerine üzüntü yaşlar dolmuş, yayan gözlerine üzüntü yaşlar dolmuş, ara sıra içini çeker, hazin hazin dolaşır., ara sıra içini çeker, hazin hazin dolaşır., bir mezarın mermerine dayanmış bazen bir mezarın mermerine dayanmış bazen

bir yıldıza bakar, düşünür, bazen bir bir yıldıza bakar, düşünür, bazen bir yaprak sesi duyarak ağlar bir insan.. yaprak sesi duyarak ağlar bir insan..

Tabiat tarafından kara bahta mahkûm Tabiat tarafından kara bahta mahkûm edilerek dünyaya gelmiş, gülüşü edilerek dünyaya gelmiş, gülüşü

ağlamaklı, ...bir adam gördünüz mü, işte ağlamaklı, ...bir adam gördünüz mü, işte o şairdir..» o şairdir..»


Devletin yıkılışının Devletin yıkılışının farkında olma durumu, farkında olma durumu, ne kadar yan işlerde ne kadar yan işlerde

oyalanılırsa da bilinçsiz oyalanılırsa da bilinçsiz bir kaçış dileğini yaratır bir kaçış dileğini yaratır

herkeste. herkeste.


Tanzimat döneminde Tanzimat döneminde canlı ve hareketli bir canlı ve hareketli bir

hayatın güzel ve umutlu hayatın güzel ve umutlu işaretleri vardır. Bütün işaretleri vardır. Bütün başlangıçlar iyi birer başlangıçlar iyi birer

yarın ufkudur. yarın ufkudur.


1880 sonrasında her 1880 sonrasında her şey birden susar: şey birden susar:

Meclis, Babîâli, basın, Meclis, Babîâli, basın, Anayasa, edebiyat... Anayasa, edebiyat...


Bu suskunlukta büyük Bu suskunlukta büyük savaşlar ve toprak savaşlar ve toprak kayıpları bile hiç bir kayıpları bile hiç bir

yankı bulmaz. yankı bulmaz.


Jurnalcilik dostu dosttan Jurnalcilik dostu dosttan soğutur; her çeşit ruhsal dirlik soğutur; her çeşit ruhsal dirlik

yitirilir, nemelazımcı bir yitirilir, nemelazımcı bir çekingenliğin zorunluluğu, çekingenliğin zorunluluğu, yazarı ve okumuşu kendi yazarı ve okumuşu kendi

köşesine, bencil duvarlarına köşesine, bencil duvarlarına sıkıştırır; sıkıştırır;


hayattan bezginlik hayattan bezginlik yaygınlaşır, çeviride kolay yaygınlaşır, çeviride kolay

ve hafif eserler, okuma ve hafif eserler, okuma zevkini yararsız bir merak zevkini yararsız bir merak

haline getirir.. haline getirir..


Romantizmin etkisinde, günlük Romantizmin etkisinde, günlük küçük gözlemlerin ifadesiyle küçük gözlemlerin ifadesiyle yetinen, yalnız, İstanbul’daki yetinen, yalnız, İstanbul’daki

dergicilik hayatına yansıyan bir dergicilik hayatına yansıyan bir azınlık edebiyatı başlar: Kırgın, azınlık edebiyatı başlar: Kırgın,

umutsuz, hasta, karamsar, bencil umutsuz, hasta, karamsar, bencil bir edebiyat.. bir edebiyat..


Sansürün izin Sansürün izin olanaklarını zorlamadan olanaklarını zorlamadan

yaşamasına hak yaşamasına hak tanınan, başka türlü tanınan, başka türlü

olmayacak bir edebiyat. olmayacak bir edebiyat.


Emek, fikre ve öze değil Emek, fikre ve öze değil biçim ve sese dönüşünce biçim ve sese dönüşünce

şiir, tekrar öne çıkar. şiir, tekrar öne çıkar. Nesirde ve şiirde bir azınlık Nesirde ve şiirde bir azınlık dilinin yeni imaj imkânları dilinin yeni imaj imkânları

aranır. aranır.


Böylece Servet-i Fünun Böylece Servet-i Fünun edebiyatı, içinde edebiyatı, içinde

oluştuğu hasta toplumun oluştuğu hasta toplumun bütün işaretlerini bütün işaretlerini

taşıyacaktır.taşıyacaktır.

1876-1908 abdülhamit yönetimi

Documents