2 โรงเรือนส าหรับสัตว์เคี้ยวเอื้อง...

Ruminant Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

House for Ruminants

8

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

บทท 2 โรงเรอนส าหรบสตวเคยวเออง

โรงเรอนสตว (House) รปแบบโรงเรอนทดยอมสงผลใหการเลยงโคสะดวกสบาย อกทงยงท าใหโคนนเจรญเตบโตไดด

ทามกลางสงแวดลอมทอ านวยดวย หากเจาของฟารมหมนเอาใจใสดแลรกษาโรงเรอนใหถกหลกการสขาภบาลอยเสมอ ลกษณะของโรงเรอนทด ควรมลกษณะทวๆ ไปดงตอไปน ก. ถกสขลกษณะ สามารถปองกนแดดและฝนไดด มการระบายถายเทอากาศ มรองระบายน าและสงปฏกลโดยรอบโรงเรอน พนคอกท าความสะอาดไดงาย มความสะดวกและคลองตวในการปฏบตงาน และสามารถน าเครองจกรเครองทนแรงไปปฏบตงานในบางโอกาสไดดวย ข. แบบโรงเรอนเปนแบบงายๆ สามารถปรบปรงเปลยนแปลงหรอขยบขยายไดงาย หรอสามารถน าไปใชเพอวตถประสงคอยางอนไดเมอมความจ าเปน ค. มความแขงแรงทนทานพอสมควรและราคาถกดวย ใชวสดกอสรางทมในทองถน ทมลกษณะสมกบการใชงาน เชน ใชจากหญาคา หรอแฝกมงหลงคา ใชไมไผท ารวคอก ท าผนงและอนๆ หรอใชลกรงรองพน เปนตน ไมจ าเปนตองใชวสดทมราคาแพงเกนไป เชน กระเบอง พวกใยสงเคราะห เหลกกลาฯ และไมควรเนนเรองความสวยงามมากกวาประโยชนในการใชสอย ง. ความปลอดภยของสตวเลยง นอกจากจะค านงถงเรองตาง ๆ ดงกลาวจะตอง ค านงถงความปลอดภยของสตวดวย เชน สามารถปองกนสตวจ าพวกแมลงหรอสตวอน ๆ ทเปนอนตรายตอสตวเลยงได นอกจากนจะตองค านงถงอนตรายตออบตเหตดวย เชน พนคอกลนหรอลาดเทมากเกนไป ราวคอกอาจมเสยนหนามหรอตะปทจะคอยทมแทงสตว หรอ เครองกดกนคอกสตวทจะท าใหสตวตดตรงงาย ตลอดจนอนตรายทอาจจะเกดขนจากไฟฟาชอต เปนตน แบบของโรงเรอน โรงเรอนสตวแบงออกโดยอาศยลกษณะของหลงคาได 5 แบบดวยกนคอ ก. แบบเพงหมาแหงนธรรมดา (Event shed) เปนแบบทสรางไดขนาดยอม จะสตวไดไมมากนก คาวสดกอสรางถกและสรางไดงายทสด แตมกจะมปญหาเกยวกบฝนสาด แดดสองและลมโกรก ข. แบบเพงหมาแหงนกลาย (Modified shed) ดดแปลงมาจากแบบแรกเพอใหสามารถปองกนฝนสาดกนแดดและลมพายไดดขน เลยงสตวไดมากขนและมนคงแขงแรงขน ค. แบบหนาจวธรรมดา (Event Span) จวของหลงคาทงสองดานยาวเทากน มลกษณะมนคงแขงแรงกวาสองแบบแรก สรางไดยากกวาดวยเปนแบบทนยมสรางกนโดยทวๆ ไปในเมองไทย สามารถปรบปรง เปลยนแปลงหรอตอเตมไดงาย ง. แบบหนาจวกลาย (Modified span ± Bangalo) ดงแปลงมาจากหนาจวธรรมดา จวทงสองขางจะยาวไมเทากน มคณสมบตในการระบายความรอนทชวงบนของหลงคาไดดกวาแบบ ค. สรางไดกวางขวางขนและจสตวไดมากขนดวย จ. แบบหนาจวสองชน (Two third span) เปนแบบทสรางไดยากและมราคาแพงทสด แตกมนคงแขงแรงกวาทกๆ แบบ จสตวไดมากทสด เหมาะสมทจะสรางเปนโรงเรอนกลางหรอใชเลยงสตวท


House for Ruminants

9


มขนาดใหญๆ เชนโค กระบอ สกรพนธ มา ฯ โรงเรอนแบบนเหมาะสมกบสภาพของเมองรอนมากทสดดวย โรงเรอนโคนม โคเนอ กระบอ

ในการเรมตนเลยงโคนม การเลอกสถานทเลยงหรอฟารมจะตองผานการพจารณาอยางรอบคอบวาเหมาะสมทงในแงท าเล และสภาพพนท การจดการโรงเรอน การจดการในแงความตองการพชอาหารสตว 1.ท าเลและสภาพพนท ท าเลทตงฟารม มสงทควรพจารณาดงน

(1) จะตองอยใกลศนยรวบรวมน านมดบ เกษตรกรจะตองรดนมวนละ 2 เวลา เชา – เยน และจะตองน าน านมดบทรดไดสงศนยรวบรวมน านมใหเรวทสดหลงจากการรด เพราะน านมดบเนาบดและเสยงาย โดยเฉพาะในสภาพอากาศรอน ดงนนในแงท าเลของฟารมเรองนถอเปนเรองส าคญทสดทตองพจารณากอนเรองอน ๆ

(2) อยใกลแหลงน า น าถอเปนปจจยหลกอยางหนงของการท าฟารมโคนม โคนมตวหนง ๆ มความตองการน าดมวนละ 30 – 40 ลตรในวนอากาศเยนสบาย สวนในวนอากาศรอนจดความตองการน าดมจะเพมขนถงหนงเทาตว นอกจากน าจะมความจ าเปนไวใหโคดมกนอยางเตมทแลว ในกจกรรมของการรดนมอยางนอยทสดมความตองการน าสะอาดส าหรบการท าความสะอาดตวโค โดยเฉพาะอยางยงการลางเตานมและการท าความสะอาดอปกรณใสนมและรดนม อกทงการใชน าเพอท าความสะอาดโรงเรอน ความส าคญของน าอกประการหนงทจะชวยลดตนทนการผลตในแงของอาหารขนทใหโคกน นนคอ น าควรมาจากแหลงชลประทานทจะใชหรอชกเขาแปลงหญาได โดยเฉพาะในฤดหนาวและฤดแลง ดงนนถาท าเลทเลอกอยในเขตชลประทาน การผลตโคนมจะกระท าไดอยางมประสทธภาพมากยงขน สวนพนททอยในสภาพขาดแคลนน าหรอมใชอยางจ ากดไมควรเลอกใชเลยงโคนม เพราะจะมปญหาอน ๆ ตามมาอกมากมายในภายหลง

(3) อยใกลแหลงพชอาหารสตว ท าเลทจะเลยงโคนมมกจะเปนพนททดทสดในแงของการผลตพชอาหาร ในบางสภาวะการเลอกเลยงโคนมเกดขนในสภาพพนททไมเหมาะสม เชน ในประเทศแถบตะวนออกกลาง เชน ประเทศอสราเอลและกลมประเทศอาหรบ ตนทนการผลตจะสงมาก เพราะตองน าเขาพชอาหารสตวคณภาพดและวตถดบอาหารสตวจากตางประเทศเขาไปเลยงสตว แตดวยราคาน านมดบทผลตในแถบนนมราคาสงมาก จงสามารถเนนการผลตดวยการใชเทคโนโลยตางๆ ทแพงเขาชวยได ดงนนประเทศไทยในแงการก าหนดพนทสงเสรมการเลยงโคนมแกเกษตรกรในเขตแหงแลง เปนการเรมตนทผด เพราะขดจ ากดในเรองน าจะสงผลใหเกดความขาดแคลนพชอาหารสตวในชวงฤดหนาวหรอฤดแลง เปนเวลาถงปละ 6 เดอน เกษตรกรผเลยงโคนมในกลมภายใตการสงเสรมการเลยงโคนมโดยรฐจะเรมตนดวยการกเงนมาด าเนนการ ดงนนถาพนทขาดแคลนน า เกษตรกรจะไมมศกยภาพในการด าเนนการใหไดมาซงพชอาหารสตวแมจะเปนคณภาพเลวถงปานกลางกตาม ดวยเหตนสภาพขาดอาหารจะเกดขนแกโคนม ซงสงผลใหการผลตนม สขภาพโดยรวมและอตราการผสมตดลงต าลง อนจะสงผลใหผลตอบแทนรวมจากการผลตต า และไมคมกบการลงทน อนงในท าเลทจะสงเสรมใหมการเลยงโคนม ถาเปนเขตทมวสดเหลอใชทางการเกษตรในแงอาหารหยาบทมคณภาพ เชน กากสบปะรด ตนขาวโพดฝกออน และเปลอกฝกขาวโพดออนมปรมาณมาก จะท าใหตนทนการผลตน านมต าลงไปดวย สภาพพนท มหลกทตองพจารณาดงน


House for Ruminants

10


(1) สรางโรงเรอนหรอทอยอาศยของโคในทดอน เพอหลกเลยงหรอลดปญหาความเฉอะแฉะของพนท จดทจะตงโรงเรอนและลานดนนอกโรงเรอนทจะใหโคอย ควรจะสงกวาพนทโดยรอบอยางนอยทสดประมาณ 30-50 เซนตเมตร

(2) สภาพดนบรเวณทจะสรางคอก ถาเปนดนกรวดทราย จะดกวาดนโคลนหรอดนทองนา (3) ควรมตนไมใหญ ๆ ทใหรมเงา รมเงาของตนไมใหญจะเปนทกนแดดตามธรรมชาตทดกวา

หลงคาโรงเรอนชนดใดๆ สภาพภมประเทศทเลอกเปนทดอนและเลยงโคไมกตว ถามรมไมใหญๆ สามารถทจะเลยงโคนมไดโดยไมตองสรางโรงเรอนอยอาศยใหมนเลย เพราะฉะนนควรพจารณาผสมผสานการใชรมไมใหเปนประโยชนกบระบบการผลต

(4) ตองมพนทมากพอส าหรบการท าแปลงหญา การพงแหลงอาหารธรรมชาตสามารถท าไดกเพยงเฉพาะหนาฝนเทานน อกทงคณภาพและปรมาณทจะไดมาในแตละวนกไมมความแนนอน ซงจะสรางปญหาในเรองความไมพอเพยง หรอความผนแปรของระดบคณภาพของอาหารโคนมในแตละวนหรอแตละฤดเปนอยางมาก การมพนทปลกพนหญาและสามารถใหน าในฤดหนาวและแลงไดจะท าใหโคมหญาสดคณภาพดกนตลอดป ปรมาณพนทแปลงหญาทเหมาะสมตอจ านวนโคจะขนอยกบความประณตในการจดการแปลงหญา เชน ความสามารถในการใหน า ความอดมสมบรณของดน การใสปยและการควบคมหรอวางระบบหมนเวยนการตดทด ส าหรบแปลงหญาทมการเอาใจใสดแลและตดหรอเกยวอยางประณตนนโคหนงตวอาจจะใชพนทเพยง 1 – 2 ไรกพอ

2.การจดการโรงเรอน

แบบหรอชนดของโรงเรอนทแตกตางกนจะตองการ การเอาใจใสดแลหรอการจดการโดยรวมแตกตางกนในการวางแผนสรางโรงเรอนจะตองมการพจารณาระบบการระบายของเสยออกจากโรงเรอน โดยมการน าเอาสภาพพนทมาพจารณารวม ในฝงโคขนาดปานกลางและเกษตรกรมความขยนอยางสม าเสมอ สงขบถายทเปนของแขงสามารถน าออกจากโรงเรอนหรอลานดนไดทกวน โดยการใชพลวตกใสรถเขนออกไปเทกองไวนอกโรงเรอนเพอใชประโยชนเปนปย สวนน าลางคอกและปสสาวะจะถกชะลางไปตามคน าทมความลาดเอยงไปไหลออกไปจากบรเวณโรงเรอนไปยงบอรวมหรอบอพก เพอการน าไปใชประโยชนตอไป จะเหนไดวาประสทธภาพของการระบายของเสยในรปของเหลวออกจากโรงเรอนจะดมากนอยแคไหนขนอยกบ ความสงของพนททจะสรางโรงเรอนวาสงกวาพนทรอบขางทจะใชท าแปลงมากนอยเพยงใด ถาสรางโรงเรอนบนพนทเปนเนนสง ของเหลวจากโรงเรอนจะไหลลงสแปลงหญาไดอยางสะดวก ไมหมกหมมและเฉอะแฉะ จดนเปนจดทส าคญทมกจะมองขามไปในการเลอกพนททจะปลกโรงเรอน โดยเฉพาะในเขตทเปนทราบลม และมกเปนปญหาทแกไมตกในแงการจดการของเสยจากโรงเรอน และความเฉอะแฉะหมกหมมทเกดขนอนกอใหเกดผลเสยในระยะยาวในแงสขศาสตรของโรงเรอน ปจจบนระบบการเลยงดแบบปลอยอสระในโรงเรอนเปนแบบทไดรบความนยมมากขน เพราะการเอาใจใสจดการงายและสะดวก อกทงมขอดแกตวโคในเรองของความสบายและสขศาสตรโดยรวม ค าแนะน าในแงความตองการจ าเพาะส าหรบโรงเรอนแบบปลอยอสระมดงตอไปน

1. ขนาดของโรงเรอน พนทภายใตโรงเรอนใชเกณฑค านวณวาโค 1 ตว ตองการพนท 3 – 5 ตารางเมตรตอตว และควรจะเผอพนทภายใตโรงเรอนใหมากพอทจะรองรบจ านวนโคทคาดวาจะเพมขนภายในปสองปขางหนาดวย และควรจะมพนทนอกโรงเรอนส ารองไวส าหรบการขยายตวโรงเรอนใหยาวออกไปไดในอนาคต


House for Ruminants

11


2. ความสงและความกวาง ลกษณะของโรงเรอนควรโลงและโปรง ความสงของหลงคาควรอยในเกณฑ 4 – 5 เมตร และความกวางของโรงเรอนไมควรเกน 2 เทาของความสง ซงทงหมดนเปนการเนนใหมการระบายอากาศใหมากทสด โดยเฉพาะในสภาวะลมสงบ สวนความยาวขนอยกบจ านวนโคในฟารม

3. หลงคา วสดทใชมงหลงคาสามารถเลอกใชไดตงแตใบหญาคา ใบจาก กระเบองและสงกะส ใบคาและใบจากจะลดรงสความรอนทสงผานลงไปในโรงเรอนมากกวากระเบองและสงกะสตามล าดบ ลกษณะของหลงคาถาเปนโรงเรอนทแคบมหลงคาเรยบแบบเพงหมาแหงนจะใหประโยชนใชสอยทด แตถาโรงเรอนกวางมหลงคาแบบจวสองชนจะชวยการระบายอากาศไดดกวาโดยเฉพาะชวงลมสงบ โรงเรอนทกวางมาก ๆ และไมมชองระบายอากาศตรงกลางหลงคาจะกอใหเกดสภาวะอบลมภายในโรงเรอน และความรอนทเกดขนจากทงการแผรงสของแสงแดดและความรอนทถายเทออกจากตวโคเองจะสะสมมากขนเรอยๆ สภาพอบลมเชนนนอกจากจะท าใหการสะสมความรอนเกดขนมากกวาปกต ความชนในอากาศภายใตโรงเรอนทเปนผลรวมจากความเปยกแฉะจากสงขบถายและลมหายใจของโคจะสะสมอยมากดวย

4. ทศทางการวางตวของโรงเรอน โรงเรอนในประเทศแถบรอนเปนทแนะน ากนวาควรสรางวางตวตามตะวนคอแนวทศตะวนออกตะวนตก เพอใหรมเงาทเกดขนจากหลงคาตกอยภายใตโรงเรอนมากทสด อยางไรกตาม ทศทางการวางตวของโรงเรอนแนวเหนอใต หรอขวางตะวนกเปนประโยชนถาสภาพพนทโรงเรอนเปนดน เพราะแสงแดดทสองเขามาภายใตโรงเรอนในชวงเชา บายและเยน จะชวยท าใหพนดนแหงไมเปยกเฉอะแฉะ แตการวางตวของโรงเรอนแบบขวางตะวนนจะตองมลานดนกวางดานขางของโรงเรอนทงสองดาน เพอใหโคออกไปอยและใชประโยชนรมเงาทตกทอดออกไปได

5. พนโรงเรอน สงตองพจารณาในแงพนโรงเรอนคอ การเลอกระหวางพนปนหรอดน ในแงความสะดวกการใชพนปนจะกนในเรองความสะอาดและความแหงของพนคอกโดยเฉพาะในหนาฝน ซงโรงเรอนทมพนเปนดนมกจะแกปญหาความหมกหมมของสงขบถายไมได และสามารถแปรสภาพเปนปลกโคลนตมจากการเหยยบย าตลอดเวลา ในการกอสรางโรงเรอนครงแรกอาจจะยงไมเทปนกอนกได ใหเวลาผานไปสน 1 ปกอน ความคดในการแกไขเรองพนจะเกดขนจากปญหาทไดพบเหนจรง ๆ อยางไรกตาม ถงแมไมใชพนปน บรเวณทโคเดนผานหรอตองยนอยบอย ๆ เชน บรเวณทกนน า ทยนกนอาหาร และทางเดนเขาออกจากโรงเรอนควรจะตองเทปน ขอควรระวงส าหรบการสรางโรงเรอนแบบพนปนทส าคญมากอยางหนงคอ ผวหนาจะตองไมปลอยใหหยาบเกนไป เพราะถาหยาบเกนไปผวปนจะท าหนาทเหมอนกระดาษทรายทขดถพนกบอยตลอดเวลา จะท าใหอตราการสกของกบมากกวาอตราการงอกของกบ กบจะสกกนลกเขาไปถงชนเนอออนทเกยวของกบการสรางกบ ซงมเสนประสาทหลออยมาก ซงจะมผลกอใหเกดความเครยดและเจบปวดแกโคทงการยนและการเดน ดงนน พนปนควรจะตองฉาบผว แลวใชไมกวาดมอเสอลากเปนลองเปนเสนไว กนลนลม

6. รางใสหญาและอาหาร ควรจะวางอยดานขางตามความยาวของโรงเรอน โดยมทบงคบหนบคอโคไวขณะกนอาหาร ตวอยางเชน สถานพฒนาและบ ารงพนธสตวนครไทย จงหวดพษณโลก และสถานพฒนาและบ ารงพนธสตวตาก จงหวดตาก ทบงคบคอจะมประโยชนในการบงคบใหโคอยกบทเวลากน อนจะสะดวกในการควบคมการใหอาหารขนแกโคแตละตวไดตามก าหนด โคจะขวดแยงกนหรอรงแกกนไมไดประการหนง และจะมประโยชนในการทจะบงคบโคไวผสมเทยม ตรวจทอง หรอการปฐมพยาบาลอกประการหนง ขนาดความกวางของรางอาหารมค าแนะน าทตางๆ กนไป อยางไรกตามควรกวางไมนอยกวา 60 เซนตเมตร สงควรค านงคอ รางตองกวางพอทจะใสหญาเขาหรอโกยหญาออกเปนไปอยางมประสทธภาพ และตองมความสงพอทจะปองกนไมใหโคคยหญาหลนออกเรยราด


House for Ruminants

12


7. ลานดน คอนขางจ าเปนส าหรบการเลยงแบบปลอยอสระในโรงเรอน การทโคไดยนและเดนสลบไปมาระหวางพนคอนกรตกบพนดน จะชวยรกษาสขภาพของกบดขน โดยเฉพาะโคทมปญหาเรองกบ การใหโคอยบนลานดนจะชวยใหหายเรวขน สงควรระวงของลานดนคอความลาดเทควรจะตองมากพอสมควร และไมควรใหมน าขง ชายคาดานต าของหลงคาควรมรางน าฝนและมคน าคอนกรตระบายน าฝนออกจากบรเวณโรงเรอนและจากลานดน การน าเอาทรายมากองไวเปนเนนเตย ๆ บรเวณลนดนจะชวยลดปญหาความเฉอะแฉะของพนดนและพบวาโคชอบนอนบนพนทรายทกองอยเปนเนน

8. ทใหน า ควรจะสรางในบรเวณลานดนหรอรมรว เปนบอซเมนตมน าไหลเตมตลอดเวลา อาจใชทควบคมการเปดปดน าแบบลกลอยทใชในสวมชกโครกมาดดแปลงกได บอน าควรอยในทรมหรอมเพงคลมกนแดดไมควรใหบอน าตากแดดอย เพราะจะท าใหโคตองจ าใจกนน า อนๆ ในขณะทโคเครยดจากอากาศรอนอยแลว

ภาพท 2. 1 คอกพกโคแบบเพงหมาแหงนกลาย และแบบหนาจวซงสามารถจะแบงโคออกเปนสองคอกได 3 การวางแผนผงฟารม โรงเรอน และสงกอสรางในฟารม

เมอจะเรมกจการฟารมโค-กระบอเนอกนอยางจรงจง เจาของฟารมจ าเปนตองจดสรางโรงเรอนและอปกรณทจ าเปน ซงจะมสงกอสรางใดบาง ลกษณะเปนอยางไร และวางไวสวนใดของฟารมนนจะมความแตกตางกนไปในแตละฟารม ทงนขนอยกบปจจยหลายประการ เชน ประเภทของกจการ (การเลยงแมพนธโคกระบอ หรอเลยงโคกระบอขน หรอทงสองอยาง หรอการเลยงโคนม) ขนาดของกจการและสภาพภมประเทศ เปนตน การสรางโรงเรอนและการวางแผนผงฟารมทด จะท าใหสะดวกและรวดเรวในการปฏบต งาน ประหยดแรงงาน ลดการสญเสยตาง ๆ ตลอดจนปลอดภยทงคนและสตว การกอสรางโรงเรอนโดยไมไดวางแผนใหถกตองตามหลกการตงแตเรมกจการจะเปนผลเสยตอเนองตลอดไป ดงนนกอนทจะลงมอกอสราง เจาของฟารมควรจะด าเนนการตอไปน 1. ศกษาจากต าราหรอเอกสารตาง ๆ 2. ปรกษาผมประสบการณ 3. ดงานตามฟารมตาง ๆ และถามเจาของฟารมวาสงกอสรางทมอยนนมขอดและขอเสยอยางไรบาง ถาจะสรางฟารมใหมจะปรบปรงจากของเกาอยางไรบาง มปรากฏบอยครงวาผเลยงโคในประเทศไทยลอกเลยนแบบโรงเรอนและสงกอสรางของตางประเทศมาใชโดยไมไดดดแปลงใหเหมาะสมเสยกอน ท าใหเกดปญหาในการใชงาน ทงนเพราะขนาดและอปนสยของโคกระบอในประเทศไทยกบตางประเทศนนแตกตางกน เชน ขนาดความกวางของซองในคอกบงคบสตวในตางประเทศกวางประมาณ 70 เซนตเมตร หรอกวานน ถาใชกบโคพนเมองไทยซงตวเลกจะท าใหโคสามารถเลยวหวกลบได อกทงโคไทยและโคลกผสมบราหมนสามารถเตะไดเกง และกระโดดไดสงกวาโคตระกลเมองหนาว ดงนนในการสรางโรงเรอน


House for Ruminants

13


ตางๆ จงตองค านงถงสงเหลานดวย โรงเรอนและสงกอสรางในฟารมโคกระบอเนอขนาดใหญทเลยงทงแมพนธและโคกระบอขน มดงน 1. คอกพกโคกระบอกอนน าเขาฟารม 2. คอกพกแมพนธ 3. คอกลกโคกระบอหยานม 4. คอกโคกระบอขน 5. คอกพอพนธ 6. คอกแสดงโคกระบอลกษณะด 7. คอกโคกระบอเตรยมขยาย 8. คอกโคกระบอนอกแผนผสมพนธ 9. คอกบงคบสตว และอปกรณตาง ๆ 10. โรงเกบอาหาร และโรงผสมอาหารสตว 11. รงแปลงหญา 12. อน ๆ เชน ส านกงาน บานพก โรงเกบรถ และเครองจกรกล ถนน รมเงา หลมหญาหมก และบอน ายาหนาฟารม เปนตน แตถาเปนฟารมขนาดเลกหรอเปนฟารมทเลยงเฉพาะอยาง (แมพนธหรอโคกระบอขน) กไมจ าเปนตองมครบทกอยางทกลาวมาขางตน 4 หลกการในการวางแผนผงฟารม

การตดสนใจวาจะวางโรงเรอน หรอสงกอสรางในสวนใดของฟารม ควรค านงถงเรองตอไปน ทศทางลม ทศทางแสงแดด การระบายน า การปองกนโรค การปองกนขโมย แหลงน า ความสะดวกในการปฏบตงาน และการขายกจการในอนาคต หลกการทใชประกอบการพจารณาวางแผนผงฟารมมดงน

1. ตดถนนในฟารมใหเปนระเบยบ และใหสามารถใชงานไดทกฤดกาล พนถนนควรกวาง 4 เมตร และมไหลทางออกไปขางละ 2 เมตร

2. ประตเขาฟารมทเปดใชประจ าควรมเพยงประตเดยว และอยในต าแหนงทสามารถมองเหนไดจากส านกงาน ซงจะท าใหสามารถควบคมการเขาออกของบคคลภายนอกได ทงนเพอลดปญหาเรองโรคระบาดและปญหาเรองขโมย

3. บานพกและส านกงานควรอยในต าแหนงเหนอลมจากคอกสตวและโรงอาหารสตว อกทงควรอยหางกนอยางนอย 150 เมตร ทงนเพอไมใหกลนและฝนละอองมารบกวน

4. คอกสตวและโรงเรอนตางๆ ควรอยในต าแหนงทสงเพอไมใหเกดปญหาน าทวมขง ปองกนคอกแฉะในฤดฝน และเปนการสะดวกถาจะใชวธลางพนคอกใหมลโคกระบอไหลลงมาแปลงหญา

5. คอกพกโคกระบอกอนเขาฟารมควรจดไวใกลรวฟารม ณ จดใดจดหนง ซงควรจะมประตฟารมอกแหงหนงซงเปดเปนครงคราว และอยหางจากคอกสตวอน ๆ มากทสดเทาทจะท าได

6. คอกสตวทตองการดแลอยางใกลชด เชน คอกพกแมพนธ คอกโคกระบอขน คอกแสดงโคกระบอลกษณะดและคอกโคกระบอเตรยมขาย ควรอยไมไกลจากสายตาของเจาของหรอส านกงานมากนก

7. คอกลกโคกระบอหยานมควรอยหางจากคอกแมพนธ ขนาดทไมไดยนเสยงรองเรยกถงกนคออยางนอย 600 เมตร มฉะนนแลวการหยานมลกโคกระบอจะไมสามารถท าส าเรจได


House for Ruminants

14


8. คอกโคกระบอนอกแผนผสมพนธ ควรจะอยหางจากคอกแมพนธปกต ทงนเพอไมไดเกดพลดหลงมาปะปนกน

ภาพท 2.2 โรงเรอนโคนมสาว บรษทเชยงใหมเฟรชมลค จ.ล าพน เปนจวสองชน

ภาพท 2.3 โรงเรอนกระบอทมลาหฟารม จ.ระยอง เปนเพงหมาแหงน

ภาพท 2. 4 โรงเรอนโคเนอทไทยเสรฟารม จ. ก าแพงเพชร เปนเพงหมาแหงนกลาย

9. คอกบงคบสตว ควรจะอยใกลฝงสตวทจ าเปนจะตองปฏบตงานตางๆ บอยครง ซงไดแก ฝงแมพนธและโคกระบอขน

10. รวรอบฟารมควรเปนรวลวดหนาม 4 – 5 เสน สวนรวแบงแปลงหญาภายในฟารมควรใชรวไฟฟาเพอเปนการประหยด


House for Ruminants

15


11. หลมหญาหมกควรจะอยไมไกลจากฝงโคกระบอหรอคอกโคกระบอทจะใชประโยชน 12. แปลงหญาทอยใกลคอกสตวควรปลกหญาชนดเกยวหรอตดสด สวนแปลงหญาทอยไกล

ออกไป ควรปลกหญาชนดทใหสตวลงไปเลม 13. หากมแหลงน าชลประทาน ควรจะสรางคลองสงน าหรอทอสงน าเลยบแนวถนน และค านงถง

ความฉลาดเอยงของพนทตามความเหมาะสม 14. การสรางอาคารตางๆ แตละหลงควรจะมชองวางหางกนพอสมควรเพอใหมการถายเทอากาศ

ทด 15. ในการวางแผนสรางโรงเรอนตางๆ ควรจะเหลอพนทไวส าหรบการขายกจการในอนาคตดวย 16. เมอวางแผนในกระดาษเรยบรอยแลว ควรขอความคดเหนจากผเกยวของและผม

ประสบการณ เมอไดขอสรปทดทสดแลวจงจะลงมอกอสราง รายละเอยดของโรงเรอนและสงกอสรางในฟารม ในทนจะขออธบายรายละเอยดเฉพาะคอกพกแมพนธ คอกโคกระบอขนและคอกปฏบตการเทานน เพราะเปนสงจ าเปนทผประกอบกจการฟารมโคกระบอควรจะมไว คอกพกแมพนธ

ตามหลกการทปฏบตกนในตางประเทศ จะปลอยฝงแมพนธโคกระบอใหอยในแปลงหญาทงวนทงคน เพอใหโคกระบอเลมหญานานๆ และในเวลาทอากาศทไมรอนนก ในแปลงหญาจะมตนไมใหญหรอเพงหลงคาเพอเปนรมเงา มน าและเกลอแรไวใหโคกระบออยางสมบรณ ในตางประเทศจงมกจะไมมคอกพกแมพนธ แตในประเทศไทย จะปลอยใหโคกระบออยในแปลงหญาหรอทงหญาธรรมชาตเฉพาะตอนกลางวน สวนในตอนกลางคนจะขงโคกระบอไวในคอกทงนเนองจากปญหาเรองการลกขโมย หลกการทวไป การสรางคอกแมพนธโคกระบอสามารถออกแบบไดตางๆ กน แตขอมลและหลกการจากประสบการณทนาจะเหมาะสมส าหรบประเทศไทยมดงน

1. ตงอยในทสง หากเปนทเนนเลกนอยยงด 2. โดยปกตโคกระบอชอบอยในทโลง แตควรมหลงคาอยสวนหนงของคอกเพอใหโคไวหลบแดด

หลบฝน 3. พนทหลงคาในคอกพกแมพนธขนอยกบขนาดและจ านวนโคกระบอทจะพกอยในคอกนน

อาศยหลกงาย ๆ คอ เอาความกวางของสวนทองโคคณดวยความยาวของล าตว แลวคณดวย 2 เปนพนทในสวนทเปนหลงคา (ประมาณ 2 – 3 ตารางเมตรตอแมโคกระบอ 1 ตว)

4. ถาพนคอกเปนคอนกรตทงหมด พนทสวนทเปนทโลงคดเปน 2 เทาของพนทหลงคา แตถาเปนพนดน พนทโลงควรเปน 10 เทาของหลงคา คอนกรตเหมาะส าหรบกรณทตองการประหยดพนทสรางคอก และประหยดวสดในการกนคอก สวนระบบคอกกวางซงไมจ าเปนตองเทคอนกรตนนเหมาะส าหรบกรณทมพนทส าหรบสรางคอกมากพอและสามารถหาวสดกนคอกไดงาย

5. ในกรณทเปนพนคอนกรต ควรเทพนหนา 7 เซนตเมตร โดยไมตองเสรมเหลก แตถาตองการใหรถแทรกเตอรลอยางเขาท างานในคอกได กควรเทพนใหหนา 10 เซนตเมตร และผกเหลกหรอผกไมรวก พนคอนกรตควรปองกนการลนของโคโดยการท าเปนรอง

6. หลงคาควรจะท าดวยกระเบอง สงกะส จากหรอแฝกกได ชายคาควรสงจากพน ประมาณ 2.50 เมตร ถาหลงคาเตยเกนไปในกรณทท าดวยจาก หรอแฝก จะเกดปญหาโค กระบอกนหลงคา และในกรณทท าดวยสงกะสจะเกดปญหาเรองความรอน แตถาสงเกนไปหลงคาจะกนแดดกนฝนไดไมดนก


House for Ruminants

16


7. เสาคอกอาจจะเปนเสาคอนกรต หรอเสาไม หรอเสาเหลก กไดแลวแตความเหมาะสม แตถาเปนเสาไมหรอเสาเหลกควรจะหมโคนเสาดวยคอนกรตเพอปองกนการถกกดกรอนทโคนเสาจากปสสาวะและมลโคกระบอ

8. รางอาหารควรอยตามความยาวของหนาคอก โดยมหลงคายนมาคลมรางอาหารอยางนอย 1.5 เมตร

9. กนรางอาหารสวนหนงไวใสเกลอแร 10. อางน าควรอยนอกคอกใหโคกระบอยนหวออกไปดมน า ถาอางน าอยในคอกจะเกดปญหาโค

กระบอถายมลลงไปในน า ขอบอางควรสงจากพน 60 เซนตเมตร ความจของอางขนอยกบจ านวนโคกระบอ ในกรณทโคกระบอกนหญาสดโคกระบอจะตองการน าดมประมาณรอยละ 5 ของน าหนกตวตอวน แตถากนฟางหรอหญาแหงโคกระบอจะดมน าประมาณรอยละ 10 ของน าหนกตวตอวน ไมควรท าอางน าใหญเกนไป เพอจะเตมน าใหมไดบอยๆ ซงจะแกปญหาเรองน าเนาเสยได ในกรณทมน าประปาหรอน าในถงยกสงอาจจะใชอางน าอตโนมตกได

11. แผงกนคอกแถบรางอาหาร มหลายรปแบบ เลอกตามความเหมาะสม หรอตามเงนทนทม 12. การกนคอกอาจจะใชไมเนอแขง ไมไผ หรอทอน า ทงนขนอยกบเงนทน ควรกนเปน 4 แนว

ไมทใชกนคอกควรจะอยดานในของเสา การผกไมตดกบเสาอาจใชยางจกรยาน หรอยางจกรยานยนตเกา ซงประหยดและคงทนดมาก

13. ความยาวของคอกสมพนธกบความยาวของรางอาหาร ความยาวของรางอาหารควรใหพอเพยงส าหรบโคกระบอทกตวยนกนอาหารพรอม ๆ กน แมโคกระบอ 1 ตว ตองการความยางของรางอาหารประมาณ 65 เซนตเมตร อยางไรกตาม คอกพกโคแตละคอกควรยาวไมเกน 50 เมตร ทงนเพอความสะดวกในการขนยายมลโคกระบอออกจากคอกและการจดการอน ๆ

14. ประตคอก ควรวางไวในททเหมาะสมและความกวางอยางนอย 2 เมตร 15. ถาเปนฟารมขนาดใหญ ควรจะวางแผนใหเครองทนแรง เชน รถไถตดใบมดดานหนาเขา

ท างานได 16. การปลกตนไมไวในคอกเพอใหเกดรมเงาไมสามารถท าได เพราะมลโคกระบอเขมขนมากจน

ท าใหตนไมตาย ดงนนตองปลกตนไมไวนอกคอกโดยใหหางจากคอกอยางนอย 2 เมตร โรงเรอนและกรงส าหรบเลยงลกโคนม

เนองจากลกโคทคลอดใหมและอายนอยกวา 1 เดอนยงออนแอตอโรคและสงแวดลอมตาง ๆเพราะลกโคยงไมสามารถสรางภมคมกนไดโดยสมบรณ ดงนนจงควรเลยงลกโคอยในโรงเรอนทกนแดดและฝนได หรอ กนลมโกรกในฤดหนาว ภายในโรงเรอนแบงเปนคอกเลยงลกโคแยกเปนกลมตามอาย หรอ กรงทขงเดยวลกโคตองมพนกรงทแหงซงแบงออกเปน 2 ชนดไดแก

1. กรงเลยงลกโคขงเดยวแบบยกพน (Slatted individual pen) มกนยมใชเลยงตงแตแรกคลอดจนถงหยานม หรอ ใชเลยงลกโคจนถงอายประมาณ 1 เดอนจงยายมาเลยงในคอกขงรวมทมวสดรองพนหรอบนพนซเมนต เนองจากลกโคทอายนอยกวา 1 เดอนมโอกาสตดโรคตาง ๆ ไดงายกวา แตกรงยกพนมการลงทนสงกวากรงทวางบนพนธรรมดา (ภาพท 2.6)

2. กรงเลยงลกโคแบบวางบนพน (Individual pen) เกษตรกรทวไปนยมใชมากเพราะตนทนต าโดยแนะน าใหใชวสดรองพนกรงใหหนาอยางนอยประมาณ 15 เซนตเมตรเพอตองการใหพนคอกแหง


House for Ruminants

17


โดยวสดรองพนทเหมาะสมไดแก แกลบ ขเลอย และ ทรายเปนตน และควรใสปนขาวบนพนกรงเปนระยะ ๆ เพอฆาเชอโรคกจะท าใหพนกรง หรอ คอกคอนขางแหง ไมมกลนแอมโมเนย (ภาพท 2.5)

ภาพท 2.5 คอกลกโคนมทฟารมมหาวทยาลย Ghent, Belgium และคอกโคเนอทฟารมไทยเสร ก าแพงเพชร ลกโคแรกคลอดควรเลยงอยบนพนทสะอาด โดยมวสดรองพนทแหง และ ใหกนนมน าเหลองโดยเรว ภายใน 6 ชวโมงไดยงด (แตไมเกน 24 ชวโมง )

ภาพท 2.6 ลกโคทเลยงในกรงขงเดยวยกพนและคอกอนบาลรวม ลกโคแรกคลอดน ามาเลยงในกรงขงเดยวยกพนจนถงหยานม หรอ เลยงประมาณ 1 เดอนจงยายมาเลยงในคอกขงรวมปพนดวยแกลบ

ภาพท 2.7 ลกโคเลยงอยในคอกขงรวมบนพนแกลบ และลกกระบอนมขงคอกรวมฟารมมลาห


House for Ruminants

18


การเลยงลกโคในฟารมขนาดใหญทมลกโคคลอดปละ ไมต ากวา 1,500 ตวเลยงขงเดยวในกรงประมาณ 2 สปดาห หลงจากนนจงยายมาเลยงในคอกขงรวมทปพนดวยแกลบเพอใหคอกแหง คอกโคกระบอขน

หลกการและรปแบบเชนเดยวกบคอกพกแมพนธ แตจะตองมการกนแบงคอกยอยแตละคอก คอกจะใหญหรอเลกขนอยกบจ านวนโคกระบอทจะน าเขาขนในแตละชด ถาเขาขนชดละ 6 ตวกกนทก ๆ ชวงเสา ถาเขาขนชดละ 18 ตว กกนทก 3 ชวงเสา เปนตน

1. คอกปฏบตการ หรอคอกคด (corral) ฟารมขนาดใหญจ าเปนอยางยงทจะตองมคอกปฏบตการ หรอเรยกงายๆ วาคอกคด ทงนเพอความสะดวก ประหยดเวลา และลดการบอกช าของสตวในการปฏบตงานตางๆ เชน การฉดวคซน การตเบอร การตอน การคดแยก การผสมเทยม และการขนยายสตวขนรถ เปนตน ลกษณะและสวนประกอบของคอกปฏบตการ คอกปฏบตการจะมลกษณะขนาด และสวนประกอบแตกตางกนไปในแตละฟารม ทงนขนอยกบจ านวนสตว สถานทกอสราง และจดประสงคในการใชงาน แตอยางนอยตองประกอบดวย คอกรวมสตว ปากแตร ซองเรยงเดยว ซองบงคบพรอมประตหนบคอ ประตคดแยกโคกระบอ เครองชงน าหนก และทางโคกระบอขนรถ ซงมรายละเอยดดงน

1. คอกรวมสตว (Holding Pen) เปนคอกทมขนาดใหญพอส าหรบกระบอทงฝงเขามาอยรวมกนกอนทจะปฏบตงานตาง ๆ ขนาดของคอกขนอยกบฝงโคกระบอ โดยปกตจะใชพนท 1 – 2 ตารางเมตรตอโคกระบอ 1 ตว คอกรวมสตวกนดวยไมหรอเหลกทอน า กนตามแนวนอน 4 – 5 แนว ใหแนวบนสดสงจากพนไมต ากวา 150 เซนตเมตร ขอควรค านงอยางหนงคอตองออกแบบใหสามารถตอนโคกระบอเขาปากแตรโดยไมยากนก โดยธรรมชาตของโคกระบอเมอถกตอนจะวงเอาหวไปซกรวมกนทมมคอก และยากทจะไลออกจากมมได ดงนน คอกรวมโคควรจะท าใหเปนรปโคง เพอหลกเลยงการเกดมมคอก ยกเวนเฉพาะจดทตองการใหโคเขาไป คอ ทางเขาปากแตร บางครงอาจจะเกดปญหาโคกระบอด ดงนนในคอกรวมสตวจงควรจะม “เสาปลอดภย” เปนเสาใหญกระจายอยในคอกรวมสตว เพอใหผปฏบตงานใชเปนทก าบง

2. ปากแตร (Funnel Pen หรอ Crowding Pen) เปนคอกทแบงโคกระบอจากคอกรวมสตว เพอเตรยมเขาซองเรยงเดยว ประตของปากแตรควรจะท าเปนประตแกวง (Swing gate) เพอชวยกวาดตอนโคจากปากแตรเขาซอง ถาเปนไปไดในสวนของปากแตรน (รวมทงประตแกวงดวย) ควรกนทบเพอใหมชองทโคมองเหนทางออกไดทางเดยวคอ “ซองเรยงเดยว” ดงนน โคจะเดนเขาซองเรยงเดยวอยางงายดาย

3. ซองเรยงเดยว (Single File Chute) ความกวางของซองขนอยกบขนาดของสตว ถาใชกบโคกระบอน าหนกไมเกน 450 กโลกรม ควรท าซองกวางเพยง 60 เซนตเมตร ถาหากซองกวางมากเกนไปโคกระบอขนาดเลกจะสามารถเลยวหวกลบไดซงจะท าใหเสยเวลาในการปฏบตงานมาก เพราะตองไลโคกระบอในซองทงหมดออกไปยงปากแตรใหม แตถาโคกระบอมขนาดใหญกวานควรขยายความกวางของซองเปน 65 – 75 เซนตเมตร ถาจะใหซองนใชไดทงโคขนาดเลกและโคขนาดใหญควรท าซองทมสวนฐานแคบและสวนบนกวาง ถาเปนไปไดสวนของซองควรกนทบดวยเหตผลเดยวกบเรองปากแตร และลกษณะของซองควรจะเปนรปโคง รศม 5 – 8 เมตร การท าซองโคงนเพอไมใหโคกระบอมองเหนโคกระบอตวอนก าลงปฏบตงานบางอยางอยในซองบงคบโค จนกระทงเหลออก 2 – 3 เมตรกอนถงซองบงคบ และเหตผลอกประการหนงคอ โดยธรรมชาตของโคกระบอจะชอบเดนทางโคงมากกวางเดนตรง ซองเรยงเดยวควรม


House for Ruminants

19


ประตเลอนเพอปองกนโคถอยหลง ควรมซองละ 2 – 3 จด เชน สวนตดกบปากแตร สวนกลางของความยาวซอง และสวนทตดกบซองบงคบ ถาไมท าเปนประตเลอนอาจจะท าเปนชองเอาไมสอดกนแทนกพอใชได ขางซองเรยงเดยวดานเดยวกบเบอรโคกระบอ ควรมทางเดนยกพน (Cat Walk) เพอใหผปฏบตงานยนปฏบตงานไดสะดวก เสาของซองควรเปนเสาทแขงแรงและควรโยงหวเสาถงกน เพอใหซองแขงแรงยงขน และเปนการปองกนโคกระบอเอาขาหนาคลอมบนโคกระบอตวหนา แลวลมเอาหลงลงในซองซงจะยงยากในการแกไขอยางมาก ความยาวของซองไมควรนอยกวา 8 เมตร แตถายาวเกนไปกไมดนก เพราะถาโคกระบอยนรออยในซองเกน 15 นาท โคกระบอบางตวจะเรมนอน การกนซองสวนลางสดควรเวนชองใหหางจากพนเลกนอย เพอใหน าไหลผานได แตอยาใหชองกวางเกนไป เพราะอาจจะเกดกรณโคกระบอนอนแหยขาออกไปทางชองนและเมอโคกระบอลกขนกเปนเหตใหขาหกได โดยสรป ซองทดคอซองรปตวว กนทบและโคง แตซองลกษณะนคอนขางจะยงยากและสนเปลองในการกอสราง ดงนน การดดแปลงใหเหมาะสมจงขนอยกบวจารณญาณของเจาฟารมเปนส าคญ

4. ประตหนบคอ (Head gate) อยตอนปลายสดของซอง ใชส าหรบปดกนไมใหโคกระบอผานออกจากซองและใชหนบคอบงคบใหโคกระบออยกบทเพอการปฏบตงานตางๆ เชน เจาะเลอด สนสะพาย ตดเขา ฉดยา และผสมเทยม เปนตน แบบและรายละเอยดของประตหนบคอนนมตางๆ กน อาจเปนแบบส าเรจรปทน ามาตหนาซองไดเลย และลอคตดอตโนมตสะดวกในการปฏบตงาน แตถาจะท าอยางงายๆ โดยใชไมหรอทอน า 2 ทอน ส าหรบหนบกพอใชได

ซองสวนปลาย คอจดทอยใกลประตหนบคอ ควรท าใหพเศษกวาปกต คอ ควรท าใหแขงแรงเปนพเศษ สวนหลงของชองทบนควรท าประตเลก ๆ ส าหรบผปฏบตงานเดนเขาไปในซองหลงตวโคทถกหนบคออย เพอปฏบตการผสมเทยมหรอตรวจทอง เปนตน สวนทายของซองนควรท าชองไวสอดไมกนโคกระบอ เพอกนขาหลงของโคกระบอเตะขณะทผปฏบตงานอยทบนทายของโคกระบอ ถาจะใหดควรใชซองบงคบ (Squeeze chute) แทนทงประตหนบคอและซองสวนปลายจะท าใหสะดวกในการปฏบตงานยงขน เพราะซองบงคบสามารถปรบขนาดบงคบโคกระบอไมใหดนได

5. ประตสามเหลยม อยปลายของซองถดจากประตหนบคอเลกนอย ใชส าหรบแยกโคตามตองการ

6. เครองชง อยถดจากประตสามเหลยมหรอเชอมตอสวนหนงสวนใดของซองตามเหมาะสม เครองชงนเปนเครองขนาดใหญ ชงน าหนกสงสดไดถง 1,000 กโลกรมหรอกวานน และมคอกลอมอยางแขงแรง

7. ทางขนรถ (Loading chute) สรางไวจดใดจดหนงของคอกปฏบตการทใกลกบถนนโดยท าเปนซองตอนปลายซองยกพนขนสง เพอใหโคขนรถไดสะดวก ถาเปนไปไดทางขนรถนควรท าใหปรบระดบไดความสงของรถบรรทก สถานทจะสรางตอกปฏบตการควรเปนทเนนเลกนอย เพอไมใหมน าขงในฤดฝน และควรตงอยในททสะดวกในการตองโคทกฝงเขามาได


House for Ruminants

20


ภาพท 2. 8 ลกษณะของคอกปฏบตการโค

คอกรดนมส าหรบโคนม ในกรณเลยงโคนมจะมคอกตางๆ เหมอนกบการเลยงโคกระบอ แตจะเพมขนมาอกคอคอกรดนม 1. ลกษณะอาคาร ควรสงอยางนอย 3-4 เมตร โปรงหลงคาเปนจว 2 ชน แนวอาคาร อยในทศ

ตะวนตก ตะวนออกเทานน 2. การระบายของเสยจากโรงเรอน ตองออกแบบใหด โดยแยกเปน 2 สวน ของเสยทเปนของแขง

เชน มล ควรขจดแยกโดยใชแรงงานคนหรอเครองจกร เชน แทรกเตอรดน กวาดออกจากโรงเรอนวนละ 1-2 ครง ตรงทายอาคารตองมบรเวณรวบรวมมล และตองตกขนรถขนออกไปตากแดดทนท เพอลดมลภาวะจากแมลงวน ไมควรปลอยสะสมไวทายคอก สวนทเปนของเหลว ควรจดสรางรองระบายน าชองเปดมความกวาง 20 ซม. ลก 15-20 ซม. ยาวตามแนวโรงเรอน อาจใชรวมกนกบรองระบายน าฝนจากชายคาได และเมอถงทายโรงเรอนตองมรองระบายน าแบบเปด เพอระบายสวนของเหลวไปรวมในบอเกรอะและบอพกน าเสยตอไป

3.พน พนโรงเรอนโครดนมบรเวณทางเดนโคควรเปนพนซเมนตกวางอยางนอย 2.5-3 เมตร หรอหากสามารถออกแบบใหเปนพนตะแกรง (พนทระบายมลและน าลงดานลางได) บางสวนไดยงเปนการด พนซเมนตโรงเรอนควรชกรองเปนกางปลาหรอรองยาว ลกขนาด 1-2 ซม. เขาหารองระบายน าเสยทมรอบอาคารโดยตลอด ไมควรชกรองตามแนวยาวของโรงเรอน เพราะจะท าใหพนทโรงเรอนชนแฉะตลอดเวลา และเปนการแพรกระจายโรคไปทวโรงเรอนอยางงายดาย

4. รางอาหารและถนนจายอาหาร ผเลยงตองลงทนในสวนนอยางจรงจง โดยสราง เปนพนคอนกรต เพอเปนการประหยดมกจะออกแบบใหเปนโรงเรอนโคนมคขนานมหลงคาปกคลม มโคนมอยสองดาน และมรางอาหารอย 2 ขาง ถนนจายอาหารอยตรงกลาง ทงนควรใหผวถนนอยระดบเดยวกบรางอาหารหรออาจอยสงกวารางอาหารเลกนอย โดยเอยงลาดเทจากถนนเขาหารางอาหาร สวนต าแหนงรางอาหาร อาจท าเปนรองลกไมมากนกประมาณ 10-15 ซม. กวาง 20-30 เซนตเมตร ยาวตามแนวโรงเรอน พรอมกอผนงเพอกนโค ขนมาหนงดานสงจากขอบบนของรางอาหาร 20-30 ซม. หรอสงจากเทาโคทยนขนมา 50 ซม. พรอมราวเหลกกนโค

5. ทนอนโค หากผเลยงสามารถจดสรางทจายอาหาร และทพกผอนโคแยกจากกนได จะเปนการดทสด เพราะบรเวณรางอาหารจะเปนจดทมความชนแฉะมากทสด เนองจากพฤตกรรมโคเมอกนอาหาร จะมการปสสาวะและถายมลออกมา และจะเปนพฤตกรรมเลยนแบบกนเปนสวนใหญ ดงนนบรเวณ พน


House for Ruminants

21


ซเมนตตามแนวรางอาหารจงชนแฉะทสด หากบรเวณทนอนโคอยหางกบรางอาหารปญหาเหลานจะลดนอยลง ท าใหลดสาเหตของการเกดโรคเตานมอกเสบ มดลกอกเสบ กบ-ขาอกเสบ แบบชดรดนม ขอค านงคอ

1.จะตองชวยเพมประสทธภาพของการใชแรงงานและลดเวลาในการรด 2.ใหความสะดวกสบายแกผปฏบตงาน สามารถควบคมความสะอาด 3. ชวยเพมประสทธภาพการจดการ 4. ใชทนในการเรมตดตง และคาการบ ารงรกษาทถกทสด

แบบชดรด (types of milking parlors) ทมทงหมด 5 แบบ คอ 1. แบบยนรดในซอง (STANCHION BARN) 2. แบบซองรดเปดขาง (SIDE OPENING PARLORS) 3. แบบแถวรดกางปลา (HERRINGBONE PARLORS) 4. แบบแถวรดเหลยม (POLYGON PARLORS) 5. แบบรดหมนวงกลม (ROTARY PARLORS)

ขนาดกจการอยระหวางโครดนม 5-50 ตว ควรพจารณาแบบยนรดในซอง ซงมทงแบบรดใสถง ส าหรบจ านวนโคนอย และแบบรดระบบทอสงนมซงจะสะดวกกวาใชถงรด

กจการทมขนาดโตขนมโครดนม 50-100 ตว ควรพจารณาแบบยนรดในซองกบแถวรดกางปลา (ใชระบบทอสงนม) ซงเหมาะสมกวาการใชแบบแถวรดเปดขาง

กจการทมขนาดโตขนมโครดนม 100-200 ตว หรอมากกวา ควรพจารณาควบคกบคาแรงงาน และประสทธภาพการใชแรงงาน ถาอยในแหลงทไมแพงและควบคมคนไดด การใชแบบยนรดในซองกใชไดด แตหากคาแรงงานและมปญหาแรงงาน ควรพจารณาแบบแถวรดกางปลาหรอแบบแถวรดเหลยมหรอแบบรดหมนวงกลม

ส าหรบกจการทมขนาดโตกวาน กเพยงแตขยายขนาดของชดรด ใหรดไดครงละมากขน หรอขยายหลมรดใหมากขน เทานน แบบยนรดในซองรด

เปนแบบทงายทสดในขบวนการรด รองจากการรดดวยมอ โดยมลกษณะแบบใหโคมายนรอเรยงขางเขารด เหมาะกบการเลยงแบบยนโรง ซงเกษตรกรบานเรากนยมวธนอาจเปนเพราะสวนใหญเปนเกษตรกรรายยอยเลยงโคไมเกน 100 ตว โดยมอปกรณคอ 1. ทอสญญากาศ พรอมกอกปดเปด 2. ถงรองรบนมพรอม 3. ชดควบคมจงหวะรด พรอม เกยวดความดน 4. หวรด 4 ชด (1 ชด ม 4 หวรด) 5. ถงเยนรวมนมดบ หรออาจเปนทอสงนมดบไปยงถงเยนรวมนม 6. มอเตอร

ชดรดดงกลาว 1 ชด จะควบคมการรดโคไดคราวละ 4 ตว พรอมกน ดงนนแบบโรงเรอนจงตองมซองยนเรยงเดยว 8 ซอง ตดตอกนหรอท าเปน 2 แถวๆ ละ 4 ซอง


House for Ruminants

22


ภาพท 2.9 คอกรดนมของเกษตรกร ดวงเดนฟารม ท อ.ศรนคร จ. สโขทย


House for Ruminants

23


ภาพท 2.10 แสดงแบบชดรดน านม โรงเรอนส าหรบแพะ-แกะ ขอควรพจารณาของการสรางโรงเรอนส าหรบแพะ-แกะ

1. ท าเลทตงควรเปนสถานททดอน การระบายน าด น าไมทวมขง อากาศถายเทไดสะดวก 2. ควรเลอกวสดทหาไดงายในทองถน แขงแรงทนทาน และราคาถก 3. ปกตแกะจะอยพนธรรมดา แตถายกพนใหอยกด


House for Ruminants

24


4. โรงเรอนควรตงอยในทศทางขวางตะวน โดยเฉพาะโรงเรอนแบบยกพนเพอใหแสงแดดสงเขาใตถนโรงเรอนไดมากพนคอกจะแหง ไมคอยมกลน

5. ขนาดของโรงเรอนขนอยกบจ านวนแกะทเลยง โดยถอหลกใหแพะ-แกะอยไดอยางสะดวกสบายโดยทวไปแพะ-แกะ 1 ตว ตอพนท 1.5 – 2 ตารางเมตร

6. ถาเปนไปได ภายในโรงเรอนควรแบงเปนสวนๆ ส าหรบแพะ-แกะแตละระยะ 7. ผนงคอกแพะควรสรางใหโปรง เพอใหอากาศถายเทไดด ผนงคอกควรความสงไมต ากวา 1.5

เมตร ทงนเพอปองกนไมใหแพะ กระโดดหรอปนขามออกไปได 8. หลงคาโรงเรอน แบบใดกไดขนอยกบเงนทนของผเลยงแบบทระบายอากาสดทสด คอหลงคาแบบ

หนาจวสองชน แตคากอสรางสง 9. รวคอกแพะ เกษตรกรบางรายเลยงแพะไวในโรงเรอนและมบรเวณส าหรบใหแพะเดนรอบ

โรงเรอน บรเวณเหลานจะท ารวลอมรอบปองกนไมใหแพะออกไปภายนอกได รวทลอมรอบโรงเรอนแพะไมควรใชลวดหนามเปนวสด เพราะแพะเปนสตวซกซน อาจไดรบอนตรายจากลวดหนามได รวควรจะสรางดวยไมไผหรอลวดตาขาย ทกระยะ 3-4 เมตร จะมเสาปกเพอยดใหรวแขงแรง หากจะสรางรวใหประหยดอาจใชกระถนปลกเปนแนวรวปนกบใชไมไผกจะท าใหรวไมไผคงทน และใชงานไดนาน โดยระยะแรกสรางรวไมไผแลวปลกกระถนเปนแนวขางรวไผ เมอกระถนโตขนกจะเปนรวทดแทนตอไป

แบบของโรงเรอนแพะ-แกะทส าคญมอย 2 ลกษณะดงน 1. โรงเรอนแบบไมยกพน

โรงเรอนเลยงแพะ-แกะสวนใหญจะเปนแบบน ซงมขอดคอคากอสรางหรอตนทนต าท าไดงายแตมขอเสยคอการระบายถายเทอากาศไมคอยด ถาท าความสะอาดพนคอกไมทวถงคอกจะชนแฉะ กลนเหมนเกดแกสแอมโมเนยท าใหสขภาพแพะ-แกะไมด ดงนนถาพนคอกเปนดนจะตองมการท าความสะอาดพนคอกบอยๆ ถาสามารถเทพนคอนกรตไดจะท าความสะอาดพนคอกไดสะดวกขน โรงเรอนพนคอนกรตบางแหง ใชไมระแนงตเปนแผงสงประมาณ 15 เซนตเมตรใหแกะรองนอน โดยท าความสะอาดพนคอกทกๆ สปดาห

2. โรงเรอนแบบยกพน โรงเรอนแบบนเปนโรงเรอนทยกพนคอกสงจากพนดนประมาณ 1–1.5 เมตร ใหผเลยงสามารถท า

ความสะอาดพนทคอกไดอยางสะดวก มทางเดนส าหรบแพะขนลงไมควรมความสงลาดสงกวา 45 องศา เพราะหากสงมากแพะจะไมคอยขนลง พนคอกนยมปดวยไมไผไมกลม (ไมยคาขนาดเลก) หรอไมระแนงขนาด 1x1.5 นว การตไมจะตเวนชองวาไวใหมลแกะทถายออกมารวงหลนไปขางลาง ระยะหางของไมโดยทวไปประมาณ 1–2 ซม.ไมควรเวนชองวางมากเกนไป เพราะขาของลกแกะอาจตกลงไปในรอง ซงอาจท าใหลกแกะขาเจบ หรอขาหกได ในกรณทผเลยงแกะมทนมากอาจปพนคอกดวย “พนแสลทส าเรจรป” เชนเดยวกบพนแสลทของคอกสกร ซงจะท าใหสะดวกยงขน พนใตโรงเรอนควรมการเทพนปนลาดเอยง 30 องศาเพอชวยใหเกบกวาดมลไดงาย โรงเรอนแบบยกพนมขอดในการระบายอากาศภายในโรงเรอน การระบายถายเทของเสย คอกไมชนแฉะ และลดปญหาเรองโรคพยาธ แตโรงเรอนแบบนจะเสยคาใชจายสงกวาแบบแรก


House for Ruminants

25


ภาพท 2.11 โรงเรอนแพะ-แกะ

ภาพท 2.12 ลกษณะพนคอกแพะ-แกะทเปนพนไม และพนแสลท

เอกสารอางอง บญเสรม ชวอสระกล. 2547. การผลตและผลผลตจากแกะ. ภาควชาสตวศาสตร คณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม เชยงใหม 137 หนา ปราโมทย แพงค า. 2547. การผลตแพะ-แกะ เอกสารประกอบการสอน สาขาวชาเทคโนโลยการผลตสตว

ส านกวชาเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร นครราชสมา 140 หนา ยอดชาย ทองไทยนนท. 2547. การเลยงโคเนอ. กลมงานวจยและพฒนาโคเนอ. กองบ ารงพนธสตว กรม

ปศสตว 252 หนา สมชาย จนทรผองแสง. 2541. การเลยงโคนม. ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

กรงเทพมหานครฯ 309. หนา อสค. (องคการสงเสรมกจการโคนมแหงประเทศไทย). 2552. คมอการเลยงโคนม. ศนยถายทอด

เทคโนโลย ส านกเทคโนโลยการเลยงโคนม. อสค. 166 หนา

2 โรงเรือนส าหรับสัตว์เคี้ยวเอื้อง...

Documents