T.C.KLTR BAKANLIGIANITLAR VE MZELER GENEL MnRLG19.A R A T I R M A SONULARITOPLANTISII.CILT28 MAYIS-Ol H A Z R A N 2001ANKARAT.C. KLTR BAKANLIGI No: 27641 ve Muzeler Genel No: 84YAYINA Koray Fahriye BAYRAMDr. Adil ZMEDr. Haydar DNMEZNeslihan GDERNaime TOY Meryem UYANIKERISBN: 975-17-2821-5 975-17-2822-3 (1.Cilt)ISSN: 1017-7663Not: Bildiriler, sahiplerinden ve gre ya- KLTR BAKANLIGI KTPHANE ANKARA-2002 Ahmet Ali BAYHAN ve Yzey 1Ali BORAN, Abdlhamit Zekai ERDALSiirt ve 2000 Yzey 17MehmetTOPHakkari Yksekova, ve ukurca Yzey 2000 33Kadir Glsen Bitlis, Groymak ve Tatvan' da 2000 , 49Nur Zeynep ERES1Bure Urfa Ili, Birecik ve Halfeti Ileleri evresindeki Geleneksel 2000 .. 63 DANIK Blgesi 2000 Arkeolojik Yzey 79Mine Zafer KARACA, TurgayYAZAR Grc Mimarisi 2000 Yzey '" 93Osman Artvin ve Tarihi veMezar Yzey 2000 101H. rcn Gynk Trbesi Haziresindeki 117Maria ANDALOROKk Fifth Campaign Balance and Perspectives.... 125EbruPARMANAntalya-Olympos ve evresi (Ge Yzey 2000 Raporu :............................................... 137Feridun 2000 Yzey Raporu............................................................................ 145Eugenia RECCHI FRANCESHINIThe Great Palace 1999: The End of the Survey of theBoukoleon Harbour and the Beginning of the Survey of theKlliye 155InaEICHNERFrhbyzantinische Wohnhauser in Kilikien: Berichtber die Kampagne 2000 169Mathias BENTERII. Hydas Yzey 2000 177Winfried HELDForschungen in Loryma 2000 189Zeynep KUBAN, Turgut SANER Gl Kutsal 2000 203Hans LOHMANNSurvey bei 209 225Vecihi ZKAYA, Oya SANAlinda and Amyzon, Two Ancient Cities in Caria 237Anneliese PESCHLOWDie Arbeiten des lahres 2000 in Herakleia am Latmos unddem Zeugehrigen Territorium 255Axel FILGESBlaundos 2000 263Marc WAELKENSThe Survey at Sagalassos 271nder Smer ATASOY, DONMEZ, Latife SUMMERERSamsun (Arnisos) Blgesinin Kltrel ProjesiIle Ilgili Yzey 279Levent Egemen VARDAR"Galatia Blgesi. Yzey Ankara ve Bolu Illeri, 2000" 297ADIYAMAN iLi VE iLELERiNDEYZEY 2000Ahmet Ali BA YHAN*"Anadolu'da Memluk bir proje ereveslndet, yaman Ili ve ilelerinde yer alan ve dneme ait eserlerin tetkik edile- bu T.C. Kltr ve Mzeler Genel iz-niyle 2000 Bu 16-26.09.2000 tarihleri Kahta llesj'nde, Kahta araba tahsisi, temsilcisiHatay Mzesi'nden Omer elik ve sanat tarihi ile Fatih Ka-

2000 Eskl Kahta'daki Yeni Kale (Memluk Kalesi) ile kpr zerinde Ilave olarak Kahta ve evresinde var belirtilen Ebu Yusuf ve trbeleri tetkik ancak bu hal- son zamanlarda 1 - ESKi KAHTA YENiKALE (MEMLUK KALESi)1a - 60 km. Kahta 26 km. kuzeyin-de Kocahisar Ky (Eski Kahtaj'ndes .. 1b - TARiHESi: Kalenin ilk olarak ne zaman bilinmemektedir. AncakM.O. 840 ok eskiden mevcut oldu- muhtelif Hititler Dneminde? veya Roma son zaman-tanndas rivayet edilen kalenin Urartu, Part, Roma, Sasani veYrd.OQ.. 0(. Ahmet Ali BAYHAN, Atatrk niversitesi FenEdebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Blm, 25240 Erzu-rumffURKIYE"Anadolu'da Memluk konulu Adana, Gaziantep, Kahra- Mardin, Hatay, Malatya, Karaman ve illerini kapsamakta olup T.C. Kltr 1999 ve 2000 izin talebinde bir projedir. ve Mzeler Genel sonucunda, il il bir zaman diliminde daha uygun olarak da Ili ve ileleri 2 gayemiz Anadolu'daki Memluk eserlerini tespit ve tetkik olmakla beraber, ki Orlaag ve devirlere ait btn eserler incelenecektir.3 Bu erevede sresince iin Kahta yer ayarlayan ve birlikte bir kay- ekibimize tahsis eden Kahta vekaleten yrten Samsat llker ve ederim.4 M. bu eserinde "Kahta'daki Trbeler" zikretmektedir. Bkz. M. Sucu; ili ve ileleri, 1993, s. 93.5 Kocahisar Ky gnmzde 50 hanelidir. Ziraata arazisi pek yoktur ve son zamanlarda da kyl 6 . zmen; Kent Kent Trkiye, Ankara, 1969, s. 16; N. Sevgen; Anadolu Kaleleri, C.I, Ankara, 1959, s. 184.7 Yurt Ansiklopedisi; Maddesi, C.I, istanbul, 1981, s. 239; M. Sucu; a.g.e., s. 88.8 M. Sucu; a.g.e., s. 88.1 eline sarulmaktadrrv. Fakat evredeki eserler gzden kalenin, yrede M.O. 162-M.S. 72 hkm sren Kommagene Xi. ikinci Ermeniler, i. Alaaddin Keykubad devrinde Seluklu- bulunan kale, gnmze mimarisiyle Memluklara aittirtv.Kalenin Devrinde ve blmlerinin de Cumhuriyet Dnemin-de 1968-1975 blllnmektedtrn.1c - KiTABELERA - Kale Kitabeler1 - Kale zerinde, 240 x 50 cm. llerinde bir ereve ierisin-de, Arapa, sls karakterli bir kitabesidir. Her bir harfin 12-14 cm. birbirinden 1,5 cm. bir silme ile ok noktalara harekelere az yer grlmekte-dir. Yer yer ince bitkisel motiflere Trkesi: Efendimiz, gl sultan, yoksul hkmdan, Arap ve Acem'in mminlerin emirinin el-Melik el-Mansur Seyf'd-dnya Kalavunel-Salihi'yi ycelt! A/lah zaferini mbarek eylesin! Efendimiz, emirlerin meliki din Karasungur el-Cevkendar el-Mansuri'nin zamanmda -Allah glgesini devam ettir-sin- yce Allah'a muhta, yoksul, sefil kul Aybek el-Oevadar 685 Ce-maziye'I-Ahir son on gn ierisinde (14-22 1286).2 - Ka.le kuzey ucunda bir kitabe yer U bir alan ilk ikisinde da Ancakslup olarak Memluk kitabe, okunamayacak durumda olup muhteme-len B - Mescitteki (4 Bur) Kitabeler1 - Mescidin ierisinde, pencerenin lento bulun- Kitabe ortadakinden devam etmekte ve soldakinde son Ortadaki 34 x 129 cm. llerinde iki (arada 3 cm. silmevar), soldaki 20 x 75 cm. ve 18 x 68 cm. tek Sls karak-terli Arapa kitabede harflerin ortada 14 cm., da 17 cm., solda 18 cm.olup hareke ve kk dolgu ssleri ihtiva etmektedirt-.9 Adana. 1967, s. 76.10 M. Akar; Kltr istanbul, 2000, s. 29; A. ve Yresindeki Kale Mimarisi(A.U.Fen-Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Blm Lisans Tezi, 2000), s. 28; M. Sucu; a.g.e., s. 88; N.Sevgen; a.g.e., s. 180.11 M. Sucu; a.g.e., s. 88.12 EK. DrnerfT. Goell; Arsameia am Nymphaios, Berlin, 1963, s. 306-308.13 A.g.e., s. 308-309.2Trkesi: Bu mbarek burcun Efendimiz el-Sultan el-Melik el-Mansur(Kalavun)'un Efendimiz el-Sultan el-Melik Selahaddin Halil, Allah'a muh-ta kul el-Aydumuri'nin ynetiminde, 690 Rabiu'I-Sani ilk on gnierisinde (3-12 Nisan 1291) emir buyurdu.2 - Mescidin yznde, gney cephe hari ynl olarak dolanan bir halinde bir kitabe mevcuttur. 47 cm. her bir kenardaki 690 cm.dir. Sls karakterli noktalar, geometrik ve palmet dolgu motifleri Trkesi: Bu mbarek Efendimiz el-Sultan el-Melik el-Alem el Adil Allah'a muhta- Salahu'd-dnya ve'd-din Halil, yoksul kul, fakir el-Aydumuri'ye 690 Rabiu'I-Sani ilk on gn ierisinde (3-12 Nisan 1291)emretti. cephede bir kitabe Ancak du- Kalan blmlerinde ise kitabeye benzer ibareler mevcuttur.Trkesi: ....mbarek bur(cu) Efendimiz, el-Sultan (el-Melik Halil (Sa- ve)'d-din....c - Burtaki (9 Bur) KitabeBurcun zerinde 38 x 120 cm. 5 cm. silme ile ve kemerinin kita-be iyi Harflerin 6-7 cm.dir. sls karakterli, harekesiz, ara- 1,5 cm. bir silme ile birbirinden halinde, drdnc kemerine gre Trkesi: Rahman ve Rahim olan Allah'In Bu mbarek bur el-Sultan el-Melik el-Mansur'un Efendimiz el-Sultan el-Me[ik zamamnda ve hem deAllah'a muhta, fakir kul, Kahta Naibi Sarimddin Ozbek ynetiminde, 692 (4 Eyll-2 Ekim 1293) edildi.14 A.g.e., s. 309-310.15 EK. Drner/T. Goell; a.g.e., s. 310-311.3D - KitabeKalenin en st blmndeki zerinde 45 x 150 cm.llerindeki kitabe sls karakterli ve Arapa olup 1,5 cm. silme mevcuttur. 10-11 cm. harflerden yer yer noktalar ve harekeler

Trkesi: e/-Sultan e/-Me/ik e/-Mansur Ka/avun'un mmin/erin emirinin or- Eb'/-Feth Muhammed, Arap ve Acem'in su/tam, yoksul hkmdan Efendi-miz e/-Su/tan e/-Melik ve'd-din, aziz vebylece 709 Safer (11 Temmuz-8 1309).E - Mescidin bir zerinde 47 x 38 cm. bir kitabemevcuttur. tahrip bir ( bu tamir ettirdi. ..); bir da( lttunla kerem glzar eyle...) ibareleri muhtemelen kalenin Devri ilgili bir kltabedir!".1d - GENELKale Kahta (Nymph 300-350 m. sarp, bir tepe zerine (Resim: 1). gneye bir kavis Kalenin de buna gredir. gney sarp ve dik iin sura gerek Ancak ynlerine bakan tarafIar-da surlar durumuna gre Kaleye kuzey taraftan yer yer dz- bir patika yolla mimari durumu itibariyle olduka (Resim: 2). Ieride ise blmler tehlikesiyle da tamamen Kaynaklarda kale iinde saray, cami, dkkan hamam, su (sar- zindan vb. ifade edllmektedirt'' (izim: 1).Kalenin 5 cm.) kire olduka bir Bu Mem-luk sur boyunca burlarla takviye olan duvarlarda sivri ve dilimli kemerli mazgallar 1e - BLOKUKuzeyden birka bir merdivenle st bir alan ile onunsolundaki girilerek 4,50 x 4,77 m. llerindeki bir mekandan ibarettir(izim: 2). sivri kemerli bir ierisindeki dz meydana gel-16 A.g.e., s. 311-313.17 N. Sevgen meydandaki zerinde bir kitabenin ve kalenin Sultan i. Mahmut tamir gr- sylemektedir. Bkz. N. Sevgen; a.g.e., s. 182. Belki bu kitabe mescidin byk olabilir.18 M. Sucu; a.g.e., s. 88; M. Akar; a.g.e., s. 29; A, Boran; Anadolu'daki i Kale Cami ve MesaitJeri (Y.Y.. Sosyal Bilim-ler Enstits Doktora Tezi,1997), s.88.19 Birecik, ve Harran imdinkale'de de duvar grlmektedir. Bkz. A,C. Harran Yol/ann Kent, Ankara, 2000, s. 72.4mektedir. Gnmzde demir zeri tonoz-la rtl kuzey sivri kemerli bir mazgal pencere, ise1,55 m. alay gtren bir mevcuttur. siv-ri kemerli bir ierisine gneyindek[ duvar yer yer ri . bloku dz damla rtldr. Kuzey ve 0,72 m. yk- duvarlarda savunma mazgal ve dkm iin delikler Gi- blokunun da savunma bir blm yer lbkey bir daireierisinde kz gz bir delikle taraf kontrol edilirken, alttaki dikdrtgen da sura dkm veya ok tedir.tt - uesciri kalenin burcun ierisinde yer istikametindeuzanan 5,05 x 3,54 m. dikdrtgen bir mekandan ibarettir (izim: 3). 7 ve tek ynl bir merdivenle mekan, yne (kalenin iine) byk bir sivri kemerle bir eyvan (Resim: 3).Mescidin zeminden 0,35 m. olan byk bir sivri kemerli ie-risinde dikdrtgen pencere Bunlardan kuzey ve gney utakiler 1,10 m.,ortadaki ise 1,44 m. Kuzey 1,70 m. bir maz-gal pencere Iki altta ve stte birer tane yuva nedeniyle muh-temelen pencere, kapaklara sahipti.Gney 1,88 m. istiridye yivli mihrap bulun- dokuz dilimlidir. Dilimler kemer yelpa-ze biiminde Mihrap 2,35 m. yzeysel siv-ri kemerli bir ierisine Dzgn kesme olan duvarlarda byk kat kat va izlerine rastlamak mmkndr. Bu da dnemlerde gs-termektedir.Zemini olup, ince kumla zeri de rl- k tonozla Mescidin zeri, kuzey taraftan, surun zerinden bir merdivenle lan, kuzey, gney ve ynden 1,69 m., taraftan 0,25 m. duvarve ykseltiyle olan bir savunma olarak Gneyde iki,kuzey ve birer mazgalla, kuzeyde tahliye etmek iin bir rtenmevcuttur.19 - HAPisHANE VE ZiNDANMescidin burcun alt kuzey-gney uzanan ha-pishaneye iki Birisi mescidin ynde 1,76 m. yk- dikdrtgen kuzey taraftan surlara olarak yine dikdrtgen biimindeki 4,50X4,72 m. llerinde ka-re bir mekana, onun meyilli ince uzun bir dehlizle istikame-tinde uzanan bir mekana geilmektedir. Buradan gneye dnlnce bir do- kayadan bir seki dikdrtgen bii-mindeki odaya Kuzey tarafta da dikdrtgen bir mekan ve kuzey gi- gtren bir dehliz mevcuttur (izim: 4). Hapishanenin kk pencereve grlmektedir.Zindan, mescidin (4 bur) gney iki kat bulunmak- Gnmzde kale grevlilerinin Salonu" dedikleri bu blm drt 20 Orijinal 1882'de N. Sevgen; e.q.e., s. 181.5bir gstermektedir. 5,50 x 5,80 m. llerindeki kare orta drt ta- biri dar eyvanlara yer (izim: 5). Ortadaki kare zemini 0,40 m. daha alak ve zeri de apraz tonozla eyvanlar ise tonozla ve eyvanlarda 2,25 m. birer mazgal pencere Zindana 1,73 m. yksekli- bir ile da 8 bir merdivenle inilmektedir.Her iki da 1968-1975 restore iin olduka durum- 1h - N SAVUNMA YERii kalenin gney ucunda yer alan ve gnmzde "dkkanlar olarak ta- bu blm, Drner "n savunma yeri" Kuzey-gney istikametinde uzanan, yan yana hcrelerden bir gstermektedir (izim: 6). Kalenin kaya zerinden incebir yolla (Resim: 4). Kuzeydeki hcrelerin ka- iki veya tahmin edilmektedir. Daha durumda bulunan vegney tarafta yer alan hcrelerin tr. en kuzeyindekinin birdepo mevcuttur. Hcrelerin 4,50-5,50 m. biravlu 1/ - BUR (9)Kalenin blmnde yer (Resim: 5). 8 x 5 m. llerindedikdrtgen kuzey 2,45 m. birer sivri kemerli ierisinde 1,96 m. iki mazgal pencere (izim: 7). Sivriltil- at kemerli zerinde kitabesi ile on iki kollu ssle-mesine yer Burcun stnde zeri savunma bir mekan Ze-mini betonla bu alanda sonradan bir duvar mevcuttur. Ze-minin rnekanla 51 x 51 cm. kare killi bir delik kuzey, ve mazgal pence-reler ile savunma (izim: 8).1i - MERDivENLER VE GVERCiNLiKBir taraftan kalenin orta taraftan da n savun-ma zeri rtl merdivenli 80 derecelikbir inen merdivenler ve ay grle-bilen, ve oka hedef olabilecek yerler Kalenin gney bu su yolu kk bir hisara Kaleyi eden ustalar bir teknikle byk bir eden da kk bir kale Kalenin su bu bir g-revi de st yer verilen "gvercin istasyonu" ile posta grmesidir. Uzunla- i gvercinler iin belirli 32 tneme yeri, ncve drdnc mazgallar da iin bir delik Benzer uygulamalara Anadolu'daki kalelerde de Van / Kalesi'nin Seyir iki tane kule Bunlardan 21 F.K. Drner; Nemrud Zirvesinde Tann/ann Taht/an (ev. V. lk), Ankara, 1999, s. 182-183 (iz/m: SO'de 3numara ile gsterilen yer).22 Bu mekan ve gvercinlerle ilgili bir yerinden ok Memluklarda devlet dzenlenen gvercin pos- bir Halil ibn Dabir'in Paris Milli Ktphane'deki el yazma eserinde bilgilerden btn lke gvercin iin sistemli bir blgelere Merkezi Kahire'de bulunan bu da belirtilmektedir. Ancakeserin 14S0'lerde Kahta, elinde iin bu istasyondan bahsedilmemektedir. Bkz. F.K.Drner; a.g.e., s. 141-142.61.70 m. olup st 0,11 m. topraktan tneklerle gver- bir de yer geidi Bu ge-it, alt ve Kahta Kaleden grnmeden ve tekrar ieri girebilmek iin bu, mkemmel bir imkan- 1j - SARAYi kalenin en st blmnde, kuzey ve saracak mekanlar saray (Resim: 5). ynndeki ka- saray byk oranda Kalan izlerden bir 1k - SARNILAR tahmin edilen blm ierisinde iki tane kayaya Bunlardan daire bir st mevcuttur. ise istikametinde uzanan dikdrtgen bir mekandanibarettir. Uzeri de tonozla 11 - DiGER BLMLERKalenin saray, ve mescit gibi blmde byk oran-da mekanlar Mahiyetleri ok beraber, bun- bir blmnn ait binalar tahmin edilmektedir. Kaynaklardabahsedilen hamam ve gibi da burada 2 - KOCAHisAR KY BULUNAN KiTABEKocahisar Ky'nde. kalenin camiye yer alan malzemesi olarak ince, uzun bir zerinde bir kitabe tespit (Resim: 6). Kitabe 35 x 140 cm. olup tabula ansata ereve ierisindedir.ereve silmesi 5 cm. harfler de 6-8 cm. Sls karakter-li Arapa kitabede noktalamaya yer verilirken harekeye Trkesi: Rahman ve Rahim olan Allah'm Allah'm mescitlerini ancak AI-lah'a ve ahiret gnne inananlar imar eder. Bu mbarek cami el-Sultan el-Melik el- (Muhammed.. ?) (...) -(Allah) mlkn ebedi zamanmda Emir AlaaddinKutlu ibn Ahmet tarafmdan 737 Recep aymda (1336-1337) tamir ettitil-d'25i .XVi. Kahta bulunan Kutlu Camii ve Kutlu Bey Zaviyesi'nden bahsedllmektedlre'. Bu kitabe muhtemelen bucaminin Memluk Devrindeki ilgilidir. Gnmzde Eski Kahta (Kocahisar)'dabulunan cami bir 23 Bkz.M. Top; Mahmudi BeylerineAit Mimari Eserler, Ankara, 1998, s. 22.24 Kerim, Tevbe Suresi, 9/18.25 Bu kitabe Drner'in 1938'teki tespit ancak ikinci Emir Alaaddin Kutlu ismiile tarih 937 (1530-31) olarak Bkz. FK Drner/T. Goell; a.g.e., s. 315.26 M. XVi. AdJYaman Sosyal ve Tarihi, Ankara, 1999, s. 246, 249.73 - SELUKLU KPRSKocahisar Ky'nn ve kalenin gney alt Kahta zerinde bir kpr (Resim: 7).Biri 14,20 m. ve 11,17 m. 2,94 m. ve 2,74 m. sivri kemerli iki ibaret kpr, byk oranda Kita-be, ssleme vb. tarihlendirmeye ynelik herhangi bir malzeme ihtiva etmemesi sebe-biyle ne zaman ve kim bilinmemektedir. Ancak halk "Seluklu Kprs" olarak gre eskiden kalma bir 8EONU.- : : :Gl"' ~6ienz......9K4o 1= 4 Sm.iizim 2: Yeni Kale, g i r i blokunun p l a n ////ii\\\\ i-,3 4 Sm.iizim 3: Yeni Kale, mescidin p l a n 10/'/'izim 4: Yeni Kale, hapishanenin , Bir para ise, zerinde 4 adet "beta" harfi bulunan mermer levha- Palaiologoslar (1261-1453) dnemine tarihlenir ve bu harfler "hkmdarlara hkmeden gelmektedir. Onceleri Tektur bir pencere son-radan Panagia Kilisesi'ne oradan da Patrikhane'ye Buyer tarihi belli Mermerden bu levha 0.80xO.50 m. l-lerindedir. Ktphane Patrikhane Kilisesi'nin muhtemelen en nemli avluya zerin-dedir. ikisi de Son Dnem Palaiologoslar Devri eserleridir. Blrlncisi elinde birrotulus tutan Isa bst olup, bitkisel sslemeyle Iki omuzu da isminin harfleri grlr, bir hale iine y.z Ikin-ci para birinclsinin tam madalyon iinde Isa tasviridir. Isa burada klasik du- elinde bir hale yz uzun-dur. bu bstn evreleyen madalyonun stnde, elinde kre tutan birfigr bu figrn bellrlenernernektedir".AYA YORGi ANDiFONiTi POTiRA KiLisESi'NDEKi Fener semtiyle Karagmrk Tevfiki Cafer Mahallesi, Murat Molla Cad-desi'ndedir. 1730 ait bu Rum Ortodoks Kilisesi'nde, kuzey nefin 4x42x1.82 m. llerinde, 2.30 m. tonozlu bir Bu ile tarihlendirilmesi hususunda bir bilgi ver-memektedir. ekilmesine kilise yetkililerince izin Bir bu-luntu ise, kilisenin evre 5.yzylla ait bir korkuluk Beyazmermerden olan bu lleri 0.69xO.21 m.dir. Ortada bir ha ve bu ha kademeli bir bordrle MESNEViHANE SOKAKTAKi DUVAR KALlNT/SIFener semtinin gneyinde, antik Petrion'a kaya) Mesne-vihane Sokak'taki 45 evin 6.5 m. 2.90 m. yksekli- bir kemer ve duvar tespit ettik. 15 meydana gelen bu duvar ii sonradan bir kemere sahiptir. ait tahmin et- bu bu semtindeki meyilli arazide, arazinin bellidir. Gerek Bizans gerek Dnemine ait bu tip rnekler oktur.HALi CADDESi'NDEKi SARNI (Resim: 6)Fatih Sultan Mehmet Camii'nden Hali'e inen gneyinde, camiye ok bir yerde, 6 Fatih bir Bizans harap halde 12 kubbesi ve 9 stunu ayakta kalabilen stun garip bir betonla rastlanmayan bu eski Bizans tarihini, yznden tespit edemedik. Konum olarak Byk Otluku diye geen mahallede Kirmasti Mescidi bu olup belli Bu konuyu iin srrnektedlrs.56789E.Pluhl; H.Mbius, Die Ostgriechischen Grabreliefs Textband II, Mainz am Rhein, 1979, s.406, Lev.242/1657.A. V.Miliingen, Byzantine Constantinople: Tre walls ofthe city and adjoining historical sites, London, 1899, s.112-113;Semavi Eyice, Bizans Devri'nde Istanbul, 1976, s.81, not 188.C.G.Curtis; M.AWalker, Broken Bits of Byzantium II, 1891, lig.58.Kilisenin tarihi iin bkz. Karaca e.q.e., s.156-157. Benzer bir 1999 Ayvansaray DimitriKsiloporta Kiiisesi'nde de benzer bir K.Dark; Istanbul Rescue Archaeological Survey-1999. The Districts of Balat and Ayvansaray, First Preliminary Report, London, 1999, s.9.Kirmastl Mescidi ve Mahailesi iin Tahsin z, istanbul Camiieri I, Ankara, 1962, s.90. Bu semtte bulunan ve bizim semte ok uyan Otluku iin P.Forcheimer; J.Strzgowsky, Die Byzantinischen Wasserbehiilter,Wien, 1893, s.68-69.146HALi CADDESi'NDEKi ALTYAPI (Resim: 7)Fener'in gneyinde, Hali Caddesi'ndeki 12 16 paye-ye oturan ve 16 kubbesi olan iyi bir Kubbe-tonoz siste-minden ve 1x1 m. llerindeki iri payelerinden, bunun da, arazinin ne zerindeki bir desteklemek zere bir mahzen bellidir.7.25x7.25 m. llerindeki bu ve har 0.04xO.05 m.dir. Bunlareserin Erken Bizans Dnemine ait qsterrnektedirtv.TAHiRAGA TEKKESi'NDEKi Fener'in gneyinde, Haydar Mahallesi'ndeki Esrardede bulunan butekkenin bahesinde, tonozlu olduka byk bir Her ne kadar olarak Dneminde yeniden elden de, malzeme ve gi- kemer Bizans Dnemine aittir. 8.60x3.80 m. llerindedir, 2.80 m.olarak Dneminde tekke ilehane olarak kul- PANTEPOPTE (Resim: 8)Orta Bizans Dnemi Alexius Kommenos (1081-1118)'un an- Anna Dalessena kurulan Pantepoptes Kilisesi, EskiImaret Camii olan dini tesisin (Temmuz 2000'de) apsisi nnde ca-mi temizlik ve haberini ekibimizle be-raber 6.7.2000'de burada bir Burada bir te-mizlikti. Apsisin n tabanveya temel grnr hale Buradaki birinin zerinde "M" Btn bunlar, Orta Bizans Dnemi nemli bilgiler verecek temizlik ortaya yine dneme ait kaliteli seramikler kemikler de ele Bu kemikler buluntu yerinin Trk dneminde cami hazi-resi olarak dneme ait olabilir12.2000 en gz ortadan nemli iki Bizans kilisesidir. Bunlardan biri Dneminde cami olarak KANDiLi GZEL MESciDi (Resim: 9) geen iki bir tanesidir. Perkuyu Mescidi, Mes-cidi, Kandili Gzel Mescidi ve Katip Hsrev Mescidi gibi adlar olup, 2000Temmuz'una kadar yok Halbuki Cibali Mft Sokakile noktadaki arsada (Mft Ali Mahallesi, Pafta 456, ada 2463, parsel 1.448 m2) . 12.80 m. kuzey 1.60 m. kadar olup, Mf-t 92 ve 2 m. e ka-dar Var olan Paspates'in gsterilen duvar 10 istanbul'da st bir platform veya teras etsin diye btn Bizans tarihi boyunca bir ok altya- ve Bu iin bkzKWulzinger, "Byzantinische Substruktionbauten Konstanti-nopels", Jahrbuch des Kaiserlich Deutschen Archaologischen Instituts (XXVIII) 1913, s.370-395.11 Baha Tanman, Tekkesi" Dnden Bugne istanbul Ansiklopedisi, C.7, 1994, s.189-190.12 A.V.Millingen, Churches in Constantinop/e; Their History and Architecture, London, 1912, s.212-217; Wol!-gang Mller-Wiener, Bildlexikon zur Topographie IstanQuIs, Tbingen, 1977, s.122; Sleyman Churches il') Istanbul Converted into Mosque, Universitesi, Sosyal Bilimler Enstits ykseklisans tezi, Istanbul, 1990, s.30-31.13 Mller-Wiener a.g.e.,.s.193; Semavi Eyice, Mescidi", Dnden Bugne istanbul Ansiklopedisi, C.6, 1994,s.225-226.147na Bu eski Bizans ok, Trk dnemindekicami aittir. Eski Aya Isaias Kilisesi kabul edilen bu esas bilgiler, sz geen Paspates'in eki-binden Haluk etinkaya ile Denknalbant, bu konu daha bir (Resim: 10)Bir sanat tarihileri ortadan kabul edilen 2. Ayaka- semtinde, Abdlezel Caddesi'ne paralel Sokak,10 numaradaki dkkarun iinde uzun sre yok veya ortadan kalk- dkkarun Abdlezel Caddesi'ne 283'tr16. Eski Bunun, Petricn'dak] (bugnk Ciba-ii ile bulunan Kesmekaya semti) Aya luliane veya Imparator Zenon (474-75 ve 476-91) ve I.Basileos (867-886) yeniden in- edilen Aya Elios sylenmektedir. duvar olan ap-sis dzensiz mekanlar Apsis ve bu bir i-ten Bu da bu bir alt oldugunu gsterir. geen bu bina zerinde de lar17.UNKAPANI KATip ELEBi iLKOKULU BAHESiNDEKi KAL/NT/LAR (Resim: 11) semtin ilkokulunda, uzun sreden beri bir kemer ve du-var 7.7.2000 gn yeniden Kemer, okulun bahesinde ok gr-len bir yerde olup, 0.35xO.35 m. llerinde ve 0.04 m. mey-dana Bu kemerin mahiyetinin ne bilinmemektedir. okulun nn-deki inen zerinde 5 4 meydana birduvar 15 m. olup, 6-7.yzylllara tarihlendirilebilir, arazinin bir teras KATip MusLiHiDDiN MAHALLESiNDEKi SARNI (Resim: 12)Cibali'nin kalan bu mahallede Meydan Sokak No: 12'de-ki bahesiyle, 20 No.lu evinin bir tespit 12 No.lu sakinleri, sarru iinde izin vermediklerin-den lleri lonik impost stun muhtemelen s.yzyrla aittir19. 20 No.lu evde ise bu Bu 3 m., 4.14 m., ise 3.29 m.dir. Iki arsa ortaya Bu giderek yok

MFT ALi MAHALLESi'NDEKi SARNI (Resim: 13)Mtt Ali Mahallesi, Mtt Sokak No: 49 ile No: 43'deki bod-rum bir daha tespit Bunlardan olan evin iine14 A.G.Paspates, Byzantinai Meletai, Konstantinopel, 1877,5.381-382.15 Thomas Mathews, The Byzantine Churchesof Istanbul: A Photographic Survey, London, 1976, 5.23.16 Mathews a.g.e., 5.23-24; Mller-Wiener a.g.e., 5.95.17 bugne kadar var olan eksiktir ve apsis bkz.S.Eyice, Kilisesi", Dnden BugneIstanbul Ansiklopedisi, C.1, 1993, 5.438.18 arazinin gneye olan da bu ve Pantokrator bulunur. Bu da arazinin Haluk etinkaya, Iki Arkeolojik Haber", SanatTarihi Dergisi (14) 1998, 5.51-54.19 Burada tarihlemeyi ionik impostun sayesinde yapabilmekteyiz. Bu tip iustinianus Dnemi'nde (527-565) Bkz. Yegl a.g.e., 5.267-270.20 Forcheimer-Strzygowski a.g.e., 5.89.148girilip, esas girilemeyen yandaki apartma- devam etmektedir. Girilebilen 7.82x4.70 m.dir. bu-rada 4 stun ve 6 duvar payesine oturur. Stun malzernedir. Bir ta-nesi 4. ait Korint olup, adet kubbesi Bu kubbeler, yandaki 49 evin da devam etmektedir. Tm srmektedir.YAVUZ SELiM CAMii BONOS KAL/NTISI (Resim: 14)Cibali'nin gneyinde, Tasbak Yunus Caddesi, TabakYunus olduka erken dneme ait bir Bizans bulun- Bu konum Yavuz Sultan Selim Camii birzamanlar burada var olan Bonos olma ihtimali okbyk ihtimalle, bu bir 8 m. bu duvar 10 6 meydana olup, 2.65 m.dir. Kaynaklardan kada- Imparator Heraklius (610-641) Patrikios olan Bonos (veya Bonus) ta- kendi bir beraber (Yavuz Selim yerde de, bu Bizans sarrucrn belirtilir22. Bu tarife gre, bizim duvar da bu sa- bir SiNAN MESciDi ve BURADAKi ALTYAPI (Resim: 15)teden beri bilinen eski Bizans kilisesi, sonraki Sinan Mescidi gn-den qne yok bulunan bu 2000 Temmuz'undaki duru-munu grmek iin, arsada bir semtte, Inci-bel Sokak ile Miralay Bey Caddesi'nin yerde evrede-ki yznden giderek grnmez hale gelmektedir. Son yirmi senedest tamamen yok olup gittike Bugn sadece apsisi gr-lebilmektedir. Geen inceleyen ifadelerine gre bu g-rlebilen apsisin alt daha nceki dnemlere ait, st ise keramoplastik ss-Iemesinden Son Dnem Bizans'a aittir. Tarihlendirilmesi ve ithafiyeti ok dir24. Apsisin bulunan ve 1972'den beri bilinen, fakat iine hi giriI- olan 4.50x5.50 m.llerindeki bu bir bellidir. Fakat Bizans Bizans evlerinin bunlar bir araziye bir Bu yzden de burada-ki bir Bizans evinin Sinan Mescidi'nin Kk Mustafa Incebel Sokak No: 13'teki muhte-melen tesisi e bir duvar ile yine bu mescidin Miralay Bey Caddesi'nde kemerli bir duvar tespit Bunlardan birincisi 40 meydana olup, Sinan Mescidi'nin olabilir. ise0.60 m. harap bir kemerdir. Kemer 1.30 m.dir. Bu da birnceki duvar gibi tesisin Zaten Sinan Mescidi'ne ait bu tip hari) teden beri bilinmekteyse de, burada sz edilenler yeni bu- 212223242526Semavi Eyice, "Bonos Dnden Bugne istanbul Ansiklopedisi, C.2, 1994, s.297-298.R.Janin, Constantinople Byzantine Development Urbain et Repertoire Topographie, Paris, 1950, s.127-128. A.Berger, zu den Patna Konstantmupoleos, Bonn, 1988, s.613-615; A. Berger, "Bonos DndenBugne Istanbul Ansiklopedisi, C.2, 1994,5.298.Sinan Mescidi, Kanuni Sultan Sleyman Devri Rstem DeryaSinan camiye a.g.e., 5.60.Genel bibliyografya iin Mller-Wiener a.g.e., 5.198-199; S.Eyice, Son Devir Bizans Mimarisi; istanbul'da PalaiologosDevri Istanbul, 1980, s.52-53.Mller-Wiener, a.g.e., s.198.A.M.Schneider, Byzanz, Amsterdam, 1967, s.72, fig.34; Eyice a.g.e. (not 23), s.53, not 8.149Resim 1: Fener, "Kosmas" Resim 2: Fener, Attika tipi mezar steliResim 3: Fener, Palaiologoslar Dnemi Isa 150Resim 4: Fener, Palaiologoslar Dnemi Me-lekli Resim 5: Fener, Palaiologoslara ait levhaResim 6: Hali Caddesi'ndeki 151Resim 8: Imaret Resim 7: Hali Caddesi'ndekialt 152Resim 9: Cibali Kandili GzelMescidiResim 10: Resim 11: Katip e-lebi teras 153Resim 12: Katip MusluhiddinMahallesi Resim 14: Yavuz Selim Camii-muhtemelen 80-nos Saray. Resim 13: Mtt Ali Mahallesi, 154Resim 15: Mesci-dindeki THE GREAT PALACE 1999: THE END OF THE SURVEYOF THE BOUKOLEON HARBOUR AND*,.. THE BEGINNING OF THE SURVEYOF THE KLLiYE AGASI MAHMUT AGAEugenia BOLOGNESI RECCHI FRANCESHINI*The survey last year took place in istanbul between 17thAugust, just after theearthquake of the night between 16thand 17thAugust, and 13thSeptember 1999. Weworked at the main terrace of the Lower Palace: which extended with Joustinian as faras the sea, enclosing the residence of Hormizdas, inhabited by the emperor beforebecoming Augustus in 527 AD, and taking near the harbour the Palace otherwisefounded by Constantine near the City Hippodrome (today At-Meydan). Such terraceIies at 16 m. a.s.1. and is formed by a large plain supported to south and west by highclitfs. It overlooks the sea to the south, above the railway coming to Sirkeci Station, andSahil Yolu, the tali-road which borders Sultanahmet on the way to the airport. It lookswest towards Kk Aya Sofya Camii (once the church of St. Sergius and Bacchus,founded by Joustinian between 518 and 536 near the Great Palace), above NakilbentCaddesi leading upto Sultanahmet from Sahil Yolu.Asmaller corner of this terrace comes north-west as far as the basis of the cliffssupporting the area of the Mosaic Peristyle and of the Apsed Hall in the Upper Palace,at some distance in land of the Lighthouse Tower in the sea-walls. From the terrace itis possible to reach the Mosaic Museum at the feet of the Blue Mosque following KkAya Sofya Caddesi, rising gradually from Nakilbent Caddesi. This year we inspectedthe southern end of the 16 m. a.s.1. plain, and its north-west corner: enclosing thepalace harbour of the Boukoleon at the western end of the sea-walls as the southernlimits of the terrace (a); and the complex of Mahmut Camii at the north-west corner (b) (Fig. 1).The architects Pelin Kotaz and Betl from istanbul TechnicalUniversity surveyed the Boukoleon area toqether with the architectFrancesca Capitani, and the students Cneyt Ycel, from Istanbul University, andAndrea Marcolongo, from Padua University. This was the end of our four years surveyof the entire area of the Boukoleon harbour and we were happy to conclude that thefinal observations coincided with the preliminary survey of the sector conducted in19951.Eugenia, BOLOGNESI RECCHI FRANCESHINI, Corsa italia No: 29, 00198 Clr. Eugenia Bolognesi Recchi Franceschini, The Fourth Survey olthe Great Palace : (1995)", in Sonu/an X/V, Ankara 1997, 15-17, ligs. 1-6. i would only point out that the earliest wall does not seemto leave anyvisibie remains. This will be possibly clear through lurther sondages.155The manumental complex of Mahmut and the adjacent ruins,upon the basis of the book by E. Dede on the Klliye (=religius complex) and a possl-ble restoration project of the area2, was surveyed by geom. Domenico Santarsiero andarchitect Daniela Corrente, for Palatina-Istanbul, and by assistant arh. Ebru Omay,arch. Murat Polat and the student Nilfer Uzkan, for University, IstanbuL. This isa joint project between the Restoratian Department of Universityand the Ass.Palatina-Istanbul, under the guidance of Prof.Dr, Reha Gnay and Dr. EugeniaBolognesi Recchi Franceschini, with the assistance of arch. Nadide Sekin.The 1999 Boukoleon Project and the 1999 Project were respective-Iy the end and the start of two survey projects connected with the restoration of thesetwo monuments.Let's start with the Boukoleon (Fig.2). i refer here at the south faade, betweenthe west corner, where a passage turns southwards together with the sea-wall, in thedirectian, once, of the so-called Belisarius' tower; and the east corner, where the samepassage turns northwards starting at the sea-wall proceding, after the cut of the rail-way, towards the Landing Staircase. Near the west corner two big arehes stili risealmost to their full height; at the back of the east corner eight little arches are visible,as the upper part of the arched openings leading from the external passage above thewallsonto a more internal passage.The south faade between the two corners measures ca. 70 m. length. The vis-ible height is taday quite reduced by the railway' platform. The walls went once up to15 m. (12 m. above the quai, which lay at ca. 2.75 m. asl.). Of these 12 m. are vis-ible today 9.25 m. in the western sector (Le. the west corner and the big arehes near-by); while only the 3 upper metres are visible in the east sector (Le. the corner turningnorth and the smail arches nearby).In the sea-wall a faade with alternated bands of 7-8 bricks and 5 stones is wellidentifyable at the basis of the two big western arches, in the courtyard today of thec1ub house of the Kk Aya Sofya Spor Kulb. The faade is heavily restored in theupper part, but we may stili observe eight slits. The slits corresponded with a walking-passage inside, today accessible nowonly from the western corner. The same pas-sage came, as i have said, as far as the eastern corner, where it turned north.In alater phase, the big arehes were closed by masonry in alternating bands ofbricks and stones, and smail chambers at two levels were obtained within the arches.A stili later phase closed the already existing windows in the external walls. One ofthese phases may be associated with the partial closlnq of the passage at the westerncorner above the big western arches.At the back of the big western areheswe may finally identity the faade of the oldsea-wall, built well before the construction of the actual faade of the sea-wall (Fig. 3). Bigashlars (ca. 80x40 cm.) composed the wall at the basis, smailer stones on top (Fig. 4). Atthe west corner, where the sea-wall turns south, the old ashlar wall at the back of thearehes seems to correspond with the disappeared wall only surviving as a "ghost wall". in the back of the club house. Such "ghost-wall" stili shows part of the external west-ern wall and till 1998 the spring of the vault which covered the passage running on top;while on the eastern side of this same section of the sea-wall, it the spring of the vaultof the upper passage to survive stilI. Finaliyat the other end towards the LandingStaircase, only the south spring of the vault of the upper passage above the old sea-wall is visible today beneath a modern balcony.Now, some further fundamental observations may be rnade,The passage on the old wall at the western corner of the sea-walls is further con-firmed as necessaryaccess to the last surviving slit in the more recent sea-wall, where2 EDede, Mahmut Klliyesi ve Yakmevresinin Tarihsel-Fiziksel iin Bir istanbul1986.156this turns south toward Belisarius tower. At the actual end of the more recent passage(behind the slits and above the big arches) a little plastered chamber was made insideit. An iran staircase leaning onto the surviving west faade of the corner sea-wall givesaccess to the chamber through the surviving slit in the sea-wall, which turns south afterthe corner. The cross-vaulting at the entrance of the chamber confirms the existenceonce of the prosecution of the passage westwards. The passage in question turnedthen south in correspondence with the stili visible passage, the old passage beingabave the fiIIing onto which stili abuts the existing sea-wall, and delimited the west endby the much broken external remains of an west wall.Anather set of observations may be made for the eastern corner of the sea-walland the neighbouring smail arches, where the lower part of the wall is completely hid-den by the railway platform. Immediately westwards to this sea-wall's corner, the pas-sage above the recent sea-wall is missing and the openings communicating with theinternal passage above the old,ashlar wall arerevealed. As i have said, traces of theold passage survive at this eastern end, on the side aligned with the smail arches. Atthe same end the passage on the recent sea-wall survives instead in the tunnelblocked by later masamy in alternating irregular bands of bricks and stanes. Sameinclined bricks stili indicate the spring of the vault on the west side of the passage turn-ing north before the piers. These piers, alsa made in bands of bricks and stanes, standat the extremity of the sea-wall under examination and connect with a similar row ofpiers on the other side of the railway behind the Maritime Gate west of the LandingStaircase.We can finally reconfirm same of my previous conclusions. Two main sea-wallsexisted, with two difterent passages on top communicating between each other. Theinternal sea-wall, made of big ashlars, might be as early as the sixth century, possiblyJustinianic (527-65), the external sea-wall, made of alternated bands of bricks andstanes, very similar with the Landing Staircase masonry, would be dated probably tothe ninth century at Theophilos' time (829-42). The surviving fragment of the externalwall running south towards once Belisarius tower, all in ashlars, does not coincide withthe possibly sixth century ashlar wall and i would tentatively date it to the time ofJoustinian ii (685-711)3.We come thus briefly to the first year of the restcration project of Camii and surronding ruins (Fig. 5).To introduce the manumental complex of the mosque of we may sayfirst that Mahmut Klliyesi (the mosque's religiuos complex) is one ofSinan's listed buildings, dated a.155;3. It lies at the borders between Sultanahmet, themost ancient and central district of Istanbul, and Can Kurtaran, on the shores of theSea of Marmara. It is quoted as a complex with a mosque, a medrese (of which noth-ing is known), a primary school (sbyan (b) a fountain (c) and a cernetery-.Possibly to be associated with the complex is alsa the surviving chamber, inside a pri-vate courtyard, opposite the main entrance of the mosque to the north. The klliye isof the highest histarical importance since Sinan is probably the most well-known andhighly estimated architect in c1assical Ottoman architecture, who will later became thebuilder, among others, of the Great Mosque in Edirne and of the Sleymaniye in Istan-bul5 .lt is peculiar to this complex that the Ottoman monuments are bonded togetherwith earlier remains of the Great Palace of the Byzantine Emperors. As we know, thePalace was built in the first half of the fourth century by Constantine and while becam-3 For arecent mise au point of the question cfr. E. Bolognesi Recchi Franceschini "The 8eventh Year of the GreatPalace Surveyand The Third Year of the Boukoleon Restoration Project (1998)", in Sonulan pp. 137-146 and see C. Mango, The Palace of the Boukoleon, Cahiers Archeologiques 45 (1997), 41-50.4 Cfr. Sufhi Saatei, Mimar Sinan ve Tezkiret-/ Bnyan, istanbul-MTV 1988.5 A. Kuran, Mimar Sinan, istanbul 1986, passim.157ing the model for all imperial or sultanial palaces throughout the entire Middle Ages inthe west and in the middle-east, it filled-up gradually the area between the At Meydanand the sea of Marmara. There also the complex of Mahmut was built6.The remains of the Palace in this particular area may be identified as: 1) four voultedchambers contained in the basament of the mosque; 2) a thick defence-wall runningsouth from the Ottoman corner-fountain to the east of the mosque; 3) a smail archadjoining a long wall running on the south side of Sokak; 4) the wall runningtowards the basis of the terrace-wall below the area of the Mosaic Peristyle, today par-tially exhibited in the Mozaik Mzesi at the end of Arasta Sokak. This wall becomeslater the west wall of the smail chamber to the north of the mosque, which i have asso-ciated with the Ottoman complex of Mahmut A general observation is due about the levels of monuments and ruins on theslope of the hilL. In all the buildings it is possible to read two different alignements withlittle variations of level within them (Fig.6). The upper alignement cut the slope at about16 m. above sea level. Part of it are the prayer hall of the mosque, the upper floor ofthe mekteb, the floor above the arch with the connected wall in Sokak; the littlenorth chamber; finally, the open passage whichrun on top of the defence - wall adja-cent to the street fountain. The lower alignement cuts the slope at ca. 11 m. above sealevel. Part of it are the mosque basement, the lower floor of the mekteb and the lowerfloor of the ruins in Sokak, as the basis of the defence wall adjacent to the streetfountain. From the terrace of the mosque it was thus possible to climb up through thesubstructures at 21 m. to the Apsed Hall and the Mosaic Peristyle level at 26 m. Or to descend the 11 m. terrace down to the harbour. The Lighthouse shows thethree lower levels (11 m., 6 m., sea level) all in the same building.With these common levels between the monuments and the ruins of the complexunder examination, we may further stress their connected historyand the need of recon-sidering them together. This will be the talk of the next season of the survey headingtowards a possible restoration of the complex of the mosque and of the connected ruins.THE SURVEY OF THE GREAT PALAGE: TWO SEGT/ONS IN THE SOUT-HERN SEGTORIThis year the survey took place between 23rd Julyand 7thAugust 2000. The mis-sion was directed by Dr. Eugenia Bolognesi Recchi Franceschini, co-directed by Prof.Reha Gnay, assisted by the Representative of the Turkish Govemment in the personof Dr. Sultan Tutar from the Museum of Part of the team were the archaeol-ogists Dr. Max David and Dr. Laurent Chrzanowsky, arch. Ebru Omayand arch.Daniele Garnerone, the ch. surveyor Ciro Sugameli, the photographer FrancescoPanzeri, the students Maria Cristina Carile, Alice Dionisi and Milena Manini. Fundswere provided by the ltallan Ministery of ,Foreign Affairs and the University of Bologna,Fondazione Flaminia, ENI and Palatina-Istanbul Association.Last year (1999) we started working at the north east corner of the terrace at 16 m.above sea level. The aim was to begin a detailed restoration project of the complexcentred on the little mosque of Mahmut which in the north-east cornerof that terrace stands (Fig. 7). We may remember may that Mahmut Klliyesi (the mosque's religious complex) is one of the few Sinan's Iisted buildings andis dated to the year 1553. It is quoted as a complex with a mosque (Fig. 7.a), amedrese (of which nothing is known), a primary school (sbyan (Fig. 7.b), afountain (Fig. 7.c) and a cernetery"; possibly the smail chamber (d), inside a privatecourtyard, opposite the main entrance of the mosque to the north.6 For an introduction to the history ol the Palace see W.Mller-Wiener, Bildlexikon zur Topographie istanbuls, Tbingen1977, pp. 229-37.7 CLr. Sulhi Saatci, Mimar Sinan ve Tezkiret-/ Bnyan, istanbuI-MTV 1988.158The Ottoman monuments are bonded together with earlier remains of the GreatPalace of the Byzantine Emperors. By the middle of the sixteenth century, the complexof Mahmut was built among the ruins of the Lower Palace, near the so-called Boukoleon harboure, The remains of the Palace in this particular area may beidentified as: four chambers contained in the basament of the mosque (Fig. 7.1);a thick defence-wall running south from the Ottoman corner-fountain (Fig. 7.2); a smailarch adjoining one long wall to the south of the mosque (Fig. 7.3); the wall (Fig. 7.4) run-ning towards the basis of the terrace-wall supporting the 10 m. drop up to the 26 m. ter-race and becoming the west wall of the smail chamber to the north of the mosque.We canadd now that a further monument in the proximity of the mosque wasalsa surveyed. The further researches carried on this year allawed us for a better under-standing of it, in the perspective of the long sections drawn in the entire southern partof the Great Palace area. The monument i refer at is a monumental complex (Fig. 8) tothe east of the mosque of on the lower terrace at 10 m. which comeshere as far as the basis of the hill where the Apsed Hall and the Peristyle were built.The complex is characterized by the half of a smail apse, near anather smail possiblyalsa apsidal chamber on the oblique axis diverting westward from the said apsis andcoming well into the base of the hilL. At the foot of the hill, behind the apse of the littlecentral chamber, start a series of strong walls roughly perpendicular to the hill, c1imb-ing up the slope to the north-east. The visible masamy speaks of the Middle ByzantinePeriod (probably ninth-tenth century). But same further spaces pertaining to the com-plex and extending westwards beneath same modern gardens are characterized bylarge walls in big stones and thick bricks. They may possibly speak here about an ear-lier area, pertaining to the Early Byzantine period (fifth-sixth century).Last year we draw a relationship between the levels of the terraces in the Palacearea and the components of Mahmut Klliyesi. The floor of themosque, the northern chamber and the wall and arch at the south are part of a biggerterrace at 16 m. here the north-west corner of this major terrace. The chambersin the basement of the mosque, the mektep, the defence-wall are part of the lower and.smailer terrace at 11 m. coming to the sea-walls where the so-called House ofJoustinian stands.This year we extended the section and completed it with anather section cross-ing the southern area of the great Palace at the monumental complex of where alsa the complex with the smail apse and the strong walls behind it could beinserted (Fig. 9)We started by identifying the centre of the sections in the monumental complexof on the terrace at 16 m. The first section, from north to south, wasthen drawn through the remaining ruins to be seen descending from the square at thenorth end of Arasta Bazar down to Kk Aya Safya at the sea level, to the south; thesecond section, from west to east, starting from the side of the At Meydan, once theCity Hippodrome, down to the Boukoleon harbour. Iies to the south at the level of a rnodern square, where all the sur-raunding streets appear to be leading. From this square we are just above theBoukoleon harbour, and the landing staircase climbs from the sea level up to the ter-race at 16 m. Further down, the street which begins at the mosque of and goes through the square above the harbour we have just mentioned, startsdescending straight through the 11 m. terrace towards the mosque of Kk Aya Sofya,once the church of St. Sergios and Bacchos (Fig. 1O).There it stops against a series ofTurkish houses, at the entrance of the mosque. We are now on the lowest terrace weidentified, at 6 m. ca. 8 For an introduction to the history of the Palace see W.MIJer-Wiener, Bildlexikon zur Topographie istanbuls, Tbingen1977, pp. 229-37.159To the north, lies at the edges of a sharp descent getting onto thenext lower terrace at 11 m. Just at the end of the descent, the manumental com-plex characterized by the smail apse and the series of the strong walls, preliminarysurveyed in 1999, lies at the foot of the hill, right where on top the Peristyle and theApsed Hall were built onto the terraceat 26 m. After this complex going north again, the street starts to c1imb back up to theoriginal terrace at 16 m. (which main level can be said to be pertainingto) and goes onto the terrace at 21 m. The slope is here characterized by a grad-ual ascent, and while to the west of as we shall see, a high supporting walldivides the two terraces at 16 and 26 m. to the north the intermediary terrace at21 m. comes further to open daylight, out of the substructures level. Upon thisintermediary terrace, same fragments of theperimetral walls of the original terrace arestili identifyable to the east (Fig. 10). To the west, the Ottoman stone arehes at thebasis of the hill supporting the terr