20111010 transitie duurzaam voedsel
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
Transitie naar duurzaam Voedingssysteem
Bussum
10 Oktober 2011
www.twitter.com/janrotmans
Urgentie
‘blijvend hoge voedselprijzen komende jaren’
‘semi-permanente voedselcrisis’
‘klimaatverandering, droogte, ziektes, plagen
kan mondiaal voedselsysteem ‘crashen’ ’
VN, oktober 2011
Urgentie
klimaatverandering
biodiversiteit milieudruk landgebruik
dierenwelzijn cultuurlandschap
gezondheidsrisico’s
Scheve Verhoudingen
in 2010 waren er voor het eerst meer mensen die te veel
eten hadden (1.5 miljard) dan te weinig (925 miljoen)
Persistent Probleem Productie
productieketen grootschalig, complex, ondoorzichtig geworden
toelevering van grondstoffen en materialen – boerenbedrijven – transport - verwerking in slachterijen of zuivelfabriek - distributie naar groothandel – detailhandel - winkel en supermarkt - consument
veel risicofactoren in schakels van productieketen ingebouwd
het op grote afstand verplaatsen van dieren, veevoer en vlees ; zo goedkoop
mogelijk produceren ; zo dicht mogelijk op elkaar zetten van dieren
crises zijn symptomen van structuur, cultuur, werkwijze
Economisering Voedselsysteem
economisering leidt tot schaalvergroting
leidt tot optimalisering en schaalvergroting
leidt tot ongewenste neveneffecten
Verbroken Verbinding
relatie tussen mens en voedsel is verbroken
veel mensen hebben geen idee
waar voedsel vandaan komt
Persistent ProbleemConsumptie
eisen die consument stelt aan kwaliteit en veiligheid
van voedsel worden steeds hoger
consument wil gezond, milieuvriendelijk en diervriendelijk voedsel
consument kiest nog steeds voor goedkoopste stukje vlees
gruwelen van beelden van besmette kippen en varkens, maar denken
tegelijkertijd dat “die bacillen er echt wel uitgaan”
consument in verwarring over wat duurzame producten zijn fair trade, puur en eerlijk, ecologisch, biologisch
wereldwijde hang naar lokale worteling
kringlopen voor energie, voedsel, afval
gemeenschappen
streekmarkten overal een succes
Glocalisering
decentraal duurzaam wordt dé trend
gemeenschappen gaan energie opwekken / beheren
energie maar ook voeding, water, afval, zorg
bedrijven, organisaties, burgers, wijken, buurten, straten
ca. 400 plannen voor lokale energiecoöperaties
provincies, gemeenten, energiebedrijven, burgers
combinatie van zon/wind/warmte en smart grid
Decentraal Duurzaam
Dé producent bestaat niet
groeiende groep koplopers
Ben & Jerry, Cono, Lonely Chocolonely, Meatless
Mars, Verkade, Cadbury
peloton
Jamin, Albert Heijn, Jumbo, Hema, Lidl
achterblijvers
Aldi
Dé consument bestaat niet
groep van ca. 100.000 die al duurzaam leeft
groep van ca. 2.5 miljoen die duurzaam wil leven
maar een duidelijk handelingsperspectief mist
groep van ca. 10 miljoen die voorlopig afwacht
groep van ca. 2.5 miljoen die aversie heeft tegen duurzaamheid
Transitie naar duurzame voeding
van prijsgedreven voedselsysteem
naar duurzaam voedselsysteem waarin
energie, klimaat, pesticiden, vervuiling
arbeid, leefomstandigheden een rol spelen
Status TransitieConsumptie
afgelopen decennia
heeft verandering in perceptie plaatsgevonden
heeft verandering in attitude plaatsgevonden
heeft nog geen gedragsverandering plaatsgevonden
aantal vegetariërs toegenomen tot ca. 6%
PerceptieverandeirngVleeseters
Nederlanders eten gemiddeld tijdens hun leven 734 dieren:
4 koeien
5 schapen
34 varkens
690 kippen
1 kalf
PerceptieverandeirngJongeren
89% jongeren wil dat voedsel duurzaam geproduceerd wordt
dierenwelzijn en milieu zijn belangrijke factoren bij keuze voedsel
75% akkoord met vervanging broodje ham door duurzaam broodje
grote behoefte aan praktische tips om eetgewoonten te verbeteren
jongeren willen duurzaam voedsel
Voedingscentrum
Status TransitieProductie
afgelopen decennia
aantal groene voedingsproducten significant toegenomen
is duurzaam ondernemen doorgebroken
is duurzaamheid een commerciële troef geworden
10-20% groei per jaar in groene voedingsproducten
20 - 30 jaar
DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase
20 - 30 jaar
Doorbraak naar duurzaam voedingssysteem
”
Wijdverspreide toepassing van het nieuwe paradigma
Kant
elpu
nt
Strijd tussen het oude en nieuwe paradigma
Afbraak en opbouw van instituties
Tijd
Opb
ouw
van
duur
zam
e sa
men
levin
gl
We zitten hier
Consolidatie
Multi-level analyse VoedingssectorMacro-niveau - globalisering - WTO + klimaatverandering + voedselcrisis + dierziekten Meso-niveau - EU-landbouwbeleid - voedingsregime Nederland - schaalvergroting + duurzaam ondernemen - belangenorganisaties Micro-niveau + biologische landbouw + consumentenvoorkeuren + toename vegetariërs + niche-markt vleesvervangers + nieuwe netwerken
Inschatting
er is een lange voorontwikkelingsfase geweest
er is al veel geëxperimenteerd
er is al eiwitdialoog gestart
er zijn platforms opgericht
[ taskforce biologische landbouw ]
nog geen duidelijke visie
Conclusie
transitie naar duurzaam voedingssysteem
staat aan de rand van een doorbraak
Transitie = Machtsstrijd
regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen met macht en gevestigde belangen
niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en werkwijzen op klein schaalniveau
niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime overnemen; regime beschermt zich daartegen door deniche onschadelijk te maken of op te nemen
transitie = regime-wisseling= machtswisseling
Voedselregime goed georganiseerd, wijdvertakt voedselregime
Opkomend niche voedselregime
divers en gefragmenteerd
duizenden kleinschalige initiatieven
veel biologische producenten
bouwen alternatief voedselsysteem
krachtige onderstroom
Kantelfase van transitie
oplopende spanningen tussen
grootschalig en kleinschalig voedselsysteem
beide zijn nodig en co-existeren:
grootschalig, schoon, eerlijk versus kleinschalig, ambachtelijk
duurzaamheid is verbindende schakel
Wat is er nodig voor doorbraak?
stap maken van koplopers naar peloton
faciliterende overheid
vermarkten duurzame producten
waardengemeenschappen bedienen
Overheid zelf
1. formuleer hoog duurzaamheidsambitieniveau
2. werk aan gemeenschappelijk toekomstbeeld
3. ontwikkel normen en regels voor duurzame voeding
4. stimuleer duurzame voeding consument
Hoog duurzaamheidsambitieniveau
in 2012: in alle sport- en bedrijfskantines eten duurzaam
in 2015: 25% van het assortiment in supermarkt is duurzaam
in 2020: mensen eten 2 dagen per week geen vlees
in 2025: hele voedingsketen in Nederland duurzaam?
Toekomstvisie Voeding
mensen eten gezonder dan vroeger
mensen eten liever appel uit Nederland dan uit Nieuw-Zeeland
aantal vleeseters is net zo groot als aantal vegetariërs in 2011
onduurzaam voedsel is voorzien van waarschuwende stickers
hamburger is de sigaret van 2011
mensen eten veel duurzaam gekweekte vis (2-3 keer per week)
McDonalds Biologisch – McFast + McSlow
Duurzame Samenleving
Toekomstvisie Voeding
mondiale voedselketen wordt gestuurd vanuit duurzaamheid
op basis van eerlijke prijzen en sociale rechtvaardigheid
regionale en lokale duurzame voedselketens
voedsel (groenten en fruit) wordt lokaal/regionaal geproduceerd
op het platteland heeft ieder zijn moestuinin de stad stadslandbouw: veel mensen telen eigen voedsel
Toekomstvisie Voeding
biologische landbouw is dominant
net zoveel landbouwareaal met veel minder boeren
zilte landbouw is belangrijke tak van landbouw
zilte zeekool, zilte groene asperges
algen zijn belangrijke voedingsmiddelen en bronnen van duurzame energie
Transitie van roken naar niet-roken
in 1958: rookt 90% van volwassenen
in 2011: rookt 22% van volwassenen (10% van jongeren)
culturele drager, symbool
in 1950: verband tussen roken en longkanker (Doll)
steeds explicietere waarschuwingen
reclame steeds verder teruggedrongen
in 1990: rookverbod in vliegtuigen, daarna in openbaar vervoer
in 2004: rookvrije werkplek
in 2008: horeca rookvrij
Normen en regels voor duurzame voeding
1. formuleer normen voor duurzame voeding waar
producenten aan moeten voldoen
- energie, klimaat, uitstoot, pesticide, arbeid
2. formuleer normen voor retailers voor duurzaam assortiment
- 25% van assortiment duurzaam in 2015, 50% in 2025
3. introduceer ‘carbon labeling’ van voedsel
- CO2 uitstoot aangeven op alle voedingsproducten
gebruik duurzaam inkopen als hefboom
Stimuleer duurzame voeding consument
1. maak duurzame voeding goedkoper en zichtbaarder
analagon met BPM voor groene auto’s
tijdelijke subsidies, BTW-vrij maken (kan alleen Europees)
2. werk met iconen en doorbraakprojecten
typisch groene producten die hip worden
sterren koks als iconen die groen aanprijzen
3. richt je op 2.5 miljoen (koplopers + peloton)
slimme verleidingscampagne, bied het duidelijk en slim aan
Food-in systeem
• analoog aan Duitse systeem voor feed in voor energie
• tijdelijke prijsopslag op ‘onduurzame’ voedsel productie
• genereert geld voor: • betere prijs voor de boer• investeringsfonds voor verduurzaming landbouw
kunnen partijen dit gezamenlijk organiseren?
Stimuleer duurzame voeding consument
stimuleer koplopers
- minder vlees te eten
- minder vlees weg te gooien
- meer voedsel van dichtbij te gebruiken
belonen helpt!
Richt je op waardengemeenschappen
cultural creatives
scholen
sportverenigingen
voetbalstadions
www.nieuwvers.nu
Rol van overheid
niet de regisseur
geen belangenbehartiger
wel aanjager
stimulator
faciliteerder
Rol van overheid
ga het niet zelf organiseren
maar maak mogelijk dat het gebeurt
voorwaarden:
leiderschap
ambitie
intern op één lijn
Conclusie
1. urgentie is nog nooit zo hoog geweest
2. transitie naar duurzame voeding is al decennia gaande
3. momentum is er: we staan aan de rand van doorbraak
4. overheid kan doorbraak creëren: via normen én verleiding
geen poldermodel aanpak!