Parlamenti dëshiron që për së dytiherë brenda një kohe të shkurtër të bëjzbritjen e pensionit të shtyllës së dytë.Me rishikimin e parë të Ligjit për për-

kujdesje profesionale në vitin 2003është zbritur koeficienti transformuesnga 7.2 në 6.8. Në sesionin e dimrit,përfaqësuesit borgjez në të dy dhomat

e parlamentit (këshilli nacional dhekëshilli i kantoneve) kanë vendosurzbritjen e sërishme të koeficientittransformues në 6,4% deri në vitin2015. Kjo d.m.th. për kapital prej100 000 frangave do të ndahet vetëmpension vjetor prej 6400 në vit nëvend të 7000 sa është sot. Pra, 10% mëpak.

Sigurimi i pensioneve në vend të spekulimeveShumë ndërmarrje dhe shoqata të si-gurimeve kanë bërë spekulime dhe in-vestime të rrezikshme dhe kanë hum-bur para. Tash për gabimet e tyreduhet të paguajnë njerëzit me pen-sione të ulëta. Përveç saj: Para dy vi-tesh janë zbritur pensionet për shkaktë parashikimit se njerëzit jetojnë mëgjatë dhe tërheqin pensionin. Tash ataduan të bëjnë sërish zbritje të shumëssë pensionit. Në vend të sigurimit tëpensioneve, Këshilli federal, pra kreui shtetit, ka marrë rrugë tjetër: Ai u le-jon Arkave të sigurimit të pensionevetë rregullores së dytë të investimeve qënë të ardhmen të mund të investojnë15 % të pasurisë në letra dhe instru-mente financiare tejet spekulative. Mekëtë financohen edhe fondet e dys-himta financiare, të cilat mund të llo-garisin me kapital të freskët prej me80 miliard shtesë.

Nënshkruani tashKushtetuta e Zvicrës parasheh që pen-sionet të mbulojnë 60 % të të ardhu-rave të mëparshme, që të mundësojnënjë pension në dinjitet. Pasi që Kës-hilli federal gjatë viteve të fundit e kazbritur edhe normën e interesit (ka-matën) prej 4 % në vitin 2002 në 2 %sot, atëherë ky synim apo qëllim ikushtetutës mbetet shkronjë e sh-kruar në letër. «Me zbritjen e koefi-cientit transformues dhe normës sëinteresit qeveria i ka lëshuar pe lobittë ndërmarrjeve të sigurimeve», thotëJacques Grivel, ekspert i Arkave të Pen-sionit nga Lozana. Prej kësaj del se ars-yet e Unia-s për referendum janë tëdrejta. Tash çdo nënshkrim është me

rëndësi, që votuesit të kenë mundësitë korrigjojnë vendimin e gabueshëmtë parlamentit.

Kriza prej A-ZHSqarimet e sindikatës mbi pasojat e krizës ekonomike2 4

Urime Festat e Marsit!

3NdërtimtariVendim i rëndësishëm kundër presionit në pagë

Forumi socialTash kemi nevojë për reforma ekologjike

Unia ka filluar mbledhjen enënshkrimeve në tërë Zvicrën.Materialet e fushatës i gjeni nën:www.unia.ch/rentenklau.

Mbledhja e nënshkrimeve vazh-don deri më 16 prill. Fletët përnënshkrime mund t’i merrninëpër sekretariate të Unia-s oset’i porositni në adresën:Sindikata Unia, Weltpoststrasse20, 3000 Bern 15

Gratë ende fitojnë 20 përqindmë pak se meshkujt për punëtë barazvlershme. Kundër kë-saj gjendje Unia ndërmarrmasa dhe më 10 mars, dy ditëpas ditës ndërkombëtare tëgruas, do të angazhohet përbarazinë në pagë.

Gratë në Zvicër ende fitojnë mesata-risht 20 përqind më pak se meshkujt.Përderisa një mashkull fiton p.sh.4500 franga, femra merr vetëm 3600franga. Kjo d.m.th. rrafsh 10 000 fran-ga në vit më pak pagë. Po të marrimparasysh kohëzgjatjen e procesit tëpunës prej 35 vitesh, atëherë gratë fi-tojnë 350 000 franga më pak.Pagesa më e ulët për gra për punë tëbarazvlershme në Zvicër është e nda-luar me kushtetutën federative dheLigjin për barazi. Në përditshmëri kyndalim shpesh keqpërdoret dhe injo-rohet. Mosmarrja e pagës së merituardo me thënë se gratë të cilat fitojnë mëpak nuk mund të jenë të pavarura në

punë dhe jetë. Unia dëshiron të ndrys-hoj këtë dhe angazhohet së bashkume gratë dhe burrat, të cilët së bash-ku me sindikatën duan të angazho-hen për paga dinjitoze dhe të bara-barta për të gjithë.

Dita e pagës është 10 marsi10 marsi shprehë faktin se sa kohë mëshumë duhet gratë të pu-nojnë për të pasuar nëxhep të njëjtënshumë të pagëssikurse mesh-kujt. Po të ma-rrim parasyshperiudhën koho-re, në të cilëngratë duhet tëpunojnë mëgjatë për të fituarpagën e njëjtë,atëherë dita e pa-gesës së rrogës dotë ishte më 10mars e jo më 31

dhjetor sikurse te meshkujt. Për këtëarsye edhe aksioni ynë mbahet më 10mars.

Sindikata Unia, së bashku me sindi-katat tjera dhe organizatat e ndrysh-me të grave, shpërndan nëpër stacio-ne të trenit dhe qendra tregtare njëçantë apo torbë të kuqe në të cilën

është e shënuar se kjo çantë nukështë e mbushur plot sepse mun-

gon një pjesë e pagës. Mekëtë duam t’ua tërheqimvëmendjen dhe infor-mojmë kalimtarët dheshitëset, se në Zvicër en-de nuk paguhet paga enjëjtë për punë të njëjtëapo të barazvlershme.Më 10 mars Unia së bash-ku me ju angazhohet metë madhe dhe në mënyrëenergjike për paga tëdrejta për të gjithë.

� Corinne Schärer

«Equal Pay Day»: Aksioni i Unia për barazi në pagë

Në ditën e pagës së barabartë angazhim për paga të njëjta Të dielën e kaluar votuesit

zviceranë kanë votuar me59,6% për vazhdimin emarrëveshjes bilaterale,qarkullimit të lirë me BE-nëdhe shtrirjen e kësaj marrë-veshje bilaterale edhe MeRumaninë dhe Bullgarinë.Renzo Ambrosetti, bashkë-kryetar i Unia-s komenton.

Unia është e kënaqur me votiminmbi qarkullimin e lirë. Pohimi iqartë i votuesve për vazhdimin ekontratave bilaterale (të ndërsjellame BE-në) është lajm i mirë. Ështëpranim i marrëdhënieve të qën-drueshme ekonomike me BE-në dhenjëherë edhe kundërshtim i propa-gandës së frikës ndaj të huajve e ni-sur prej qarqeve politike të spektrittë djathtë konservativ. Një Jo do tëkishte pasur pasoja të paparashi-kueshme për një numër të madh tëanëtarëve tanë.Po është vetëm meritë edhe e nevesindikatave, gjegjësisht masavembrojtëse, të cilat i kemi kërkuar dhearritur me këmbëngulje. Vetëm falëpërmirësimit të masave mbrojtësekundër presionit në pagë dhe kon-trollimit të shtuar të ndërmarrjeve,mund të parandalojmë që hapja etregut të punës të bëhet në kurriz tëpunëtorëve. Qeveria e vendit, parla-menti dhe punëdhënësit duhet tashtë bëjnë detyrat e tyre. Kriza e fortëekonomike dhe financiare i shqetë-

son shumë njerëz. Ata brengosen metë drejtë për vendin e tyre të punës,pagën e tyre dhe sigurimet sociale(pensionet). Për këtë arsye, politikadhe punëdhënësit duhet të mbajnëpremtimet e dhëna dhe të përkrahindhe jetësojnë zbatimin konsekuenttë masave mbrojtëse, të mbrojnë ni-velin zviceran të pagave dhe kush-teve të punës dhe të luftojnë me ma-sa efektive krizën. Këshilli federalduhet patjetër t’i jap fund çdo llojdiskutimi për përkeqësimin embrojtjes së pagave me rastin e fur-nizimit publik (Tenderëve qeveri-tarë).

GjithashtuSa më shpejtë të mbyllen vrimat ek-zistuese ligjore dhe në procedura tek-nike, me qëllim që pagat minimale,sidomos në degët e ekspozuara paKPP të mbrohen në mënyrë efekti-ve. Gjithashtu duhen krijuar masapër dënimin e ndërmarrjeve të cilatpërkeqësojnë kushtet e punës dhepagat.

Së fundiKëshilli federal duhet mes tjerash tëpranojë pakon e masave për stabili-zimin gjegjësisht luftimin e situatëssë krijuar nga kriza. Me vazhdimin ekompensimit të punës me dorartë tëshkurtër sindikatat vetëm kanë arri-tur sukses.Me anë të një ofensive të edukimitdhe formimit profesional dhe menjë program publik të investimeveprej më së paku 5 miliard franga përforcimin e fuqisë blerëse të shtresa-ve me të ardhura të ulëta, qeveria evendit duhet tash të luftoj nëmënyrë efektive edhe papunësinë.Për të mbështetur këto kërkesa, Sek-tori i industrisë në Unia fton tëgjithë të marrin pjesë në një tubimproteste më 9 mars në Bernë.

Këshilli federal duhet bërë detyrat

Renzo Ambrosetti

Referendumi kundër zbritjes së koeficientit transformues

Fillim i mbarë i mbledhjes së nënshkrimeve

Fillim i mirë: Remo Schädler duke mbledhur nënshkrime.

Mbledhja e nënshkrimeve kundër vjedhjes së pensioneve eSindikatës Unia ka filluar mirë. Synimet e komitetit qendrortë Unia-s janë të qarta: deri kah mesi i shkurtit duhen tubuargjysmën e 50 000 nënshkrimeve të nevojshme.

Nr. 2 | März 2009 | albanischErscheint als Beilage zur Zeitung «work» | Redaktion T +41 31 350 21 11, F +41 31 350 22 11 | redaktion@unia.ch | www.unia.ch

Hiqni dorë prej sigurimit të papunësisëKomisioni këshillus i parlamentit da-baton këto ditë mbi propozimet e Kës-hillit federal për rishikimin e Ligjit të si-gurimit të papunësisë. Këshilli federaldëshiron të shkurtojë shërboimet përdisa qindra milionë franga. Komitetiqëndror i Sindikatës Unia e refuzonkëtë dobësim të të arriturave socialenë kurriz të më të dobtëve. Nuk ështëe drejtë që njerëzit, të cilët për shkaktë spekulimeve dhe gabimeve të me-naxherëve, të cilët kanë humbur ven-din e punës dhe detyrohen të lajmëro-hen të papunë, të paguajnë për ketogabime. Komiteti qëndror i SindikatësUnia kërkon masa tjera dhe propozonqë edhe për pagat mbi shumën126 000 franga në vit të futet obligimimbi pagimin e kuotave në sigurimin epapunësisë. Me këtë do të kroijohes-hin prapë të hyra në Arkat e këtij sigu-rimi.

Më shumë pagë në «Schuhparadies»Shitëset dhe shitësit në shitoren e kë-pucëve «Schuhparadies» në Steffisburia kanë arritur qëllimit. Falë angazhimittë tyre ata kanë arritur disa përmirësi-me të dukshme. Paga minimale e ba-zuar në Ligjin në fuqi (Kontrata nor-male e punës KNP) do të hyjë në fuqi.Pagat minimale do të paguhen prej hyr-jes në fuqi të KNP (prapaveprues). Tëgjithë punonjësit marrin kështu ngrit-je të pagës dhe pagesë të pagës meefekt prapaveprues deri në 3000 fran-ga. Gjithashtu janë përshtatur edhe sh-tesat për ushqim gjatë punës nëmbrëmje. Sukses tjetër është edhepushimi i amësisë (pas lindjes) për 16javë nga deri tash 14 javë. Ky suksesështë arritur vetëm falë angazhimitdhe unitetit në mesin e punonjësve, tëcilët janë angazhuar së bashku për tëdrejtat e tyre.

Kontributin solidar mund ta kërkoni tashAnëtarët e Sindikatës Unia, të cilët pu-nojnë në njërën nga ndërmarrjet e Sho-qatës së punëdhënësve të degës Zvi-cerane të Industrisë së Makinave, mepagën e janarit ose shkurtit kanëmarrë edhe «Certifikatën për kuota so-lidariteti 2008» (shiko fotografinëposhtë). Me këtë Certifikartë deri më31 dhjetor mund të kërkoni këthimine kuotave të solidaritetit -deri në 200franga- në seksionin gjegjësisht se-kretariatin tuaj të Sindikatës Unia.

Lajm i mirë për punonjesite kiosqeveSindikatat dhe Vlora kanë nënshkruarpër herë të parë Kontratë të përg-jithshme të punës për personelin ekiosqeve. Me kontratën e përmendurjanë të rregulluara pesë javë pushjimvjetorë, formim i mëtejshëm profesio-nal i paguar dhe pagat e garantuara mi-nimale. Këto janë vetëm disa nga për-mirësimet e përmendura në kontratë.Kontrata ka hyrë në fuqi prej 1 janarit2009 dhe vlenë për mbi 6000 tëpunësuar të ndërmarrjes Valora. «Kyështë sukses i madhë», thonë pu-nonjësit të cilët e kanë mirëpritur kon-tratën.

horizonte Nr. 2 | März 2009 | albanisch 2

News

Sindikatat duhet të luajnë rolmë aktiv në forumin socialbotërorë, mendon Rita Schia-vi, anëtare e delegacionit tësindikatës Unia në forum nëBelem të Brazilit.

Rita Schiavi, «Çfarë konkluzio-nesh nxirrni ju personalisht ngaky forum?»Rita Schiavi: Forumi ka qenë para sëgjithash i rëndësishëm për lëvizjetshoqërore në Brazil. Ato kanë mundurtë lidhin kontakte dhe të demons-trojnë fuqinë e tyre. Unë e shoh si ga-bim që 5 kryetarët e Amerikës (Lula,Chavez, Morales, Correa dhe Lugo)nuk janë kyçur në programin e foru-mit. Kjo e bën të qartë, se marrëdhë-niet mes lëvizjeve sociale dhe krye-tarëve të majtë, të cilët kanë hipur nëfuqi falë këtyre lëvizjeve sociale, janëambivalente. Dialogu mes partive dhelëvizjeve sociale do të kishte me qenëi rëndësishëm dhe do të duhej zhvi-lluar në forum. Evropianët kanë qenëtë prezantuar dobët në forum. Kjo

është, për fat të keq, shprehje e dobë-sisë së lëvizjeve sociale në Evropë. Kyështë problem i madh, sidomos kur tëkemi parasysh krizën ekonomike dhefinanciare.

Çka keni marrë me vete për në Evropë?Një projekt konkret: Jemi duke plani-fikuar një takim për mobilizim të gjerëme rastin e takimit të ardhshëm të 20vendeve të industrializuara G-20 nëLondër. Pastaj kemi mësuar dhe kup-tuar shumë për rëndësinë që ka reg-jioni i Amazonës për ekologjinë dheambientin. Pastaj mbi pasojat etmerrshme që len prapa kultivimi i ka-llamit të sheqerit për të përfituar me-tanol (lëndë djegëse që zëvendësonbenzinën). Zhvillimi kapitalist duketse është i lidhur në mënyrë të do-mosdoshme me shfrytëzimin dhe sh-katërrimin e natyrës. Kjo do të na qojëdrejt një katastrofe ekologjike. Kjo naka forcuar në bindjen tonë, se mode-li i ri apo i ardhshëm ekonomik duhetpatjetër të jetë edhe model ekologjik.

Çfarë roli mund të luajnë në tëardhmen sindikatat zvicerane nëforumin botëror social?Ne duhet të lidhemi më mirë me sin-dikatat tjera dhe të bëhemi më aktiv.Temë me rëndësi është politika e kon-cerneve multinacionale. Në kornizate Multiwatch, ku ne si Unia jemi anë-tarë, kemi bashkëorganizuar dhembajtur një punëtori (Workshop) mbirolin e ndërmarrjeve multinacionalenë Kolumbi.

� Judith Stoffer

Një botë tjetër është e mundshmeForumi social botërorë është mbajtur prej 27 janar deri më 1 shkurt në Belem të Brazilit. Manifestimi është tubim kundër samiteve të lartaekonomike sikurse i Organizatës ndërkombëtare për tregti, forumitpër ekonomi botërore në Davos dhe takimet e shteteve të industriali-zuara G-8 dhe ka për qëllim zhvillimin të modeleve alternative nga modelet neo-liberale. Unia është reprezentuar prej anëtarëve të drejtorisë Rita Schiavi dhe Andreas Rieger si dhe Giovanni Giarranna,Pascal Crespin dhe Jacques Robert.

Forumi social botërorë: Anëtarja e drejtorisë Rita Schiavi rrëfen nga forumi

Kemi nevojë për një reformë ekologjike

Rita Schiavi

Me vrull e ka goditur industrinë e eks-portit. Është pyetje kohe kur do të fi-llojë të kaplojë ekonominë dhe tregune brendshëm. Nëse nuk ndërmerretdiçka për të ndryshuar drejtimin e kë-tij zhvillimi, atëherë në të ardhmen eafërt do të vijë deri te shtimi në për-masa të mëdha të numrit të papunë-ve. Me të gjitha pasojat negative përfamiljet e tyre dhe tërë shoqërinë.

Program i shpejtë i investimitPër luftimin e krizës Bashkimi i sindi-katave të Zvicrës BSZ kërkon së parinjë program investimi prej përafër-

sisht 1 % të Prodhimtarisë Bruto tëVendit (5 miliard franga. BSZ-ja kapërgatitur një projekt investimeshprej 7 miliard franga). Me këtë pro-gram duhen iniciuar dhe nxitur pro-jekte, të cilat favorizojnë reformënekologjike.Në plan të parë qëndrojnë projektetpër përkrahjen e trafikut publik, të ci-lat edhe ashtu duhen realizuar dhe tëcilat për shkak të mungesës së finan-cave janë shtyrë deri tash. Për të luf-tuar krizën dhe papunësinë, progra-mit për investime duhen t’i bashkëng-jiten masat tjera, të cilat duhen reali-zuar menjëherë. Së pari: në sigurim të

papunësisë duhet vendosur menjë-herë që të zgjerohet mundësia e tër-heqjes së shërbimeve për punë meorar të shkurtuar prej 12 në 18 muaj.

Zbutja e barrës për familjePastaj, banka nacionale duhet kujde-sur, që ekonomia të mos vuaj edhenën ndikimin e frangut të fortë. Pas-taj duhen masa për të forcuar fuqinëblerëse. Para së gjithash duhet të zbu-tet barra nga ngritje a premive të si-gurimit të shëndetësisë nëpërmjet li-rimit të premive. Për familjet me fë-mijë masa më efektive është dhe mbe-tet ngritja e shtesave familjare.

Konferencë kundër krizësDuke marrë parasysh gjendjen e vësh-tirë ekonomike dhe domosdoshmë-

rinë për të reaguar drejtë, BSZ-ja i pro-pozon kreut të shtetit (Këshillit fede-ral) dhe Departamentit për ekonomipopullore të thërrasin një konferencëkundër krizës. Në këtë konferencë menjerëzit kyç nga ekonomia dhe poli-tika, do të duhej analizuar gjendja ak-tuale dhe biseduar masat e mundsh-me për përballimin e krizës.

Shifrat e prezantuar dhe vala e parë e largimeve nga puna tre-gojnë: kriza ekonomike dhe financiare ndërkombëtare tregonpasojat e para në ekonominë zvicerane.

Sindikatat dhe kriza

Ndërrim i vendosur i drejtimit

Në dekadat e kaluara gratë kanë filluardhe vazhduar në mënyrë të shtuar tëkyçen në jetën e punës. Puna për pagëdhe puna në familje ende nuk janë tëndara barazi mes gjinive. Shumë gra

të cilat bëhen nëna e paguajnë këtëfakt duke reduktuar punë përkohë-sisht punën ose duke u larguar plotë-sisht nga vendi i punës. Kjo qondrejtë humbjes financiare, të cilat

lënë pasoja deri në moshën e shtyrë(mbulesa e sigurimeve sociale). Gratëtjera nga ana tjetër janë të detyruaratë paguajnë shuma të larta për për-kujdesje ekstra jashtë familjes. Dhe ga-ti të gjitha gratë, të cilat ia arrijnë tëkombinojnë këto dy role (nënë dhe epunësuar), ankohen prej stresit të sh-tuar.

Pajtueshmëria më e mirëPajtueshmëria mes familjes dhe pro-fesionit është një nga synimet e ren-dit të parë në botën moderne të punëse sidomos për prindërit. Si mund të re-alizohet ky qëllim, ishte temë e Asam-blesë së delegatëve të Bashkimit të Sin-dikatave të Zvicrës BSZ në nëntor2008. Si program 5 pikësh janë apro-vuar këto masa programatike:

1. Shtesat familjare prej 200.– gjegjë-sisht 250.– të ngiten në 250.– gjegjë-sisht 300.– (federata).2. Për pushimin e paguar të amësisë(pas lindjes) me iu përshtatë ligjvëniesevropiane, e cila parasheh pushim të

paguar të amësisë prej 18 javësh mepagë të plotë. Dhe pushim të atësisëprej 8 javësh (federata).3. Iniciativë popullore ose interveni-me politike për futjen në fuqi të sëdrejtës ligjore për vende në qendra di-tore për fëmijë (kantonet).4. Politikë e KPP-së favorizuese për fa-milje – Në bisedimet për KPP ti jepetrëndësi më e madhe e temës së paj-tueshmërisë mes familjes dhe profe-sionit: pushimet e prindërve, mun-gesat e vogla për prindërit, barazia nëpagë, shkurtimi i orarit të punës,kohërat e punës të planifikueshme(Shoqatat).5. Sqarimi dhe mbyllja e vrimave lig-jore të punës te puna me orar tëpjesshëm, orët e tepërta, mungesatpër shkak të sëmundjeve të fëmijëve(federata).

Ky program i pajtueshmërisë mes fa-miljes dhe profesionit do të preoku-pojnë Sindikatat e BSZ-së në vitet qëpasojnë.

� Christina Werder/Doris Bianchi

Pajtueshmëria mes familjes dhe profesionit

Program ambicioz 5 pikësh i BSZ-së

Më shumë kohë për të qëndruar me fëmijët.

Protestë kundër UBS-së.

Më shumë kohë dhe para për prindërit. Mjaftë mundësi shtesëpërkujdesje për fëmijë: këto janë shkurtimisht propozimet eBSZ-së për lehtësimin e jetës familjare dhe ushtrimit të pro-fesionit. Delegatët e BSZ-së kanë vendosur zbatimin e këtijprogrami 5 pikësh për vitet e ardhshme.

ex-press

Nëse nuk është e mundur tëpunohet për arsye shën-detësore, për shkak të motitapo arsyeve teknike, punë-marrësi nuk mund thjeshtëtë bëj çka të do ai me kohëngjatë të cilës nuk është pu-nuar.

Në KPZ, Kontratën e përgjithshme tëpunës për ndërtimtari, është e sh-kruar, se punimet në ndërtimtari nënqiellin e hapur (jashtë) duhet të ndër-priten nëse për shkak të motit të ligë(reshjet e shiut dhe borës, moti iftohtë, vapa) rrezikohet shëndeti ipunëtorëve të ndërtimtarisë osembarëvajtja normale e punës është epamundur. Se si duhet vepruar mekëto orë, gjatë të cilave nuk është pu-nuar, është e rregulluar me KPZ dheme ligj. Ndërprerjet e shkurtra tëpunës i bartë punëmarrësi, nësepunëtorët qëndrojnë në vendin epunës (kantier).� Ndërprerjet e punës për më shumëorë mund të barazohen brenda mua-jit të njëjtë kalendarik (kujdes: derimaksimalisht 48 orë në javë) dhe de-ri në 10 orë ndërprerje të punësmund të barten në muajin tjetër. Atomund të llogariten edhe me orët etepërta ekzistuese.� Për ndërprerjet më të gjata të punësduhet të përshtatet kalendari i kohëssë punës. Por, vetëm pas konsultimitme punëtorët duhet të precizohet, sekur duhet të kompensohen orët e pa-realizuara të punës.

� Nëse gjatë këtyre orëve të tepërta,të parapara me kalendarin e ndrys-huar të orëve të punës, nuk mund tëpunohet, atëherë ato duhet t’i bartëpunëdhënësi.� Nuk lejohet llogaritja e orëve tëndërprera të punës me ditët e pushi-mit të punëtorëve!

Së bashku jemi të fortëNëse për shkak të motit të ligë apo përshkaqe teknike (materiali) është rre-zik apo e pamundur të punohet, atë-herë tërhiqjani vëmendjen shefit dheeprorëve apo drejtuesve tjerë, se atakëtë mund t’ia lajmërojnë sigurimitpër raste të motot të ligë. Ky sigurimpaguan prej ditës së tretë 80 % të sh-penzimeve të pagës.Kontrollo, se a janë llogaritur nëmënyrë korrekte orët e ndërprera tëpunës. Nëse diçka nuk është në rre-gull me llogaritjen e orarit të punës,atëherë drejtoju sekretariatit tënd tëSindikatës Unia.

horizonte Nr. 2 | März 2009 | albanisch 3

Pas një viti e gjysmë bisedi-mesh, partnerët social tëdegës Hoteleri dhe restoran-te janë pajtuar me parimetthemelore të një kontrate tëre të përgjithshme të punës.KPP-ja e re pritet të hyjë në fu-qi prej 1 janarit 2010.

Pas bisedimeve të gjata dhe të vështi-ra, organizatat e punëmarrësve Unia,Syna dhe Hotel & Gastro Union si dhepërfaqësuesit e punëdhënësve SwissCatering Association, GastroSuissedhe hotelleriesuisse, janë pajtuar meparimet themelore të një kontrate tëre të punës.

Teksti mbetet tash për tash sekretTeksti i marrëveshjes duhet të përpu-nohet në aspektin juridik dhe të pre-cizohen formulimet deri në pranverë.Përderisa nuk ekziston teksti definitiv,partnerët social nuk guxojnë të japinkurrfarë informacionesh në lidhje mepërmbajtjen e tekstit të negociuar.Teksti definitiv pritet të mbarohet de-ri në mars. Pastaj Unia tekstin e marrë-veshjes do ta prezantoj nëpër tubimetregjionale dhe më 22 qershor do t’i pa-rashtrohet delegatëve të degës për vo-tim. Në pyetjen se a do të ketë pagë tëplotë të 13-të nuk mund (guxon) të je-pet përgjigje. Përgjegjësit e degësthonë se në bisedime gjithmonë nëshënjestër të Unia-s ka qenë përmirë-simi i kushteve të punës të personelit

të degës dhe vlerësimi më i lartë ipunës në këtë degë.

Rrugë e gjatë deri te hyrja në fuqiDeri në fillim të korrikut, por më së vo-ni në fillim të tetorit, pritet ratifikimii KPP-së nga partnerët social. Pas rati-fikimit (nënshkrimit) do të informo-hen punëdhënësit dhe punëmarrësitmbi rregulloret e KPP-së. Pastaj do tëparaqitet kërkesa te Këshilli federal përshpalljen të obligueshme të KPP-së.Është paraparë, që KPP-ja të hyjë nëfuqi prej 1 janarit 2010 dhe të vlejë për30 000 punëdhënës dhe 200 000punëmarrës.

Paga e 13-të� E drejta për gjysmën e pagës së 13-të prej muajit 7. – 12. të punësimit� Tri të katërtat e pagës së 13-të (75%)në vitin e 2-të të punësimit� Pagën e plotë të 13-të pas 3 viteshpunësimi

Nëse ndërron qiraxhiu (punëdhënë-si), atëherë punëdhënësi i tashëmduhet që për pagën e 13-të të llogaritëedhe stazhin e punës te ishpunëdhënësi.

Kontrolloni fletën e pagesës!

Hoteleri dhe restorante

KPP-ja e re është afër

Pagat e reja minimale 2009

Kategoria e pagës Paga minimale mujore Në orë*

Pa shkollim të mbaruar

Në përgjithësi Fr. 3383.– Fr. 18.59

Punë ndihmëse në zona LIN** Fr. 3045..– Fr. 16.73

Puna profesionale (me shërbim) në zona LIN** Fr. 3383.– Fr. 18.59

Me zanat të mësuar

Me atestim Fr. 3567.– Fr. 19.60

Me Certifikatë aftësimi Fr. 3823.– Fr. 21.00

Me Atestim dhe 7 vite përvojë pune*** Fr. 3823.– Fr. 21.00

Me Certifikatë aftësimi dhe 7 vite përvojë pune*** Fr. 4172.– Fr. 22.92

Me Certifikatë aftësimi dhe 10 vite përvojë pune*** Fr. 4597.– Fr. 25.26

Me provim profesional

Me provim profesional Fr. 4787.– Fr. 26.30

* Bazë është orari 42 orësh në javë, pa shtesa për pushime dhe ditë festive ** Zona të cilat janë të evidentuara në Ligjin për Investime Ndihmëse *** Përfshirë vitet e profesionit

Nga KPP-ja e re pritet shumë.

Puna në ndërtimtari gjatë motit të ligë

Të drejtat e punëtorëve të ndërtimtarisë

Kriza vjen, elita mbetet: pa-rashikimet e zymta për vitinqë ka filluar, nëse nuk pa-sojnë ndryshime. BSZ-ja kaskicuar disa lami dhe propo-zime për ndryshime.

Kriza është rezultat i përpjekjeve tëpathyeshme për rendite të larta në ka-pitalin vetjak. Ky sistem shkatërrim-tar është nxitur nga bonot e stërmëd-ha të menaxherëve, të cilët ka qenë tëlidhura me renditën në kapital.

Tregu i punësPapunësia duhet luftuar me masaenergjike. Ndërmarrjet, të cilat nëkohërat e mira kanë përfituar nga pu-na dhe angazhimi i punëtorëve duhettë tregohen edhe ata solidar. Punënme orar të shkurtuar duhet ta prakti-kojnë vetëm nëse nuk ka zgjidhjetjetër. Federata, kantonet dhe komu-nat duhet të forcojnë fuqinë blerëseduke investuar. Për këtë ata duhen ini-ciuar programe investimi. Pastaj kanevojë për rritjen e shtesave të fë-mijëve dhe lirimit të premive të sigu-rimit shëndetësorë dhe investime nëinfrastrukturë publike.

Sigurimet socialeSigurimet sociale solide janë garantdhe përkujdes më i mirë kundër rezi-qeve që kanosen. Ato stabilizojnëekonominë dhe kujdesen për barazimshoqërorë. Për ke¨të arsye ato duhentë drejtohen kah nevojat sociale tënjerëzve. Konkretisht:� BSZ-ja do t’i luftojë reduktimet te

AHV/AVS dhe sigurimi në rast fat-keqësie.� Sigurimi invalidorë dhe i papunë-sisë duhen të jenë funksional dhe tëqëndrueshëm.� Plaçkitja dhe bixhozi me Shtyllën e2 dhe sigurimin në rast fatkeqësieduhen ndërprerë menjëherë� Arkat e pensionit me mbulesë tëpamjaftueshme nuk duhen «shëruar»menjëherë pa nevojë. Te arkat publi-ke të pensionit federata duhet marrëmë shumë përgjegjësi.

TatimetPatjetër duhet ndaluar elani i Minis-trit Merz, i cili secilin vit prezantonplane dhe rregullore për «optimimine tatimeve» dhe me këtë rast të bëjshpërndarjen nga poshtë për lartë. Prapër të bërë dhurata të pasurve, duke izbritur tatimet për ta. Këto zbritje janëedhe njëra nga shkaktarët e krizës fi-nanciare.

Shërbimet publikeShërbimet publike duhet mbështe-tur. Kjo d.m.th. zgjerim të trafikutpublik. Gjithashtu duhen ofruar mëshumë mundësi për përkujdesjendaj fëmijëve edhe jashtë familjes.Në të njëjtën kohë duhen nxjerrëmësime nga dështimi i liberalizimittë tregut të energjisë elektrike. Pra,në etapën e dytë duhet hequr krejtdorë prej liberalizimit të plotë. Edheme rastin e postës, BSZ-ja do të luf-tojë kundër hapave shtesë të libera-lizimit pa kontrata të obligueshme tëpunës.

Ndryshim i drejtimit të politikës ekonomike dhe sociale

Ndryshimet duhet të pasojnë tash

Në fund të janarit gjyqi i punësi qytetit të Bernës ka sjellë njëvendim udhërrëfyes.

Nuk është e lejueshme, që ndërmarr-jet zvicerane punëtorëve nga shtetet ejashtme me diplomë profesionale t’iapaguajnë rrogën e një punëtori pa di-plomë, me arsyetim se nuk kanë për-vojë profesionale në Zvicër. Vendimi igjyqit është hap i rëndësishëm drejtparandalimit të presionit në pagë.Një murator gjerman me ndihmën eSindikatës Unia ka kërkuar në gusht2007 pranë gjyqit të punës në Bernëpagën e njëjtë me atë të një muratori,i cili ka mësuar profesionin në Zvicër.Ai është mbështetur në Kontratën Na-cionale të Punës për Ndërtimtari, ku le-tra e çirakut (nxënës i profesionit përmjeshtër) është e njohur sie e barasv-

lershme me certifikatën federale tëaftësimit profesional.

Pagë e njëjtë për të huajtPunëdhënësi i tij, zyra e huazimit tëpunëtorëve «daily job», ka refuzuarpagën e njëjtë me arsyetim se muratoringa Gjermania nuk i ka tri vjet përvojëpune nëpër vendpunishtet e ndërtim-tarisë në Zvicër. Është e vërtetë se kjoështë kërkuar me Kontratën e vjetër,por ajo Kontratë e llogariste edhekohën e mësimit të profesionit si për-vojë pune. Përveç tjerash Unia ka ar-gumentuar përpara gjyqit, se kërkesapër përvojë trevjeçare të punës nëpërvendpunishtet e ndërtimtarisë nëZvicër, duke u bazuar në marrëveshjenpër qarkullimin e lirë mes Zvicrës dheBE-në duhet të vihet në dyshim (rela-tivohet). Sipas nenit 9 rreshti 1 të sh-

tojcës I të Qarkullimit të lirë kërkohettrajtimi i njëjtë i punëtorëve të huaj mepunëtorët vendas sidomos «në sferëne punësimit, kushteve të punës, pa-gesës dhe largimit nga puna».

Gjyqi i ka dhënë të drejtë Sindikatës UniaGjyqi ka shqyrtuar dhe aprovuar ar-gumentet e Sindikatës. Punëdhënësidetyrohet të paguaj dallimin në pagëprej fillimit deri sot. Për punëtorët ven-das të ndërtimtarisë vendimi i gjyqitështë i rëndësishëm, sepse punëdhënë-sit nuk mund të punësojnë muratorëtë kualifikuar me paga të ulëta. Me këtëhiqet presioni në pagë për muratorëtvendas. Ky vendim është një hap irëndësishëm drejt parandalimit të pre-sionit në pagë dhe atij social.

Dega kryesore e ndërtimtarisë

Vendim me rëndësi kundër presionit në pagë

horizonte Nr. 2 | März 2009 | albanisch 4

Beilage zu den Gewerkschaftszeitungen work, area, Événement syndical | HerausgeberVerlagsesellschaft work AG, Zürich, Chefredaktion: Marie-José Kuhn; Événement syndicalSA, Lausanne, Chefredaktion: Alberto Cherubini; Edizioni Sociali SA, Lugano, Chefredaktion:Françoise Gehring Amato | Redaktionskommission M. Akyol, D. Filipovic, H. Gashi, M.Martín, M. Pereira | Sprachverantwortlich Hilmi Gashi| Koordination Hilmi Gashi |Layout Simone Rolli, Unia | Druck Ringier Print, Adligenswil | Adresse Redaktion «Horizonte», Weltpoststrasse 20, 3000 Bern 15, hilmi.gashi@unia.ch

www.unia.ch

Ju pyetni, ne përgjigjemi

Çka duhet të bëj nësehumb vendin e punës?

Gati 4 vite jam duke punuar në një shitore tëveshmbathjes në Nojshatel. Tash nuk kemishumë shitje dhe shefja më ka thënë, se në-se nuk përmirësohet gjendja në treg, atë-herë ajo të jetë e detyruar të më largoj ngapuna. Unë kurrë nuk kam qen¨e e papunë.Për këtë arsye kam dëshirë të di se çkaduhet të bëj nëse kontrata ime e punës pris-het dhe unë largohem nga puna?

Nëse merrni letrën për prishjen e kontratës (lar-gimi nga puna), së pari duhet të kontrolloni se aështë respektuar afati i prishjes së kontratës. Mospranoni shkurtimin e afatit të prishjes së kontra-tës – përveç nëse keni gjetur vend tjetër pune- sep-se Arka e sigurimit në rast të papunësisë paguanvetëm atëherë, nëse punëdhënësi juaj nuk ju kaborxh ndonjë pagë apo pjesë të pagës. Kërkoni

arsyetim me shkrim të vendimit për prishjen e kon-tratës dhe – sipas nevojës-edhe ndalimin e prish-jes së kontratës për shkak të sëmundjes apo fat-keqësisë. Pastaj, gjatë kohës sa ju mbetet të pu-noni, edhe pse kontrata është prishur, ju duhet tëfilloni të kërkoni punë tjetër. Për arsye të doku-mentimit të tentimeve (mundimit) tuaj për të gje-tur punë, duhet të mblidhni dëshmi. Më së mirime formularët e standardizuar, të cilat mund t’imerrni në Entin regjional për ndërmjetësim në rasttë papunësisë (RAV/ORP/URC). Nëse nuk mundtë dëshmoni se keni kërkuar punë, atëherë mundtë shkurtohen të ardhurat nga kjo arkë e siguri-mit. Punëdhënësi duhet të ju ofrojë kohë të lirë,gjatë orarit të punës, që ju të mund të kërkonipunë. Sa i përket kohës së paraqitjes në komunëapo Qendrën regjionale për ndërmjetësim në rasttë papunësisë, ne ju këshillojmë të lajmërohenisa më shpejtë. Aty mund të informoheni edhe mbirrjedhën e procedurës dhe keni mundësi tëshfrytëzoni ofertat për punë të qendrave përndërmjetësim për punë.

Emri dhe mbiemri Adresa Nënshkrimi

Ju lutemi dërgojeni në këtë adresë: FIMM (Forum für die Integration von Migranten), Speichergasse 39, Postfach 6117, 3011 Bern.

Peticion in Forumit për integrimin e migrantëve FIMM

Zvicra duhet të ratifikoj Konventën e OKB-së për mbrojtjen e migrantëveOrganizatat e migrantëve, gjegjësisht nënshkruesit e këtij peticioni, presin prej Këshillit Federal, të bëj një verifikim në lidhje me ratifikimin e Konventës së OKB-së për mbrojtjen e migrantëve, e cila është në fuqi prej 1 korrikut 2003.

Konventa i mbron të drejtat themelore të të gjithë punëtorëve migrant. Te shumica e të drejtave bëhet fjalë për të drejta themelore qytetare dhe politike, në mesin e tyre e drejta për të mos u torturuardhe detyruar për punë, e drejta mbi jetën, e drejta për procedura të rregullta dhe siguri të personit sidhe liria e shprehjes së lirë të mendimit dhe liria fetare.

Papunësia Ju duhet të jeni pjesërisht ose plotësisht i pa-punë. Me rëndësi: ju llogariteni si i papunë në-se lajmëroheni personalisht në RAV/ORP/URCose në komunë.

Koha e pagesës së kontributevePagesë ditore të Sigurimit për rast papunësiemerrni vetëm nëse brenda 2 viteve përpara setë lajmëroheni në komunë ose RAV/ORP/URCmë së paku gjatë 12 muajve keni punuar dhekeni paguar kontribute. Nuk është me rëndësise a keni punuar me orar të reduktuar apo tëplotë.

Këtu llogariten mes tjerash edhe;Koha e pagesës së Kontributeve në një shtet tëBE-së ose Asociacioni evropian për tregti të lirëAETL, nëse me të hyrë në Zvicër keni punuar dhepaguar kontributet në Arkën e sigurimit. Rregu-lla speciale vlejnë për nënat, të cilat pas një pau-ze të shkurtër të përkujdesjes për fëmijë duantë kyçen në procesin e punës.

Mungesa e kontributeve Edhe në rast të mungesës së kontributeve Ju je-ni të siguruar nëse për një apo disa arsye nukkeni mundur të punoni:� Sëmundja, fatkeqësia (vendbanimi në Zvicër)� Edukimi dhe formimi i mëtejshëm (para-

kushti: 10 vite vendbanim në Zvicër)� Amësia (paaftësia për punë për arsye shën-

detësore, vendbanimi në Zvicër)� Përkujdesa për persona nevojtarë, të cilët ba-

nojnë në të njëjtën amvisëri. � Qëndrimi në një burg në Zvicër� Qëndrim për punë në një shtet jashtë BE/

AETL.

Të liruar nga obligimi për të paguar kontribute je-ni edhe nëse jeni të detyruar të kërkoni punë (në-se kjo ngjarje nuk është më e vjetër se një vit):� Shkurorëzimi i martesës apo ndarja

� Invaliditeti apo vdekja e bashkëshortit � Humbja e të së drejtës për pension invalidorëVini re: Kush është i liruar nga obligimi për të pa-guar kontribute në arkën e papunësisë shpeshduhet të pres më gjatë dhe pagesa ditore lloga-ritet në bazë të shumave paushallë.

Pamundësia për të punuar/mungesa e pagës Ju duhet të keni një ndërprerje të punës prej mësë paku 2 ditësh dhe të keni pagë të reduktuar.

Vendbanimi në ZvicërNënshtetësia nuk ka kurrfarë ndikimi në tëdrejtën për kompensim. Por, duhet të banoni nëZvicër (Të huajt duhet të kenë leje qëndrimi). Në-se punoni në Zvicër dhe banoni në shtet të huaj(kufitarët), parat e arkës së sigurimit në rast tëpapunësisë i merrni në vendin e banimit dhe nëpajtim me rregulloret e vlefshme të vendit ku je-toni.

Mosha e punësimit Ju duhet të keni mbaruar shkollimin e obli-gueshëm dhe nuk guxoni të keni pension tëpleqërisë apo moshën e pensionimit.

I aftë për t’u ndërmjetësuar Ju duhet të jeni i aftë për t’u ndërmjetësuar. Kjod.m.th. se jeni të gatshëm, keni të drejtë të pra-noni një punë të përshtatshme dhe të gatshëmtë merrni pjesë në masat e ndryshme përndërmjetësim dhe kyçje të sërishme në proce-sin e punës.

Rregulloret e kontrollimit Ju duhet t’iu bindeni urdhëresave tëRAV/ORP/URC dhe të merrni personalisht pjesënë ditën e informimit dhe në bisedimet këshi-lluese dhe kontrolluese. Ju duhet të ndërmerr-ni gjithçka që është e mundur për të evituarhumbjen e vendit të punës apo shkurtuar kohëne papunësisë.

Kur kam të drejtë për shërbimet e sigurimit të papunësisë?E drejta për shërbime nga sigurimi ne rast papunësie varet nga disa parakushte:

Më 9 mars në Bernë protestojmë së bashku kundër krizësMe rastin e sesionit të jashtëzakonshëm parlamentar mbi krizën dhe pasojat e saja, punëtorët e degëve të industrisë nga mbarë Zvicra do të protestojnë në Bernë, Ata kërkojnë një program investimi prej 5 miliardë, ofensivë të formimit të mëtejmë dhe punë më orar të shkurtuar në vend të largimeve nga puna si dhe marjen e masave për forcimin e fuqisë blerëse.

Programi: 15.00–17.00 Drekë, fjalime dhe diskutime në tendë në Bärenplatz17.00–18.00 Dorëzimi i rezolutës në sheshin e federatës18.00–20.00 Prezantimi i filmit «Let’s make Money» në kinemanë «Cinestar», Bernë, Bollwerk 21

Mbi detajet e udhëtimit, të interesuarit mund të informohen nëpër sekretariatet e Sindikatës Unia në rrethinën e tyre.

Çka ka ndodhë me ekonominë nëkëtë gjysmë viti, për shumicën kaqenë e pakuptueshme dhe e papri-tur. Si në Zvicër ashtu edhe në tërëbotën, brenda një kohe të shkurtër,janë shkatërruar vlera prej mi-liardësh, të krijuara me djersën e pu-nonjësve. Në një broshurë Unia in-formon kuptueshëm mbi krizën dhearsyet e krizës.

Kur para disa vitesh Sindikatat kanë tërhequrvërejtjen mbi pasojat fatale të renditeve të pa-arsyeshme dhe investitorët institucional dhespekulimeve në bursë, ato janë akuzuar si tra-dicionalistë dhe roje të sistemit të vjetër. Kurpunëtoret dhe punëtorët janë mbrojtur kundërprogrameve të pakuptueshme dhe pa bazë tëristrukturimit të ndërmarrjeve, të cilat ndiko-nin volitshëm në kursin e aksioneve në bursë,por e dobësonin ndërmarrjen, atëherë kjombrojtje është cilësuar si përzierje e pale-jueshme. Tash, kur kriza ekonomike i ka sjellëbuzë gremisë edhe ndërmarrjet e forta dhe tra-dicionale, tash secili prej përgjegjësve shtirretsikurse gjithmonë paska qenë për rregullim mëtë mirë ligjor. Ne si Sindikata, duhet tash tëbëjmë propozime konkrete dhe të mundohe-mi që këto të pranohen dhe realizohen. Mebroshurën e përmendur mbi krizën, Unia dës-hiron t’i informojë anëtarët, aktivistët dhe pu-blikun e interesuar mbi arsyet e krizës së muaj-

ve të fundit, dhe të tregojë perspektivat e ve-primit për një politikë sindikaliste për të dalëme sukses nga kriza.

Broshurën ose mund ta shkarkoni prej inter-netit nën: www.unia.ch. Ose ta porositninëpërmjet postës nën: info@unia.ch.

Kriza prej A deri në ZH

Seminari i parë do të mbahet më 23 dhe 24 maj 2009 në Hotel Rotschuo, në Gersau.

Seminari i sivjetshëm për aktivist sindikal nëgjuhën shqipe do të merret me temën e shëndetitnë punë dhe rëndësinë që ka zbatimi i masave ade-kuate për mbrojtjen e shëndetit nga dëmet dhe rre-ziqet e shkaktuara nga puna. Në seminar do të dis-kutohen masat e ndryshme parandaluese, reagi-mi i drejtë dhe i shpejtë etj.

Metoda e punës do të jenë: referatet, diskutimetdhe ushtrimet praktike. Ky seminar i drejtohet të

gjithë sindikalistëve aktiv, dhe atyre të cilët duantë marrin përgjegjësi për të informuar dhe për-krahur kolegët e tyre, si dhe për të diskutuar edheme sindikatën në lidhje me situatën në lëmin e si-gurisë në punë, rreziqeve të mundshme dhe ma-save të ndërmarra nga punëdhënësit.

Seminari i dedikohet anëtarëve dhe është falas, gjit-hashtu edhe shpenzimet e ushqimit, bujtjes dheudhëtimit. Rezervoje me kohë vendin në seminar,lajmërohu pranë seksionit tënd. Për më shumë in-formacione 031 350 24 15 (të martën, të mër-kurën dhe të enjten prej 09.30–12.00 dhe13.00–17.00)

Seminari për aktivist sindikal në gjuhën shqipe