20130404 groene.nl - state of the market: the rijksmuseum

7/30/2019 20130404 Groene.nl - State of the Market: The Rijksmuseum

1/3

04-05-13 14:57De Groene Amsterdammer - Staat van de markt: Rijksmuseum

Pagina 1 van 3http://www.groene.nl/commentaar/2013-04-04/staat-van-de-markt-rijksmuseum

abonneer klavers nieuwsbrief service & bezorging colofon contact downloadDe Groene

04-04-2013

!"##"$%#&$'($)#*+",$-./+0)10(1)

Op zaterdag 13 april gaat het

Rijksmuseum weer open, na een

verbouwing die liefst tien jaar

heeft geduurd -De Groene

Amsterdammerbesteedt er deze

dagen uitgebreid aandacht aan.

Het Rijks heeft zich een nieuwe

slogan aangemeten: 'Het museum

van Nederland'. Die dekt de missie

die het museum vanaf de opening

in 1885 heeft gehad. Het toont

eerst en vooral kunst, maar plaatst die in het bredere verband van de Nederlandsegeschiedenis en cultuur.

JOOST RAMAER

Tweeten 7 0

Maar het motto verwoordt ook een gevoel: het Rijks is van ons allemaal. Het is een openbarevoorziening, die wordt gefinancierd uit ons aller belastinggeld. De Britten voltooien die redenering tot

het eind: daar is de toegang tot de rijksmusea gratis. Zij hbben immers al betaald, en de vele

buitenlandse bezoekers zijn hun welkome gasten.

Voor ons Hollandse kooplieden heeft dat nooit vanzelf gesproken. Het Rijks kwam er pas na een kleine

eeuw bakkeleien over wie de rekening zou gaan betalen. Niet de overheid, vond Johan Thorbecke,

midden negentiende eeuw 's lands machtigste politicus. Net als zijn huidige nazaten kampte

Thorbecke met een enorme staatsschuld en een stagnerende economie. En net als nu was dat niet devoornaamste reden voor zijn halsstarrige weigering to pick up the tab. Thorbecke achtte de regering

[email protected]

Like 13
http://www.groene.nl/zoek?search=&search_author=Joost%20Ramaerhttp://www.groene.nl/2013/14/het-rijksmuseumhttp://www.groene.nl/homehttp://www.groene.nl/sessiehttp://www.groene.nl/accounthttp://www.groene.nl/commentaar/2013-04-04/staat-van-de-markt-rijksmuseum#http://www.groene.nl/commentaar/2013-04-04/staat-van-de-markt-rijksmuseum#http://www.groene.nl/zoek?search=&search_author=Joost%20Ramaerhttp://www.groene.nl/2013/14/het-rijksmuseumhttp://twitter.com/search?q=http%3A%2F%2Fwww.groene.nl%2Fcommentaar%2F2013-04-04%2Fstaat-van-de-markt-rijksmuseumhttps://twitter.com/intent/tweet?original_referer=http%3A%2F%2Fwww.groene.nl%2Fcommentaar%2F2013-04-04%2Fstaat-van-de-markt-rijksmuseum&text=De%20Groene%20Amsterdammer%20-%20Staat%20van%20de%20markt%3A%20Rijksmuseum&tw_p=tweetbutton&url=http%3A%2F%2Fwww.groene.nl%2Fcommentaar%2F2013-04-04%2Fstaat-van-de-markt-rijksmuseumhttp://www.groene.nl/homehttp://www.groene.nl/download-de-groenehttp://www.groene.nl/contacthttp://www.groene.nl/colofonhttp://www.groene.nl/servicehttp://www.groene.nl/newsletters/newhttp://www.groene.nl/klavershttp://www.groene.nl/abonneer


2/3



'geen oordelaar van wetenschap en kunst'. Dat klinkt positief, als een pleidooi om kunstenaars en

wetenschappers te vrijwaren van staatsbemoeienis met de inhoud van hun werk. Maar Thorbecke

bemoeide zich wel degelijk met hun werk, en niet zo'n beetje ook. Gijs van der Ham, conservator

geschiedenis bij het Rijks,vertelt dat verhaal in geuren en kleuren in zijn boek200 Jaar Rijksmuseum

uit 2000.

Al tijdens zijn eerste ministerschap, in 1851, maakte Thorbecke een einde aan de subsidiring van de

Prix de Rome en aan de Vierde Klasse van het Koninklijk Instituut, dat sindsdien door het leven gaat

als de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) - zonder de kunsten. Een jaar

later halveerde hij de subsidie voor de toenmalige Koninklijke Akademie van de Beeldende Kunsten en

weer een jaar later verlaagde hij de toch al karige jaarlijkse subsidie voor het Rijksmuseum van 2600

naar 2000 gulden. Intussen bleef het probleem bestaan. De kostbaarste kunstschatten van Nederland

waren verdeeld over vele collecties en locaties. Beheer en publieke toegankelijkheid lieten zeer te

wensen over. Het Rijks zat vanaf 1817 in het Trippenhuis aan de Amsterdamse Kloveniersburgwal, een

imposante, maar als museum totaal ongeschikte zeventiende-eeuwse patricirswoning.

Overal in Europa verrezen tussen 1830 en 1860 grote musea, behalve in Nederland. Oppositieleider

Guillaume Groen van Prinsterer sloeg de spijker op zijn kop toen hij Thorbecke's beroemde uitspraak

in een reactie interpreteerde als: 'Kunst is geen regeeringszaak.' Omdat het rijk niets ondernam, stelde

de gemeente Amsterdam in 1862 een commissie in voor een nieuw kunstmuseum. Dat zou vanzelf een

nationaal museum worden: de hoofdstad had de mooiste collecties. Twee jaar later schreef de

commissie een prijsvraag uit voor wat toen nog het 'Muzem Koning Willem I' zou gaan heten. De

bouwkosten werden begroot op vijf ton in guldens, waarvan een ton van het rijk zou moeten komen.

De onderneming liep op niets uit. Door een felle strijd over de ingediende ontwerpen, maar vooral

door een gebrek aan geld. De commissie ontdekte al snel dat er minstens negen ton nodig was, en dat

particuliere gevers bepaald niet stonden te dringen. De rijksbijdrage zou minstens zes ton moeten

bedragen. De regering bedankte beleefd doch beslist voor de eer.

Niet alleen de kunsten leden onder Thorbecke. Nederland was ook heel laat met de aanleg van

spoorwegen, die het trage economische herstel ongetwijfeld hadden kunnen bespoedigen. Ook daar

zat het politieke dogma van de minimale overheid noodzakelijke publieke investeringen in de weg. De

doorbraak volgde pas na Thorbecke's overlijden op 5 juni 1872. Korte tijd later lokte de progressieve

liberaal Sam van Houten, bekend van zijn latere wet tegen kinderarbeid, per amendement een

uitspraak uit van de Tweede Kamer: de bouw van een nieuw Rijksmuseum was wel degelijk een

staatstaak. 'Jonge liberalen deelden Thorbecke's ideen over een afzijdige overheid niet langer',

schrijft Van der Ham. In 1875 stelde de Tweede Kamer een eerste bouwbudget ter beschikking van

250.000 gulden. Behalve zijn collecties legde Amsterdam daar een ton bij, en de grond. Tien jaar later

kon het Rijks eindelijk zijn deuren openen.
http://www.groene.nl/2013/14/wij-zijn-de-voogden-dier-millioenen


3/3



De totale bouwkosten beliepen uiteindelijk 2,8 miljoen gulden. Dat gaf destijds net zoveel ophef als de

budgetoverschrijdingen bij de Noord-Zuidlijn ruim een eeuw later - een andere mega-investering van

Amsterdam en het rijk, vergelijkbaar met de aanleg van het spoornet eind negentiende eeuw. Ook de

huidige totale renovatie van het Rijksmuseum werd veel duurder dan begroot: 375 miljoen euro in

plaats van de 445 miljoen gulden die de regering eind twintigste eeuw uittrok. Van die 375 miljoen

kwam 45 miljoen van het museum zelf en zijn sponsors, en 330 miljoen van het rijk. Sommige

investeringen zijn nu eenmaal te omvangrijk om geheel of grotendeels privaat te financieren. Dan

moet de overheid als breekijzer fungeren. Dat is de les van 128 jaar Rijksmuseum. Meer dan een

kwestie van geld is dat een politieke keuze. De laatste decennia is 'de markt' net zo'n geloofsartikel als

onder Thorbecke. Maar 'de' markt bestaat niet; hij verschilt van sector tot sector en fungeert vaak

maar gebrekkig, zeker tijdens een crisis. Bovendien getuigt de huidige overheid vaak van een hoogst

verwarde visie op 'de markt'.

Er zijn veel meer voorbeelden van dan het Rijksmuseum. De komende tijd zal de website vanDeGroeneAmsterdammer regelmatig aandacht besteden aan de verhouding tussen overheid en markt.

Suggesties voor deze serie zijn welkom: [email protected]

De foto is uit het boek Rijksmuseum.

Sinds 2004 heeft de Nederlands/Amerikaanse fotograaf Wijnanda Deroo de renovatie en nieuwbouwvan het Rijksmuseum gevolgd. Bij de heropening van het museum verschijnt dit door Irma Boom

ontworpen boek. naibooksellers.nl

Tweeten 7 0Like 13
http://www.groene.nl/commentaar/2013-04-04/staat-van-de-markt-rijksmuseum#http://www.groene.nl/commentaar/2013-04-04/staat-van-de-markt-rijksmuseum#http://www.naibooksellers.nl/http://www.groene.nl/2009/19/megaproblemenhttp://twitter.com/search?q=http%3A%2F%2Fwww.groene.nl%2Fcommentaar%2F2013-04-04%2Fstaat-van-de-markt-rijksmuseumhttps://twitter.com/intent/tweet?original_referer=http%3A%2F%2Fwww.groene.nl%2Fcommentaar%2F2013-04-04%2Fstaat-van-de-markt-rijksmuseum&text=De%20Groene%20Amsterdammer%20-%20Staat%20van%20de%20markt%3A%20Rijksmuseum&tw_p=tweetbutton&url=http%3A%2F%2Fwww.groene.nl%2Fcommentaar%2F2013-04-04%2Fstaat-van-de-markt-rijksmuseum

20130404 groene.nl - state of the market: the rijksmuseum

Documents