2007 hazine islemleri raporu
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
T.C.
SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI
2007 YılıHazine İşlemleri
Raporu
Eylül 2008
2
2007 Yılı Hazine İşlemleri Raporu,
Sayıştay Genel Kurulunun 09.09.2008 tarih ve 5226/1 sayılı kararı ile
kabul edilmiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulması uygun bulunmuştur.
“Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının
bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve
sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme,
denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir.”
T.C. Anayasası 160. Madde 1. Fıkra
T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI, ANKARA,Eylül 2008
http://www.sayistay.gov.tr
3
SUNUŞ
Sayıştaylar, kamu yönetiminde şeffaflığın ve hesap verme sorumluluğunun yerleşmesine ve
gelişmesine katkıda bulunmak amacıyla, güvenilir ve objektif bulgular ve öneriler içeren raporlar
hazırlayarak kamu yönetiminin yenilenmesine ve geliştirilmesine katkıda bulunmaktadırlar.
Sayıştayların hazırladığı bu raporlardan kamu borç yönetimi ve denetimi ile ilgili olanlar ise gerek
Parlamentolar gerekse kamuoyunun ilgisi sebebiyle özel bir öneme haizdir. Türk Sayıştay’ının da
üyesi olduğu Uluslararası Sayıştaylar Birliği (INTOSAI) de 1980’li yıllardan itibaren kamu
borçlarının denetimi konusunda hazırladığı rehberler ve oluşturduğu çalışma gruplarıyla,
Sayıştaylara yol göstererek bu alandaki denetimlerin nasıl geliştirileceği konusuna dikkat
çekmektedir.
Türk Sayıştayı 1995 yılından bu yana kamu borç yönetimi ve denetimi sonuçlarını Hazine İşlemleri
Raporları ile parlamentonun bilgisine sunmaktadır. Hazine İşlemleri Raporlarımızla, Hazine
Müsteşarlığı bünyesinde gerçekleştirilen iş ve işlemlerden, Devlet Borçları ve İç Ödemeler
Muhasebe Birimlerince muhasebeleştirilen işlemlere ilişkin bilgiler, denetim bulguları ve öneriler
her yıl Türkiye Büyük Millet Meclisinin ve kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır. Bu çerçevede
hazırlanan 2007 yılı raporunda, hazine işlemleri hakkında kapsamlı ve detaylı bulgular ve öneriler
ile TBMM’nin bilgisine sunulmasında fayda görülen konular yer almaktadır.
2007 yılı Hazine İşlemleri Raporunun hazırlanmasında emeği geçen mensuplarımıza teşekkür
eder, raporun, kamu mali sistemimizin geliştirilmesinde uygulayıcılara yol gösterici olacağını ümit
ederim.
Mehmet DAMAR
Sayıştay Başkanı
4
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ.................................................................................................................................................................................3İÇİNDEKİLER.....................................................................................................................................................................41. 2007 YILI YÖNETİM DÖNEMİ HESAPLARI VE MUHASEBE İŞLEMLERİ GENEL TESPİTLERİ.....................7
1.1. Yönetim Dönemi Hesaplarının İbrazı ve Mahsup Süresi..........................................................................................71.2. Tahsilatlarda Kullanılması Gereken Alındı Belgeleri...............................................................................................91.3. Muhasebe Yetkililerince Alınıp Saklanması Gereken Değerler...............................................................................91.4. Mali İşlemlerin Tahakkuku, Belgelendirme ve Hesap Verme Sorumluluğu..........................................................101.5. Kesinleşmeden Bütçe Gideri Yapılan Ödemeler....................................................................................................121.6. Gayrisafilik İlkesine Aykırı Uygulamalar...............................................................................................................121.7. Borçların Dönem Tasnifli Olarak Muhasebeleştirilmesi.........................................................................................131.8. Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Muhasebeleştirilmesi........................................................................................13
1.8.1. Yevmiye Sistemi..............................................................................................................................................141.8.2. Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) Anaparaları.........................................................................................141.8.3. Devlet İç Borçlanma Senetleri Faizleri............................................................................................................15
2. BÜTÇE LİMİTLERİ......................................................................................................................................................172.1. Borçlanma Limiti.....................................................................................................................................................172.2. İkraz Limiti..............................................................................................................................................................192.3. Garanti Limiti..........................................................................................................................................................19
3. BORÇLANMA İŞLEMLERİ.........................................................................................................................................213.1. 2007 Yılı Dış Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup).............................................................................................21
3.1.1. Dış Borç Kullanım-Geri Ödeme- Dış Borç Stoku...........................................................................................213.1.2. Dış Borçlanma (Nakit).....................................................................................................................................213.1.3. Dış Borçlanma (Ayni-Mahsup)........................................................................................................................223.1.4. Dış Borç Geri Ödemeleri..................................................................................................................................233.1.5. Dış Borç Stokuna İlişkin İstatistikler...............................................................................................................24
3.2. 2007 Yılı İç Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup)...............................................................................................313.2.1. 2007 Yılı Devlet Tahvili İşlemleri...................................................................................................................313.2.2. 2007 yılı Hazine Bonosu İşlemleri...................................................................................................................343.2.3. İç Borçlanma, Geri Ödeme ve Stok Bilgilerine İlişkin İstatistikler...............................................................34
3.3. Borçlanma Faizleri..................................................................................................................................................424. HAZİNE ALACAKLARI..............................................................................................................................................44
4.1. Hazine Açısından Alacak Doğuran İşlemler...........................................................................................................444.2. Hazine Alacak Verileri............................................................................................................................................444.3. Hazine Alacaklarının İzlendiği Hesaplar.................................................................................................................47
4.3.1. Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabı.............................................................................................474.3.2. Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı...............................................................................................484.3.3. Diğer Kurum Alacakları Hesabı.......................................................................................................................494.3.4. Takipteki Kurum Alacakları Hesabı................................................................................................................494.3.5. Para Piyasası Nakit İşlemleri Alacakları Hesabı..............................................................................................504.3.6. Risk Hesabı......................................................................................................................................................504.3.7. Risk Hesabı Alacakları Hesabı.........................................................................................................................514.3.8. Verilen Garantiler Hesabı.................................................................................................................................524.3.9. Gelir Tahakkukları Hesabı...............................................................................................................................52
4.4. Muhasebe Birimleri İtibarıyla Hazine Alacakları...................................................................................................534.5. Hazine Garantileri ve Üstlenimler...........................................................................................................................56
4.5.1. 2007 Yılında Verilen Hazine Garantileri.........................................................................................................574.5.2. Verilen Hazine Garantilerinden Yapılan Üstlenimler......................................................................................584.5.3. 2007 Yılında Üstlenim Yapılan Hazine Garantilerine İlişkin Bilgiler.............................................................59
4.6. Silinen Alacaklar.....................................................................................................................................................604.6.1. Köprü Ticari Kredilerin Alacak Hesaplarında İzlenmemesi............................................................................604.6.2. Bütçe Finansmanı Açısından Silinen Alacakların Sonuçları...........................................................................62
4.7. TMSF’den Olan Hazine Alacakları.........................................................................................................................634.8. Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabında Yer Alan Alacaklar................................................................................65
5. DİĞER KONULAR........................................................................................................................................................675.1. Teşvik Kredileri.......................................................................................................................................................675.2. 2001/2312 Sayılı Kararname Gereği Oluşan Hazine Alacakları............................................................................695.3. Türkiye Halk Bankasından Olan Hazine Alacakları...............................................................................................69
5
5.4. Hazineye Ait Hisse Senedi ve Tahviller..................................................................................................................70
6
TABLOLAR
Tablo 1: 2007 Yılı İç Borç Stokunda Yer Alan Kuponlu DİBS'lere Ait Ödeme Projeksiyonu.........................................16Tablo 2: 2007 Yılı Net İç Borçlanma.................................................................................................................................18Tablo 3: 2007 Yılı Net Dış Borçlanma..............................................................................................................................18Tablo 4: 2007 Yılı Borçlanma Limiti ve Net Borçlanma Hesaplama Tablosu..................................................................19Tablo 5: 2007 Yılı Dış Borç İşlemlerinin Mahiyeti...........................................................................................................21Tablo 6: 2007 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Nakit)...............................................................................22Tablo 7: 2007 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Ayni – Mahsup)..............................................................22Tablo 8: 2007 Yılı Dış Borç Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup).........................................................................................23Tablo 9: Finansman Amacına Göre 2007 Yılı Dış Borç Stoku..........................................................................................25Tablo 10: 2007 Yılı Dış Proje Kredisi Kullanımları..........................................................................................................28Tablo 11: 2007 Yılı Tahvil İşlemleri..................................................................................................................................31Tablo 12: 2007 Yılı Nakit Tahvil Borçlanması ( Detay)...................................................................................................31Tablo 13: 2007 Yılı Tahvil Borçlanma İşlemi Detayı (Mahsup).......................................................................................32Tablo 14: 2007 Yılı Devlet Tahvili Geri Ödemeleri ( Nakit)............................................................................................33Tablo 15: 2007 Yılı Tahvil Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup)...........................................................................................33Tablo 16: 2007 Yılı Hazine Bonosu İşlemleri...................................................................................................................34Tablo 17: 2007 Yılı Net İç Borçlanma ve Stok Durumu...................................................................................................35Tablo 18: 2007 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı.....................................................................36Tablo 19: 2007 Yılı İç Borç Stokunun Reel Faizi..............................................................................................................37Tablo 20: 2007 Yılında Gerçekleştirilen En Yüksek YTL Cinsi İskontolu 10 İhaledeki Yıllık Bileşik Faiz Oranları.....37Tablo 21: 2007 Yılında Ödenen Faiz Giderleri..................................................................................................................42Tablo 22: Muhasebe Verilerine Göre Hazine Alacak Stoku (31.12.2007)........................................................................54Tablo 23: Devlet Borçları Muhasebe Birimi Kayıtlarına Göre Hazine Alacakları (31.12.2007)......................................55Tablo 24: İç Ödemeler Muhasebe Birimi Kayıtlarına Göre Hazine Alacakları (31.12.2007)...........................................56Tablo 25: 31.12.2007 İtibarıyla Hazineye En Fazla Borcu Olan İlk On Kuruluş..............................................................56Tablo 26: 2007 Yılında Sağlanan Hazine Garantileri........................................................................................................57Tablo 27: Uzlaşma Kapsamında 2007 Yılında Silinen Alacaklar......................................................................................60Tablo 28: Köprü Ticari Kredilerden Silinen Alacaklar......................................................................................................61Tablo 29:: 31.12.2007 itibarıyla TMSF'den Olan Hazine Alacakları................................................................................64Tablo 30: TMSF’den Yapılan Tahsilatlar..........................................................................................................................64
7
GRAFİKLER
Grafik 1:Yıllar İtibarıyla ABD Doları Cinsinden Dış Borç Stoku.....................................................................................25Grafik 2: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi..........................................................................................26Grafik 3: Yıllar İtibarıyla Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku..............................................................................................26Grafik 4: Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku........................................................................................................................27Grafik 5: Yıllar İtibarıyla Uluslararası Kuruluşlara Göre Dış Borç Stoku Kompozisyon.................................................27Grafik 6: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu..................................................................................28Grafik 7: 2007 Yılında Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı................................................................36Grafik 8: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Reel Faizi (%)..............................................................................................38Grafik 9: Yıllar İtibarıyla İç Borç Servisi*........................................................................................................................38Grafik 10: Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi..........................................................................................................39Grafik 11: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı.........................................................................................................39Grafik 12: 2007 Yılı İç Borç Stok Yapısı..........................................................................................................................40Grafik 13: Stokun Vadeye Kalan Ay Ortalaması..............................................................................................................41Grafik 14: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Para Birimlerine Göre Değişimi................................................................41Grafik 15: İç Borç Stokunun GSYİH İçindeki Payı (%)*..................................................................................................42Grafik 16: 1986 - 2007 Yıllarında Borç Faizlerinin Bütçe Gelir ve Giderine Oranı.........................................................43Grafik 17: Hazine Alacak Stoku........................................................................................................................................45Grafik 18: Hazine Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı......................................................................................................45Grafik 19: Vadesi Geçmiş ve Vadesi Gelecek Hazine Alacakları.....................................................................................46Grafik 20: Vadesi Geçmiş Alacakların Dağılımı...............................................................................................................46Grafik 21: Verilen Hazine Garantileri (2003-2007) ( Milyon ABD Doları)......................................................................57Grafik 22: Hazine Garantileri Nedeniyle Yapılan Üstlenimler (2003-2007).....................................................................58Grafik 23: 2003-2007 Döneminde En Yüksek Miktarda Üstlenim Yapılan On Kuruluş (Milyon ABD Doları).............58Grafik 24: Kuruluş Bazında 2007 Yılı Üstlenimleri..........................................................................................................59
8
1. 2007 YILI YÖNETİM DÖNEMİ HESAPLARI VE MUHASEBE İŞLEMLERİ GENEL TESPİTLERİ
Hazine Müsteşarlığı bünyesindeki mali işlemler, dört farklı muhasebe birimi
tarafından gerçekleştirilmektedir. Bunlar Devlet Borçları, İç Ödemeler, Dış
Ödemeler ve Başbakanlık Merkez Muhasebe Birimleridir. Devlet Borçları ve
İç Ödemeler Muhasebe Birimleri esas itibarıyla alacak, iç ve dış borçlanma,
borç verme ve transfer harcamaları niteliğindeki iş ve işlemlerin
muhasebeleştirilmesini gerçekleştirmektedir. Hazine İşlemleri Raporunda yer
alan konu ve incelemelerin çerçevesini bu iki muhasebe birimince yürütülen
iş ve işlemler oluşturmaktadır. Ancak, 4059 sayılı Kanun ve diğer kanunlarla
Hazine Müsteşarlığına verilen görev ve yetkiler kapsamında yürütülmekte
olan mali işlemlerden bu muhasebe birimlerine intikal ettirilmeyen işlemler
hakkında görüş bildirilememektedir.
Bu bölümde, muhasebe birimlerine ait 2007 yılı yönetim dönemi hesapları,
muhasebe kayıtları ile buna bağlı olarak tahakkuk birimlerinde yapılan diğer
kayıtların incelenmesi sonucu tespit edilen genel nitelikli hususlara yer
verilmektedir.
1.1. Yönetim Dönemi Hesaplarının İbrazı ve Mahsup
Süresi
Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler ve Devlet Borçları Muhasebe Birimlerinin
2007 yılı Yönetim Dönemi Hesapları ile ilgili olarak aşağıdaki hususlar tespit
edilmiştir:
Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler ve Devlet Borçları Muhasebe Birimlerince
2007 yılı Yönetim Dönemi Dosyalarının en geç Şubat ayı sonunda Sayıştay
Başkanlığına gönderilmesi gerekirken dosyalar, İç Ödemeler Muhasebe
Birimince 05.05.2008, Devlet Borçları Muhasebe Birimince 08.05.2008
tarihinde Sayıştay Başkanlığına gönderilmiştir.
Mahsup süresinin uzatılması 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol
Kanunu’nun mahsup dönemini düzenleyen 51 inci maddesinde ve Merkezi
Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nin 509 uncu maddesinde düzenlenmiştir.
Söz konusu mevzuat hükümlerine istinaden mahsup süresi belli şartlarla
Maliye Bakanlığı tarafından uzatılabilmektedir. Hazine Müsteşarlığı
tarafından mahsup süresinin 31.03.2008 tarihine kadar uzatılması talep
edilmiş ve Maliye Bakanlığınca “Bütçe giderlerini ilgilendirmeyen işlemlere
ilişkin olmak kaydıyla” 31.03.2008 tarihine kadar sürenin uzatılması uygun
bulunmuştur.
9
Uzatılan mahsup süresinde, sadece mahsup işlemleri gerçekleştirilmesi
gerekirken, yapılan incelemelerde dönem içi ve dönem sonu işlemlerinin
gerçekleştirildiği anlaşılmıştır. Ancak, Merkezi Yönetim Muhasebe
Yönetmeliğinin 509 uncu maddesinde; “Yönetim dönemi, bir mali yılın
başından sonuna kadar yapılan bütün işlemler ile mali yıl geçtikten sonra,
mahsup dönemi içinde önceki mali yıla ilişkin olarak yapılan mahsup
işlemlerini kapsar.” hükmü yer almaktadır.
Bu uygulama, geçmiş yıllarda da tekrarlanmış olup, zamanında yapılmayan
kayıtlar nedeniyle yönetim dönemi belge ve cetvellerinin Sayıştaya verilme
süresi geciktirilmiştir.
Mahsup süresinin uzatılması ve bu sürede geçmişe yönelik işlemler
gerçekleştirilmesi sonucunda muhasebe ilkelerine aykırı olarak;
Yönetim dönemi dosyası ile mali tablolar tam ve doğru olarak
süresinde hazırlanmamıştır.
Geçmiş yıl hesapları, uzatılan mahsup süresi sonuna kadar
kapatılmamış, dönem sonu geçici ve kesin mizan cetvelleri
düzenlenmemiş, dolayısıyla bir sonraki yıla ait açılış kayıtları
yapılamamıştır.
Açılış kayıtları yapılamayan yeni yıldaki muhasebeleştirme işlemleri
de sistemli ve zamanında gerçekleştirilememiştir. İncelemelerde
geçmiş aylarda yevmiye kayıtları boş bırakılarak veya geçmiş
kayıtlar düzeltilerek gecikmeli olarak tekemmül ettirilen işlemler
tespit edilmiştir.
Sonuç olarak, usulüne uygun şekilde işletilmeyen muhasebeleştirme ve
raporlama süreci, muhasebe kayıtlarının ve buna bağlı hazırlanan mali
tabloların doğruluğunu ve güvenirliğini zedelemekte ve bu durum, mali
tablolara dayanılarak yapılan denetimler açısından güvenli bir zemin
oluşturmamaktadır.
Öneri:
Mevcut muhasebeleştirme sürecinin gözden geçirilerek, mali
işlemlerin sistemli, zamanında, eksiksiz, tam ve doğru şekilde
muhasebeleştirilmesinin sağlanması ve mahsup süresinin, önceki yıl
dönem içi ve dönem sonu işlemlerine dönük kayıtların yapılması
amacıyla kullanılmaması için gerekli tedbirlerin alınması,
Yönetim Dönemi dosyalarının mevzuatta belirtildiği şekilde her yıl en
geç şubat ayı sonunda Sayıştay Başkanlığına gönderilmesi
gerekmektedir.
10
1.2. Tahsilatlarda Kullanılması Gereken Alındı Belgeleri
Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılan tahsilatlarda Merkezi Yönetim
Muhasebe Yönetmeliğinde düzenlenen alındı belgeleri kullanılmamaktadır.
Tahsilatlar banka hesaplarına yatırılmakta, yatırılan tahsilatlara ait banka
dekontları muhasebe birimine intikal ettirildiğinde, dekontun açıklama
bölümlerinden tahsilatın niteliği ayrıştırılmaya çalışılmaktadır. Ancak
açıklamanın eksik ya da yetersiz olduğu hallerde ayrıştırılamayan tahsilatlar,
kaydedilmesi gereken hesaplara kaydedilememekte ya da yanlış
kaydedilmektedir. Tahsilatların doğru hesaplara kaydedilememesi
durumunda, hem bilanço hesapları hem de faaliyet hesapları yıl sonunda
gerçek değerleri göstermemektedir. Banka hesaplarına intikal eden fakat
niteliği anlaşılamayan bu nevi tutarlar emanet hesaplarına kaydedilmektedir.
Ayrıca alındı belgesi düzenlenmeksizin yapılan tahsilatlar,
muhasebeleştirilmesi esnasında, tahsilatta yer alan vergiler, gecikme faizi,
gecikme cezası gibi unsurlar ayrıştırılmasını da zorlaştırmakta veya
imkânsızlaştırmaktadır. Muhasebe kayıtları bu yönüyle tahsilatlar yönünden
tam bir güvence sağlamamaktadır.
Öneri:
Muhasebe birimlerince izlenen alacak veya gelirlerin ilgili hesaplara
doğru miktar, tutar, vade ve yatıranın kimliği gibi Yönetmelikte
belirtilen alındı belgelerindeki bilgileri içerecek şekilde bir tahsilat
yöntemine bağlanması gerekir. Bu yöntemde, Yönetmelikte örnekleri
bulunan alındılar kullanılabileceği gibi, yetersiz kalması halinde yeni
alındı belgeleri de düzenlenebilir.
1.3. Muhasebe Yetkililerince Alınıp Saklanması Gereken
Değerler
5018 sayılı Kanunun 61 inci maddesinde; gelirlerin ve alacakların tahsili,
giderlerin hak sahiplerine ödenmesi, para ve parayla ifade edilebilen
değerler ile emanetlerin alınması, saklanması, ilgililere verilmesi,
gönderilmesi ve diğer tüm malî işlemlerin kayıtlarının yapılması ve
raporlanması işlemleri “muhasebe hizmeti”; bu işlemleri yürütenler de
“muhasebe yetkilisi” olarak tanımlanmaktadır. Bu hükme göre; İç Ödemeler
Muhasebe Birimine intikal eden para ve parayla ifade edilebilen değerlerin
muhasebe yetkilisince alınması, saklanması ve gerçekleştirilmesi
gerekmektedir. Ancak, mevcut hesap planında 10-Hazır Değerler, 11-
Menkul Kıymet ve Varlıklar ile 21- Menkul Kıymet ve Varlıklar hesap
gruplarında kayıtlı olup, muhasebe birimi kasa veya veznelerinde
saklanması ve dönem sonlarında tutanağa bağlanması gereken değerlerin
11
usulüne uygun alınıp saklanmadığı, dönem sonlarında usulüne uygun
sayımlarının yapılmadığı tespit edilmiştir.
Muhasebe Biriminde işlem gören hesaplardan 2007 sonu itibarıyla 217-
Menkul Varlıklar Hesabı’nın;
217-1100 ayrıntı kodu - 10.824.620,35 YTL tutarında altın,
217-2000 ayrıntı kodu - 223.219,33 YTL tutarında Kıymetli Maden
Harici Menkul Varlık,
için dönem sonlarında sayım tutanağı usulüne uygun düzenlenmemiştir. Bu
menkul kıymetlerden kaybolan, değeri artan ya da azalan olup olmadığı
değerlendirilmemiştir.
217-3000- Konvertibl olmayan paralar hesabı dönem sonunda bakiye
vermemekle birlikte, hesaba yılı içerisinde 1.332,47 YTL tutarında kayıt
yapılmış, ancak bunlar hakkında bir değer tespiti işlemi gerçekleştirilmeden
gerekçesiz şekilde hesaplardan çıkarılmıştır. Çeşitli muhasebe birimlerinden
konvertibl olmadıkları için Hazineye gönderilen çeşitli ülkelere ait paralar, bu
muhasebe birimi tarafından hesaplara alınmakta, ancak aynı yevmiye ile
yeniden hesaplardan çıkarılmaktadır.
Yukarıda bahsedilen konvertibl olmayan paraların, muhabir bankalar
aracılığıyla ilgili ülkelerde konvertibl paralarla değiştirilebilme imkânı
mevcuttur. Bu imkân araştırılmadan söz konusu paraların hesaplardan
çıkarılması uygun değildir.
Öneriler:
Muhasebe yetkilisince alınıp saklanması gereken değerlerin,
usulüne uygun olarak alınması, saklanması ve dönem sonunda
oluşturulacak komisyonlar tarafından sayımlarının yapılarak
tutanağa bağlanması gerekmektedir.
Konvertibl olmayan paraların konvertibl paralarla değiştirilmesine
ilişkin usul ve esaslar belirlenmelidir.
Konunun ayrıca iç denetim birimince incelenerek raporlanması
yerinde olacaktır.
1.4. Mali İşlemlerin Tahakkuku, Belgelendirme ve Hesap
Verme Sorumluluğu
5018 sayılı Kanunun 50 nci ve Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nin 15
inci maddelerine göre; muhasebeleştirme işlemlerinin kanıtlayıcı belgelere
dayandırılması zorunludur. Kanıtlayıcı belgeler, muhasebeleştirme
belgesinin hazırlanmasını gerektiren ve ilgili mevzuatında belirtilen
belgelerden oluşur.
12
Hesap verme sorumluluğu açısından muhasebe kayıtları birincil derecede
öneme sahiptir. İlgili birimlerin hazırlayacakları mali istatistiklerin de
muhasebe kayıtlarındaki verilere dayanması gerekmektedir. Bu durum ise
her bir mali iş veya eylemin, genel kabul görmüş muhasebe kavram ve
ilkeleri uyarınca muhasebeleştirilmesi ile mümkündür.
Mali işlemlerin muhasebeleştirilmesinde, hesap verme sorumluluğunun
gerçekleştirilebilmesi için, bu işlemlerde görevli ve yetkili olanların,
kanıtlayıcı belgelerde adı, soyadı, görev unvanı ve imzalarının bulunması
gerekir.
Ancak, Hazine Müsteşarlığı muhasebe birimlerince gerçekleştirilen mali
işlemlerden, borçlanma işlemlerinin, gelirlerin, alacakların ve varlıkların
muhasebeleştirmesinde kullanılan muhasebe fişlerinin birçoğunda; onay,
sözleşme, hesaplama tablosu, tahakkuk cetveli gibi mali işlemin dayanağını
gösteren kanıtlayıcı belgeler; ya hiç eklenmemekte ya da ekli belgeler
işlemin mahiyetini tam olarak açıklayıcı nitelikte bulunmamaktadır. Bu durum
sorumlulukların tam olarak tayin edilmesini de zorlaştırmaktadır.
Öneriler:
Mali sonuç doğuran işlemlerin kayıt dışında kalmasının önlenmesi,
sağlıklı ve güvenilir bir biçimde muhasebeleştirilmesi için; hazine
birimlerinin iş süreçleri belirlenip, görev tanımları yapılarak bunlar
tarafından yürütülen mali işlemlerin hangi muhasebe birimince
gerçekleştirileceği tespit edilmelidir. Bu çerçevede ilgili hizmet
birimleri, kendi faaliyet konusunu oluşturan iş ve hizmetlerden,
muhasebe ile ilişkilendirilmesini gerektiren konular hakkında
kapsamlı bir çalışma yapmalı ve bunların doğru, tam ve zamanında
muhasebeleştirilmesi için gerekli önlemler 5018 sayılı Kanunun 7
nci maddesi uyarınca kurum üst yönetimince alınmalıdır.
Müsteşarlık bünyesinde faaliyet gösteren birimler, gerçekleştirdikleri
iş ve işlemlerin muhasebe birimine doğru, tam ve gerçeği yansıtır
biçimde intikal ettirilmesini teminen;
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun;
“Kayıt zamanı” başlıklı 50 nci maddesi hükmü uyarınca,
işlemlerin kanıtlayıcı belgelere dayanması,
“Hesap verme sorumluluğu” başlıklı 8 inci maddesi hükmü
uyarınca, görevli ve yetkili olanların tamamının
sorumluluğunun tespitini sağlayacak belge düzeninin
oluşturulması,
sağlanmalıdır.
13
1.5. Kesinleşmeden Bütçe Gideri Yapılan Ödemeler
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 33 üncü maddesine
göre; bütçeden bir giderin yapılabilmesi için iş, mal veya hizmetin belirlenmiş
usul ve esaslara uygun olarak alındığının veya gerçekleştirildiğinin,
görevlendirilmiş kişi veya komisyonlarca onaylanması ve gerçekleştirme
belgelerinin düzenlenmiş olması gerekmektedir. Ancak yapılan
incelemelerde, ilgili mevzuat hükümlerine göre gerçekleşme belgeleri
olmadan ve gider kesinleşmeden bütçe gideri kaydı yapıldığı tespit edilmiştir.
Bu şekilde yapılan ödemelere örnek olarak, gelir kaybı ödemeleri
gösterilebilir. 2006/11201 ve 2006/11448 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararnameleri; tahmini gelir kayıplarının Hazine Müsteşarlığınca ilgili
kuruluşlara avans olarak ödenmesini, sonrasında Hazine Kontrolörleri
Kurulunca yapılan inceleme neticesinde ödemelerin kesinleştirilmesini
düzenlemiştir.
Ancak uygulamada tahmini gelir kayıpları, kesinleşmeden bütçe gideri
yapılarak bütçe emanetleri hesabına alınmakta ve gelir kayıplarının
kesinleşmesini müteakip emanet hesaplarından ödenmektedir.
Söz konusu uygulama ile aylar itibarıyla bütçe giderleri olması gerekenden
fazla gösterildiğinden, bu durum, muhasebenin dönemsellik ilkesine aykırılık
oluşturmaktadır.
Öneri:
Bütçe gideri, ödemelerin kesinleşmesi ve belgelerin
tamamlanmasını müteakip yapılmalıdır.
1.6. Gayrisafilik İlkesine Aykırı Uygulamalar
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun “Bütçe ilkeleri”
başlıklı 13 üncü maddesi ile; “Tüm gelir ve giderlerin gayrisafi olarak bütçede
gösterileceği ve belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilemeyeceği” esası
kabul edilmiştir. Ancak borç idaresi dışında Hazine Müsteşarlığı tarafından
yapılan birçok uygulamada bu ilkeye aykırı işlemler gerçekleştirilmektedir.
Değişik örnekleri olmakla birlikte kuruluşlardan tahsil edilip gelir
kaydedilmesi gereken tutarlar bu kuruluşların alacağı niteliğindeki başka bir
tutardan mahsup edilerek muhasebeleştirilebilmektedir. Bu durum belirtilen
bütçe ilkesinin yanında muhasebenin genel ilkelerine de aykırılık
oluşturmaktadır. Müsteşarlığın bu işlemleri bütçe ve muhasebe ilkelerine
uygun olarak gerçekleştirmesi gereklidir.
14
1.7. Borçların Dönem Tasnifli Olarak
Muhasebeleştirilmesi
Borçlanma işlemlerinde kullanılan hesaplar, Genel Yönetim Muhasebe
Yönetmeliği’nde belirlenen dönem tasnifine uygun değildir. Genel Yönetim
Muhasebe Yönetmeliği’nin 3 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Ana Hesap
Grubuna ve 30 Hesap Grubuna ilişkin açıklamalarında “faaliyet dönemi
içinde geri ödenmesi gereken yabancı kaynakları kapsar” şeklinde
belirlenmiş bulunan temel ilkesine uygun Hesap Planı düzenlenmesi
gerekirken, bunun yerine Hazinece ihracındaki vadesine göre
isimlendirilerek (bono veya tahvil) Hesap Planında 304- Cari Yılda
Ödenecek Tahviller 305-Bonolar ve 404-Tahviller Hesapları ihdas edimiştir.
Bu nedenlerle 305-Bonolar Hesabında, vadesi faaliyet döneminde dolmayan
kayıtlı yabancı kaynaklar yer almaktadır. Hesap Planı, yükümlülüklerin
vadesinin faaliyet döneminde veya daha sonraki dönemlerde gelecek olması
esasına göre oluşturulmalıdır. Ancak hesaplar, Hazinece ihraç edilen
senetlerin vadesine göre ihraç tarihi itibarıyla vadesi bir yıl ve daha az
olanlar veya bir yıldan fazla olanlar olarak ayrıma tabi tutularak ihdas
edilmiştir. Yukarıda da açıklandığı üzere senedin vadesi bir yıldan kısa
olmakla birlikte (muhasebeleştirilmede esas faaliyet dönemi 1.1.2007-
31.12.2007 arası dönemdir) faaliyet döneminden sonraki dönemlerde geri
ödemesi gerçekleştirilebilmektedir. Dolayısıyla hesap planı oluşturulurken
faaliyet dönemi esas alınmamıştır.
Öneri:
Yukarıda anılan nedenlerle Genel Yönetim Muhasebe
Yönetmeliği’nde ihdas edilen hesapların ve hesap planının faaliyet
dönemi esasına göre tanımlanması, izleme amaçlı olarak ihtiyaç
duyulması halinde de bunların ihraç özelliklerine göre yardımcı
hesaplarda izlenmesinin sağlanması gerekir. Bu nedenle Merkezi
Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nin yeniden düzenlenmesi gerekir.
1.8. Devlet İç Borçlanma Senetlerinin
Muhasebeleştirilmesi
Bütçede en önemli gider kalemini borçlanma faizleri oluşturmaktadır. Faiz
giderleri, büyüklüğü nedeniyle diğer giderlerden kısılmak suretiyle finanse
edilmekte ve bu nedenle bütçe üzerinde önemli bir baskı oluşturmaktadır.
Faiz giderlerinde en büyük pay ise ihraç edilen Devlet İç Borçlanma
Senetlerine (DİBS) aittir. Parlamentonun bütçe açıkları ve borçlanma
arasındaki ilişkiyi tam olarak kontrol altında tutması ve izlemesi için DİBS
anapara ve faizlerinin net olarak tanımlanmış kavram ve ilkelere göre
15
muhasebeleştirilmesi ve raporlanması gerekir. Bu kapsamda bir yıl içinde
yapılan borçlanmaların ileriki yıl bütçeleri üzerinde ne kadar bir faiz yükü
yarattığının bilinmesi sonraki yıl bütçelerinin diğer gider kalemlerini de
etkilediğinden; en önemli veri niteliğindedir.
Bu nedenlerle incelemelerde tespit edilen iç borçlanma işlemlerinin
muhasebeleştirilmesi ve raporlanması ile ilgili uygulama ya da düzenleme
eksiklikleri üzerinde önemle durulmuş ve öneriler geliştirilmiştir.
1.8.1. Yevmiye Sistemi
Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği hükümleri gereğince muhasebe
işlemlerinin, yevmiye tarihi ve müteselsil sıra numarasına göre maddeler
hâlinde önce yevmiye defterine buradan da usulüne göre büyük defter ve
yardımcı hesap defterlerine sistemli bir şekilde kaydedilmesi gerekmektedir.
Yönetmelik ekinde örnekleri bulunan yardımcı defterlerde, hesabın borç
veya alacağına kaydedilen tutarlarla, yardımcı defterin ilgisi yevmiye tarih ve
numarası ile kurulmaktadır.
Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğünce Hazine Bilgi Sistemlerinde tutulan iç
borç işlemlerine ait kayıtlar, yevmiye defterine kaydedilen bilgilerden
bağımsız olarak yürütülmektedir. Bu nedenle Hazine bilgi sistemlerinde
tutulan kayıtlar, iç borçlar açısından yardımcı defter niteliğini
taşımamaktadır.
Devlet Borçları Muhasebe Biriminde yürütülen iç borçlanma amacıyla ihraç
edilen senetlere ait bilgilerin yardımcı defterlere ayrıntılarıyla kaydedilerek
izlenebilmesi gerekir. Ayrıca, vadesi dolduğu halde senet hamilleri tarafından
bedeli tahsil edilmeyen senetlerin de, zamanaşımını doldurana kadar
hesaplarda ve yardımcı defterlerde izlenebilmesi ve zamanaşımına
uğrayanların, muhasebe birimince bu bilgilere dayalı olarak bütçeye irat
(gelir) kaydedilmesi gerekmektedir.
İç borç bilgi sisteminin yardımcı defter niteliğine haiz olmaması nedeniyle
muhasebe raporları ile bilgi sisteminde üretilen raporlar arasında
tutarsızlıklar oluşabilmektedir.
Öneri:
İlgili muhasebe birimlerinde, yardımcı defterler, hesaptaki işlemleri
tam açıklamaya yeterli olacak şekilde düzenlenmeli ve/veya mevcut
bilgi sistemleri yardımcı defter niteliğine kavuşturulmalıdır.
1.8.2. Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) Anaparaları
Bütün DİBS anaparalarının aynı usulle muhasebeleştirilmesi gerekirken,
uygulamada senet türlerine göre farklı usullerle muhasebeleştirilmektedir.
Bu kapsamda Hazine tarafından ihraç edilen DİBS’den iskontolu senetler
16
maliyet esasına göre, kuponlu olanlar ise itibari değerle (nominal) ilgili
hesaplara kaydedilmektedir.
Yabancı kaynaklar ve borçlanmalar ile ilgili olarak Genel Yönetim Muhasebe
Yönetmeliğinde varlıklar, yabancı kaynaklar ve öz kaynakların bilançoda
gayrisafi değerleriyle gösterileceği belirtilmektedir. Ayrıca kamu idarelerince
bilinen ve tutarları tahmin ve hesap edilebilen bütün yabancı kaynakların
kaydedilip bilançoda gösterileceği hüküm altına alınmıştır.
Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin 33 üncü maddesine göre,
borçlanma araçları ile üstlenilen yükümlülükler; “üzerlerinde yazılı
değerden”, bunlara ait faiz giderleri; tahakkuk ettirildiklerinde, yılına ait
giderler hesabına; ödendiklerinde ise bütçe giderleri hesabına kaydedilerek
muhasebeleştirilecek ve dönem sonunda raporlanacaktır. Bütün borçlanma
araçlarında aynı yöntemin kullanılması, genel muhasebe ilkelerinin gereğidir.
Nitekim Yönetmeliğin 144/b maddesinde; “bütün gider ve gelir işlemlerinin
hesaplara aynı yöntemle kaydedilmesinin,” muhasebe yetkilileri ve üst
yöneticilerin sorumluluğunda olduğu belirtilmiştir.
Ancak, Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nin 304-305 ve 404 nolu
hesaplara ilişkin açıklama bölümlerinde, iskontolu senetler için satış bedeli,
kuponlu senetler için ise itibari (nominal) değerleri ile kayda alınması
öngörülmüş ve uygulamada da buna göre iç borç kayıtları yapılmıştır.
Dolayısıyla 2007 yılı sonunda iç borç toplamı, iskontolu senetler için satış
bedeliyle, kuponlu senetler için ise nominal değerleriyle hesaplarda yer
almaktadır.
Öneri:
Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nin 304-305 ve 404 nolu iç
borç hesaplarına ve bu hesabı ilgilendiren 38, 48 grubu hesaplarına
ait bölümleri Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nde tanımlanan
kavram ve ilkelere uygun hale getirilerek yeniden düzenlenmelidir.
1.8.3. Devlet İç Borçlanma Senetleri Faizleri
5018 sayılı Kanun hükmü gereğince; bir ekonomik değer yaratıldığında,
başka bir şekle dönüştürüldüğünde, mübadeleye konu edildiğinde, el
değiştirdiğinde veya yok olduğunda muhasebeleştirilmek zorundadır. Genel
Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin 10/e maddesi ile de, kamu idarelerinin
bilinen ve tutarı tahmin ve hesap edilebilen bütün yabancı kaynaklarının
kaydedilerek bilançoda gösterileceği ilkesi kabul edilmiştir.
Devlet Borçları Muhasebe Birimince, borç stokunun işlemiş faizlerin dönem
sonlarında (31 Aralık) muhasebeleştirilmesinde vadesi gelecek olan ilk
kupon için işlemiş faiz hesaplaması yapılarak 381 no.lu Gider Tahakkukları
Hesabına kaydedilmektedir. Ancak senede ait müteakip kuponlar ile ilgili
17
işlemiş faiz tahakkuku yapılmamaktadır. 2007 yılında, 31.12.2007 tarihi
itibarıyla işlemiş faiz tahakkuku yapılırken, aşağıdaki tabloda ayrıntısı
gösterilen kupon tutarlarının tamamı olan 73.289.453.954,35 YTL’nin baz
alınması gerekirken; 11.614.753.661,51 YTL baz alınarak, 8.081.749.447
YTL işlemiş faiz hesaplanarak 381 no.lu Gider Tahakkukları Hesabına
kaydedilmiştir. Dolayısıyla bu tutarın hesabında 2008 yılında ilk kuponu takip
eden dönemlerde ödenecek kuponlar dikkate alınmamıştır. İşlemiş faizlerin
muhasebeleştirilmesinde senetlere ait tüm kupon tutarlarının hesaplamalara
esas alınmadığı tespit edilmiştir.
Tablo 1: 2007 Yılı İç Borç Stokunda Yer Alan Kuponlu DİBS'lere Ait Ödeme Projeksiyonu1
YTLYıl Tahvil Anapara Tahvil Faiz
2008 27.133.772.723,10 24.318.223.416,802009 11.101.548.930,00 19.509.346.995,532010 58.042.171.597,71 15.276.649.549,312011 32.946.626.180,69 7.604.287.128,822012 19.257.291.845,12 3.512.267.712,162013 600.000.000,00 1.913.786.101,162014 14.101.737.783,17 1.036.813.050,582015 600.000.000,00 118.080.000,00
Toplam163.783.149.059,
79 73.289.453.954,35Not:Tabloda yer alan veriler iç borç bilgi sisteminden 31.12.2007 tarihinden daha sonra alındığından, içerisindeki kur ve değişken faize dayalı veriler nedeniyle dönemsonu stokuyla farklılık göstermektedir.
Sonuç olarak Devlet Borçları Muhasebe Birimince, gelecek yıllarda vadesi
dolacak olan DİBS kuponlarına ait yükümlülük tutarları, hesap ve tahmin
edilebilmesine rağmen, tam olarak muhasebeleştirilmemekte ve dönem
sonunda düzenlenen kesin mizan cetvellerinde raporlanmamaktadır.
Öneriler:
Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nin yabancı kaynaklara
ilişkin hükümlerinin gözden geçirilerek Genel Yönetim Muhasebe
Yönetmeliği’nde belirlenen ilke ve kurallara uygun hale getirilmesi ve
uygulama hatalarının düzeltilmesi gerekmektedir.
DİBS kuponları aynı senet gibi vadesi geldiği anda ödenmekte ve
yükümlülük ihtiva etmektedir. DİBS’lere ait kuponlar, DİBS’lerden
bağımsız olarak piyasada alınıp satılabilmekte, vadesi gelecek
yıllarda dolacak olsa dahi Hazine Müsteşarlığı tarafından da
vadesinden önce satın alınabilmektedir. DİBS kuponlarının
müstakilen bir kıymeti mevcut olup; senede bağlı ihraç edilmekle
birlikte ihracı müteakip, senetten ayrı alınıp satılabilmekte ve senet
muadili bir yükümlülük ihtiva etmektedirler. Bu nedenlerle
yükümlülük ihtiva eden DİBS kuponlarının muhasebeleştirilmesinde;
özün önceliği ilkesi gereği, özüne uygun olarak kaydedilmesini
1 Tabloda yer alan bilgiler İç Borç Bilgi sisteminden alınmıştır.
18
teminen muhasebe yönetmeliklerinde gerekli düzenlemeler
yapılmalıdır.
19
2. BÜTÇE LİMİTLERİ
2.1. Borçlanma Limiti2
5565 sayılı 2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile genel bütçe
kapsamındaki kamu idarelerine 200.902.066.401 YTL ödenek verilmiş,
genel bütçenin gelirleri ise 184.242.515.000 YTL olarak tahmin edilmiştir.
Aynı Kanunun "Denge" başlıklı 3 üncü maddesinde; ödenekler toplamı ile
tahmin edilen gelirler toplamı arasındaki farkın, net borçlanma hasılatı ile
karşılanacağı hüküm altına alınmıştır.
2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’nun ilgili hükümleri uyarınca, 2007
yılı net borçlanma limiti 16.659.551.401 YTL olarak hesaplanmaktadır.
Diğer taraftan; 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin
Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un “Borçlanma ve Garanti Limiti” başlıklı 5
inci maddesinde;
“Malî yıl içinde 1 inci maddede belirtilen ilkeler ve malî sürdürülebilirlik de
dikkate alınarak yılı bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı
ile tahmin edilen gelirler arasındaki fark miktarı kadar net borç kullanımı
yapılabilir.
Borç yönetiminin ihtiyaçları ve gelişimi dikkate alınarak, bu limit yıl içinde en
fazla yüzde beş oranında artırılabilir. Bu miktarın da yeterli olmadığı
durumlarda, ilave yüzde beşlik bir tutar, ancak Müsteşarlığın görüşü ve
Bakanın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile artırılabilir. Bütçenin denk
olması durumunda da borçlanma, anapara ödemesinin en fazla yüzde
beşine kadar artırılabilir. Borçlanma limiti değiştirilemez.
Vadesinde nakden ödenenler hariç, çeşitli kanunlara dayanılarak ikrazen
ihraç olunan özel tertip Devlet iç borçlanma senetleri bu limitin
hesaplanmasında dikkate alınmaz. Malî yıl içerisinde ikrazen ihraç edilecek
özel tertip Devlet İç Borçlanma Senetlerinin limiti her yıl bütçe kanunlarıyla
belirlenir. Malî yıl içinde sağlanacak garantili imkanın limiti, her yıl bütçe
kanunlarıyla belirlenir”
hükümlerine yer verilmiştir.
Bu durumda; 5565 sayılı 2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ve 4749
sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında
Kanun’un ilgili hükümleri uyarınca hesaplanan 2007 yılı net borçlanma limiti
yüzde beş oranındaki artırımla 17.492.528.971 YTL olmaktadır.
2 Bu bölümde yer alan borçlanma rakamları 2007 yılı Devlet Borçları Muhasebe Birimi kayıtları esas alınarak hesaplanmıştır.
20
Tablo 2: 2007 Yılı Net İç Borçlanma
YTLTAHVİLTahvil Borçlanma Tutarı (1) 100.325.221.1
27Borçlanma 101.990.016.770Kur farkı (-) 1.664.795.643İkrazen Verilen Özel Tertip Senetlerle Borçlanma (-)Tahvil Geri Ödeme Tutarı (2) 83.090.379.95
9Ödeme 94.690.431.229Kur Farkı (-)Senet İadesi (-)
6.740.214.5704.859.836.700
A) Net Tahvil Borçlanması ( 1-2)
17.234.841.168
BONOBono Borçlanma Tutarı (3) 15.903.000.01
0Bono Geri Ödeme Tutarı (4) 19.362.580.75
1B) Net Bono Borçlanması (3-4) -3.459.580.741
NET İÇ BORÇLANMA (A+B) 13.775.260.427
2007 yılında 101.990.016.770 YTL tutarında tahvil, 15.903.000.010 YTL
tutarında bono olmak üzere toplam 117.893.016.780 YTL tutarında iç
borçlanma ve 94.690.431.229 YTL tutarında tahvil ve 19.362.580.751 YTL
tutarında bono olmak üzere toplam 114.053.011.980 YTL tutarında iç borca
ilişkin anapara geri ödemesi yapılmıştır. 117.893.016.780 YTL olan
borçlanma tutarından, aleyhte kur farkı olan (borcu artıran) 1.664.795.643
YTL düşüldüğünde, borçlanma tutarı 116.228.221.137 YTL olmaktadır.
114.053.011.980 YTL olan iç borç anapara ödemesi tutarından da, lehte kur
farkı olan (borcu azaltan) 6.740.214.570 YTL ve senet iadesi 4.859.836.700
YTL düşüldüğünde, ödeme tutarı 102.452.960.710 YTL olarak
gerçekleşmektedir.
116.228.221.137 YTL’lik borçlanma ve 102.452.960.710 YTL ödeme
sonucunda, net iç borçlanma 13.775.260.427 YTL olmuştur.
Tablo 3: 2007 Yılı Net Dış Borçlanma
YTLDış Borçlanma Tutarı 13.066.074.448Borçlanma 16.486.842.005Kur Farkı (-) 3.420.767.557Dış Borç Geri Ödeme Tutarı 15.693.620.315Ödeme 32.088.614.091Kur farkı (-) 16.394.993.776Net Dış Borçlanma -2.627.545.867
2007 yılında 16.486.842.005 YTL tutarında dış borçlanma ve
32.088.614.091 YTL tutarında dış borca ilişkin anapara ödemesi yapılmıştır.
16.486.842.005 YTL olan borçlanma tutarından aleyhte kur farkı olan (borcu
artıran) 3.420.767.557 YTL düşüldüğünde borçlanma tutarı 13.066.074.448
YTL olarak hesaplanmaktadır. 32.088.614.091 YTL olan dış borç anapara
ödemesi tutarından, lehte kur farkı olan (borcu azaltan) 16.394.993.776 YTL
düşüldüğünde ise geri ödeme tutarı 15.693.620.315 YTL olmaktadır.
21
13.066.074.448 YTL’lik borçlanma ve 15.693.620.315 YTL ödeme
sonucunda, kur etkisinden arındırılmış net dış borçlanma -2.627.545.867
YTL olmuştur.
13.775.260.427 YTL tutarındaki net iç borçlanma ve -2.627.545.867 YTL
tutarındaki net dış borçlanma sonucunda, toplam net borçlanma
11.147.714.560 YTL olup, 17.492.528.971 YTL tutarındaki % 5 artırımlı sınır
aşılmamıştır.
Tablo 4: 2007 Yılı Borçlanma Limiti ve Net Borçlanma Hesaplama Tablosu
YTLVerilen Ödenek Toplamı 200.902.066.401Tahmin edilen gelir toplamı 184.242.515.000 Denge 16.659.551.401 4749 5’inci madde uyarınca %5 ilâve 832.977.570 2007 yılı net borçlanma limiti 17.492.528.971 Net Dış Borçlanma -2.627.545.867Net İç Borçlanma 13.775.260.427Net Borçlanma 11.147.714.560Kaynak:2007 Yılı Bütçe Kanunu ve Devlet Borçları Muhasebe Birimi Yönetim Dönemi Kayıtları
2.2. İkraz Limiti
5565 sayılı 2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’nun "Hazine Garanti
Limiti ve Borçlanmaya İlişkin İşlemler" başlıklı 20 nci maddesi 3 no.lu
bendine göre bu Kanunun 1 inci maddesi ile belirlenen başlangıç
ödeneklerinin yüzde birine kadar (2.009.020.664 Yeni Türk Lirası) ikrazen
Özel Tertip Devlet İç Borçlanma Senedi ihraç edilebilmektedir.
2007 yılında, ikrazen Özel Tertip Devlet Tahvili ihraç edilmemesi nedeniyle,
limit aşımı söz konusu değildir.
2.3. Garanti Limiti
5565 sayılı 2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’nun "Hazine Garanti
Limiti ve Borçlanmaya İlişkin İşlemler" başlıklı 20 nci maddesi a fıkrasına
göre: “2007 yılı içinde 28.3.2002 tarihli ve 4749 sayılı Kanun’a göre
sağlanacak;
1. Garantili imkân limiti 3 milyar ABD Dolarını,
2. Hazine Müsteşarlığınca belirlenecek koşullar çerçevesinde ve elde
edilecek kaynaklar Hazineye aktarılacak şekilde kamu kurum ve
kuruluşlarınca ihraç edilecek sertifika, senet ve benzeri finansman
enstrümanlarına sağlanacak garanti tutarı 2 milyar ABD Dolarını, (Bu tutarı
bir katına kadar artırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir.)
aşamaz.”
22
Gerek Devlet Borçları Muhasebe Birimi, gerekse Hazine garantisi
işlemlerinin yürütüldüğü Genel Müdürlük bünyesinde yapılan incelemeler
sonucunda;
Bütçe Kanununun 20 nci maddesinin 1/a fıkrası kapsamında 2007 yılında
903.052.950 ABD Doları tutarında Hazine garantili kredi sağlandığı,
dolayısıyla 2007 yılında, Bütçe Kanunu ile belirlenen 3 milyar ABD
Dolarlık garanti limitinin aşılmadığı,
Bütçe Kanununun 20 nci maddesinin 1/b fıkrası kapsamında, 2007 yılında
herhangi bir garanti verilmediği,
tespit edilmiştir. Dolayısıyla, TBMM’nin 2007 Yılı Bütçe Kanunu ile verdiği
garanti limitleri aşılmamıştır.
23
3. BORÇLANMA İŞLEMLERİ
Bu bölümde; dış borçlanma ve iç borçlanma işlemleri nakit ve mahsup
ayrımıyla gösterilmekte, dış borç ve iç borç stokuna ve işlemlerine ilişkin
bazı istatistiki bilgilere yer verilmektedir.
3.1. 2007 Yılı Dış Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup)
Dış Borçlar Hesabına, Hazine tarafından herhangi bir dış finansman
kaynağından sağlanan finansman imkânları ile bunlardan tahsis, ikraz ve
devir yoluyla kullandırılan kredilere ilişkin anapara geri ödeme tutarları ile
kur farkları kaydedilmektedir.
Bu başlık altında 2007 yılı dış borç kullanım ve geri ödeme işlemleri nakit ve
mahsup ayrımına göre ele alınacaktır..
3.1.1. Dış Borç Kullanım-Geri Ödeme- Dış Borç Stoku
Bu bölümde nakden ve mahsuben gerçekleştirilen dış borçlanma ve dış borç
geri ödemelerinin detayı verilmektedir.
Tablo 5: 2007 Yılı Dış Borç İşlemlerinin Mahiyeti
Milyon YTL2006 Yılı
Stoku
2007 Yılı Geri
Ödeme2007 Yılı
BorçlanmaNet
Borçlanma2008'e Devir
Nakit 15.537 10.352 -5.185Mahsup 16.551 6.134 -10.417Toplam 94.171 32.088 16.486 -15.602 78.569
2007 yılında 6.134 milyon YTL mahsup, 10.352 milyon YTL nakit olmak
üzere toplam 16.486 milyon YTL dış borçlanma gerçekleştirilmiş; buna
karşılık, 16.551 milyon YTL mahsup, 15.537 milyon YTL nakit olmak üzere
toplam 32.088 milyon YTL dış borç geri ödemesi yapılmıştır. Tablo 5’te
gösterildiği üzere 2006 yılı dış borç stoku olan 94.171 milyon YTL, 2007
yılında 15.602 milyon YTL tutarında azalışla 78.569 milyon YTL olarak 2008
yılına devretmiştir.
3.1.2. Dış Borçlanma (Nakit)
2007 yılında 10.352 milyon YTL tutarında nakit dış borçlanma
gerçekleştirilmiştir. Hazine döviz hesaplarına giren bu tutarın detayları Tablo
6’da yer almaktadır.
24
Tablo 6: 2007 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Nakit)
Milyon YTLDış Proje Kredisi ( Karayolları Gn.Md. ) 1.260
IMF Kredileri 1.500Tahvil İhracı 6.265Avrupa Yatırım Bankası(EIB) Kredileri 684
Dünya Bankası (IBRD) Kredileri 643TOPLAM 10.352
2007 yılında bütçe finansmanı amacıyla IMF’den yapılan dış borçlanma
tutarı 1.500 milyon YTL’dir. Dış piyasalarda tahvil ihracından 6.265 milyon
YTL, Karayolları Otoyol Projeleri için 1.260 milyon YTL karşılığı döviz Hazine
hesaplarına girmiştir. Dünya Bankası tarafından program kredisi olarak
kullandırılan tutar 643 milyon YTL, Avrupa Yatırım Bankasından kullanılan
tutar ise 684 milyon YTL’dir.
3.1.3. Dış Borçlanma (Ayni-Mahsup)
2007 yılında toplam 6.134 milyon YTL tutarında ayni-mahsup dış borçlanma
işlemi gerçekleştirilmiştir.
Tablo 7: 2007 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Ayni – Mahsup)
Milyon YTL
1.Gider Finansmanı Mahiyetindeki Dış Borçlanma 1.825Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Proje Özel Hesabından Yaptığı Kullanımlar 985
Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Doğrudan Dış Proje Kredisi Kullanımları 771
İskontolu Satışlar Karşılığında Yapılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri ) 62
Karşılığı Komisyon Ödemesinde Kullanılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri)- Kaynaktan kesinti 7
2.Karşılığında Alacak Yaratılan Dış Borçlanma 3683.Kur Farklarından Kaynaklanan Borç Artışı 3.4204.Diğer Gider Karşılığı Yapılan Dış Borçlanma 521Toplam 6.134
1. Gider Finansmanı Mahiyetindeki Dış Borçlanma: Yıl içinde ayni-
mahsup işlemlerle gerçekleştirilen 1.825 milyon YTL tutarındaki borçlanma,
aşağıda açıklanan giderlerin finansmanında kullanılmıştır.
Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Proje Özel Hesabından
Yaptığı Kullanımlar; 2007 yılında merkezi bütçeye dahil kuruluşlar adına
T.C. Merkez Bankası nezdindeki Proje Özel Hesabına 985 milyon YTL
tutarında aktarım yapılmıştır. Bu borçlanma işlemlerinde Hazinenin
kullandığı hesaplara para girişi söz konusu olmamış, ancak dış borçlanma
artmıştır.
Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Doğrudan Dış Proje
Kredisi Kullanımları; 2007 yılında merkezi bütçeye dahil kuruluşlarca
Hazine hesaplarına intikal ettirilmeksizin dış finansman kaynağından 771
milyon YTL tutarında doğrudan (mal ve hizmet karşılığı olarak) dış proje
25
kredisi kullanılmıştır. Bu borçlanma işlemlerinde Hazine hesaplarına para
girişi söz konusu olmamış, ancak dış borçlanma artmıştır.
İskontolu Satışlar Karşılığında Yapılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri);
Devlet borçlanma senetlerinin uluslararası piyasalarda iskontolu satılması
durumunda, senetlerin brüt tutarları Dış Borçlar Hesabında izlenmekte,
karşılığında Hazinece elde edilen net borçlanma hasılatı ise banka hesabına
veya ilgili hesaplara kaydedilmektedir. Brüt borçlanma tutarı (nominal değer)
ile net borçlanma hasılatı arasındaki fark bütçe gideri yapılmaktadır. 2007
yılında iskontolu satışlardan kaynaklanan gider miktarı 62 milyon YTL’dir.
Karşılığı Komisyon Ödemesinde Kullanılan Dış Borçlanma (Bütçe
Gideri); 2007 yılında, yurtdışına ihraç edilen Devlet borçlanma
senetlerinden dolayı 7 milyon YTL’lik gider yapılmıştır. Bu gider kaynakta
kesilmiş, net tutar banka veya ilgili hesaba, brüt tutar Dış Borçlar Hesabına,
aradaki fark ise Bütçe Giderleri Hesabına kaydedilmiştir. 7 milyon YTL,
ödenen bütçe giderine karşılık olarak yapılan dış borçlanmayı
göstermektedir.
2. Karşılığı Alacak kaydedilen Dış Borçlanma: Yıl içinde mahsup
işlemlerle gerçekleştirilen 368 milyon YTL’lik dış borçlanma sonucunda elde
edilen kaynak, karşılığında alacak yaratılarak merkezi bütçe dışındaki
kuruluşlara aktarılmıştır.
3. Kur Farklarından Kaynaklanan Borç Artışı: Yıl içinde döviz kurlarının
yükselmesi, dış borç stokunda 3.420 milyon YTL tutarında artışa yol
açmıştır.
4. Diğer Gider Karşılığı Yapılan Dış Borçlanma: 2007 yılı içerisinde, 4749
sayılı Kanun 11-12 nci maddeleri hükümleri uyarınca ve sermayeye mahsup
edilen dış borçlanma dolayısıyla toplam 521 milyon YTL tutarında, karşılığı
gider yapılan dış borçlanma gerçekleştirilmiştir.
3.1.4. Dış Borç Geri Ödemeleri
Dış Borç Ödemesi (Nakit)
2007 yılında Dış Borçlar Hesabından yapılan nakit geri ödeme tutarı 15.537
milyon YTL’dir.
Dış Borç Ödemesi (Mahsup)
2007 yılında 16.551 milyon YTL tutarında dış borç geri ödemesi, nakit akışı
olmadan, mahsuben yapılan işlemlerle gerçekleştirilmiştir.
Tablo 8: 2007 Yılı Dış Borç Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup)
Milyon YTL1. Kreditöre İadelerden Kaynaklanan Borç Azalışı 6
2.Primli Satış Gelirine İlişkin Düzeltme 150
26
3.Lehte Kur Farkı 16.395Toplam 16.551
1-Kreditöre İadelerden Kaynaklanan Borç Azalışı : 2007 yılında dış
proje kredisi kullanıcısı kuruluşlar tarafından Proje Özel Hesabı ve doğrudan
dış proje kredisi kullanımlarından toplam 5.760 bin YTL tutarında kreditöre
iade gerçekleşmiştir. Dış borcun azalmasına yol açan bu işlemler geri
ödeme olarak kaydedilmiştir.
2-Primli satış gelirine ilişkin düzeltme: 2007 yılında yurtdışı tahvil
ihraçlarından primli satış gelirine ilişkin olarak 150 milyon YTL tutarında
düzeltme kaydı yapılmıştır. Bu tutar, borcun azalmasına yol açmış,
karşılığında bütçe geliri kaydı yapılmıştır.
3- Lehte Kur Farkı: Yıl içinde döviz kurlarındaki değişim nedeniyle dış borç
stokunda 16.395 milyon YTL tutarında bir azalma meydana gelmiştir.
3.1.5. Dış Borç Stokuna İlişkin İstatistikler
Bu bölümde; 2007 yılı dış borç stoku, program-proje finansmanı ayrımıyla
gösterilmekte, 2001-2007 yılları arasında alacaklıya göre dış borç stoku ile
stokun döviz bileşimindeki değişimler analiz edilmektedir.
4749 sayılı Kanunda yapılan tanımlamalara göre;
Devlet Dış Borcu: Müsteşarlık tarafından herhangi bir dış finansman
kaynağından belirli bir itfa planına göre geri ödenmek üzere sağlanan
finansman imkânları ile Hazine garantileri kapsamında Müsteşarlık
tarafından üstlenilen her türlü mali yükümlülüklerdir.
Devlet dış borcu program ve proje kredisi olmak üzere iki şekilde tasnif
edilebilir:
Program Kredisi: Hazine Müsteşarlığı tarafından ülkenin makro
ekonomik programları çerçevesinde, doğrudan veya Hazine garantisi
altında, kamunun finansman ihtiyacının karşılanması amacıyla herhangi bir
dış finansman kaynağından sağlanan finansman imkânlarıdır.
Proje Kredisi: Projelerin gerçekleşmesi için herhangi bir dış finansman
kaynağından sağlanan finansman imkânlarıdır.
Tablo 9’da, 2006 yılından devreden dış borç stoku, 2007 yılı dış borç geri
ödemeleri, 2007 yılı borçlanmaları, net dış borçlanma tutarı ve 2007 yılı sonu
itibarıyla stok durumu proje/program kredisi ayrımıyla verilmektedir. Yurtdışı
piyasalarda ihraç edilen tahvil, IMF, Dünya Bankası ve Avrupa Yatırım
Bankası kredileri program finansmanı amacıyla Hazine tarafından kullanılan
kaynak toplamını gösterirken, proje finansmanı amaçlı krediler, diğer
kurumlara ikraz ve tahsis edilen toplam tutarı göstermektedir. Karma
finansman ise program ve proje kredisinin birlikte kullanıldığı finansman
türüdür.
27
Tablo 9: Finansman Amacına Göre 2007 Yılı Dış Borç Stoku3
Milyon YTL
2006 Yılı Stoku
2007 Yılında
Yapılan Dış Borçlanma
2007 Yılı Dış Borç
Geri Ödemeleri
Net Borçlan
ma
Devreden Borç Stoku
Program Finansmanı 72.753 23.700 36.621 -12.921 59.832 Proje Finansmanı 20.676 9.979 12.505 -2.526 18.150Karma Finansman 742 280 435 -155 588TOPLAM 94.171 33.959 49.561 -15.602 78.569
Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere, 2006 yılından devreden 94.171
milyon YTL dış borç stoku bulunmaktadır. 2007 yılında 33.959 milyon YTL
dış borçlanma ve 49.561 milyon YTL dış borca ilişkin anapara ödemesi
yapılmıştır. 2007 yılı sonu itibarıyla, dış borç stoku, net borçlanma miktarı
kadar azalmış (-15.602) ve 2008 yılına 78.569 milyon YTL olarak
devretmiştir.
Aşağıdaki grafikte dış borç stokunun yıllar itibarıyla ABD Doları cinsinden
seyri gösterilmiştir. 2001 yılında 38,7 milyar dolar olan toplam dış borç stoku,
2004 yılında en yüksek seviyesi olan 68,5 milyar dolara ulaşmış, 2007
yılında ise 67,1 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 1:Yıllar İtibarıyla ABD Doları Cinsinden Dış Borç Stoku
Yıllar İtibariyle Dış Borç Stoku
0
10
20
30
40
50
60
70
80
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Mil
yar
AB
D D
ola
rı
Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi
Grafik 2’de, yıllar itibarıyla dış borç stokunun döviz bileşimi ABD Doları,
Japon Yeni, EURO, SDR ve diğer para birimleri cinsinden gösterilmiştir.
3 Bu tabloda yer alan borçlanma ve ödeme tutarları, bütçe limitleri bölümündeki tutarlardan farklıdır. Bunun sebebi, bütçe limitleri kısmında projeksiyon farkları ve düzeltmelerin netleştirilmesi sonucu ulaşılan rakamların kullanılmasıdır. Bu durum net borçlanma ve devreden borç stoku rakamlarını etkilememektedir.
28
Grafik 2: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi
Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi
0
5
10
15
20
25
30
35
40
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Mil
yar
AB
D D
ola
rı
USD
JPY
EUR
SDR
Diğer
Grafik incelendiğinde, ABD Doları cinsinden dış borç stokunun, 2001
yılından itibaren düzenli olarak artarak, 2007 yılında stokun % 55,4’ünü
oluşturduğu görülmektedir.
EURO cinsinden dış borç stoku ise 2001 yılından 2004 yılına kadar artmış,
2005 yılındaki azalmadan sonra, tekrar artma eğilimine girerek 2007 yılında
stokun % 29,7’sini oluşturmuştur.
SDR cinsinden stok ise 2004 yılından itibaren düzenli olarak azalarak 2007
yılında stokun %10,7’si olarak gerçekleşmiştir.
Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku
Yıllar itibarıyla alacaklıya göre dış borç stokunun dağılımına bakıldığında;
yurtdışı tahvil ihraçlarının düzenli bir şekilde arttığı, uluslararası
kuruluşlardan alınan kredilerin ise stok içerisindeki payının 2004 yılından
itibaren azalma eğilimine girdiği görülmektedir.
Grafik 3: Yıllar İtibarıyla Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku
Yıllar İtibariyle Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku
0
10
20
30
40
50
2003 2004 2005 2006 2007
Mil
yar
AB
D D
ola
rı
Hükümet Kuruluşları
Yurtdışı Tahvil İhracı
Uluslararası Kuruluşlar
Diğer
29
Grafik 4: Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku
Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku
Yurtdışı Tahvil İhracı58%
IMF- Uluslararası Para Fonu11%
Diğer Uluslararası Kuruluşlar
15%
Ticari Bankalar ve Diğer Finansman
Kuruluşları 9%
Hükümet Kuruluşları7%
Grafik 4’ten görüleceği üzere, 2007 yılında dış borç stokunun % 58’ini yurt
dışı piyasalarda tahvil ihracından kaynaklanan borçlar, % 42’sini ise yurt
dışından sağlanan krediler oluşturmaktadır.
Aşağıdaki grafikte yıllar itibarıyla, uluslararası kuruluşlara göre dış borç
stoku kompozisyonu gösterilmiştir. Grafik incelendiğinde, IMF’ye olan
borçların yıllar itibarıyla dramatik olarak düştüğü, söz konusu tutar 2004
yılında 18,5 milyar dolar iken, 2007 yıl sonu itibarıyla 7,2 milyar dolara
gerilediği görülmektedir.
Grafik 5: Yıllar İtibarıyla Uluslararası Kuruluşlara Göre Dış Borç Stoku
Kompozisyon
Yıllar İtibariyle Uluslararası Kuruluşlara Göre Dış Borç Stok Kompozisyonu
0
5
10
15
20
2003 2004 2005 2006 2007
Mily
ar A
BD
Dol
arı
IMF-Uluslararası Para Fonu
EIB-Avrupa Yatırım Bankası
IBRD-Uluslararası İmar veKalkınma bankası
Avrupa Konseyi KalkınmaBankası
Diğer Uluslararası Kuruluşlar
30
Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu
Grafik 6’da, 2004 yılından itibaren dış borç stoku içerisinde değişken faizli
kredilerin payının azaldığı, sabit faizli kredilerin payının ise arttığı
görülmektedir.
Grafik 6: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu
Dış Borç Stoku Faiz Kompozisyonu
0
10
20
30
40
50
60
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Milyar
AB
D D
ola
rı
Sabit
Değişken
2007 Yılı Dış Proje Kredileri
Bu başlık altında, 2007 yılında merkezi bütçeli kuruluşlara yapılan tahsisler,
merkezi bütçe dışı kuruluşlara ikrazen kullandırılan toplam kaynak tutarı ve
teyitsiz kalan kullanımlar yer almaktadır.
Dış proje kredileri, yıllık yatırım programlarında yer alan projeler ile milli
savunma projeleri için dış finansman kaynağından sağlanan finansman
imkânlarıdır.
Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere, 2007 yılında proje kredilerinin
finansmanı için merkezi bütçeli kuruluşlar tarafından 3.016 milyon YTL,
merkezi bütçe dışı kuruluşlar tarafından ise 890 milyon YTL olmak üzere
toplam 3.906 milyon YTL kullanım yapılmıştır.
Tablo 10: 2007 Yılı Dış Proje Kredisi Kullanımları
Milyon YTLPÖH’den Kullanımlar-Merkezi Bütçeli Kuruluşlar 985PÖH’den Kullanımlar-Merkezi Bütçe Dışındaki Kuruluşlar
410
Hazine Hesaplarından Yapılan Kullanımlar 1.260Doğrudan Kullanımlar- Merkezi Bütçeli Kuruluşlar 771Doğrudan Kullanımlar- Merkezi Bütçe Dışındaki Kuruluşlar
480
Toplam 3.906
Teyitsiz Dış Proje Kredi Kullanımları
2007 yılında yürürlükte olan 4749 sayılı Kanun ve 11 Temmuz 2002 tarihli
Dış Proje Kredilerinde Dış Borç Kaydı Bütçeleştirme ve Muhasebe
İşlemlerinde Uygulanacak Esas ve İşlemlere İlişkin Yönetmelik hükümleri
uyarınca, kuruluşlar bütçeleştirme işlemi yapmadan veya ödeneği olmadan,
31
kullanım yapamamaktadırlar. Kuruluşların ödenek olmaksızın kullanım
yapmalarını önlemek için, Hazine Müsteşarlığının kayıtlarında esas aldığı
kreditör bilgisinin ilgili kullanıcı kuruluşlar tarafından teyit edilmesi
mekanizması getirilmiştir. Buna göre, kreditör bilgisi gelmesine rağmen
kullanıcı kuruluş tarafından bütçeleştirme bilgisi gelmeyen kullanımlar için
Devlet Borçları Muhasebe Birimince hazırlanan form ilgili kuruluşlara
gönderilir. Kullanıcı kuruluşlar da bu forma ait cevaplarını 15 gün içinde
Hazine Müsteşarlığına göndermekle yükümlüdürler.
Merkezi bütçe kapsamındaki kuruluşların 2007 yıl sonu itibarıyla teyitsiz
kalan kullanımları toplamı 125 milyon YTL, merkezi bütçe dışı kuruluşların
teyitsiz kalan kullanım tutarı ise 285 milyon YTL’dir.
Bütçe Dışı Borç Kullanımı
2007 yılında bütçe dışı borç kullanımı toplamı 521,1 milyon YTL’dir.
Sermayeye mahsup edilen dış borçlanma ve karşılıksız tahsisden
kaynaklanan bu işlemlerin detayı aşağıda açıklanmaktadır.
1) Sermayeye Mahsup Edilen Dış Borçlar:
4749 sayılı Kanuna 5538 sayılı Kanunla eklenen geçici 10 uncu madde,
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi (TCDD) yatırım
programında yer alan projelerin bütçe gideri yapılmaksızın dış finansman
kaynağından sağlanan imkânlarla finansmanına izin vermektedir. Bu madde
gerekçe gösterilerek, 349.384.634.57 YTL tutarındaki kaynak TCDD’nin
ödenmemiş sermayesine mahsuben karşılıksız tahsis edilmiştir. Yapılan
işlemin dayanağı olan geçici 10 uncu madde ile TCDD’ye 4749 sayılı
Kanunun dış borç kullanımlarının bütçeleştirilmesi ve karşılığında yatırım
harcaması gösterilmesi konusundaki 14 üncü madde hükümlerinden
muafiyet tanınmıştır.
4749 sayılı Kanun’un tahsise ilişkin tanımında dış borcun ancak genel ve
katma bütçeli kurum ve kuruluşlara münhasıran tahsis edilebileceği
öngörülmektedir. Ek geçici 10 uncu madde ile getirilen değişiklikle, KİT
niteliğinde olan TCDD’ye, dış proje kredilerinin bütçe gelir ve gider kalemleri
ile ilişkilendirilmeksizin karşılıksız tahsis edilme imkânı verilmiştir.
2) Ödenek Şartı Aranmaksızın Tahsis Edilen Dış Borçlar ve
Üniversitelere Kullandırılan Krediler
4749 sayılı Kanun’a, 26.12.2006 tarihinde 5568 sayılı Kanunla eklenen
geçici 11, 12 ve 13 üncü maddelerle; bazı kuruluşlara bütçe giderleri ile
ilişkilendirilmeksizin ve ikraz yapılmaksızın dış finansman kaynaklarının
kullandırılması mümkün hale gelmiştir.
Geçici 11 inci madde ile Marmara depremi ve olası İstanbul depremine
hazırlık çalışmaları kapsamında alınan krediler ve bazı kentsel, sosyal,
32
altyapıya ilşkin projelerin finansmanı amacıyla sağlanan kredilerin ilgili
kuruluşlara bütçe hesaplarıyla ilişkilendirilmeksizin karşılıksız tahsisine
imkân sağlanmıştır.
Geçici 12 nci madde ile getirilen değişiklik ve 5018 sayılı kanunun 5436
sayılı kanunla değiştirilen hükümleri gereğince devlet üniversiteleri, 2/A sayılı
cetvel kapsamında yer alarak özel bütçeli kuruluşlar olarak sınıflandırılmıştır.
Devlet üniversitelerinin katma bütçeli kuruluş olma niteliğinin kaldırılarak,
özel bütçeli kuruluş olarak sınıflandırılması neticesinde 4749 sayılı Kanun
hükümleri uyarınca adı geçen kurumlara dış borcun tahsisi yoluyla kredi
kullandırılması imkânı ortadan kalkmıştır.
5018 sayılı Kanunda yapılan değişiklik, üniversitelerce 01.01.2006
tarihinden itibaren yapılan ve yapılacak kullanımlar çerçevesinde kullanılan
tutarın Hazine Müsteşarlığı tarafından uygulayıcı devlet üniversitelerine ikraz
edilmesi sonucunu doğurmuştur. Bu itibarla, sadece 01.01.2006 tarihine
kadar imzalanmış anlaşmalarla sınırlı kalmak üzere, devlet üniversitelerine
dış proje kapsamında sağlanmış kredilerden 01.01.2006 tarihinden itibaren
yapılacak dış kredi kullanımlarının dış borcun tahsisi şeklinde
düzenlenmesini teminen 4749 sayılı Kanuna geçici 12 nci madde
eklenmiştir. Böylece hazine hesaplarına giren dış borçlar karşılığında
giderler hesabı çalıştırılarak söz konusu tutarların üniversitelerce
kullanılması sağlanmıştır.
Geçici 13 üncü madde ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu
tarafından kullanılacak kredilerin bütçe gider ve gelirleriyle
ilişkilendirilmeksizin tahsisine yetki verilmiştir.
Bu kapsamda, 2007 yılında yapılan dış borçlanmalardan ilgili kuruluşlara
aktarılan tutar 171,8 milyon YTL’dir.
Sonuç:
Bütçe dışı borç kullanımlarından dolayı, 2007 yılı gider bütçesi
olması gerekenden az gösterilmektedir.
Bütçe, kamu mali işlemlerinin tamamını gösteren bir belge olmaktan
çıkmaktadır.
Bütçe gideri ile ilişkilendirilmeyen borç kullanımları Hazine
Müsteşarlığı tarafından hazırlanan finansman tablolarında yer
almamaktadır. Tablolarda gösterilen borçlanma rakamları,
muhasebe kayıtlarında gösterilen borçlanma rakamlarına göre
farklılık arz etmektedir.
Öneriler:
Tahsis yoluyla merkezi bütçe içerisindeki kurum ve kuruluşlara
kullandırılan finansman kaynakları için ödenek şartı aranmalı,
33
borçlanma yoluyla elde edilen kaynaklar bütçe gideri yapılmadan
kullandırılmamalıdır.
Merkezi bütçe dışı kurumlarla, merkezi bütçe arasındaki ilişki
transfer harcamaları yoluyla kurulmalıdır.
5018 ve 4749 sayılı Kanunlarla getirilen mali disiplin ve saydamlık
ilkelerine aykırı olarak sonradan yapılan düzenlemeler gözden
geçirilmelidir.
3.2. 2007 Yılı İç Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup)
3.2.1. 2007 Yılı Devlet Tahvili İşlemleri
Devlet tahvilleri, bir yıldan daha uzun vadeye sahip devlet iç borçlanma
senetleridir. Bu senetlere ilişkin olarak gerçekleştirilen işlemler Devlet
Borçları Muhasebe Birimince Devlet Tahvilleri hesabında izlenmektedir.
Bu başlık altında, 2007 yılında devlet tahvillerinin borçlanma ve geri ödeme
işlemleri, nakit ve mahsup ayrımına göre açıklanacaktır.
Tablo 11: 2007 Yılı Tahvil İşlemleri
milyon YTL
2006 Yılı Stoku
2007 Yılı Geri
Ödeme2007 Yılı
Borçlanma Net Borçlanma
Hasılatı2008'e Devir
Nakit 77.057 92.876 15.819Mahsup 17.633 9.114 -8.519Toplam 241.876 94.690 101.990 7.300 249.176
2007 yılında 92.876 milyon YTL’si nakit, 9.114 milyon YTL’si mahsuben
olmak üzere toplam 101.990 milyon YTL’lik tahvil borçlanması yapılmıştır.
Bu borçlanmaya karşılık 77.057 milyon YTL’si nakit, 17.633 milyon YTL’si de
mahsuben olmak üzere toplam 94.690 milyon YTL’lik tahvil geri ödemesi
yapılmıştır. Bu işlemler sonucunda 2007 yılında 7.300 milyon YTL’lik net
tahvil borçlanması yapılmış, 2008 yılına 249.176 milyon YTL tahvil stoku
devretmiştir.
Tahvil Borçlanması (Nakit)
2007 yılında nakit işlemler sonucunda gerçekleşen 92.876 milyon YTL’lik
tahvil borçlanmasının 84.804 milyon YTL’si YTL cinsinden, 8.072 milyon YTL
karşılığı döviz cinsinden nakit imkânı sağlamıştır.
Tablo 12: 2007 Yılı Nakit Tahvil Borçlanması ( Detay)
Milyon YTLYTL Cinsinden Nakit İmkani Sağlayan Devlet Tahvilleri 84.804
Döviz Cinsinden Nakit İmkanı Sağlayan Devlet Tahvilleri 8.072
Toplam 92.876
34
Tahvil Borçlanması (Mahsup)
2007 yılında, mahsuben gerçekleştirilen tahvil borçlanması ise 9.114 milyon
YTL’dir. Mahsuben gerçekleştirilen tahvil borçlanmasının detayı Tablo 13’de
yer almaktadır.
Tablo 13: 2007 Yılı Tahvil Borçlanma İşlemi Detayı (Mahsup)
Milyon YTL1. Gider Finansmanı Mahiyetindeki Tahvil Borçlanması 2.717
İskonto Gideri Karşılığı Borçlanma (Bütçe Gideri) 750Tahvil Faizi Yerine Verilen Tahvil (Bütçe Gideri)Özel tertip devlet tahvili ihracı ( İmar Bankası için)
9671.000
2. Kağıt Değişimi İşlemleri 4.732Tahvil-Tahvil Değişim 4.7323. Kur Farklarından Kaynaklanan Borç Artışı 1.665Toplam 9.114
1. G i der finansmanı mahiyetindeki tahvil borçlanması
Tahvil borçlanmalarının 2.717 milyon YTL’si ile aşağıda açıklanan giderler
finanse edilmiştir.
İskonto gideri karşılığı borçlanma: Kuponlu olarak ihraç edilen
senetlerden nominal bedelin altında iskontolu olarak satılanlara ilişkin
iskonto tutarları Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği gereğince, Bütçe
Giderleri Hesabına kaydedilmekte, karşılında tahvil borçlanması
yapılmaktadır. 2007 yılında 750 milyon YTL tutarında iskonto gideri ödemesi
yapılmıştır.
Tahvil faizi yerine verilen tahvil: 2007 yılında, yıl içi değişimden
kaynaklanan tahvillerin 967 milyon YTL tutarındaki faiz ödemesi,
karşılığında tahvil verilerek gerçekleştirilmiştir.
Özel Tertip Devlet Tahvili İhracı; T. İmar Bankası tarafından devlet iç
borçlanma senedi satışı adı altında toplanan tutarlar ve bu tutarlara ilşkin
vergi dahil faiz ödemeleri ile diğer tüm ödemelerin karşılanması amacıyla
TMSF’ye 1.000 milyon YTL tutarında tahvil ihraç edilmiştir.
2. Kağıt değişimi işlemleri
Kağıt değişimi işlemlerinde borç geri ödemesi yapılmakta olup, başka bir
giderin finansmanı gerçekleştirilmemektedir. Vadesi gelen ya da erken itfaya
tabi tutulan senetler karşılığında yeni senetler verilmekte, faizleri ise
bütçeden ödenmektedir.
Tahvil-Tahvil Değişim: 2007 yılı içinde 4.732 milyon YTL4 tutarında tahvil,
karşılığında yeni tahviller ihraç edilerek değişime tabi tutulmuştur.
3. Kur farklarından kaynaklanan borç artışı
Dövize endeksli ve döviz cinsinden tahvillerin kur farkları nedeniyle, 2007 yılı
borç tutarı 1.665 milyon YTL artmıştır.
4 Bu tutar, bütçe gideri karşılığı verilen ve bütçe geliri karşılığı alınan DİBS tutarları düşüldükten sonra bulunan net rakamdır.
35
Devlet Tahvili Geri Ödemeleri
2007 yılında Devlet Tahvilleri Hesabından 77.057 milyon YTL nakit, 17.633
milyon YTL mahsup olmak üzere toplam 94.690 milyon YTL geri ödeme
yapılmıştır.
Devlet Tahvili Geri Ödemeleri (Nakit)
2007 yılında 77.057 milyon YTL tutarında tahvil ödemesi nakden yapılmıştır.
Tablo 14: 2007 Yılı Devlet Tahvili Geri Ödemeleri ( Nakit)
Milyon YTL1.YTL Cinsinden Tahviller 56.6692. Döviz Cinsinden Tahviller 11.1803. Özel Tertip Devlet Tahvilleri (Dövize Endeksli)(*) 3754. Özel Tertip Devlet Tahvilleri (YTL) 8.833Toplam 77.057Not:Kur Farkları ve değişimler dahil değildir.(*) 2007 yıl sonu itibarıyla dövize endeksli tahvillerin tamamı özel tertip senetlerden oluşmaktadır.
2007 yılında yapılan tahvil geri ödemelerinin 56.669 milyon YTL’si YTL
cinsinden, 11.180 milyon YTL karşılığı döviz cinsinden, 9.208 milyon YTL’si
ise özel tertip devlet tahvillerine ilişkin olarak yapılmıştır.
Devlet Tahvili Geri Ödemeleri (Mahsup)
2007 yılında 17.633 milyon YTL tutarında tahvil geri ödemesi, nakit çıkışı
olmadan, mahsuben yapılan işlemlerle gerçekleştirilmiştir.
Tablo 15: 2007 Yılı Tahvil Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup)
Milyon YTL
1.Kur Farkından Kaynaklanan Borç Azalışı 6.740 2.Kağıt Değişimi İşlemleri 4.732 Tahvil-Tahvil Değişim 4.732 Tahvil-Bono Değişim - 3.Senet İadesi 4.860 4.Erken İtfa 1.2955.Değişimden Primli Satış Geliri 6
Toplam 17.633
1. Kur farkından kaynaklanan borç azalışı:
Dövize endeksli ve döviz cinsinden tahviller, ihraç edildikleri tarihteki döviz
kuru üzerinden hesaba kaydedilirler. Faiz ödeme dönemlerinde veya tahvilin
geri ödenmesi sırasında bu tahvillerin YTL değeri tekrar hesaplanarak ilk
kaydedilen tutarda meydana gelen değişiklik, ay sonları itibarıyla kur farkı
olarak kaydedilir.
Dövize endeksli ve döviz cinsinden ihraç edilen tahvillerde yıl içinde döviz
kurlarındaki değişmelerden dolayı 6.740 milyon YTL tutarında lehte kur farkı
meydana gelmiştir.
36
2. Kağıt Değişimi İşlemleri; 2007 yılı içinde, 4.732 milyon YTL’lik tahvil,
karşılığında tahvil verilerek ödenmiştir.
3. Senet İadesi 5 : Çalışanların Tasarrufa Teşvik Hesabının tasfiyesi
sonucunda bu hesaba ait tüm varlık ve yükümlülükler 31.12.2007 tarihi
itibarıyla Hazine Müsteşarlığına devrolunmuştur. Bu çerçevede, 4.860
milyon YTL tutarındaki devlet iç borçlanma senedi hazine hesaplarına iade
edilmiştir.
4. Erken İtfa; T.C. Ziraat Bankası AŞ’nin 2006 yılı faaliyet kârlarından
Hazine Müsteşarlığına isabet eden temettü miktarı, banka portföyünde
bulunan devlet iç borçlanma senetlerinin iadesi (erken itfa) suretiyle
ödenmiştir. Dolayısıyla, T.C. Ziraat Bankası temettü ödemesine karşılık
işlemiş faizleri ile birlikte 1.295 milyon YTL’lik senet erken itfa edilmiştir.
5. Değişimden Primli Satış Geliri; Devlet tahvillerinin değişimi sırasında
erken itfadan kaynaklanan 6 milyon YTL tutarında devlet tahvillerinde azalış
gerçekleşmiştir. Bu tutar bütçe gelirlerine kaydedilmiştir.
3.2.2. 2007 yılı Hazine Bonosu İşlemleri
Hazine bonoları vadeleri bir yıldan kısa olan devlet iç borçlanma senetleridir.
Bu senetlere ilişkin olarak gerçekleştirilen işlemler hazine bonoları
hesabında izlenmektedir.
2007 yılında hazine bonosu borçlanma ve geri ödeme işlemleri nakit ve
mahsup ayrımına göre aşağıda gösterilmiştir.
Tablo 16: 2007 Yılı Hazine Bonosu İşlemleri
2007 yılında toplam 15.903 milyon YTL bono borçlanması gerçekleştirilmiş,
19.363 milyon YTL bono geri ödemesi yapılmıştır. Net bono borçlanması
-3.460 milyon YTL olmuştur. Yukarıdaki tabloda gösterildiği üzere, 2006 yılı
sonunda 9.594 milyon YTL olan hazine bonosu stoku, 3.460 milyon YTL’lik
azalışla 2008 yılına 6.134 milyon YTL olarak devretmiştir.
5 Bu konu ile ilgili ayrıntılı düzenlemeler, raporun “Diğer Konular” başlıklı bölümünün “Çalışanların Tasarrufa Teşvik Hesabının Devir İşlemleri ve Sonuçları” başlıklı kısmında yer almaktadır.
Milyon YTL
2006 Yılı Stoku Geri Ödeme Borçlanma Net
Borçlanma 2008'e Devir
Nakit 9.594 19.363 15.903 - 3.460 6.134 Mahsup 0 0 0 0 0
Toplam 9.594 19.363 15.903 - 3.460 6.134
37
3.2.3. İç Borçlanma, Geri Ödeme ve Stok Bilgilerine İlişkin
İstatistikler
Bu bölümde; 2007 yılında yapılan iç borçlanma, geri ödeme ve stok
durumuna ilişkin istatistiklere yer verilmektedir.
İç Borçlanma İşlemlerine İlişkin İstatistikler
Hazine Müsteşarlığı iç borçlanmayı devlet tahvili ve hazine bonosu ihracıyla
gerçekleştirmektedir. Aşağıdaki tabloda 2006 yılından devreden iç borç
stoku, 2007 yılında yapılan iç borçlanma, 2007 yılı iç borç geri ödemeleri, net
iç borçlanma tutarı ve 2007 yılı sonu itibarıyla stok durumuna yer verilmiştir.
Tablo 17: 2007 Yılı Net İç Borçlanma ve Stok Durumu
Milyon YTL
2006 yılı stoku
2007 Yılında Yapılan İç Borçlanma
2007 Yılı İç Borç Geri Ödemeleri
Net Borçlanma
Devreden Borç Stoku
Tahvil 241.876 101.990 94.690 7.300 249.176Bono 9.594 15.903 19.363 -3.460 6.134 TOPLAM 251.470 117.893 114.053 3.840 255.310
Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere, 2006 yılından devreden 241.876 milyon
YTL tahvil stoku bulunmaktadır. 2007 yılında 101.990 milyon YTL tahvil
borçlanması ve 94.690 milyon YTL tahvile ilişkin anapara geri ödemesi
yapılmış ve net tahvil borçlanması 7.300 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir.
2007 yılı sonu itibarıyla da, 2006 yılı tahvil stoku, net borçlanma miktarı
kadar artmış ve 2008 yılına 249.176 milyon YTL tutarında devretmiştir.
Aynı şekilde, 2006 yılından devreden 9.594 milyon YTL bono stoku
bulunmaktadır. 2007 yılında 15.903 milyon YTL bono borçlanması ve 19.363
milyon YTL bonoya ilişkin anapara geri ödemesi yapılmış ve net borçlanma,
-3.460 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılı sonu itibarıyla da, 2006
yılı bono stoku, 2008 yılına 6.134 milyon YTL tutarında devretmiştir.
Senet Türlerine Göre Devlet İç Borçlanma Senetleri
2007 yılında, devlet iç borçlanma senetlerinin ihracında ihale ve doğrudan
satış yöntemleri kullanılmıştır.
İhale yönteminde, vade Hazine Müsteşarlığı tarafından önceden
belirlenirken, fiyat ve miktarı yatırımcılar teklif etmektedirler. Bu yöntemde,
yatırımcıların Merkez Bankasına verdikleri teklifler Hazine Müsteşarlığına
iletilip değerlendirilmektedir.
Doğrudan satış yönteminde, ihraç edilen devlet iç borçlanma senetlerinin
kime ve ne kadar satılacağı önceden bellidir. Bu yöntemde genellikle,
talepleri üzerine kamu kurum ve kuruluşlarına senet satılmaktadır.
38
2007 yılında yapılan nakit iç borçlanma, 92.876 milyon YTL’si tahvil; 15.903
milyon YTL’si bono olmak üzere toplam 108.779 milyon YTL’dir. Nakit iç
borçlanmanın % 93’ü YTL, % 7’si döviz cinsinden gerçekleşmiştir.
2006 yılında yapılan nakit iç borçlanmanın % 98’inin YTL, % 2’sinin döviz
cinsinden olduğu göz önüne alındığında, 2007 yılında döviz cinsinden
yapılan nakit iç borçlanmanın yılı borçlanması içindeki payının bir önceki yıla
göre arttığı görülmektedir.
Grafik 7: 2007 Yılında Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı
Yukarıdaki grafikten görülebileceği üzere; 2007 yılında yapılan nakit iç
borçlanmanın % 61’i YTL cinsi iskontolu senetlerle, % 32’si YTL cinsi
kuponlu senetlerle, % 5’i döviz cinsi kuponlu senetlerle ve % 2’si döviz cinsi
iskontolu senetlerle yapılmıştır.
Tablo 18: 2007 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre
Dağılımı
Tutar (Milyon YTL) %
DEVLET TAHVİLLERİ 92.876 85,4%YTL Cinsinden Nakit İmkanı Sağlayanlar 84.803 78,0%İhale 84.803 78,0%
İskontolu 49.647 45,6%Kuponlu 35.156 32,3%
Döviz Cinsinden Nakit İmkanı Sağlayanlar 8.073 7,4%İhale 6.857 6,3%
İskontolu 2.196 2,0%Kuponlu 4.661 4,3%
Doğrudan Satış 1.216 1,1%Kuponlu 1.216 1,1%
HAZİNE BONOSU 15.903 14,6%YTL Cinsinden Nakit İmkanı Sağlayanlar 15.903 14,6%İhale 15.903 14,6%
İskontolu 15.903 14,6%Kuponlu 0 0,0%
TOPLAM 108.779
2007 Yılında Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı
YTL Kuponlu
32%
YTL İskontolu
61%
Döviz Kuponlu
5%
Döviz İskontolu
2%
YTL Kuponlu
YTL İskontolu
Döviz Kuponlu
Döviz İskontolu
39
Not: Değişimler ve kur farkları dahil değildir.
İç Borç Stokunun Reel Faizi ve İhalelerdeki Yıllık Bileşik Faiz Oranları
2007 yılında iç borç stokunun reel faizi, Tablo 19’dan görüleceği üzere, %
7,40 ile % 10,26 oranları arasında değişmektedir.
Aylar itibarıyla incelendiğinde reel faizin ağustos ayında en yüksek düzeyine
(% 10,26) ulaştığı ve 2007 sonu itibarıyla da % 7,64 olarak gerçekleştiği
görülmektedir.
Tablo 19: 2007 Yılı İç Borç Stokunun Reel Faizi
TOPLAM KAMU PİYASAİç Borç
Stokunun Reel Faizi (%) TL
Döviz/Dövize End.
Toplam TL
Döviz/Dövize End. Toplam
Ocak 8,76 8,86 3,43 8,45 10,54 0,99 8,87Şubat 7,87 8,39 -3,67 7,53 10,32 -3,48 8,00Mart 7,63 6,61 -1,89 6,00 9,96 -0,68 8,26Nisan 7,41 6,64 -4,55 5,87 10,30 -5,55 8,01Mayıs 8,75 8,40 -6,65 7,36 10,72 0,88 9,30Haziran 9,17 9,74 -2,78 8,83 11,07 -1,32 9,30Temmuz 10,05
10,99 1,44 10,33 11,50 0,46 9,94
Ağustos 10,26 8,85 14,60 9,24 11,27 6,76 10,63Eylül 9,16 7,68 0,76 7,25 11,10 1,65 9,87Ekim 7,63 6,23 -4,63 5,56 10,65 -6,93 8,38Kasım 7,40 5,29 -7,65 4,47 10,05 -3,20 8,49Aralık 7,64 6,13 -2,49 5,57 10,17 -5,35 8,38
2007 yılında gerçekleştirilen en yüksek tutarlı YTL cinsi iskontolu 10
ihaledeki yıllık bileşik faiz oranları ise aşağıdaki tabloda görülebileceği üzere
en düşük % 16,21 ile en yüksek % 20,40 arasında gerçekleşmiştir.
Tablo 20: 2007 Yılında Gerçekleştirilen En Yüksek Tutarlı YTL Cinsi İskontolu
10 İhaledeki Yıllık Bileşik Faiz Oranları
40
Yıllar itibarıyla (2003-2007) iç borç stokunun reel faizi kamu ve piyasa ayrımı
yapılarak Grafik 8’de gösterilmektedir. Doğrudan piyasaya ihraç edilen
senetlerin reel faizi 2003 yılı Aralık ayındaki % 16,45 seviyesindeyken, 2004
yılında % 10,66; 2005 yılında % 9,02, 2006 yılında % 8,17, 2007 yıl sonu
itibarıyla da % 8,38 seviyesinde gerçekleşmiştir. Kamuya ihraç edilen
senetlerde ise reel faiz oranının dalgalı bir seyir izlediği, 2007 yıl sonu
itibarıyla % 5,57 olarak gerçekleştiği görülmektedir.
Grafik 8: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Reel Faizi (%)
İhale Tarihi Senet Türü Vade
Net Tutar* (Milyon
YTL)
Yıllık Bileşik Faiz
Oranları
23.01.200722 AY TAHVİL (672 gün)
26.11.2008 7.168 20,40
03.07.200722 AY TAHVİL (672 gün)
06.05.2009 5.615 17,80
26.06.200720 AY TAHVİL (588 gün)
04.02.2009 4.791 18,43
17.04.200722 AY TAHVİL (658 gün)
04.02.2009 3.708 19,10
04.09.200720 AY TAHVİL (609 gün)
06.05.2009 3.505 18,10
16.10.200722 AY TAHVİL (658 gün)
05.08.2009 3.455 16,21
06.11.200721 AY TAHVİL (637 gün)
05.08.2009 3.363 16,21
06.03.200721 AY TAHVİL (630 gün)
26.11.2008 3.263 20,20
11.12.200720 AY TAHVİL (602 gün)
05.08.2009 3.258 16,44
12.06.200712 AY TAHVİL (364 gün)
11.06.2008 3.252 18,65
TOPLAM 41.378 *Değişim dahil
41
İç Borç Geri Ödemeleri
2007 yılında iç borca ilişkin olarak 114.193 milyon YTL’si anapara ve 42.289
milyon YTL’si faiz, iskonto gideri ve genel gider olmak üzere toplam 156.483
milyon YTL tutarında ödeme yapılmıştır.
Grafik 9: Yıllar İtibarıyla İç Borç Servisi*
Yıllar İtibarıyla İç Borç Servisi
0
50
100
150
200
2002 2003 2004 2005 2006 2007
Mil
yar
YT
L
İç borç faizi
Anapara
*Mahsuben ödemeler dahildir.
İç Borç Stokuna İlişkin İstatistikler
Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi
2007 yılı sonu itibarıyla 255.310 milyon YTL olan iç borç stokunun 249.176
milyon YTL’si tahvil, 6.134 milyon YTL’si ise bonodan oluşmaktadır.
Grafik 10’da, yıllar itibarıyla iç borç stokunun bileşimi gösterilmektedir.
Grafik 10: Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi
Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Reel Faizi
0
2
4
6
810
12
14
16
18
2003 2004 2005 2006 2007
% Kamu
Piyasa
42
Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi
0
50
100
150
200
250
300
2002 2003 2004 2005 2006 2007M
ilya
r Y
TL
Bono
Tahvil
Grafik incelendiğinde, yıllar itibarıyla iç borç stoku artarken, bononun toplam
stok içerisindeki payının azaldığı görülmektedir. 2006 yılında % 3,8 olan bu
oran 2007 yılında % 2,4’e gerilemiştir.
Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı
Aşağıdaki grafikte sabit faizli, değişken faizli YTL cinsi senetler ile döviz
cinsinden ve dövize endeksli senetlerin yıllar itibarıyla iç borç stoku
içerisindeki değişimleri gösterilmektedir.
Grafik 11: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı
Döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerin iç borç stoku içerisindeki payları
toplamının 2002 yılından itibaren azalarak, 2007 yılında en düşük seviyeye
indiği görülmektedir. 2002 yılında döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerin iç
borç stoku içerisindeki payı % 32 olarak gerçekleşirken, 2007 yılında bu oran
% 10,2‘ye gerilemiştir.
Stok artışına paralel olarak, 2002 yılından itibaren sabit faizli YTL cinsi
senetlerin iç borç stoku içerisindeki ağırlığının artmaya başladığı
görülmektedir. 2002 yılında sabit faizli YTL cinsi senetlerin stok içerisindeki
payı % 25 iken, 2007 yılında bu oran % 46 olarak gerçekleşmiştir.
2002 yılında değişken faizli YTL cinsi senetlerin stok içerisindeki payı % 43
iken, 2003 yılından itibaren sabit faizli YTL cinsi senetlerle değişken faizli
Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı
0
20
40
60
80
100
120
140
2002 2003 2004 2005 2006 2007
Mily
ar Y
TL
Sabit Faizli YTL
Değişken Faizli YTL
Döviz Cinsinden veDövize Endeksli
43
YTL cinsi senetlerin stok içerisindeki payları birbirine yakın yüzdelerde
gerçekleşmiştir.
2007 Yılı İç Borç Stok Yapısı
2007 yılında, toplam stokun % 10’u döviz cinsinden ve dövize endeksli
senetlerden, % 44’ü değişken faizli YTL cinsi senetlerden, % 46’sı ise sabit
faizli YTL cinsi senetlerden oluşmaktadır.
Grafik 12: 2007 Yılı İç Borç Stok Yapısı
2007 Yılı İç Borç Stok Yapısı
Sabit Faizli YTL46%
Değişken Faizli YTL44%
Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli
10%
İç Borç Stokunun Vade Yapısı
Grafik 13’te, iç borç stokunun vadeye kalan ay ortalaması yıllar itibarıyla
nakit ve nakit dışı ayrımı ile verilmektedir.
Nakit imkânı sağlayan devlet iç borçlanma senetlerinde vadeye kalan ay
ortalaması 2004 yılında 11,8 ay iken, 2007 yılında 25,7 aya çıkmıştır.
Nakit imkânı sağlamayan senetler ise özellikle TMSF’ye ihraç edilen
senetlerden oluşmakta ve grafikte nakit dışı olarak gösterilmektedir. Nakit
dışı senetlerde vadeye kalan ay ortalaması 2002 yılında 60,4 ay iken, 2007
yılında 25,7 ay olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 13: Stokun Vadeye Kalan Ay Ortalaması
44
Yıllar İtibarıyla Toplam İç Borç Stokunun Para Birimlerine
Göre Değişimi
Grafik 14 incelendiğinde 2002 yılından itibaren stoktaki YTL cinsi senetlerin
payının kademeli olarak arttığı görülmektedir.
2005 yılı sonunda stokun % 84’ü YTL, % 16’sı döviz cinsi ve dövize endeksli
senetlerden oluşmakta iken; 2006 yılı sonu itibarıyla stoktaki YTL cinsi
kağıtların payı % 86, döviz cinsi ve dövize endeksli kağıtların payı % 14
olmuştur. 2007 yılında ise stoktaki YTL cinsi kağıtların payı % 90, döviz
cinsi ve dövize endeksli kağıtların payı % 10 olmuştur.
Grafik 14: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Para Birimlerine Göre Değişimi
Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun GSYİH İçindeki Payı
İç borç stokunun GSYİH içindeki payı 1998 yılında % 17 seviyesindedir.
2001 yılında en yüksek değeri olan % 51 seviyesine yükseldikten sonra
12,8 12,4 11,8
19,622,3
25,7
60,4
51,245,5
38,7
32
25,7
0
10
20
30
40
50
60
70
2002 2003 2004 2005 2006 2007
Ay Nakit
Nakit Dışı
Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Para Birimlerine Göre Değişimi
0
50
100
150
200
250
300
2002 2003 2004 2005 2006 2007
Mily
ar Y
TL
Döviz Cinsinden veDövize EndeksliYTL
45
kademeli olarak azalmaya başlamış, 2006 yılında % 33 ve 2007 yılında da
% 30 seviyesine inmiştir.
Grafik 15: İç Borç Stokunun GSYİH İçindeki Payı (%)*
İç Borç Stoku/ GSYH
0
10
20
30
40
50
60
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
%
* Hesaplamalar güncellenen milli gelir rakamlarına göre yapılmıştır.
3.3. Borçlanma Faizleri
Bu başlık altında; 2007 yılında ödenen faiz, iskonto gideri ve genel giderlere
ilişkin bilgilere yer verilerek, faiz yükü ve bunun içerisinde tahvil, bono ve dış
borçların payında meydana gelen değişiklikler gösterilmektedir.
Tablo 21: 2007 Yılında Ödenen Faiz Giderleri
Milyon YTL
Faiz Giderleri47.942
Devlet Tahvilleri Faizi39.693
Hazine Bonoları Faizi1.846
Dış Borç Faizi6.403
Iskonto Giderleri 811
Devlet Tahvilleri750
Hazine Bonoları0
Dış Borç61
Genel Giderler 59Devlet Tahvilleri 06
Hazine Bonoları 07
Dış Borç 59Toplam 48.812
2007 yılında toplam 47.942 milyon YTL faiz ödemesi, 811 milyon YTL
iskonto gideri ve 59 milyon YTL borçlanma genel gideri yapılmış, bu
tutarların tamamı bütçeleştirilmiştir. 47.942 milyon YTL’lik faiz ödemesinin
39.693 milyon YTL’si devlet tahvillerine, 1.846 milyon YTL’si hazine
bonolarına, 6.403 milyon YTL’si ise dış borçlara ilişkindir.
6 14.386 YTL
7 1.394 YTL
46
Grafik 16’da, 1986-2007 yılları arasında faiz ödemelerinin bütçe gelirlerine
ve giderlerine oranı verilmektedir.
Grafik 16: 1986 - 2007 Yıllarında Borç Faizlerinin Bütçe Gelir ve Giderine Oranı
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007
Faiz /Bütçe Gelirleri
Faiz/Bütçe Giderleri
Yukarıdaki grafik incelendiğinde, 2001 yılında, faiz ödemelerinin bütçe gelir
ve giderine oranının sırasıyla % 86 ve % 55 olarak gerçekleştiği ve en
yüksek düzeyine bu yılda ulaştığı görülmektedir. 2002 yılından itibaren, faiz
yükü düzenli olarak azalmış ve 2007 yılında söz konusu oranlar % 26 ve %
24 seviyelerine inmiştir.
47
4. HAZİNE ALACAKLARI
Bu bölümde; Hazine Müsteşarlığı açısından alacak doğuran işlemler, Hazine
alacak verileri, Hazine alacaklarının izlendiği muhasebe hesapları ve Hazine
garantileri ile ilgili bilgilere yer verilmektedir.
4.1. Hazine Açısından Alacak Doğuran İşlemler
Hazine alacağı, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin
Düzenlenmesi Hakkında Kanunun tanımlar başlıklı 3 üncü maddesinde;
“Herhangi bir dış finansman kaynağından temin edilen finansman imkânları
için verilen Hazine garantileri veya bu imkânların ikrazı suretiyle
kullandırılması ya da bunlar dışında olmakla birlikte ilgili mevzuattan
kaynaklanan işlemler nedeniyle doğan ve Hazine tarafından üstlenilen her
türlü ödemeye ve/veya Hazine tarafından ikrazen ihraç edilen Devlet İç
Borçlanma Senetlerine ilişkin olarak ortaya çıkan alacağı ifade eder”
şeklinde tanımlanmaktadır.
Bu Kanun çerçevesinde Hazine açısından alacak doğuran işlemler;
İlgili kamu kurum ve kuruluşlarınca herhangi bir dış finansman
kaynağından sağlanan finansman imkânları için verilen garanti
çerçevesinde Hazine tarafından yapılan üstlenimlerle, yap-işlet-
devret, yap-işlet, işletme hakkı devri ve benzeri finansman modelleri
kapsamında verilen garanti üstlenimlerinden,
Hazine tarafından dış finansman kaynağından temin edilen
imkânların ikrazen kullandırılmasından,
İkrazen ihraç edilen devlet iç borçlanma senetlerinden,
İlgili mevzuattan kaynaklanan işlemlerden doğan ve Hazine
tarafından üstlenilen her türlü ödemelerden,
oluşmaktadır.
4.2. Hazine Alacak Verileri
31 Aralık 2007 tarihi itibarıyla Hazine alacak stoku 113,01 milyar YTL’ye
ulaşmıştır8. Alacak stokunun oransal dağılımını gösteren Grafik 17’den
anlaşılacağı üzere stok içindeki en büyük pay 86,10 milyar YTL ile Tasarruf
Mevduatı Sigorta Fonuna (TMSF) aittir. Bunu 13,43 milyar YTL ile
8 Bu bölümde kullanılan veriler, Hazine Müsteşarlığı muhasebe kayıtlarına dayanmakta olup , Devlet Borçları Muhasebe Birimi ve İç Ödemeler Muhasebe Birimi bünyesinde muhasebeleştirilen Hazine alacaklarını içermektedir. Alacak stokunun 110.06 milyar YTL’si Devlet Borçları Muhasebe Birimince, 2.95 milyar YTL’si ise Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimince izlenmektedir.
48
belediyeler, 5,39 milyar YTL ile KİT’ler ve 8,09 milyar YTL ile diğer alacaklar
izlemektedir.
Grafik 17: Hazine Alacak Stoku
Hazine Alacak Stoku
TMSF76%
Diğer7%
KİTLER 5%
Yerel Yönetimler12%
Alacak stokuna alacağın kaynakları açısından bakıldığında (Grafik 18) ise,
en büyük payı özel tertip Devlet İç Borçlanma Senetlerinden kaynaklanan
alacaklar (TMSF ile Müflis İmar Bankası İflas Masasından olan alacaklar)
oluşturmaktadır (% 77). Bunu, Hazine üstlenimlerinden kaynaklanan
alacaklar (% 10) ile ikrazen kullandırılan kaynaklardan oluşan alacaklar (%8)
izlemektedir.
Grafik 18: Hazine Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı
Grafik 19’da oransal değerleri görüldüğü üzere, toplam 113 milyar YTL’ye
ulaşmış olan Hazine alacağının 54 milyar YTL’si vadesi geçmiş, 59 milyar
YTL’si ise vadesi gelecek alacaklara aittir. Vadesi geçmiş alacak miktarı
TMSF’den olan alacakların etkisiyle halen alacak stokunun önemli bir
bölümünü teşkil etmektedir. Hazinenin vadesi geçmiş alacakları; TMSF,
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ve Ankara Büyükşehir Belediyesi olmak üzere
borçlu kuruluşların borçlarını vadesinde Hazineye ödeyememesi veya
ödememesinden kaynaklanmaktadır.
Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı
TMSF+MÜF.İMAR B.77%
ÜSTLENİM10%
İKRAZ8%
DİĞER5%
49
Grafik 19: Vadesi Geçmiş ve Vadesi Gelecek Hazine Alacakları
Vadesi Geçmiş ve Vadesi Gelecek Alacaklar
V. Geçmiş48%
V. Gelecek52%
Grafik 20’de görüldüğü üzere, vadesi geçmiş alacakların dağılımına
bakıldığında, yaklaşık % 85’ini TMSF’den, % 11’ini yerel yönetimlerden olan
alacakların oluşturduğu görülmektedir. Geri kalan % 4’lük vadesi geçmiş
alacak ise, diğer alacaklardan kaynaklanmaktadır. Aralık 2007 sonu
itibarıyla, bütçe dışı fonlardan (TMSF) olan vadesi geçmiş alacak tutarı 46
milyar YTL’ye ulaşırken, büyükşehir belediyeleri, belediyeler ve bağlı
ortaklıklarından tahsil edilecek vadesi geçmiş alacaklar ise 6 milyar YTL
seviyesine ulaşmıştır.
Grafik 20: Vadesi Geçmiş Alacakların Dağılımı
Vadesi Geçmiş Alacakların Dağılımı
TMSF85%
Yerel Yönetimler11%
Diğer4%
50
4.3. Hazine Alacaklarının İzlendiği Hesaplar
Bu bölümde, 2007 yılında yürürlükte olan “Merkezi Yönetim Muhasebe
Yönetmeliği” doğrultusunda Hazine alacaklarının izlendiği ana hesaplar ile
Hazine alacaklarıyla ilgisi nedeniyle Risk ve Verilen Garantiler Hesapları
hakkında bilgi verilmekte ve bu hesapların inceleme sonuçları
aktarılmaktadır.
Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliğine göre Hazine alacaklarının
izlendiği ana hesaplar şunlardır:
Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabı
Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı
Takipteki Kurum Alacakları Hesabı
Para Piyasası Nakit İşlemleri Alacakları Hesabı
Risk Hesabı Alacakları Hesabı
Diğer Kurum Alacakları Hesabı
4.3.1. Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabı
Bu hesap, Devlet nam ve hesabına dış finansman kaynaklarından sağlanıp,
vadesi faaliyet dönemiyle sınırlı olmak üzere, dış borcun ikrazı suretiyle
genel bütçe dışı idare veya kuruluşlara kullandırılan tutarlardan doğan
alacaklar ile hazine garantileri kapsamında 01.01.2003 tarihinden önce
Hazine Müsteşarlığınca üstlenilen tutarlardan kaynaklanan hazine
alacaklarını göstermektedir.
Dış borcun ikrazından doğan alacaklar, Merkezi Bütçe Muhasebe
Yönetmeliğinde vade yapılarına göre aynı isim altında iki hesapta
düzenlenmiştir. 130 no.lu hesapta vadesi bir yılın altına düşen alacaklar, 230
no.lu hesapta ise bir yıldan uzun vadeli alacaklar izlenmektedir.
Devlet Borçları Muhasebe Biriminin bu hesaba ilişkin 2007 yılı kayıtlarının
incelenmesi neticesinde,
Raporun “Muhasebe Birimleri İtibarıyla Hazine Alacakları” bölümünde de
bahsedildiği üzere, 2007 yılı sonu itibarıyla Hazinenin uzun vadeli dış
borcun ikrazından doğan alacaklarının tutarı gerçekte 11.577.175.764,40
YTL olmasına rağmen hatalı kayıtlar nedeniyle muhasebe kayıtlarında
352.309.850,85 YTL fazlasıyla 11.929.485.615,20 YTL olarak yer
almaktadır. Söz konusu hatalı kayıtlarla ilgili düzeltme kaydı 2008 yılında
yapılmış olmakla birlikte 2007 yılında yapılan hatalı kayıtlar nedeniyle 230-
Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabına gerçek durumu tam ve
51
doğru olarak yansıtmadığı gerekçesiyle, Sayıştay Genel Kurulunun
09.09.2008 tarih ve 5226/1 sayılı Kararı gereğince uygunluk verilmemiştir.
4.3.2. Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı
Bu hesap, yılı bütçe kanunu veya ilgili mevzuatına dayanılarak nakit olarak
veya özel tertip devlet iç borçlanma senedi ihracı suretiyle ikrazen verilen
borçlardan kaynaklanan alacakları göstermektedir. Örneğin, TMSF’ye verilen
özel tertip Devlet İç Borçlanma Senetlerinden kaynaklanan alacaklar bu
hesapta izlenmektedir. Kurumca verilen borçlardan doğan alacaklar, Merkezi
Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinde vade yapılarına göre aynı isim altında iki
hesapta düzenlenmiştir. 132 no.lu hesapta vadesi bir yılın altına düşen
alacaklar, 232 no.lu hesapta ise bir yıldan uzun vadeli alacaklar
izlenmektedir.
Bu hesaba ilişkin Devlet Borçları Muhasebe Birimi kayıtlarına göre, 2007 yılı
sonu itibarıyla, Kurumca verilen borçlardan kaynaklanan toplam alacak tutarı
41.383.654.231,04 YTL’dir. Bunun 3.720.859.116,25 YTL’si bir yıldan kısa
vadeli alacak, 37.662.795.114,79 YTL’si bir yıldan uzun vadeli alacaktır.
Bu hesaba ilişkin İç Ödemeler Muhasebe Birimi kayıtlarına göre ise, 2007
yılı sonu itibarıyla, Kurumca verilen borçlardan kaynaklanan toplam alacak
2.953.697.072,63 YTL’dir. Bunun 37.404.218,14 YTL’si bir yıldan kısa
vadeli alacak, 2.916.292.854,49 YTL’si bir yıldan uzun vadeli alacaktır.
Her iki muhasebe birimi kayıtları esas alındığında, bu hesapta toplam
44.337.351.303,67 YTL alacak muhasebeleştirilmiştir.
İç Ödemeler Muhasebe Birimince tutulan 132-Kurumca Verilen Borçlardan
Alacaklar Hesabı ile 232-Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabına
Hazine Müsteşarlığınca verilen teşvik amaçlı kredilerden doğan alacaklar
kaydedilmediği ve izlenmediği için, gerçek durumu tam ve doğru olarak
yansıtmadığı gerekçesiyle Sayıştay Genel Kurulunun 11.09.2007 tarih ve
5194/1 sayılı kararı gereğince 2006 yılı işlemleri için uygunluk verilmemişti.
Bu hesaba ilişkin 2007 yılı muhasebe kayıtlarının incelenmesi sonucunda;
Raporun “Diğer Konular” bölümünde yer alan “Teşvik Kredileri”
başlıklı kısmında ayrıntılı olarak açıklandığı üzere; Teşvik kredileri
ile ilgili aracı banka olan T.Halk Bankası AŞ’deki çalışmanın 2007
yılı içerisinde tamamlanamaması nedeniyle T.Halk Bankası AŞ
aracılığıyla kullandırılan teşvik kredilerinden doğan alacakların
kapanış kayıtlarının yapılamaması, aynı şekilde T.Kalkınma Bankası
aracılığıyla kullandırılan teşvik kredilerinden doğan alacakların
kapanış kayıtlarının da tamamlanamaması,
Raporun “Silinen Alacaklar” bölümünde yer alan “Köprü Ticari
Kredilerin Alacak Hesaplarında İzlenmemesi“ başlıklı kısmında
52
Fiskobirlik, Çukobirlik ve Antbirlik’in 99/13288 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı uyarınca Tarım Satış Kooperatif ve Birliklerine DFİF
koşullarında kullandırılan ve 2001/2312 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı uyarınca da Hazine kaynağına dönüşen köprü ticari kredilerin
alacak hesaplarında izlenmemesi,
Raporun “Diğer Konular” bölümünde yer alan “2001/2312 sayılı
Kararname Gereği Oluşan Hazine Alacakları” başlıklı kısmında
ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, 2001/2312 sayılı Karar
kapsamında kamu bankaları ve Tarım Kredi Kooperatiflerinin oluşan
görev zararı alacakları bankalar yeminli murakıplarınca yapılan
incelemeler neticesinde düzenlenen raporla kesinleştirildiği, ancak
söz konusu görev zararları kapsamındaki hazine alacak tutarları
Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler Muhasebe Birimince 2007 Yılı
Yönetim Dönemi Hesabı içerisindeki alacak hesaplarına
kaydedilirken söz konusu bankalar ve Tarım Kredi Kooperatiflerinin
muhasebe kayıtlarının esas alınması, bu kuruluşların gönderdikleri
tutarlar ile Hazine Müsteşarlığının kendi kayıtlarındaki rakamların
karşılaştırılarak teyidinin yapılmamış olması,
nedenleriyle; İç Ödemeler Muhasebe Birimince tutulan 132-Kurumca Verilen
Borçlardan Alacaklar Hesabı ile 232-Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar
Hesabına gerçek durumu tam ve doğru olarak yansıtmadığı gerekçesiyle,
Sayıştay Genel Kurulunun 09.09.2008 tarih ve 5226/1 sayılı Kararı
gereğince uygunluk verilmemiştir.
4.3.3. Diğer Kurum Alacakları Hesabı
Diğer kurum alacakları hesabı, yukarıdaki hesaplar kapsamına girmeyen ve
içinde bulunulan faaliyet döneminden sonraki dönemlerde tahsili gereken
diğer kurum alacaklarının izlenmesi için kullanılır. Devlet Borçları Muhasebe
Biriminin bu hesaba ilişkin kayıtlarına göre, 31.12.2007 tarihi itibarıyla
1.000.000.000 YTL diğer kurum alacağı bulunmaktadır.
4.3.4. Takipteki Kurum Alacakları Hesabı
Bu hesap; Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar, Kurumca Verilen
Borçlardan Alacaklar ve Para Piyasası Nakit İşlemleri Alacakları
Hesaplarında kayıtlı kurum alacaklarından vadesinde tahsil edilemeyenlerin
takibe alınarak izlenmesi amacıyla ihdas edilmiştir. Dolayısıyla bu Hesabın
bakiyesi Hazinenin takibe aldığı alacakları göstermesi açısından önemlidir.
Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimince tutulan 137-Takipteki Hazine
Alacakları Hesabına, gerçek durumu tam ve doğru olarak yansıtmadığı
gerekçesiyle Sayıştay Genel Kurulunun 11.09.2007 tarih ve 5194/1 sayılı
kararı gereğince 2006 yılı işlemleri için uygunluk verilmemişti.
53
Bu hesaba ilişkin 2007 yılı muhasebe kayıtlarının incelenmesi sonucunda;
Raporun “Muhasebe Birimleri İtibarıyla Hazine Alacakları”
bölümünde de bahsedildiği üzere, hesabın borç bakiyesi gerçekte
52.355.529.649,10 YTL olmasına rağmen, muhasebe kayıtlarında
13.137.881.992,40 YTL fazlasıyla 65.493.411.641,56 YTL olarak yer
almaktadır. Bu hatalı kayıtlarla ilgili düzeltme kaydı 2008 yılında
yapılmış olmakla birlikte; Devlet Borçları Muhasebe Biriminde
tutulan 137-Takipteki Kurum Alacakları Hesabına,
Raporun ilgili bölümlerinde ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, Hazine
Müsteşarlığınca verilen teşvik amaçlı kredilerden doğan hazine
alacakları ile ilgili kayıtların 2007 yılı içerisinde tamamlanamamış
olması ve 2001/2312 sayılı Kararname gereği oluşan hazine
alacaklarının Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimi tarafından
alacak hesaplarına kaydedilirken söz konusu bankalar ve Tarım
Kredi Kooperatiflerinin muhasebe kayıtlarının esas alınıp, bu
kuruluşların gönderdikleri tutarlar ile Hazine Müsteşarlığının kendi
kayıtlarındaki rakamların karşılaştırılarak teyidinin yapılmaması
sonucu bu alacakların ne kadarının vadesinde ödenmeyip, izlenmesi
için takibe alınması gerektiğinin tam olarak tespit edilememesi
nedeniyle; Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimince tutulan 137-
Takipteki Kurum Alacakları Hesabına,
gerçek durumu tam ve doğru olarak yansıtmadığı gerekçesiyle, Sayıştay
Genel Kurulunun 09.09.2008 tarih ve 5226/1 sayılı Kararı gereğince
uygunluk verilmemiştir.
4.3.5. Para Piyasası Nakit İşlemleri Alacakları Hesabı
Bu hesap, Hazinece kısa vadeli nakit fazlasını değerlendirmek üzere yapılan
azami otuz gün vadeli borç vermelerden doğan alacakların izlenmesi için
kullanılmaktadır. 2006 yılında olduğu gibi 2007 yılında da bu hesap
kapsamında bir Hazine alacağı bulunmamaktadır.
4.3.6. Risk Hesabı
4749 sayılı Kanunun 13’üncü maddesi hükmü gereği, Hazine garantileri
kapsamında Müsteşarlık tarafından ödenen tutarların nakit ve borç
yönetiminde yol açtığı aksaklıkların giderilmesi amacıyla Risk Hesabı
oluşturulmuştur.
Hazine garantileri kapsamında Müsteşarlık tarafından ödenen bütün tutarlar
ile risk yönetimi kapsamında önceden öngörülmesi mümkün bulunmayan
ödemeler, T.C. Merkez Bankası nezdinde oluşturulan Risk Hesabından
karşılanmaktadır.
54
Risk Hesabı kendi özel geliri olan bir hesap olup, kaynakları şunlardır:
İkraz ücretleri,
Garanti ücretleri,
Hesaptan yapılan ödemeler karşılığında ilgili kuruluşlardan yapılan
geri ödemeler ve gecikme zammı dahil tahsil edilen her türlü
ödemeler,
Hesapta bulunan tutarlar karşılığı sağlanan nemalar,
Bütçe Kanunlarıyla Risk Hesabına aktarılmak üzere öngörülen
ödenekler.
Hesaptaki tutarlar günlük bazda nemalandırılmakta ve bu nemalandırmanın
koşullarını da T.C. Merkez Bankası belirlemektedir. T.C. Merkez Bankası
tarafından 2007 yılında bu hesaba 41.933 YTL nema aktarılmıştır.
2007 yılında Risk Hesabı gelirleri toplamı 453.645.555,21 YTL, bu hesaptan
yapılan giderler ise 436.325.086,10 YTL olarak gerçekleşmiştir. Devlet
Borçları Muhasebe Biriminin bu hesaba ilişkin kayıtlarının incelenmesinde
2007 yılında, bu hesaba bütçeden 252.441.225,00 YTL transfer yapıldığı
görülmüştür. Bu tutar Risk Hesabı gelirlerinin yaklaşık % 55,6’sına tekabül
etmektedir.
4.3.7. Risk Hesabı Alacakları Hesabı
954 no.lu Risk Hesabı Alacakları Hesabında, üstlenilen Hazine garantileri ve
risk yönetimi kapsamında yapılan ikraz anlaşmaları ile ilgili kuruluşlar adına
Risk Hesabından ödenen tutarlar ve bu tutarlardan ilgili kurumlarca yapılan
geri ödemeler ile ertelenen tutarlar izlenmektedir. Bu hesapta yer alan
tutarlardan, ikraz anlaşmalarında öngörülen sürelerde kurumlarca Risk
Hesabına geri ödenmeyen tutarlar, bu hesaba alacak ve borç kaydedilerek
takibe alınmaktadır.
Raporun “Muhasebe Birimleri İtibarıyla Hazine Alacakları” bölümünde de
bahsedildiği üzere, Risk Hesabı Alacakları Hesabında, 31.12.2007 tarihi
itibarıyla, 2.848.558.733,09 YTL Hazine alacağı yer alması gerekirken, bu
hesaba hatalı kayıt yapılması sonucu muhasebe kayıtlarında
3.048.100.615,09 YTL Hazine alacağı görünmektedir. Bu hatalı kayıtla ilgili
düzeltme kaydı 2008 yılında yapılmış olmakla birlikte; 2007 yılında yapılan
hatalı kayıtlar nedeniyle, Devlet Borçları Muhasebe Biriminde tutulan 954
no.lu Risk Hesabı Alacakları Hesabına gerçek durumu tam ve doğru olarak
yansıtmadığı gerekçesiyle, Sayıştay Genel Kurulunun 09.09.2008 tarih ve
5226/1 sayılı Kararı gereğince uygunluk verilmemiştir.
55
4.3.8. Verilen Garantiler Hesabı
Bu hesaba 4749 sayılı Kamu Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında
Kanunun verdiği yetkiye dayanılarak Hazine Müsteşarlığınca genel bütçe
dışı idare veya kuruluşlar lehine verilen garanti tutarları ile bunlardan iptal
edilen, ilgili kurumca ödemesi yapılan, ikraza dönüştürülen veya idare ve
kuruluşlarca üstlenilen tutarlar kaydedilmektedir.
Hazine garantili dış borçlardan kaynaklanan yükümlülüklerin izlendiği Verilen
Garantiler Hesabının borç bakiyesi, Hazinenin garantör sıfatıyla karşılaşması
muhtemel taahhüt bazında koşullu yükümlülüklerinin toplamını
göstermektedir. Hazine garantisi kapsamında Risk Hesabından ödenerek
gerçekleşen tutarlar Hazine alacağına dönüştüğü için bu hesaptan
çıkartılarak, faiziyle birlikte Risk Hesabı Alacakları Hesabında takip edilmeye
başlanır. Ayrıca iptal olunan garanti tutarları ile kurum tarafından geri
ödendiği bildirilen tutarlar da bu Hesabın borcundan düşülmektedir.
Devlet Borçları Muhasebe Birimi kayıtlarına göre Verilen Garantiler
Hesabının 2007 yıl sonu bakiyesi ise 9.831.562.987,21 YTL olup, söz
konusu tutar Hazinenin bu hesap kapsamında takip edilen mali risklerinin
toplamını göstermektedir.
4.3.9. Gelir Tahakkukları Hesabı
181 no.lu Gelir Tahakkukları Hesabı, faaliyet alacakları, kurum alacakları ve
diğer alacaklar hesap gruplarında izlenmeyen ve tahakkuk etmiş gelirlerden
kaynaklanan alacakların izlenmesi için kullanılmaktadır. Gelir Tahakkukları
Hesabı, Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinde vade yapılarına göre
aynı isim altında iki hesapta düzenlenmiştir. 181 no.lu hesapta vadesi bir
yılın altına düşen alacaklar, 281 no.lu hesapta ise bir yıldan uzun vadeli
alacaklar izlenmektedir.
Bu hesapla ilgili olarak 2007 yılında yapılan inceleme sonucunda;
Raporun “Diğer Konular” bölümünde yer alan “Teşvik Kredileri” başlıklı
kısmında ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, verilen teşvik kredilerinin Hazine
Müsteşarlığı İç Ödemeler Birimince alacak stok kayıtları yapılırken anapara
stok kayıtlarının yapıldığı, ancak bu kredilere ilişkin faiz alacaklarının stok
kayıtlarının yapılmadığı anlaşılmıştır. Oysa bu kredilere ilişkin faiz
alacaklarının da bu hesaba kaydedilmesi gerekirdi. Teşvik kredileri faiz
alacaklarının bu hesaba kaydedilmemesi nedeniyle Hazine İç Ödemeler
Muhasebe Birimince tutulan 181-Gelir Tahakkukları Hesabı ile 281-Gelir
Tahakkukları Hesabına gerçek durumu tam ve doğru olarak yansıtmadığı
gerekçesiyle, Sayıştay Genel Kurulunun 09.09.2008 tarih ve 5226/1 sayılı
Kararı gereğince uygunluk verilmemiştir.
56
4.4. Muhasebe Birimleri İtibarıyla Hazine Alacakları
31.12.2007 sonu itibarıyla Hazine alacak stoku 110.064.919.134,13 YTL
olması gerekirken, mevcut muhasebe kayıtlarına göre 123.754.621.984,19
YTL olarak görülmektedir. Yapılan incelemede, Hazine Müsteşarlığı Devlet
Borçları Muhasebe Birimi 2007 Yılı Yönetim Dönemi Hesabında, alacak
hesapları olan 137-Takipteki Kurum Alacakları, 230-Dış Borcun İkrazından
Doğan Alacaklar ve 954-Risk Hesabı Alacakları hesaplarında hatalı
kayıtların yapılmış olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu hatalı kayıtlardan
dolayı 2007 yılı muhasebe kayıtlarında Hazine alacak stoku, olması
gerekenden 13.689.702.850,06 YTL fazla görülmektedir.
Yapılan incelemede, söz konusu maddi hataların, hazine alacaklarına ilişkin
gecikme zamlarının mükerrer olarak yazılması, yine bu alacaklara ilişkin
anapara, faiz ve kur farklarının eksik hesaplanması ile borçlu kuruluşla
uzlaşma neticesinde ortaya çıkan tutarın muhasebe hesaplarına olması
gerekenden fazla yazılmasından kaynaklandığı anlaşılmıştır.
Hatalı kayıtlar sonucu, 137-Takipteki Kurum Alacakları Hesabının borç
bakiyesi 52.355.529.649,10 YTL olması gerekirken 65.493.411.641,56 YTL,
230-Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabının borç bakiyesi
11.577.175.764,40 YTL olması gerekirken 11.929.485.615,27 YTL, 954-
Risk Hesabı Alacakları Hesabının borç bakiyesi 2.848.558.733,09 YTL
olması gerekirken 3.048.100.615,09 YTL olarak muhasebe kayıtlarında yer
almıştır. Bu nedenle, gerçekte 31.12.2007 tarihi itibarıyla alacak stoku
110.064.919.134,13 YTL olmasına rağmen Devlet Borçları Muhasebe Birimi
kayıtlarında bu tarih itibarıyla alacak stoku 123.754.621.984,19 YTL’dir.
Yapılan hatalı kayıtlar muhasebe birimi tarafından 2008 yılı hesaplarında
düzeltme kayıtlarıyla düzeltilmiştir.
Hatalı Kayıtlar Dikkate Alınmadığında Alacak Stok Miktarı:
31.12.2007 tarihi itibarıyla Hazine alacak stoku 113,01 milyar YTL olup
Tablo 22 ve 23’te yer alan tutarlar, maddi hatadan arındırılarak
hazırlanmıştır. Hazine alacaklarının 110,06 milyar YTL’si Devlet Borçları
Muhasebe Birimi hesaplarında, 2,95 milyar YTL’si ise İç Ödemeler
Muhasebe Birimi hesaplarında görülmektedir.
57
Tablo 22: Muhasebe Verilerine Göre Hazine Alacak Stoku (31.12.2007)
Devlet Borçları ve İç Ödemeler Muhasebe Birimlerince takip edilen hazine
alacak stokunun borçlu kuruluş bazında dağılımı Tablo 23 ve 24’te
sunulmuştur.
Alacak Hesapları Devlet Borçları Muhasebe Birimi
İç Ödemeler Muhasebe Birimi Toplam (YTL)
130- Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabı (1 Yıldan Kısa) 900.000.906,20 - 900.000.906,20
230- - Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabı(1 Yıldan Uzun)
11.577.175.764,42 - 11.577.175.764,42
132- Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı (1 Yıldan Kısa) 3.720.859.116,25 37.404.218,14 3.758.263.334,39
232- Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı (1 Yıldan Uzun) 37.662.795.114,79 2.916.292.854,49 40.579.087.969,12
239- Diğer Kurum Alacakları Hesabı 1.000.000.000,00 - 1.000.000.000,00
137- Takipteki Hazine Alacakları Hesabı 52.355.529.648,99 36.994,84 52.355.566.643,83
954- Risk Hesabı Alacakları Hesabı 2.848.558.733,08 - 2.848.558.733,08
Toplam Alacak Stoku 110.064.919.283,73
2.953.734.067,47
113.018.653.351,20
58
Tablo 23: Devlet Borçları Muhasebe Birimi Kayıtlarına Göre Hazine
Alacakları (31.12.2007)
Borçlu Kuruluş
Hazine Alacağı (binYTL
)
Borçlu Kuruluş
Hazine Alacağı
(bin YTL)
Adana Büyükşehir Belediyesi 497.298 Konya Büyükşehir Belediyesi 7.402Adapazarı Belediyesi 332.039 KOSKİ-Konya Bel.Su ve Kanl.İdaresi 8.335Alanya Belediyesi 35.317 Kütahya Organize Sanayii Bölgesi 341
Ankara Büyükşehir Belediyesi 2.545.329 Malatya Belediyesi 39.663
Antalya Büyükşehir Belediyesi 12.171 MARİÇ-Marmaris-İçmeler-Armutlu Bel.Birl 960.369
ASAT - Antalya Bel. Su ve Kanl.İdaresi 11.834 Menemen Belediyesi 45.965
ASKİ - Adana Bel. Su ve Kanl.İdaresi 70.288 Mersin Büyükşehir Belediyesi 872
ASKİ- Ankara Bel. Su ve Kanl.İdaresi 434.291 Milas Belediyesi 13.346
Bafra Belediyesi 101.560 MTA 63
Balıkesir Organize Sanayii Bölgesi 1.174 Müflis T.İmar Bankası T.A.Ş. 1.000.000
Bandırma Belediyesi 45.112 Özelleştirme İdaresi Başkanlığı 247.325Batman Belediyesi 1.577 Samsun Büyükşehir Belediyesi 9.893BOTAŞ 51.274 Siirt Belediyesi 3.288Bursa Büyükşehir Belediyesi 273.699 Sivas Belediyesi 12.834Dalaman Belediyesi 102.258 Süleyman Demirel Üniversitesi 22.470Denizli Belediyesi 14.260 Sümer Holding A.Ş. 6.141Didim Belediyesi 237.033 Şanlıurfa Belediyesi 24.872Diyarbakır Bel. Su ve Kanl.İdaresi 83.392 T. Halk Bankası 244.098Doğal Afet Sigortaları Kurumu 67.515 T. İhracat Kredi Bankası A.Ş. 204.804
EGO Genel Müdürlüğü (Ankara) 1.331.674 T. Kalkınma Bankası A.Ş. 92.408
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 115 T. Vakıflar Bankası T.A.O. 235.075
Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları A.Ş. 13.320 T.C. Ziraat Bankası 2.129
Erzurum Su ve Kanalizasyon İdaresi 16.509 Tarsus Belediyesi 83.346
Eskişehir Su ve Kanalizasyon İdaresi 13.400 TCDD - T.C. Devlet Demiryolları 1.824.99
2
EÜAŞ-Elektrik Üretim A.Ş. 2.216.350 TDÇİ – Türkiye Demir ve Çelik İşl.i 29.063
Fethiye Belediyesi 22.926 TDİ – Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. 1.065
Foça Belediyesi 9.051 TEDAŞ-Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. 2.000GASKİ – G.Antep B.Ş. Bel.Su ve Kan.İd. 546.627 TEİAŞ-Türkiye Elektrik İletim A.Ş. 196.344
Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 130.983 TETAŞ-Türkiye Elektrik Tic. ve Taah. A.Ş. 768
İGDAŞ-İstanbul Gaz Dağ.San. ve Tic.A.Ş. 54.651 TİGEM – Tarım İşl. Genel Müdürlüğü 1.361
İller Bankası Genel Müdürlüğü 8.047 TKİ - Türkiye Kömür İşletmeleri 34
İskenderun Belediyesi 122.535 TMO – Toprak Mahsulleri Ofisi 1.050.563
İSKİ - İstanbul Su ve Kanl.İdaresi 64.510 TMSF-Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
86.107.642
İstanbul Olimpiyat Oyn. Haz. ve Düz.Kur. 38.452 TOBB-Türkiye Odalar ve Borsalar
Birliği 804
İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü 19.722 TSE - Türk Standartları Enstitüsü 34.984İZGAZ- İzmit Gaz Dağıtım San.ve Tic.A.Ş. 287.397 TSKB - T. Sınai Kalkınma Bankası
A.Ş. 676.649
İzmir Büyükşehir Belediyesi 728.392 TÜBİTAK - Marmara Araştırma Enstitüsü 7.079
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 3.852.290 TÜBİTAK - Ulusal Metroloji Enstitüsü 9.826
İZSU-İzmir Su ve Kanalizasyon İdaresi 2.796 Türk Patent Enstitüsü 3.215
Kard.Vakfı Florence Night. Hastanesi A.Ş. 5.238 Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı 23.759
Kayseri Su ve Kanalizasyon İdaresi 67.097 Yozgat Belediyesi 67.847
Diğer Alacaklar 2.292.378
GENEL TOPLAM
59
110.064.919
Tablo 24: İç Ödemeler Muhasebe Birimi Kayıtlarına Göre Hazine Alacakları
(31.12.2007)
Borçlu Kuruluş
Hazine Alacağı
(Bin YTL)
Borçlu KuruluşHazine Alacağı(Bin YTL)
Tasfiye Halindeki T.Emlak Bankası
1.946.140
Ankara Büyükşehir Belediyesi 315.788
T.Halk Bankası(Teşvik Krd.) 175.460 Mersin Büyükşehir Belediyesi 66.241
T.Kalkınma Bankası(Teşvik Krd.) 122.434 Kocaeli Büyükşehir
Belediyesi 16.177
T.Vakıflar Bankası(Teşvik Krd.) 141 T.Kalkınma Bankası
ikrazı 93
T.Sınai Kalkınma Bank. (Teşvik Krd.) 211 T.Halk Bankası
İkrazı 165
T.C. Ziraat Bank.(2312 Say.B.K.K Kapsamında) 21.467 ODTÜ 142
T.Halk Bank. (2312 Say.B.K.K Kapsamında) 547 Diğer 277.149
Tarım Kredi Koop. (2312 Say.B.K.K Kapsamında) 11.579
GENEL TOPLAM 2.953.734
Aşağıdaki tabloda, Hazineye en fazla borcu olan kuruluşlar içinde ilk sırayı
86,10 milyar YTL ile TMSF’nin aldığı görülmektedir. Bunu 3,85 milyar YTL ile
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, 2,54 milyar YTL ile Ankara Büyükşehir
Belediyesi izlemektedir. İlk on kuruluşun borç toplamı ise Hazine alacağının
yaklaşık % 90’ını oluşturmaktadır.
Tablo 25: 31.12.2007 İtibarıyla Hazineye En Fazla Borcu Olan İlk On
Kuruluş
Borçlu KuruluşHazine Alacağı
(Bin YTL)TMSF-Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu 86.107.642Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 3.852.290Ankara Büyükşehir Belediyesi 2.545.329EÜAŞ-Elektrik Üretim A.Ş. 2.216.350TCDD - T.C. Devlet Demiryolları 1.824.992EGO Genel Müdürlüğü (Ankara) 1.331.674TMO – Toprak Mahsulleri Ofisi 1.050.563Müflis T.İmar Bankası T.A.Ş. 1.000.000MARİÇ-Marmaris-İçmeler-Armutlu Bel.Birl 960.369
İzmir Büyükşehir Belediyesi 728.392TOPLAM 101.617.601
60
4.5. Hazine Garantileri ve Üstlenimler
Bu bölümde, hazine garantileri ve hazine garantilerinden yapılan üstlenimler,
bu üstlenimler karşılığında yaratılan alacakların yıllar itibarıyla seyri ve 2007
yılı işlemleri hakkında bilgi verilecektir.
4749 sayılı Kanunda yer alan kurum ve kuruluşlar lehine, bu kuruluşların dış
finansman kaynağından sağladıkları kredilerle finanse edilen kamu projeleri
için hazine garantisi verilmektedir. Kamu kurum ve kuruluşlarına verilen
hazine garantileri; hazine geri ödeme garantisi, hazine yatırım garantisi,
hazine karşı garantisi ve hazine ülke garantisidir.
Hazinenin garanti verdiği kredilere ilişkin olarak, anapara, faiz ve her türlü
ücret geri ödemelerinin borçlu kuruluş tarafından yapılması gerekmektedir.
Bununla birlikte kuruluşun mali imkanları, ödemekle mükellef olduğu garantili
borç taksidinin geri ödenmesinde yetersiz olursa, borçlu kuruluş Hazine
tarafından borcun tamamen veya kısmen üstlenilmesini talep edebilir.
Hazine bu tutarlara ilişkin üstlenim yaptığında üstlenim tutarı kadar asıl
borçlu kuruluşu “Kredi Devralma ve İkraz Anlaşması” ile borçlandırmakta, bu
tutarları alacak hesaplarında takip etmekte ve bu alacakları mevzuat
hükümleri çerçevesinde tahsil etmektedir.
4.5.1. 2007 Yılında Verilen Hazine Garantileri
Hazine Müsteşarlığı tarafından 2007 yılında toplam (Tablo 26’da ayrıntısı
görüldüğü üzere) 903.052.950 ABD Doları kredi için Hazine garantisi
verilmiştir.
Tablo 26: 2007 Yılında Sağlanan Hazine Garantileri
200200
2007 yılında verilen hazine garantileri incelediğinde; 675 milyon ABD
Dolarının kamu bankaları ve TSKB’ye, 227 milyon ABD Dolarının mahalli
idarelerine verildiği görülmektedir.
Proje/Program Kredisi Adı Borçlu ve Kullanıcı Kuruluş
Kredinin Tutarı (USD)*
KOBİ Geliştirme Kredisi Halkbank,Vakıfbank,TSKB,TKB 413.640.000
Antalya Hafif Raylı Sistem Projesi-1.Aşama
Antalya Büyükşehir Belediyesi 55.804.950
İzmir Banliyö Sisteminin Gelliştirilmesi
İzmir Büyükşehir Belediyesi 171.392.000
Küçük Ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) için Finansman Projesi (TU-7390)
TSKB 128.366.000
Küçük Ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) için Finansman Projesi (TU-7389)
Halk Bankası 66.925.000
Küçük Ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) için Finansman Projesi (TU-7462)
Halk Bankası 66.925.000
TOPLAM 903.052.950* EURO cinsinden verilen garantilerin USD karşılığının hesaplanmasında anlaşma tarihindeki parite esas alınmıştır.
61
Grafik 21: Verilen Hazine Garantileri (2003-2007)9 ( Milyon ABD Doları)
Grafikte de görüleceği üzere, verilen hazine garantisi tutarında 2006 yılında
önemli bir artış gerçekleşerek iki milyar dolar seviyesine çıkmıştır. Bu tutar
2007 yılında 903 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
4.5.2. Verilen Hazine Garantilerinden Yapılan Üstlenimler
Önceki bölümde bahsedildiği üzere, kuruluşun sağladığı dış finansman
imkânına Hazine Müsteşarlığı tarafından garanti verilebilmekte, kuruluş
tarafından kreditöre ödeme yapılmadığı takdirde de söz konusu borç tutarı
Hazine Müsteşarlığı tarafından üstlenilmektedir.
Aşağıdaki grafikte son beş yılda hazine garantileri nedeniyle yapılan
üstlenimler üstlenim kaynağına göre gösterilmiştir.
Grafik 22: Hazine Garantileri Nedeniyle Yapılan Üstlenimler (2003-2007)
(Milyon ABD doları)
Grafik 22’de görüleceği üzere, garantili dış borç üstlenimleri ile YİD
üstlenimleri 2003-2005 yılları arasında azalmış ve 2005-2007 yılları arasında
ise aynı seviyede kalmıştır. 2007 yılında en yüksek miktarda üstlenim
9 Taahhüt bazında verilen hazine garantilerini göstermektedir.
Verilen Hazine Garantileri
(2003-2007)
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
2003 2004 2005 2006 2007
62
Elektrik Üretim A.Ş. için verilen dış borç garantisi ile İzmit Büyükşehir
Belediyesi için verilen ürün satış garantisinden kaynaklanmaktadır.
Grafik 23: 2003-2007 Döneminde En Yüksek Miktarda Üstlenim Yapılan On Kuruluş
(Milyon ABD Doları)
-
200
400
600
800
1.000
1.200
Mily
on D
olar
Kuruluşca Ödenen
Hazinece Ödenen
Yukarıdaki grafik son on yıl içerisinde verilen hazine garantili krediler
nedeniyle en yüksek tutarda yapılan üstlenimleri ve bunların hangi
kuruluşlara ilişkin olduğunu göstermektedir. En yüksek tutarda üstlenim İzmit
Büyükşehir Belediyesi garantili borçları nedeniyle gerçekleşmiştir. Bunu
sırası ile EÜAŞ, EGO ve İzmir Büyükşehir Belediyeleri izlemektedir.
2003-2007 yılları arasında hazine tarafından mahalli idareler ile bağlı
kuruluşları lehine verilen garantilerin büyük kısmının hazine tarafından
üstlenilerek ödendiği görülmektedir.
4.5.3. 2007 Yılında Üstlenim Yapılan Hazine Garantilerine İlişkin
Bilgiler
2007 yılında Hazine garantilerinden yapılan üstlenim tutarı, 201 milyon ABD
Doları garantili dış borç, 131 milyon ABD Doları YİD Ürün Satış garantileri
olmak üzere toplam 332 milyon ABD Dolarıdır. Aşağıdaki grafikte 2007
yılında borçlu kuruluş bazında Hazinece yapılan garanti üstlenimleri
verilmektedir.
Grafik 24: Kuruluş Bazında 2007 Yılı Üstlenimleri
63
2007 yılında Hazine Müsteşarlığı garantili dış borç ve YİD ürün satış
garantilerine ilişkin olarak en yüksek miktardaki üstlenimi 131 milyon ABD
Doları ile İzmit Büyükşehir Belediyesi için yapmıştır. İkinci büyük tutarda
üstlenim toplam 102 milyon ABD Doları ile EÜAŞ’ın garantili dış borcu için
gerçekleşmiştir.
4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında
Kanunun 13 üncü maddesi gereği, Hazine garantileri kapsamında
Müsteşarlık tarafından üstlenilen tutarlar risk hesabından karşılanmakta,
kuruluşlar da bu tutarlara ilişkin geri ödemelerini aynı hesaba
yatırmaktadırlar.
4.6. Silinen Alacaklar
2007 yılında silinen alacak toplamı 2.262 milyon YTL’dir. Söz konusu tutara
ilişkin işlemlerin detayı aşağıda yer almaktadır:
1. Kamu Ortaklığı Fonundan (KOF) Olan Alacakların Silinmesi: 2007
Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun 29 uncu maddesi hükmü
uyarınca, Hazinenin KOF’dan olan 1.695 milyon YTL tutarındaki
alacağı, bütçe gideriyle ilişkilendirilmeksizin silinmiştir. Söz konusu
Hazine alacağı, KOF’un tasfiyesinden önce fon adına sağlanmış
devirli dış proje kredileri, hazinece üstlenilen garantili dış krediler ve
yurt içi borçlarından doğan vadesi geçmiş anapara, faiz, masraf ve
gecikme zammından oluşmaktadır. Silinen Hazine alacağının, 1.112
milyon YTL’si anapara, 397 milyon YTL’si faiz ve diğer masraflar ve
186 milyon YTL’si gecikme zammıdır.
2. T. Halk Bankasından Olan Hazine Alacaklarının Silinmesi: 1986,
1989 ve 1990 tarihli ikraz anlaşmaları ile T.Halk Bankasına
kullandırılan kredilerden ilgili bankanın yükümlülüğünün banka
nezdindeki fonda biriken tutar kadar olması nedeniyle, bu tutarı aşan
miktarın 2007 yılına tekabül eden 1,9 milyon YTL’lik kısmı silinmiştir.
Silinen tutarlar bütçe gideriyle ilişkilendirilmeksizin giderleştirilmiştir.
3. Uzlaşma Kapsamında Silinen Alacaklar: 5216 sayılı Büyükşehir
Belediyesi Kanununun geçici 3 üncü ve 5393 sayılı Belediye
Kanununun geçici 5 inci maddesi hükmü uyarınca; belediyeler, bağlı
kuruluşlar ile belediyelere ait şirketlerin alacaklarının kamu
kuruluşlarına olan borçlarıyla takas ve mahsubu mümkün hale
getirilmiştir. Gerekli çalışmalar, kurulan uzlaşma komisyonu
tarafından yürütülmüş, Bakanlar Kurulu tarafından karara
bağlanmıştır.
64
Bakanlar Kuruluna verilen yetki çerçevesinde takas ve mahsup
yoluyla alacak tahsilinden feragat edilmiştir. Aşağıdaki tabloda,
kuruluş bazında uzlaşma kapsamında silinen alacaklar
gösterilmektedir.
Tablo 27: Uzlaşma Kapsamında 2007 Yılında Silinen Alacaklar
Milyon YTLKuruluş Tutarİzmir Büyükşehir Belediyesi 487Gaziantep Büyükşehir Belediyesi
54
Menemen Belediyesi 25Toplam 566
4.6.1. Köprü Ticari Kredilerin Alacak Hesaplarında İzlenmemesi
Tarım Satış Kooperatif ve Birliklerine ilişkin hükümleri düzenlemek ve bu
kuruluşların yeniden yapılanmasını temin etmek amacıyla yürürlüğe konulan
4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanunun geçici 2
inci maddesinin (b) fıkrası; 2001/2312 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
Hazine kaynağına dönüştürülen kredilerden tasfiyesi uygun görülenlerin
kaydi bakiyesinin terkinini düzenlemektedir. Söz konusu madde hükmünde;
”Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası Anonim Şirketi tarafından 99/13288
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca Tarım Satış Kooperatif ve Birliklerine
Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu koşullarında kullandırılan ve 2001/2312
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca Hazine kaynağına dönüşen
kredilerden birliklerin yeniden yapılandırma sürecinde tasfiyesi uygun
görülenlerin tasfiye tarihi itibarıyla kaydi bakiyesinin terkin edilmesine Hazine
Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanın teklifi üzerine Maliye Bakanı yetkilidir”
denilmektedir.
30.04.2001 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2001/2312
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile birlikte, 2001 yılı itibarıyla vadesi henüz
dolmamış, kredi erteleme ve kullandırımına konu olup eki III sayılı listede
yer alan Bakanlar Kurulu Kararlarına konu olan tüm krediler Hazine kaynaklı
krediye dönüştürülmüştür. Söz konusu karar uyarınca T.C. Ziraat
Bankasının uğradığı görev zararı da 2001/2312 sayılı Karar kapsamında
tasfiye edilerek Hazine kaynaklı krediye dönüştürülmüş olup; söz konusu
kredinin takip ve tahsilinin 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri
Hakkında Kanunun geçici 1 inci maddesinin (e) fıkrasında yer alan usul ve
esaslara göre yapılması da hükme bağlanmıştır.
Söz konusu düzenleme ile birlikte köprü ticari kredilerin Hazine alacak
kayıtlarında izlenmesi gerekirken izlenmediği tespit edilmiştir. Zira T.C.
Ziraat Bankası AŞ 2001/2312 sayılı BKK uyarınca, 99/13288 sayılı BKK
kapsamında birliklere verilmiş olan kredileri Hazine adına takip ve tahsil
etmekle yükümlü kılınmıştır.
65
Yukarıda tanımlanan mevzuat çerçevesinde, Fiskobirlik, Çukobirlik ve
Antbirlik’in 99/13288 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca Tarım Satış
Kooperatif ve Birliklerine DFİF koşullarında kullandırılan ve 2001/2312 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca da Hazine kaynağına dönüşen kredilerin
(köprü ticari krediler) terkin ve tasfiye süreci 2008 yılı Şubat ayı içerisinde
tamamlanmıştır.
Hazine alacakları olarak izlenmesi gereken köprü ticari kredilerin birlikler ve
yıllar itibarıyla dökümü aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo 28: Köprü Ticari Kredilerden Silinen Alacaklar
Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere Hazine kaynağına dönüşen
kredilerin (köprü ticari krediler) terkin ve tasfiye sürecinin Şubat 2008
itibarıyla tamamlanmış olmasına rağmen, 31.12.2007 tarihi itibarıyla terkin
edilmemiş hazine alacağının mevcut olması nedeniyle söz konusu alacak
İç Ödemeler Muhasebe Birimince 2007 yılında 132-Kurumca Verilen
Borçlardan Alacaklar Hesabı ile 232-Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar
Hesabına kaydedilip izlenmesi gerekirken izlenmemiştir.
4.6.2. Bütçe Finansmanı Açısından Silinen Alacakların Sonuçları
Alacak hesaplarında izlenen tutarlar, tahsil edilemeyeceği anlaşıldığında
bütçe kanununa konulan hükümlerle terkin edilebilmekte veya getirilen
mevzuat değişiklikleri ile silinerek Hazine hesaplarından çıkartılmaktadır.
Silinen tutarlar, alacak kayıtlarının yapıldığı yıllara ilişkin bütçe gideri
yapılması gereken tutarları ifade etmektedir. Zira, bütçe ile bütçe dışı
kurumlar arasındaki ilişki, bütçeden yapılacak transfer ödemeleriyle
kurulmalıdır. Ancak, bu ilişki silinen alacaklarda kurulmamakta, ilgili
alacaklar, silindiği yıllarda bütçe gideri yapılmamaktadır. Diğer bir deyişle,
finansman kaynakları bütçe dışında kullanılmakta, ilgili kurumlara “transfer
gideri” niteliğindeki ödemeler ise bütçe dışında gerçekleştirilmektedir. Bu
durum, bütçe uygulaması açısından değerlendirildiğinde;
Alacak kayıtlarının silindiği yıllarda gider bütçesi olması gerekenden
daha az görünmektedir.
Silinme Tarihi Silinen Alacak (YTL)Fiskobirlik 02.02.2006 133.405.797,80Çukobirlik 29.01.2007 43.723.758,45Antbirlik 11.02.2008 21.903.082,04Toplam 199.032.638,29
66
Bütçe, merkezi yönetimin bütün faaliyetlerini kapsayan bir belge
olmaktan çıkmakta, yapılan işlemler kesin hesap sürecinin dışında
kalmaktadır.
Borç ve alacak yönetiminde zaaflara yol açılmaktadır.
Uygulama, mali disiplin ve kamu harcamalarında saydamlık ilkeleri
ile çelişmektedir.
Öneriler:
Merkezi bütçe dışındaki kurum ve kuruluşlarla bütçe arasındaki ilişki
transfer ödemeleri yoluyla bütçeye gider kaydedilerek
gerçekleştirilmelidir.
Borçlanma yoluyla elde edilen finansman kaynaklarının bütçe
dışındaki kurum ve kuruluşlara kullandırılması öncesinde kurumların
geri ödeme kabiliyetleri tam olarak analiz edilmelidir.
Alacaklar bütçe hesaplarıyla ilişkilendirilmeden silinmemeli, buna
imkân tanıyan mevzuat hükümleri genel bütçe ilkeleri dikkate
alınarak gözden geçirilmelidir.
4.7. TMSF’den Olan Hazine Alacakları
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, 1983 yılında bankalardaki tasarruf
mevduatını sigorta etmek amacı ile kurulmuştur. İdare ve temsili Merkez
Bankasına verilen TMSF, mülga 4389 sayılı Bankalar Kanunu ile
31.08.2000 tarihinde BDDK bünyesine geçmiştir. 26.12.2003 tarihinde
Bankalar Kanununda yapılan değişiklik ile Fonun karar organının Fon Kurulu
olduğu, yönetim ve temsilinin de Fon Başkanınca yapılacağı hükme
bağlanmıştır. 01.11.2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile Fon,
kamu tüzel kişiliğini haiz, idari ve mali özerkliği olan bir kurum olarak
tanımlanmıştır.
Aynı kanunun 111 inci maddesine göre Fonun görevleri;
Tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması amacıyla
mevduat ve katılım fonlarının sigorta edilmesi,
Hisseleri ve/veya yönetim ve denetimi kendisine intikal eden bankaların
mali bünyelerinin güçlendirilmesi, yeniden yapılandırılması, devri,
birleştirilmesi, satışı, tasfiyesi,
Fon alacaklarının takip ve tahsil işlemlerinin yürütülmesi ve
sonuçlandırılması,
Fon varlık ve kaynaklarının idare edilmesi,
Kanun ile kendisine verilen diğer görevleri yerine getirmektir.
67
90’lı yıllarda yaşanan ekonomik sıkıntılar ve bankacılık sisteminde yaşanan
olumsuzluklar krizlere neden olmuş ve Türk bankacılık sistemi içindeki bazı
bankalar, gerek genel ekonomik sıkıntılar ve krizler, gerekse sahiplerinin
istismar veya kötü yönetimleri nedeniyle faaliyetlerini sürdüremez hale
gelmiştir. Mevduat sahiplerini korumak amacıyla rehabilite edilerek
devredilmek veya tasfiye edilmek üzere bu bankalar TMSF’ye devredilmiştir.
TMSF’ye devredilen veya tasfiye edilen bu bankaların birikmiş zararları ve
yükümlülükleri (özellikle mevduat), sigorta primleri ve fon gelirleri ile
karşılanamayacak boyutlarda olduğundan TMSF’nin yönetimi ve denetimi
kendisine geçen bankaların mali bünyelerinin güçlendirilmesi, yeniden
yapılandırılması, birleştirilmesi, satış ve devri için ihtiyacı olan ilave kaynağın
tamamına yakını Hazine tarafından özel tertip Devlet İç Borçlanma Senetleri
verilerek sağlanmıştır. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna sağlanan bu
kaynaklardan dolayı Hazine Müsteşarlığı ile TMSF arasında borç-alacak
ilişkisi doğmuştur.
Tablo 29:: 31.12.2007 itibarıyla TMSF'den Olan Hazine Alacakları
Milyon YTLNakit Ödemelerden Doğan Borç
İkraz Senetle
ri Stoku10 TOPLAM
Vadesi Geçmiş11Vadesi
Gelecek12
Genel ToplamAnapara Faiz
Gecikme Faizi
Toplam
12.403 14.441 19.371 46.215 30.528 76.743 9.365 86.108
Yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere, TMSF’den olan Hazine alacakları
2007 sonu itibarıyla 86.108 milyon YTL’ye (73,58 milyar ABD Dolarına)
ulaşmıştır. Bunun 46.215 milyon YTL’lik kısmını vadesi geçmiş alacaklar,
30.528 milyon YTL’lik kısmını ise vadesi gelecek alacaklar oluşturmaktadır.
Tablo 30’da ise yıllar itibarıyla TMSF’den yapılan tahsilatlar YTL ve ABD
Doları olarak gösterilmiştir. TMSF’den 2007 sonu itibarıyla yapılan nakit
tahsilat 7.746 milyon YTL (5.699 milyon ABD Doları) ile sınırlı kalmıştır.
Dolayısıyla Hazine, 2007 yılı sonuna kadar TMSF’den olan vadesi geçmiş
alacaklarının yalnızca % 17’sini tahsil edebilmiştir.
Tablo 30: TMSF’den Yapılan Tahsilatlar
Nakit Tahsilat Senet İadesiİşlem Yılı
Milyon YTL
Milyon ABD $
Milyon YTL Milyon ABD $
2001 0 0 995 7502002 1.000 733 0 02003 0 0 123113 735
10 Hazine Müsteşarlığı tarafından TMSF'ye ikraz edilen ancak henüz Hazine Müsteşarlığı tarafından nakit olarak ödenmeyen tutarı, faiz hariç, göstermektedir.11 Hazine Müsteşarlığı tarafından nakit ödemesi yapılan senetlerden, ikraz anlaşmaları çerçevesinde vadesinde ödenmeyen tutarları göstermektedir.12 Hazine Müsteşarlığı tarafından nakit ödemesi yapılan senetlerden ikraz anlaşmaları çerçevesinde henüz vadesi gelmemiş tutarları göstermektedir.13 TCMB döviz satış kurundan hesaplanmıştır.
68
2004 86 57 100 742005 4.007 2.959 737 5462006 869 600 0 02007 1.784 1.350 0 0
Toplam 7.746 5.699 3.063 2.105*TMSF tarafından ödemeler YTL, ABD Doları ve Avro olarak yapılmaktadır. ABD Doları ve Avro üzerinden yatırılan tutarların YTL karşılığı, 2002-2005 yılları için tahsilat tarihinde geçerli olan ilgili döviz alış, 2006 ve sonrası için döviz satış kuru üzerinden hesaplanmıştır.
2007 yılı sonu itibarıyla TMSF’den yapılan tahsilatların 3.063 milyon YTL’si
senet iadesinden kaynaklanmaktadır.
Fon tarafından satılamayan bankalar önce Birleşik Fon Bankası (BFB) adı
altında birleştirilerek bu bankaların hesaplarının tasfiye edilmesi yoluna
gidilmiştir. Birleşik Fon Bankasının 31.12.2007 tarihli bilançosuna
bakıldığında tasfiyenin büyük ölçüde gerçekleştirildiği zarara dönüşen riskler
için karşılık ayrıldığı görülmektedir. Ancak bankanın 842 milyon YTL aktif
büyüklüğüne ve risklerini tasfiye etmesine rağmen, 665 milyon YTL
özkaynağı bulunduğu (BFB’nin Özkaynaklar/Toplam Aktifler oranı % 79 gibi
ve faal bankaların bile birkaç kat üstünde çok yüksek bir orandadır) ve bu
özkaynağın da bankalar hesabında değerlendirildiği görülmektedir. Bir başka
ifade ile aktif bankacılık yapmayan Birleşik Fon Bankasının elindeki
kaynağın diğer bankalarda mevduat olarak tutulduğu anlaşılmaktadır.
Yine BFB’nin 31.12.2007 tarihli bilanço dışı yükümlülüklerine bakıldığında,
risk oluşturabilecek 196 milyon YTL tutarında teminat mektubunun
bulunduğu, bunun tamamının aynı yıl içinde tazmin edilmesi halinde bile
mevcut özkaynağın çok fazla olduğu görülmektedir.
Hazine ile yapılan protokollerde TMSF’nin elde ettiği geliri borcunu erken
ödemek için kullanması kararlaştırılırken, TMSF tasfiye amaçlı Birleşik Fon
Bankası nezdindeki kaynağı diğer bankalarda mevduat olarak tutmakta, elde
ettiği faiz gelirini yine özkaynağa dönüştürmekte, diğer yandan da Hazineye
olan ve vadesi geçen borcu ödemediği için artmaktadır.
TMSF’nin 2007 yılı faaliyet raporunda bünyesinde yer alan bankaların
çözümleme faaliyetlerinde kullanılmak üzere tutulması hedeflenen
çözümleme rezervinin 73 milyon dolar olarak belirtilmiş olmasına rağmen, bu
tutarın 419 milyon dolar olarak gerçekleştiği, diğer taraftan Hazineye 2007
yılı içinde yapmayı planladığı ödeme 1.600 milyon ABD Doları iken 1.350
milyon dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir.
Yukarıda açıklanan nedenler dikkate alındığında, Hazine Müsteşarlığınca
hazine menfaatlerinin korunması ve hazine alacağının tahsili konusunda
borçlu kuruluş ile ortak çalışma yapılması, mali analizinin, nakit akışının ve
ödeme kapasitesinin belirlenerek daha etkin tedbirlere başvurulması
gerektiği anlaşılmaktadır.
Bu çerçevede 2007 yılı sonunda Hazine Müsteşarlığı ve TMSF yetkililerinin
oluşturdukları ortak çalışma grubu olumlu bir adım olarak değerlendirilmiştir.
69
4.8. Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabında Yer Alan
Alacaklar
21.03.1964 tarihli ve 441 sayılı Devlet Yatırım Bankası Hakkındaki Kanun
uyarınca Hazine Müsteşarlığı tarafından Devlet Yatırım Bankasına muhtelif
tarihlerde bütçe dışı avans ve kredi verilmiştir. Söz konusu Bütçe Dışı Avans
ve Kredilerden verildiği dönemdeki 755.500.000 TL, yıllardır kapatılmadan
sürekli olarak bir sonraki yıla devretmiş ve 2007 yılında bütçe dışı avans ve
krediler hesabında yer alan bakiye rakam (755,50 YTL) karşılığında 140-
Kişilerden Alacaklar hesabına borçlu kayıt yapılarak kapatılmıştır.
Devlet Yatırım Bankası, almış olduğu bütçe dışı avans ve kredilerden bir
kısmını 09.07.1974 tarihli Devlet Yatırım Bankası Hakkında Tüzüğün 7 nci
maddesine istinaden Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) Genel Müdürlüğüne
kredi olarak kullandırmış; TKİ ise bu kredileri (1977-1996) döneminde Devlet
Yatırım Bankasına (21.08.1987’den itibaren de Eximbank) geri ödemek
suretiyle kapatmıştır. Buna rağmen gerek Devlet Yatırım Bankası gerekse
Eximbank’ın (Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş.) geri tahsil ettikleri kredileri
Hazineye aktarmadıkları, dolayısıyla da Hazine tarafından yıllar itibarıyla bu
kredilerin geri dönüşünün takip edilmediği anlaşılmaktadır.
Devlet Yatırım Bankası, 21.08.1987 tarihli ve 87/11914 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı ile birlikte bütün aktif ve pasifleri, hak ve alacakları ile birlikte
Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. (Eximbank) olarak faaliyetlerine devam
etmeye başlamıştır. Dolayısıyla Devlet Yatırım Bankasına verilmiş olan
bütçe dışı avans ve kredilerin kapatılması sürecinde Hazinenin yasal
muhatabı, 21.08.1987 tarihinden itibaren Eximbank olmuştur.
Sonuç olarak, söz konusu bütçe dışı avans ve kredi tutarının geçmiş yıllarda
kapatılarak tahsil edilmemesi ve 1977 yılındaki anapara tutarı olan 755,50
YTL üzerinden takip ve tahsili yoluna gidilmesi Hazine kaybına yol açmıştır.
70
5. DİĞER KONULAR
Bu bölümde, uygunluk verilmeyen hesaplara ilişkin 2006 yılı Hazine
İşlemleri Raporunda yer alan tespit ve öneriler konusunda 2007 yılındaki
gelişmeler ile 2007 yılında yapılan inceleme ve denetim sonucu ortaya
çıkan diğer konular yer almaktadır.
5.1. Teşvik Kredileri
İç Ödemeler Muhasebe Birimince tutulan 132-Kurumca Verilen
Borçlardan Alacaklar Hesabı ile 232-Kurumca Verilen Borçlardan
Alacaklar Hesabına Hazine Müsteşarlığınca verilen teşvik amaçlı
kredilerden doğan alacaklar kaydedilmediği ve izlenmediği için, gerçek
durumu tam ve doğru olarak yansıtmadığı gerekçesiyle Sayıştay Genel
Kurulunun 11.09.2007 tarih ve 5194/1 sayılı kararı gereğince 2006 yılı
işlemleri için uygunluk verilmemişti. Bu kapsamda 2007 yılı içerisinde
Hazine Müsteşarlığı tarafından söz konusu teşvik kredileri ile ilgili
gerçekleştirilen işlemler incelenmiştir.
2006 Yılı Hazine İşlemleri Raporundaki öneriler doğrultusunda
Müsteşarlık tarafından yapılan işlemler kapsamında;
Hazine Kontrolörleri Kurulu Başkanlığının teşvik kredileri ile ilgili
raporunu tamamladığı anlaşılmıştır. Rapor, Hazine Müsteşarlığı
tarafından T.C. Ziraat Bankası AŞ, T. Halk Bankası AŞ,
T.Kalkınma Bankası, T. Vakıflar Bankası TAO ve T. Sınai
Kalkınma Bankası aracılığıyla 01.01.2002-31.12.2006 tarihleri
arasında yatırımcı kuruluşlara kullandırılan kredi tutarlarının ve
aynı tarihler arasında söz konusu aracı bankalarca ilgili hesaplara
yapılan anapara ve faiz geri ödeme tutarlarının belirlenmesi
amacıyla hazırlanmış olup raporda, Hazine Müsteşarlığı
tarafından teşvik kredisi olarak aracı bankalara aktarılan
tutarların, aracı bankalar tarafından kullandırılan kredi tutarları ile
uyumlu olduğu, anapara ve faiz geri ödemelerinin aracı bankalar
tarafından hazırlanan ve Hazine Müsteşarlığınca onaylanan itfa
planlarına göre, vadesi geldiğinde ilgili hesaplara yapıldığı, aracı
bankalar tarafından ilgili hesaplara aktarılan anapara ve faiz
tutarlarının her bir itfa planına göre ödenmesi gereken anapara
ve faiz tutarları ile uyumlu olduğu belirtilmiştir.
Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğünce teşvik kredilerinden
kaynaklanan alacakların sisteme kaydedilmesi ve izlenmesi
71
amacıyla çeşitli çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Teşvik ve
Uygulama Genel Müdürlüğünden alınan bilgide; teşvik kredileri ile
ilgili Hazine Kontrolörleri Kurulu raporunun 2007 Aralık ayı
başında kendilerine gönderilmesinin ardından rapor eki verilerin
Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan
“Alacak Kaydı Programı”na aktarılması amacıyla çalışmalara
başlanıldığı belirtilerek, öncelikle ilgili verilerin veri tabanına
aktarılabilecek şekle getirildiğini, daha sonra da Bankanın
kendisinden kaynaklanan gecikme sebebiyle Halk Bankası
dışındaki T. Kalkınma Bankası, T.C. Ziraat Bankası, Sınai
Kalkınma Bankası ve Vakıflar Bankasına ait verilerin 2008 Mart
ayı itibarıyla sisteme kazandırıldığı bildirilmiştir. Söz konusu veri
tabanında 2002 – 2007 yılları arasında aracı bankalar vasıtasıyla
yatırımcı firmalara kullandırılan Hazine Müsteşarlığı kaynaklı tüm
kredilerin anapara ve faiz dönüşleri ile ilgili borç ve gerçekleşme
kayıtlarının tutulduğu; Mayıs 2008 sonu itibarıyla tüm bankaların
alacak miktarlarının Genel Müdürlüklerince, Kamu Finansmanı
Genel Müdürlüğüne bildirildiği, böylelikle Halk Bankası dışındaki
bankaların ödemelerinin ilgili yıl alacak kayıtlarından düşüldüğü
belirtilmiştir. Yine Haziran 2008 tarihinde Halk Bankasının
çalışmalarını tamamladığı ve söz konusu verilerin Temmuz 2008
tarihi itibarıyla Hazine Kontrolörleri Kurulu kanalıyla Genel
Müdürlüklerine ulaştırıldıktan sonra daha önceki bankalar için
yapılan veri hazırlama çalışmalarının da söz konusu banka için
yapılmasının ardından Temmuz 2008 sonu itibarıyla Halk
Bankasına ilişkin verilerin “Alacak Kaydı Programı”na aktarılması
işlemi gerçekleştirildiği belirtilmiştir. Ayrıca Ağustos 2008 sonu
itibarıyla Halk Bankasına ait verilerin Ekonomik Araştırmalar
Genel Müdürlüğü tarafından testlerinin bitirilmesi ile söz konusu
bankaya ait bilgilerin Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğüne
bildirilmiş olacağı da belirtilmiştir.
Tarafımızdan 2007 yılı işlemleri ile ilgili yapılan incelemede; Kamu
Finansmanı Genel Müdürlüğü Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimince,
teşvik kredilerinden kaynaklanan hazine alacaklarının anapara stok
kayıtlarının yapıldığı, ancak T. Halk Bankası AŞ aracılığıyla kullandırılan
teşvik kredilerinden doğan alacakların kapanış kayıtlarının yapılamadığı,
aynı şekilde T.Kalkınma Bankası aracılığıyla kullandırılan teşvik
kredilerinden doğan alacakların kapanış kayıtlarının da henüz
tamamlanamadığı anlaşılmıştır. Ayrıca, teşvik kredilerinden doğan faiz
alacak kayıtlarının da yapılmadığı tespit edilmiştir.
72
5.2. 2001/2312 Sayılı Kararname Gereği Oluşan
Hazine Alacakları
2006 Yılı Hazine İşlemleri Raporunda; 2001/2312 sayılı Kararname
gereğince T.C. Ziraat Bankası, T.C. Halk Bankası ve T. Tarım Kredi
Kooperatiflerinin kullandırdıkları ancak erteleme veya vadesi gelmediği
için görev zararına dönüşerek Hazinece karşılanan ve Hazine kaynağına
dönüşen kredilere ilişkin Hazinece bir tasnifin yapılmadığı, vadesi
geldiğinde yapılan tahsilatların ilgili kurumlarca Hazineye aktarmaları
gerektiği belirtilmiş olmasına rağmen, Hazinenin alacağı olan kredi
tutarlarına ilişkin muhasebe sisteminde herhangi bir kaydın tutulmadığı
tespit edilmiş, bu kredilerin görev zararı olarak ödendiklerinde İç
Ödemeler Muhasebe Birimince Hazine alacağı olarak kaydedilmesi
gerektiği belirtilerek Hazine Müsteşarlığınca gerekli inceleme ve denetim
yapılması, 2001/2312 sayılı Kararname gereği oluşan Hazine alacağının
tespit edilmesi ve tespit edilen Hazine alacağının İç Ödemeler Muhasebe
Birimince kurumca verilen borçlardan alacaklar hesabına kaydedilmesi
önerisinde bulunulmuştu.
Konuyla ilgili olarak 2007 yılında yapılan incelemeler sonucunda;
2001/2312 sayılı Karar kapsamında kamu bankaları ve Tarım Kredi
Kooperatiflerinin oluşan görev zararı alacaklarının Bankalar Yeminli
Murakıplarınca yapılan incelemeler neticesinde düzenlenen raporla
kesinleştirildiği anlaşılmıştır. Ancak söz konusu görev zararları
kapsamındaki hazine alacak tutarları Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler
Muhasebe Birimince alacak hesaplarına kaydedilirken bankalar ve Tarım
Kredi Kooperatiflerinin muhasebe kayıtlarının esas alındığı ve bu
kuruluşların gönderdikleri tutarlar ile Hazine Müsteşarlığının kendi
kayıtlarındaki rakamların karşılaştırılarak teyidinin yapılmadığı tespit
edilmiştir.
5.3. Türkiye Halk Bankasından Olan Hazine Alacakları
2006 Yılı Hazine İşlemleri Raporunda, 1986, 1989 ve 1990 tarihli ikraz
anlaşmaları ile Türkiye Halk Bankasına devredilen kredilerle ilgili olarak
Bankanın yükümlülüğünün Türkiye Halk Bankası nezdinde kurulan fonda
biriken tutarlarla sınırlı olması ve fonun kullanılışı hakkında Müsteşarlığa
herhangi bir bildirimin yapılmaması nedeniyle, Fonun Hazine
Müsteşarlığınca denetlenmesi gerektiği önerisinde bulunulmuştu.
Konuyla ilgili olarak yapılan incelemede; Türkiye Halk Bankasının Hazine
Müsteşarlığına yükümlülüklerini erken itfa etmek istediği, bu kapsamda
Müsteşarlık Makamı tarafından alınan onay ile Hazine Kontrolörleri
73
Kurulunun söz konusu Fon hesabının ikraz anlaşmalarına uygun olarak
işleyip işlemediği ve Fon hesabının bakiyesinin tespitini teminen
görevlendirildiği anlaşılmıştır. Ancak, Hazine Kontrolörleri Kurulunca,
yapılması istenilen incelemenin çok kapsamlı olması, inceleme ile ilgili
evrakların eski yıllara ait olması ve Bankanın arşivlerinde bulunması
nedeniyle kısa sürede temin edilemeyeceği, incelemenin belirtilen
sürede yapılmasının mümkün olamayacağı belirtilmiş ise de yukarıda
bahsedildiği üzere T. Halk Bankasından olan Hazine alacaklarının söz
konusu Fondaki tutarın yetersiz olması nedeniyle 2020 yılına kadar
silinecek olması ve Fonun kullanılışı hakkında Halk Bankasınca
Müsteşarlığa herhangi bir bildirimin yapılmaması Fonun denetlenmesi
gereğini ortaya koyduğundan, Fon hesabının ikraz anlaşmalarına uygun
olarak işleyip işlemediği hususu ile bu hesabın bakiyesinin Hazine
Müsteşarlığı denetim birimlerince denetlenmesi uygun olacaktır.
5.4. Hazineye Ait Hisse Senedi ve Tahviller
Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler Muhasebe Biriminde tutulan “240 no.lu
Mali Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı” ile “241no.lu Mal ve
Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı”nın, işlem ve
bakiyelerinin tam ve doğru rakamları yansıtmadığı gerekçesi ile Sayıştay
Genel Kurulunun 11.09.2007 tarihli ve 5194/1 sayılı Kararı gereğince
hesaplara 2006 yılı işlemleri için uygunluk verilmemişti.
2006 yılı Hazine İşlemleri Raporunda belirtilen öneriler kapsamında,
Kamu İktisadi Teşebbüsleri Genel Müdürlüğünce, Hazineye ait hisse
senetlerine ilişkin olarak envanter çalışmalarına başlanıldığı, yapılan
envanter çalışması kapsamında, rapora konu edilen ve Merkez Bankası
tarafından saklanan hisse senetleri ile İç Ödemeler Muhasebe Birimi
kayıtlarında yer alan hisse senetleri tasnife tabi tutularak yapılacak
işlemlerle ilgili Bakan Onayının alındığı, alınan Bakan Onayına istinaden
iş ve işlemlerin gerçekleştirildiği görülmüştür.
Bu kapsamda Hazineye ait hisse senedi ve tahvillere ilişkin, 2007 yılında
yapılan denetim ve incelemeler sonucunda aşağıdaki hususlar tespit
edilmiştir.
217, 240 ve 241 no.lu hesaplarda izlenen iştiraklere ait hisse
senetlerinin İç Ödemeler Muhasebe Birimince usulüne uygun
olarak alınıp saklanmadığı, dönem sonlarında usulüne uygun
sayımlarının yapılmadığı, düzenlenen tutanakların gerçeği
göstermediği tespit edilmiştir. Envanter çalışmalarında, bazı hisse
senetlerinin fiziken bulunamaması sebebiyle muhasebe
kayıtlarından çıkarıldığı görülmüştür. Muhasebe kayıtlarında yer
74
almakla birlikte fiziken ulaşılamayan kıymetli evrakın sorumluluk
tayin edilmeden muhasebe kayıtlarından çıkarılması mevzuata
göre mümkün değildir. Zayi bulunan hisse senetlerine ilişkin
olarak, kıymetli evrakın hesaplara giriş tarihinden itibaren kim
tarafından zayi edildiğinin veya bu işleme ilişkin olarak sorumlu
kişi/kişilerin tespit edilerek idari, mali ve cezai sorumluluk
yöneltilmesi gerekmektedir. Bu nedenlerle “197- Sayım
Noksanları Hesabı”, “217- Menkul Varlıklar Hesabı”, “240- Mali
Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı” ve “241- Mal ve Hizmet
Üreten Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı”nın 2007 yılı
işlem ve bakiyeleri gerçek değerleri göstermemektedir.
Hazine Müsteşarlığına ait olup, önceki yıllar muhasebe
kayıtlarında yer almayan iştiraklere ait hisse senetlerinden bir
bölümü ise mali değerinin kalmadığı gerekçesiyle arşiv
malzemesi olarak tasniflendirilmiştir. KİT Genel Müdürlüğünce
arşiv malzemesi kapsamında değerlendirilen hisse senetlerinin
muhasebeleştirilmeden devlet hesapları ile ilişiği kesilmiştir.
Devlete ait hak ve alacakların muhasebeleştirilmesi zorunlu olup,
bunların hesaplardan terkini ise, ancak açıkça terkine yetki veren
kanuni düzenlemelerle yapılabilir. Ayrıca Hazinenin çeşitli
şirketlerdeki hissedarlık haklarını temsil eden ve güncel değerinin
kalmadığı tespit edilen hisse senetlerinin; elde ediliş tarihinden,
güncel değerinin kalmadığının anlaşıldığı tarihler arasında
uğradığı gelir ve sermaye hakkı kayıplarına yol açan, ihmal ya da
kusuru görülen görevli ve sorumlulara dair sorumluluk araştırması
yapılması da gerekir. Bu şartlar gerçekleştirilmeden ortaklık
haklarını temsil eden hisse senetlerine ait kayıtların terkini
mümkün değildir.
İş Bankası ve Osmanlı Bankası kurucu hisse senetlerinin itibari
mali değeri olmadığı ve sermayeye ilişkin hakları göstermediği
gerekçesi ile muhasebe kayıtlarında yer almadığı görülmüştür.
Ayrıca Osmanlı Bankasına ait kurucu hisselere ait sertifikaların
usulüne uygun şekilde alınmaması ve/veya saklanmamasından
dolayı zayi olduğu anlaşılmıştır. Zayi olan Osmanlı Bankası
Kurucu hisselerine ait temettüler nedeniyle kamu zararının
gerçekleştiği tespit edilmiştir.14
Yapılan envanter sonucunda, borsada işlem gördüğü tespit
edilen şirketlere ait senetlerden kaydileştirilebilenler15, bir kamu
14 1996 yılı için kurucu hisse başına düşen temettü tutarı 17.361 Fransız Frangı’dır. Diğer yılların temettü miktarlarına ilişkin bilgi bulunmamaktadır.
15 Kaydileştirme işlemi, ilgili SPK mevzuatı uyarınca hisse senetlerinin Merkezi Kayıt Kuruluşunda işlem görmesini ifade etmektedir.
75
bankasına ait menkul değerler şirketinde açılan yatırım hesabı
aracılığı ile doğrudan KİT Genel Müdürlüğünce izlendiği
anlaşılmıştır. Cari hesap şeklinde çalışan yatırım hesabı
muhasebe birimi dışında takip edilmektedir. Sorumluluğu ve
takibi muhasebe birimi ve muhasebe yetkilisinde olması gereken
hesabın, muhasebe dışında izlenmesi sonucu, hesapta oluşan
gelir ve giderlere ilişkin bazı kalemlerin muhasebeye intikal
etmediği görülmüştür.
Diğer taraftan kaydileştirilemeyen hisse senetlerine ilişkin
muhasebe biriminde herhangi bir kayda rastlanılmamıştır. Söz
konusu senetler, Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) nezdinde
kaydileştirilememekle birlikte, halen Hazinenin haklarını temsil
etmektedir. Bu hakların muhasebe biriminde takip edilmediği ve
izlenmediği görülmüştür.
MKK nezninde kaydileştirilen şirketler ile mali değeri bulunan
ancak hisse oranı düşük bulanan hisse senetlerinin “217- Menkul
Varlıklar Hesabı”nda nominal tutarları üzerinden (Osmanlı
Bankasına ait adi hisse senetleri hariç) kümülatif olarak kayıt
edildiği, yardımcı hesap defterlerine dağıtılmadığı görülmüştür.
Hesapta, söz konusu senetlerin ismen varlığını ispat edecek
herhangi bir veri mevcut değildir.
240 ve 241 no.lu Mali kuruluşlar ile Mal ve Hizmet Üreten
Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabında izlenen iştiraklerin,
Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği hükümlerinin farklı
yorumlanması sonucu, rayiç bedel yerine taahhüt edilen nominal
sermaye tutarı üzerinden izlendiği görülmüştür.
Hesap planının Hazinenin iştirakleri ile hisse senedi ve tahviller
başta olmak üzere sair menkul varlıklarını izlemeye elverişli
olmadığı görülmüştür. Bu nedenle, söz konusu senetlerin hangi
hesaba ne şekilde ve hangi değerleme yöntemi ile kayıt edileceği
hususunda tereddütler oluşmuştur. Bu tereddütler sonucunda
217- Menkul Varlıklar Hesabına, hisse senetleri nominal tutar,
takdir edilen tutar ve iz bedeli üzerinden kayıtlar yapılarak, genel
kabul görmüş muhasebe kavramlarından “Tutarlılık” ilkesine
aykırı kayıtlar yapıldığı tespit edilmiştir.
Yabancı devletlere ait tahviller, Hazine adına T.C. Merkez
Bankasında saklanmaktadır. Merkez Bankasınca saklanan
tahviller İç Ödemeler Muhasebe Birimince “217- Menkul
Kıymetler Hesabı”nda Hazineye ait hisse senetleri ile birlikte
izlenmektedir. Bu nedenle Hazinenin pay sahipliğinden
76
kaynaklanan menkul varlıkları ile pay sahipliğinden
kaynaklanmayan menkul varlıklarının ayrıştırılmadan kümülatif
olarak muhasebeleştirildiği görülmüştür.
Sonuç olarak; yukarıda belirtilen nedenlerle, İç Ödemeler Muhasebe
Birimince tutulan 197- Sayım Noksanları Hesabı, 217- Menkul Varlıklar
Hesabı, 240- Mali Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabı ve 241- Mal
ve Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hesabına gerçek
durumu tam ve doğru olarak yansıtmadığı gerekçesiyle, Sayıştay Genel
Kurulunun 09.09.2008 tarih ve 5226/1 sayılı Kararı gereğince uygunluk
verilmemiştir.
Öneriler:
Hazineye ait hisse senetlerinin ve yabancı devlet tahvillerinin
muhasebeleştirilmesinde, tutarlı bir muhasebeleştirme politikası
oluşturularak, bu politikanın mevzuat düzenlemeleri için gerekli
çalışmalar yapılmalıdır. Muhasebe hesapları bu politikaya göre
yeniden düzenlenmeli ve kayıt prosedürünün genel kabul görmüş
muhasebe kavram ve ilkelerine uygun olması sağlanmalıdır.
Muhasebeleştirme politikasında, hisse senetleri ve tahvillerin elde
bulundurma nedenlerine bağlı olarak, hangi değer üzerinden
hangi hesaba kaydedileceğine ve nasıl izleneceğine açıklık
getirilmelidir. Ayrıca, kayıtlara ilişkin iş akışı, iş akışına uygun
görev tanımları ve sorumluları açık olarak belirlenmelidir.
217 no.lu Menkul Varlıklar Hesabında izlenen hisse senetleri ile
yabancı devlet tahvilleri birbirlerinden ayrıştırılarak hesap
planında durumlarına uygun olarak oluşturulacak hesap veya alt
hesaplarda izlenmelidir. Böylelikle Hazinenin pay sahipliğinden
kaynaklanan ve pay sahipliği dışında kalan hak ve
yükümlülüklerinin muhasebede açık olarak görülmesi
sağlanmalıdır.
Hazineye çeşitli nedenlerle intikal eden hisse senetlerinin
başında, Medeni Kanun uyarınca yasal varisi bulunmadığı için
Hazineye irat kaydedilen tereke malları gelmektedir. Yasal
varisler bulunamamakla birlikte, ileride ortaya çıkması muhtemel
varislerin istirdat haklarına ilişkin olarak bu senetlerin ekonomik
değerinin kalmaması halinde bile mahkeme ilamına istinaden geri
verme işleminin söz konusu olabileceği göz önünde
bulundurulmalıdır.
Açılan yatırım hesabına ilişkin yetkilerin muhasebe yetkilisine
devredilmesi gerekir.
77
Hazinenin elinde bulunan hisse senetleri ve yabancı devlet
tahvilleri için, Hazine Kontrolörleri Kurulunca, bunların Hazineye
ne amaçla ve ne zaman intikal ettiğinin, intikal tarihi ile güncel
durumu arasında geçen zaman diliminde senede bağlı hak ve
yükümlülüklerin yerine yetirilip getirilmediğinin, yerine
getirilmediyse sorumluluğu bulunan ilgililerin tespit edilerek, elde
edilecek sonuçlara göre gerekli işlemler yapılmalıdır.
Zayi Osmanlı Bankası kurucu hisseleri ile önceki yıllar kesin
mizanında yer alan ancak fiziki hisse senetleri bulunamayan
kıymetli evraka ilişkin soruşturma yapılarak, sorumlular tespit
edilmelidir.
78