yellowstonezskaczyce.zebrzydowice.pl/kacik_n/222/222.pdf · 2013-11-12 · 82 •national...
TRANSCRIPT
80 national geo graphic • sierpień 200980
Artystyczna wizja wybuchu superwulkanu Yellowstone. Z krateru wydobywają się ogień i popiół. Prawdopodobnie kolejna wielka erupcja nie zdarzy się za naszego życia, ale uczeni na wszelki wypadek wsłuchują się w odgłosy dochodzące spod ziemi.
Ukryty pod powierzchnią Parku Narodowego Yellowstone monstrualny pióropusz gorących skał sprawia, że teren wypiętrza się i drży. W przeszłości wulkany wybuchały tu z niewyobrażalną energią. Trudno zgadnąć, co się wydarzy w przyszłości.
Kiedy wybuchnie080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 80 7/10/09 10:35:39 AM
Under yellowstone 81
Yellowstone080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 81 7/10/09 10:36:27 AM
82 national geo graphic • sierpień 2009
Woda z roztopów i opadów deszczu, rozgrzana setki metrów pod powierzchnią ziemi, z sykiem tryska z gejzeru Sawmill na wysokość nawet 6 m. Okolicę pokrywają pozostałości zastygłego potoku lawowego.
080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 82 7/10/09 10:36:55 AM
yellowstone 83
Tekst Joel Achenbach
Zdjęcia Mark Thiessen
Grafika Hernán Cañellas
Dwudziestego dziewiątego sierpnia 1870 r. 30-letni porucznik Gustavus Doane, uczestnik ekspedycji badawczej do regionu Yellowstone na terytorium Wyoming, mozolnie wspinał się na szczyt góry Washburn, dominującej nad rzeką Yellowstone. Gdy spo-glądał na południe, odnosił wrażenie, że Gó-rom Skalistym brakuje tu... gór. Na przestrzeni wielu kilometrów jedyne wzniesienia widniały hen, w oddali. Stanowiły jakby ramę otaczającą rozległą, zalesioną nieckę. Doane’owi nasuwało się tylko jedno wyjaśnienie: był to kiedyś wielki krater obecnie wygasłego wulkanu.
Porucznik miał rację. Yellowstone jest wul-kanem. I to nie byle jakim. Najstarszy i najsłyn-niejszy park narodowy Stanów Zjednoczonych leży wprost na wierzchołku jednego z najwięk-szych wulkanów na ziemi. Doane pomylił się tylko w jednym. Wulkan w Yellowstone nie wygasł. Jest niepokojąco aktywny.
Są wulkany i superwulkany. Co do tych ostatnich nie uzgodniono definicji. Termin został spopularyzowany w 2000 r. przez doku-mentalny serial przyrodniczy BBC. Niektórzy specjaliści stosują go, opisując erupcje o niespo-tykanej gwałtowności i objętości. Służba Geo-logiczna USA używa go do definiowania każdej erupcji wyrzucającej jednorazowo co najmniej 1 000 km³ lawy, pumeksu i popiołów, czyli ponad
080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 83 7/10/09 10:37:14 AM
84 national geo graphic • sierpień 2009
50 razy więcej niż erupcja indonezyjskiego Krakatau w 1883 r., która zabiła ponad 36 tys. osób. Wulkany budują góry, superwulkany wy-mazują je z powierzchni ziemi. Wulkany niszczą florę i faunę w promieniu kilku kilometrów, su-perwulkany zmieniają klimat globu, zagrażając wyginięciem całym gatunkom.
W dziejach ludzkości nie odnotowano jesz-cze erupcji superwulkanu, ale geolodzy opraco-wali jej przypuszczalne stadia i obraz. Najpierw z wnętrza planety unosi się pióropusz gorąca, które stapia skały tuż pod ziemską skorupą. Powstaje ogromna komora wypełniona mag-mą, półpłynnymi skałami oraz parą wodną zmieszaną z dwutlenkiem węgla i innymi ga-zami. Ta mieszanina znajduje się pod znacz-nym ciśnieniem. Przez tysiące lat w komorze przybywa magmy, a powierzchnia ziemi nad nią wybrzusza się. W stropie komory poja-wiają się pęknięcia. Znajdujące się pod ciśnie-niem gazy w pewnym momencie wydostają się przez te szczeliny potężną erupcją. – Tak jak po otwarciu wcześniej potrząsanej butelki z coca-colą – wyjaśnia obrazowo Bob Chri-stiansen, naukowiec ze Służby Geologicznej USA, który w latach 60. XX w. zainicjował pionierskie badania wulkanu Yellowstone. Strop opróżnionej komory magmowej się za-wala. Cały dotychczas wypiętrzony fragment powierzchni ziemi zapada się, jakby planeta
pożerała samą siebie. Powstaje gigantyczne zagłębienie zwane kalderą. Plama gorąca (ang. hot spot) odpowiedzialna za powstanie kalde-ry Yellowstone wybuchała wielokrotnie w cią-gu minionych 18 mln lat. Ponieważ sięga ona bardzo głęboko, a płyta litosferyczna nad nią przesuwa się na południowy zachód, kaldery z poprzednich erupcji upodobniły się do gigan-tycznych paciorków nanizanych na niewidocz-ną nić. Od dzisiejszego południowego Idaho, ku Oregonowi i Nevadzie, kolejne wypływy lawy utworzyły osobliwy, księżycowy pejzaż równiny rzeki Snake.
Trzy ostatnie supererupcje zdarzyły się w samym Yellowstone. Najpóźniejsza, ok. 640 tys. lat temu, była tysiąckrotnie większa niż wybuch St. Helens w 1980 r., podczas którego zginęło 57 mieszkańców stanu Waszyngton. Liczby jednak nie dają pełnego obrazu chaosu. Uczeni szacują, że słup popiołów wyrzuco-ny przez erupcję Yellowstone sięgnął 30 tys. m, a materiał wulkaniczny pokrył Zachód aż po Zatokę Meksykańską. Potoki pirokla-styczne – rozgrzane do temperatury 800°C gęste, śmiercionośne tumany złożone z po-piołów, skał i gazów – wypełniały całe doliny chmurą szarej materii tak gorącą i ciężką, że samoczynnie zespalała się niczym asfalt, cał-kowicie pokrywając zielone dotąd obszary. Ale nawet ta erupcja nie była tak gwałtowna, jak dwukrotnie potężniejszy wybuch sprzed 2,1 mln lat. Pozostała po nim dziura w ziemi wielkości 4 000 km². Natomiast około 1,3 mln lat temu doszło do jeszcze jednej erupcji, słab-szej, choć także katastrofalnej.
Za każdym razem skutki wybuchu były od-czuwalne na całym globie. Gazy wyrzucone do stratosfery mieszały się z parą wodną, two-rząc rzadką mgiełkę aerozoli siarczanowych przyćmiewających promieniowanie słoneczne. Mogło to zakończyć się dla Ziemi trwającą lata „zimą wulkaniczną”. Niektórzy uczeni są zda-nia, że o takim incydencie sprzed około 74 tys. lat może zaświadczyć nasze własne DNA. Wów-czas w dzisiejszej Indonezji wybuchł superwul-kan zwany Toba. Wywołane tym wydarzeniem ochłodzenie w skali globu mogło zredukować
0 10 km
Yellowstone
JezioroYellowstone
południowaodnoga
gejzerOldFaithful
IDA
HO
WYOMINGMONTANA
brzegkaldery
Washburn
DOLINA HAYDENA
Jezioro Butte
PARK NARODOWYY E L L O W S T O N E
ST. ZJEDNOCZONE
PARK NARODOWYYELLOWSTONE
ST. ZJEDNOCZONE
NGM Maps
080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 84 7/10/09 10:37:23 AM
yellowstone 85
całą ludzką populację do zaledwie kilku tysięcy osobników. Oznaczałoby to, że człowiek jako gatunek był bardzo bliski unicestwienia.
Mimo takiej gwałtowności po superwulka-nach pozostało niewiele. Kaldera Yellowstone ulegała erozji, zalały ją potoki lawy i zasy- pały popioły późniejszych erupcji (ostatnia ok. 70 tys. lat temu), wreszcie jej powierzchnię wy-równały lodowce. Dziś knieja porasta stare szra-my. Trudno je dostrzec, chyba że ma się dobre oko, jak Doane, albo jest się geologiem.
– Widać dwie trzecie kaldery. Jest tak ogromna, że ludzie jej nie ogarniają – mówi Bob Smith, geofizyk z Uniwersytetu Utah, znawca superwulkanu w Yellowstone. Stoimy nad jeziorem Butte, mając przed sobą panora-mę wschodniego krańca jeziora Yellowstone. To jedno z najlepszych miejsc, by zobaczyć kalderę. A jednak jej nie dostrzegam. Widzę jezioro rozciągające się poniżej kilometrami, a na północy kilka niewielkich wzniesień – sta-rych tarcz lawowych. Nie potrafię natomiast odnaleźć krawędzi kaldery. Większą jej część kryje jezioro, a zresztą jest zbyt wielka – ma ok. 72 km średnicy. Podobnie jak ongiś Doane na szczycie Washburn, widzę tylko odległe góry, a między nimi, „bezgórze” – pustkę powstałą w miejscu gdzie w ciągu kilku dni Zie-mia pożarła samą siebie.
A mimo to skutk i minionych erupcji wyraźnie dają o sobie znać. Sosna wydmowa (Pinus contorta), która zdominowała parkowy drzewo-stan, zaadaptowała się do gleby ubo- giej w składniki odżywcze, takiej jak w kalderze Yellowstone. Podobnie przystosowała się sosna jasnokora (Pinus albicaulis), której szyszkami ży-wią się grizzly i baribale.
I, oczywiście, ziemia do dziś do-słownie tutaj kipi. Nie kotłowałoby się w rzekach od pstrągów, gdyby nie wpływ cieplic bijących na dnie zimne-go jeziora Yellowstone. W parku jest mnóstwo gejzerów, fumaroli, błotnych wulkanów i innych form aktywności
hydrotermalnej. Połowa ziemskich gejze-rów znajduje się w Yellowstone. Warunki hy- drotermiczne nieustannie się zmieniają, za-równo ciepłota, jak i formy, które pojawiają się w lasach, wyrzucając chmury pary wodnej widoczne z samolotu i emitując do atmosfery wyziewy, o których wiadomo, że na miejscu powalały bizona.
Mimo widocznych „najgwałtowniejszych gazowych kipieli”, jak zanotował jeden z wcze-snych odkrywców, wulkan pod Yellowstone długo traktowano jako wygasły (tak sądził Doane) albo jako wygasający. Po badaniach przeprowadzonych pod koniec XIX w. na zlece-nie władz federalnych wulkanizm Yellowstone na dziesięciolecia niemal przestał być przed-miotem zainteresowań naukowych. I dopie-ro pod koniec lat 50. XX w. Francisa „Joego” Boyda, świeżo upieczonego absolwenta Har-vardu, zaintrygowała obecność spieczonego tufu – grubej warstwy podgrzanego i spra-sowanego popiołu, które uznał za manifes- tację potoków piroklastycznych towarzyszą-cych ostatniej erupcji.
W 1965 r. Bob Christiansen znalazł kolejne stanowisko takiego tufu, a w następnym – jesz-cze jedno. Dzięki datowaniu metodą potaso- wo-argonową stwierdzono, że trzy warstwy
tufów powstały w wyniku trzech różnych erupcji. Każda utworzyła gigan-tyczną kalderę. Ostat-nia w znacznym stopniu pogrzebała ślady po obu wcześniejszych.
W 1973 r. Bob Smith ze współpracownikiem wykonywali badania na wyspie Peale, w południo-wej odnodze jeziora Yel-lowstone. Pewnego dnia odnotował ze zdziwie-niem, że niektóre drzewa wzdłuż brzegu stały w wo- dzie i usychały. W 1956 r. badał tę samą okolicę i obecnie chciał skorzystać
Jeśli magmy szybko przybywa, gazy nie zdążają się wydostawać. To tak, jakby otworzyć wcześniej potrząsaną butelkę coca-coli.
080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 85 7/10/09 10:37:32 AM
86 national geo graphic • sierpień 2009
PŁAS
ZCZ
DOLN
YPŁAS
ZCZ
PŁAS
ZCZ
GÓ
RNY
SKO
RUPA
0 40
645
435
km
6 37
8 km
5 14
5 km
2 90
0 km
40 k
m
jądr
ow
ewnę
trzn
e
jądr
o ze
wnę
trzn
e
płas
zcz
skor
upaPO
WIĘ
KS
ZON
E
2000
ºC
1400
ºC
kom
ora
z m
agm
ąko
mor
az
mag
mą
Park
Nar
odow
yYe
llow
ston
e
Kal
dera
Podt
rzym
ywan
a pr
zez
pow
ięks
zają
cą s
ię k
omor
ę m
agm
ową,
pow
stał
a
w w
ynik
u po
prze
dnie
j w
ielk
iej e
rupc
ji ka
lder
a
od o
koło
10
lat p
odno
si
się
w te
mpi
e 7
cm n
a ro
k.
Pod
Yello
wst
one
piek
ieln
y ko
min
rozg
rzan
ych
skał
– w
wię
kszo
ści z
esta
lony
ch,
w n
iew
ielk
iej t
ylko
czę
ści u
płyn
nion
ych
lub
półp
łynn
ych
– si
ęga
na w
iele
set
ek
kilo
met
rów
w g
łąb
ziem
i. O
becn
e se
jsm
iczn
e w
strz
ąsy
to b
yć m
oże
echo
daw
nej
erup
cji a
lbo
wcz
esny
zw
iast
un n
adci
ągaj
ąceg
o po
wol
i kat
akliz
mu.
Drz
emią
cy
giga
ntAM
ERYK
A
PÓŁN
OCN
A
AMERYK
A
PÓŁN
OCN
APO
WIĘ
KS
ZON
EPO
NIŻ
EJ
080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 86 7/10/09 10:38:00 AM
PŁAS
ZCZ
DOLN
YPŁAS
ZCZ
PŁAS
ZCZ
GÓ
RNY
SKO
RUPA
0 40
645
435
km
6 37
8 km
5 14
5 km
2 90
0 km
40 k
m
jądr
ow
ewnę
trzn
e
jądr
o ze
wnę
trzn
e
płas
zcz
skor
upaPO
WIĘ
KS
ZON
E
2000
ºC
1400
ºC
kom
ora
z m
agm
ąko
mor
az
mag
mą
Park
Nar
odow
yYe
llow
ston
e
Piór
opus
z pł
aszc
zaPo
d ka
lder
ą ro
zcią
ga s
ię
rozl
egła
str
efa
rozg
rzan
ych
skał
zw
ana
piór
opus
zem
pł
aszc
za. N
apeł
nia
on
wul
kani
czny
m p
aliw
em
leżą
cą k
ilka
kilo
met
rów
po
d po
wie
rzch
nią
ziem
i ko
mor
ę m
agm
ową.
Gor
ące
kies
zeni
eO
becn
e da
ne s
ejsm
iczn
e i w
arun
ki g
eolo
gicz
ne
suge
rują
wys
tępo
wan
ie
mni
ejsz
ych
mag
mow
ych
kies
zeni
pow
iąza
nych
z
piór
opus
zem
.
Ale
jAN
dr
O T
um
As
, NAT
iON
Al
GeO
Gr
APh
ic; s
hel
ley
sPe
rr
yŹr
ód
łA: r
Ob
erT
b. s
miT
h, G
reG
Or
y P
. WA
iTe
i mic
hA
el j
Or
dA
N, G
eOd
yN
Am
ics
Of
The
yel
lOW
sTO
Ne
hO
TsPO
T Pr
Oje
cT,
uN
iWer
syTe
T u
TAh
; jAc
Ob
b. l
OW
eNsT
erN
, O
bs
erW
ATO
riu
m W
ulk
AN
iczN
e u
sGs
W y
ellO
WsT
ON
e; r
Ob
erT
l. c
hr
isTi
AN
seN
, u
sGs
(G
rA
fik
A P
iór
OPu
szA
); sT
ePh
eN s
elf,
OPe
N u
Niv
ers
iTy,
mil
TON
key
Nes
, W. b
ry
T.
(Pr
zysz
łe e
ru
Pcje
); u
sGs
(m
AsO
We
Trzę
sie
NiA
zie
mi)
080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 87 7/10/09 10:38:12 AM
Snake
Wielkie
Jezioro
Słone
nazwa polawulkanicznego
wiek w latach
O R E G O N
I D A H O
W Y O M I N G
U T A HN E V A D A
M O N T A N A
Boise
TwinFalls
Pocatello
Logan
Ogden
Cody
IdahoFalls
GÓ
RY
SK
AL
IS
TE
AB
SA
RO
KA
RA
NG
E
WI N D R I V E R R
AN
GE
R Ó W N I N A R Z E K I S N A K E
nazwa polawulkanicznego
wiek w latach
ruch płyty
2,1miliona
1,3 miliona
640 tys.
6,65 miliona
10,3 miliona
10,8 miliona
13,8 miliona
13,8miliona
15,5miliona
15,4miliona
P.N. YELLOWSTONE
18-16,5miliona
PICABO
HEISE
PŁASKOWYŻYELLOWSTONE
OWYHEE--HUMBOLDTMCDERMITT
TWIN FALLS
12,5 miliona
BRUNEAU--JARBIDGE
15
86
84
15
1580
84
Ognisty szlak550-kilometrowy ciąg pól wulkanicznych (każde było miejscem wielokrotnych erupcji) rozciąga się wzdłuż równiny rzeki Snake i dalej. Odzwierciedlają one przemieszczanie się skorupy ziemskiej nad plamą gorąca. Płyta północnoamerykańska, przesuwająca się na południowy zachód z prędkością ok. 4,5 cm na rok, od milionów lat znaczona jest śladami wulkanicznych kataklizmów (diagram).
PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ
Płyta Juande Fuca
P.N.YELLOWSTONE
Płyta Juan de Fuca
Płyta Juan de Fuca
nowe pole równina rzeki Snake
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykańska
pierwsze polewulkaniczneOcean Spokojny Ocean Spokojny Ocean Spokojny
18–13,8 mln lat temu 12–6,65 mln lat temuW miejscu, gdzie dochodzi do kolizji płyt litosfery, pojawia się pióropusz płaszcza, następuje erupcja i na powierzchni ziemi powstaje kaldera.
PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ
Płyta Juande Fuca
P.N.YELLOWSTONE
Płyta Juan de Fuca
Płyta Juan de Fuca
nowe pole równina rzeki Snake
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykańska
pierwsze polewulkaniczneOcean Spokojny Ocean Spokojny Ocean Spokojny
PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ
Płyta Juande Fuca
P.N.YELLOWSTONE
Płyta Juan de Fuca
Płyta Juan de Fuca
nowe pole równina rzeki Snake
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykańska
pierwsze polewulkaniczneOcean Spokojny Ocean Spokojny Ocean Spokojny
Płyta nadal dryfuje, wywołując nowe erupcje. Opady popiołów powodują zagładę zwierząt w promieniu wielu setek kilometrów.
080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 88 7/10/09 10:39:09 AM
Snake
Wielkie
Jezioro
Słone
nazwa polawulkanicznego
wiek w latach
O R E G O N
I D A H O
W Y O M I N G
U T A HN E V A D A
M O N T A N A
Boise
TwinFalls
Pocatello
Logan
Ogden
Cody
IdahoFalls
GÓ
RY
SK
AL
IS
TE
AB
SA
RO
KA
RA
NG
E
WI N D R I V E R R
AN
GE
R Ó W N I N A R Z E K I S N A K E
nazwa polawulkanicznego
wiek w latach
ruch płyty
2,1miliona
1,3 miliona
640 tys.
6,65 miliona
10,3 miliona
10,8 miliona
13,8 miliona
13,8miliona
15,5miliona
15,4miliona
P.N. YELLOWSTONE
18-16,5miliona
PICABO
HEISE
PŁASKOWYŻYELLOWSTONE
OWYHEE--HUMBOLDTMCDERMITT
TWIN FALLS
12,5 miliona
BRUNEAU--JARBIDGE
15
86
84
15
1580
84
0 50
Od 2,1 mln lat do dziś
PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ
Płyta Juande Fuca
P.N.YELLOWSTONE
Płyta Juan de Fuca
Płyta Juan de Fuca
nowe pole równina rzeki Snake
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykańska
pierwsze polewulkaniczneOcean Spokojny Ocean Spokojny Ocean Spokojny
PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ
Płyta Juande Fuca
P.N.YELLOWSTONE
Płyta Juan de Fuca
Płyta Juan de Fuca
nowe pole równina rzeki Snake
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykańska
pierwsze polewulkaniczneOcean Spokojny Ocean Spokojny Ocean Spokojny
PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ PIÓROPUSZ
Płyta Juande Fuca
P.N.YELLOWSTONE
Płyta Juan de Fuca
Płyta Juan de Fuca
nowe pole równina rzeki Snake
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykań-ska
PłytaPółnocno-amerykańska
pierwsze polewulkaniczneOcean Spokojny Ocean Spokojny Ocean Spokojny
Pióropusz stał się siłą napędową trzech olbrzymich erupcji. Po każdej następował etap spokoju, podtrzymujący aktywność gejzerów, wulkanów błotnych i cieplic.
080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 89 7/10/09 10:39:25 AM
90 national geo graphic • sierpień 2009
z tego samego pomostu co wówczas. Ale ten także był zalany. Co się stało?
Zaintrygowany, postanowił odnaleźć repe-ry geodezyjne stawiane od 1923 r. przez ekipy budujące drogi. Pomiary pokazały, że Dolina Haydena, leżąca w kalderze na północ od jezio-ra, przez kilkadziesiąt lat została wydźwignięta o ok. 75 cm. Natomiast południowa okolica je-ziora ani drgnęła. W wyniku podniesienia ob-szarów na północy woda spłynęła w południową część. Teren się wybrzuszał. Wulkan żył.
Smith opublikował wyniki swoich badań w 1979 r. W wywiadach nazywał Yellowstone „żyjącą, oddychającą kalderą”. Kilka lat później, po serii jednoczesnych, przeważnie niewiel-kich wstrząsów sejsmicznych, teren powtór- nie się obniżył.
Od tamtej pory Smith wraz ze współpracow-nikami wszelkimi możliwymi sposobami stara się „zaglądać” pod park. Z jego badań stop-niowo zaczęły się wyłaniać zasięg i potencjał parkowego wulkanizmu. Poziom najpłytszy to przesączanie się wody nawet na kilka kilome-trów w głąb skorupy ziemskiej. Tam się ogrze-wa i kipiąca wraca do góry, zasilając gejzery i fumarole. Na głębokości 8–10 km leży strop komory magmowej – około 50-kilometrowej szerokości zbiornika częściowo upłynnionych skał. Magma bazaltowa uwięziona w nim jest przez gęstszą magmę ryolitową, pływającą po ciekłym bazalcie niczym śmietanka na mleku. Studiując przechodzenie fal sejsmicznych przez warstwy skalne o różnej gęstości, uczeni odkry- li, że komora magmo-wa jest zasilana gigan-tycznym pióropuszem gorących skał wyrastają- c y m z gór ne j c z ę -ści ziemskiego płasz-cza. Pióropusz sięga w głąb na 650 km i jest nachylony pod kątem 60°
ku północnemu zachodowi. Jeśli do komory na-pływa od dołu więcej ciepła, powierzchnia zie-mi nad nią się wybrzusza. Niewielkie trzęsienia ziemi uwalniają nadmiar rozgrzanych płynów, ciśnienie w komorze spada i teren ponownie się obniża. Po wspomnianej serii wstrząsów w 1985 r. w ciągu następnych 10 lat Yellowstone zapadło się 20 cm. Potem zaczęło się ponow- nie wypiętrzać, tym razem w szybszym tem-pie. Od 2004 r. fragmenty kaldery unoszą się z prędkością blisko 8 cm na rok, szybciej niż kiedykolwiek, odkąd zaczęła być monito-rowana w latach 70. XX w. Wypiętrzanie trwa mimo 11-dniowej serii wstrząsów sejsmicznych, które wystąpiły pod koniec 2008 r., wywołując apokaliptyczne zapowiedzi w internecie. – Mó-wimy o niestabilności kaldery. W ciągu wielu takich cykli nagromadzi się objętość magmy wystarczająca do erupcji. A my nie znamy ich charakteru – twierdzi Smith.
Czy będzie następny wybuch? Jakaś erupcja – być może umiarkowana, jak wybuch Pina-tubo na Filipinach, który w 1991 r. pochłonął 800 istnień ludzkich – jest wysoce prawdopo-dobna. Pytanie, jaka jest możliwość erupcji, w której wyniku powstanie kaldera – katak- lizmu, który może zabić tysiące ludzi i pogrą-żyć ziemię w „wulkanicznej zimie”? Katas-
trofa może zdarzyć się za naszego życia albo i za 100 tys. lub więcej lat. Albo wcale. Bob Christiansen – dziś na emeryturze – podejrzewa, że super-wulkan może się z czasem uspokoić. Przez większość dziejów plama go-rąca w Yellowstone tworzyła kaldery w cienkiej ziemskiej skorupie prawie całej Nevady, części wschodniej Kali-fornii, zachodniego Utah i południo-wo-wschodniego Idaho. Teraz plama gorąca leży pod znacznie grubszą war-stwą skorupy, zwieńczoną masywem Gór Skalistych.
– Sądzę, że prędzej czy później wszystko samoczynnie dojdzie do równowagi – twierdzi Christiansen. Po czym szybko dodaje: – Ale tej opinii nie należy traktować jako wiążącej.
Czy możliwy jest kataklizm, który pogrąży ziemię w „wulkanicznej zimie”? Katastrofa może zdarzyć się za naszego życia albo i za 100 tys. lub więcej lat. Albo wcale.
080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 90 7/10/09 10:39:36 AM
yellowstone 91
1,0
2 500 1 000279
III erupcja
13,56 km
II erupcja
1,3 miliona lat temu
640 000 lat temu
2,1 miliona lat temuI erupcja
1980ErupcjaSt. Helens
1,0
2 500 1 000279
III erupcja
13,56 km
II erupcja
1,3 miliona lat temu
640 000 lat temu
2,1 miliona lat temuI erupcja
1980ErupcjaSt. Helens
K A N A D A
S T A N YZ J E D N O C Z O N E
M E K S Y K
POWIĘKSZENIENA STR. 88-89
ST. HELENS1980
Zatoka Meksykańska
PŁASKOWYŻWULKANICZNYYELLOWSTONE
2,1 milionalat temu
1,3 milionalat temu
640 000lat temu
Jak olbrzymich?
Skutki niektórych erupcji odczuwane były w odległości tysięcy kilometrów. Po największej popiół niesiony wiatrem okrążył glob. W zachodniej części kontynentu sformował zaspy. Opodal kaldery lawa i rumosz stworzyły pokrywę wielesetmetrowej grubości. Zanieczyszczenia atmosfery na wiele lat ochłodziły klimat, rujnując ekosystemy.
Monumentalnych. Materiał z wszystkich trzech wypełniłby Wielki Kanion. Największa erupcja wyrzuciła taką objętość lawy, skał i popiołów, że 6-metrową warstwą pokryłyby obszar równy Kalifornii. Nawet po tej najsłabszej pozostało 280 razy więcej rumoszu niż po wybuchu wulkanu St. Helens w 1980 r.
Jaki zasięg?
Opad popiołów
Porównanie objętości wyrzuconych substancji[w kilometrach sześciennych]
0 500 km
Erupcje w YellowstoneNa obszarze obecnego Parku Narodowego Yellowstone w ciągu minionych 2 mln lat aktywności plamy gorąca doszło do trzech olbrzymich erupcji.
AlejANdrO TuMAS; SHelleY SPerrY; MAPY NATiONAl GeOGrAPHicŹródłA: ATlAS Of YellOWSTONe, uNiWerSYTeT STANu OreGON i PArK NArOdOWY YellOWSTONe (MAPA GłóWNA); rOberT l. cHriSTiANSeN i KeNNeTH l. Pierce, uSGS
080_NG_0908_YELLOWSTONE.01.INDD 91 7/10/09 10:39:49 AM