1ชุดฝึกทักษะปฏิบัติงานประดิษฐ์...

1

ชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม เลมท 1 ความเปนมาและคณคาของบายศร

ชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม กลมสาระการเรยนรการงานอาชพและเทคโนโลย ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 1

เลมท

ความเปนมาและคณคาของบายศร

นางสชานนท วฒนเวช ต าแหนงคร วทยฐานะครช านาญการพเศษ

โรงเรยนเทศบาลชยชนะศร อ าเภออรญประเทศ จงหวดสระแกว

สงกดกรมการปกครองทองถน กระทรวงมหาดไทย

2


จดประสงคในการสราง

ชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม

การสรางชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม กลมสาระการเรยนรการงานอาชพ

และเทคโนโลย ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 1 มจดประสงค ดงน

1. เพอใชเปนสอประกอบแผนการจดการเรยนร กลมสาระการเรยนรการงานอาชพและ

เทคโนโลย ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 1 งานประดษฐ บายศรปากชาม

2. เพอพฒนานกเรยนใหมทกษะในการแสวงหาความรทถกวธตามล าดบ

ขนตอนของการฝกทกษะ คอ การใหเหนตวอยางและท าตามตวอยางไดแลวสามารถฝกดวยตนเองโดย

ไมตองดตวอยาง โดยฝกบอย ๆ จนคลองแคลว สามารถน าไปใชได

3. เพอชวยเหลอนกเรยนทมปญหาการเรยนรเกยวกบงานประดษฐ โดยใชใบตอง

4. เพอเปนแนวทางในการประเมนผลตามจดประสงคการเรยนร กลมสาระการเรยนร

การงานอาชพและเทคโนโลย ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 1 โดยประเมนจากแบบทดสอบ

แบบฝกทกษะ และจากการสงเกตพฤตกรรม

3


ค าชแจงในการใชชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ

บายศรปากชาม

1. ชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม กลมสาระการเรยนรการงานอาชพและ

เทคโนโลย ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 1 ประกอบดวย ชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ

ทงหมด 9 เลม ดงน

เลมท 1 ความเปนมาและคณคาของบายศร

เลมท 2 ความรเบองตนการประดษฐบายศรปากชาม

เลมท 3 การเยบกรวย

เลมท 4 การพบกลบสตตบงกชและแบบตาง ๆ

เลมท 5 การท าบายศรตวแมและตวลก

เลมท 6 การเยบตวแมงดา และทดห

เลมท 7 การเยบกลบมยเรศ

เลมท 8 การรอยมาลยตม

เลมท 9 การประกอบและผลงานบายศรปากชาม


เทคโนโลย ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 1 ไดจดท าขนเพอใชเปนสอการเรยนรวชาการงานอาชพ

และเทคโนโลย มสาระและตวชวดตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551

ซงนกเรยนสามารถศกษาเรยนรไดดวยตนเอง โดยมครเปนผแนะน า และใหค าปรกษาแกนกเรยน ในการ

ปฏบตกจกรรม

4


ค าชแจงในการใชชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม

ส าหรบคร


เทคโนโลย ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 1 เลมท 1 ประวตความเปนมาของบายศรปากชาม

เปนชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ ทเกยวกบการท าความรความเขาใจ ประวตความเปนมา คณคา

ลกษณะของบายศร ประโยชนของบายศร

2. ครควรศกษาท าความเขาใจเกยวกบเนอหาเรองทเรยน คมอการจดกจกรรมการเรยนร

แผนการจดการเรยนร และชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม

3. เตรยมการสอนตามคมอการจดกจกรรมการเรยนร

4. จดกจกรรมการเรยนรและใชชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม โดยใชเวลา

สอนและท าแบบฝกทกษะ ชวงละ 2 ชวโมง

5. ใหนกเรยนศกษาเนอหาและตวอยางในชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม

โดยครคอยชแนะ ใหความชวยเหลอในการปฏบตกจกรรมตางๆ เพอผเรยนจะไดขอค าแนะน าไดทนท

6. หลงจากนกเรยนท าแบบฝกทกษะในชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม

เสรจเรยบรอยแลว ครตองตรวจสอบความถกตองของการประเมนคะแนนของนกเรยนอกครง จากเฉลย

ค าตอบแลวบนทกคะแนนเอาไวและแจงใหนกเรยนทราบความกาวหนาดวย

7. ส าหรบเวลาในการใชท าแบบฝกทกษะในชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม

สามารถยดหยนไดตามความเหมาะสม

5


ค าชแจงในการใชชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม

ส าหรบนกเรยน

1. นกเรยนตองซอสตยตอตนเองไมเปดดค าตอบกอนตอบค าถาม

2. อานหรอฟงค าแนะน าในการใชแบบฝกทกษะใหเขาใจ และปฏบตตามทกขนตอน

3. ใหนกเรยนทกคนท าแบบทดสอบกอนเรยน

4. เมอนกเรยนท าแบบทดสอบกอนเรยน เสรจเรยบรอยแลว ใหตรวจแบบทดสอบกอนเรยน

จากเฉลยแบบทดสอบกอนเรยนและบนทกคะแนนไว

5. ใหนกเรยนศกษาชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ จากเนอหาและตวอยาง ในการปฏบต

งานประดษฐ จนเกดความเขาใจแลวจงลงมอท าแบบฝกทกษะในชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ

6. เมอท าแบบฝกทกษะในชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ เสรจแลว ใหนกเรยนตรวจค าตอบ

ดวยตนเองจากเฉลยแบบฝกทกษะและบนทกคะแนนไว

7. เมอนกเรยนแตละคนท าแบบฝกทกษะในชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ แลวใหครผสอน

ตรวจสอบความถกตองของการประเมนผลใหคะแนนอกครง

8. หลงการท าแบบฝกทกษะในชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐแลว ถานกเรยนท าผดให

นกเรยนยอนกลบไปศกษาเนอหาเรองนนอกครงใหเขาใจและกลบไปท าแบบฝกทกษะใหถกตองทกขอแลว

ท าแบบทดสอบหลงเรยน

6


องคประกอบชดฝกทกษะปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม

เลมท 1 ประวตความเปนมาของบายศรปากชาม

มาตรฐานการเรยนร/ตวชวด/สาระส าคญ

จดประสงคการเรยนร

ใบความร แบบฝกทกษะ

แบบทดสอบ/กอนเรยน/หลงเรยน

แบบฝกทกษะในชดฝกทกษะ

ปฏบตงานประดษฐ บายศรปากชาม

7



เลมท 1 ประวตความเปนมาของบายศรปากชาม

มาตรฐานการเรยนร

มาตรฐาน ง 1.1 เขาใจการท างาน มความคดสรางสรรค มทกษะกระบวนการท างาน ทกษะ

การจดการ ทกษะกระบวนการแกปญหา ทกษะการท างานรวมกน และทกษะการแสวงหาความร

มคณธรรม และลกษณะนสยในการท างาน มจตส านก ในการใชพลงงาน ทรพยากร และสงแวดลอม

เพอการด ารงชวตและครอบครว

ตวชวด

ง 1.1 ม.1/1 วเคราะหขนตอนการท างานตามกระบวนการท างาน

ง 1.1 ม.1/2 ใชกระบวนการกลมในการท างานดวยความเสยสละ

ง 1.1 ม.1/3 ตดสนใจแกปญหาการท างาน อยางมเหตผล

สาระส าคญ

ประวตความเปนมาของการท าบายศรปากชามเปนสงส าคญในการท าบายศร เพอใหมความร

เรองประวตการท าอยางถกตอง และมความรวธการบชาครทมความเปนจ าเปนในการท าบายศร

8


จดประสงคการเรยนร

ดานความร

1. นกเรยนบอกความเปนมา คณคาของบายศรได

2. นกเรยนบอกถงความส าคญของบายศรได

3. นกเรยนบอกลกษณะของบายศรได

4. นกเรยนจ าแนกประเภท รปแบบของบายศรได

5. นกเรยนอธบายประโยชนและคตธรรมทไดจากการท างานบายศรได

ดานทกษะและกระบวนการ

1. ความสามารถในการใชทกษะกระบวนการท างาน

2. ความสามารถในการแกปญหา

3. ความสามารถในการใหเหตผล

4. ความสามารถในการสอสาร สอความหมายและการน าเสนอ

5. ความคดรเรมสรางสรรค

ดานคณลกษณะอนพงประสงค

1. ความพยายามในการเรยน

2. ความรบผดชอบในการสงงาน

3. ความสะอาดเรยบรอยในการสงงาน

4. ความสามารถในการแกปญหา

5. การท างานเสรจทนตามก าหนดเวลา

9


แบบทดสอบกอนเรยน

ค าสง ใหนกเรยนท าเครองหมาย × ทบตวอกษรหนาค าตอบทถกทสด (10 คะแนน)

1. บายศร สนนษฐานกนวาไดรบอทธพลมาจากลทธใด

ก. ลทธชวา

ข. ลทธอนเดย

ค. ลทธมอญ

ง. ลทธพราหมณ

2. ค าวา “บาย” เปนค าเขมร มความหมายตรงกบขอใด

ก. ขาวสก

ข. ขาวเจา

ค. ขาวดบ

ง. ขาวเหนยว

3. ค าวา “สร” ในภาษาบาล มความหมายวาอยางไร

ก. แปลวา อมเอม

ข. แปลวา ขาวสก

ค. แปลวา มงขวญ

ง. แปลวา ศรมงคล

10


4. ขอใดคอสวนประกอบหลกของบายศรปากชามทงหมด

ก. ตวบายศร แมงดา กรวยขาว

ข. ตวบายศร แมงดา กระทงขาว

ค. ตนกลวย ตวบายศร ดอกไมชอเปนมงคล

ง. ตวบายศร กรวยขาว ดอกไมชอเปนมงคล

5. บายศรแบงเปน 2 ประเภทใหญๆ คอขอใด

ก. บายศรราษฎร บายศรหางหงส

ข. บายศรของราษฎร บายศรของหลวง

ค. บายศรปากชาม บายศรของราษฎร

ง. บายศรของหลวง บายศรตองรองทองขาว

6. พานบายศรบอกถงคตธรรมทางพทธศาสนา 2 ประการ คอขอใด

ก. ฉนทะ วรยะ

ก. ขนต โสรจจะ

ค. มทตา อเบกขา

ง. สจธรรม อนจจง

7. บายศรปากชาม 1 ชาม จะมบายศรกตว

ก. 1 ตว

ข. 3 ตว

ค. 5 ตว

ง. 7 ตว

11


8. ขอใดคอการน าบายศรไปใชประโยชนในพธเกยวกบสถานท

ก. การสขวญ

ข. การท าขวญขาว

ค. การบวงสรวงเทวดา

ง. การสบชะตาแบบลานนา

9. การบวงสรวงเทพยดาในทกๆ พธกรรมจะขาดบายศรใดไมได

ก. บายศรเทพ

ข. บายศรพรหม

ค. บายศรปากชาม

ง. บายศรบลลงก

10. ขณะเปนนกเรยน การเรยนท าบายศรใหส าเรจและด เปนศรแกตว และวงศตระกล ควรท าอยางไร

ก. ซอต ารามาหดเอง

ข. ไมตองท าอะไรเลย

ค. ท าพธบวงสรวงครบาอาจารย

ง. ท าบญใสบาตรอทศสวนกศลใหแกครบายศร

12


ใบความรท 1.1

ความเปนมาของบายศร

บาย เปนภาษาเขมร แปลวา ขาวสก

ศร เปนภาษาสนสกฤต ซงตรงกบภาษาบาลวา สร

มาใชในภาษาไทยวา “ขวญ” หรอ “ก าลงใจ”

รวมความแลว บายศร แปลวา ขาวขวญ หรอ ขาวอนเปนสร หรอบายศร คอ ภาชนะทตกแตง

ใหสวยงามเพอเปนส ารบใสอาหารคาวหวานในพธบางสรวง และพธท าขวญตาง ๆ ทงในพระราชพธ

และพธของราษฎร

บายศร ทราบกนโดยทวไปแลววาเปนของสงทมคณคา

ส าหรบชาวไทยมานบโบราณกาล นบตงแตเกดจนเตบโต

คนไทยมกจดพธสตรขวญหรอสขวญขนในวาระตาง ๆ

ดงจะเหนไดจากวถชวตของชาวไทยตามชนบท โดยเฉพาะ

ชาวไทยภาคเหนอและภาคอสาน ยงคงรกษาขนบธรรมเนยม

ประเพณไวอยางดงามตลอดเวลา บายศรและพธสขวญน

เปนพธพราหมณ ดงอธบายความวา “บายศร” เปนภาษา

เขมรผสมภาษาสนสกฤต แยกอธบายไดวา ภาพท 1.1 บายศร

ทมา : https://sites.google.com

https://sites.google.com/

13


หมายเหต

บายศรไมมหลกฐานทชดเจนวา มแหลงก าเนดมาจากสมยใด อาจจะเปนเพราะบายศรประดษฐ

ขนมาจากใบตองและดอกไมสด มอายการใชงานสน จงอาจเปนสาเหตหนงทท าใหไมมหลกฐานหลง

เหลออยเพอการสบคนขอมล (สตา บวขาว 2556 : 10)

บายศร

เปนสงทอยควถชวตของคนไทย โดยเฉพาะเรองขวญ เรามกไดยน ค าวา บายศรสขวญ

ควบคกนอยเสมอ ความเชอเกยวกบขวญตามคตของคนไทย เชอวาขวญในตวคนมทงหมด

32 ขวญ เปนสงทเชอวาอยกบเนอกบตวมาตงแตเกด จะท าใหเกดความสขไมมโรคภย และถาขวญ

หายไป อาจจะท าใหเกดความไมสบาย ไมรงเรอง หรออาจถงแกความตายได จงมกจะมพธการ

บายศรสขวญ ตามเรองตางๆ เชน ท าขวญเดอน ท าขวญนาค ท าขวญเวลาเจบปวย

การสขวญ

เปนพธการทมการสบทอดมาจากศาสนาพราหมณ เพราะบรรพบรษของไทย มการนบถอ

ทงศาสนาพทธและศาสนาพราหมณ แตศาสนาพราหมณจะมความเชอเรองผสางเทวดา ถอเปน

เทพเจาและสงศกดสทธ แตพธกรรมในศาสนาพทธ จะไมมบายศรเขามาเกยวของ

14


คณคาของบายศร

ลกษณะของบายศร

งานบายศร เปนสงทเคยงคกบคนไทยมาเนนนาน และสภาพสงคม ยงคงใหการเคารพบชา

บายศรเพราะถอวาเปนของสง บายศรจงมคณคา ดงนน

1. ใชในพธการตางๆ ตามประเพณนยม

2. ชวยพฒนาจตใจใหสงบเยอกเยน

3. สบสานและพฒนาศลปวฒนธรรมของชาต

4. เปนอาชพสรางรายได

บายศร เปนเครองเชญขวญหรอรบขวญ ท าดวยใบตองรปคลายกระทง เปนชนๆ ม

ขนาดใหญเลกสอบขนไปตามล าดบ เปน 3 ชน 5 ชน 7 ชน และ 9 ชน มเสาปกตรงกลาง

เปนแกน มเครองสงเวยวางอยในบายศรและมไขขวญเสยบอยบนยอด บายศรมหลายอยาง

เชน บายศรปากชาม บายศรใหญ

บายศรอาจจะมรปแบบใดกไดทมความสวยงามเปนพเศษ สามารถใสของมงคลตางๆ

ได หรอของสวยงาม จดตกแตงขนตามรปแบบโบราณนยม หรอการสรางสรรครปแบบใหม

โดยมของมงคลตางๆ ใสภาชนะวางไวรอบๆ บายศรกได

ภาพท 1.2 บายศรใหญ วดหนองอางทอง ทมา : สชานนท วฒนเวช. 2560

https://sites.google.com

https://sites.google.com/

15


ประเภทของบายศร

บายศรแบงตามการใชงานได 2 ประเภท คอ

1. บายศรของหลวง

2. บายศรของราษฎร

1. บายศรตน ท าดวยใบตอง มแปนไมเปนโครง ท าเปนชน ลกษณะอยางบายศรตน

ของราษฎร ม 3 ชน 5 ชน 7 ชน และ 9 ชน

บายศรของหลวง

คอ บายศรทใชในพระราชพธอนเกยวเนองกบพระมหากษตรยพระมเหส พระราชโอรส

พระราชธดา และพระบรมวงศานวงศ ทงพระราชพธทจดขนเปนประจ าและพระราชพธททรงพระ

กรณาโปรดเกลาฯ ใหจดขน หรอในโอกาสพเศษ และบายศรทใชในงานพธทรฐบาลหรอราชการ

ก าหนด โดยกราบบงคมทลเชญเสดจฯ มาทรงเปนประธาน หรอโปรดเกลาฯ ใหพระราชวงศเสดจฯ

แทนพระองค บายศรของหลวง ม ๓ แบบ ไดแก

ภาพท 1.3 บายศรตน ทมา : http://kanchanapisek.or.th/kp6

16


2. บายศรแกว ทอง เงน ประกอบดวยพานแกว พานทอง พานเงน มทงขนาดใหญและขนาด

เลกวางซอนกนขนไปตามล าดบ เปนชนๆ จ านวน 5 ชน โดยบายศรแกวอยตรงกลาง บายศรทองอย

ทางขวา และบายศรเงนอยทางซายของผรบการสมโภช บายศรแกว ทอง เงน ม 2 ขนาด คอ

ขนาดใหญ เรยกวา ส ารบใหญ ใชในพระราชพธอยางใหญ หรอพระราชพธทมการสมโภชเวยนเทยน

โดยวธยนเวยนเทยน และขนาดเลก เรยกวา ส ารบเลก ใชในพระราชพธอยางเลก เปนงานสมโภช

เวยนเทยนโดยวธนงเวยนเทยน

3. บายศรตองรองทองขาว ท าดวยใบตองลกษณะเดยวกนกบบายศรตนของราษฎร

แตน าไปตงบนพานใหญซงเปนโลหะทองขาว ม 5 ชน 7 ชน โดยมากมกท าเปน 7 ชน บายศรชนดน

มกตงคกบบายศรแกว ทอง เงน ส ารบใหญ และใชในพระราชพธอยางใหญ เชน พระราชพธสมโภช

ขนระวางชางส าคญ พระราชพธสมโภชเดอนและขนพระอ พระราชพธโสกนต ซงปจจบนไดยกเลก

ไปแลว พระราชพธอปสมบทนาคหลวงทเปนพระราชวงศชนหมอมเจาขนไป ซงปจจบนงดการสมโภช

ภาพท 1.4 บายศรแกว ทอง เงน ทมา : http://kanchanapisek.or.th/kp6

17


บายศรของหลวงนนเดมมแตบายศรทท าดวยใบตอง สวนบายศรแกว ทอง เงน เพงจะมขนใน

สมยรตนโกสนทร ในรชกาลท 1 โปรดเกลาฯ ใหท าเครองราชปโภคเปนบายศรทท าดวยโลหะทองแดง

เปนปากกลบบวหมดวยทองค าสลกลายดอกไมเรยกวา บวแฉก มพานทองค าอยางจานเชง 5

พานประจ าส าหรบบายศรทอง และพานเงนอยางจานเชง 5 พานส าหรบบายศรเงน ทงบายศรทองและ

บายศรเงนใสอาหารคาว-หวานหรอใสดอกไมแลวแตงาน ตอมาในรชกาลท 4 (บางแหงวารชกาลท 2)

โปรดเกลาฯ ใหท าแกวขนเปนเชงอยางพานแกวซอนขนไปเรยกวา บายศรแกว อาจเปนดวยเหตทวา

ทรงนบถอ พระพทธมหามณรตนปฏมากร (พระแกวมรกต) และเชอวา อธษฐานขอพรสงใดจะได

สมดงใจนกราวกบแกวสารพดนก จงโปรดเกลาฯ ใหตงบายศรแกวไวกลาง บายศรเงนไวทางดานซาย

และบายศรทองไวทางดานขวา เปนของถาวรตงแตนนมา และใชมาจนถงปจจบน สวนบายศรส ารบเลก

นาจะมในสมยรชกาลท 4 หรอรชกาลท 4 เพอใชสบเปลยนกบบายศรส ารบใหญ ในบางพระราชพธ

นอกจากบายศรแกว ทอง เงน แลว ยงโปรดเกลาฯ ใหสรางแวนเวยนเทยน ซงเปนแกวเจยระไน

และมดามถอ ส าหรบตดเทยน เวยนรอบผท าขวญในการสมโภชเวยนเทยน เพมขนจากแวนโลหะอกดวย

เพอใชในการเวยนเทยนใหครบตามพานแกว พานทอง และพานเงน อยางละ 3 แวน

ทงน บายศรแกว ทอง เงน ซงเปนบายศรของหลวงยงปรากฏในวรรณคดเรอง รามเกยรต

และ อเหนา ซงแตงขนในสมยรชกาลท 1 และรชกาลท 2 ตามล าดบ จงเปนขอสนบสนนไดอกประการ

หนงวา บายศรของหลวงทเปนบายศรแกว ทอง เงน มอยแลว ในสมยรตนโกสนทร บายศรของหลวง

แตละประเภทนนไดก าหนดกฎเกณฑของการใชไวเปนแบบแผนแลว คอ พระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระราชพธฉตรมงคล พระราชพธเปลยนเครองทรง พระพทธมหามณ

รตนปฏมากร และพระราชพธสมโภชเดอนและขนพระอ ใชบายศรแกว ทอง เงน ส ารบใหญ ส าหรบพระ

ราชพธสมโภช 3 วน พระราชโอรส พระราชธดา หรอพระเจาหลานเธอทประสต ใชบายศรแกว ทอง

เงน ส ารบเลก พระราชพธสมโภชขนระวางชางส าคญ ใชบายศรแกว ทอง เงน ส ารบใหญ และบายศร

ตองรองทองขาว สวนพระราชพธบวงสรวง สมเดจพระบรพมหากษตรยาธราช และพระราชพธสมโภช

ศาลหลกเมอง ใชบายศรตน บายศรของหลวงจะใชในโอกาสใดนน เปนทสงเกตไดวา ถาเปนงานพระราช

พธอยางใหญ สวนใหญมกมการเวยนเทยนสมโภช กจะตงบายศรแกว ทอง เงน ส ารบใหญ ทงน

บางพระราชพธอาจมทงบายศรแกว ทอง เงน ส ารบใหญ และบายศรตองรองทองขาวตงควบคกนดวย

แตตงแยกไวตางหาก ไมไดวางเรยงกน

(สารานกรมไทย ฉบบเยาวชน : http://kanchanapisek.or.th/kp6/sub/book/book.php?book)

18


1. บายศรปากชาม ใชใบตองมวนเปนกรวยคว าไวกลางชามเบญจรงค ชามลายคราม หรอ

ชามทมลวดลายสวยงาม ขางในกรวยใสขาวสก บนยอดกรวยมไมแหลมเสยบไขตมสกปอกเปลอก

ทเรยกวา ไขขวญ บนยอดไขขวญปกดอกไมเสยบตอขนไป สวนใหญใชดอกมะล รอบกรวยประดบดวย

ใบตองทพบทบกนไปมาใหเปนรปแหลมเรยว เรยกวา นมแมว ซอนทบเหลอมกนเปน 3 ชน 5 ชน

7 ชน หรอ 9 ชน ชนละ 3 ยอด และน าใบตองมาตดใหหยกไปหยกมาเหมอนอยางฟนเลอยลดหลน

กนขนไป ตอนกลางตดแหวงเปนหนาจวกลายๆ รวม 3 ใบ เรยกวา แมงดา หรอตวเตา โดยวางแมงดา

แทรกระหวางนมแมว ตอนลางของแมงดามใบตองเปนหางหกพบรบตอนลางของหางนมแมวอกท

บนแมงดาวางกลวยน าไท แตงกวาตดฝานตามยาว อยางละ 3 ชน หรออาจวางขนมหวาน เชน ขนมตมขาว

ฝอยทอง นอกจากนยงมดอกไมธปเทยน 3 ชด และดายสายสญจนเดด ขนาดผกขอมอพาดไวตาม

นมแมว หรออาจใสออยตดเปนทอนเลกๆ ไวในบายศร

บายศรของราษฎร

คอ บายศรทใชในพธกรรมตางๆ ของราษฎร ซงแตกตางกนในแตละทองถน แบงเปน

2 ชนด คอ

ภาพท 1.5 บายศรปากชาม ทมา : สารานกรมไทย เลมท38

ภาพท 1.6 บายศรปากชามหนานาง ทมา : อญชล จรรยารยชน. 2537

19


2. บายศรใหญ หรอ บายศรตน เปนบายศรขนาดใหญ ท าดวยใบตองมวนและพบใหเปน

ยอดแหลม จบใหกนชนกนเปนคๆ แลวจบโคงเปนวงอยางวงก าไล จะเหนเปนยอดแหลมๆ ยนออกไป

ทงขางบนและขางลาง น าไปตรงรอบขอบแปนไมรปกลม ตรงกลางแปนเจาะรมไมยาวเสยบเปนแกนกลาง

แปนไมนวางซอนกนเปนชนๆ ระยะหางพอสมควร แตมขนาดเรยวขนไปตามล าดบ บนยอดบายศรใหญ

ตงชามหรอโถขนาดเลกหรอขนประดบดวยพมดอกไม หรออาจใชบายศรปากชามกได มไมไผสสกผาซก

๓ ซก พนดวยผาขาวขนาบขางผกดวยดายเปน 3 เปลาะ น ายอดตองออน 3 ยอด ปะทบปดซกไม

เอาผาอยางดคลมรอบบายศรอกชนหนง ผานเรยกวา ผาหอขวญ บายศรชนดนอาจเรยกวา บายศรชน

หรอบายศรตง

ภาพท 1.7 บายศรใหญภาคเหนอ ภาพท 1.8 บายศรหลก 9 ชน ทมา : สารานกรมไทย เลมท38

20


บายศรปากชาม

บายศรปากชาม นยมใชบชาเปนค จะใชในงานพธของสามญชนทวไป เชน พธบวงสรวงเทพยดา

พธบชาครตาง ๆ และสามารถน าไปกราบพระภกษสงฆได หรอใชกราบสกการบชาพระรตนตรย

นอกจากนยงใชเปนสวนประกอบของบายศรตน (หลก) ดวย กลาวคอ ใชวางบนชนยอดของ

บายศรตน (หลก) บายศรปากชามถอเปนบายศรแมแบบในการประดษฐบายศรในชนตอไป บายศร

ปากชามแบงเปน 3 ประเภท

1. บายศรปากชามชนตน

2. บายศรปากชามชนกลาง

3. บายศรปากชามชนสง

บายศรปากชามชนตน

มลกษณะนวบายศร 3 – 5 ชน ใชในพธท าขวญเดกแรกเกด ท าขวญเดอน พธโกนจก ท าขวญ

บวชเณร บวชนาค ท าขวญบาวสาว หรอใชในการสงเวยพระภมเจาท ตงศาลพระภม เปนตน

ภาพท 1.9 บายศรปากชามชนตนแบบโบราณ ทมา : อมาวด ทรพยสน. (2550).

21


บายศรปากชามชนกลาง

มลกษณะนวบายศร 7 ชน ใชในพธไหวคร เชน ครทางดนตร โขน ละคร ขบรองฟอนร า

ใชบชาเทพยดาอารกษ เปนตน

บายศรปากชามชนสง

มลกษณะนวบายศร 9 ชน ใชในพธไหวคร พธบวงสรวง พระพรหม และเทพยดา ใชบชาพระ

บรมสารรกธาต หรอใชในการท าขวญในการฉลองพระพทธรป หรอน าไปกราบบชาพระรตนตรย กราบ

พระภกษสงฆ เปนตน

ภาพท 1.10 บายศรปากชามชนกลางแบบหางหงส ทมา : อมาวด ทรพยสน. (2550).

22


รปแบบของบายศรปากชาม

1. ตว (องค) บายศร ประกอบดวยตวแม 3 ตว และตวลกหรอตวแมงดา 3 ตว จ านวนชน

(นว) ของบายศรทประดษฐ เชน 3, 5, 7 และ 9 ชน

2. ตวแมงดา คอ สวนทอยระหวางตวบายศร มลกษณะคลายตวแมงดา ตามรปแบบโบราณ

3. กรวยตว คอ สวนทบรรจขาวอยกงกลางขององคบายศร

4. ไขยอดหรอไขขวญ

5. แตงกวาหรอกลวยน าไท (กลวยน าวา) ผาซกประกบกนวางระหวางตวบายศร หมายถง

ความกลมเกลยว สามคค

นวบายศร

นว 3 หมายถง พระรตนตรย คอ พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ

นว 5 หมายถง ขนธ 5 ของมนษย ประกอบดวย รป เวทนา สญญา สงขาร และ

วญญาณ

นว 7 หมายถง สวรรคทง 6 ชน รวมทงชนโลก

นว 9 หมายถง คณของพระพทธเจา ซงเปนเลขแหงความมงคล

ภาพท 1.11 บายศรปากชามชนสง ทมา : สารานกรมไทย เลมท38

ภาพท 1.12 บายศรปากชามชนสง ทมา : สารานกรมไทย เลมท38

23


การน าไปใชประโยชน

บายศร ใชในงานพธตาง ๆ ของราษฎร ดงน

1. พธเกยวกบคน เปนพธการทมความสอดคลองกบวถการด าเนนชวตของคนไทย เชน

การท าขวญแรกเกด การท าขวญเดอน การท าขวญตดจก-โกนจก การท าขวญบวชเณร บวชนาค

การท าขวญเมอเจบปวย การสขวญ

2. พธเกยวกบสถานท พธการทมความสอดคลองกบการอยอาศยของคนไทย เชน

พธยกศาลพระภม การยกเสาเอก การวางศลาฤกษ การสบชะตาแบบลานนา การบชาเตาท ามดของ

จงหวดพระนครศรอยธยา เปนตน

ภาพท 1.13 การท าขวญนาค ทมา : https://www.google.com/search?q=การท าขวญนาค

ภาพท 1.14 พธวางศลาฤกษ ยกเสาเอก ทมา : https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=991&bih

https://www.google.com/search?q=%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%97%E0%B8%B3%E0%B8%82%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%8D%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%84

https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=991&bih

24


3. พธเกยวกบสตว พธการทมความสอดคลองกบการท ามาหากนของคนไทยทเกยวของ

กบสตว เชน การท าขวญควาย การท าขวญชาง

4. พธเกยวกบพช พธการทมความสอดคลองกบการท ามาหากนของคนไทยทเกยวของกบ

พช เชน การท าขวญขาว

ภาพท 1.15 พธท าขวญควาย ทมา : https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=991&bih=582

ภาพท 1.15 พธท าขวญขาว ทมา : https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=

991&bih=582&tbm=isch&sa=1&ei=2dLsXKfQJ_D7z7sPjumsuA0&q= การท าขวญขาว&oq=การท าขวญขาว

https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=991&bih

https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=%20991&bih=582&tbm=isch&sa=1&ei=2dLsXKfQJ_D7z7sPjumsuA0&q=%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20การทำขวญขาว&oq=การทำขวญขาว



25


4. พธเกยวกบสงลลบ พธการทมความสอดคลองกบความเชอของคนไทย เชน

การไหวคร ดนตร โขน ละคร การบวงสรวงเทวดา

พธกรรมบางอยาง มเพอจดประสงคเปนอบายในการสงสอนลกหลาน เพอใหมธรรมะ มสต

มความอดทน ความศรทธา ความสามคค เปนการปลกฝงคณธรรม ทงความกตญญ ความออนนอม

ถอมตน ความจงรกภกด ความรบผดชอบ ความสามคค การรหนาทแหงตน การใหก าลงใจซงกนและ

กน ฯลฯ จงไมควรมองขามภมปญญาของบรรพบรษไทย หรอเหนวาเปนเรองงมงาย

ภาพท 1.16 พธบวงสรวงเทวดา ทมา : https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=

991&bih=582&tbm=isch&sa=1&ei=HdXsXObjDJSQmgf13YboBA&q=พธบวงสรวงเทวดา

https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=%20991&bih=582&tbm=isch&sa=1&ei=HdXsXObjDJSQmgf13YboBA&q=พธบวงสรวงเทวดา

https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=%20991&bih=582&tbm=isch&sa=1&ei=HdXsXObjDJSQmgf13YboBA&q=พธบวงสรวงเทวดา

26


คตธรรมจากบายศร

พานบายศร เปนสงทบงบอกคตธรรมทางพระพทธศาสนา 2 ประการ คอ สจธรรม

ความจรงแทแนนอน กบ อนจจง ความไมเทยงแท ไมแนนอน ไมถาวรมนคง ไมจรงยงยน อยางเชน

นราศบทน

นราศสพรรณ

สนทรภ (รอยกรอง)

เหมอนบายศร มงาน ทานถนอม

เจมแปงหอม กระแจะจนทร ใหหรรษา

พอเสรจงาน ทานทง ลงคงคา

ตองลอยมา ลอยไป เปนใบตอง

(ชวงเปนใบตอง ระยะเวลายาวนาน ชวงเปนบายศรระยะเวลาสน เพราะฉะนน อยาทะนงตว

หรอทะนงศกดในชวงทเปนบายศร)

ปกตการท าบายศร จะตองท าจากใบตองตาน อาศยความประณต อดทน ผสมทงศาสตร

และศลปในตว ผท าบายศรตองไมกลาวค าหยาบ (บายศรทใชในพธกรรมทางพราหมณ ผท าตอง

ถอศล 8 จงจะท าใหบายศรนนๆ ศกดสทธ)

มความหมายทางธรรมะวา การท าความดนนท าไดยาก ตองอดทน รกด ใฝด ตองมสต

มสมาธ เมอเราเตรยมใบตอง ฉกใบตอง เชดใบตอง มวนนวบายศร ประกอบตวบายศร และแมแต

การแตงตวบายศรดวยดอกไมมงคลนาม ตองท าอยางใจเยน เบามอ ใบตองจะไดไมแตกจนเสยงาน

นนคอการฝกสมาธ ตองมสต และสามคค ตลอดเวลาจงจะส าเรจ

จะเหนไดวา บายศร แทจรงคอ อบายสงสอนลกหลาน ปลกฝงธรรมะความออนนอม

ความจงรกภกด ความสามคค ฯลฯ ซงเราควรชนชมในภมปญญาบรรพชนไทยของเรา

27


แบบฝกทกษะท 1

ค าชแจง ใหนกเรยนตอบค าถามตอไปนใหถกตอง (10 คะแนน)

1. บอกความหมายของค าวา “บายศร” (2 คะแนน)

.............................................................................

.............................................................................

.............................................................................

2. บายศรปากชามแบงเปนกแบบ ไดแกอะไรบาง (2 คะแนน)

.............................................................................

.............................................................................

.............................................................................

3. การท าบายศรปากชามชนกลางใชในงานพธใด (2 คะแนน)

.............................................................................

.............................................................................

.............................................................................

4. เราใชบายศรปากชามแบบใดบชาพระรตนตรย (2 คะแนน)

.............................................................................

.............................................................................

.............................................................................

5. จงบอกสวนประกอบบายศรปากชาม (2 คะแนน)

.............................................................................

.............................................................................

.............................................................................

28


แบบทดสอบหลงเรยน

ค าสง ใหนกเรยนท าเครองหมาย × ทบตวอกษรหนาค าตอบทถกทสด (10 คะแนน)

1. ค าวา บาย ในภาษาอสาน หมายถงขอใด

ก. ขาว

ข. ภาชนะ

ค. ความด

ง. จบตอง สมผส

2. ขอใดเปนการใชประโยชนของบายศรทไมเหมาะสม

ก. ใชประดบตกแตงโตะอาหาร

ข. ใชในพธไหวครดนตรไทย

ค. ใชในพธท าขวญเดอน

ง. ใชในพธแกบน

3. ศาสนาใดมความเชอถอเรองวาผสางเทวดาเปนสงศกดสทธ

ก. พทธ

ข. พราหมณ

ค. อสลาม

ง. ครสต

29


4. บายศรแบงออกเปน 2 ประเภทคอขอใด

ก. บายศรปากชาม บายศรสขวญ

ข. บายศรส ารบเลก บายศรส ารบใหญ

ค. บายศรของหลวง บายศรของราษฎร

ง. บายศรของราษฎร บายศรตองรองทองขาว

5. บายศรใหญของราษฎร เรยกอกอยางหนงวาอยางไร

ก. บายศรตองรองทองขาว

ข. บายศรส ารบใหญ

ค. บายศรปากชาม

ง. บายศรสขวญ

6. นมแมวเปนสวนประกอบของบายศร มชอเรยกหลายอยาง ยกเวนขอใด

ก. ตวลก

ข. ตวรอง

ค. ตวยอด

ง. นมสาว

7. ตามความเชอ กอนเรยนท าบายศรตองท าอยางไรกอน

ก. เชญคร – อาจารย

ข. บอกกลาวคร – อาจารย

ค. ไหวคร – อาจารย

ง. ท าบญใหคร – อาจารย

30


8. พธการใดเกยวของกบสงลลบ

ก. การไหวครดนตร

ข. การบชาเตาท ามด

ค. การยกเสาเอก

ง. การสบชะตา

9. พธวางศลาฤกษศาลาเฉลมพระเกยรต 80 ป เปนการน าบายศรไปใชประโยชนในการพธการท

เกยวของกบเรองใด

ก. สงลลบ

ข. สถานท

ค. พช

ง. คน

10. พานบายศรสอความหมายทางธรรมะ ขอใดถกตองทสด

ก. อยาดงตนกลาใหโตไวๆ

ข. สงศกดคมครองคนด

ค. การท าความด ตองใชความอดทน

ง. หากลมลง อยากลวกบการลกขนใหม

31


บรรณานกรม

จนทนา เพชรสงคราม. (2549). งานใบตอง. กรงเทพฯ : โรงพมพไทยวฒนาพาณช.

ปรางค เดนดาวเสอ. (2541). ต าราการจดดอกไมสด. กรงเทพฯ : โรงพมพรงเรองรตน.

มณรตน จนทนะผลน. (2540). งานใบตอง. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนด

พบลชชง.

เปลอง กมท. (2540). เทคนคนทรรศการ. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร.

ภทราวธ ทองแยม. (2548). บายศร ของสงททรงคณคา. กรงเทพฯ : ส านกพมพ

แมบาน จ ากด.

รตนลกษณ ปญจวฒพฒน. (2547). งานดอกไมสดในวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ :

ส านกพมพเศรษฐศลป.

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2546. กรงเทพฯ :

บรษทนานมบคสพบลเคชนส จ ากด.

วทย พณคนเงน. (2546). เครองสดและการจดดอกไมของไทย. กรงเทพฯ : กองวฒนธรรม

ส านกงานปลดกระทรวงศกษาธการ.

วฒนะ จฑะวภาต. (2546). การจดนทรรศการ. กรงเทพฯ : กลนแกว.

ศกรนทร หงสรตนาวรกจ. (2547). งานใบตอง ชดภาชนะใบตอง. กรงเทพฯ :

อนเตอรลงค โปรซายน.

ศภลกษณ ทบทว. (2550). กระทงลอย. กรงเทพฯ :วาดศลป.

สภาวฒนธรรมแหงชาต. (2544). วฒนธรรมไทย ทางประณตศลปะ การจดดอกไมสด.

กรงเทพฯ : ส านกวฒนธรรมฝายหญง.

สะองมาศ นวรตน. (2542). ต าราจดดอกไมสดและประดษฐของช ารวย. พมพครงท 3.

กรงเทพฯ : กาวหนาการพมพ.

อมาวด ทรพยสน. (2550). บายศรปากชามประกอบพธกรรม. กรงเทพฯ : วาดศลป.

32


ภาคผนวก

33


เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน



กลมสาระการเรยนรการงานอาชพและเทคโนโลย ชนมธยมศกษาปท 1

1. ง 6. ง

2. ก 7. ข

3. ค 8. ง

4. ก 9. ค

5. ข 10. ง

34


เฉลยแบบฝกท 1

ค าชแจง ใหนกเรยนตอบค าถามตอไปนใหถกตอง (10 คะแนน)

1. บอกความหมายของค าวา “บายศร” (2 คะแนน)

ภาชนะทตกแตงใหสวยงาม

2. บายศรปากชามแบงเปนกแบบ ไดแกอะไรบาง (2 คะแนน)

3 แบบ คอ

1. บายศรปากชามชนตน

2. บายศรปากชามชนกลาง

3. บายศรปากชามชนสง

3. การท าบายศรปากชามชนกลางใชในงานพธใด (2 คะแนน)

พธไหวคร ใชบชาเทพยดาอารกษ

4. เราใชบายศรปากชามแบบใดบชาพระรตนตรย (2 คะแนน)

บายศรปากชามชนตน

5. จงบอกสวนประกอบบายศรปากชาม (2 คะแนน)

1. บายศรตวแม

2. บายศรตวลก

3. กรวยตว

4. ตวแมงดา

5. ไขยอดหรอไขขวญ

6. แตงกวา หรอ กลวยน าไท

35


เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน



กลมสาระการเรยนรการงานอาชพและเทคโนโลย ชนมธยมศกษาปท 1

1. ค 6. ง

2. ข 7. ค

3. ง 8. ง

4. ก 9. ก

5. ค 10. ค

1ชุดฝึกทักษะปฏิบัติงานประดิษฐ์...

Documents