20. yüzyılın başlarında İstanbul tarihi yarımada’da henri ...edirnekapı, kocamustafapaşa...
TRANSCRIPT
579
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da Henri Prost Dönemi Planlamalar ; Prost Sonras 1950’lerden
tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü Hülya COKUN, Ufuk DORUSÖZ
MSGSU, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniv., stanbul [email protected]
Özet: Bu aratrma, 20. yüzyln ilk yarsnda, Cumhuriyet Türkiye’sinde erken dönemde balayan çadalama projesi olarak stanbul’un Henri Prost planlamasn ve 1950’lerde H. Prost’un ayrlmas sonras kentin Tarihi Yarmada’snn özellikle kitlesel göçlerle görülen hzla dönüümünü ele almaktadr. H. Prost planlamalarnn uygulama boyutunun kapsam her dönem tartlsa da, kentin modernizasyonuna yönelik mar planlarnn “konutlardan” oluan dier planlama ara yüzü ise günümüze dein karanlkta kalmtr. H. Prost plan, 20. yüzyln balarnda, stanbul kenti modernizasyonuna “düzenleyici” ve “güzelletirici” kent planlama anlay kapsamnda; yol, eksen, perspektif açma gibi teknik ile yaklasa da “konut bölgeleri”, biçimleri, “konut adalar” ve “konut planlama” yöntemlerini de içermektedir. Aslnda, Prost planlar, imdiye kadar bilinenin ötesinde kenti dönütürücü etkiye de sahip olarak; “konuttan” “yap-adasna”, “yap adasndan”, “yol” ve “cadde” dokusuna doru giden ikincil bir araç teknii varsaym etrafnda örülen saptama ve önermeler içermektedir. Kentin dönüümünün dier boyutu ise 1950’lerden itibaren olanakszlklar nedeniyle uygulanamayan konut planlamalar ile H. Prost sonras liberal politikalar ve konut planlamasnn özel sektöre devri ile gerçeklemitir. H. Prost’un mar planlar yeni iktidarn politikalar ile küçük emlaklardan oluan konut arsalar spekülatörlerce satlp, özel müteahhitlerce yeni konutlar ina edilerek uygulanmtr. Sonuçta, bu durum, kentin hzla kontrolsüz dönüümünü de balatm ve 1950’lerden itibaren ise H. Prost döneminin karar ve uygulamalar stanbul’un tarihi kent merkezlerinde (Tarihi Yarmada ve Pera) kökten etkilemi ve yansmalar günümüze kadar gelen derin ve kalc izler brakmtr.
Çalmann Amac ve Aratrma Yöntemi: Bu çalma, 1050’ler ve H. Prost sonras stanbul kenti ve pek bilinmeyen Tarihi Yarmada bölgesinin dönüümüne ait morfolojik analizler içermektedir. Aratrma; H. Prost’un, stanbul konusundaki ampirik veri tabanlarnn yeni bir sorgulama ve paradigma ile incelenmesi yoluyla yaplacaktr; (Prost imar planlar, haritalar, teknik belgeler, yasa taslaklar, rapor, makale, vb.)
Anahtar Kelimeler: H. Prost, stanbul, Tarihi Yarmada, dönüüm, yap adalar, konutlar.
27
580
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
20. yy. Ba, stanbul, H. Prost’un Tarihi Yarmada mar Planlarnn Kapsam 20. yy.’ln banda, 1935’lerde, Henri Prost’un kente gelii ve sonrasnda stanbul’da en çok deiimin görüldüü bölge Tarihi Yarmada Bölgesi’dir. Önceki, planlamalar, genelde, modernizm temelinde (Frey, 2004, 6) olan H. Prost, antik bakenti yeni koullara uygun ekilde dönütürerek yeni bir kent yaratmay amaçladn belirtmitir (Borie, Pinon, 41). H. Prost’un, yeni semtlerin oluumuna ikincil olarak yaklap, kentin planlanmasn “güzelletirme” plan olarak ele alsa da (Pinon, 2010, 75), Prost mar planlarnn kentin bo bölgelerinde ; yeni yollar ve parklarla “yeni konut alanlarnn” da açld görülür. H. Prost’un,Tarihi Yarmada ; Beyazt, Aksaray, Fatih, Koca Mustafapaa, Yenikap, Marmara sahillerine uzanan, 1/2000’lik, Fatih mar Plan ; “yollar“ ve “caddeler“ planlamas olarak alglansa da temelinde, younluklu olarak “yap adalar“ ve “konutlar“ da içermektedir (Dogrusöz, 2017).
stanbul, Tarihi Yarmada ve Tarihi Mahalleler: Fatih, Edirnekap, Koca Mustafapaa, Fndkzade, Beyazt, Gedikpaa Bölgeleri stanbul’un tarihi kentsel yaplamas, Prost öncesi, – 20. yy. balarndaki Pervititich Haritalar kullanlarak- analiz edilirse, kentin tarihi mahalleleri olan ; Fatih, Fndkzade, Edirnekap, Kocamustafapaa Osmanl döneminden beri düzensiz kentlemitir. Tarihi Yarmada’daki, antik zgara sistem ile balantl (çounluu bahçeli) tarihi küçük, kare parseller kentin en eski “konut doku” sistemini oluturmaktadr (Pinon, 1999, 169) H. Prost, Atatürk Caddesi’nin güney-bat tarafnn (Aksaray Bölgesi) bahçeler ve yanm mahallelerden olutuunu belirtir (Prost, 1948, 110-111). Kendisinin kente gelii öncesinde, yanan ve talyan mimar ve kent plancs Luigi Storari’nin 19. yy.’da zgara planla düzenledii (Borie, Pinon, 2010, 32), bölgeler için H. Prost ; “bu mahalleler, sistematik geometri ile düzenli olarak yeniden ina edilmi ve yangnlardan kurtulan binalar, ehircilik açsndan uygun ekilde yeniden düzenlenmitir“, der ( Prost, 1948, 110-111). Fakat, stanbul’da, 19. yüzylda yanan bölgeler yenilenmek istenilse de savalar ve ülkenin ekonomik durumu buna engel olmutur. Bilsel’e göre, kentin baz bölgeleri ise yenilenmeden uzun yllar harabe olarak kalmtr (Bilsel, 2010, 127) Agache’n raporlarna göre : stanbul’un imarna ilk olarak bu yanm bölgelerden balanmaldr (Agache, 2007, 43). Kentte yeni konut yapm için, yangndan yanan bölge ve araziler arsa parselasyonu açsndan elverilidir. Fakat, 20.yy. balarnda H. Prost kente gelmeden, Tarihi Yarmada yer yer düzenlenmi bölgelerle parça parça görünümdedir üstelik, düzenlenen bölgelerle mevcut bölgeler arasnda yol balantlar yoktur (Çelik, 1986, 39) H. Prost ve kendisi öncesinde Türkiye’ye gelen arkadalar tarafndan da, 20.yy. balarnda kentin en önemli sorununun, düzensiz görünümün giderilerek yeni yollar açlmas olduu belirtilir. Bu planlama, Paris’teki benzerleri gibi “kamu sal” balamnda olacaktr (Pinon, 2010, 77).
1/2000’lik Prost, Fatih mar Plan, Izgara Planda “Konut Adalar”,Türk, “Orta- Snfna” Yönelik Yeni “Mülk Apartman” Konut Modeli ve Kentin Dönüümü 20. yüzyln balarnda, stanbul’da, yasal olmayan inaatlar vardr ve güvenilir haritalar bulunmamaktadr (Frey, 2004, 82). H. Prost, kenti planlamak için öncelikle, her bölge için, hava fotoraflarn da kullanarak, 1/2000 ölçekli uygulama haritalar hazrlar (Bilsel, 2010, 109). Kent plannn “bölgeler” yoluyla kent matrislerine aktarmna göre (Bruant, 2011, 245) H. Prost ve arkadalarnca hazrlanan raporlarda stanbul, deiik “zones” (bölgelere) ayrlr. H. Prost, 1/2000’lik Fatih mar Plan ile stanbul’da Tarihi Yarmada’daki eski Osmanl
581
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
mahalleleri ; Fatih, Edirnekap, Topkap’daki mevcut, bahçeli “konut alanlarn” yeniden düzenler. 1. No.lu Park’ ve Fatih-Fndkzade arasnda Vatan ve Millet Caddeleri ile yeni yol a ve zgara planl yeni “konut adalar” ve “konutlar” planlad görülür. stanbul’da, 1950’lerde, H. Prost’un son yllarna doru, kentin dönüümünü balatan ise politik deiim olur. Zenginletirici liberal politikalarla yeni hükümeti destekleyen gösterili, büyük konut politikalar önem kazanr, sosyal konut politikalar sona erdiinde ise konut yapm da özel sektöre braklr (Dogrusöz, 2017). H. Prost ise deien koullara uyumla yeni iktidarn liberal “konut politikalarn” desteklerek bir süre daha yeni hükümetle çalr (Dogrusöz, 2017). H. Prost, stanbul’daki deien yeni snfsal yap ve ekonomiye uygun “konutlar” planlar, Prost’un “apartman arketipi konutlar” (Sosyal-Müze düünce sistemi) liberal yaklamla yeni Türk “orta-snfna” yönelik “mülk-konut” ve bireysel “parsel mülk- apartman” planndadr (Dogrusöz, 2017).
H. Prost Sonras Konut Yapmnn Özel Sektöre Braklmas, Yeni Açlan Caddelerde Yeni Konutlar Yapm, Arsa Spekülasyonu ve Kentin Dönüümü Bilinenlerin aksine H. Prost’un mar planlar günümüze dein “konut” planlamasna hiç deinilmeden kentin modernizasyonuna yönelik alglanmtr (Dogrusöz, 2017), Fakat, Prost mar planlar detayl incelendiinde “konutlarn” da yer ald görülür (Dogrusöz, 2017), (Coskun, 2017, 257).
H. Prost, özel sektör-banka ve belediye-banka ortakl -Fransa’daki konut ina sistemine benzer- ina sistemi öngörmü ve Tarihi Yarmada’da günümüze kadar gelen Prost mar planlarna uygun ina edilen baz “konut planlamalar” bu yöntemle gerçekletirilmitir (Dogrusöz, 2017). Millet Cadde’sinin yapm sonras, Devlet’e ait Emlak Bankas tarafndan, Fndkzade’de, birkaç nitelikli “yeni konut” (Dogrusöz, 2017) ve Haseki’de de “yeni konutlar” ina edilir (Tekeli, 2013, 161). Böylece, H. Prost sonras, stanbul’da, Prost mar planlarna uygun dönemin iktidarnca açlan geni caddelerde “yeni konutlarn” da yer ald görülür.
1950’lerde devletçi politikalarn sona ermesi ile özel sektörün ina arac yükleniciler de bu durumda önemli rol oynamtr. Kent plancs ve mimar H. Prost plannn; yollarla belirlenmi, yap adalarndan “konutlara” uzanan “apartman adalar” ile blok, blok ina kolaylna karn, H. Prost sonras inaatn özel sektöre braklmas ile Prost plan arsa spekülatörleri ve müteahhitler tarafndan denetimsizce uygulanr (Dogrusöz, 2017), (Coskun, 2017, 257). Böylece, spekülatörlerin satt arsalarda (Tekeli, 2013, 160), Prost mar Plan, dönemin iktidarnca yasal olmadan uygulanmtr (Akpnar, 2010, 174). Halk kendi arsas ya da spekülatörlerce satlan arsalarda, kalfalarca yaplan konut inas ile konut sahibi olmutur (Dogrusöz, 2017), – öyleki, ina iine giren baz mimarlar dahi olmutur (Tanyeli, 2004, 85). 1950’lerde, kentte artan ina faaliyetlerine deinen, Arkitekt dergisinde arsalarn spekülatörlerce satlmas ile stanbul’da “ucuz arsa bulamama” sorununa dikkat çekilir, (Bazolu, 1950, 35).
Bu durumun kentin dönüümünde etkileri pek de iyi olmamtr. 1950’ler sonrasnda ise, artan göç nedeniyle ina faaliyetleri Tarihi Yarmada’nn tümüne yaylm hemen her mahallede hzla ve kontrolsüzce ina edilen yeni apartmanlar yükselmeye balamtr. 1950 ylnda, Bazolu tarafndan ele alnan makalede, düzensiz kentlemeye dikkat çekilmekte ve Prost mar planndan yaklak 20 yl sonrasnda, kentte hzl nüfus art ve göçler sonucu konut younluunda art görüldüü belirtilmektedir (Bazolu, 1950, 36).
582
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
Kentin hzla dönüümünde, H. Prost planlamasnda öngörülemeyen kitlesel göç, inaat sisteminin özel sektöre braklmas ve arsa apekülatörleri önemli rolü oynamlardr. stanbul’da, Tarihi Yarmada bölgesinde 1950’ler sonras ve 1950-60-70’lerde youn kitlesel göç ve artan konut talebi ile kentte bo kalan arsa ve bahçelerin de hzla apartmanlat ve kontrolsüzce kentleerek dönütüü görülür. 1967 ylnda ise kat mülkiyetinin kabulü ile bölgedeki kontrolsüz kentleme ve apartmanlama daha da hzlanr (Dogrusöz, 2017). 1967’de, Vatan ve Millet caddeleri etraf için yarma açlsa da bu projeler uygulanmamtr (Arkitekt, 1967, 4)
Sonuç; Morfolojik Analizlerin Sonuçlarnn Belirlenmesi Prost mar Planlar üzerine yaplan morfolojik analizler iki etapta gerçekletirilmitir.
1. 20. yy.’ln balarndaki Pervititich Haritalar ve H. Prost dönemine ait, 1/2000’lik, Fatih mar planlar ve üstüste çaktrlarak yaplan morfolojik analizlerde (ekil 2) ;
20. yy.’ln balarndaki Pervititich Haritalarnda ; Prost öncesi, stanbul, Tarihi Yarmada Bölgesinde, kentleme snrnn 19. yy.’da talyan Luigi Storari tarafndan zgara planla yenilenen eski yangn bölgesi olan Aksaray, Yenikap, çevresini kapsad, Fatih’de, o dönemde ksmen “bahçeli-konutlar” olduu ve Tarihi Yarmada’nn Bats’na surlara doru , 19. yy.’da ksmen yenilenen ; Yedikule-mrahor, Balat gibi yerleim yerleri dnda- Tarihi Yarmada’nn orta bölgesinin bo alanlardan olutuu, tespit edilmitir.
H. Prost’un, 1/2000’lik stanbul, Fatih mar plannda; Tarihi Yarmada’daki eski Osmanl mahallelerindeki; Fatih, Edirnekap, Topkap’daki mevcut, bahçeli “konut alanlarn” yeniden düzenledii görülmütür. Tarihi Yarmada’nn ortasndaki bo alan ise H. Prost’un 1. No.lu Park olarak deerlendirdii ve Park’n iki yanndaki; Fatih-Fndkzade arasndaki bölgede ise; Vatan ve Millet Caddeleri ile yeni yol a, yeni yollar ile balantl zgara planl yeni “konut adalar” ve “konutlar” planlad görülür.
Kent plan ölçeindeki, 1/2000’lik, Prost, Fatih mar planlarnn kent ölçeinden bina ölçeine inilerek yaplan detayl morfolojik analizlerinde ise H. Prost’un stanbul’da, Tarihi Yarmada’nn tümünü kapsayan, 1/2000’lik Fatih mar Plannda ; (Prost raporlarnda, hiç “konut” sözü edilmemesine karn) sokak boyutlarnn snrlad parametrelerle “blok- adalardan” oluan “apartman konutlarn” son derece detayl olarak çizildii, konutlarn “konut tipolojisi” dahi net olarak belirlendii tespit edilmitir (Dogrusöz, 2017), (Coskun, 2017, 254).
2. 1/2000’lik Prost mar Planlar ve Günümüz Haritalar Karlatrlmas (ekil 3);
1950’ler, Prost sonrasnda ise bilinenin aksine Tarihi Yarmada’nn orta bölgesindeki geni bir alan içeren; Fatih, Koca Mustafapaa, Fndkzade ve Prost mar planndaki 1. No.lu Park çevresindeki bölge, –H. Prost döneminde ina edilmese de Prost sonras inatn özel sektöre braklmas ve dönemin yüklenicileri tarafndan spekülatörlerin de yönlendirmesi ile kontrolsüzce ina edildii görülür. Ayrca, “yollar” ve “yap adalar” baznda günümüz planlar üzerinden yaplan detayl morfolojik karlatrmalarda günümüze kadar gelen süreçteki inaatlarn 1/2000’lik Prost mar planlar ile birebir çakt ve sonuçta Prost mar planlarnn aynen uyguland tespit edilmitir.
Böylece, Prost mar planlarnn neredeyse Tarihi Yarmada’nn büyük bölümüne yaylan etkilerinin imdiye kadar bilinenin ötesinde yalnzca “yollar”, “meydanlarla” snrl olmayp, Fatih, Koca Mustafapaa, Fndkzade’deki “konut alanlarn” da içerdii tespit edilmitir.
583
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
1950’ler sonras, 1960-70’lere kadar olan süreçte de, Prost sonrasnda denetimsizce uygulanan Prost mar planlarnn uygulanmas devam etmi ve günümüze kadar 2010’lu yllara kadar- önce iç ve günümüzde -2010’lu yllar sonrasnda ise youn olarak bölgede yaanan savalar sonucu d göç alan bu bölge günümüze kadar en fazla kontrolsüz dönüümün yaand bölgelerden birisi olmutur.
ekil 1. 1933-40’lar, Fatih, Prost Fotoraflar. Kaynak, mp.Bak. Cumhuriyetin Modern Kent, H. Prost Planlamas, AE.2010, s.207.
ekil 2. 20. yy. ba Pervititich Haritalar, H. Prost, 1/2000 Fatih mar Plan karlatrlmas. ekil çizim yazar, kull. kaynak, Doç. Dr. U. Dorusöz Arivi.
584
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
ekil 3. Günümüz, Fatih, özel sektör, yükleniciler tarafndan Prost mar planlarna uygun olarak ina edilen “yap-adalar”, “konutlar”. ekil, çizim yazar, çizimde kullanlan kaynak, st. Bel.
Haritalar ve Doç. Dr. U.Dorusöz Arivi.
ekil 4. Günümüz, Fatih, kentin deiimi özel sektör tarafndan Prost mar planna uygun olarak ina edilen “yap-adalar”, “konutlar”. Fotoraf, yazar.
585
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
ekil 5. Günümüz, Fatih, kentin deiimi özel sektör tarafndan Prost mar planna uygun olarak ina edilen “yap-adalar”, “konutlar”. Fotoraf, yazar.
Kaynaklar Akpnar, . Y. (2010). stanbul’da Modern Bir Pay-i Taht, Prost Plan Çerçevesinde Menderes’in craatlar, mparatorluk Bakentinden, Cumhuriyet’in Modern Kentine, H. Prost stanbul Planlamas (1936-1951), stanbul Anadolu Aratrmalar Enstitüsü, stanbul, s.174.
Agache, A. (2007). Büyük stanbul Tanzim ve mar Program, Cumhuriyet Dönemi, stanbul Planlama Raporlar,1934-1995, Derleyen . Özler, TMMOB, Mimarlar Odas, st., b.stanbul, 2007,s.43.
Anonim, (1967), Arkitekt,1967-02, 367, s. 4.
Frey, J.P. (2004). Henri Prost (1874-1959), Parcours d’un Urbaniste Discret (Rabat, Paris, stanbul), Urbanisme, Mai-juin, 338, 82.
Frey, J.P. (2004). Henri Prost, URL-89, (http://urbanisme.upec.fr/servlet/com.univ.collaboratif. utils.Lecture), s.6, 18.Eylül.2013.
Bazolu,A. (mar Müaviri), (1950). stanbul’un marnda Karlalan Güçlükler ve ikayetler, Arkitekt, 1950, S.07-10, 227-228., s. 35-36-37.
Borie, A., Pinon, P. (2010). Istanbul, Portrait de Ville, Cite del’Architecture et du Patrimoine, IFA, Paris, s.32-41.
Bilsel, C. (2010). H. Prost’un stanbul Planlamas, (1936- 1951) Nazm Planlar ve Kentsel Operasyonlarla, Kentin Yapsal Dönüümü, mparatorluk Bakentinden, Cumhuriyet’in Modern Kentine, H. Prost stanbul Planlamas (1936-1951), stanbul Anadolu Aratrmalar Enstitüsü, stanbul, s.109-127.
Çelik, Z. (1986). Deien stanbul, TTKV, stanbul, s. 39-40.
Cokun H. (2017). 20. yy.’ln ilk Yarsnda Konut Sorununun Ele Aln Yöntemleri ve Henri Prost Örnei, Doktora Tezi, MSGSU, stanbul, s.254-257.
586
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
Dorusöz, U. (1981). Henri Prost, (Baslmam), Y. Lisans Tezi Notlar, Paris.
Dogrusöz, U. (2016-2017). Sözlü Anlatm.
Pinon, P. H.Prost’un ehircilii ve stanbul’un Dönüümleri, mparatorluk Bakentinden, Cumhuriyet’in Modern Kentine, Henri Prost stanbul Planlamas (1936-1951), stanbul Aratrmalar Enstitüsü, stanbul, 2010, s.77.
Pinon, P. (1999). Anadolu ve Balkanlardaki, Osmanl Kentlerindeki, Kentsel Dokular Tipolojisi üzerine bir Deneme, 7 Centruries of Ottoman Architecture, A Supra National Heritage, TBMMOB., YEM Yay., s.169.
Prost, H. (1949). stanbul Belediyesi ehircilik Mütehasss, mar Planlarndan Doan, Gayrimenkul Mükellifiyetlerinin (Servitudes) Tatbiki hakkndaki fikirler. Çeviren; Z. Feran, Arkitekt, C.18, S.39.
Prost, H. (1948). stanbul, Konferans veren H. Prost, Fransa Enstitü Üyesi ve stanbul Belediyesi ehircilik Mutehasss. Çeviren; Z. Feran, st. Belediyesi Merkez Mütercimi, Arkitekt, C.17, s.110- 111.
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da Henri Prost Dönemi Planlamalar ; Prost Sonras 1950’lerden
tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü Hülya COKUN, Ufuk DORUSÖZ
MSGSU, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniv., stanbul [email protected]
Özet: Bu aratrma, 20. yüzyln ilk yarsnda, Cumhuriyet Türkiye’sinde erken dönemde balayan çadalama projesi olarak stanbul’un Henri Prost planlamasn ve 1950’lerde H. Prost’un ayrlmas sonras kentin Tarihi Yarmada’snn özellikle kitlesel göçlerle görülen hzla dönüümünü ele almaktadr. H. Prost planlamalarnn uygulama boyutunun kapsam her dönem tartlsa da, kentin modernizasyonuna yönelik mar planlarnn “konutlardan” oluan dier planlama ara yüzü ise günümüze dein karanlkta kalmtr. H. Prost plan, 20. yüzyln balarnda, stanbul kenti modernizasyonuna “düzenleyici” ve “güzelletirici” kent planlama anlay kapsamnda; yol, eksen, perspektif açma gibi teknik ile yaklasa da “konut bölgeleri”, biçimleri, “konut adalar” ve “konut planlama” yöntemlerini de içermektedir. Aslnda, Prost planlar, imdiye kadar bilinenin ötesinde kenti dönütürücü etkiye de sahip olarak; “konuttan” “yap-adasna”, “yap adasndan”, “yol” ve “cadde” dokusuna doru giden ikincil bir araç teknii varsaym etrafnda örülen saptama ve önermeler içermektedir. Kentin dönüümünün dier boyutu ise 1950’lerden itibaren olanakszlklar nedeniyle uygulanamayan konut planlamalar ile H. Prost sonras liberal politikalar ve konut planlamasnn özel sektöre devri ile gerçeklemitir. H. Prost’un mar planlar yeni iktidarn politikalar ile küçük emlaklardan oluan konut arsalar spekülatörlerce satlp, özel müteahhitlerce yeni konutlar ina edilerek uygulanmtr. Sonuçta, bu durum, kentin hzla kontrolsüz dönüümünü de balatm ve 1950’lerden itibaren ise H. Prost döneminin karar ve uygulamalar stanbul’un tarihi kent merkezlerinde (Tarihi Yarmada ve Pera) kökten etkilemi ve yansmalar günümüze kadar gelen derin ve kalc izler brakmtr.
Çalmann Amac ve Aratrma Yöntemi: Bu çalma, 1050’ler ve H. Prost sonras stanbul kenti ve pek bilinmeyen Tarihi Yarmada bölgesinin dönüümüne ait morfolojik analizler içermektedir. Aratrma; H. Prost’un, stanbul konusundaki ampirik veri tabanlarnn yeni bir sorgulama ve paradigma ile incelenmesi yoluyla yaplacaktr; (Prost imar planlar, haritalar, teknik belgeler, yasa taslaklar, rapor, makale, vb.)
Anahtar Kelimeler: H. Prost, stanbul, Tarihi Yarmada, dönüüm, yap adalar, konutlar.
27
580
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
20. yy. Ba, stanbul, H. Prost’un Tarihi Yarmada mar Planlarnn Kapsam 20. yy.’ln banda, 1935’lerde, Henri Prost’un kente gelii ve sonrasnda stanbul’da en çok deiimin görüldüü bölge Tarihi Yarmada Bölgesi’dir. Önceki, planlamalar, genelde, modernizm temelinde (Frey, 2004, 6) olan H. Prost, antik bakenti yeni koullara uygun ekilde dönütürerek yeni bir kent yaratmay amaçladn belirtmitir (Borie, Pinon, 41). H. Prost’un, yeni semtlerin oluumuna ikincil olarak yaklap, kentin planlanmasn “güzelletirme” plan olarak ele alsa da (Pinon, 2010, 75), Prost mar planlarnn kentin bo bölgelerinde ; yeni yollar ve parklarla “yeni konut alanlarnn” da açld görülür. H. Prost’un,Tarihi Yarmada ; Beyazt, Aksaray, Fatih, Koca Mustafapaa, Yenikap, Marmara sahillerine uzanan, 1/2000’lik, Fatih mar Plan ; “yollar“ ve “caddeler“ planlamas olarak alglansa da temelinde, younluklu olarak “yap adalar“ ve “konutlar“ da içermektedir (Dogrusöz, 2017).
stanbul, Tarihi Yarmada ve Tarihi Mahalleler: Fatih, Edirnekap, Koca Mustafapaa, Fndkzade, Beyazt, Gedikpaa Bölgeleri stanbul’un tarihi kentsel yaplamas, Prost öncesi, – 20. yy. balarndaki Pervititich Haritalar kullanlarak- analiz edilirse, kentin tarihi mahalleleri olan ; Fatih, Fndkzade, Edirnekap, Kocamustafapaa Osmanl döneminden beri düzensiz kentlemitir. Tarihi Yarmada’daki, antik zgara sistem ile balantl (çounluu bahçeli) tarihi küçük, kare parseller kentin en eski “konut doku” sistemini oluturmaktadr (Pinon, 1999, 169) H. Prost, Atatürk Caddesi’nin güney-bat tarafnn (Aksaray Bölgesi) bahçeler ve yanm mahallelerden olutuunu belirtir (Prost, 1948, 110-111). Kendisinin kente gelii öncesinde, yanan ve talyan mimar ve kent plancs Luigi Storari’nin 19. yy.’da zgara planla düzenledii (Borie, Pinon, 2010, 32), bölgeler için H. Prost ; “bu mahalleler, sistematik geometri ile düzenli olarak yeniden ina edilmi ve yangnlardan kurtulan binalar, ehircilik açsndan uygun ekilde yeniden düzenlenmitir“, der ( Prost, 1948, 110-111). Fakat, stanbul’da, 19. yüzylda yanan bölgeler yenilenmek istenilse de savalar ve ülkenin ekonomik durumu buna engel olmutur. Bilsel’e göre, kentin baz bölgeleri ise yenilenmeden uzun yllar harabe olarak kalmtr (Bilsel, 2010, 127) Agache’n raporlarna göre : stanbul’un imarna ilk olarak bu yanm bölgelerden balanmaldr (Agache, 2007, 43). Kentte yeni konut yapm için, yangndan yanan bölge ve araziler arsa parselasyonu açsndan elverilidir. Fakat, 20.yy. balarnda H. Prost kente gelmeden, Tarihi Yarmada yer yer düzenlenmi bölgelerle parça parça görünümdedir üstelik, düzenlenen bölgelerle mevcut bölgeler arasnda yol balantlar yoktur (Çelik, 1986, 39) H. Prost ve kendisi öncesinde Türkiye’ye gelen arkadalar tarafndan da, 20.yy. balarnda kentin en önemli sorununun, düzensiz görünümün giderilerek yeni yollar açlmas olduu belirtilir. Bu planlama, Paris’teki benzerleri gibi “kamu sal” balamnda olacaktr (Pinon, 2010, 77).
1/2000’lik Prost, Fatih mar Plan, Izgara Planda “Konut Adalar”,Türk, “Orta- Snfna” Yönelik Yeni “Mülk Apartman” Konut Modeli ve Kentin Dönüümü 20. yüzyln balarnda, stanbul’da, yasal olmayan inaatlar vardr ve güvenilir haritalar bulunmamaktadr (Frey, 2004, 82). H. Prost, kenti planlamak için öncelikle, her bölge için, hava fotoraflarn da kullanarak, 1/2000 ölçekli uygulama haritalar hazrlar (Bilsel, 2010, 109). Kent plannn “bölgeler” yoluyla kent matrislerine aktarmna göre (Bruant, 2011, 245) H. Prost ve arkadalarnca hazrlanan raporlarda stanbul, deiik “zones” (bölgelere) ayrlr. H. Prost, 1/2000’lik Fatih mar Plan ile stanbul’da Tarihi Yarmada’daki eski Osmanl
581
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
mahalleleri ; Fatih, Edirnekap, Topkap’daki mevcut, bahçeli “konut alanlarn” yeniden düzenler. 1. No.lu Park’ ve Fatih-Fndkzade arasnda Vatan ve Millet Caddeleri ile yeni yol a ve zgara planl yeni “konut adalar” ve “konutlar” planlad görülür. stanbul’da, 1950’lerde, H. Prost’un son yllarna doru, kentin dönüümünü balatan ise politik deiim olur. Zenginletirici liberal politikalarla yeni hükümeti destekleyen gösterili, büyük konut politikalar önem kazanr, sosyal konut politikalar sona erdiinde ise konut yapm da özel sektöre braklr (Dogrusöz, 2017). H. Prost ise deien koullara uyumla yeni iktidarn liberal “konut politikalarn” desteklerek bir süre daha yeni hükümetle çalr (Dogrusöz, 2017). H. Prost, stanbul’daki deien yeni snfsal yap ve ekonomiye uygun “konutlar” planlar, Prost’un “apartman arketipi konutlar” (Sosyal-Müze düünce sistemi) liberal yaklamla yeni Türk “orta-snfna” yönelik “mülk-konut” ve bireysel “parsel mülk- apartman” planndadr (Dogrusöz, 2017).
H. Prost Sonras Konut Yapmnn Özel Sektöre Braklmas, Yeni Açlan Caddelerde Yeni Konutlar Yapm, Arsa Spekülasyonu ve Kentin Dönüümü Bilinenlerin aksine H. Prost’un mar planlar günümüze dein “konut” planlamasna hiç deinilmeden kentin modernizasyonuna yönelik alglanmtr (Dogrusöz, 2017), Fakat, Prost mar planlar detayl incelendiinde “konutlarn” da yer ald görülür (Dogrusöz, 2017), (Coskun, 2017, 257).
H. Prost, özel sektör-banka ve belediye-banka ortakl -Fransa’daki konut ina sistemine benzer- ina sistemi öngörmü ve Tarihi Yarmada’da günümüze kadar gelen Prost mar planlarna uygun ina edilen baz “konut planlamalar” bu yöntemle gerçekletirilmitir (Dogrusöz, 2017). Millet Cadde’sinin yapm sonras, Devlet’e ait Emlak Bankas tarafndan, Fndkzade’de, birkaç nitelikli “yeni konut” (Dogrusöz, 2017) ve Haseki’de de “yeni konutlar” ina edilir (Tekeli, 2013, 161). Böylece, H. Prost sonras, stanbul’da, Prost mar planlarna uygun dönemin iktidarnca açlan geni caddelerde “yeni konutlarn” da yer ald görülür.
1950’lerde devletçi politikalarn sona ermesi ile özel sektörün ina arac yükleniciler de bu durumda önemli rol oynamtr. Kent plancs ve mimar H. Prost plannn; yollarla belirlenmi, yap adalarndan “konutlara” uzanan “apartman adalar” ile blok, blok ina kolaylna karn, H. Prost sonras inaatn özel sektöre braklmas ile Prost plan arsa spekülatörleri ve müteahhitler tarafndan denetimsizce uygulanr (Dogrusöz, 2017), (Coskun, 2017, 257). Böylece, spekülatörlerin satt arsalarda (Tekeli, 2013, 160), Prost mar Plan, dönemin iktidarnca yasal olmadan uygulanmtr (Akpnar, 2010, 174). Halk kendi arsas ya da spekülatörlerce satlan arsalarda, kalfalarca yaplan konut inas ile konut sahibi olmutur (Dogrusöz, 2017), – öyleki, ina iine giren baz mimarlar dahi olmutur (Tanyeli, 2004, 85). 1950’lerde, kentte artan ina faaliyetlerine deinen, Arkitekt dergisinde arsalarn spekülatörlerce satlmas ile stanbul’da “ucuz arsa bulamama” sorununa dikkat çekilir, (Bazolu, 1950, 35).
Bu durumun kentin dönüümünde etkileri pek de iyi olmamtr. 1950’ler sonrasnda ise, artan göç nedeniyle ina faaliyetleri Tarihi Yarmada’nn tümüne yaylm hemen her mahallede hzla ve kontrolsüzce ina edilen yeni apartmanlar yükselmeye balamtr. 1950 ylnda, Bazolu tarafndan ele alnan makalede, düzensiz kentlemeye dikkat çekilmekte ve Prost mar planndan yaklak 20 yl sonrasnda, kentte hzl nüfus art ve göçler sonucu konut younluunda art görüldüü belirtilmektedir (Bazolu, 1950, 36).
582
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
Kentin hzla dönüümünde, H. Prost planlamasnda öngörülemeyen kitlesel göç, inaat sisteminin özel sektöre braklmas ve arsa apekülatörleri önemli rolü oynamlardr. stanbul’da, Tarihi Yarmada bölgesinde 1950’ler sonras ve 1950-60-70’lerde youn kitlesel göç ve artan konut talebi ile kentte bo kalan arsa ve bahçelerin de hzla apartmanlat ve kontrolsüzce kentleerek dönütüü görülür. 1967 ylnda ise kat mülkiyetinin kabulü ile bölgedeki kontrolsüz kentleme ve apartmanlama daha da hzlanr (Dogrusöz, 2017). 1967’de, Vatan ve Millet caddeleri etraf için yarma açlsa da bu projeler uygulanmamtr (Arkitekt, 1967, 4)
Sonuç; Morfolojik Analizlerin Sonuçlarnn Belirlenmesi Prost mar Planlar üzerine yaplan morfolojik analizler iki etapta gerçekletirilmitir.
1. 20. yy.’ln balarndaki Pervititich Haritalar ve H. Prost dönemine ait, 1/2000’lik, Fatih mar planlar ve üstüste çaktrlarak yaplan morfolojik analizlerde (ekil 2) ;
20. yy.’ln balarndaki Pervititich Haritalarnda ; Prost öncesi, stanbul, Tarihi Yarmada Bölgesinde, kentleme snrnn 19. yy.’da talyan Luigi Storari tarafndan zgara planla yenilenen eski yangn bölgesi olan Aksaray, Yenikap, çevresini kapsad, Fatih’de, o dönemde ksmen “bahçeli-konutlar” olduu ve Tarihi Yarmada’nn Bats’na surlara doru , 19. yy.’da ksmen yenilenen ; Yedikule-mrahor, Balat gibi yerleim yerleri dnda- Tarihi Yarmada’nn orta bölgesinin bo alanlardan olutuu, tespit edilmitir.
H. Prost’un, 1/2000’lik stanbul, Fatih mar plannda; Tarihi Yarmada’daki eski Osmanl mahallelerindeki; Fatih, Edirnekap, Topkap’daki mevcut, bahçeli “konut alanlarn” yeniden düzenledii görülmütür. Tarihi Yarmada’nn ortasndaki bo alan ise H. Prost’un 1. No.lu Park olarak deerlendirdii ve Park’n iki yanndaki; Fatih-Fndkzade arasndaki bölgede ise; Vatan ve Millet Caddeleri ile yeni yol a, yeni yollar ile balantl zgara planl yeni “konut adalar” ve “konutlar” planlad görülür.
Kent plan ölçeindeki, 1/2000’lik, Prost, Fatih mar planlarnn kent ölçeinden bina ölçeine inilerek yaplan detayl morfolojik analizlerinde ise H. Prost’un stanbul’da, Tarihi Yarmada’nn tümünü kapsayan, 1/2000’lik Fatih mar Plannda ; (Prost raporlarnda, hiç “konut” sözü edilmemesine karn) sokak boyutlarnn snrlad parametrelerle “blok- adalardan” oluan “apartman konutlarn” son derece detayl olarak çizildii, konutlarn “konut tipolojisi” dahi net olarak belirlendii tespit edilmitir (Dogrusöz, 2017), (Coskun, 2017, 254).
2. 1/2000’lik Prost mar Planlar ve Günümüz Haritalar Karlatrlmas (ekil 3);
1950’ler, Prost sonrasnda ise bilinenin aksine Tarihi Yarmada’nn orta bölgesindeki geni bir alan içeren; Fatih, Koca Mustafapaa, Fndkzade ve Prost mar planndaki 1. No.lu Park çevresindeki bölge, –H. Prost döneminde ina edilmese de Prost sonras inatn özel sektöre braklmas ve dönemin yüklenicileri tarafndan spekülatörlerin de yönlendirmesi ile kontrolsüzce ina edildii görülür. Ayrca, “yollar” ve “yap adalar” baznda günümüz planlar üzerinden yaplan detayl morfolojik karlatrmalarda günümüze kadar gelen süreçteki inaatlarn 1/2000’lik Prost mar planlar ile birebir çakt ve sonuçta Prost mar planlarnn aynen uyguland tespit edilmitir.
Böylece, Prost mar planlarnn neredeyse Tarihi Yarmada’nn büyük bölümüne yaylan etkilerinin imdiye kadar bilinenin ötesinde yalnzca “yollar”, “meydanlarla” snrl olmayp, Fatih, Koca Mustafapaa, Fndkzade’deki “konut alanlarn” da içerdii tespit edilmitir.
583
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
1950’ler sonras, 1960-70’lere kadar olan süreçte de, Prost sonrasnda denetimsizce uygulanan Prost mar planlarnn uygulanmas devam etmi ve günümüze kadar 2010’lu yllara kadar- önce iç ve günümüzde -2010’lu yllar sonrasnda ise youn olarak bölgede yaanan savalar sonucu d göç alan bu bölge günümüze kadar en fazla kontrolsüz dönüümün yaand bölgelerden birisi olmutur.
ekil 1. 1933-40’lar, Fatih, Prost Fotoraflar. Kaynak, mp.Bak. Cumhuriyetin Modern Kent, H. Prost Planlamas, AE.2010, s.207.
ekil 2. 20. yy. ba Pervititich Haritalar, H. Prost, 1/2000 Fatih mar Plan karlatrlmas. ekil çizim yazar, kull. kaynak, Doç. Dr. U. Dorusöz Arivi.
584
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
ekil 3. Günümüz, Fatih, özel sektör, yükleniciler tarafndan Prost mar planlarna uygun olarak ina edilen “yap-adalar”, “konutlar”. ekil, çizim yazar, çizimde kullanlan kaynak, st. Bel.
Haritalar ve Doç. Dr. U.Dorusöz Arivi.
ekil 4. Günümüz, Fatih, kentin deiimi özel sektör tarafndan Prost mar planna uygun olarak ina edilen “yap-adalar”, “konutlar”. Fotoraf, yazar.
585
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
ekil 5. Günümüz, Fatih, kentin deiimi özel sektör tarafndan Prost mar planna uygun olarak ina edilen “yap-adalar”, “konutlar”. Fotoraf, yazar.
Kaynaklar Akpnar, . Y. (2010). stanbul’da Modern Bir Pay-i Taht, Prost Plan Çerçevesinde Menderes’in craatlar, mparatorluk Bakentinden, Cumhuriyet’in Modern Kentine, H. Prost stanbul Planlamas (1936-1951), stanbul Anadolu Aratrmalar Enstitüsü, stanbul, s.174.
Agache, A. (2007). Büyük stanbul Tanzim ve mar Program, Cumhuriyet Dönemi, stanbul Planlama Raporlar,1934-1995, Derleyen . Özler, TMMOB, Mimarlar Odas, st., b.stanbul, 2007,s.43.
Anonim, (1967), Arkitekt,1967-02, 367, s. 4.
Frey, J.P. (2004). Henri Prost (1874-1959), Parcours d’un Urbaniste Discret (Rabat, Paris, stanbul), Urbanisme, Mai-juin, 338, 82.
Frey, J.P. (2004). Henri Prost, URL-89, (http://urbanisme.upec.fr/servlet/com.univ.collaboratif. utils.Lecture), s.6, 18.Eylül.2013.
Bazolu,A. (mar Müaviri), (1950). stanbul’un marnda Karlalan Güçlükler ve ikayetler, Arkitekt, 1950, S.07-10, 227-228., s. 35-36-37.
Borie, A., Pinon, P. (2010). Istanbul, Portrait de Ville, Cite del’Architecture et du Patrimoine, IFA, Paris, s.32-41.
Bilsel, C. (2010). H. Prost’un stanbul Planlamas, (1936- 1951) Nazm Planlar ve Kentsel Operasyonlarla, Kentin Yapsal Dönüümü, mparatorluk Bakentinden, Cumhuriyet’in Modern Kentine, H. Prost stanbul Planlamas (1936-1951), stanbul Anadolu Aratrmalar Enstitüsü, stanbul, s.109-127.
Çelik, Z. (1986). Deien stanbul, TTKV, stanbul, s. 39-40.
Cokun H. (2017). 20. yy.’ln ilk Yarsnda Konut Sorununun Ele Aln Yöntemleri ve Henri Prost Örnei, Doktora Tezi, MSGSU, stanbul, s.254-257.
586
20. Yüzyln Balarnda stanbul Tarihi Yarmada’da enri Prost Dönemi Planlamalar Prost Sonras 1950’lerden tibaren Kentin Morfolojik Dönüümü
“DeiKent” Deien Kent, Mekân ve Biçim Türkiye Kentsel Morfoloji Aratrma A II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu
ISBN: 978-605-80820-1-4
Dorusöz, U. (1981). Henri Prost, (Baslmam), Y. Lisans Tezi Notlar, Paris.
Dogrusöz, U. (2016-2017). Sözlü Anlatm.
Pinon, P. H.Prost’un ehircilii ve stanbul’un Dönüümleri, mparatorluk Bakentinden, Cumhuriyet’in Modern Kentine, Henri Prost stanbul Planlamas (1936-1951), stanbul Aratrmalar Enstitüsü, stanbul, 2010, s.77.
Pinon, P. (1999). Anadolu ve Balkanlardaki, Osmanl Kentlerindeki, Kentsel Dokular Tipolojisi üzerine bir Deneme, 7 Centruries of Ottoman Architecture, A Supra National Heritage, TBMMOB., YEM Yay., s.169.
Prost, H. (1949). stanbul Belediyesi ehircilik Mütehasss, mar Planlarndan Doan, Gayrimenkul Mükellifiyetlerinin (Servitudes) Tatbiki hakkndaki fikirler. Çeviren; Z. Feran, Arkitekt, C.18, S.39.
Prost, H. (1948). stanbul, Konferans veren H. Prost, Fransa Enstitü Üyesi ve stanbul Belediyesi ehircilik Mutehasss. Çeviren; Z. Feran, st. Belediyesi Merkez Mütercimi, Arkitekt, C.17, s.110- 111.