2014-2023 trb2 bÖlge plani · 4 trb2 bÖlgesİ 2014-2023 bÖlge plani kisaltmalar ab avrupa...

2014-2023

TRB2 BÖLGE PLANI

DOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI

Temmuz 2013

BİTLİS – HAKKARİ – MUŞ - VAN

(T A S L A K )

1

TRB2 BÖLGESİ 2014-2023 BÖLGE PLANI

2


3


İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................................................. 3

KISALTMALAR .......................................................................................................................................... 4

HARİTA LİSTESİ......................................................................................................................................... 7

YÖNETİCİ ÖZETİ ....................................................................................................................................... 8

BÖLGENİN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ KONUMU ..................................................................................... 12

PLAN HAZIRLAMA YÖNTEMİ VE SÜRECİ ................................................................................................ 18

PLAN UYGULAMA SÜRECİ, İZLEME VE DEĞERLENDİRME ...................................................................... 22

VİZYON, GELİŞME EKSENİ, HEDEF VE STRATEJİLER ............................................................................... 27

EKONOMİK DÖNÜŞÜM VE BÜYÜME ..................................................................................................... 33

YAŞANABİLİR MEKANLAR .................................................................................................................... 188

GÜÇLÜ TOPLUM .................................................................................................................................. 248

MEKANSAL GELİŞME ŞEMALARI .......................................................................................................... 284

SEKTÖREL GZFT ANALİZLERİ ................................................................................................................ 289

KATILIMCI LİSTELERİ ............................................................................................................................ 308

4


KISALTMALAR

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika Birleşik Devletleri

ADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi

ARDEB Araştırma Destek Programları Başkanlığı

AR-GE Araştırma-Geliştirme

AMATEM Alkol ve Madde Bağımlılığı Araştırma Tedavi Merkezi

AUM Araştırma ve Uygulama Merkezi

BAP Bilimsel Araştırma Projeleri

BBHB Büyükbaş Hayvan Birimi

BDT Bağımsız Devletler Topluluğu

BEP Bölge Eylem Planı

BGUS Bölgesel Gelişme Ulusal Strateji

Bİ-KA Bitlis Katı Atık Birliği

BT Bilgi Teknolojisi

CBS Coğrafi Bilgi Sistemi

CSP Yoğunlaştırılmış Güneş Enerjisi

CMDP Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı

ÇATOM Çok Amaçlı Toplum Merkezi

ÇEMATEM Çocuk ve Ergen Madde Bağımlılığı Kliniği

ÇP Çalışma Programı

DAKP Doğu Anadolu Kalkınma Programı

DAKA Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı

DAP Doğu Anadolu Projesi

DHMİ Devlet Hava Meydanları İşletmesi

DOKA Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı

DSİ Devlet Su İşleri

EİE Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü

EMİTT Doğu Akdeniz Uluslararası Turizm ve Seyahat Fuarı

ENH Enerji Nakil Hatları

ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

EU Avrupa Birliği

FKA Fırat Kalkınma Ajansı

5


GES Güneş Enerjisi Santrali

GIS Coğrafi Bilgi Sistemi

GSİS Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı

GSKD Gayrisafi Katma Değer

GSYİH Gayrisafi Yurtiçi Hasıla

GZFT Güçlü - Zayıf Yönler; Fırsatlar – Tehditler

HACCP Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları

HES Hidroelektrik Santral

HEPA Hidroelektrik Enerji Potansiyeli Atlası

İDEP İklim Değişikliği Eylem Planı

İMİB İstanbul Maden ihracatçılar birliği

İŞGEM İş Geliştirme Merkezi

KENTGES Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı

KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler

KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı

KP Kalkınma Planı

KSS Küçük Sanayi Sitesi

KTB T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı

KUDAKA Kuzey Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı

MİGEM Maden İşleri Genel Müdürlüğü

MTA Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü

MYO Meslek Yüksekokulu

NATO Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü

OECD İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı

OSB Organize Sanayi Bölgesi

OVP Orta Vadeli Program

PV Fotovoltaik

REPA Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası

San-Tez Sanayi Tezleri Programı

SEGE Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi

SERKA Serhat Kalkınma Ajansı

SP Sindirilebilir Protein

STK Sivil Toplum Kuruluşu

SUKAP Su ve Kanalizasyon Altyapı Projesi

SS Sanayi Siteleri

6


TARMİS Tarım Makineleri İhtisas sanayi

TEYDEB Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı

TEKMER Teknoloji Geliştirme Merkezi

TCDD Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları

TEDAŞ Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi

THY Türk Hava Yolları

TUBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu

TKB T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

TR90 Bölgesi Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize ve Trabzon ilerini Kapsayan Düzey II Bölgesi

TRA1Bölgesi Erzurum-Erzincan-Bayburt illerini Kapsayan Düzey II Bölgesi

TRA2 Bölgesi Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan illerini Kapsayan Düzey II Bölgesi

TRB1 Bölgesi Bingöl, Elazığ, Malatya ve Tunceli illerini kapsayan Düzey II Bölgesi

TRB2 Bölgesi Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van illerini kapsayan Düzey II Bölgesi

TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği

TSBM Toplam Sindirilebilir Besin Maddeleri

TSE Türk Standartları Enstitüsü

TTKKMB Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği

TÜGEM Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü

TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu

UÇES Çevre ve Orman Bakanlığı AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi

URAK Uluslararası Rekabet Araştırma Kurumu

VANÇEB Van Mahalli İdareleri Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Birliği

VANET Van Et A.Ş

YG-OG Yüksek Gerilim- Orta Gerilim

7


HARİTA LİSTESİ

Harita 1: TRB2 Bölgesinde Bulunan Sınır Kapıları .................................................................................. 14

Harita 2: TRB2 Bölgesinin Etki Alanı ...................................................................................................... 14

Harita 3 : Ekonomik İşbirliği Teşkilatına Üye olan Devletler .................................................................. 16

Harita 4: Ekonomik Dönüşüm ve Büyüme Haritası ............................................................................... 38

Harita 5: TRB2 BÖLGESİ KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIK YOĞUNLAŞMA HARİTASI ....................................... 42

Harita 6: TRB2 BÖLGESİ BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK YOĞUNLAŞMA HARİTASI ....................................... 46

Harita 7: TRB2 BÖLGESİ ARICILIK FAALİYETLERİNİN YOĞUNLAŞMA ALANLARI .................................... 58

Harita 8: TRB2 BÖLGESİ MEYVECİLİK VE SEBZECİLİK FAALİYETLERİNİN YOĞUNLAŞMA ALANLARI ....... 64

Harita 9: TRB2 OSB ve KSS HARİTASI ..................................................................................................... 82

Harita 10: TRB2 ÜRETİM HARİTASI ........................................................................................................ 86

Harita 11: TRB2 İmalat Haritası ............................................................................................................. 92

Harita 12: 2013 İTİBARİYLE KİŞİ BAŞİNA DÜŞEN TOPLAM NAKDİ KREDİ HARİTASI (KAYNAK: BDDK) ... 96

Harita 13: MADENCİLİK SEKTÖRÜ YATIRIM HARİTASI ......................................................................... 100


Harita 15: MADEN KAYNKALARI HARİTASI .......................................................................................... 108

Harita 16: MADEN KAYNAKLARI HARİTASI .......................................................................................... 112


Harita 18: YENİLENEBİLİR ENERJİ POTANSİYEL ATLASI ........................................................................ 120

Harita 19: LOJİSTİK MODLARI HARİTASI .............................................................................................. 132

Harita 20: TRB2 BÖLGESİ SINIR KAPILARI VE KOMŞU İLLER ................................................................ 140

Harita 21: TRB2 BÖLGESİ AR-GE VE YENİLİKÇİLİK HARİTASI ................................................................ 150

Harita 22: TRB2 BÖLGESİ GİRİŞİMCİLİK MERKEZLERİ HARİTASI .......................................................... 162

Harita 23: TRB2 BÖLGESİ KÜLTÜR-TARİH VE İNANÇ TURİZMİ KORİDORLARI HARİTASI...................... 167

Harita 24: TRB2 BÖLGESİ TURİZM ÇEŞİTLİLİĞİ POTANSİYELİ HARİTASI ............................................... 169

Harita 25: VAN GÖLÜ TURİZM GELİŞİM HARİTASI............................................................................... 185

Harita 26: Atık Su Arıtma Tesisi Eylem Planı ........................................................................................ 195

Harita 27: Ulaşım Koridorları Haritası .................................................................................................. 213

Harita 28: AFET TÜRLERİ YOĞUNLUK HARİTASI .................................................................................. 227

Harita 29: SOSYAL DONATI GELİŞİM HARİTASI .................................................................................... 237

Harita 30: AFET TÜRLERİ YOĞUNLUK HARİTASI .................................................................................. 273

8


YÖNETİCİ ÖZETİ

TRB2 Bölgesi (Bitlis, Hakkâri, Muş, Van) 2014-2023 Bölge Planı, 5449 sayılı Kalkınma

Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanunu’nun gerektirdiği üzere T.C.

Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı tarafından TRB2 Bölgesi’nin

mukayeseli üstün olduğu alanların, gelişme eksenlerinin, hedeflerin saptanıp; bu alan, eksen ve

hedeflere hangi stratejilerle müdahale edilmesi gerektiğinin belirlenmesi amacıyla hazırlanmış temel

politika belgesidir.

Bölge Planı’na dayanak oluşturan Mevcut Durum Analizi’nin (MDA) hazırlanması sürecinde

saha çalışmalarına, Ajans tarafından derlenen ve başta TÜİK olmak üzere kamu kurumlarından elde

edilen verilere dayanarak yapılan analizlere, Bölge aktörlerinin fikir ve önerilerine, odak grup

çalışmalarına, Bölge üniversiteleri ile toplantılara başvurulmuştur. 2014-2023 Bölge Planı, MDA

çalışmalarından yola çıkılarak ve ulusal ölçekli planlarla da uyumlu olacak şekilde 2023 hedeflerine

ulaşmada temel doküman olarak hazırlanmıştır.

Şekil 1: TRB2 Bölge Planı Gelişim Senaryosu

9


Mevcut Durum Analizi'ne istinaden hazırlanan yukarıdaki diyagram ve bu diyagramın

açıklaması hem Bölge Planı’nın mantıksal çerçevesi hem de 2023 hedeflerine ulaşmak için yol haritası

olacak şekilde tasarlanmıştır.

Bölge Planı hazırlanırken; MDA sonuçları paylaşılarak, uygulanacak politikalardan doğrudan

veya dolaylı etkilenebilecek herkesin, Bölge’nin ekonomik, sosyal alanlardaki bütün aktörlerinin ve

işbirliği yapılması muhtemel KOBİ-STK-Kamu Kurumu temsilcilerinin söz sahibi olmasına özen

gösterilmiştir. Halk, sadece uygulanan politikalardan etkilenen edilgen bir özneden ziyade politikaları

etkilemesi gereken başat aktör olarak görüldüğünden dört il merkezi ve ilçelerde doğrudan temsilin

sağlandığı çeşitli çalıştaylar düzenlenmiştir. Ayrıca yine katılımcılıkta doğrudan temsilin

sağlanabilmesi için www.sozsahibiol.org sitesinde Bölge Planı’nda işlenmek üzere görüş ve öneriler

alınmış, sektörel anketler yapılmıştır.

TRB2 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı; “Ekonomik Dönüşüm ve Büyüme”, “Güçlü Toplum” ve

“Yaşanabilir Mekânlar” olmak üzere üç gelişme ekseninden oluşmaktadır:

“Ekonomik Dönüşüm ve Büyüme” ile ulaşılmak istenen Bölge’nin ekonomik yapısında

kronikleşmiş sorunların çözülüp üretim faktörlerinin ve kaynakların Bölge’nin mukayeseli

üstünlüğünün bulunduğu alanlara aktarılmasını sağlamaktır. TRB2 Bölgesi’nde 2008 verilerine göre

tarım sektörünün gayri safi katma değerden (GSKD) aldığı pay %21,3 olup Türkiye ortalamasının

(%8,5) yaklaşık 2,5 katıdır. Tarımda ilkel yöntemlerin kullanılmasına ve geçimlik ekonominin çok

yaygın olmasına rağmen tarım sektörünün GSKD’den bu kadar yüksek pay almasının sebebi başta

sanayi olmak üzere diğer sektörlerin gelişmemiş olmasıdır. Endüstrileşememiş, katma değer

yaratamayan, yeni yatırımları finanse edecek sermaye birikimini sağlayamayan ve verimsiz yöntemler

dolayısıyla ihtiyaç duyulandan çok daha fazla kaynağı (toprak, sermaye, emek, girişimcilik) tüketen

tarım sektörü Bölge’nin geri kalmışlığının temel sebebidir. Tarım sektöründeki verimliliğin sağlanması

ile oluşacak kaynak tasarrufu, diğer sektörlerin gelişmesi ve Bölge’nin kalkınması için sıçrama tahtası

fonksiyonu görecektir. Arazi toplulaştırmalarının yapılması, modern yöntemlerin uygulanması, sanayi

sektörüyle entegrasyonun ve il bazlı uzmanlaşmaların sağlanması, geçimlik ekonomi politikalarından

vazgeçilmesi tarımda profesyonel üretimi ve verimliliği artıracaktır. Böylelikle; tarımda ihtiyaç fazlası

üretim faktörleri sanayi, madencilik, enerji ve turizm gibi sektörlere aktarılabilecektir. Kısaca; TRB2

Bölgesi için ekonomide yapısal dönüşümü amaçlayan hangi kalkınma program/politikası uygulanırsa

uygulansın bu dönüşüm tarımla başlayıp tarımda verimlilik ve modernizasyon sonrası kaynakların

diğer sektörlere kanalize olmasıyla devam edecektir.

Ajans politikası olarak, halka rağmen kalkınmaktan ziyade halk için, halk ile birlikte kalkınma

motivasyonu benimsendiğinden her bireyin kendisi ile ilgili en rasyonel kararı yine kendisinin vereceği

http://www.sozsahibiol.org/

10


kabul edilmektedir. Bu yüzden, kırsal nüfusu kırda tutmaya veya kente göç etmesini sağlamaya

yönelik program/politika belirlemekten çok kalkınmanın gerçekleşmesi için gerekli noktalara

müdahalelerde bulunup göç konusunun doğal akışına bırakılması gerektiği düşünülmektedir. Tarım

sektöründe meydana gelecek dönüşüm sonrasında, kırsal kesimde gizli işsizlik olarak tarif edilen talep

fazlası emek arzının diğer sektörlerde iş bulmak amacıyla kent merkezlerine yönelecekleri

öngörülmektedir.

Bölge Planı’nın “Güçlü Toplum” başlıklı gelişme ekseni, temel olarak sosyal uyumun

sağlanmasını, sosyal ve beşeri sermayenin gelişmesini, her alanda fırsat eşitliğine ulaşılmasını,

dezavantajlı kesimlerin ve ekonomik dönüşüm sonrasında kırdan kente göç eden nüfusun ekonomik

ve sosyal hayata entegrasyonunun gerçekleştirilmesini amaç edinmektedir. Özellikle yapısal

dönüşüm sonrasında bireylerin girişimcilik ve yenilikçilik kabiliyetlerinin geliştirilmesi, hayat boyu

öğrenme programları sayesinde mesleki bilgi ve becerilerin kazandırılması suretiyle kalifiye eleman

arzının artırılması, ekonomik ve toplumsal örgütlenme düzeyinin yükseltilmesi de yine Güçlü Toplum

gelişme ekseninin önemli amaçlarındandır. Kısaca; Güçlü Toplum gelişme ekseni ekonomide meydana

geleceği öngörülen yapısal dönüşümün sosyal ve kısmen ekonomik sonuçlarının insan odaklı olacak

şekilde çözülmesi güdüsüyle hazırlanmış yol haritasıdır.

“Yaşanabilir Mekânlar” gelişme ekseni TRB2 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı’nın üçüncü ve son

gelişme eksenidir. Bölge illerinde nüfus sürekli artmakta olduğundan ve Bölge’de orta vadede kırdan

kente göçün artacağı öngörüldüğünden, başta kent merkezlerindekiler olmak üzere Bölge’de sosyal

donatıların yetersiz kalacağı düşünülmektedir. Kentsel katma değerin yüksek olması, yatırımcıları

maliyetleri düşürme güdüsüyle çarpık yapılaşmaya sevk etmektedir. Kent merkezlerindeki rantın

yüksek olması nedeniyle imar planlarında sosyal donatılara tahsis edilmiş alanlar, tadilat gerekçesiyle

kullanım değişikliğine uğramaktadır. Yaşanabilir Mekânlar gelişme ekseninin amacı öncelikle

projeksiyon hesaplamalarının yapılabilmesi için gerekli verilerin temin edilebileceği şekilde kamu

kurumları ve yerel yönetimlerdeki kurumsal kapasitenin geliştirilmesidir. Bunun yanında

sürdürülebilir çevre yönetiminin sağlanması, altyapı ve ulaşımın iyileştirilmesi, açık alanların mekânsal

kalitelerinin dezavantajlı grupları da kapsayacak şekilde toplumun her kesimine hitap edecek düzeye

yükseltilmesi Yaşanabilir Mekânlar gelişme ekseninin ulaşmayı amaçladığı diğer önemli

hedeflerdendir.

11


12


BÖLGENİN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ KONUMU

Bitlis, Hakkari, Muş ve Van illerinden oluşan TRB2 Bölgesi; tarihinden gelen geleneğiyle

birlikte Anadolu coğrafyasına belli özellikler kazandırmıştır. Ayrıca; jeopolitik konumu ile çevresine

önemli katkı sağlamaktadır.

Urartu Medeniyeti'nde Güneş Şehri olarak başkentlik üstlenmiş Van şehri, Selçuklu

Devleti'nde önemli bir çekim merkezi olan Ahlat, Anadolu’nun Türklere açılmasını sağlayan bir kapı

olarak bilinen Malazgirt gibi geçmişte önemli roller üstlenmiş merkezlerin bulunması ve

uygarlaşmaya katkı veren İpekyolu Ticaret Yolu tecrübesini kapsayan birikimin varlığı; Bölge'nin

geçmişteki önemli statüsüne işaret eden belli göstergeler olarak görülmektedir. Ancak; dünyada hızla

değişen düzen, küreselleşme süreci ve bilgi çağına geçiş gibi değişimler yaşanırken; TRB2 Bölgesi'nin

tarihsel birikimini tam anlamıyla harekete geçirmemiş, üzerinde bulunduğu medeniyetlerin

mirasından yeterince faydalanamamış olması; ulusal ölçekteki sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksinde

son sırada yer almasına neden olmuştur.

BÖLGENİN TÜRKİYE’DEKİ KONUMU:

TRB2 Bölgesi, Türkiye yüzölçümünün % 5,58’ini ve nüfusunun % 2,75’ini oluşturmakta,

ülkemizin Orta Doğu Anadolu’sunda yer almaktadır. Bölge, kuzeyde Erzurum ve Muş, kuzeydoğuda

Ağrı, batıda Bingöl, güneybatıda Diyarbakır, Batman Siirt, Şırnak güneyde, Irak doğuda İran ile

komşudur.

Geniş meralara sahip Bölge’de, tarım ve hayvancılık başlıca geçim kaynağıdır. Bölge’nin

mikro-klima alanlarda sebze ve meyvecilik yapılabilmektedir. Ayrıca; arıcılık, endemik bitki çeşidi ve

ballı bitki florası ile TRB2 Bölgesi'nde önemli bir geçim kaynağıdır. Şemdinli, Yüksekova, Bahçesaray,

Çatak ve Hizan balı Bölge'de ve Türkiye’de isimleri ile markalaşmış arıcılığın yoğunlukla yapıldığı

alanlardır. Küçükbaş ve büyükbaş hayvan potansiyeli olarak Bölge Türkiye’de ilk sıralarda gelmektedir.

Bölge'nin tarım ve hayvancılık potansiyelini etkin bir şekilde değerlendirebileceği ve bu yolla ülke

tarımına katkı sağlaması beklenmektedir.

TRB2 Bölgesi maden bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge'nin maden kaynakları

içerisinde krom, bakır, kurşun, çinko, demir ve manganez gibi metalik; pomza, perlit, linyit, mermer,

barit, fosfat, disten, asbest, kuvarsit, alçıtaşı, kireç taşı, kil ve çimento hammaddeleri gibi metalik

olmayan madenler öne çıkmaktadır. Bölge’deki toplam pomza rezervi 1.464.625.000 m3 olup, Türkiye

rezervinin yaklaşık %60’ını oluşturmaktadır. Bununla birlikte; perlit rezervlerinde Türkiye dünya

sıralamasında ilk sıradadır. Türkiye’deki toplam perlit rezervi 4.489 milyon ton olarak belirtilse de

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü'nün (MTA) 1980 yılından sonra yaptığı çalışmalarda bu

13


rakamın 6.000 milyon tondan daha fazla olabileceği belirtilmiştir. TRB2 toplam perlit rezervi 2.340

milyon ton olup; Türkiye toplam rezervinin %51’ini oluşturmaktadır. Son yıllarda Bölge’de çıkarılan

çinko ve kurşun da Bölge madenciliği için önemli madenlerdendir. Diğer maden çeşitleri ve bunların

rezerv durumları için madencilik araştırmaları yapılması önem arz etmektedir.

TRB2 Bölgesi, sahip olduğu 842 tescilli kültür varlığı ve birçok arkeolojik ve doğal sit alanları,

endemik bitki ve hayvan türleri, göl ve akarsuları, dağ ve yaylaları ile turizm kapasitesi yüksek bir

merkezdir. Bu kapasite içinde, Van Gölü'nün Türkiye'nin en büyük gölü ve Nemrut Gölü'nün en büyük

krater gölü olmasının önemli bir payı vardır.

BÖLGENİN DÜNYA’DAKİ KONUMU ve KÜRESEL GELİŞMELERDEN ETKİLENME DURUMU:

TRB2 Bölgesi; Ortadoğu'ya, Kafkaslar'a ve Orta Asya'ya yakınlığı ve jeopolitik konumuyla

Avrupa’nın Asya'ya açılan kapısı durumundadır. Ayrıca Bölgenin; NABUCCO projesi yerine hayata

geçirilmesi düşünülen TANAP, TAP gibi jeo-stratejik öneme sahip, uluslararası doğalgaz boru hatlarına

yakın olması, gelişen bilgi ve iletişim teknolojileri sonucu tüm dünyanın da dikkatli bir şekilde takip

ettiği Orta Doğu ülkeleriyle olan kültürel bağları gibi sebepler çerçevesinde değerlendirildiğinde

önemli potansiyeli vardır.

Bölgesel konumdan bahsetmek gerekirse; İran ve Irak ile sınır kapıları bulunan Bölge; Suriye,

Afganistan, Pakistan, Azerbaycan, Gürcistan, Türkmenistan ve Ermenistan ülkelerine oldukça yakın bir

coğrafyada yer almaktadır. Bölge'de İran ve Irak ülkelerine açılan ikisi faal olmak üzere toplamda 4

sınır kapısı mevcuttur. Bu durumun; karayolları üzerinden ulaşım ve lojistik hizmetlerinde Bölgenin ön

plana çıkma ihtimalini doğurmasının yanında; sınır ticareti başta olmak üzere; ihracat-ithalat

faaliyetlerini destekleyecek nitelikte olması önemlidir.

14


Harita 1: TRB2 Bölgesinde Bulunan Sınır Kapıları

Türkiye’nin ihracat yapısında Avrupa’nın yanında Ortadoğu ve Orta Asya’nın öneminin

artması, dolayısıyla ticaret hacminin ve ekonomik işbirliği ortamlarının gelişmesi; TRB2 Bölgesinin

kendi kaynaklarını yerinde ve etkin kullanmasını tetikleyecek nitelikteki gelişmeler olarak

görülmektedir.

Harita 2: TRB2 Bölgesinin Etki Alanı

15


Küreselleşme süreci; sermayenin ve finans kaynaklarının mobilitesini bir taraftan artırırken;

diğer taraftan dünya sistemini tek kutupluluk sisteminden çok kutupluluk sistemine yöneltmiştir. Mali

ve Euro krizleriyle gündemde olan ancak Nobel ödülü sahibi ve bir barış projesi olarak görülen Avrupa

Birliği başta olmak üzere birçok konuda bu süreç; bölgeselleşme ve yerelleşme akımlarını ön plana

çıkartmıştır. Türkiye’nin dış politikasındaki iyi komşuluk ilişkileri kurma aracı ile bölgesel güç, küresel

aktör olma hedefleri bu akım ile uyumlu görülmektedir. Özellikle sermayenin ve üretim ekseninin

Batı’dan Doğu’ya kaydığı ancak yaşam kalitesi bakımından hala Batı’nın belirli bir üstünlüğü olduğu bir

dönemde Türkiye’nin kendi konumunu reforme ederek kendi ekosistemine belli faydalar

kazandırması gerekmektedir.

Bu ekosistemde önemli bir payı Irak almaktadır. Amerikan İşgali sonrasındaki dönemde kendi

bölgesel otoriteleriyle ve özellikle Arap Baharı sonrası gelişmelerle Irak-Türkiye ilişkilerinin geleceği

Ortadoğu’nun kaderi açısından önem teşkil etmektedir. Üzümlü ve Derecik Sınır kapılarının faaliyete

geçmesinin yanında Irak Bölgesel Kürt Yönetimi Kalkınma Bakanlığı ile Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma

Bakanlığı arasında imzalanan Kalkınma İşbirliği Programları ile bölgeler arası işbirliğinin sürdürülebilir

olması ve düzenin, güvenliğin bu yolla sağlanması açısından oldukça önemli olarak görülmektedir.

Bu ekosistemde bir diğer önemli payı ise İran almaktadır. Bu iki köklü ülke;374 yıldır sınırlarını

tam anlamıyla değiştirmemiştir. Türkiye’nin İran ile etkin diplomasi kanallarını kullanarak iyi ilişkiler

içerisinde olması sadece komşuluk sebebiyle değildir. Türkiye’nin bu tavrı Uranyum Zenginleştirme

Faaliyetleri, Füze kalkanı konusu, Suriye’nin durumu gibi Transatlantik ülkeleri ile yaşanılan yüksek

gerilimli gerginlikleri iyi ilişkiler kanalı ile yumuşatma işlevlerinden de anlaşılacağı üzere; “Yurtta Sulh,

Cihanda Sulh” ilkesinin bir gereği olarak görülmektedir.

İran yönetim sisteminde “Dini Rehber”in anayasadan kaynaklanan geniş yetkileri oldukça

büyük bir idari alanı kapsamasına karşın; yeni seçilen Cumhurbaşkanı Ruhani’nin ilk açıklamasında

uranyum faaliyetleriyle ilgili şeffaflık durumunu belirtmesi, önemli bir değişim sürecinin ibareleri

olarak görülebilir.

Küreselleşme ve onun doğal sonucu olan bölgeselleşme; bölgesel düzeyde işbirliklerini de

daha etkin hale getirmektedir. İran ve Orta Asya Cumhuriyetlerinin Türkiye ile ilişkileri

değerlendirilirken Ekonomik İşbirliği Teşkilatı(EİT) ( Economic Cooperation Organization, ECO)

bahsedilmesi gereken bir diğer yapıdır. 1985 yılında kurulan uluslararası örgütün, gözlemci devlet

statüsünde bulunan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti haricinde 10 üyesi bulunmaktadır.

16


Harita 3 : Ekonomik İşbirliği Teşkilatına Üye olan Devletler

Türkiye, İran ve Pakistan kurucu üye statüsünde bulunmaktadır. Sovyetler Birliği'nin dağılması

ve soğuk savaş sürecinin bitmesinin ardından bağımsızlıklarını kazanan Azerbaycan, Kazakistan,

Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan ile Afganistan’ın da bu örgüte katılmasıyla;

Ekonomik İşbirliği Örgütü 7.000.000 km2 alanı kapsayan bir bölgesel örgüt halini almıştır. Bu bölgesel

örgütün temel amaçları; üye ülkelerin kalkınmalarına katkıda bulunmak, EİT Bölgesi içindeki ticari

engelleri kaldırmak ve bölge içi ticareti geliştirmek ve EİT Bölgesi'nin küresel pazarlarla

bütünleşmesini teşvik etmek, üye ülkeler arasındaki kültürel ve tarihi bağları güçlendirmektir. Bu

amaçların uygulanması için yürütülecek faaliyetlerin gelişmesine ve uluslararası işbirliği seviyesinin

yükselmesine paralel olarak; TRB2 Bölgesi’nin kalkınma koridoru konumuna erişme fırsatını

vermektedir.

Bölgeselleşme, hükümetler arası kuruluşların popülaritesini artırırken bir diğer taraftan da

ulusüstü yapıda olan organizasyonları ön plana çıkartmaktadır. Bu çerçevede, ülkemizde çağdaşlaşma

projesi olarak görülen ve dünyanın müreffeh toplumlarını kendi sınırları içinde barındıran, insan

haklarını temel kılavuz olarak belirlemiş, Ar-Ge ve yenilik çalışmaları ve teknoloji geliştirme anlamında

öncü yapı Avrupa Birliği bu konuda en başarılı örneklerden birisini oluşturmaktadır. 31 Temmuz

1959’da başlayan Türkiye ile (şimdiki adıyla) Avrupa Birliği arasındaki entegrasyon süreci; 1963

Ankara Antlaşması ile önemli bir aşamaya gelmiş; 1970 Katma Protokol ile ekonomik anlamda Avrupa

ile ortak gümrük tarifesine geçilmiş, 1995 yılında ise Gümrük Birliği Antlaşması olarak bilinen 1/95

sayılı Ortak karar ile Avrupa dışı ülkelere aynı gümrük tarifesini uygulama aşamasına geçilmiştir. 1992

yılında Maastricht Antlaşmasının sonucunda bir birlik statüsüne bürünen bu organizasyon; 1999

Helsinki Zirvesi sonucu Türkiye’yi aday ülke statüsüne kabul etmiştir. Toplamda 33 fasıldan oluşan

tam üyelik müzakere süreci; 3 Ekim 2005 tarihinde başlamıştır. Toplamda, 14 fasıl açılmış sadece 1

17


fasıl(Bilim ve Araştırma) geçici olarak kapatılmıştır. Bu 14 fasılın içerisinde 25 Haziran 2013 tarihinde

açılan 22. Fasıl(Bölgesel Politikalar ve Yapısal Araçların Koordinasyonu) bölgesel kalkınma açısından

oldukça değerli bir yere sahiptir. Zira bu fasıl, temel olarak bölgeler arasındaki sosyo-ekonomik

farklılıkların azaltılmasına yönelik bütün çalışmaları ve AB'nin finansal aracı olan Yapısal Fonlara ilişkin

genel hükümleri içeren çerçeve tüzük ve bu çerçeve tüzüğe bağlı olarak her bir yapısal fonu konu alan

tüzüklerin uygulanması ve fonların kullanımına yönelik mekanizmanın oluşturulması çalışmalarını

kapsamaktadır. Bu fasıl kapsamında yapılacak çalışmalar ile kalkınma ajanslarının daha etkin ve

verimli kaynaklar kullanarak bölgesel kalkınmanın hızlandırılmasına hizmet etmesi sağlanacaktır.

18


PLAN HAZIRLAMA YÖNTEMİ VE SÜRECİ

TRB2 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı, özgün ve bütüncül bir yaklaşımla hazırlanmış ve hazırlık

sürecinde yerel aktörlerin Plan'ın tamamında söz sahibi olmaları sağlanmıştır. Bugünün toplumunun

ihtiyaçları karşılanırken gelecek nesillerin de kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme haklarından ödün

verilmemesi adına kalkınmanın bütün boyutlarının -sosyal, ekonomik ve çevresel- eşzamanlı

gelişiminin sağlanması gerektiğinden yola çıkılarak Bölge Planı'nda üç önemli gelişme ekseni -Güçlü

Toplum, Ekonomik Dönüşüm ve Büyüme, Yaşanabilir Mekanlar- oluşturulmuştur. Plan'da sosyal

sorumluluk, eko-verimlilik, sürdürülebilir üretim ve tüketim, sağlık ve güvenlik, çevresel

sürdürülebilirlik kavramlarının sistematik bir yaklaşım çerçevesinde hayata geçirilmelerinin insani bir

yaşam için gerekliliği vurgulanarak sürdürülebilirlik politikası ana eksen haline getirilmiş; istikrarlılık,

kapsayıcılık ve yol göstericilik unsurları Plan'ın tamamına hakim olmuştur. Bölge Planı'nın bütün bu

unsurları içinde barındırması ve uzun vadeli bir bakış açısıyla hazırlanabilmesi için Bölge'nin mevcut

durumunun ayrıntılı bir şekilde incelenmesi gerektiği belirtilerek, Mevcut Durum Analizi'nin mümkün

olduğunca farklı sektörleri kapsayacak şekilde hazırlanması gerektiğine karar verilmiştir. Alınan bu

kararla birlikte Planlama, Programlama ve Koordinasyon Birimi'nde çalışan uzmanların eğitim ve

deneyimlerine göre çalışma grupları (sosyal yapı, enerji ve tabii kaynaklar, kentleşme, çevre, sanayi,

dış ticaret, istihdam, AR-GE, tarım ve turizm) ve alt komisyonlar oluşturularak TRB2 Bölgesi 2014-

2023 Bölge Planı hazırlık sürecine başlanmıştır.

Çalışma grupları, Plan'ın kurumsal düzeyde üst ölçekli planlarla uyumlu olabilmesi amacıyla

ilgili kurumların stratejik planları, yatırım programları, sektör raporları ve mevzuatları incelenmiş

böylelikle sektör bazında Mevcut Durum Analizi çerçevesi oluşturulmuştur.

Bölge'nin ekonomik, sosyal ve çevresel ihtiyaçlarının daha iyi irdelenmesi ve Bölge halkına

hitap edecek bir Plan oluşturulması için süreç boyunca katkıda bulunacak paydaşlar tespit edilmiştir.

Tespit edilen paydaşlarla İl merkezlerinde yapılan geniş katılımlı çalıştaylar ve ilçelerde kurum

ziyaretleri aracılığıyla görüşülmüş böylece Plan'ın katılımcılık ilkesi çerçevesinde hazırlanabilmesinin

ön adımı atılmıştır.

19


Tablo 1: TRB2 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı Kapsamında Düzenlenen Çalıştaylar

TRB2 BÖLGESİ 2014-2023 BÖLGE PLANI ÇALIŞTAYLARI

Çalıştay Adı Tarih

Yer

Katılımcı kurumlar

Çalıştay Çıktısı

TRB2 BÖLGESİ 2014-2023

BÖLGE PLANI İL ÇALIŞTAYLARI

31.01.2013- 27.02.2013

Dört ilin kamu kurum ve

kuruluşları, yerel yönetimler,

akademisyenler, sivil toplum

kuruluşları ve özel sektör çalışanları

Sektörel GZFT analizleri, anketler

BİLGİ TOPLUMU ÇALIŞTAYI

26.03.2013 VAN

Dört ilin Milli Eğitim, Kültür ve

Telekom Müdürlükleri,

özel sektör çalışanları

TRB2 Bölgesi Bilgi toplumu ve telekomünikasyon

sorunlarının belirlenmesi ve çözümü

TRB2 BÖLGESİ KREDİ

MODELLERİ GELİŞTİRME ÇALIŞTAYI

11.05.2013 VAN Banka Genel Müdürlükleri

TRB2 Bölgesi için oluşturulacak ortak ve üst

bir platformda, denetleyici, düzenleyici kuruluşlar,

kanun koyucular, banka genel müdürleri gibi asıl

aktörlerin katılımıyla krediye ulaşma sorununun araştırılması ve bu hususta hem arz hem de talep yönü araştırılarak yapılabilecek yenilik ve iyileştirmelerin

belirlenmesi

KALKINMAYA ÇOCUK GÖZÜYLE BAKIŞ ÇALIŞTAYI

29.04.2013- 13.06.2013

HAKKARİ MERKEZ YÜKSEKOVA

BİTLİS MERKEZ TATVAN

MUŞ MERKEZ MALAZGİRT

VAN MERKEZ ERCİŞ

İlköğretim Öğrencileri

Mevcut Durum, Sorun ve Çözüm Önerileri içeren

rapor ve anketler

Planlama sürecinde toplumun her kesiminden insanın Plan'a katkıda bulunabilmesi amacıyla

anket çalışmaları yapılmasına karar verilmiş dört ilde saha anket çalışmalarına ek olarak 16 Şubat

2013 tarihinde "Sen de söz sahibi ol" sloganıyla www.sozsahibiol.org internet sitesi oluşturulmuş ve

20


hazırlanan sektörel anketler siteye yüklenmiş, Ajans'ın, valiliklerin ve yerel gazetelerin sitelerinde

duyurusu yapılmıştır.

Çalıştaylar ve anket sonuçları, kurum ve kuruluşlardan talep edilen veriler, üst ölçekli planlar

ve paydaş görüşleri bütünleştirilerek Mevcut Durum Analizi yapılmıştır. Mevcut Durum Analizi'yle

birlikte ortaya çıkan kolektif sonuçlar Bölge'nin potansiyellerini ve bu potansiyellerin hayata

geçirilebilmesi için öncelik verilmesi gereken alanların tespit edilmesi sağlanmış sonuç olarak

Bölge'nin kalkınma öncelikleri doğrultusunda hedefler belirlenerek gelişme eksenlerinin altında

toplanmıştır. Bu hedeflere ulaşılabilmesi için gereken stratejiler tutarlı, üst ölçekli planlarla ilişkili ve

birbirini tamamlayıcı bir şekilde oluşturulmuş ve bu stratejik amaçların sağlanabilmesi amacıyla imkan

ve kaynaklar bakımından hayata geçirilebilme olanakları yüksek olan projeler belirlenmiştir. Son

aşamada konsolidasyon çalışmaları yapılmış ve taslak Bölge Planı oluşturulmuştur.

Taslak Bölge Planı çalışma grubu bazında ilgili kurumlarla paylaşılmış ve odak grup toplantıları

yapılarak paydaşlardan gelen yorumlarla birlikte tekrar gözden geçirilmiştir. Bölge Planı 28 Haziran

2013 tarihinde Yönetim Kurulu tarafından onaylanmıştır.

21


Şekil 2: 2014-2023 TRB2 Bölge Planı Süreci

22


PLAN UYGULAMA SÜRECİ, İZLEME VE DEĞERLENDİRME

Plan Uygulama: Bölge Eylem Planı (BEP) ve İzleme ve Değerlendirme

Bölge Planı’nın uygulama sürecinde planlanan hedef ve stratejilerin gerçekleştirilebilmesi için

iyi bir uygulama ve izleme-değerlendirme sisteminin hayata geçirilmesi önem arz etmektedir. İzleme,

plan uygulamasının sistemli olarak takip edilmesi ve raporlanmasıdır. Değerlendirme ise, uygulama

sonuçlarının amaç ve hedefler ile mukayese edilerek ölçülmesi ve söz konusu amaç ve hedeflere

uygunluğunun tahlilidir.

Bu çerçevede aşağıdaki diyagramda gösterildiği üzere Bölge Planı’nın Bakanlık onayını

müteakip 2014 yılından başlamak üzere 2023 yılına kadar iki yıllık Bölge Eylem Planları

hazırlanacaktır. Bölge Eylem Planları; 2014-2023 TRB2 Bölge Planı, 2014-2018 Doğu Anadolu Projesi

(DAP) Eylem Planı, Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) ve 10. Kalkınma Planı’nın hedef ve

öncelikleri dikkate alınarak hazırlanacak ve Ajansın yıllık Çalışma Programları için belirleyici olacaktır.

Böylece Bölge Planı ile yıllık çalışma programlarının uyumlu hale getirilmesi sağlanacaktır.

Bölge Eylem Planlarının hazırlık çalışmalarında Bölge’deki, yatırımcı kuruluşlar ile diğer kamu

kurumları, belediyeler, ticaret ve sanayi odaları, Kalkınma Kurulu ve Yönetim Kurulu üyelerinin görüş

ve önerilerine azami düzeyde önem verilecektir. Bunun için Kalkınma Kurulu üyelerinden sektörel

ihtisas komiteleri oluşturulacaktır. Kalkınma Kurulu Sektörel İhtisas Komiteleri Bölge Eylem Planlarının

hazırlık, uygulama aşamalarında aktif görev alacaklardır.

Bölge Eylem Planlarında belirtilen faaliyetlerin uygulanma süreçleri izlenecek ve iki yıllık

dönemin son çeyreğinde ise faaliyetlerin gerçekleşme düzeyleri değerlendirilip raporlanarak

Bakanlığa sunulacaktır. Bir sonraki eylem planı hazırlanırken bu raporlar dikkate alınacak, yeni eylem

planı bu rapor sonuçlarına göre hazırlanacaktır.

Planlama Programlama ve Koordinasyon Birimi, bu süreçlerin yönetilmesinden sorumlu

olacak, çalışmalar hakkında Bakanlık, Kalkınma Kurulu ile Yönetim Kurulu üyelerini düzenli bir şekilde

bilgilendirecektir.

23


Şekil 3: Bölge Planı Faaliyetleri Uygulama Eylem Planı Diyagramı

10.

Kalkınma

Planı

Bölgesel GelişmeUlusal Stratejisi

(BGUS)

DAP Eylem Planı

(2014-2018)

TRB2 Bölge Planı

(2014-2023)

• 2014 ÇP

• 2015 ÇP

2014-2015

BPFUEP

• 2016 ÇP

• 2017 ÇP

• 2018 ÇP

• 2019 ÇP • 2020 ÇP

• 2021 ÇP

• 2022 ÇP

• 2023 ÇP

2022 ÇP

2016-2017 BEP

2018-2019BEP

2020-2021BEP

2016 2017 UEP

2022-2023BEP

İzleme Değerlendirme İzleme Değerlendirme İzleme Değerlendirme

2014-2015BEP

Bölge Eylem Planı Diyagramı

24


DAP Eylem Planı ile Düzey 2 Bölgeleri Arasında İşbirliği Süreci

Bölge Planı hazırlıkları sürecinde DAP İdaresi, Serhat Kalkınma Ajansı (SERKA), Kuzey Doğu

Anadolu Kalkınma Ajansı (KUDAKA), Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı (DOKA), Fırat Kalkınma Ajansı

(FKA), Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA), planlama birimleri uzmanlarının katılımıyla 13-15

Haziran 2013 tarihlerinde Van İli’nde bir çalıştay gerçekleştirilmiştir. Çalıştayda hazırlanmakta olan

2014-2023 dönemi TRB1, TRB2, TR90, TRA1, TRA2 bölgeleri bölge planları ile 2014-2018 dönemi DAP

Eylem Planı uyumluluğu üzerinde durulmuştur.

Bu çerçevede TRB2 Bölge Planı uygulama sürecinde Düzey2 Bölgeleri Kalkınma Ajansları ve

DAP İdaresi arasında daha yakın işbirliği sağlanacaktır. Bunu gerçekleştirmek üzere Uygulama Eylem

Planı’nda TRB2’nin etkileşim hinterlandı olan TRB1, TRA1, TRA2 bölge planları ve DAP Eylem Planı ile

uyumlu olacak şekilde başta turizm ve tarım sektörleri olmak üzere, ulaşım ve dış ticaret alanlarında

daha fazla işbirliğine dayalı entegre program ve projelere yer verilecektir.

25


26


VİZYON

"Yeraltı ve yerüstü zenginlikleri ile beşeri

sermayesini katılımcı bir anlayışla harekete geçirerek,

2023 yılında sosyal ve ekonomik refahını ülke

ortalamasının üzerine çıkarmış ve bu refahtan her

bireyin adil bir şekilde faydalandığı, doğayla barışık

bir bölge olmak"

27


VİZYON, GELİŞME EKSENİ, HEDEF VE STRATEJİLER

GELİŞME EKSENİ (I) : EKONOMİK DÖNÜŞÜM VE BÜYÜME

HEDEF STRATEJİ

1. Tarımsal Üretimin Rekabet Gücünün Artırılması

1. Yem Bitkilerinde Çeşitlilik ve Verimin Artırılması

2. Meraların Etkin Kullanılması

3. Sulu Tarım Arazilerinde Büyükbaş Hayvancılığın Geliştirilmesi

4. Hayvan Gen Kaynaklarının Korunması ve Irk Islahının Yapılması

5. Bölge'nin Sahip Olduğu Flora Zenginliğinin Korunarak Ekonomik Değer Kazandırılması

6. Havza Üretim Modeline Uygun Pazara Yönelik Üretimin Gerçekleştirilmesi

7. Sertifikalı Tohum, Fide ve Fidan Üretiminin ve Kullanımının Yaygınlaştırılması

8. Bal Dışı Arı Ürünlerinin Üretiminin Geliştirilmesi

9. Organik Tarımın Özendirilmesi

10. Sebzecilik ve Meyveciliğin Geliştirilmesi

11. Su Ürünlerinde Katma Değer Oluşturacak Faaliyetlerin Geliştirilmesi

12. Desteklemelerin Üretimde Etkinliği Sağlayacak Şekilde Yapılandırılması

2. Tarımda Kaynakların Etkin Kullanılması

1. Arazi Toplulaştırma

2. Mera Amenajmanının Yapılması

3. Nadas Alanlarının Azaltılması

4. Arazi Kullanım Planlarının Yapılması

5. Tarımda Etkin Sulama Yöntemlerinin Teşvik Edilmesi ve Altyapının İyileştirilmesi

3. İmalat Sanayiinde Rekabetçiliğin Artırılması

1. Ortak Kullanım Alanlarının Üretim İhtiyaçlarını ve Yatırım Taleplerini Karşılayacak Şekilde Geliştirilmesi

2. Bölge'nin Karşılaştırmalı Üstünlüğe Sahip Olduğu ve Kümelenme Potansiyeli Taşıyan Sektörlerin Geliştirilmesi

3. KOBİ, STK ve Kamu Kurumları Arasındaki İşbirliğinin Geliştirilmesi

4. Tarıma Dayalı Sanayinin Geliştirilmesi

5. Bölge'de Finansal Araçların ve Tasarrufların Yatırım Amaçlı Kullanımının Arttırılması

4. Madencilik Sektöründe Katma Değeri Yüksek Ürünlerin Üretilmesi ve Ürün Çeşitliliğinin

1. Madencilik Sektöründe Faaliyet Gösteren İşletmelerin Cevher Türlerine Uygun Olarak Zenginleştirme Tesislerinin Kurulması

2. Çinko ve Kurşuna Yönelik İzabe Tesisinin Kurulması

28


Artırılması 3. Rezervi Yüksek Madenler için Ar-Ge Çalışmalarının Yapılması

4. Maden Potansiyelinin Tespitine Yönelik Çalışmaların Yapılması

5. Madenciliğe Dayalı Sanayinin Geliştirilmesi ve Rekabet Edebilirliğinin Artırılması

1. Madenciliğe Dayalı İhtisas OSB'lerin Kurulması

6. Bölge'nin Enerji Potansiyelinin Etkin Biçimde Kullanılması

1. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının Sağlanması

2. Enerji Altyapısının İyileştirilmesi

3. Bölge'nin Enerji Kaynaklarının Tespiti ve Değerlendirilmesi

4. Enerji Verimliliğinin Artırılması

5. Elektromekanik Sanayinin Gelişmesi

7. Bölge'nin Lojistik Merkezi Haline Dönüştürülmesi

1. Lojistik için Önem Arz Eden Modların Altyapısının Geliştirilmesi

8. Dış Ticaretin Geliştirilmesi

1. Bölge'de İhracata Yönelik İmalatın Geliştirilmesi

2. İhracatta Ülke Çeşitliliğinin Artırılması

3. Bölge'nin Dış Ticaret Hacminin Artırılması için Sınır Kapılarının Etkin Kullanımının Sağlanması

4. Sınır Ticaretinin TRB2 Bölgesi'nin Temel Tüketim ve Üretim İhtiyaçlarını Karşılayacak Şekilde Yeniden Düzenlenmesi

5. Sınır Ötesi Ticaret İşbirliğinin Geliştirilmesi

9. Ar-Ge, Markalaşma ve Pazarlama Faaliyetlerinin Geliştirilmesi

1. Ar-Ge ve Yenilik Konularında Farkındalığın Artırılması

2. Ar-Ge ve Yenilik Konularında Destek Mekanizmalarının Güçlendirilmesi

3. Yerel Ürünlerin Tescillerinin Sağlanması ve Markalaşma Bilincinin Yükseltilmesi ile Pazarlama Faaliyetlerinin Geliştirilmesi

4. Üniversite-Sanayi İşbirliğinin Geliştirilmesi

5. TRB2 Bölgesinin Komşu Ülkeler için Ar-Ge Üssü Haline Dönüştürülmesi

10. Girişimcilik Kültürünün Geliştirilmesi

1. Girişimciliğin Özendirilmesi için Farkındalık Çalışmalarının Yürütülmesi

2. Girişimcilik Destek Mekanizmalarının Geliştirilmesi

11. Bölge'nin Turizm Çeşitliliği Potansiyelinin Sektöre Kazandırılması ve Turizm Gelirlerinin

1. Bölge'nin Turizm Potansiyellerinin Geliştirilmesi Yoluyla Turizm Faaliyetlerinin Bütün Yıla Yayılmasının Sağlanması

2. Kültür-Sanat-Spor ve Eğlence Alanlarında Etkinlik Sayısının Artırılması

29


Sürdürülebilir Bir Şekilde Artırılması

3. Bölge Halkının Turizm Bilincinin Artırılarak Sektöre Aktif Katılımlarının Sağlanması

4. Bölgesel Tabanlı Bir Pazarlama Programının Tanıtılması Yoluyla Bölgeye Olan Talebin Artırılması

12. Van Gölü'nün Bütün Bileşenleriyle Turizme Kazandırılması

1. Van Gölü Kıyısında Bulunan Kamu Kurum Binalarının Modernizasyonlarının Tamamlanarak Turistik Amaçlı Tesislere Dönüştürülmesi ve Tesis Sayısının Artırılması

2. Göl Kenarında Bulunan Sanayi İşletmelerine Gölden Uzak Yerler Tahsis Edilerek Kıyıdan Tahliyelerinin Sağlanması

3. Van Gölü Kıyılarında Halka Açık Alanların ve Eğlence Mekanlarının Sayılarının Artırılması

4. Göl Ulaşımının Daha Etkin Bir Hale Getirilmesi ve Gölde Turistik Amaçlı Turların Düzenlenmesi

30


GELİŞME EKSENİ (II): YAŞANABİLİR MEKANLAR

1. Sürdürebilir Çevre Yönetiminin Sağlanması

1. Sürdürülebilir Atık Yönetiminin Sağlanması

2. Van Gölü Havzası'nın korunması

3. Hava Kalitesinin AB Standartlarına Uygun Hale Getirilmesi

4. Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Yönetiminin Sağlanması

5. İklim Değişikliğiyle Mücadele Edilmesi

6. Hassas Ekosistemlerin ve Biyolojik Çeşitliliğin Korunması

2. Kent ve Ulaşım Altyapısının İyileştirilmesi

1. Kanalizasyon ve Atık Su Arıtma Tesislerinin İhtiyacı Karşılayabilecek Seviyeye Getirilmesi

2. Temiz İçme Suyunun Herkese Ulaştırılması

3. E-Dönüşüm Sürecinin Desteklenmesi ve Telekomünikasyon Altyapısının İyileştirilmesi

4. TRB2 Bölgesi için En Uygun Demiryolu, Karayolu, Havayolu ve Çoklu Taşımacılık Altyapısını Oluşturmak

3. Kamusal Açık Alanların ve Yaşam Ünitelerinin Mekansal Kalitesinin Artırılması

1. Afet Alanlarındaki Yapılaşmaların Kentsel Politika Araçları ile Dönüşümü

2. Genişletilmiş Projeksiyon Hesaplı Konut Üretiminin Artırılması

3. Çöküntü Alanlarında Kentsel Dönüşüm Projelerinin Uygulanması

4. Herkes için Kent Tasarımlarının Oluşturulması

4. Kentleşmenin Bileşenlerine İlişkin Tematik Planların ve Projelerin Hazırlanması

1. Afet Sakınım Planları Dahilinde Mikro Bölgeleme Çalışmalarının Yapılması, Afet Lojistik Merkezinin Kurulması ve Afet Bilgi Sisteminin Kurulması

2. Enerji Verimli Kent Formlarının Üretilmesi

3. Kıyı Plan Senaryolarının Hazırlanması

4. Kimliğe Sahip Şehirler Üretmeye İlişkin Plan Senaryolarının Hazırlanması

5. Kırda ve Kentte Sosyal Donatı Standartlarının Yakalanması

1. İl ve İlçe Merkezlerinde Gençlik ve Kültür Merkezlerinin Kurulması

2. Sağlık ve Sosyal Hizmet Altyapı Kapasitesinin Artırılması, Niteliğinin İyileştirilmesi ve Hizmete Erişilebilirliğinin Sağlanması

3. Eğitimde Kentsel Politika Araçları Kullanılarak Sosyal Donatı Standartlarına Uygun Projelerin Hazırlanması ve Uygulanması

4. Kent Merkezlerinde Sosyal Donatı Standartlarına Uygun Projelerin Hazırlanması ve Uygulanması

31


GELİŞME EKSENİ (III): GÜÇLÜ TOPLUM

1. İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi

1. Bölge Örgün Eğitiminde Okullaşma Oranının Artırılması

2. Mesleki ve Teknik Eğitim Kurumlarının Piyasa İşgücü Talepleriyle Uyumlu Hale Getirilmesi ve Kapasitelerinin Artırılması

3. Bölge Üniversitelerinin Bilimsel ve Deneysel Bilgi Altyapısının İyileştirilmesi

4. Bölge'de İşgücüne Katılım Oranının Yükselmesinin Sağlanması

5. Kalifiye Elemanın İstihdam Edilebilirliğinin Sağlanması

6. Üniversite, Kamu, STK ve Özel Sektör İşbirliğinde Çiftçi ve Üreticilere Yönelik Teorik ve Uygulamalı Eğitimlerin Sağlanması

7. Mesleki ve Teknik Eğitim Kurumlarında Uluslararası Geçerliliği Olan Programların Başlatılması

2. Kurumsal Kapasitenin Arttırılması

1. Bölge'de Hizmet Veren Kurumların Personel Kapasitesinin Nitelik ve Niceliksel Olarak İyileştirilmesi ve Aralarındaki Koordinasyonun Sağlanması

2. Kurumsal Hafıza Oluşturacak Sistemlerin Kurulması

3. Dernek, Birlik ve Kooperatiflerinin Etkinliğinin Artırılması

3. Örgütlenme ve Dayanışma Bilincinin Geliştirilmesi

1. Gönüllülük Bilincinin Geliştirilmesi ve Bu Yönde Destek Veren Platformların Oluşturulması

2. Ortak Çalışma ve İş Yapma Kültürünün Geliştirilmesi

3. Afet Yönetimi ile İlgili Kamuda ve Sivil Toplumda Farkındalığın Sağlanması

4. Kentlilik Bilincinin Sağlanması

5. Toplumsal Dayanışma ve Beraber Yaşama Bilincinin Geliştirilmesi

4. Dezavantajlı Grupların Toplumla Bütünleşmesinin Sağlanması

1. Dezavantajlı Grupların Bilgi ve Telekomünikasyon Altyapısına Erişilebilirliğinin Sağlanması

2. Sosyal Alanda Dezavantajlı Gruplara Yönelik Hizmetlerin Kalite ve Erişilebilirliğinin Artırılması

32


GELİŞME EKSENİ (I)

EKONOMİK DÖNÜŞÜM

VE BÜYÜME

33


EKONOMİK DÖNÜŞÜM VE BÜYÜME

Yeni teşvik sistemine altlık oluşturan SEGE 2011 raporuna göre sosyo-ekonomik

gelişmişlik sıralamasında Bitlis 76, Hakkâri 80, Muş 81 ve Van ise 75’inci sırada yer almıştır.

Demografi, eğitim, sağlık, istihdam, rekabetçi ve yenilikçi kapasite, mali kapasite, erişilebilirlik

ve yaşam kalitesinden müteşekkil 8 alt kategoriyi kapsayan ve büyük kısmı 2009-2010

yıllarına ait 61 değişkenin kullanıldığı SEGE 2011 sonuçlarına göre hem sosyal hem de

ekonomik açıdan TRB2 Bölgesi Türkiye’nin en geri kalmış illerinden oluşmaktadır. Sosyal

refahın artması öncelikle ekonomide yapısal dönüşüm ve büyümeyi gerektirdiğinden TRB2

Bölgesi’nde ilk müdahale edilmesi gereken alan üretim faktörlerinin etkin ve sürdürülebilir

şekilde kullanılması olacaktır.

TRB2 Bölgesi’nin tarım sektöründe öne çıkmasının sebebi Bölge'nin bu sektörde

gelişmiş olmasından ziyade yüksek katma değer potansiyeli taşıyan sanayi sektöründe

yeterince gelişmemiş olmasıdır. Geri kalmış bir sanayinin istihdam ve üretim kapasitesi de

düşük olacağından üretim faktörleri başta tarım sektörü olmak üzere diğer sektörlere

kanalize olmaktadır. Tarım sektörünün ihtiyacından fazla istihdamı içermesi gizli işsizliğe

sebep olmakta ve dolayısıyla kaynakların etkin kullanılmaması sonucunu doğurmaktadır.

Bütün bunlara rağmen TRB2 Bölgesi’nin 2011 yılında toplam tarımsal üretim değeri yaklaşık

5,4 milyar TL olup bunun %74’ü canlı hayvan, %13’ü bitkisel üretim ve %13’ü hayvansal

ürünlerin değerinden oluşmuştur. Bu istatistiklerden de anlaşılacağı üzere tarım sektöründe

yaratılan değerin çok büyük kısmı canlı hayvan ve hayvansal ürünlerden sağlanmaktadır.

Bitkisel üretim değerinin düşük olmasının sebebi Bölge’nin topografik ve iklim özellikleri

dolayısıyla ürün çeşitliliğinin olmamasıdır. Hayvancılık, çayır ve mera alanlarının Türkiye

ortalamasının çok üzerinde olmasından dolayı maliyetlerin düşürülmesi ve rekabetçiliğin

artırılması hususunda yüksek potansiyel taşımaktadır. Bitkisel üretim alanlarının Türkiye

ortalamasının altında olması ve büyükbaş-küçükbaş hayvan sayısının fazla olması yem bitkisi

arzının yetersizlik riskini beraberinde getirmektedir. Bu yüzden, Bölge’nin yem bitkisi

üretiminde kendi kendine yetebilmesi için yem bitkisi üretiminin bitkisel üretim içerisindeki

payı hayvancılığın gelişimini destekleyecek şekilde artırılmalıdır.

TRB2 Bölgesi’nde üretim değeri çok yüksek olmasa da sebze ve meyve üretimi de

yapılmaktadır. Bitlis, Bölge patates üretiminin %45’ini üreterek öne çıkarken sebzecilikte de

34


Bölge üretiminin %50’sini sağlayan Muş ön plandadır. Bir başka ekonomik faaliyet olan

arıcılıkta ise Hakkâri ve Bitlis coğrafi özellikleri ve bitki örtüsü dolayısıyla mukayeseli

üstünlüğe sahiptir.

Tarımda katma değerin artırılması ve sanayi sektörüne aktarılabilecek sermaye

birikiminin sağlanabilmesi için tarım ve sanayi sektörünün entegrasyonu zorunludur.

Özellikle hayvancılıkta et ve süt entegre tesislerinin kurulması suretiyle katma değer yaratma

yoluna gidilmesi gerekmektedir. Küçükbaş hayvancılıkta Düzey 2 Bölgeleri arasında ilk sırada

olunmasına rağmen ilkel metodlar nedeniyle hayvancılık sadece geçimlik faaliyet olarak

kalmıştır. Bölge kalkınmasının sağlanabilmesi için mutlaka genelde tarımda ve özelde ise

hayvancılıkta geçimlik ekonomiden modern üretime geçişin sağlanması gerekmektedir.

Tarıma dayalı sanayinin gelişmesiyle beraber özellikle imalat sanayiinde yatırıma dönüşecek

sermaye birikimine ulaşılabilecektir. İmalat sanayiinde TRB2 Bölgesi’nin öne çıkan ve düşük-

orta teknoloji gerektiren –diğer metalik olmayan mineral ürünleri, giyim eşyaları ve tekstil

ürünleri, ağaç-ağaç ürünleri ve mantar ürünleri, kauçuk-plastik ürünleri, makine ve teçhizat

hariç-fabrikasyon metal ürünleri- alt sektörlere yoğunlaşılması önem arz etmektedir. Bu alt

sektörlerin katma değer ve rekabetçiliğini geliştirecek şekilde kamu, STK ve özel sektör

işbirliği, ihtisas OSB ve kümelenme faaliyetlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bununla

birlikte mevcut sanayi bölgelerinin daha fazla yatırım ve üretime imkân sağlayacak alt ve üst

yapı yatırımlarının gerçekleştirilmesi için gerekli etüt çalışmaları yapılmalıdır. Ayrıca imalat

sanayindeki işletmelerin büyük çoğunluğunu oluşturan mikro ve küçük işletmelerin istihdam

ve üretim kapasitelerinin artırılabilmesi için finansmana erişimin kolaylaştırılması önem

taşımaktadır. Nihayetinde bunların yapılmasıyla meydana gelecek arz artışı İran ve Irak’a

açılan sınır kapılarının etkin kullanılması suretiyle pazarlanabilecektir.

Tarım ile beraber temel ekonomik faaliyetlerden kabul edilen ve sermaye birikiminin

sağlanması hususunda önem taşıyan madencilik sektörü TRB2 Bölgesi’nin öne çıktığı bir

başka alandır. Madenciliğe yönelik teşvik ve desteklerin artması dolayısıyla özellikle son 5

yılda Bölge’de madencilik faaliyetlerinde ciddi bir artış gözlenmektedir. 2004-2007 yılına

kadar TRB2 Bölgesi’nde toplam arama ruhsatı sayısı 87 iken 2008-2012 yılları arasında bu

sayı yaklaşık olarak % 175 artarak 240’a ulaşmıştır. Bütün bu olumlu gelişmelere rağmen

Bölge’de zenginleştirme ve izabe tesislerinin olmaması dolayısıyla madencilik alanında

yeterince katma değer yaratılamamaktadır. Nitekim Bölge’nin madencilik sektöründeki

35


ihracat değeri Türkiye’nin aynı alandaki ihracat değerinin sadece %0,15’ine tekabül

etmektedir. MTA raporlarına göre Türkiye’nin madencilik sektöründeki en önemli

partnerlerinden olan Çin ve Hindistan’ın ithalatında önemli yer tutan çinko, krom, demir,

bakır, mermer, traverten ve kireçli taşlarda TRB2 Bölgesi önemli rezervlere sahiptir.

Madencilikte katma değer ve rekabet gücünün artırılabilmesi için öncelikle kesin rezerv

tespitlerinin yapılması ve pomza, perlit, barit ve mermer gibi endüstriyel ham maddeler için

Ar-Ge çalışmalarının yapılması ve üniversite-sanayi işbirliğinin sağlanması gerekmektedir.

Üretim döngüsü devam ederken temel girdilerden olan enerji kaynağının sürekliliğinin

sağlanması için gerekli yatırımların yapılması gerekmektedir. Elektrik dağıtımının daha etkin

yapılabilmesi için şehir merkezlerinde havai hatlara göre enerji kalitesi daha yüksek olan yer

altı hat şebekesi kapasitesinin artırılması önem arz etmektedir. Gerek kaçak enerji

kullanımının yaratmış olduğu aşırı talep gerekse yıllanmış iletim hatları ve düşük güç-verimli

transformatörler dolayısıyla elektrik kesintisi sık olup üretim sürecini sekteye uğratmaktadır.

Bunun önlenebilmesi için denetimlerin sıklaştırılıp artan nüfusun talebini karşılayacak

kapasite ve verimlilikte transformatör, iletim ve dağıtım hattı modernizasyonu yapılmalıdır.

TRB2 Bölgesi elektrik kurulu gücü 153,884MWe termik, 268,832MWe HES olmak

üzere toplam 422,716MWe (Türkiye kurulu gücünün %0,74'ü)'dir. Bölge; Zap Suyu, Murat

Nehri, Engil Çayı, Zilan Deresi ve Karasu Irmağı gibi hidroelektrik santrali kurulumu için

önemli olan su kaynaklarına sahip olup hali hazırda Türkiye HES kurulu gücünün (hidrolik

akarsu) %5,5’ini oluşturmaktadır. Bölge'nin güneş enerjisinden elektrik üretme potansiyeli

çok yüksektir. Bölge'de bulunan dört ilin de günlük ortalama radyasyon değerleri Türkiye

ortalamasının üzerindedir. Hakkari, Türkiye'nin en yüksek güneşlenme süresine sahip olan

ilidir. Van İli ise Karaman ve Antalya illerinden sonra en yüksek radyasyon değerine ve

Hakkari İli'nden sonra en yüksek güneşlenme süresine sahip ilidir. Bölge'de 13 jeotermal saha

bulunmaktadır. Bunların içinde Zilan, Nemrut ve Çaybağı kaynakları sanayi ve konut ısıtması

için uygun akışkan sıcaklığına sahiptir. Ülkenin enerjide dışa bağımlılığı ve Türkiye’nin enerji

kullanımında %50 ile sanayinin ilk sırada olduğu göz önünde bulundurulduğunda yenilenebilir

enerji kaynaklarının sanayide kullanılmasının özendirilmesi stratejik önem taşımaktadır.

Özellikle tarım ve sanayide katma değerin ve ürün çeşitliliğinin artırılabilmesi için Ar-

Ge ve yenilikçilik faaliyetlerine daha fazla odaklanılması gerekmektedir. Türkiye’de Gayri Safi

36


Ar-Ge harcamalarının GSYİH’ye oranı sadece %0,86 iken gelişmiş ülkelerde bu oran %3-4

arasındadır. 2023 yılında hedeflenen, Ar-Ge harcamalarının GSYİH’ye oranının %3 olabilmesi

için TRB2 Bölgesi’nde oldukça düşük seviyede olan Ar-Ge faaliyetlerinin geliştirilmesine

ihtiyaç vardır.

Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerinin faydaları kısa vadeden ziyade orta ve uzun vadede

ortaya çıkması ve Bölge'deki firmaların yenilik üretimi konusundaki farkındalık seviyelerinin

düşük olması gibi etkenler; Bölge'de faaliyet gösteren işletmelerin Ar-Ge çalışmalarını

yeterince gerçekleştirmemesinin sebepleri arasındadır. Bu durumu; TRB2 Bölgesi’nde 2002-

2012 yılları arasında sadece 3 patent, 12 faydalı model ve 4 endüstriyel tasarım tescilinin

olması diğer bir açıdan kanıtlamaktadır. Ayrıca; ulusal ölçekte yürütülen San-Tez, TEYDEB,

ARDEB, BAP gibi Ar-Ge ve Yenilik faaliyetlerini destekleme mekanizmalarına başvuru

sayılarının oldukça düşük olması bu konulara duyulan ilginin de istenilen seviyede olmadığını

göstermektedir.

TRB2 Bölgesi’nde girişimcilik kültürünün düşük olması da kalkınmayı engelleyen

faktörlerden biridir. Yıllık kurulan işletme sayısında Bölge Türkiye ortalamasının üzerinde olsa

da kapanan işletmelerin kurulan işletmelerden fazla olması dolayısıyla işletme sayısındaki

artışta Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Kapanan işletmelerin büyük kısmının son 5

yıl içerisinde kurulmuş olduğu görülecektir. Kapanma oranındaki fazlalık girişimcilerin

işletmeyi kurmadan önce müşteri değer algısı ve pazar araştırması gibi ekonomik yaşam

süresini artıran çalışmaları yapmamalarından kaynaklanmaktadır. Bu alanda girişimcilere

KOBİ-STK-KAMU işbirliği ile gereken eğitim/danışmanlığın verilmesi/yapılması sayesinde

daha uzun ömürlü işletmeler kurulabilecektir. Ayrıca yeni girişimcilerin başlangıç

dönemlerinde korunmalarını ve gelişmelerini sağlayacak, içlerinde danışmanlık merkezlerinin

de bulunduğu kuluçka ve hızlandırıcı merkezlerinin kurulması gerekmektedir.

TRB2 Bölgesi doğa güzellikleri, tarihi derinlik ve çeşitliliği, endemik flora ve ornitolojisi

ile turizm sektöründe ciddi potansiyel taşısa da bu alanda ekonomik değer yaratacak

müteşebbislerden mahrum olunması, beşeri sermayenin gelişmemiş olması, özel sektör ve

kamu kurumlarının eş güdümlü çalışmaması ve en önemlisi güvenlik sorunlarının sebep

olduğu imaj problemi dolayısıyla turizmden alması gereken payı alamamaktadır. Çözüm

sürecinin olumlu seyrinin devamıyla turizm alanında alt ve üstyapı yatırımlarının artacağı,

37


Bölge imajının düzeleceği ve nihayetinde özellikle Van ve Bitlis illerinin turizmde önemli varış

noktaları olarak ön plana çıkacağı öngörülmektedir. Bununla birlikte tarihi ve turistik

varlıkların bulundukları yerlerde çevre düzenlemelerinin yapılması, Van Gölü kıyısının ıslahı

ve turizme kazandırılması, kış turizmi potansiyelinin geliştirilmesi Bölge’nin cazibe merkezi

olması bakımından önem arz etmektedir. Ayrıca komşu ülkelerdeki nüfusa hitap edecek tesis

yatırımları ve yine komşu ülkelerle yapılacak sınır ötesi işbirlikleri sayesinde Bölge’nin

tanıtımı yabancı turist sayısının artırılmasını sağlayacaktır. Sonuç olarak TRB2 Bölgesi’nde

yatırımların ve tanıtımın etkin bir şekilde yapılması durumunda kış turizmi, doğa turizmi,

kültür-tarih ve arkeoloji turizmi, inanç turizmi, su merkezli turizm ve dağcılık-tırmanma-

trekking turizmi alanlarında rekabetçi güce kavuşacağı öngörülmektedir. Bu potansiyel

turizm çeşitliliğinin fiziki altyapısının tamamlanarak arzlarının yapılması ve sektörde faaliyet

gösteren bütün aktörlerin kapasitelerinin artırılması eş zamanlı olarak geliştirilmesi gereken

hususlardır.

Bölge’nin var olan bütün potansiyelini harekete geçirebilmesi için en önemli üretim

faktörlerinden biri olan emek arzının piyasa talebini karşılayacak düzey ve kalifikasyonda

olması gerekmektedir. TRB2 Bölgesi’nde işgücüne katılım oranı %45,8 olup Türkiye

ortalamasının (%50) altındadır. Bu oranın düşük olmasının nedenlerinden biri de kadınların

ekonomik faaliyetlere yeterince katılımının sağlanamamış olmasıdır. TRB2 Bölgesi’nde

kadınların işgücüne katılım oranı sadece %21,9 düzeyindedir. Bu oranın artırılmasının

yanında kalifiye eleman yetiştirilmesi de önem arz etmektedir. TRB2 Bölgesi’nin il ve

ilçelerinde üretimde farklı sektör ve düzeyde uzmanlaşma söz konusudur. Kalifiye iş gücü

yetiştirirken bu il ve ilçelerde öne çıkan sektörlere göre KOBİ-STK-KAMU işbirliği ile eğitim ve

sertifikasyon programları düzenlenebilir. Ayrıca kırdan kente göç eden nüfusun da hem

sosyal hem de ekonomik hayata adaptasyonu için hayat boyu öğrenme programlarının

düzenlenmesi yararlı olacaktır. Özellikle istihdam alanında doğru tespitin yapılması ve

sonrasında doğru politikaların uygulanabilmesi için mutlaka kayıt dışı istihdamın kontrol

altına alınması gerekmektedir. Kayıt dışı istihdamın önlenmesi hem doğru istatistiklerin

tutulmasını ve doğru müdahalelerin yapılmasını hem de işçi ve işveren arasında daha

profesyonel bir ilişki kurulmasını sağlayacaktır.

38


Harita 4: Ekonomik Dönüşüm ve Büyüme Haritası

39


GELİŞME EKSENİ: EKONOMİK DÖNÜŞÜM VE BÜYÜME

HEDEF 1: Tarımsal Üretimdeki Rekabet Gücünün Artırılması

Strateji 1: Yem Bitkilerinde Çeşitlilik ve Verimin Artırılması

Bölge’de hayvancılık oldukça önemli bir yere sahiptir. Bölge’nin canlı hayvan ve hayvansal

ürün üretim değerinin, toplam tarımsal üretim içindeki payı 5,4 milyar TL ile %87’dir. Bunun %74’ü

canlı hayvan değeri oluşturmaktadır. Bölge’deki yem üretim ve ihtiyaç durumunu tespit etmek için

yaptığımız çalışmada, Bölge’de ihtiyaç duyulan ve üretilen yem kaynakları ilişkisi karşılaştırılmıştır.

TRB2 Bölgesi’nde toplam hayvan mevcudunun büyük baş hayvan birimi (BBHB) karşılığı 842.386’dır.

Buna göre, hayvanların yaşama ve verim payları dikkate alınarak yapılan hesaplamada, Bölge’nin

212.749 ton sindirilebilir protein (SP) ve 1.898.419 ton toplam sindirilebilir besin maddeleri (TSBM)

içeriğine sahip yıllık toplam 3.074.709 ton yem kaynağına ihtiyaç duyduğu tespit edilmiştir. Bölge’de

üretilen toplam yem kaynakları (çayır, mera, yem bitkileri, dane yemler, bitkisel artıklar vb.) 3.5

milyon ton olup, bu yem kaynaklarının içerdiği toplam sindirilebilir protein (SP) miktarı 238 bin ton,

toplam sindirilebilir besin maddeleri (TSBM) miktarı ise 2,3 milyon tondur. Temel yem kaynakları

(çayır, mera ve yem bitkileri) baz alındığında ise toplam üretim 3 milyon ton olup, bu yem

kaynaklarının içerdiği toplam sindirilebilir protein (SP) miktarı 237 bin ton, toplam sindirilebilir besin

maddeleri (TSBM) miktarı ise 2 milyon tondur. Bütün yem kaynakları dâhil edildiğinde, TRB2

Bölgesi’nde üretilen kaba yemler, hayvan varlığı ihtiyacından 0,4 milyon ton (%23) fazla olduğu

halde, sadece temel yem kaynakları (çayır-mera ve yem bitkileri) ele alındığında 0,2 milyon ton, yani

% 8 oranında bir fazlalık oluşmaktadır. Kaba yem olarak yalnızca çayır-mera ve yem bitkileri ele

alındığında TRB2 ortalamasında kaba yem, SP ve TSBM fazlalığı görülmekle beraber Muş ve Bitlis

illerinde önemli miktarda açık, göze çarpmaktadır. İller bazında değerlendirme yapıldığında, kaba

yem, SP ve TSBM bakımından;

• Van ilinde sırayla %22, %29 ve %22 fazla,

• Muş ilinde aynı sıralama ile %14, %17 ve %13 açık,

• Hakkari ilinde %81, %84 ve %86 fazla,

• Bitlis ilinde %11, %10 ve %10 açık

• TRB2 illeri toplamında ise %9, %11 ve %10 fazla olduğu görülmektedir.

Bölge’mizde Bölge’de üretilen temel kaba yem (çayır, mera ve yem bitkileri) miktarı ile SP ve

TSBM miktarı Bölge ortalamasında hayvanların yaşama ve verim payı ihtiyaçlarını karşılamakla

beraber, Muş ve Bitlis illerinde önemli açık bulunmaktadır. Başta kaba yem açığının olduğu İller olmak

üzere, Bölge’de hayvancılığın geliştirilmesi için silajlık mısır, fiğ ile nadas alanlarını değerlendirecek

brom gibi kıraç şartlara dayanıklı alternatif yem bitkileri üretiminin teşvik edilerek, bitki artıklarının

mümkün olduğu ölçüde hayvan beslemeden çıkarılması hedeflenmektedir. Besleme değeri yüksek

olan silajlık mısır bölgedeki hayvancılık işletmeleri için önem arz etmektedir. Ayrıca Muş ilinde kaba

yem yoğunlaşmasına gidilerek bölgenin kaba yem ihtiyacını büyük ölçüde karşılanması

öngörülmektedir.

40


Gelişme Ekseni: Ekonomik Dönüşüm ve Büyüme

Hedef 1: Tarımsal Üretimdeki Rekabet Gücünün Artırılması

Strateji 1: Yem Bitkilerinde Çeşitlilik ve Verimin Artırılması

Üst Ölçekli Planlar

1) 5488 No’lu Tarım Kanunu’nun 6. Maddesi, Tarımsal üretimde verimlilik, ürün çeşitliliği, kalite ve rekabet gücünün yükseltilmesi.

2) 1734 sayılı Yem Kanunu

Projeler

1) Bölge’nin toprak ve iklimine uygun alternatif yem araştırmalarının yapılması 2) Muş ve Van illerinde silajlık mısır ekiminin teşvik edilmesi 3) Muş ilindeki kaba yem yoğunlaşmasının sağlanması

Performans Göstergeleri

1) Alternatif yem ekim alanı 2) Üretim miktarı 3) Çeşit sayısı

41




Strateji 2: Meraların Etkin Kullanılması

Bölge, çayır - mera varlığı bakımından Düzey-2 bölgeleri içinde en önemli bölgedir. Meraların

büyük kısmı düşük verimli olduğu için sığır yetiştiriciliğinden çok koyun yetiştiriciliğine uygundur. Bu

meralardan en etkin yaralanma küçükbaş hayvancılık ile mümkündür. Diğer yandan daha sağlıklı süt,

sağlıklı kırmızı et üretmek bakımından koyun ve keçi türünün diğer bütün hayvan türlerine göre

önemli bir üstünlüğü vardır. Bölge’de koyunculuk, meralardan kaynaklı rekabet üstünlüğü

sağlayabilmektedir. Bu üstünlüğün sürdürülebilirliği meraların dengeli kullanılmasına bağlıdır.

Koyun ve keçi yetiştiriciliği, ülkede yapılabilecek en ucuz maliyetli hayvancılık faaliyetidir.

TRB2 Bölgesi, mevcut potansiyelinin değerlendirilmesi halinde küçükbaş hayvancılık için cazibe

merkezi olabilecek konumdadır.

Esasen geniş çayır ve meralar ile birlikte bölge insanının sosyo-kültürel faktörlere bağlı olarak

hayvancılığa (özellikle koyun ve keçi yetiştiriciliğine) yatkınlığı, hayvancılık faaliyetlerinin tarımsal

üretimde öne çıkmasını sağlamaktadır. Bölge’de küçükbaş hayvancılık binlerce yıldır yapılan, yöreyle,

coğrafyayla, kültürle entegre olmuş bir yetiştiricilik sistemidir. Küçükbaş hayvancılık bölge için çok

önemli bir yere sahiptir. 1990 yılında toplam 6.605.871 adet küçükbaş hayvan mevcudu varken bu

oran 2012 yılına dek %28 azalarak 4.739.635 adet küçükbaşa gerilemiştir. Bugün için ülkemizin

küçükbaş hayvan varlığının %14,4’ü TRB2 bölgesinde bulunmaktadır.

TRB2 Bölgesi toplam meralarının (2.092.398 hektar), 150 gün otlatma süresi ile otlatma

kapasitesi yaklaşık 630.000 büyükbaş hayvan birimi (BBHB)’ne eşdeğerdir. Bu da yaklaşık 7-8 milyon

koyun ve keçiye tekabül etmektedir. Bölge’de meraların sadece küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinde

değerlendirilmesi halinde mevcut küçükbaş hayvan sayısı yaklaşık % 55’in üzerine çıkabilir. Mera

potansiyeli ve mevcut kullanım kapasitesi göz önünde bulundurulduğunda özellikle Van ve Hakkari

illeri küçükbaş hayvan sayısı arttırılabilecek iller olarak görülmektedir. Küçükbaş hayvancılık için

yüksek potansiyelli alt bölgelerde, küçükbaş hayvancılığın yaygınlaştırılması hedeflenmektedir.

Bununla beraber mevcut hayvanların barınma ihtiyaçları giderilecek ve yem ihtiyaçlarının temini için

yem ofislerin kurulacaktır.

42


Harita 5: TRB2 BÖLGESİ KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIK YOĞUNLAŞMA HARİTASI

43



Hedef 1: Tarımsal Üretimdeki Rekabet Gücünün Artırılması Strateji 2: Meraların Etkin Kullanılması


1) Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2013-2017 Stratejik Plan, Tarımsal Üretim ve Arz Güvenliği

Projeler

1) Meraların fazla olduğu alanlarda küçükbaş hayvancılığın teşvik edilmesi. 2) Barınak koşullarının iyileştirilmesi 3) Yem Ofislerinin kurulması 4) Ticaret Borsaları bünyesinde Canlı Hayvan Borsaları kurulması


1) Üretilen küçükbaştan elde edilen et ve süt miktarı 2) Küçükbaş hayvan sayısı

44


45



HEDEF 1: Tarımsal Üretimin Üretimdeki Rekabet Gücünün Artırılması

Strateji 3: Sulu Tarım Arazilerinde Büyükbaş Hayvancılığın Geliştirilmesi

Bölge ekonomisinin en önemli ayağı olan hayvansal üretiminin gelişmesi, mevcut tarımsal

kaynakların etkin kullanımından geçmektedir. Bu amaçla, TRB2 Bölgesi’nin mevcut durum analizleri

doğrultusunda bölge sınırları içinde sulu tarım arazilerinin yem bitkileri üretiminde değerlendirilerek

maksimum yem bitkileri verimi hedeflenmelidir.

Bölge’nin 6-7 ay süren uzun kış dönemi boyunca hayvanların ihtiyacı olan kaba yemler, çayır

otu ve yem bitkileri ile buğday ve arpa samanından oluşmaktadır. TRB2 Bölgesi genelinde üretilen

kışlık temel kaba yem (çayır ve yem bitkileri) miktarı kış beslemesi döneminde (yedi ay) Bölge’nin

mevcut hayvan varlığının ihtiyacından fazladır. Ancak, Bölge genelinde meraların düşük verimli olması

ve ağırlıklı olarak küçükbaş hayvancılıkta değerlendirilmesi nedeniyle, özellikle süt sığırcılığı

işletmeleri, mera otlatması döneminde önemli ölçüde diğer kuru kaba yemlere de yer verdiğinden

özellikle bazı bölge illerinde önemli ölçüde kaba yem açığı meydana gelmektedir. Bu açık, bir ölçüye

kadar bitki artıkları ile de azaltılmaktadır.

TRB2 Bölgesi meraları daha çok küçükbaş hayvancılığa uygundur. Bölge’nin tüm küçükbaş

dahil tüm hayvan varlığının beş ay süre ile sadece merada otlatılarak beslenmesi halinde meraların

ihtiyaca cevap veremeyeceği ve yaklaşık 130.000 büyükbaş hayvan biriminin (mevcut hayvan

varlığının %17’si) beslenemeyeceği görülmüştür. Bu nedenle, bölgede ek kaba yemlere yer verildiği

gibi meralar da 7-8 aya kadar otlatılarak verimsizleştirilmektedir. Mera varlığı, verimi ve amenajmanı

gibi kriterler nedeniyle Bölge illerinde ve ilçelerinde meraların ihtiyacı karşılama durumu farklılık arz

etmektedir. Özellikle Muş ve Bitlis illerinde mera açığı önemli bir husustur.

Üretilen kaba yemlerin, düşük verim başta olmak üzere dönemsel kuraklık, girdi maliyetleri

vb. nedenlerle maliyeti Bölge’de yüksektir. Ayrıca uzun kış dönemi nedeniyle de kaba yemler

işletmelerin maliyetlerini artırmaktadır. Büyükbaş işletmelerin sürdürülebilir kılınması yem

ihtiyaçlarının temini ile mümkündür. Bunu sağlamak üzere bölgede yem ofislerinin kurulması

sağlanacaktır.

Bu nedenle, kaba yem açığının görüldüğü Muş ve Bitlis illeri başta olmak üzere bölge

genelinde, sulu tarım arazilerinde yüksek verimli yem bitkisi yatırımlarının desteklenerek büyükbaş

hayvancılıkta kümelenme sağlanacaktır.

46


Harita 6: TRB2 BÖLGESİ BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK YOĞUNLAŞMA HARİTASI

47




Strateji 3: Sulu Tarım Arazilerinde Büyükbaş Hayvancılığın Geliştirilmesi


1) Gıda, Tarım Hayvancılık Bakanlığı 2013-2017 Stratejik Plan, Stratejik Amaçlar, Tarımsal üretim kaynaklarını koruyarak kaliteli tarım ürünlerine erişilebilirliği ve gıda güvenliğini sağlamak,

Projeler

1) Büyükbaş hayvancılıkla ilgili olarak sulanan alanlarda kümelenmeye gidilmesi 2) Sulanan alanlarda yem bitkilerinin desteklenmesi 3) Yem Ofislerinin kurulması 4) Ticaret Borsaları bünyesinde Canlı Hayvan Borsaları kurulması


1) Sulanan arazilerdeki büyükbaş işletme sayısı (adet) 2) Sulanan alanlarda ekim yapılan yem bitkisi alanı (ha)

48


49




Strateji 4: Hayvan Gen Kaynaklarının Korunması ve Irk Islahının Yapılması

Bölge’ye ait hayvan gen kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi gerekmektedir.

Bölgemizin önemli bir genetik değeri olan Van Norduz koyunu, Gıda Tarım ve Hayvancılık

Bakanlığı tarafından koruma ve geliştirme; Karakaş ve Morkaraman koyun ırkları ise

geliştirme çalışmaları kapsamına alınmıştır.

TRB2 Bölgesi’nde, özellikle büyük baş hayvancılık işletmelerinde en önemli sorun

düşük verimdir. Bölge’nin toplam tarımsal üretimi içinde, canlı hayvan ve hayvansal üretim

değerinin payı %87’dir. Bu nedenle hayvancılıkta verim, üzerinde durulması gereken önemli

bir husustur. Gerek bölgedeki işletmelerin hala ağırlıklı olarak yerli ırklarla hayvancılığa

devam etmesi ve gerekse de bakım ve besleme koşullarının yetersiz olması nedeniyle et ve

süt verimi olumsuz etkilenmektedir.

TRB2 Bölgesi’nde büyükbaş hayvan mevcudunun % 45’i yerli ırklardan oluşmaktadır.

Yerli ırkların et ve süt verimleri, kültür ve melez ırklara göre daha düşüktür. Bölge’de yerli ırk

süt sığırlarının bir laktasyondaki süt verimi ortalama 1.250 l, kültür melezinin 2.500 l ve kültür

ırkının ise 3.250 l’dir. Bu nedenle elde edilen süt verimini artırmak için süt sığırcılığında kültür

ırkı tohumlaması yaygınlaştırılacaktır.

Hayvancılıkta ırk ıslahı, verim artışını sağlayan önemli bir husustur. Bu nedenle,

öncelikli hedef olarak yerli ırkların kendi içlerinde ıslahına çalışılması, akabinde ise kültür

ırklar ile melezleme yapılarak bu sürecin hızlanması gerekmektedir. Bölge’de yerli ırklarda

genetik ıslah çalışmaları devam etmektedir. Ancak Bölge’deki işletmelerin aile tipi küçük

işletmeler olduğu, bölgedeki ıslah çalışmalarının uzun soluklu olacağı öngörülmektedir. Islah

çalışmalarını hızlandırıcı etkiye sahip olan suni tohumlamanın Bölge’de hızlandırılarak

yaygınlaştırılması gerekmektedir. Ayrıca, ıslah organizasyonlarında kooperatif ve birliklerin

işin içinde olması önem arz etmektedir.

50




Strateji 4: Hayvan Gen Kaynaklarının Korunması ve Irk Islahının Yapılması


1) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 2013-2017 Stratejik Plan, Üretimde verim ve kaliteyi artırmaya yönelik yöntem ve teknolojiler geliştirmek ve yaygınlaştırmak,

2) 5488 Tarım Kanunu, Madde 19, ç bendi, Hayvancılık destekleri 3) 2013/4463 karar sayılı Bakanlar Kurulu kararının, Hayvancılık desteklemeleri

Projeler

1) Süt sığırcılığında suni tohumlamanın yaygınlaştırılması 2) Birliklere ıslah etkinliği ile ilgili görevler verilmesi


1) Van ve Muş illerinde kamu eli ile sonu tohumlama faaliyetleri yapıldı 2) Bölgede suni tohumlama konusunda 3) Kültür ırkı hayvan sayısı 4) Et ve süt verimlerinin artması

51




Strateji 5: Bölgenin Sahip Olduğu Flora Zenginliğinin Korunması ve Bölge’ye Ekonomik

Değer Kazandırılması

Bölge, sahip olduğu bitki tür ve çeşitliliği itibari ile Düzey-2 bölgeleri arasında önemli

bir yere sahiptir. Bu biyo-çeşitlilik gıda, hayvancılık ve eczacılık vb. sektörler ile farklı etno-

botanik kullanım alanları bakımından oldukça önemlidir. Flora zenginliğinin korunarak ticari

faaliyetlere dönüştürülmesi kırsal alanda bulunan nüfus için önemli bir geçim kaynağı olma

potansiyeline sahiptir. Bölgenin bu zenginliği, alternatif üretim faaliyetlerinin

çeşitlendirilmesi için önemli bir fırsat teşkil etmektedir. Bu hedefin gerçekleştirilmesi için

gelecek nesillerin doğal kaynaklara olan ihtiyaçlarından ödün vermeden bunların

sürdürülebilir kullanımı önemli bir araçtır.

Bölge için önemli bir yere sahip olan biyolojik çeşitliliğin tespiti ve sınıflandırılması

yapılarak ekonomik değere sahip bitkilerin AR-GE çalışmaları ile kültüre alınması ve

sürdürülebilir kullanımı teşvik edilecektir.

52




Strateji 5: Bölgenin Sahip Olduğu Flora Zenginliğinin Korunarak Ekonomik Değer Kazandırılması


1) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 2013-2017 Stratejik Plan, Kırsal kalkınma; kırsal alanda yaşayan ve geçimini tarım sektöründen veya diğer kırsal gelir kaynaklarından sağlayan birey ve toplulukların yaşam şartlarını iyileştirmek

Projeler

2) Ekonomik değere sahip bitkilerin tespit edilmesi 3) Kültüre alınan bitkilerin desteklenmesi


1) Kültüre alınan bitki çeşidi sayısı (adet) 2) Kayıt altına alınan yeni bitki çeşidi

53




Strateji 6: Havza Üretim Modeline Uygun Pazara Yönelik Üretimin Gerçekleştirilmesi

Ülkemizde uygulanan planlar, tarımsal üretimde önemli gelişmeler sağlamakla

beraber, tarımın sosyal boyutunun gelişmesinde istenen düzeyde katkı sağlayamamıştır.

TRB2 Bölgesi, birbirinden çok farklı agro ekolojik alt bölgelerden oluşmaktadır. Bölge

çayır mera ve yem bitkileri üretim potansiyeli bakımından hayvansal üretimi ön plana

çıkarmaktadır. Ancak küçükbaş hayvancılık, süt sığırcılığı, besi sığırcılığı, arıcılık gibi hayvansal

üretimin alt alanlarında TRB2 Bölgesi iller, hatta ilçeler bazında birbirinden farklı avantaj ve

dezavantajlara sahiptir. Bölge’nin farklı agro ekolojik alt bölgelerden oluşması meyvecilik,

sebzecilik gibi bitkisel üretim alanlarında da çeşitlilik sağlamaktadır. Bölge’nin genelinde

üretimi yapılan yaygın ürünlerin dışında incir, nar, fındık, kestane, çeltik, susam gibi farklı

ürünler de yetişmektedir.

Bölge, il ve ilçeler bazında, iklim ve topografya yapısı, çayır-mera özelikleri, işletme

yapısı, arazi/parsel büyüklüğü, sulama imkanı vb. kriter bakımından çok farklı özellikler arz

etmektedir.

Ülkemiz genelinde dar kapsamlı olarak uygulanmakta olan “Havza Bazlı Üretim ve

Destekleme Modeli” bölgesel çeşitliliği daha fazla ön plana çıkararak ve kapsamı

genişletilerek uygulanması için bölgeye has kümelenme haritaları geliştirilecektir.

Bölge’de ise eğitim-yayım ve farklı yatırım teşvik araçları ile hem sektörün rekabet

gücünü artıran hem de tarımın sosyal faydasını önemseyen bir kümelenme

hedeflenmektedir.

54



Hedef 1 : Tarımsal Üretimdeki Rekabet Gücünün Artırılması Strateji 6: Havza Üretim Modeline Uygun Pazara Yönelik Üretimin Gerçekleştirilmesi


1) Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, 2013-2017 Stratejik Planı, Stratejik hedef 1, Tarımsal kaynakları korumak, iyileştirmek ve devamlılığını sağlanması

2) 2013/4463 karar sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın, 3. maddesi

Projeler

1) Bölge için kümelenme haritalarının çıkarılması


1) Kümelenme strateji ve haritaları

55




Strateji 7: Sertifikalı Tohum, Fide, Fidan Üretiminin ve Kullanımının Yaygınlaştırılması

Bölge çapında yapılan çalıştaylardan ve bitkisel üretim istatistiklerinden alınan

sonuçlar doğrultusunda, Bölge’de bitkisel üretimde istenen verimin alınamadığı

anlaşılmaktadır. Bölge için verimsizlik, temel bir problem olmakla birlikte en fazla hububat ve

yem bitkileri alanında hissedilmektedir. Örneğin Bölgemiz, Düzey-2 Bölgeleri arasında

hububat (140 kg/dekar) ve yonca (1071 kg/dekar) verimi bakımından sondan ikinci sırada yer

almaktadır.

TRB2 Bölgesi, sınır hattında olmasından ötürü sınırdan kaçak yollar ile bölgeye girişi

yapılan verimsiz tohumlar, hayvancılık işletmelerinin en temel girdi kalemi olan yem verimine

önemli ölçüde sekte vurmaktadır. Diğer taraftan hububat üretiminde üreticiler her yıl elde

ettikleri mahsulü yine tohumluk olarak kullanmaktadır. Üreticilerin tohumluk kapasitesi

düşük üretim materyalini yaygın olarak kullanması verimsizliğin en önemli nedenlerinden

biridir.

Bölge’nin bitkisel üretiminde görülen en önemli sorunlardan biri düşük verim

sorunudur. Sertifikalı tohumluk üretimi ve kullanımı yaygınlaştırılarak Bölge’de verim ve

üretim artışı hedeflenmektedir.

56



Hedef 1 : Tarımsal Üretimdeki Rekabet Gücünün Artırılması

Strateji 7: Sertifikalı Tohum, Fide, Fidan Üretiminin ve Kullanımının Yaygınlaştırılması


1) 5488 sayılı Tarım Kanunu’nun tarım politikalarının önceliklerini belirten 6.

Maddesinin (a), Tarımsal üretimde verimlilik, ürün çeşitliliği, kalite ve rekabet

gücünün yükseltilmesi.

2) 2013/4463 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı gereği sertifikalı tohum, fide ve fidan üretimi

ve kullanımı desteklenmektedir.

3) Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2013-2017 Stratejik plan, Stratejik Hedef 2, Üretimde verim ve kaliteyi artırmaya yönelik yöntem ve teknolojiler geliştirmek ve yaygınlaştırması,

Projeler

1) Sertifikalı tohum, fide ve fidan üretiminin desteklenmesi 2) Sertifikalı tohum, fide ve fidan kullanımının özendirilmesi


1) Tarımsal üretimde verim artışı (ton) 2) Sertifikalı tohum kullanım miktarı (ton)

57




Strateji 8: Bal Dışı Arı Ürünlerinin Üretiminin Geliştirilmesi

TRB2 Bölgesi arıcılık için önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge, doğal florası

bakımından çok zengin olup değişik ekolojilere sahiptir. Bölge doğasında, yılın büyük

çoğunluğunda çiçeklenme olmaktadır. Ancak şimdiye kadar potansiyelden istenen düzeyde

yararlanılamamıştır. Bunun nedenleri, ekonomik ölçüde arıcılık yapılamaması, modern

üretim tekniklerinin kullanılmaması, verimi yüksek arı ırklarının bulunmamasıdır.

Kaliteli olabilmesi için bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yanında doğanın mevcut

kaynaklarını en etkin bir biçimde kullanılması şarttır. Arıcılık, tarıma elverişli alanın yetersiz

olduğu kırsal alanlarda gelir kaynaklarının çeşitlendirilmesi bakımından büyük önem arz

etmektedir. Arazi varlığına bağlı olmadan faaliyetini devam ettiren arıcılık, özellikle gelir

seviyesi düşük, az topraklı veya topraksız köylüler açısından önemli bir faaliyettir. Ayrıca fazla

sermaye ve işgücü gerektirmediğinden atıl durumda bulunan aile işgücünü en etkin bir

şekilde değerlendirip kısa zamanda gelir getirecek ve katma değer oluşturacak bir uğraşı

olması bakımından sosyo-ekonomik bir önem taşımaktadır. Bal dışındaki diğer arı ürünleri

üretimi çok azdır.

Ülkemizde kovan başına bal verimi 14 kg, TRB2 Bölgesi’nde 11 kg’dir. Ülkemiz

genelinde bal verimi dünya ortalamasının çok altındadır. Arıcılıkta önde olan ülkelerde ise bal

verimi 20 kg/kovandır.

Arıcılık işletmelerinin gelir seviyelerinin artırılması için bal tüketimi ve ihracatın

artırılması çalışmalarına paralel olarak veriminin artırılması hedeflenmelidir. Ancak kısa

vadede, bal harici arı ürünlerinin üretiminin yaygınlaştırılarak arıcılık işletmelerinin

gelirlerinin artırılması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda bölge halkına bal dışı arı

ürünleri hakkında gerekli bilgilendirme çalışmaları yapılarak, gerekli alet ekipman desteği

sağlanacaktır.

58


Harita 7: TRB2 BÖLGESİ ARICILIK FAALİYETLERİNİN YOĞUNLAŞMA ALANLARI

59




Strateji 8: Bal Dışı Arı Ürünlerinin Üretiminin Geliştirilmesi


1) Kırsal Kalkınma Planı (2010-2013), Tarım Dışı Gelir Getirici Faaliyetlerin Geliştirilmesi,

Projeler

1) Bölge halkına bal dışı ürünlerin tanıtılması 2) Gerekli alet ekipman desteği verilmesi 3) DOKA, KUDAKA, FKA, DAKA ve SERKA Ajansları arasında gerek gezginci arıcılık

faaliyetleri, gerekse arı ürünlerinin veriminin artırılmasına yönelik ortak platform kurulması


1) Üretilen bal dışı ürün miktarı 2) Alet-Ekipman sayısı

60


61




Strateji 9: Organik Tarımın Özendirilmesi

Son yıllarda tarım sisteminde hatalı uygulamalar sonucunda toprak ve su kaynakları

önemli ölçüde kirlenmiştir. Tarımda çevreye duyarlı sürdürülebilir üretimi teşvik etmek ve

güvenilir gıda temin etmek için iyi tarım ve organik tarım dünyada ve ülkemizde

desteklenmektedir.

Bölge’nin toprak kirliliği, hastalık ve zararlılar bakımından diğer bölgelere göre temiz

olması, meyvecilik ve sebzecilikte iyi tarım, organik tarım bakımından önemli fırsatlar

sunmaktadır.

Bölge’nin florası oldukça zengindir. Doğada bir çok tıbbi, aromatik ve benzeri amaçla

kullanılan bitki yetişmektedir. Bu bitkilerden, toplanması serbest ya da izne tabi olanların

“Doğadan Toplama” şeklinde organik tarımda kullanılması mümkündür.

Bölge’nin sahip olduğu flora zenginliği özellikle organik arı ürünleri üretimi için önemli

avantajlar sağlamaktadır. Bu çerçevede Bölge halkına sahip oldukları organik değerler

tanıtılacak ve organik arı ürünleri desteklenecektir.

Bu nedenle arıcılık, tıbbi ve aromatik bitkiler gibi alanlar başta olmak üzere Bölge’de

iyi tarım ve organik tarımın desteklenmesi gerekmektedir.

62




Strateji 9: Organik Tarımın Özendirilmesi


1) Gıda, Tarım Hayvancılık Bakanlığı 2013-2017 Stratejik Plan,Stratejik Hedef 1, Tarımsal kaynakları korumak, iyileştirmek ve devamlılığını sağlamak.

2) 5488 Tarım Kanunu, madde 19, g bendi, Diğer destekleme ödemeleri 3) 2013/4463 Karar sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın, Organik tarım ve iyi tarım desteği

Projeler

1) Organik tarım eğitim faaliyetlerinin yaygınlaştırılması 2) Organik bal üretiminin artırılması


1) Yapılan eğitim faaliyetlerin sayısı 2) Organik bal üretim miktarı (ton)

63




Strateji 10 : Meyvecilik ve Sebzeciliğin Geliştirilmesi

Meyvecilik ve sebzecilik için turfanda üretim imkânı önemli bir avantajdır. Bölge, sahip olduğu farklı iklim özellikleri bakımından hem erken hem de geç turfanda üretim özelliliğine sahiptir. Örneğin Zap Vadisi’nin aşağı kısmı Akdeniz iklimi ile karasal iklimin kesiştiği noktadır. Bunun yanında Bölge’de birçok mikro klima alanı mevcut olup, özellikle meyvecilik ve sebzecilik için erken turfanda imkânı sağlamaktadır. Rakımı 1.700 m’yi aşan Van, Bitlis ve Muş illerinde ise geç turfanda özelliği ön plana çıkmaktadır.

Bölge’nin toprak kirliliği, hastalık ve zararlılar bakımından diğer bölgelere göre temiz olması, meyvecilik ve sebzecilikte iyi tarım, organik tarım bakımından önemli fırsatlar sunmanın dışında, konvansiyonel tarımda ise ilaç, gübre vb. girdi kullanımı maliyetleri bakımından rekabet üstünlüğü sağlamaktadır.

TRB2 Bölgesi’nin büyük bir kısmında örtü altı yetiştiriciliğinde ısıtma yapmadan yılın her ayında üretim yapmak mümkün değildir. Ancak Bölge’nin sahip olduğu jeotermal kaynaklar seracılık için önemlidir. Bölge’de bulunan 13 adet jeotermal sahanın büyük bir kısmında seracılık yapmak mümkündür. Tesis edilecek jeotermal ısıtmalı organize seracılık bölgeleri ile yılın her döneminde sebzecilik yapılması hedeflenmektedir.

TRB2 Bölgesi’ndeki meyve üretimi Türkiye toplam meyve üretimi içinde düşük düzeydedir. İllere göre meyve üretimi incelendiğinde en fazla meyve üretimi Hakkari’de olup, bu ili sırasıyla Bitlis, Van ve Muş izlemektedir. Elma, kiraz, erik, üzüm ve ceviz bölgede en fazla yetiştiriciliği yapılan meyvelerdir.

TRB2 Bölgesi ceviz üretimi açısından Türkiye’nin toplam ceviz üretiminin %10’unu karşılamaktadır. TRB2 Bölgesi ceviz üretim miktarında Hakkari ilinin öne çıktığı görülmektedir. Ancak Bölge’de ceviz üretimi genellikle tohumdan yetişmiş tiplerden karşılandığı için, standardizasyon problemi bulunmaktadır. Bu nedenle, standart çeşitlerle kurulu kapama ceviz bahçeleri tesislerinin teşvik edilmesi hedeflenmektedir.

Yine Van ve Bitlis illeri sahip olduğu iklim özellikleri bakımından özellikle kiraz yetiştiriciliğinde geç hasat özelliğine sahiptir. Bölge’de kiraz hasadı, ülkemizde kiraz hasadının bittiği döneme denk geldiği için pazarda avantaj sağlamaktadır.

Son yıllarda kapama meyve bahçeleri tesisine yönelik uygulanan teşvikler meyveciliğin gelişmesine katkı sağlamıştır. Bununla beraber Kalkınma Ajansı’nın bir önceki dönem uyguladığı “Meyvecilik ve Sebzeciliğin Geliştirilmesi Mali Destek Programı’’ kapsamında tesis edilen model bahçelerin yaygınlaştırılması bölgemiz için önem arz etmektedir.

64


Harita 8: TRB2 BÖLGESİ MEYVECİLİK VE SEBZECİLİK FAALİYETLERİNİN YOĞUNLAŞMA ALANLARI

65




Strateji 10: Meyvecilik ve Sebzeciliğin Geliştirilmesi


1) Gıda, Tarım Hayvancılık Bakanlığı 2013-2017 Stratejik Plan,Stratejik Hedef 1, Tarımsal kaynakları korumak, iyileştirmek ve devamlılığını sağlamak.

Projeler

1) Jeotermal ve yenilenebilir enerji ısıtmalı seracılığın desteklenmesi 2) Piyasa değeri yüksek meyvelerin yaygınlaştırılması 3) Model kapama meyve bahçelerin yaygınlaştırılması


1) Jeotermal enerji ile ısıtılan örtü alanı miktarı 2) Aşılanan veya ekilen meyve ağacı sayısı 3) Kapama meyve bahçe sayısı

66


67




Strateji 11 : Su Ürünlerinde Katma Değer Oluşturacak Faaliyetlerin Desteklenmesi

Göl sayısı ve su hacmi bakımından en zengin bölgelerin başında Doğu Anadolu Bölgesi

gelmektedir. Türkiye’nin en büyük gölü olan Van Gölü (3.713 km2) TRB2 Bölgesi’nde yer

almaktadır. Ancak Van Gölü, sodalı özelliğe sahip olması nedeniyle sadece inci kefali balığının

yaşamasına olanak sağlamaktadır. Gölde yıllık 10.000 ton balık istihsali gerçekleştirmektedir.

Bu durum Van Gölü civarında yaşayan yaklaşık 15.000 kişinin geçimini inci kefali avcılığından

temin etmesine olanak sağlamaktadır.

Bölge’de toplam 72 (faal ve yarı-faal) alabalık işletme tesisi bulunup toplam üretimleri

3.013 tondur. Üretilen balıkların büyük bir kısmı ise bölge içinde tüketilmektedir. TRB2

Bölgesi’nde yeni inşa edilmiş baraj göllerde (Sarımemet, Zernek, Koçköprü ve Alparslan) ağ

kafes alabalık yetiştiriciliği başlamıştır. Yatırım aşamasında olan yetiştiricilerin de üretime

başlaması ile TRB2 Bölgesi’nde yıllık yaklaşık 12.000 ton alabalık üretimi beklenmektedir.

Bununla beraber, üretilen balığın özellikle yakın dış ülkelere pazarlanabilmesi işlenerek ve

dondurularak katma değerinin arttırılması hedeflenmektedir.

FKA, DOKA ve Ajansımızın su ürünleri alanında mutabık kaldığı alanlar ise Fırat

Kalkınma Ajansının yetiştiricilik, Ajansımızın yavru alabalık üretimi ve Doğu Karadeniz

Kalkınma Ajansının ise alabalık yemi üretimi alanlarına yoğunlaşması gerektiği

öngörülmüştür.

Bölge’deki su kaynakları, balık hastalıklarına neden olan patojen

mikroorganizmalardan ari olup anaç, yumurta ve yavru yetiştiriciliği için uygundur. Bölge’de

yavru balık yetiştiriciliği geliştirilerek hem Bölge’nin su ürünleri yetiştiriciliğinin

çeşitlendirilmesi sağlanacak hem de Bölge’nin arı su kaynaklarına bölge dışından getirilen

hastalıklı yavru alabalık girişi önlenecektir.

68




Strateji 11: Su Ürünlerinde Katma Değer Oluşturacak Faaliyetlerin Desteklenmesi.


1) Gıda, Tarım Hayvancılık Bakanlığı 2013-2017 Stratejik Plan, Tarımsal Üretim ve Arz Güvenliği 2) 5488 Tarım Kanunu, 19. madde, ç bendi, Tarımsal destekleme araçları, Hayvancılık

destekleri 3) 2013/4463 karar sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın, 4. maddesi, 8. Bendi, Hayvancılık

desteklemeleri, Su ürünleri yetiştiriciliği

Projeler

1) Su kaynaklarının kalite kriterlerinin belirlenmesi 2) Ari su kaynaklarının korunması 3) Anaç, yumurta ve yavru yetiştiriciliğinin desteklenmesi 4) Su ürünleri işleme faaliyetlerinin desteklenmesi


1) Korumaya alınan su kaynağı sayısı 2) Yavru alabalık ve kuluçkahane sayısı 3) Su ürünleri işleme tesis sayısı

69




Strateji 12 : Desteklemelerin Üretimde Etkinliği Sağlayacak Şekilde Yapılandırılması

Tarım sektörü sosyal ve ekonomik açıdan stratejik öneme sahip bir sektördür. Tarım

Kanununu ile ülkemizin tarım politikalarının temel amacı; “tarım sektörünün refah düzeyinin

yükseltilmesi” olarak ifade edilmektedir. Bu amacı sağlamak için tarımsal üretimin

geliştirilmesi, üretici örgütlerinin geliştirilmesi, kırsal kalkınmanın sağlanması en önemli

araçlar arasında belirtilmiştir.

Tarımsal desteklemeler, tarım politikaları içinde önemli bir yer tutmaktadır.

Ülkemizde tarımsal destekleme sistemi ve derecesi alt sektörler ve üretim bazında farklılık

arz etmektedir.

Tarımsal üretim, Bölge’nin kırsal kalkınması için önemli bir araçtır. Ancak bir yandan

işletmelerin küçük olması diğer yandan örgütlenme kapasitesinin düşük olması tarımsal

üretim etkinliğinin önündeki önemli engellerdir. Dolaysıyla Yapılacak olan desteklemelerin

organize hayvancılık modeli ile işletme ölçeğini artıracak nitelikte olması önem arz

etmektedir.

Ülkemizde verilen tarımsal desteklemeler tarımsal örgütlenmeyi ve işletme ölçeğini

artırmayı teşvik etmektedir. Ancak, bölgemizde bu destekler istenen etkinliği

sağlayamamıştır. Bölge üreticisinin tarımsal örgütlenme kapasiteleri; mevcut örgütlerin de

özellikle idari ve teknik kapasiteleri düşüktür.

Tarımsal örgütlerin idari ve teknik kapasitelerinin artırılmasına ve işletme ölçeklerinin

artırılmasına yönelik ulusal ve yerel düzeyde destekleme mekanizmaları geliştirilerek

üretimde etkinliğin sağlanması önem arz etmektedir.

70




Strateji 12: Desteklemelerin Üretimde Etkinliği Sağlayacak Şekilde Yapılandırılması

Projeler

1) Organize hayvancılık bölgeleri modeli ile işletmelerin ölçeklerinin artırılması ve

örgütlenmesi

2) İşletme ölçeğini büyüten yatırımcılara nitelikli personel istihdam desteği sağlanması

3) Tarımsal örgütlere idari ve teknik yardım sağlanması

4) Üreticilerin tarımsal örgütlenme konusunda bilinçlendirilmesi


1) Tesis edilen Tarıma Dayalı Organize Sanayi Bölgeleri Sayısı

2) Tesis edilen büyük işletme sayısı (Örneğin, büyükbaş hayvancılıkta 50 baş ve üzeri,

küçükbaş hayvancılıkta 300 baş ve üzeri)

3) İstihdam edilen nitelikli personel desteği

4) Teknik ve idari destek verilen tarımsal örgüt sayısı

5) Eğitim verilen üretici sayısı

71



Hedef 2: Tarımda Kaynakların Etkin Kullanılması

Strateji 1: Arazi Toplulaştırması

TRB2 Bölgesi’ndeki tarımsal işletmelerin sahip oldukları arazi varlığı küçük ve çok

parçalıdır. Bölge’deki işletmelerin %81’nin sahip olduğu arazi 50 dekarın altındadır.

İşletmelerin ortalama parsel sayısı 7 olup ortalama parsel sayısı da 7,1 dekardır. Bu durum,

bitkisel üretimde üretim maliyetlerini artıran ve rekabet gücünü düşüren en önemli

sebeplerden biridir.

Bölge’nin tarımsal üretim etkinliğinin artırılması için tarım arazilerinin toplulaştırılması

hedeflenmektedir. Arazi toplulaştırması ile daha az zaman, işgücü ve sermaye kullanımı ile

üretim faktörlerinden en iyi biçimde yararlanarak tarımsal üretimi ve tarım işletmelerinin

verimliliğini artırmak ve kırsal kesimdeki nüfusun hayat standartlarını yükseltmek

hedeflenmektedir.

Bu amaçla, Tarım Reform Genel Müdürlüğü tarafından Muş ilinde 93.580 Ha alanda

Arazi Toplulaştırma ve Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri çalışmaları yürütülmektedir. Arazi

toplulaştırmalarının Bölge’nin diğer illerini (Hakkâri, Van ve Bitlis) kapsayacak şekilde

genişletilmesi, Bölgenin tarımsal üretim gücünü geliştirecek ve kırsal kalkınmayı teşvik

edecektir.

72




Strateji 1: Arazi Toplulaştırması


1) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 2013-2017 Stratejik Plan, Stratejik Hedef 12,

Tarımsal altyapı hizmetlerini geliştirmek

2) 5488 Tarım Kanunu, Madde 6, j bendi, Toplulaştırma, arazi kullanım plânının

yapılması ve ekonomik büyüklükteki tarım işletmelerinin oluşturulması.

3) Dokuzuncu Kalkınma Planı, sayfa 49, arazi toplulaştırma çalışmalarının hızlandırılması

Projeler

1) Van, Bitlis ve Hakkâri illerinde arazi toplulaştırmalarının yapılması


1) Toplulaştırılan arazi miktarı (ha)

2) Arazi toplulaştırması yapılan yerleşim yeri sayısı (Adet)

3) Tarla içi geliştirme hizmetleri miktarı geliştirilen (Adet)

73




Strateji 2: Mera Islah ve Amenajmanının Yapılması

TRB2 Bölgesi, toplamda 2.092.398 hektar mera alanı ile Bölge’nin hayvancılık için

gerekli olan yem ihtiyacının %43,3’ünü sağlamaktadır. TRB2 Bölgesi, çayır mera varlığı ile

hayvancılık için önemli potansiyele sahiptir. Ancak meraların önemli bir kısmı erken ve aşırı

otlatma nedeniyle verimsizleşmiştir. Diğer taraftan meraların amaç dışı kullanımı ve mera

tecavüzleri bölgede yaygın görülen sorunlardır.

Mevcut verim durumları ile bölge meraları, 150 gün otlatma süresi baz alınarak

bölgenin mevcut hayvan varlığının (851.206 BBHB) ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır.

Bölge’nin tüm hayvan varlığının 150 gün boyunca sadece meralardan otlatılarak yem

ihtiyacının karşılanması halinde; Hakkari illerinde mera fazlalığı; Van, Muş ve Bitlis illerinde

ise mera açığı görülmektedir.

TRB2 Bölgesi ortalaması ele alındığında ise 222.169 BBHB (%27)’nin mera

kapasitesinden fazla olduğu görülmektedir. Bu nedenle Bölge için meraların iyileştirilmesi

öncelikli olarak ele alınması gereken bir konudur.

Bu amaçla, Bölge’de meraların tespit, tahdit ve tahsis işlemlerinin tamamlanması;

mera ıslah ve amenajman çalışmaları ile meraların etkin kullanımının sağlanması

hedeflenmektedir. Bu amaçla, çiftçilerin katılımı ile Kalkınma Ajansları, üniversiteler ve İl

Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri işbirliğinde pilot ıslah ve amenajman projeleri

gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Ayrıca Bölge’de bilinçli mera kullanımı ile ilgili eğitim ve

yayım çalışmaları desteklenecektir.

74




Strateji 2: Mera Islah ve Amenajmanının Yapılması


1) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 2013-2017 Stratejik Plan, Stratejik Hedef 1,

Tarımsal kaynakları korumak, iyileştirmek ve devamlılığını sağlamak.

2) 5488 Tarım Kanunu, Madde 19, f bendi, Çevre amaçlı tarım arazilerini koruma

programı destekleri

3) Dokuzuncu Kalkınma Planı, sayfa 78, meraların ıslahının ve kullanımının

düzenlenmesine

Projeler

1) Mera tespit, tahdit ve tahsis çalışmalarının tamamlanması

2) Bölgede pilot mera ıslah ve amenajman projelerinin uygulanması

3) Bilinçli mera kullanımı ile ilgili eğitim ve yayım çalışmaları yürütülmesi


1) Tespit, tahdit ve tahsis edilen mera alanı (ha)

2) Kurulan mera yönetim birliği sayısı (adet)

3) Uygulanan mera ıslah ve amenajman projesi sayısı

4) Islah edilen mera alanı (ha)

5) Eğitim verilen çiftçi sayısı ve eğitim süresi

6) Yayım etkinliği adedi

75




Strateji 3: Nadas Alanlarının Daraltılması

Yıllık yağışı 500 mm den az olan ve sulama imkânı olmayan karasal iklim kuşağına

sahip bölgelerde geleneksel “tahıl-nadas” sistemi uygulanmaktadır. Bölge’nin yaklaşık

1.495.429 ha alanında bu sistem ile üretim yapılmaktadır. Hem bu sistemde Bölge’de en çok

üretimi yapılan buğday veriminin 140 kg/dekar gibi düşük bir düzeyde olması hem de

arazilerin bir yıl değerlendirilmemesi Bölge için önemli bir kayıptır. Bu nedenle, Bölge’de

nadas alanlarının daraltılması çalışmaları oldukça önemlidir.

Tek yıllık baklagiller, yem bitkileri ile yemeklik dane baklagillerin üretilebilmesi için

Bölge’deki nadas alanları büyük bir potansiyele sahiptir. Otlak ayrığı, bazı yumak çeşitlerinin

de nadas alanlarında ekilmesi mümkündür.

Yem bitkileri nadas yerine yetiştirildiğinde ortalama 250 kg/da kuru ot elde edilebilir

(Kendir ve Tahtacıoğlu, 2001). Buna göre Bölge’de 1.495.429 ha nadas alanının tek yıllık yem

bitkileri ekiminde değerlendirilmesi halinde 373.857.250 ton kuru ot elde edilebilecektir.

TRB2 Bölgesi’nde kaynakların etkin kullanılması amacıyla nadas alanlarının

daraltılması hedeflenmektedir.

76




Strateji 3: Nadas Alanlarının Daraltılması


1) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 2013-2017 Stratejik Plan, Stratejik

Hedef 1, Tarımsal kaynakları korumak, iyileştirmek ve devamlılığını sağlamak.

Projeler

1) Nadas alanlarında tek yıllık baklagil yem bitkileri, yemeklik dane baklagiller ile uygun

buğdaygil yem bitkileri ekiminin yaygınlaştırılması

2) Nadas alanlarının daraltılması amacıyla doğrudan ekim makineleri kullanımının

yaygınlaştırılması

3) Nadas alanlarının daraltılmasında kullanılacak bitkisel ürünlerin tarımı ile ilgili eğitim

faaliyetlerin gerçekleştirilmesi


1) Üretime açılan nadas alanları miktarı (ha)

2) Doğrudan ekim makineleri ile ekilen alan (ha)

3) Alınan doğrudan ekim makineleri sayısı (adet)

4) Eğitim verilen çiftçi sayısı (kişi)

5) Gerçekleştirilen demonstrasyon sayısı (adet)

77




Strateji 4: Arazi Kullanım Planlarının Yapılması

Bölge, coğrafi yapısı itibarı ile sınırlı miktarda tarım arazisine sahiptir. Bu nedenle

tarım arazilerinin korunması ve etkin kullanımı, Bölge için daha büyük bir önem

kazanmaktadır.

Bölge’de tarım arazilerinin teknik ve ekonomik kullanımı ve korunması, mevcut

kullanım durumunun tespit edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla koruma-kullanma dengesi

gözetilerek efektif arazi kullanım haritaları çıkarılacaktır. Bununla; bitkisel üretimde verimin

arttırılması, üreticilerin ürün çeşitliliğine ve daha fazla gelir getirici ürünlere yönelmesi ve

hatalı arazi kullanımlarının önlenmesi hedeflenmektedir.

Ayrıca, arazi kullanım planı dikkate alınarak yol, yerleşim yeri tesisi, kanal vb. altyapı

hizmetleri için yerler önerilecektir. Böylece tarım arazilerinin amaç dışı kullanımı da

azalacaktır.

Tarımsal arazi kullanım sınıflaması, üretim planlaması, etkin destekleme sistemi

oluşturulması ve kırsal kalkınma planları etkinliğinin sağlanması adına önemli bir araçtır.

78




Strateji 4: Arazi Kullanım Planlarının Yapılması


1) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 2013-2017 Stratejik Plan, Stratejik

Hedef 1, Tarımsal kaynakları korumak, iyileştirmek ve devamlılığını sağlamak.

2) 5488 Tarım Kanunu, madde 6, j bendi, Toplulaştırma, arazi kullanım plânının

yapılması ve ekonomik büyüklükteki tarım işletmelerinin oluşturulması.

Projeler

1) Arazi kullanım planının hazırlanması

2) Toprak haritalarının hazırlanması


1) Arazi kullanım planı çıkarılan yerleşim yeri sayısı ve arazi miktarı

2) Sayısallaştırılan parsel ve arazi miktar

79




Strateji 5: Tarımda Etkin Sulama Yöntemlerinin Teşvik Edilmesi ve Altyapının

İyileştirilmesi

Yerkürenin yaşam kaynağı olan suyun, dünya üzerinde en yaygın kullanımı %70 ile

tarım alanıdır. Ülkemizde de bu oran % 72’dir. Küresel iklim değişikliklerinden kaynaklanan

olası su sıkıntısını önlemek için, su kaynaklarının etkin sulama teknikleri ile su kullanım

oranının düşürülmesi gerekmektedir.

Tarımda üretim, verim ve kalite önemli ölçüde suya bağlıdır. Bölge’nin tarım

arazilerinin %.58’i sulanabilir nitelikte olduğu halde sulanamamaktadır. Bunun en önemli

nedeni sulama alt yapı hizmetlerinin yetersizliğidir. Sulanan arazi oranının artırılması tarla

bitkilerinde verimi artıracağı ve girdi maliyetini düşüreceğinden Bölge, tarımsal faaliyetler

için önem arz etmektedir.

Bölge’deki sulanabilecek olan arazinin sadece %44’ü hali hazırda sulanabilmektedir.

Toplam sulanan arazi miktarının Türkiye ortalaması %57’dir. Yapımı devam eden Alparslan-2

Barajı tamamlandığında 78.000 hektarlık alan sulanabilecektir.

Bölge’nin, meraları zayıf olan bazı ilçelerinde yağışlara bağlı olarak sık sık su baskınları

meydana gelmektedir. Meydana gelen su baskınları ile her yıl tarım alanlarında önemli

zararlar oluşmaktadır. Yağış sularını toplayan göletlerin yapılması ile hem yağış sularının

sulamada kullanılması hem de su baskınlarının tarım alanlarında oluşturduğu zararın

giderilmesi sağlanacak. Bu amaçla sulama göletlerinin yapılması, toplu sulama sistemlerinin

yaygınlaştırılması, yeni sulama sahalarının tesis edilmesi hedeflenmektedir. Sulama

altyapısının eksikliği, Bölge’nin büyükbaş hayvancılık potansiyelinin yeterince

kullanılmamasına sebep olmaktadır.

Bölgede sulanabilir araziler içinde sulanan arazi miktarının artırılması amacıyla altyapı

çalışmalarının geliştirilmesi yanında çiftçide etkin sulama bilincinin geliştirilmesi hem bitkisel

üretimde verimin arttırılmasını hem de Bölge’de yaygın olmayan ancak katma değeri daha

yüksek meyve ve sebze tarımının Bölge’de gelişimine imkân sağlayacaktır.

Bu nedenle, yağış sularının göletler ile toplanması, salma sulamadan vazgeçirilerek

basınçlı sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması hedeflenmektedir.

Bölge’de yaygın olarak kullanılan salma sulama modeli, sulanan alanlarda su israfına

neden olmakta ve toprağın yapısına zarar vermektedir. Bunun yerine tarla arazilerinde

basınçlı sulama sistemlerinin kullanılması konusunda gerekli bilinçlendirme ve destekleme

çalışmaları yürütülecektir. Ayrıca, su kaynaklarının etkin kullanmasını sağlayan sulama

ekipmanı desteklenecektir.

80




Strateji 5: Tarımda Etkin Sulama Yöntemlerinin Teşvik Edilmesi Ve Altyapının İyileştirilmesi


1) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 2013-2017 Stratejik Plan, sayfa 63, Tarımsal

Altyapı ve Kırsal Kalkınma

2) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 2013-2017 Stratejik Plan, sayfa 41, Tarımsal

ve sosyal altyapı hizmetlerini geliştirmek, kırsal kalkınma ve refahı sağlayarak kırsal

alanların cazibesini artırmak.

3) Dokuzuncu Kalkınma Planı, sayfa 47, Bölgesel Gelişme Politikasının Merkezi Düzeyde

Etkinleştirilmesi

Projeler

1) Sulama göletleri yapılması

2) Basınçlı sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması

3) Sulama ile ilgili çiftçilere eğitim verilmesi

4) Yeni sulama sahalarının tesisi


1) Gölet sayısı

2) Basınçlı sulama sistemleri, alt yapı hizmeti karşılanan arazi miktarı

3) Tesis edilen tarla içi basınçlı sulama sistemi sayısı

4) Basınçlı sulama sistemleri ile sulanan alan

5) Verilen eğitim sayısı ve süresi

6) Sulamaya açılan arazi miktarı

7) Yapılan kanal miktarı

81



Hedef 3: İmalat Sanayiinde Rekabetçiliğin Artırılması

Strateji 1: Ortak Kullanım Alanlarının Üretim İhtiyaçlarını ve Yatırım Taleplerini

Karşılayacak Düzeye Getirilmesi

TRB2 Bölgesi’nin imalat sanayindeki rekabetçiliğinin arttırılması için öncelikle sanayi bölgelerinin üretim yapabilecek ve yatırımcı çekebilecek şekilde geliştirilmesi gerekmektedir. Enerji altyapısı kalitesi, üretimi kesintiye uğratmayacak şekilde arttırılmalıdır (özellikle Muş, Bitlis ve Hakkâri KSS’leri için). Ayrıca; maliyeti azaltıp rekabet gücünü artırmak için Bölge’nin öne çıktığı yenilenebilir enerji kaynaklarının üretimde daha fazla kullanılması özendirilmelidir.

Hem bölge içinden hem de bölge dışından yatırımcının çekilebilmesi için sanayi bölgelerinde (OSB, SS vb.) çalışma koşullarının iyileştirilmesi gerekmektedir. Ham maddeye ve pazara erişimin kolaylaşması için ulaşım altyapısı kalitesi artırılmalıdır. Bunun yanında; ham maddeye ve pazara ulaşım maliyetinin düşürülebilmesi için başta OSB’ler olmak üzere sanayi bölgelerinin demiryolu bağlantılarının sağlanması hususu etüt edilmelidir. Özellikle Muş İli’nde ulaşım sorununun çözülmesiyle kapasitesinin çok altında firmayı barındıran OSB’ye olan yatırım talebi önemli oranda artacaktır.

Van OSB’nin doluluk oranı %100’dür. Özellikle yeni teşvik paketinin de etkisiyle artan yeni yatırım talebi sebebiyle ek etap çalışmaları başlatılmıştır. Üretimin sekteye uğramaması ve yatırımların başka yerlere kaymaması için bu etap çalışmaları hızlandırılmalıdır.

Altyapısının %35’i tamamlanan Bitlis OSB’nin 2014 sonuna kadar bitmesi öngörülmektedir. OSB’nin tamamlanmasıyla beraber Bitlis ve Tatvan’ın geçiş güzergâhlarında olmalarından dolayı hem iç dinamikler hem de dış yatırımcılar sayesinde üretim ciddi şekilde artacaktır.

Erciş’te OSB arazisi belirlenmekle beraber henüz altyapı çalışmalarına başlanmamıştır.

Bölge sanayisinin verimliliğinin ve katma değerinin artırılmasında önemli yer tutan OSB ve KSS’lerdeki altyapı-üstyapı eksikliklerinin giderilmesi ve yer tahsisinde bürokrasinin azaltılmasıyla yatırımda ve üretimde önemli sıçramalar olacağı öngörülmektedir.

Özellikle ara eleman ihtiyacının karşılanabilmesi için sanayi bölgeleri idaresi, özel sektör ve ilgili kamu kurumları platform oluşturup ortak politikalar belirlemelidirler.

Bütün bu eksiklerin giderilmesiyle beraber TRB2 Bölgesi coğrafik konumunun da sağladığı avantajla rekabetçilikte ciddi şekilde öne çıkacaktır. Kümelenme potansiyelinin de artırılması için yatırımların sanayi bölgelerinde yapılması özendirilmelidir. Orta vadede Bölge’de ihtisas OSB’lerin ve Tek Durak Ofisleri (one-stop shop ) mantığının yerleştirilmesi gerekmektedir.

82


Harita 9: TRB2 OSB ve KSS HARİTASI

83



1) 9. KP Madde: 99, 159, 197, 203, 331, 369, 378, 379, 423, 463, 519, 541, 666. 2) 2011-2014 Sanayi Stratejisi Belgesi Madde: 80p, 91, 95, 271b, 279d 3) 2013-2015 OVP: A. Rekabet Gücünün Artırılması-9. Sanayi ve Hizmetlerde Yüksek

Katma Değerli Üretim Yapısına Geçiş Sağlanması, Madde: 7 4) 2013-2017 Stratejik Plan: Alt Amaç 1.2

Projeler

1) Malazgirt/TARMİSS’te Tarım Makineleri Üretimine Yönelik Ortak Kullanım Atölyesi Projesi

2) Bitlis’te Madencilik İhtisas OSB Projesi 3) Van’da Tekstil Yan Sanayisine Yönelik İhtisas Sanayi Sitesi Projesi


1) OSB ve SS sayısı 2) OSB ve SS’lerin alanlarındaki artış 3) Sanayi bölgelerindeki istihdam artışı 4) İhtisas OSB ve İhtisas SS sayısı



Strateji 1: Ortak Kullanım Alanlarının Üretim İhtiyaçlarını ve Yatırım Taleplerini Karşılayacak Şekilde Geliştirilmesi

84


85




Strateji 2: Bölgenin Karşılaştırmalı Üstünlüğe Sahip Olduğu ve Kümelenme Potansiyeli

Taşıyan Sektörlerin Geliştirilmesi

2008 verilerine göre imalat sanayinin Türkiye toplam Gayri Safi Katma Değeri’nden aldığı pay

27,2 iken aynı oran TRB2 Bölgesi için sadece 15,8’dir. Bölge’de imalat sanayinin GSKD’deki payının

artması için karşılaştırmalı üstünlüğün olduğu sektörlere yoğunlaşılması gerekmektedir. Bunun

yanında hem katma değeri artırmak hem de ortak maliyetleri azaltıp rekabet gücünü yükseltebilmek

için kümelenme politikaları benimsenmelidir.

Genç nüfusun yüksek olması dolayısıyla emek-yoğun sektörlerde TRB2 Bölgesi avantajlı

konumdadır. Sadece gıda ürünleri ile diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı, imalat

sanayindeki toplam istihdamın %56’sını ve cironun %80’ini oluşturmaktadır. Bu alt sektörler özellikle

istihdam ve ciro göz önünde bulundurulduğunda öncelikli sektörlerdir. Bunların yanında giyim

eşyalarının ve tekstil ürünlerinin imalatı, ağaç-ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı, kauçuk-plastik

ürünlerin imalatı, makine ve teçhizat hariç-fabrikasyon metal ürünleri imalatı da bölgenin yatırım

yapılabilecek diğer öne çıkan alt sektörleridir.

TRB2 Bölgesi -öne çıktığı sektörler de dâhil- kendi yan sanayisi ve ara mal üretimini sağlama

hususunda yetersiz kaldığından başta Gaziantep, Konya ve Bursa olmak üzere bölge dışı ekonomilere

bağımlıdır. Bu bağımlılık dolayısıyla TRB2 Bölgesi’nin ulusal bazda rekabetçiliği gelişmemiştir. Ulusal

düzeyde rekabet edebilir duruma gelebilmek için öne çıkan ve orta-üst teknoloji gerektiren

sektörlerdeki teknoloji kullanımının artırılarak katma değerin ve ürün çeşitliliğinin artırılması

gerekmektedir.

Üretimde teknoloji payının artırılması ve/veya teknoloji kullanımı yüksek olan sektörlerin

teşviki ve geliştirilmesi TRB2 Bölgesi için stratejik öncelik olmalıdır.

Bölge’nin jeoekonomisi de büyümede avantaj sağlayabilecek başka bir husustur. TRB2 Bölgesi

doğuda İran ve güneyde Irak ile sınıra ve sınır kapılarına sahiptir. TRB2 Bölgesi ve komşu ülkelerin arz-

talep hususundaki uyumluluk da bu komşuluğun Bölge kalkınmasında önemli yer tutabileceğini

göstermektedir.

Batı ekonomisi orta-üst teknoloji içeren sektörlere yönelirken düşük-orta sektör olan tekstil;

teşvik paketi, ucuz işgücü ve dış pazara yakın olunması dolayısıyla doğuya yönelmiştir. Tekstil

sektöründeki hareketlenme Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı kapsamında Van/Kurubaş

Bölgesi’nde yapılacak olan Tekstilkent Projesi’ne de gerekçe oluşturmuştur. Kümelenme olanağı

sağlayacak tekstil sektörü sayesinde Bölge’nin hem istihdamda hem de genel ekonomik büyümede

ilerleme sağlayacağı öngörülmektedir.

Başta mukayeseli üstünlüğü olan sektörler olmak üzere üretimde katma değer, çeşitlilik ve

verimliliğin artırılıp maliyetlerin düşürülebilmesi için dikey ilişkide olan firmaların işbirliği ve yatay

ilişkide olan firmaların da rekabet/işbirliğini sağlayacak kümelenme faaliyetlerinin geliştirilmesi

gerekmektedir.

86


TRB2 ÜRETİM HARİTASI

Harita 10: TRB2 ÜRETİM HARİTASI

87



Hedef 3: İmalat Sanayinde Rekabetçiliğin Artırılması

Strateji 2: Bölgenin Karşılaştırmalı Üstünlüğe Sahip Olduğu ve Kümelenme Potansiyeli Taşıyan Sektörlerin Geliştirilmesi


1) 9. KP Madde: 197, 202, 476, 541, 669. 2) 2011-2014 Sanayi Stratejisi Belgesi madde: 67, 279a, b, 303, 304, 305 3) 2013-2015 OVP: A-Rekabet Gücünün Artırılması -1) İş ortamının iyileştirilmesi

madde: 3, 6) Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi madde: 3, D. Bölgesel Gelişme ve Bölgesel Gelişmişlik Farklarının Azaltılması- Yerel Dinamiklere

ve İçsel Potansiyele Dayalı Gelişmenin Sağlanması Madde 2,

4) 2013-2017 Stratejik Plan: Hedef 1.9, Stratejik Amaç 1 5) 61. Hükümet Programı

Projeler 1) Malazgirt/TARMİSS’te Tarım Makineleri İmalatı Kümelenme Projesi 2) Muş İli’nde Et ve Süt Ürünleri Ambalajlama Projesi 3) Van İli’nde Yapı Elemanları İhtisas OSB ve/veya Kümelenme Projesi

Performans Göstergeleri 1) Tarıma dayalı üretim yapan firma sayısı 2) Kümelenme olan sektör sayısı 3) GSKD’de imalat sanayinin payı

88


89




Strateji 3: KOBİ, STK ve Kamu Kurumları Arasındaki İş Birliğinin Geliştirilmesi

TRB2 Bölgesi’nde imalat sanayindeki yerel birimlerin yaklaşık %93’ü mikro ve küçük

ölçekli işletmelerden oluşmaktadır. Büyük ölçekli işletmelerin oranı ise %1’in altındadır.

Mikro ve küçük ölçekli KOBİ’ler ölçek ekonomisinden yararlanamadıklarından maliyetleri

düşürememektedirler. Bunun yanında KOBİ’ler Ar-Ge, yenilikçilik gibi getirisi orta ve uzun

vadede sağlanan faaliyetlere girme konusunda isteksiz davranmaktadırlar. KOBİ’ler ölçek

ekonomisinden yararlanabilmek için iş birliği yapmaya özendirilmelidirler.

TRB2 Bölgesi’ndeki KOBİ’lerin en önemli sorunu üretim ve istihdam kapasitelerini

artıramamalarıdır. Bölge’de her işletmede ortalama olarak sadece 3,25 kişi istihdam

edilirken bu oran Türkiye genelinde 8,66 kişidir. Üretim kapasitesinin düşüklüğüne

verimlilikteki düşüklük de eklenince işletmenin rekabet gücüyle beraber beklenmedik

durumlar karşısında dayanıklılığı da azalmaktadır. Bölgede imalat sanayinin GSKD’inin,

rekabet gücünün artırılması ve işsizliğin düşürülmesi için üretim kapasitesini ve/veya kapasite

kullanım oranını artırıcı politikaların benimsenmesi gerekmektedir. Bunun gerçekleşebilmesi

için yeni pazarlara girmekten ziyade pazarını korumaya çalışan KOBİ’lere STK ve kamu

kurumları tarafından rehberlik yapılmalıdır. Yeni pazarlara ulaşan KOBİ’ler artan talebi

karşılayabilmek için üretim kapasitesini ve/veya kapasite kullanım oranını artıracaktır. KOBİ

yöneticilerinin önemli bir bölümü profesyonel olmadığından yeni pazarlara açılabilmeleri

zordur. STK ve ilgili kamu kurumları özellikle yatay ve dikey üretim ilişkisinde olan KOBİ’lerin

ortak tedarik ve pazarlama ağ/stratejileri belirlemelerini sağlamalıdırlar. Böylelikle KOBİ’ler

ölçek ekonomisi sayesinde maliyetlerini azaltmış olup yeni pazarlara da açılabileceklerdir.

Ar-Ge ve yenilikçilikte de KOBİ’lerin ortak tavır tutunmaları maliyetleri düşürecektir.

Maliyetlerin düşmesi dolayısıyla çıktılar orta veya uzun vadede olsa da KOBİ’ler inovatif

çalışmalara istekli olacaklardır.

Bölge halkı kültürel altyapısından dolayı ticarette risk almaktan kaçınmaktadır. Bu

yüzden öncelikle sonuçları görmeli veya en azından kestirebilmelidirler. Kamu kurumları ve

STK’ların büyüme potansiyeli olan KOBİ temsilcilerinin başarılı işletme ve projeleri

görebilecekleri fuarlar organize etmeleri veya fuar gezileri düzenlemeleri KOBİ’lerin

vizyonlarını geliştirip yeni yatırımların önünü açacaktır.

TRB2 Bölgesi’nde KOBİ yöneticilerinin tamamına yakını aynı zamanda işletmenin

sahibi olup profesyonel değildirler. Bu yüzden, başta ortak kullanım alanlarında olmak üzere

mali/idari ve pazarlama konularında danışmanlık merkezlerinin kurulması gerekmektedir.

Ayrıca bu yöneticilere yönelik olmak üzere STK ve/veya kamu kurumları tarafından teknik

destek verilmesi KOBİ’lerin profesyonelleşmesi için önem arz etmektedir.

90




Strateji 3: KOBİ, STK ve Kamu Kurumları Arasındaki İş Birliğinin Geliştirilmesi


1) 9. KP Madde: 541, 575, 665, 669, 671 2) 2011-2014 Sanayi Stratejisi Belgesi Madde : 80n, 204, 272, 279b, 293, 305, 316, 3) 2013-2015 OVP: A. Rekabet Gücünün Artırılması- 1)İş ortamının iyileştirilmesi

Madde: 3, 6) Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi Madde 1, Madde: 3, D. Bölgesel

Gelişme Ve Bölgesel Gelişmişlik Farklarının Azaltılması- Yerel Dinamiklere ve İçsel

Potansiyele Dayalı Gelişmenin Sağlanması Madde 2

4) 2013-2017 Stratejik Plan: Stratejik Amaç 1.

Projeler 1) İlgili kurum ve kuruluşların etkin katılımı ile illerde yatırım ve danışmanlık

platformları oluşturulması 2) KOBİ-STK-Kamu Kurumlarının gerekli verilerinin bulunduğu ortak veritabanı

oluşturulması. 3) Başarılı kobilerin büyüme, ölçek ekonomisi ve pazarlama konusunda bilgilendirilip

fizibilite çalışması yaptırılması. 4) Kobiler için bölge kültürüne uyumlu düzenli eğitim merkezi oluşturulması ve uzaktan

eğitim sistemi kurulması

Performans Göstergeleri 1) Büyük ölçekli işletme sayısı ve toplam işletme sayısına oranı 2) Kobilerin istihdam sayılarındaki artış 3) İşletmelerin kapasite kullanım oranları 4) STK’ların kobi üye sayıları

91




Strateji 4: Tarıma Dayalı Sanayinin Geliştirilmesi

TRB2 Bölgesi her ne kadar tarım ve hayvancılık bölgesi olarak görülse de ilkel yöntemler

kullanıldığından verimlilik, olması gerekenin çok altındadır. Bunun yanında tarım ve hayvancılık ile

sanayi arasındaki entegrasyon sağlanamadığından tarıma dayalı sanayi gelişememektedir.

Küçükbaş hayvancılıkta -Gürpınar ilçesi başta olmak üzere- Van ili (2.304.525 küçükbaş) öne

çıkmaktadır. Muş ise hem büyükbaş hem de küçükbaş hayvancılıkta (242.707 büyükbaş, 1.016.089

küçükbaş) ön plandadır. Güvenlik sorunuyla beraber yaylaların yasaklanması hayvancılığı çok olumsuz

etkilemiş olsa da çözüm süreci sayesinde TRB2 Bölgesi hak ettiği düzeye ulaşacaktır. Hayvancılıkta

girdi maliyetlerinin dönemsel olarak çok dalgalanması, yetiştiricileri zor durumda bırakmaktadır.

Maliyetlerdeki artışlardan etkilenmemek için üretimdeki katma değer artırılmalıdır. Özellikle Van ve

Muş illerinde hem entegre et ve süt tesislerinin hem de hayvancılığa dayalı ürün paketleme

tesislerinin özendirilmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir. Van ilinde bulunan ve 563 dönümlük arazi

ve 24.000 m2 kapalı alana sahip olan VANET A.Ş. entegre et tesisi ve mücavir alanı hayvansal üretime

dayalı kümelenme potansiyeli taşımaktadır.

Yem bitkilerinde ve şeker pancarında Muş ilinin çok büyük potansiyeli vardır. Muş ilinde

bitkisel üretimdeki zenginlik, tarım makineleri üretimini de tetiklemiştir. Özellikle Malazgirt’teki

İhtisas Küçük Sanayi Sitesi henüz sadece sektörel yığılma durumunda olsa da kamu kurumlarının ve

STK’ların müdahil olmalarıyla beraber kümelenmeye ulaşabilecek kapasiteye sahiptir. Van İli’nde ise

Erciş ilçesi şeker pancarında ve Gevaş meyvecilikte öne çıkmaktadır. Bitlis ilinde Ahlat ilçesi başta

olmak üzere patates üretimi çok gelişmiştir. Patatesin katma değerini artıracak (cips vb.)

tesisleşmelere gidilip başta komşu ülkeler (özellikle Irak) olmak üzere alternatif pazarların

araştırılması gerekmektedir.

Tarım ve hayvancılıktaki en büyük problem bu alandaki kişilerin ortak hareket etme

alışkanlıklarının olmamasıdır. Kooperatifleşmeye gidilip ortak hareket edilebildiği takdirde ölçek

ekonomisi sayesinde verimlilik artacaktır. Verimliliğin artmasıyla artı değer ve sonrasında sanayi

entegrasyonu sağlanabilecektir.

Bölge ekonomisinin geri kalmasının en önemli sebebi tarım ve hayvancılıktaki verimsiz

uygulamalardır. Çalışan verimliliği ve katma değeri çok az olduğundan tarım ve hayvancılık sadece

geçimlik faaliyet olarak kalmıştır. Çalışan verimliliğinin düşüklüğü gerekenden fazla çalışanın istihdam

edilmesine sebep olup sanayi sektörüne yönelecek işgücünü azaltmaktadır. Ayrıca katma değerin çok

düşük olması sanayi yatırımına dönüşecek sermaye birikiminin oluşmasını engellemektedir. Bu

yüzden mutlak surette TRB2 Bölgesi’nde öncelikle tarım ve hayvancılığa dayalı sanayinin gelişmesini

sağlayacak politikaların benimsenmesi gerekmektedir.

92


Harita 11: TRB2 İmalat Haritası

93




Strateji 4: Tarıma Dayalı Sanayinin Geliştirilmesi


1) 9. KP Madde: 98, 99, 350, 501,677 2) 2011-2014 Sanayi Stratejisi Belgesi Madde: 91, 304, 305, 307 3) 2013-2015 OVP: A: Rekabet Gücünün Artırılması-8) Tarımsal Yapının Etkinleştirilmesi

Madde 6, 4) GTHB Stratejik Plan 2013-2017 Stratejik Hedef 13. 5) 61. Hükümet Programı

Projeler 1) VANET A.Ş. ve mücavir alanında hayvansal üretime dayalı kümelenme projesi. 2) Muş İli ve Gürpınar/VAN ilçesinde Organize Hayvancılık Bölgesi projesi. 3) Ahlat/BİTLİS ilçesinde patates işleme tesisi projesi. 4) Hayvansal yan ürün üretim tesisleri

Performans Göstergeleri 1) Tarıma dayalı üretim yapan firma sayısı 2) Büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayısı 3) Kırsal alandaki işletme sayısı 4) Tarımsal üretim miktarı

94


95




Strateji 5: Bölgede Finansal Araçların ve Tasarrufların Yatırım Amaçlı Kullanımının

Arttırılması

Bölge’de üretim ve yatırımın az olmasındaki nedenlerin başında finansal kaynakların

etkin ve verimli kullanılmaması gelmektedir. Bu sorunu ortadan kaldırmak için öncelikli

olarak üretici ve girişimcilerin sahip olduğu tasarrufları yatırım amaçlı olarak kullanımı teşvik

edilmelidir. Bölgedeki işletmelerde profesyonel yönetim anlayışının olmaması ile beraber

finansman yönetimi de zayıftır. Bu zayıflığın giderilmesiyle işletmelerin yatırıma ayırdığı

finansman da artacaktır. Bu sebeple bölge işletmelerine finansman yönetimi konusunda

gerekli eğitimler verilmeli, yetkinlik kazandırılmalıdır. Böylelikle işletmeler kaynaklarını

gayrimenkul, altın, döviz gibi basit rant unsurları yerine iş geliştirme, kapasite artırma gibi

faaliyetlere aktaracaktır.

İşletmelerdeki kurumsal kapasite yetersizliğinin bir sonucu olarak finansmana ulaşım

imkânları konusunda da bilgi yetersizliği vardır. Bu yetersizlik sonucu girişimciler de iş kurmak

istediklerinde finansal kaynak bulmada güçlük çekmektedirler. Finansal araçlara ulaşımın

kolaylaşması için kalkınmada öncelikli sektörler belirlenip bu sektörlere yönelik finansal

araçlar geliştirilmesi gerekmektedir. Finansmana erişimdeki bir diğer engel olan teminat

konusunda da Kredi Garanti Fonu etkin olarak kullanılmalı, proje kredileri oluşturulmalı,

öncelikli sektörlere özel destekler ve teşvikler artırılmalıdır. Bu teşvik ve destekler ülke geneli

olmak yerine bölgelerin ve illerin hatta ilçelerin mukayeseli üstünlüklerine göre

hazırlanmalıdır.

Teşvik, destek veya kredi almış, bunlarla iş kurmuş veya kapasite artırmış işletme ve

girişimcilerin öne çıkan sorunlarından bir diğeri de yeterli işletme sermayelerinin

olmamasıdır. Bu durumdaki işletmelere, makul şartlar altında işletme sermayesi veya

hammadde, malzeme gibi üretim için öncelikli kalemlerde destek ve/veya uzun vadeli, düşük

faizli kredilerin verilmesi işletmeler açısından daha faydalı olacaktır.

Bölgenin üstünlükleri arasında yer alan, komşu ülkelerle sınırda bulunmasının sonucu

olarak ihracata yönelik teşvik, destek ve kredi modelleri geliştirilmesi gerekmektedir. Ayrıca

komşu ülkelere yapılan ihracat sonucu ödeme güvenilirliği için gerekli protokollerin

oluşturulması önem arz etmektedir. Tecrübesinden yararlanılabilmesi ve ihracatın

geliştirilebilmesi için bölgede Türk Eximbank temsilciliğinin açılması gerekmektedir.

96


Harita 12: 2013 İTİBARİYLE KİŞİ BAŞİNA DÜŞEN TOPLAM NAKDİ KREDİ HARİTASI (KAYNAK: BDDK)

97




Strateji 4: Bölge’de Finansal Araçların ve Tasarrufların Üretim ve Yatırım Amaçlı Kullanımının Arttırılması


1) 9. KP Madde: 99, 107,374, 375, 389,662, 668, 683. 2) 2011-2014 Sanayi Stratejisi Belgesi Madde: 67, 76, 79a, 80ğ, 82. 3) 2013-2015 OVP: A. Rekabet Gücünün Artırılması, İş Ortamının İyileştirilmesi Madde 4 4) 2011-2013 KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı: Stratejik Amaç 5.

Projeler

1) Finansal danışmalık merkezleri kurulması 2) Sektörel önceliklere yönelik , ilçe odaklı teşvik ve destekler oluşturulması 3) Varlık Barışı Yasası 4) Bölgeye özel kredi ve teminat modelleri geliştirilmesi


1) TRB2 Toplam Kredi ve Mevduat Hacmi 2) TRB2 Kredi Mevduat oranı 3) İhtisas kredi sayısı ve miktarı 4) Kredi Garanti Fonu kullanan firma sayısı

98


99



Hedef 4: Madencilik Sektöründe Katma Değeri Yüksek Ürünlerin Üretilmesi ve

Ürün Çeşitliliğinin Artırılması

Strateji 1: Madencilik Sektöründe Faaliyet Gösteren İşletmelerin Cevher Türlerine

Uygun Olarak Zenginleştirme Tesislerinin Kurulması

Madencilik sektöründe ekonomik kazancın artırılmasındaki en önemli paylardan biri

madenlerin ocaktan çıkarıldığı şekilde ham olarak (tüvenan) satılması yerine çıkarılan

malzeme içindeki madenin cevher oranını yükselterek (zenginleştirerek) pazarlamaktır. Bu

sebeple zenginleştirme işlemleri madencilikte önem taşıyan bir süreç olarak öne çıkmaktadır.

Zenginleştirme metotları, endüstriyel hammaddelerin saflaştırılmasında kullanıldığı

gibi yoğun olarak metalik madenlerin cevher oranını arttırmak için kullanılmaktadır. Bölge’de

faal olarak çalışan 26 adet metalik maden işletmesinden sadece 3’ünde zenginleştirme tesisi

bulunmaktadır. Bu sayı oldukça düşüktür. Zenginleştirilen ve konsantre haline getirilen

madenlerin tüvenan madenlere göre pazarlanmasında minimum % 70’lik bir kar marjı elde

edilmektedir. Böylece zenginleştirme tesis sayısının artırılmasıyla işletmelerin rekabet

edebilirliğine önemli bir katkı sağlandığı gibi Bölge ekonomisine de önemli bir katkı sağlanmış

olacaktır. Zenginleştirme tesislerinin kısa ve orta vadede bir diğer etkisi ise şüphesiz

Bölge’nin madencilik sektörü ihracatına olacaktır. Sekizinci Kalkınma Planı Metal Madenler

Alt Komisyonu Kurşun-Çinko-Kadmiyum Çalışma Grubu Raporu verileri ile İstanbul Maden

İhracatçılar Birliği (İMİB) 2012 ihracat verileri incelendiğin de Asya Ülkeleri konsantre çinko

ve kurşun madenlerinde dünyadaki en büyük ithalatçılardan biridir. Bölge’nin Asya pazarına

açılan bir kapı olduğu düşünüldüğünde zenginleştirme tesislerinin önemi açıkça

görülmektedir. Konsantre madenlerin üretimiyle birlikte Türkiye ortalamasının oldukça

altında seyreden madencilik sektörü ihracatı kısa ve orta vadede Türkiye ortalamasını

yakalayabilecek bir düzeye gelebilecektir. Bölge madencilik sektör ihracatının Türkiye

ortalamasının altında olmasının sebeplerinden biri de madenlerin tüvenan olarak

satılmasıdır. Bu sebeplerden TRB2 Bölgesi’nde madencilik sektörünün gelişimi ve rekabet

edebilirliğinin arttırılması için zenginleştirme tesislerinin sayısının Bölge’de artırılması

gerekmektedir.

100


MADENCİLİK SEKTÖRÜ YATIRIM HARİTASI

Harita 13: MADENCİLİK SEKTÖRÜ YATIRIM HARİTASI

101



Hedef 4: . Madencilik Sektöründe Katma Değeri Yüksek Ürünlerin Üretilmesi ve Ürün Çeşitliliğinin Arttırılması

Strateji 1: Madencilik Sektöründe Faaliyet Gösteren İşletmelerin Cevher Türlerine Uygun Olarak Zenginleştirme Tesislerinin Kurulması


1) 9. Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu 2.1.7.6.4.2. Madencilikte Özel İşletmecilik, sayfa 113

2) 2012/3305 Sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar’ın 17. maddesinin g bendi ile Ek-3 Büyük Ölçekli Yatırımlar Konusunun 12. başlığı


1) Kurulan zenginleştirme tesisi sayısı (adet) 2) Madencilik ihracat oranlarındaki artış (%)

102


103




Ürün Çeşitliliğinin Arttırılması

Strateji 2: Çinko ve Kurşun Madenlerine Yönelik İzabe Tesisinin Kurulması

Metalik madenlerin saf metal olarak sanayide kullanılması için konsantre haline getirilmiş madenlerin izabe tesislerinde işlenmesi gerekmektedir. Son yıllarda Hakkari ilinde çinko, kurşun yoğun olarak çıkarılmakta ve izabesi için yurtdışına ham olarak gönderilmekte bu durum önemli bir ekonomik kayıp anlamına gelmektedir. Sülfürlü çinko ve kurşun izabe tesisinin kurulmasıyla birlikte yıllık ortalama 80.000 ton çinko ve kurşun metali sanayide ana mal olarak kullanılmak üzere üretilecektir. Son 10 yıllık süreçte izabe çinko değeri ortalama 1850 dolar civarındadır. Yıllık 80.000 ton üretim yapıldığında tesisin yıllık cirosu 150.000.000 dolar seviyelerinde olacaktır. Böylece Bölge’nin ekonomisine önemli bir katkı sağlanmış olacaktır. Türkiye’de faal durumdaki diğer izabe tesislerinde ortalama 300 kişi çalışıldığı düşünülürse Bölge’de kurulacak böyle bir tesis Bölge istihdamına da önemli bir katkı sağlayacaktır.

Dokuzuncu Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nda belirtildiği üzere

sülfürlü çinko-kurşun konsantrelerini işleyebilecek bir izabe tesisine ihtiyaç duyulmaktadır. Sülfürlü çinko ve kurşun madeninin rezerv olarak Hakkari ilinde zengin olması, Hakkari ilinde 8 adet firma tarafından yüksek tenörlü sülfürlü çinko-kurşun madeninin çıkarılması ve çıkarılan madenlerin ham olarak yurtdışına ihraç edilmesi, ülkemizde herhangi bir sülfürlü çinko-kurşun izabe tesisinin bulunmaması, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nda da belirtildiği üzere; “Ülke potansiyeli incelendiğinde sülfürlü çinko-kurşun izabe tesisinin kurulması gerekmektedir.” ifadesiyle bu konuya dikkat çekilmesi, işçilik ücretlerinin diğer bölgelere kıyasla daha düşük olması, Sekizinci Kalkınma Planı Metal Madenler Alt Komisyonu Kurşun-Çinko-Kadmiyum Çalışma Grubu Raporu verileri ile İstanbul Maden İhracatçılar Birliği (İMİB) 2012 ihracat verilerinden anlaşıldığı üzere Asya ülkelerinin çinko ve kurşun madenlerinde dünyadaki en büyük ithalatçılardan biri olması ve Hakkari ilinin Asya pazarına bir geçiş kapısı olması nedenlerinden dolayı Hakkari ilinde bu özelikte bir izabe tesisinin kurulması önem arz etmektedir.

104



105



Hedef 4: . Madencilik Sektöründe Katma Değeri Yüksek Ürünlerin Üretilmesi ve Ürün Çeşitliliğinin Artırılması

Strateji 2: Çinko ve Kurşuna Yönelik İzabe Tesisinin Kurulması


1) 9. Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri Başlığında Çinko-Kurşun İzabe tesislerinin kurulması, sayfa 159

Projeler

1) Hakkari iline Sülfürlü Çinko-Kurşun İzabe Tesisinin Kurulması


1. Hakkari ili merkez ilçesine kurulan sülfürlü çinko ve kurşun izabe tesisi (adet)

2. Yıllık ortalama çinko ve kurşun metali üretimi (bin ton)

2.Tesisin yıllık ortalama cirosu (milyon dolar)

4. Madencilik sektöründeki istihdam sayısı (kişi)

106


107





Strateji 3: Rezervi Yüksek Madenler İçin Ar-Ge Çalışmalarının Yapılması

TRB2 Bölgesi maden bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge’nin maden

kaynakları içinde krom, bakır, kurşun, çinko, demir ve manganez gibi metalik; pomza, perlit,

linyit, mermer, barit, fosfat, disten, asbest, kuvarsit, alçıtaşı, çimento hammaddeleri, kireç

taşı, kil gibi metalik olmayan madenler öne çıkmaktadır.

Rezerv bakımından Bölge’nin en zengin olduğu madenler Pomza ve Perlittir. Bitlis ili

1.310.000.000 m3 pomza rezervi ile Türkiye’nin en büyük pomza rezervine sahip ilidir. Van ili

ile birlikte toplam pomza rezervi 1.464.625.000 m3 olup, Türkiye rezervinin yaklaşık %59’unu

oluşturmaktadır. Perlit rezervlerinde Türkiye, dünya sıralamasında ilk sıradadır Maden Tetkik

ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) 1980 yılından sonra yaptığı çalışmalarda Türkiye’deki

toplam perlit rezervinin 6 milyar tondan daha fazla olabileceğini belirtilmiştir. Van ili 1.400

milyon ton perlit rezervi ile Türkiye’de 2. sırada, Bitlis ili ise 940 milyon ton perlit rezervi ile

Türkiye’de 3. sıradadır. Bitlis ve Van illerinin toplam perlit rezervi 2.340 milyon ton olup;

toplam Türkiye rezervinin %51’ini oluşturmaktadır.

Pomza, Perlit başta olmak üzere barit, fosfat, kil, kuvarsit gibi yaygın kullanım

alanlarına sahip madenler rezerv olarak Bölge’de öne çıkmaktadır. Fakat bu madenler katma

değeri düşük ürünler olarak üretilmekte, örneğin pomza madeni yalnızca Bims olarak

üretilmektedir. Bu durum, kaynak israfının yanı sıra hem Bölge hem de ülke ekonomisi için

önemli bir kayıp oluşturmaktadır. Pomza ve perlit başta olmak üzere Bölge için önem arz

eden diğer madenlerden katma değeri yüksek ürünler üretildiği takdirde, firmaların kar marjı

minimum % 100 artacak, sektörün ihracatı önemli bir oranda yükselecek ve istihdama önemli

katkılar sağlanacaktır. Bu madenlerden elde edilecek katma değeri yüksek ürünleri elde

etmek için mutlaka ar-ge çalışmaları başlatılmalı, bu yönde yapılacak olan çalışmalar

desteklenmeli ve madenlerden elde edilecek ürün çeşitliliği de artırılmalıdır.

108


Harita 15: MADEN KAYNKALARI HARİTASI

109



Hedef 4. Madencilik Sektöründe Katma Değeri Yüksek Ürünlerin Üretilmesi ve Ürün Çeşitliliğinin Artırılması

Strateji 3: Rezervi Yüksek Madenler İçin AR-GE Çalışmalarının Yapılması


1) 9. Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu 2.1.3 Rezerv Durumu Sayfa 15.

2) 9. Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu, 5.1. Temel Sektörel Vizyon ve Strateji, Stratejik Amaç-5 Ülkenin madencilik alanındaki AR-GE altyapısını geliştirmek ve AR-GE çalışmalarında verimliliği en üst düzeye çıkartmak,

3) 9. Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu 5.2 Temel Amaç ve Politikalar, AR-GE Altyapısının Geliştirilmesi ve Verimliliğinin Artırılması

4) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2010-1014 Strateji Planı; Stratejik Tema 4, Amaç 9

5) Bilim Teknoloji ve Sanayi Bakanlığı 2013-2017 Stratejik Planı; Stratejik Amaç 2. Bilim, teknoloji ve yenilikçilik politikaları çerçevesinde, üretilen bilginin korunması ve ekonomik katma değere dönüşmesi sağlanarak ülke sanayisinin teknolojik yapısını güçlendirmek. Bilim Teknoloji ve araştırma altyapısını ve üniversite-sanayi işbirliğini geliştirmek, girişimcilik, yenilikçilik ve sınai Ar-Ge kapasitesini arttırmak.

Projeler

1) Pomza ve perlitin ürün çeşitliliğine yönelik sektörel bir rapor hazırlanması.

2) Pomza ve perlit araştırma geliştirme laboratuvarının kurulması.


1) Bölge’de öne çıkan madenler için yapılan ar-ge çalışmaları (adet)

2) Bölge’de öne çıkan madenler için hazırlanan sektörel raporlar (adet)

3) Pomza ve perlit başta olmak üzere Bölge için önemli madenlerden elde edilen yeni

ürün sayısı (adet)

110


111





Strateji 4: Maden Potansiyelinin Tespitine Yönelik Çalışmaların Yapılması

Bölge’de büyük ölçekte maden arama ve rezerv tespiti çalışmalarının yeniden

yapılması gerekmektedir. Bu doğrultuda, Bölge madenlerinin görünür ve kesin rezervinin

ortaya çıkarılması, detaylı çalışılmış madenlerin rezerv ve konum bilgilerinin güncellenmesi

ve yeni madenlerin aranması için gerekli çalışmaların yapılması için gerekli iletişim ve

koordinasyon faaliyetleri gerçekleştirilecektir. Mevzuatın mümkün kıldığı alanlarda yerel

kaynaklar söz konusu çalışmalara yönlendirilecektir. TRB2 Bölgesi için önem arz eden metalik

maden ve endüstriyel hammadde kaynaklarının araştırılması ve ortaya çıkarılmasına yönelik

faaliyetlere yoğunlaşılacaktır.

112


Harita 16: MADEN KAYNAKLARI HARİTASI

113



Hedef 4: Madencilik Sektöründe Katma Değeri Yüksek Ürünlerin Üretilmesi ve Ürün Çeşitliliğinin Artırılması

Strateji 4. Maden Potansiyelinin Tespitine Yönelik Çalışmaların Yapılması


1) Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, vizyon, bilimsel gelişmelerin ışığında, yeni

yataklar keşfetmek yanında ilave rezervlerin ortaya konulması, bilinen yatakların

yeniden değerlendirilmesi


1) Bölge madenlerinin rezerv bilgileri güncellenmesi için çalışmalar yapıldı (adet)

2) Bölge’de yeni maden türleri tespit edildi (adet)

114


115



Hedef 5: Madenciliğe Dayalı Sanayinin Geliştirilmesi ve Rekabet Edebilirliğinin

Artırılması

Strateji 1: Madenciliğe Dayalı İhtisas OSB'lerin Kurulması

Madencilik sektörü Bölge’de öne çıkan sektörlerden biridir. Özellikle Bitlis ve Hakkari illeri için madencilik sektörü ilk sıralarda yer almaktadır. TRB2 Bölgesi sektörel bazda analiz edildiğinde Bölge kalkınmasında önemli araçlardan biri madenciliğe dayalı sanayinin geliştirilmesi olarak görülmektedir.

Madenciliğe dayalı sanayiyi geliştirmek amacıyla 2023 yılına kadar madencilik sektöründeki firmalarda örgütlenmeyi sağlamalı ve maden rezervi yüksek ürünleri üreten işletmelerin rekabet edebilirliğini arttıracak ihtisaslaşmış bir organize sanayi bölgesinin kurulması gerekmektedir. Bölge rezervleri ve faal olarak çalışan işletmeler göz önünde bulundurulduğunda ilk olarak Bölge’de Pomza, Perlit, Doğal Taşlar ve Mermer İhtisas Organize Sanayi Bölgesi’nin kurulması önem arz etmektedir.

Bölge’nin mevcut durumuna bakıldığında, pomza, doğal taşlar ve mermer işletmeleri birbirinden dağınık ve düzensiz bir şekilde yayılım göstermektedirler. Bu durum ürünün temin edilmesinde zaman ve maliyet açısından sıkıntı oluşturmaktadır. İşletmelerin mevcut bulunduğu yerlerde ise altyapı sorunları ve çevreyle alakalı problemler yaşanmakta ve işletmelerin üretim kapasitesi küçük olduğundan pazar talepleri tam olarak karşılanamamaktadır. Bu durum Bölge ihracatını olumsuz yönde etkilemektedir.

Bu sorunların önüne geçmek için irili ufaklı, Bölge’nin muhtelif yerlerine dağılmış işletmeleri, altyapısının hazır olduğu, çevreye duyarlı sistemleri barındıran, pomza, perlit, doğal taşlar ve mermere yönelik ar-ge merkezini ihtiva eden, teknolojiye uygun ekipmanları ve bu ekipmanları daha efektif kullanabilecek bir alana sahip İhtisaslaşmış Organize Sanayi Bölgesi’nin kurulması, Bölge madencilik sektörü için önem arz etmektedir. Böyle bir yapı ayrıca birbirinden bağıntısız çalışan firmalarda örgütlenme kültürünü geliştireceği gibi, haksız rekabeti engelleyecek, Bölge kaynaklarının daha verimli kullanılmasını ve katma değeri yüksek ürünlerin üretimini teşvik edecek, istihdama katkı sağlayacak ve Bölge ekonomisine önemli bir katkı sağlayacaktır. Böylece Bölge’deki madencilik sektörü işletmelerinin diğer bölgelere nazaran rekabet edebilirliği artacaktır.

116



117



Hedef 5. Madenciliğe Dayalı Sanayinin Geliştirilmesi ve Rekabet Edebilirliğinin Artırılması

Strateji 1: Madenciliğe Dayalı İhtisaslaşmış Organize Sanayi Bölgelerinin Kurulması


1) Bilim Teknoloji ve Sanayi Bakanlığı 2013-2017 Stratejik Planı;

2) Hedef 1.6. Altyapı ve üstyapı destekleriyle, yatırım programında belirlenen yörelerde

planlı sanayileşmenin oluşumuna katkı sağlanacaktır.

3) Eylem 1.6.1. Organize Sanayi Bölgesi (OSB) altyapı projesinin tamamlanmasına

yönelik kredi destekleri sağlanması.

Projeler

1) Tatvan ilçesinde pomza, pelit, doğal taşlar ve mermere dayalı ihtisaslaşmış Organize

Sanayi Bölgesi’nin kurulması


1) İstihdam sayısının artması (kişi)

2) İstihdam sayısındaki artış (%)

3) İşletme sayısındaki artış (adet)

4) İşletme sayısındaki artış (%)

5) Madencilik sektörü ihracat oranındaki artış (%)

6) Kurulan ar-ge merkezi sayısı (adet)

7) Çevreye duyarlı sitemlerin kurulması (adet)

118


119



Hedef 6: Bölge'nin Enerji Potansiyelinin Etkin Biçimde Kullanılması

Strateji 1: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının Sağlanması

Türkiye enerji sektörünün üç temel sütun üzerine gelişmesi - kömür, doğalgaz, hidrolik- ve yerli kaynaklarımızın tamamının tespit edilmemesinden dolayı enerjide dışa bağımlı hale gelinmiştir. Dolayısıyla enerji arz güvenliği tehlikeye sokulmuş ve cari açıktaki en büyük payı enerji için dışarıya aktarılan döviz oluşturmuştur. Türkiye, enerjide ithalat bağımlılığını azaltacağı, arz güvenliğini sağlayacağı ve enerjiden kaynaklı sera gazı emisyonlarını düşüreceği için yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji arzı içindeki payının artırılmasını hedeflemektedir. Bu sebeplerden, Bölge’nin yenilenebilir enerji potansiyelinin etkin bir biçimde değerlendirilmesi hem ülkemizin hem de bölgemizin ekonomik gelişimi açısından önem arz etmektedir.

TRB2 Bölgesi, yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretme potansiyeli yüksek olan bir bölgedir. Özellikle güneş enerjisi potansiyeli bakımından Türkiye'de ilk sıralardadır. Van İli başta olmak üzere Bölge illerinin tamamında bulunan güneş enerjisi yatırım potansiyelinin araştırılması ve Bölge'nin gerçek potansiyelinin ortaya çıkartılması önem teşkil etmektedir. Ayrıca Van İlinde yüksek güç kapasiteli konsantre güneş enerjisi santrali yatırımı yapılması için özendirici teşvik mekanizmalarının oluşturulması gerekmektedir.

2023 yılına kadar TRB2 Bölgesi'nin teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelinin tamamının elektrik enerjisi üretiminde kullanılabilmesi için lisans sahibi bütün HES santrallerinin inşalarının hızlandırılması gerekmektedir. Ayrıca Bölge'nin hidrolik enerji potansiyeli taşıyan su kaynaklarının tespit edilmesi için ölçümler yapılması ve ölçümlerden elde edilen verilerle Hidroelektrik Enerji Potansiyel Atlası'nın (HEPA) oluşturulması önem teşkil etmektedir.

TRB2 Bölgesi Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası verileri Bölge'nin gerçek potansiyelini göstermemektedir. Bölge illerinde ölçüm istasyonları kurulup noktasal ölçümler yapılarak güncel REPA oluşturulması ve bu verilerin potansiyel yatırım sahipleriyle paylaşılması Bölge'nin enerji potansiyelinin etkin bir biçimde kullanılması için önem taşımaktadır.

Bölge'nin jeotermal enerji potansiyelinin kullanılabilmesi için Bölge'de bulunan jeotermal sahaların elektrik üretimi, sağlık turizmi, ısıtma, seracılık vb. amaçlı kullanımlarına yönelik fizibilite çalışmalarına öncelik tanınması ve bu alanda yapılacak yatırımların teşvik edilmesi gerekmektedir.

Bölge'nin yenilenebilir enerji kaynakları yatırım potansiyelinin araştırılıp ortaya çıkartılması ve elektrik üretimi, ısıtma, soğutma ve ulaşım alanlarında kullanımı teşvik edilmelidir. Özel sektör tarafından Bölge'de yapılacak olan yenilenebilir enerji yatırımlarını özendirecek çeşitli teşvik mekanizmaları geliştirilmeli ve potansiyel yatırımcılara teknik destek verilmelidir. Yenilenebilir enerji kaynakları santrali yatırım maliyetlerini düşürmek amacıyla yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve depolama yöntemlerinin araştırılması için Bölge üniversitelerinde yenilenebilir enerji enstitüsü kurulmalıdır. Yenilenebilir enerji yatırımlarının Bölge'ye çekilebilmesi için ulusal ve uluslararası arenalarda tanıtımlar yapılması ve Bölge illerinde sempozyum, fuar ve kongreler düzenlenmesi Bölge'nin yenilenebilir enerji kaynaklarının tanıtımının sağlanması için gereklidir.

120


Harita 18: YENİLENEBİLİR ENERJİ POTANSİYEL ATLASI

121




Strateji 1: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının Sağlanması


1) EU Energy Roadmap 2050 2) EU 2020 Targets / Target 3: Climate Change-Energy 3) ETKB 2010-2014 Strateji Planı/Stratejik Tema 1: Enerji Arz Güvenliği/Amaç 2:

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Enerji Arzı İçindeki Payını Arttırmak 3) İDEP / Enerji Sektörü 4) Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi

Projeler

1) Güneş Enerjisi Araştırma ve Uygulama Merkezi’nin kurulması - Van 2) Zilan jeotermal sahasında elektrik üretim santrali kurulması - Van 3) Sanayi ve evsel ısınmada jeotermal kaynakların kullanılması - Bitlis: Nemrut, Van:

Çaybağı 4) TRB2 Bölgesi Hidrolik Enerji Potansiyel Atlası'nın (HEPA) oluşturulması 5) Yenilenebilir enerji kaynaklarının meskenlerde kullanımının teşvik edilmesi 6) Konsantre termal güneş enerjisi santrali kurulumu -Van


1) Yenilenebilir enerji kurulu gücü (MW)

122


123




Strateji 2: Enerji Altyapısının İyileştirilmesi

TRB2 Bölgesi'nde, mevcut enerji altyapı kapasitesinin ihtiyacı karşılayamaması, enerji

iletim ve dağıtım kayıp oranlarının ve dağıtımdaki kaçak oranının yüksek olmasından dolayı

çok sık elektrik kesintisi ve gerilim düşümleri yaşanmaktadır. Sık yaşanan elektrik

kesintilerinden dolayı üretim yapan firmalar, ticari işletmeler ve meskenlerin yükseltici

regülatör ve jeneratör almaları gerekmekte, gerilim dalgalanmalarından dolayı elektrik-

elektronik ekipmanlar zarar görmekte, üretimde ciddi aksamalar ve ekonomik kayıplar

yaşanmaktadır. Ayrıca kayıp/kaçak oranının fazla olması nedeniyle aşırı bir enerji talebi

ortaya çıkmakta, bu yüzden de dağıtım transformatörleri ve hatları zarar görmektedir. Bu

durum, bölge halkının günlük yaşantısını ve ekonomik durumunu olumsuz etkilemektedir.

Bütün bu sebeplerden enerji altyapısındaki sorunların en kısa zamanda giderilmesi enerjinin

bütün evrelerinde -üretim, iletim, dağıtım, tüketim- verimliliğinin sağlanabilmesi için önem

arz etmektedir.

Nüfus artışıyla birlikte artan enerji talebinin karşılanabilmesi için dağıtım, iletim ve

üretim yatırımları arasında denge kurulmalı ve Ana Şebeke Planlamaları yapılmalıdır. Gerilim

düştükçe akım artmakta olup hat kayıpları artarak enerji kalitesi düştüğü için planlamalar

yapılırken 154kV iletim hatlarında gerilimin 140kV’ın altına düşmemesi göz önüne

alınmalıdır. OG dağıtım hatları imar planları üzerine işlenmeli ve hatların geçtiği

güzergahlarda istimlak ve irtifak işlemlerinin tamamlanması sağlanmalıdır. Tüketimin yoğun

olduğu merkezlere kadar 380kV ve 154kV’luk hatlar ve indirici merkezler getirilmelidir.

Elektrik arızalarının minimuma indirilmesi ve kayıp oranının düşürülmesi için elektrik

dağıtım hattında periyodik olarak bakım, onarım çalışmaları ve yenilemeler yapılmalıdır.

Şehir merkezlerinde enerji dağıtım hatları yeraltına alınarak hatların olumsuz hava

şartlarından en az seviyede etkilenmesi ve çevre kirliliğinin önüne geçilmesi sağlanmalıdır.

Kayıp ve kaçak kullanım oranları ayrı hesaplanmalı ve kaçak kullanımının engellenmesi için

elektrik dağıtım hattı şirketi sürekli denetimler yapmalıdır.

Planlanan OSB'lerin her biri için YG-OG seviyesinde trafo merkezi yatırımları

yapılmalıdır.

124




Strateji 2: Enerji Altyapısının İyileştirilmesi


1) ETKB 2010-2014 Strateji Planı/Stratejik Tema 1: Enerji Arz Güvenliği 2) TEİAŞ 2011-2015 Dönemi Stratejik Plan 3) 9. Kalkınma Planı / Gelişme Ekseni: Rekabet Gücünün Artırılması/ Öncelik 5: Enerji ve

Ulaştırma Altyapısının Geliştirilmesi

Projeler

1) Bölgedeki OSB'lerde YG-OG seviyesinde trafo merkezi yatırımları


1) Planlanan ve tesis edilecek 380kV ve 154kV enerji iletim hatlarının uzunluğu (km) 2) Planlanan ve tesis edilecek 380kV ve 154kV trafo merkezleri sayısı (adet) 3) Planlanan ve tesis edilecek enerji dağıtım hatları uzunluğu (km) 4) Kayıp/kaçak oranı (%)

125



HEDEF 6: Bölge'nin Enerji Potansiyelinin Etkin Biçimde Kullanılması

Strateji 3: Bölge'nin Enerji Kaynaklarının Tespiti ve Değerlendirilmesi

TRB2 Bölgesi'nin bilinen linyit yatakları küçük olmakla birlikte, düşük ve orta ısıl

değerlere sahiptir. Rezervlerimiz düşük ve orta ısıl değerlere sahip olsalar da artan enerji

talebinin yerli kaynaklardan elde edilmesi, dışa bağımlılık oranını azalttığı için enerji arz

güvenliğinin sağlanması açısından önem arz etmektedir. TRB2 Bölgesi'nin termik santral

potansiyelinin hesaplanabilmesi için kömüre yönelik yeni çalışmalar yapılması ve bölgede

bulunan rezervlerin işletilebilir/üretilebilir olup olmadıklarının araştırılması gerekmektedir.

Bu sebeple küçük rezervli kömür yataklarının bölgesel güç üretim tesislerinde

değerlendirilebilmesi için gerekli çalışmalar yapılması önem arz etmektedir. Üretilebilir yerli

linyitlerimizin ısıl değerlerine uygun ve yeni temiz kömür teknolojileriyle (gaz türbinli

kombine çevrimler, dolaşımlı akışkan yatak teknolojisi vb.) kurulacak termik santraller daha

verimli ve düşük sera gazı emisyon değerlerine sahip olmakla birlikte doğalgaz ve ithal kömür

kullanan santral yatırımlarına göre daha fazla istihdam yaratacaktır. Ayrıca yakıt

maliyetlerinin daha düşük olmasından dolayı elektrik fiyatlarının ucuzlamasına sebep

olacaktır.

Petrol fiyatlarında yaşanan ani değişiklikler ülkemizin ekonomik büyümesini olumsuz

etkilemekte ve de enerji yatırımlarında aksaklıklara sebep olabilmektedir. Ülke ekonomisinin

çok hızlı bir şekilde büyüdüğü ve petrole olan ihtiyacın fazlasıyla arttığı bu dönemde bütün

yerli kaynaklarımızın tespit edilmesi ve değerlendirilebilmesi için Bölge’de bulunan enerji

kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi hayati önem taşımaktadır. Bölge'deki üretilebilir

ham petrol, doğalgaz ve kaya gazı rezervlerinin tespiti için en kısa zamanda arama ve sondaj

faaliyetleri başlatılmalı/artırılmalı ve bu alanlarda yapılan yatırımların sürdürülebilir olması

sağlanmalıdır.

126




Strateji 3: Bölge'nin Enerji Kaynaklarının Tespiti ve Değerlendirilmesi


1) ETKB 2010-2014 Strateji Planı/ Stratejik Tema 1: Enerji Arz Güvenliği / Amaç 1: Yerli Kaynaklara Öncelik Verilmek Sureti İle Kaynak Çeşitlendirmesini Sağlamak

2) Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi 3) EU Energy Roadmap 2050

Projeler

1) Petrol ve doğalgaz arama çalışmalarının yapılması - Hakkari 2) Bölge’de bulunan kömür rezervlerinin tespit edilmesi


1) Petrol sondaj miktarı (bin metre) 2) Doğalgaz sondaj miktarı (bin metre) 3) Kömür sondaj miktarı (bin metre)

127



HEDEF 6: Bölge'nin Enerji Potansiyelinin Etkin Biçimde Kullanılması

Strateji 4: Enerji Verimliliğinin Artırılması

2012 yılında Yüksek Planlama Kurulu tarafından onaylanan ve yürürlüğe giren "Enerji

Verimliliği Stratejisi Belgesi" yayınlanmıştır ve bu belge ile 2023 yılında Türkiye'nin GSYİH

başına tüketilen enerji miktarının 2011 yılı değerine göre en az %20 azaltılması

hedeflenmektedir. Kamu Sektörü için ise, yıllık enerji tüketiminin 2015’e kadar %10 ve

2023’e kadar da %20 azaltılmasını gerektiren açık hedefler ortaya konulmuştur. Enerji

verimliliği, tüketicilerin konfor düzeyini ve üretilen ürünlerin kalitesini etkilemeden, enerji

yoğunluğunun ve kayıplarının azaltılmasını sağlamaktadır. Enerji verimliliğinin artırılması,

enerjide arz güvenliğinin sağlanması, enerjiden kaynaklı çevresel problemlerin en aza

indirilmesi ve dışa bağımlılığının önüne geçilmesi için önem arz etmektedir. Dolayısıyla enerji

verimliliği, enerji, ekonomi ve çevre alanlarındaki politikaların sürdürülebilirliğini sağlayan bir

olgu olmakla birlikte ülkemiz ve bölgemiz için önemli fırsatlar sunmaktadır.

Bölge’de enerji yoğunluğunun planlı ve kararlı bir şekilde düşürülebilmesi için enerji

verimliliğinin arttırılması ile ilgili projelere destek verilmeli, aydınlatma öncelikli olmak üzere

kamuda enerji çalışmaları yoğunlaştırılmalı, sanayi ve hizmetler sektöründe enerji yoğunluğu

ve kayıplar azaltılmalıdır. Enerjinin bütün evrelerinde -üretim, iletim, dağıtım, tüketim-

verimlilik sağlanmalıdır. Bu sebeple elektrik üretim santrallerinde rehabilitasyon çalışmaları

yapılmalı, kaçak enerji kullanımının önüne geçilmeli ve elektrik iletim ve dağıtım altyapısı

iyileştirilerek kayıplar en aza indirilmelidir. Nihai tüketimde verimliliğin sağlanabilmesi için

kurumlara ve bölge halkına enerji verimliliğiyle ilgili eğitimler verilerek enerji tasarrufuna

yönelik bilinçlendirme sağlanmalıdır. Sürdürülebilir çevre dostu binalar (yeşil binalar)

yaygınlaştırılmalı, ulaşımda enerji verimliliği çalışmalarına destek verilmelidir.

128




Strateji 4: Enerji Verimliliğinin Artırılması


1) Enerji Verimliliği Strateji Belgesi 2) EU Energy Roadmap 2050 3) EU 2020 Targets / Target 3: Climate Change - Energy 4) ETKB 2010-2014 Strateji Planı/ Stratejik Tema 1: Enerji Arz Güvenliği / Amaç 3: Enerji

Verimliliğini Arttırmak 4) İDEP / Enerji Sektörü

Projeler

1) Kamuda enerji verimliliği çalışmalarının yapılması 2) Elektrik üretim santrallerinde rehabilitasyon çalışmalarının yapılması 3) Sanayide enerji verimliliğine yönelik otomasyon projelerinin teşvik edilmesi


1) Kişi başı elektrik tüketimi (kWh) 2) Elektrik üretim santralleri kapasite faktörü

129




Strateji 5: Elektromekanik Sanayinin Gelişmesi

Türkiye enerji sektöründe serbest piyasa koşullarını oluşturmak ve yatırım ortamını

iyileştirmek amacıyla 2001 yılından itibaren enerjiyle ilgili kanunlar çıkartılmaya başlanmış,

yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretiminde kullanılması ve enerji verimliliğinin

artırılması için teşvikler, hibeler verilmeye başlanmıştır. 2010 yılında kabul edilen 6094 sayılı

“Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin

Kanun’da Değişiklik Yapılmasına” dair Kanun’da yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik

üretiminde yerli ekipman kullanımı konusunda ilave teşvikler yer almıştır. Böylece

yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinde kullanılacak olan mekanik ve/veya

elektro-mekanik aksamın (PV modülleri, hidro türbin, rüzgar türbini jeneratör, kanat,

invertör, kazan, kompresör vb.) yurtiçinde imal edilmesi ve geliştirilmesi teşvik edilmiştir.

TRB2 Bölgesi, 6. teşvik bölgesinde yer aldığı ve yenilenebilir enerji kaynakları

bakımından verimli bir coğrafyada olduğundan dolayı elektromekanik sanayi yatırımları için

cazip hale gelmiştir. Bölge'ye ulusal ve uluslararası elektromekanik sanayi yatırımlarının

çekilmesi, üretilen teçhizatların yeterli kalitede ve yerli olarak imal edilmesinin sağlanması

Bölge ekonomisinin büyümesinde katalizör görevi görecektir. Ayrıca gelişen elektromekanik

sanayiyle birlikte yenilenebilir enerji yatırımlarının maliyetleri düşerek daha cazip hale

gelmesi sağlanacaktır.

Bölge’de bulunan üniversitelerde elektromekanik teçhizatların tasarımları ile ilgili AR-

GE ve imalat/montaj çalışmalarının yapılmasının sağlanması mevcut ve yeni kurulacak olan

elektrik üretim santrallerinin verimleri ve kullanılabilirlikleri artırılabilecektir.

130




Strateji 5: Elektromekanik Sanayinin Geliştirilmesi


1) ETKB 2010-2014 Strateji Planı

Projeler

1) TRB2 Bölgesi'nde yenilenebilir enerji sektörü elektromekanik sanayi yatırımlarının teşvik edilmesi


1) Üretilen elektromekanik aksam sayısı

131



Hedef 7: Bölge'nin Lojistik Merkezi Haline Dönüştürülmesi

Strateji 1: Lojistik İçin Önem Arz Eden Modların Altyapısının Geliştirilmesi

Dünya ticaret ekseni batıdan doğuya, dünya ekonomisinde ağırlık ise gelişmekte olan

ülkelere kaymaya başlamıştır. Kriz etkilerini Batı ülkeleri hala yaşamaya devam ederken Doğu

ülkeleri ise Batı’nın aksine yol almaya ve ekonomik büyümeye devam etmektedir. Doğu’ya

doğru gerçekleşen eksen kaymasını, Türkiye’nin iyi algılaması ve yönetmesi halinde

Türkiye’nin Dünya ekonomisinde yükselen değer olacağı açıkça görülmektedir. Türkiye’nin

yükselen ekonomiler arasında yer alabilmesi için temel kriterlerden biri doğu ile batı arasında

da lojistik bir aktarım merkezi olma kimliğine bürünmesi önem teşkil etmektedir.

Bu bağlamda TRB2 Bölgesi sadece Türkiye’nin değil Avrupa ülkelerinin Orta Doğu ve

Asya ülkeleriyle Türkiye üzerinden bağlantısının sağlanmasında ana ulaşım koridoru üzerinde

çıkış kapısı olarak yer alıyor olması, Türkiye’nin geleceğe yönelik yatırım politikalarında TRB2

Bölgesi özelinde ciddi ve önemli kararlar almasına neden olacağı açıkça gözükmektedir.

Bu amaç ile Bölge’nin sahip oldugu demiryolu ve karayolu ağının daha aktif

kullanılması için alt yapı iyileştirmelerinin (TCDD aktarım istasyonu, vagon tarım hizmetleri)

yapılması, var olan sınır kapılarının (Yüksekova-Esendere sınır kapısı ve Saray-Kapıköy sınır

kapısı) aktif olarak kullanılması için merkezi hükümet nezninde politikaların geliştilmesi (ör;

ticari yetkili gümrük statüsü kazandırılması, ihtisas gümrüğü açılması) ve uygulanması, bölge

ticaretini ve ulaşımını dogrudan etkileyecek olan karayoları genel müdürlüğünce onaylanan

mevcut karayolu yatırım projelerinin (Şırnak Çatak üzerinden Habur sınırkapısına karayolu

bağlantısı, Güzeldere geçiş tüneli ve karayolu projesi vd.) bir an önce hayata geçirilmesi ve

tamamlaması, Van, Ferit Melen Havalimanı’nın mevcut kapasitesinin havakargo terminali göz

önünde bulundurularak genişletilmesi, Tatvan-Van arası trenferi alt yapısının modernize

edilemesi ve trenferi seferlerinin düzenli olarak yapılması, bölgede ekonomik ve sosyo

ekonomik olarak önem teşkil eden madencilik sektörünü destekleyici lojistik alt yapıların

oluşturulması gibi temel projelerin hayata geçirilmesi önem teşkil etmektir.

132


Harita 19: LOJİSTİK MODLARI HARİTASI

133



Hedef 7: Bölge’nin Lojistik Merkezi Haline Dönüştürülmesi

Strateji 1. Lojistik İçin Önem Arz Eden Modların Altyapısının Geliştirilmesi

Projeler

1. Projenin Adı: Uzun dönemde artacak olan ticari eğilime bağlı olarak Tatvan - Van arası mevcut tren

feriye alternatif olarak Tatvan-Ahlât-Adilcevaz-Erciş-Van (Van'ın kuzeyinden) üzerinden yeni

demiryolu hattının etüt çalışmasının yapılması ve projenin hayata geçirilmesi.

2. Projenin adı: Lojistik sektörünü doğrudan etkileyecek olan sanayi, madencilik, ticaret, tarım ve

sektörleri kapsayan master plan yapılması.


1. Tatvan - Van arası tren-feri sefer verimliliğinin artırılması için alınan yeni tren-ferileri (adet)

2. Tatvan - Van tren-feri seferlerinin sayısındaki artış (%)

3. Van Ferit Melen Havalimanı’nın mevcut kapasitesini hava kargo taşımacılığı göz önünde

bulundurularak artırılması (%)

4. TCDD lojistik terminalleri genişletilerek fiziki alt yapısının güçlendirilmesi (%)

5. TRB2 Bölgesi’ni diğer noktalara bağlayan yeni demiryolu hatları geliştirilmesi (km) ve bu

hatların OSB’lere yakın yerler ile içinden geçirilecek şekilde tasarlanması (km)

6. TRB2 Bölgesi’ne bağlanan ana ulaşım yollarının fiziksel altyapılarının iyileştirilmesi (km) ve

geliştirilmesi (km)

134


135



Hedef 8: Dış Ticaretin Geliştirilmesi

Strateji 1: Bölge’de İhracata Yönelik İmalatın Geliştirilmesi

TRB2 Bölgesi Irak’a 352 km ve İran’a 499 km sınıra sahip olmasına rağmen dış

ticarette potansiyelinin çok altındadır.

İran’ın en fazla ithal ettiği ürünlerden olan ağaç ve ağaç ürünleri aynı zamanda TRB2

Bölgesi’nde öne çıkan sektörler arasındadır. Bununla ilgili üreticilerin yönlendirilmesi ve

pazarlama ağları hususunda bilgilendirilmeleri İran pazarına girmelerini kolaylaştıracaktır.

Orta-üst sınıf İran halkı mobilya tercihlerinde Türkiye pazarına yönelmektedir. Bu alandaki

paydan Van ve Hakkâri illeri yeterince yararlanamamaktadır. Özellikle Hakkâri ve Van illeri

İran’ın yüksek gelirli sınıfına hitap edebilecek mobilya üretimi için teşvik edilmelidir. İran’ın

Türkiye’den ithalatında önemli yer tutan diğer bir ürün ise taşıt aksam, parça ve

aksesuarlarıdır. Mobilya ve diğer ağaç ürünleri gibi TRB2 Bölgesi düşük-orta teknoloji

gerektiren taşıt aksam, parça ve aksesuarlarını üretebilecek kapasitededir. Hakkâri ve Van

illerinin coğrafik konumunun da avantajı ön plana çıkarılarak bu alanlarda yatırımların teşvik

edilmesi gerekmektedir.

2003 savaşı sonrasında yeniden yapılaşmaya başlayan ve ekonomisi üretimden çok

tüketime dayanan Irak, Türkiye’nin en önemli ticaret ortaklarından biridir. Üzümlü ve Derecik

kapılarının fiilen açılmamış olmalarından dolayı TRB2 Bölgesi’nin Irak’a yaptığı ihracat,

potansiyelinin çok altındadır. Sıcak paranın çok olduğu Irak’ın ithalatının tamamına yakını

nihai ürünlerden oluşmaktadır. Özellikle gıda (pasta, kek, bisküvi, kümes hayvanlarının etleri

ve yenilen sakatatları, yumurta, çikolata-kakao, şeker, margarin, kuru baklagil vb.), tekstil

(dokunmuş halılar, yer kaplamaları, tişört, fanila ve iç giyim vb), plastik, demir ve ahşap

(özellikle mobilya) ürünleri Irak’ın en fazla talep ettiği ürünlerdir. Bütün bu ürünlerin düşük-

orta ve orta teknolojiyle üretilebilecekleri düşünüldüğünde Bölge’nin bu ürünlerin bir kısmını

hali hazırda ürettiği ve geri kalanı da rahatlıkla üretebileceği görülecektir. Irak ile olan sınır

kapılarının fiilen açılması bu alanlardaki yatırımları ciddi şekilde artıracaktır.

Hakkâri ve Van illerinin bazı ürünlerde (demir, plastik, kâğıt vb.) pazara ve bir kısım

üründe (tarım ve hayvancılığa dayalı sanayi) ise hem ham madde hem de pazara yakın

olmaları çok büyük avantajdır.

TRB2 Bölgesi’nin hem İran hem de Irak’ın sınıra yakın kesimiyle kültürel birlikteliğe ve

akrabalık ilişkilerine sahip olması ve bu yerlerle zaten gayri resmi ticari ilişkisi içinde olması

kapıların daha faal kullanılması durumunda yapılacak ticarete önemli bir altlık oluşturacaktır.

136



Hedef 8 : Dış Ticaretin Geliştirilmesi

Strateji 1: Bölge’de İhracata Yönelik İmalatın Geliştirilmesi

Üst Ölçekli Planlar 1) 9. KP Madde: 332, 363, 513, 514, 2) 2011-2014 Sanayi Stratejisi Belgesi Madde: 30, 43, 139, 305, 308, 3) 2013-2015 OVP: A. Rekabet Gücünün Artırılması-1) İş Ortamının İyileştirilmesi

Madde 3, 8)Tarımsal Yapının Etkinleştirilmesi Madde: 2,6

4) 2023 Türkiye İhracat Stratejisi: Stratejik Hedef 5, 10, 12.

Projeler 1) Hakkâri ve Van illerinde lüks mobilya üretiminin özendirilmesi için ortak kullanım

atölyeleri projesi. 2) Orta vadede Derecik Sınır Kapısı’nın açılacağı öngörüldüğünden Yüksekova ve

Şemdinli ilçelerinde meyve-sebze işleme, paketleme ve muhafaza tesisi projesi. 3) Van/Merkez ve Erciş ilçesinde otomotiv yan sanayinin geliştirilmesi projesi.

Performans Göstergeleri 1) İhracat değerindeki artış oranı (%). 2) İhracat potansiyeli taşıyan imalatta artış oranı (%)

137




Strateji 2: İhracatta Ülke Çeşitliliğinin Artırılması

Bölge işletmeleri, İran ve Irak ile komşu olunması dolayısıyla dış ticarette avantajlı

konumda olsalar da komşulardaki siyasi istikrarsızlıklardan etkilenmemek için yeni dış

pazarlara girmeleri gerekmektedir. Bu sayede olası iç ve dış krizlere karşı ihracatçı

işletmelerin dayanıklılıkları artacaktır.

Kurumsal kapasite yetersizliğinden dolayı KOBİ’ler dış ticarette yeni pazarlara girme

konusunda güçlük çekmektedirler. TRB2 Bölgesi’nin dış ticaretinin tamamına yakını İran’la

yapılmaktadır. Özellikle Van ilindeki KOBİ’ler Azerbaycan ve diğer Türkî Cumhuriyetler ile de

ticaret yapabilecek durumdadırlar. Bunun gerçekleşebilmesi için ilgili kamu kurumları ve

STK’ların özel sektöre danışmanlık yapması gerekmektedir.

Firmaların cesaretlenip yurtdışındaki fırsat ve pazarları görebilmeleri için hem

yurtdışındaki fuarlara katılmalarının sağlanması hem de Bölge’de yurtdışından katılımların da

olacağı fuarların organize edilmesi önem arz etmektedir. Yeni dış pazarlara girmek için

fuarların yanı sıra farklı dillerde hazırlanacak ürün katalogları, broşürler ve firma web siteleri

gibi pazarlama ve görünürlük yöntemlerinin uygulanması gerekmektedir. Bütün bunları

koordine edecek STK, kamu kurumu ve özel sektörden oluşan ihracat platformunun

oluşturulması faaliyetlerin sürdürülebilirliği açısından önemlidir.

Bölge’nin ihracata açısından avantajlı olabileceği ülkelere ve sektörlere dair raporlar,

projeler hazırlanmalı ve bu çalışmalar bölge işletmeleri ve STK’larla paylaşılmalıdır. Bu

çalışmalara ilgili ülkenin dış ticaret mevzuatının bilinirliğinin sağlanması, kota-tarife gibi

uygulamalar hakkında bilgilendirmenin de bulunacağı çalışmalar da eklenmelidir.

Ülke çeşitliliğinin artırılması için tarihi ve kültürel akrabalıkların olduğu coğrafyalara

özel önem verilmeli, aynı dil konuşulan ülkelerde ihracat ve ticari danışmanlık ofisleri

kurulmalı, ticari ataşelikler daha fazla kullanılmalı, çeşitli organizasyonlarla ticari ilişkiler

geliştirilmelidir. Ortak dil ve kültür olan ülkelerde tüketim alışkanlıkları da paralel

olacağından ürünlerin pazarlanması da kolaylaşacaktır.

138




Strateji 2: Dış Ticarette Ülke Çeşitliliğinin Artırılması


1) 2023 Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı, Pazar Payı Eylem Alanı, Stratejik Hedef 1. Ve Stratejik Hedef 2.

Projeler

1) Komşu ülkeler ve ihracat yapılabilecek olan ülkelerde, gerekli Pazar araştırmaları yapacak, ihaleleri ve benzeri organizasyonları takip edecek ve bunları işletmelerle paylaşacak yabancı ülke ihracat ofislerinin kurulması

2) TRB2 Bölgesine Dış Ticaret Danışmanlık ofislerinin kurulması


1) TRB2’den İhracat yapılan ülke sayısı ve ihracat miktarı 2) TRB2 Bölgesi İhracat yapan firma sayısı 3) Dış tTicaret danışmanlık ve ihracat ofisleri sayısı

139




Strateji 3: Bölge’nin Dış Ticaret Hacminin Artırılması için Sınır Kapılarının Etkin

Kullanımının Sağlanması

İhracatının yaklaşık %40’ını karayolu ile yapan Türkiye için sınır kapılarının etkin

kullanılması önem arz etmektedir. TRB2 Bölgesi’nde ikisi Irak ve diğer ikisi de İran’a açılan

toplamda dört kara hudut kapısı vardır. Bunlardan Irak’a açılan Çukurca-Üzümlü ve Şemdinli-

Derecik sınır kapıları kanunen açık olmalarına rağmen fiilen kapalıdırlar. Diğer ikisi olan

Saray-Kapıköy ve Yüksekova-Esendere sınır kapıları ise İran’a açılıp fiilen kullanılmaktadır.

Esendere, İran’ın Batı Azerbaycan eyaletindeki en büyük şehri olan Urmiye’ye sadece

50 km mesafededir. Kapıköy ise yine Batı Azerbaycan’ın en büyük ikinci şehri olan Hoy’a 70

ve İran’ın en zengin ikinci şehri olan Tebriz’e ise 250 km mesafededir.

İran’a açılan kapıların daha etkin kullanımı için öncelikle altyapı ve üstyapı

eksikliklerinin giderilmesi gerekmektedir. Yüksekova’ya 40 km mesafede olan Esendere

kapısına giden yol genişletilip kullanıma elverişli duruma getirilmesi gerekmektedir. Bunun

yanında STM kapsamında ticaret yapacakların ihtiyaçlarını giderebilecekleri sosyal tesisler

yapılmalıdır. Sınır kapılarında bürokratik işlemlerin uzaması ve teslimattaki gecikmeler pazar

payını etkileyebilmektedir. Hem zamandan kazanmak hem de maliyetin artmasını

engellemek için bürokratik işlemlerin azaltılması ve işlemlerin manuel yerine elektronik

şekilde yapılması önem arz etmektedir.

Esendere ve Kapıköy sınır kapıları TOBB tarafından yap-işlet-devret metoduyla

modernize edilmektedir. Modernizasyon sonrasında etkinliğin ciddi şekilde artacağı

öngörülmektedir. Orta vadede ise bu iki sınır kapısı için non-stop geçiş sisteminin kurulması

geçişleri daha da kolaylaştıracaktır.

Şemdinli-Derecik ve Çukurca-Üzümlü sınır kapılarında henüz herhangi bir altyapı-

üstyapı yoktur. Çözüm sürecinin olumlu sonuçlanması ve Irak’taki politik istikrarsızlığın sona

ermesiyle bu kapıların faaliyete geçecekleri düşünülmektedir. Türkiye’nin Irak’a açılan tek

kapısı Habur Sınır Kapısı olduğundan aşırı yüklenme söz konusudur. Başta Derecik olmak

üzere TRB2’nin Irak’a açılan kapıları Habur’a alternatif olmaları bakımından hem yükü

azaltacak hem de TRB2’den ihracat yapacak üreticilerin maliyetlerini azaltacaktır. Derecik

Sınır Kapısı’na gidecek yolun orta vadede genişletilip kullanıma elverişli duruma getirilmesi

gerekmektedir.

140


Harita 20: TRB2 BÖLGESİ SINIR KAPILARI VE KOMŞU İLLER

141




Strateji 3: Bölge’nin Dış Ticaret Hacminin Artırılması İçin Sınır Kapılarının Daha Etkin Kullanımının Sağlanması


1) 9. KP Madde: 99, 332, 363, 500, 513, 514, 559 2) 61. Hükümet Programı

Projeler 1) Sınır kapılarının ve bağlı yolların altyapı çalışmalarının yapılması 2) İran ve Irak sınırlarında Serbest Bölgelerin kurulması 3) Dış ticaret işlemlerinin hızlandırılması için dijital uygulamaların arttırılması 4) TRB2 Bölgesinde üretimi yapılabilecek olan ve İran,Irak’ta ucuz hammadde ve

aramadde olarak ithal edilebilecek ürünlerin araştırılması 5) Derecik ve Üzümlü Kapılarının aktif hala gelmesi

Performans Göstergeleri 1) Sınır kapılarının ticaret hacmi 2) TRB2 dış ticaret hacmi 3) Derecik ve Üzümlü Sınır kapılarının durumu

142


143




Strateji 4: Sınır Ticaretinin TRB2 Bölgesi'nin Temel Tüketim ve Üretim İhtiyaçlarını

Karşılayacak Şekilde Yeniden Düzenlenmesi

Türkiye genelinde sınır ticareti kapsamında 12 il olmakla beraber sadece 4 ilde Sınır

Ticaret Merkezi vardır. Bu merkezlerden ikisi (Esendere ve Kapıköy Sınır Ticaret Merkezleri)

TRB2 Bölgesi’nde yer almaktadır.

STM’ler kuruldukları bölgelerin ekonomilerini canlandırmak ve temel ihtiyaçlarda

kendilerine yetecekleri duruma gelmelerini sağlamak amacıyla kurulmuştur. Fakat gerek

kotaların yetersiz olması, gerekse çok fazla kısıtın olması dolayısıyla amacına hizmet

etmekten çok uzaktadır. Mevcut durumda Van İli kendisine ayrılan kotanın sadece %8’ini

kullanabilirken Hakkâri ise %14’ünü kullanabilmektedir. Kota ve kısıtların belirlenmesine

yerelin daha fazla müdahil olması gerekmektedir. Özellikle firma başına tanınan aylık

50.000$ ithalat kotasının yükseltilmesi sınır ticaretinin uygulanabilirliğini artıracaktır. Sınır

ticaretinin etkinliğini azaltan bir başka husus da kıymet takdiri uygulamasıdır. Buna göre

sınırın ötesinden bir mal ucuza alınmış olsa dahi piyasa ortalama fiyatına göre

vergilendirilmektedir. Bu durumda tüccarın elde edeceği kar ciddi şekilde düşmekle beraber

yurt içine giren mal da fiyat olarak olması gerekenin üstüne çıkmaktadır.

Sınır ticareti, yöre halkına hitap edecek duruma getirilmemesi durumunda

suiistimallere açık hale gelmektedir. İthalat hakkı olan kişiler kotanın düşüklüğü dolayısıyla

maliyete katlanmak yerine bu haklarını gayri resmi olarak ücret karşılığında başkalarına

devretmektedir. Böylelikle sınır ticaretinin faydalarının tabana yayılması mümkün

olmamaktadır. Ayrıca; bir tırla yapılabilecek işi on tırla yapıp dönüşte kaçak yakıt getirmek

yöre halkına daha cazip gelmektedir. (10/238) Esas Numaralı Meclis Soruşturması Komisyonu

raporuna göre yıllık 8 milyar$ tutarında kaçak yakıt ülkeye girip yaklaşık 2,5 milyar$ vergi

kaybına sebep olmaktadır. Hem bunların önüne geçmek hem de gerçekten Bölge

ekonomisini canlandırabilmek için Sınır Ticareti Mevzuatı’nın yeniden düzenlenmesi

gerekmektedir.

Sınır Ticaret Mevzuatı’nın yeniden düzenlenmesi ve sınır ticaretinin cazip hale gelmesi

durumunda yöre halkı orta vadede yakıt veya diğer ürünlerde kaçakçılık yapmak yerine

meşru alanlara yöneleceklerdir.

144




Strateji 4: Sınır Ticaretinin TRB2 Bölgesi'nin Temel Tüketim ve Üretim İhtiyaçlarını Karşılayacak Şekilde Yeniden Düzenlenmesi


Projeler 1) Sınır Ticaret Mevzuatının bölgesel katılımcılıkla yeniden düzenlenmesi 2) Sınır Ticaret Merkezlerinin modernizasyonu

Performans Göstergeleri 1) Sınır Ticareti hacmi 2) İllerin kota kullanım yüzdeleri 3) Yasadışı ticaret hacmi 4) İthalat uygunluk belgesi sayısı

145




Strateji 5: Sınır Ötesi Ticaret İşbirliğinin Geliştirilmesi

Irak’a 1991 yılından beri uygulanan Birleşmiş Milletler ambargosu 2003 yılında

kaldırılmıştır. Ambargo sonrası ticari ilişkilerimiz hızlı bir gelişim göstermiş olup bu gelişim

hala devam etmektedir. Irak’ın artan petrol gelirleri ve yeniden yapılanma süreci Türkiye için

iyi bir pazar oluşturmuştur. Bu pazarda daha etkin yer almak için ticari işbirliklerine,

protokollere ihtiyaç vardır. Özellikle Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) ile TRB2 Bölgesi’nin

kültürel yakınlığı avantaja çevrilerek sınır ötesi ortak çalışma organizasyonları

oluşturulmalıdır. 2009 yılında Erbil’de konsolosluğun açılması iki ülkenin işbirliği yapma

potansiyelini artırmıştır. Ayrıca; Haziran 2013 içerisinde Kalkınma Bakanlığı ve IKBY arasında

imzalanan ve sağlık, eğitim, ulaştırma, sosyal destekler, kamu-özel sektör alanlarında

işbirliğini geliştirme amacını taşıyan Kalkınma İşbirliği Programı iki ülkenin yakın gelecekte

daha fazla alanda ve daha yoğun işbirliği içerisinde olacağını göstermektedir.

Bölge’nin sınır olduğu bir diğer ülke olan İran ile ticari ilişkiler siyasi ve diplomatik

etmenler nedeniyle değişkenlik göstermektedir. Bir diğer sorun ise akreditif ve teminatlarda

yaşanmaktadır. İran ile ticaretin acente ve distribütörlük vasıtasıyla yapılması da ticari

işbirliğinin gereğini ortaya koymaktadır.

Sınır ötesi işbirliği kapsamında TRB2’deki dış ticaret firmaları ve İran, Irak’ta

oluşturulacak dış ticaret odaklı platformlar düzenli toplantılar yapmalıdır. Bu toplantılar

sonucu ticari işbirlikleri planlanmalı, ülkeler arası ortak çalışma grupları oluşturulmalıdır.

Bölge ve İran, Irak arasında ticaretin gelişmesi için bölgede fuar organizasyonları

oluşturulması ve bu organizasyonların kamu ve STK’lar tarafından hem enformasyon hem de

finansal açıdan desteklenmesi gerekmektedir. Her yıl başka (İran, Irak, Türkiye/TRB2 Bölgesi)

ülkede yapılmak üzere ortak fuar, kongre vb. organizasyonların yapılması da ticari ve sosyal

ilişkileri geliştireceği düşünülmektedir.

Ticari işbirliği kapsamında diğer ülkelerdeki ticari ataşelikler de aktif rol oynamalıdır.

Bu ataşeliklerin KOBİ ve STK’lar ile bağları güçlendirilip karşılıklı bilgi alışverişinde

bulunmalarının sağlanması gerekmektedir. Bu ilişkilerin sürekliliği için de uygun bir iletişim ve

paylaşım veri tabanı oluşturulması önem arz etmektedir.

146




Strateji 5: Sınır Ötesi Ticaret İşbirliğinin Geliştirilmesi


1) 9. Kalkınma Planı, Madde: 285, 286, 287. 2) DTM 2009-2013 Stratejik Plan: Stratejik Amaç 5 3) 2023 Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı, Eylem Alanı İşbirlikleri, Stratejik

Hedef 1.

Projeler

1) Dış ticaret odaklı fuar toplantı gezi ve diğer organizasyonlar 2) Kültürel yakınlık olan yabancı ülkelere ticaret ofisleri kurulması


1) Yabancı ortaklık sayısı 2) Yabancı ülke ticaret ofisi sayısı 3) Yabancı ortaklık sayısı 4) İş gezisi, Fuar, toplantı organizasyonları sayısı

147



Hedef 9: Ar-Ge, Markalaşma ve Pazarlama Faaliyetlerinin Geliştirilmesi

Strateji 1: Ar-Ge ve Yenilik Konularında Farkındalığın Artırılması

TRB2 Bölgesi Ar-Ge ve yenilikçilik kapasitesi; sanayi yapısı, araştırma altyapısı ve

destekleyici kuruluşların varlığı üçgeniyle değerlendirildiğinde tüm boyutların birlikte

geliştirilmesine ihtiyaç vardır.

Yapılan mevcut durum analizinde, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım gibi sınai

haklar ile ulusal ölçekte yer alan, Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin artırılması amacıyla

oluşturulan destek mekanizmalarına TRB2 Bölgesi’nden yapılan başvuruların oldukça düşük

bir seviyede oluşu araştırma altyapısının ve sanayi yapısının yenilik konularında farkındalık

seviyesinin istenilen seviyede olmadığını göstermektedir. Bu durum, bölgedeki kaynakların

etkin kullanılması ve yenilik üretme konularında bilinç seviyesinin yükseltilmesi gerekliliğine

işaret etmektedir.

Yenilikçiliğin ve Ar-Ge’nin bir bölgede farkındalığını artırmak için bölgenin üretim

yapısının kendi özelliklerini ortaya koyan, sanayi ve yenilik envanteri çalışmalarını içeren ve

araştırmacı potansiyellerini belirten bir ekosistem haritasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu

ekosistemin tüm paydaşlarını ve onların rollerini ortaya koyan bölgesel yenilik stratejisi

hazırlanacaktır. Bu çerçevede; üniversite-sanayi-kamu üçgeninde bölgesel yenilik komiteleri il

bazında oluşturulacaktır. Strateji dâhilinde, TRB2 Bölgesi’nin öne çıkan ve ihracata yönelik

sektörlerinde yenilik faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi amacıyla proje yazma, uygulama ve

sektörel anlamda eğitim- bilgilendirme faaliyetleri de planlanacaktır.

Ayrıca, mesleki örgütler ve üniversiteler bünyesinde yer alan Proje Koordinasyon

Birimleri’nin; bölgesel, ulusal ve uluslararası ölçekte yer alan destek mekanizmaları hakkında

tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerini etkin bir şekilde gerçekleştirmesi teşvik edilecektir.

148



Hedef 9: AR-GE, Markalaşma ve Pazarlama Faaliyetlerinin Geliştirilmesi

Strateji 1: Ar-Ge ve Yenilik Konularında Farkındalığın Artırılması Üst Ölçekli Planlar

1) 9. KP Madde: 475,477,479 2) Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı: 4. Eylem Alanı 3) Türkiye Ulusal Bilim Teknoloji ve Yenilik Stratejisi 4) Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi ve Eylem Planı: Eylem: 33,40 5) 2013-2015 OVP: Makroekonomik Politikalar: 1.Büyüme ve İstihdam(VI); Program

Dönemi Gelişme Eksenleri: Rekabet Gücünün Artırılması (6.Ar-Ge Ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi), Bölgesel Gelişme ve Bölgesel Gelişmişlik Farklarının Azaltılması(2. Yerel Dinamiklere ve İçsel Potansiyele Dayalı Gelişmenin Sağlanması)


1) Bölgesel yenilik stratejisinin hazırlanması 2) Bölgesel yenilik komitelerinin oluşturulması 3) Sektörel eğitim toplantıları ile destek mekanizmaları tanıtım- bilgilendirme

faaliyetleri

149




Strateji 2: Ar-Ge ve Yenilik Konularında Destek Mekanizmalarının Güçlendirilmesi

TRB2 Bölgesinin bölgesel rekabet edebilirliğinin bir göstergesi olan Ar-Ge ve yenilik

desteklerinden yararlanma oranları; gerek araştırma altyapısı gerekse sanayi yapısı

açılarından ele alındığında oldukça düşük olarak gözlemlenmiştir. Bölgesel rekabet gücünün

artırılması için; araştırma altyapısı ile sanayi yapısının, Ar-Ge-yenilik konularında proje

üretme kapasitelerinin artırılması gerekmektedir. Bu artışın sağlanabilmesi; bölgesel teknik

ve mali destek mekanizmalarının geliştirilmesiyle mümkündür.

Sanayi Yapısı için;

TRB2 Bölgesi’nde öne çıkan faaliyet kollarında ve bölge açısından ihracat potansiyeli

taşıyan ürünlerin üretildiği sektörlerde; ürün geliştirme, verimliliği artırma, ürün çeşitliliğini

ve kalitesini yükseltme konularına yönelik proje üretimi teşvik edilecektir. Başarılı yenilik

çalışmaları yürüten firmaların tanıtımının yapılarak bölgedeki firmalar arası işbirliği ortamının

geliştirilmesi sağlanacaktır.

Patent, faydalı model, endüstriyel tasarım gibi sınai hakların tescili, bölgesel düzeyde

yürütülen mali destek programlarının yararlanma öncelikleri arasına eklenecektir.

Bölge dışında ileri teknoloji-bilgi yoğun sektörlerde faaliyet gösteren ve Ar-Ge-yenilik

çalışmaları yürüten firmaların Bölge’de faaliyet göstermesi için ağ kurma ve yatırımcı

transferi çalışmaları gerçekleştirilecektir. Bu kapsamda; bölge içi ve ulusal düzeyde, teşvik

sisteminin tanıtım çalışmaları yürütülecektir.

Firmaların yenilikçi teknolojiler ve Ar-Ge konularında fuar gibi faaliyetlere katılımları

desteklenecektir. Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı’nda yer alan 12 ilden biri olan

Van ilinde yapılacak olan Tuşba Fuar ve Kongre Merkezi’nin hayata geçmesiyle öne çıkan

sektörlerde ve ileri teknoloji-bilgi yoğun faaliyetlerde yenilikçi teknolojiler fuarlarının

Bölge’de düzenlenmesi için çalışmalar yürütülecektir.

Araştırma Altyapısı için ise; TRB2 Bölgesi’ndeki akademik personelin proje üretme

kapasitesinin artırılması için Bölgesel ekonomiyi geliştirmeye yönelik; ileri teknoloji-bilgi

yoğun faaliyetleri içeren ve patent - faydalı model gibi sınai hak elde edebilecek akademik

çalışmalar desteklenecektir. Bu kapsamda; üniversitelerde üretilen bilgi birikiminin

ticarileştirilmesi için üniversiteler bünyesinde gerçekleştirilen Bilimsel Araştırma Projeleri

(BAP) ile ulusal ölçekte yürütülen Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlığının himayesindeki Sanayi

Tezleri (San-Tez), TÜBİTAK tarafından yürütülen Teknoloji ve Yenilik Destek Programları

(TEYDEB), Akademik Destek Programları Başkanlığı (ARDEB) gibi destek mekanizmalarından

yararlanılması teşvik edilecektir.

150


Harita 21: TRB2 BÖLGESİ AR-GE VE YENİLİKÇİLİK HARİTASI

151




Strateji 1: Ar-Ge ve Yenilik konularında Destek Mekanizmalarının Geliştirilmesi Üst Ölçekli Planlar

1) 9. KP Madde: 480, 481, 522, 533, 670, 2) 2013-2015 OVP: Makroekonomik Politikalar: 1.Büyüme ve İstihdam (VI), 3.

Ödemeler Dengesi (ii), Program Dönemi Gelişme Eksenleri: Rekabet Gücünün Artırılması (6.Ar-Ge Ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi), 9. Sanayi ve Hizmetlerde Yüksek Katma Değerli Üretim Yapısına Geçiş Sağlanması) Bölgesel Gelişme ve Bölgesel Gelişmişlik Farklarının Azaltılması (2. Yerel Dinamiklere ve İçsel Potansiyele Dayalı Gelişmenin Sağlanması)

3) Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı: 4. Eylem Alanı 4) Türkiye Ulusal Bilim Teknoloji ve Yenilik Stratejisi 5) Türkiye Sanayi Stratejisi ve Eylem Planı: Eylem: 29, 33, 40

Projeler

1) Tuşba Fuar ve Kongre Merkezi Projesi - Van


1) Patent, faydalı model, endüstriyel tasarım tescil sayıları 2) TEYDEB, ARDEB, SAN-TEZ, BAP Destek Mekanizmalarından yararlanma sayıları 3) Teknoloji ve yenilik üreten firma/yatırımcı transferi sayısı 4) Tuşba Fuar ve Kongre Merkezi’nde Yenilikçi Teknolojiler konularında düzenlenen

fuar sayıları

152


153




Strateji 3: Yerel Ürünlerin Tescillerinin Sağlanması ve Markalaşma Bilincinin

Yükseltilmesi ile Pazarlama Faaliyetlerinin Geliştirilmesi

Markalaşma; ürünlerin pazarlanabilme kabiliyetlerini artıran, kalite seviyelerini

belirleyen; üretilen bölgenin tanınırlığına katkı sağlayan önemli bir unsurdur. TRB2

Bölgesi’nin tarihsel süreçte önemli medeniyetlere ev sahipliği yapması ve farklı mikro klima

alanlarını, yeraltı kaynaklarını ve tüketim alışkanlıklarını içermesi; yöresel ün kazanmış,

endemik türde olan ürün çeşitliliği potansiyelinin yüksek olduğunu göstermektedir.

Yöresel ürünlerin, standartlarının belirlenmesi, korunarak uzun yıllar tüketim malı

olarak kullanılması ve bu yolla bölge ve ülke ekonomisine katkı yapması için coğrafi işaret

başvurularının yapılması teşvik edilecektir.

Bu kapsamda; Mevcut Durum Analizleri’nde belirtilen Bölge’nin tek coğrafi işaret

başvurusu olan Otlu peynirin yanında; Bitlis için Büryan, Bitlis tütünü, Adilcevaz cevizi,

Adilcevaz ceviz reçeli, Senceri üzümü; Hakkâri için ters lale, Şemdinli balı, susam, incir, pirinç;

Muş için Muş üzümü, Zoreser balı ve Van için Uşkun, Gevaş fasulyesi, Sıhke kavunu, Norduz

koyunu ve keçisi, Van kahvaltısı, Bahçesaray cevizi, çatak balı, Edremit elması, Van inci kefali

vb. yöresel ürünlerin tescilleri sağlanacaktır.

Diğer tarımsal ürünlerin yanında Ahlat taşı gibi menşe veya mahreç adı sıfatına sahip

olabilecek imalat sanayiini ilgilendiren ürünlerin tespiti için il düzeyinde ürün envanterleri

oluşturulacaktır. Oluşturulan bu envanterlerde yöreye has, yöresel ün kazanmış ürünler

tespit edilmesi sağlanacaktır. Kamu kurumlarının ve ürün üreticisi konumunda olan gerçek ve

tüzel kişilerin coğrafi işaretleme başvurularında bulunması teşvik edilecek, pazarlama

faaliyetlerinin geliştirilmesi için işbirliği ortamı kurma çalışmaları yürütülecektir.

Ayrıca; bölgeye özgü, yerelde üretilen ürünlerin geliştirilmesi için standart hale

getirme, verimliliğini artırma amaçlarıyla yürütülen Ar-Ge faaliyetleri desteklenecektir.

Diğer bir açıdan; TRB2 Bölgesi illeri; marka başvuru ve tescilleri sayılarına göre

oluşturulan Türkiye sıralamasında istenilen seviyede bulunmamaktadır. Bu sebeple; Ticaret

ve Sanayi Odaları, Türk Patent Enstitüsü Hizmet Birimleri gibi merkezler arasında işbirliği

ortamı oluşturarak firmaların markalaşma bilincinin artırılmasına yönelik bilgilendirme ve

tanıtım faaliyetleri yürütülecektir. Ayrıca, Kalkınma Ajansı tarafından sağlanan mali destek

programlarında; marka ve coğrafi işaret gibi sınai hakların tescillerine ilişkin önem seviyesi

artırılacaktır.

154




Strateji 3: Yerel Ürünlerin Tescillerinin Sağlanması ve Markalaşma Bilincinin Yükseltilmesi ile Pazarlama Faaliyetlerinin Geliştirilmesi


1) 9. Kalkınma Planı: Madde 522, 667. 2) 2013-2015 OVP: 2013-2015 OVP: Makroekonomik Politikalar: 3. Ödemeler

Dengesi(ii);Program Dönemi Gelişme Eksenleri: Rekabet Gücünün Artırılması 9.

Sanayi ve Hizmetlerde Yüksek Katma Değerli Üretim Yapısına Geçiş Sağlanması)

3) 2023 Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı: 1. Eylem Alanı-3. Stratejik Hedef –

Eylem No:9

4) Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi ve Eylem Planı: Eylem No: 34


1) İl düzeyinde ürün envanterlerinin oluşturulması 2) Yapılan coğrafi işaret başvurularının sayıları 3) Coğrafi işaret tescili sayıları 4) Marka başvuru ve tescil sayıları

155




Strateji 4: Üniversite-Sanayi İşbirliğinin Geliştirilmesi

Üniversite-Sanayi işbirliği; bölgenin ekonomik yapısını yenilik üreten bir konuma getirmede

önemli bir basamağı oluşturmaktadır. TRB2 Bölgesi’nde üniversite ve sanayi çevrelerinde uygulanan

alan araştırmaları sonucunda ortaya çıkan tablo; oldukça zayıf bir işbirliği seviyesinin olduğunu

göstermektedir. Bu durumun sebeplerinde en büyük payları; araştırma altyapısı olarak tanımlanan

üniversitelerin yapısal yetersizlikleri, iş dünyası ile üniversite arasındaki iletişimin istenilen seviyede

olmaması ve bölgedeki firmaların modern işletmecilikten uzak bir yapıda olmaları yer almaktadır.

Araştırma altyapısının yapısal yetersizliklerini gidermek için; sanayide öne çıkan ve üniversite-

sanayi işbirliğine dönük olarak potansiyeli yüksek olan sektörlerde akademik birimler

güçlendirilecektir. TRB2 Bölgesi sanayi yapısının gelişimine olanak sağlayacak araştırma faaliyetlerini

kapsayacak ve nitelikli personelin de yetişmesine katkı verecek araştırma ve uygulama merkezleri

kurulması ve oluşturulan Merkezi Araştırma Laboratuvarlarının etkin kullanımı sağlanacaktır.

Bu çerçevede; TRB2 Bölgesi’nin maden potansiyeli açısından en yüksek değerlere sahip ili

Bitlis’te; Bitlis Eren Üniversitesinin stratejik planında da belirtilen Jeoloji alanında Madencilik Sektörü

öncelikli araştırma merkezlerinin kurulması; Malzeme ve Metalurji ve Jeofizik Bölümü’nün eğitim-

öğretim faaliyetlerine başlaması ve Maden Mühendisliği Bölümü’nün açılması için çalışmalar

yürütülecektir. Muş Alparslan Üniversitesinin Stratejik Planı’nda belirtilen Tarım ve Hayvancılık

Araştırmaları Enstitülerinin yanında, Malazgirt ilçesinin ekonomik yapısında öne çıkan; Bölge’de tarım

makineleri alanlarında Ar-Ge çalışması yürütebilecek Araştırma Merkezlerinin ve Akademik birimlerin

oluşturulması için farkındalığın artırılması sağlanacaktır.

Hakkari ilinin jeopolitik konumu, ekonomik yapısı ve madencilik potansiyeli göz önüne

alınarak Hakkari Üniversitesi Merkezi Araştırma Laboratuvarının dış ticarete konu olan mallar ve

Şemdinli Balı gibi tarımsal ürünlerin analiz faaliyetlerini de kapsayacak nitelikte olması için gerekli

fizibilite ve projelendirme çalışmaları teşvik edilecektir. Van ilinde, Güneş enerjisi başta olmak üzere;

yenilenebilir enerji potansiyellerinin oldukça yüksek oluşu sebebiyle Yüzüncü Yıl Üniversitesinde

Güneş Enerjisi Enstitüsü ve Yenilenebilir Enerji Araştırma Merkezi’nin kurulumu için farkındalık

çalışmaları yürütülecektir. Bu iki akademik birimde yetişecek nitelikli akademik personel ile ileride

Tematik İleri Araştırma Merkezi’ne dönüşüm yaşanabilmesi için gerekli önlemler alınacaktır. Buna ek

olarak; TRB2 Bölgesi’nin gıda sektöründe markalaşma değerleri açısından ön plana çıkan Van ilinde;

Gıda sektörüne yönelik araştırma merkezinin kurulması için çalışmalar yürütülecektir.

Yüzüncü Yıl Üniversitesinde faaliyete geçmesi beklenen TEKNOKENT ve Muş Alparslan

Üniversitesinde kurulması için protokol imzalanan TEKMER’in yanında diğer üniversitelerde de

Bölge’nin ekonomik yapısına uyumlu Ar-Ge ve Yenilik Merkezleri’nin oluşturulması teşvik edilecektir.

Bu çerçevede; oluşturulacak olan Üniversite-Sanayi Arayüz Merkezleri’nin fizibilite, projelendirme ve

uygulama çalışmaları için işbirliği ortamı oluşturulacaktır.

156




Strateji 4: Üniversite-Sanayi İşbirliğinin Geliştirilmesi


1) 9. Kalkınma Planı: Madde 476, 477, 480, 481, 482, 483, 666 2) 2013-2015 OVP: Program Dönemi Gelişme Eksenleri: Rekabet Gücünün

Artırılması (6.Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi) - Bölgesel Gelişme Ve Bölgesel Gelişmişlik Farklarının Azaltılması;(2. Yerel Dinamiklere ve İçsel Potansiyele Dayalı Gelişmenin Sağlanması)

3) Türkiye Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi(2011-2016) 4) Türkiye Sanayi Stratejisi ve Eylem Planı: Madde: 279(ç), Eylem No:30,45 5) 2023 İhracat Stratejisi: 4. Eylem Alanı, 12. Stratejik Hedef Eylem No:47, 50; 5.

Eylem Alanı 14. Stratejik Hedef, Eylem NO:58 6) Türkiye’nin Yükseköğretim Stratejisi: Türkiye için Yükseköğretim Stratejisi

Bölümü: (6. Türkiye’nin Yükseköğretim Sisteminde, Yüksekokulların ve Meslek Yüksekokullarının Programlarının Yeniden İlişkilendirilmesi Konusundaki Stratejik Seçmeler; 11. Yükseköğretim Sisteminin Toplumun ve Emek Piyasasının Taleplerine Duyarlılığının Artırılması)

Projeler

1) Güneş Enerjisi Enstitüsü – Van 2) Yenilenebilir Enerji Teknolojileri Tematik İleri Araştırma Merkezi –Van 3) Gıda Güvenliği ve Tarımsal Araştırma Merkezi - Van 4) Maden Kaynakları Araştırma ve Uygulama Merkezi – Bitlis 5) Tarım Makineleri Araştırma ve Uygulama Merkezi – Muş 6) Tarım, Hayvancılık Araştırma Merkezi – Muş 7) İhtisas Gümrüğü Analiz Merkezi – Hakkari


1) Sanayiye dönük araştırma merkezlerinin sayıları 2) Bölgesel ekonomik yapıya özgü akademik birimlerin kurulması 3) Teknoloji geliştirme bölgeleri ve merkezlerinin kurulması 4) Merkezi Araştırma Laboratuvarları’ndan yararlanan firma sayıları

157




Strateji 5: TRB2 Bölgesi’nin Komşu Ülkeler için Ar-Ge Üssü’ne Dönüştürülmesi

Türkiye, son yıllarda gelişen dış politika anlayışı ile “Bölgesel Aktör-Küresel Güç” olma

vizyonuna sahiptir. Bu vizyon; ritmik ve proaktif barış diplomasisi kanallarını kullanarak

bölgedeki değişimlerde “düzen kurucu rol alma” hedefini barındırmaktadır.

Özellikle Ortadoğu’da devam eden Arap Baharı, İran ile Transatlantik ülkeleri

arasındaki de-facto gerginlikler, küresel enerji yönetiminde söz sahibi olan Kafkaslar ve Türki

Cumhuriyetler’in sistemde daha etkin rol alması gibi konular; Türkiye’nin yakın kara

havzasında gerçekleşen ve uluslararası sistemde gündem yaratan gelişmelerdir. Bölge

ülkelerine aynı anda belli avantajlar ve dezavantajlar sağlayan bu köklü konjonktürel

değişimler; Türkiye’nin çok yönlü ve çok boyutlu politikalar geliştirmesini gerektirmektedir.

Dünya’da gelişmiş devletlerin kalkınma süreçleri incelendiğinde; kalkınmanın en

önemli yapı taşı olarak görülen faaliyetler; yenilik üretmeye, teknoloji geliştirmeye dönük

çalışmalardır. Bu faaliyetleri yürüten akademisyenlerin ve girişimcilerin; tarihsel süreçte daha

iyi yaşam koşullarına, refah seviyesine sahip bölgelere yerleşerek çalışmalarını sürdürmüş

olduğu da bir gerçektir.

Özellikle Yakın kara havzamızdaki gelişmeler sonrası, bölge ülkeleriyle Türkiye’nin

kısa bir karşılaştırılması yapıldığında; ülkemizin gelişmiş demokrasisini özgürlükler eksenine

dayandıran; yaşam kalitesi yüksek, bilginin ticarileştirilmesi için finansal kaynaklara, hızlı

erişim imkanına sahip ve ulusal düzen ve barış ortamını sağlamış bir yapıda olduğu ön plana

çıkmaktadır.

Bu sebeple; özellikle Arap Baharı sonrası ortaya çıkan bölgesel kaos ortamı ve serbest

piyasa koşullarının eksikliği; İsrail ile diğer Orta Doğu Devletleri arasındaki gergin dış politika

ilişkileri, İran’ın özgürlükler konusundaki tutumu, serbest piyasa koşullarının eksikliği; Türki

Cumhuriyetler ile ortak geçmiş mirası; Ortadoğu devletleriyle komşu olan TRB2 Bölgesi’ne

belli jeo-stratejik üstünlükler kazandırmaktadır.

Bölge ülkelerindeki kaos, otokratik-teokratik gibi ortamlardan uzaklaşarak yenilik

faaliyetlerini gerçekleştirmek isteyen genç girişimcilerin ve araştırmacıların; TRB2 Bölgesi’nde

faaliyet göstermesi için politika geliştirilmesine yönelik strateji belgesi hazırlanacaktır.

158




Strateji 4: TRB2 Bölgesi’nin Komşu Ülkeler için Ar-Ge Üssü’ne Dönüştürülmesi


1) Ar-Ge Üssü Stratejik Belgesi’nin hazırlanması

159



Hedef 10: Girişimcilik Kültürünün Geliştirilmesi

Strateji 1: Girişimciliğin Özendirilmesi İçin Farkındalık Çalışmalarının Yürütülmesi

TRB2 Bölgesi’nin; tarihi İpekyolu üzerinde yer alan bir coğrafyada bulunması; Bölge’de

ticaret konusunda bir tarihsel birikim geçmişinin varlığını ve bu durumun sirayet etkisiyle

geleneksel iktisadi girişimciliği yaygınlaştırdığını göstermektedir. Yapılan mevcut durum

analizinde 2009-2012 yılları arasında kurulan şirket sayılarının Türkiye ortalamasından fazla

olması bu durumu destekleyen bir gösterge niteliğindedir. Ancak TRB2 Bölgesi’nde; pazar

araştırması-müşteri değer algısı gibi teknik araştırmaların yapılmaması, Melek Yatırımcı, Risk

ve Girişim Sermayesi gibi destek mekanizmalarının tanınırlığının azlığı, yenilik eksenli

faaliyetlerin oluşabilmesi için gerekli ekosistemin mevcut olmaması nedenleri; TRB2

Bölgesi’nin kapanan firma sayısındaki yüksekliğinin bir bölümünü, KOSGEB gibi girişimcilik

destek mekanizmalarından da yeterince yararlanılamamış olması durumunu açıklamaktadır.

Bu sebeple; TRB2 Bölgesi’nde çağın gerektirdiği ölçüde rekabetçi bir girişimcilik kültürünün

gelişmesi için araştırma-eğitim-bilgilendirme boyutlarıyla farkındalık çalışmalarının

yapılmasına ihtiyaç vardır.

Bu çerçevede; illerde bulunan genç ve kadın girişimciler kurulları, İŞGEM, sivil toplum

örgütleri, üniversiteler, kamu kesimi temsilcilerinin ve KOSGEB gibi girişimcilik destek

mekanizmalarından başarılı bir şekilde yararlanarak girişimde bulunmuş bireyleri bir araya

getiren Bölgesel Girişimcilik Konseyi oluşturulacaktır. Bölgesel Girişimcilik Konseyi

koordinasyonunda ticari, sosyal, kamu ve ekolojik gibi girişimcilik türlerini ve genç-kadın-

çocuk boyutlarını da kapsayan Bölgesel Girişimcilik Stratejisi ve Envanteri çalışmaları

yürütülecektir.

Muş Alparslan Üniversitesi - KOSGEB İl Müdürlüğü arasında imzalanan “Ar-Ge ve

İnovasyon” protokolü1 ile uygulanması hedeflenen uygulamalı girişimcilik eğitimlerinin

akademik programa dahil edilmesi çalışmaları, diğer bölge üniversitelerinde de

yaygınlaştırılacaktır. Bu kapsamda; iş planı yazımı, iş modeli, pazar araştırması, müşteri değer

algısı gibi eğitimlerin yükseköğretim seviyesinde verilmesi sağlanacaktır.

Genç nüfusun oldukça yoğun bulunduğu TRB2 Bölgesinde, ortaöğretim ve ilköğretim

düzeylerinde ise benzer çalışmaların, kavram anlatımı ve uygulamalı etkinlikler aracılığıyla

farkındalık yaratarak genç nesillere aktarılması için işbirliği çalışmaları yürütülecektir.

Ayrıca, Ticaret ve Sanayi Odaları ve diğer sivil toplum örgütleri, bölgesel ölçekte

tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri gerçekleştirmesi konusunda teşvik edilecektir.

160




Strateji 1: Girişimcilik Kültürünün Geliştirilmesi


1) 9. Kalkınma Planı: Madde: 476, 477, 589 2) Sanayi Strateji Belgesi 2011-2014: Madde 80(s), 92 3) Türkiye Sanayi Stratejisi Eylem Planı: Eylem No:69 4) KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı: Stratejik Amaç:1- Hedef:1.1, 1.2


1) Bölgesel Girişimcilik Ekosistem Haritası’nın ve Envanteri’nin oluşturulması 2) Bölgesel Girişimcilik Konseyi’nin kurulması 3) Yükseköğretim Seviyesinde Girişimcilik ile ilgili eğitimlerin akademik programa

alınması

161




Strateji 2: Girişimcilik Destek Mekanizmalarının Geliştirilmesi

Yapılan mevcut durum analizinde TRB2 Bölgesi, Risk Sermayesi, Girişim Sermayesi ve

Melek Yatırımcısı gibi yeni gelişen destek mekanizmaları konularında farkındalık seviyesi

düşük; iş planı yarışmaları gibi enstrümanları yeterince kullanmamış, ulusal ölçekte yaygın bir

şekilde uygulanan KOSGEB Girişimcilik Destek Programı’ndan istenilen seviyede

yararlanamamış ve İŞGEM, Kuluçka ve Hızlandırıcı Merkezleri, Teknopark ve TEKMER gibi

fiziksel ortamları da tüm illerde faaliyete geçirememiş bir yapıdadır. Bu yapının iyileştirilmesi

için:

TRB2 Bölgesi’nde Risk Sermayesi, Girişim Sermayesi ve Bireysel Katılım Yatırımcılığı

Sistemi ağlarının kurulması gerekmektedir. Bu ağların bölgesel ölçekte kurulabilmesi için

bölgedeki yatırım sermayesi yüksek bireylere ve ciroları yüksek olan işletme yönetimlerine

Hazine Müsteşarlığı desteklerinin tanıtımı yapılacaktır. Ayrıca; Melek Yatırımcılık (Bireysel

Katılım Yatırımcısı) sisteminin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için bu gruba mentorluk

eğitimlerinin verilmesi de sağlanacaktır. Bu kapsamda Bölgesi Girişimcilik Konseyi’nin bir

şemsiye kuruluş olması ve konseyi oluşturan birimlerin sektörel anlamda etkin işbirliği

ortamını yaratması desteklenecektir.

Girişimcileri piyasa koşullarındaki rekabet ortamından belirli bir süre korumasını

sağlayan yapılardan birini İş Geliştirme Merkezileri oluşturmaktadır. Van ilinde faaliyet

gösteren İŞGEM’in kapasitesinin artırılması, Bitlis ilindeki kuruluş aşamasında olan İŞGEM’in

faaliyetlerini hızlandırması, Hakkâri ve Muş illerinde de İŞGEM’lerin kurulmasına yönelik

fizibilite ve projelendirme çalışmalarının başlatılması sağlanacaktır.

Muş Alparslan Üniversitesine bağlı olarak kurulacak TEKMER ve faaliyete 2013 yılı

içinde geçmesi beklenen Yüzüncü Yıl Üniversitesi TEKNOKENT A.Ş.’nin; Ar-Ge ve yenilikçi

girişimleri desteklemek amacıyla iş planı yarışmaları, iş modelleme atölyeleri gibi

mekanizmaları geliştirmesi için çalışmalar yürütülecektir.

Genç nüfusu yüksek olan TRB2 Bölgesi’nin; üniversiteler bünyesinde kuluçka ve

hızlandırıcı merkezlerinin ve ilgili birimlerinin kurulması çalışmaları yürütülecek; Bitlis Eren

Üniversitesi Kadın ve Genç Girişimciliği Destekleme Eğitim, Araştırma ve Uygulama Merkezi

gibi bölgesel anlamda girişimciliğin vaka çalışmaları dahil edilerek akademik olarak

araştırılması faaliyetlerini yürütecek Araştırma Merkezleri’nin kurulması sağlanacaktır.

Girişimcilerin gerek yatırım gerekse işletme süreçlerinde ihtiyaç duyacağı finansal

kaynaklara erişimi ve ulusal ve uluslararası boyutta sunulan hibe, faizsiz ya da düşük faizli

kredi gibi imkanlardan yararlanması için Ticaret ve Sanayi Odaları gibi meslek örgütlerinin

aktif tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerini yürütmesi sağlanacaktır.

162


Harita 22: TRB2 BÖLGESİ GİRİŞİMCİLİK MERKEZLERİ HARİTASI

163




Strateji 2: Girişimcilik Destek Mekanizmalarının Geliştirilmesi


1) 9. Kalkınma Planı: Madde: 476,477,541,540,562,620,662,665,670,682 2) 2013-2015 OVP: Program Dönemi Gelişme Eksenleri: Rekabet Gücünün

Artırılması:(6. Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi) 3) 2023 Türkiye İhracat Stratejisi: 4. Eylem Alanı- 12. Stratejik Hedef Eylem No:48 4) Sanayi Strateji Belgesi 2011-2014: Madde 80(d,e),92 5) Türkiye Sanayi Stratejisi Eylem Planı: Eylem No: 1 6) KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı: Stratejik Amaç:1- Hedef:1.1,1.2 ; Stratejik Amaç 5:

5.1,5.3

Projeler

1) İŞGEM’lerin kurulması – Muş, Hakkari 2) Üniversitelerde Kuluçka ve Hızlandırıcı Merkezlerinin Kurulması – TRB2 3) TEKMER ve TEKNOPARK gibi Ar-Ge İnovasyon Merkezleri’nin Kurulması – Bitlis, Hakkari

4) Girişimciliği Destekleme Araştırma Merkezlerinin Kurulması – Hakkari, Muş, Van


1) Girişimciliğe Dönük Araştırma Merkezleri’nin sayıları 2) Melek Yatırımcı Ağları’nın oluşturulması 3) Düzenlenen İş Planı Yarışmaları sayıları 4) Kurulan iş modelleme atölyelerinin sayıları 5) İŞGEM’de faaliyet gösteren firma sayıları 6) Bireysel katılım yatırımcısı sayıları

164


165



Hedef 11: Bölge’nin Turizm Çeşitliliği Potansiyelinin Sektöre Kazandırılması ve

Turizm Gelirlerinin Sürdürülebilir Bir Şekilde Artırılması

Strateji 1 : Bölge’nin Turizm Potansiyellerinin Geliştirilmesi Yoluyla Turizm

Faaliyetlerinin Bütün Yıla Yayılmasının Sağlanması

TRB2 Bölgesi, kış turizmi, doğa turizmi, kültür ve tarih turizmi, su merkezli turizm

çeşitleri alanında ulusal ve uluslararası pazara hitap edebilecek potansiyele sahip olmasına

rağmen, bölge illeri, turizm sektöründen arzu edilen geliri elde edememektedir. Bunun temel

sebepleri arasında sektörde faaliyet gösteren işletmelerin yerel düzeyde kalmaları, bölgenin

turizm potansiyelinin ulusal ve uluslararası arenada iyi tanıtılamaması, insanların bölgeye

olan negatif algıları gibi unsurlar sayılabilir.

Bölge’nin turizm potansiyelinin değerlendirilmesi bir dizi ihtisas turizm ürününün

geliştirilmesine bağlıdır. Bu ürünlerin geliştirilmesinde öncelikle;

Mevcut başlıca cazibe noktalarının pazara arzlarının yapılabilecek durumda

olmalarının sağlanması;

Dört ilde de kış sporlarının geliştirilmesi imkânı mevcuttur. Van'da Gevaş ve

Gürpınar, Bitlis'te Tatvan, Muş ve Hakkâri'nin şehir merkezine yakın olan

yerleri bu kapsamda geliştirilecektir. Kayak merkezlerinde, özellikle Türkiye

Turizm Stratejisi 2023 Belgesi’nde Kış Sporları Turizm Merkezleri’nden biri

olarak ilan edilen Sapgör (Bitlis)'de, kısa vadede yerel; orta ve uzun vadede ise

ulusal çapta yarışmalar düzenlenecektir.

TRB2 Bölgesi, tarih boyunca bir çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu

özelliği nedeniyle bölge illerinde, tarih-kültür ve arkeoloji turizmine ilgi

duyanlar için çok önemli eserler mevcuttur. Türkiye Turizm Stratejisi 2023

Belgesi'nde, Urartu Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi olarak ilan edilen Bitlis ve

Van illerindeki tarihi ve kültürel varlıklarla beraber, Van Gölü ve çevresi ulusal

ve uluslararası ölçekte bir varış noktası olarak öne çıkarılacaktır. Bu

çerçevede, tarihi ve kültürel varlıklara erişim yollarının düzenlenmesi, bu

varlıkların bulundukları yerlerde çevre düzenlemelerinin yapılması, varlıkları

birbirine bağlayan güzergâhların oluşturulması, bu güzergahlar üzerinde

günübirlik tesislerin kurulması, birkaç dilde yazılmış bilgilendirme ve

yönlendirme tabelalarının konulması, bu varlıkların tahribattan korunması için

görevli bulundurulması gibi çalışmalar yapılarak TRB2 Bölgesi’nin tarihi

öğelerinin sektöre kazandırılması gerekmektedir.

166


TRB2 Bölgesi’nin coğrafik çeşitliliğinden kaynaklanan Kuş Gözlemciliği,

Trekking-Dağcılık-Tırmanma, Kış Turizmi, Yayla Turizmi gibi turizm çeşitlerinin

paketler halinde sunumlarının yapılması sağlanacaktır.

Bu açıdan, öncelikle TRB2 Bölgesi il ve ilçelerdeki doğal varlıkların envanter

çalışmaları yapılacak ve marka değerleri belirlenecektir. Bu konuda özellikle bölgedeki

üniversitelerin ilgili bölümleri, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Dernekleri ve Tur

Operatörlerinin çalışma yapmaları gerekmektedir. Bu çalışmalarla beraber;

Tırmanma güzergâhlarının oluşturulması, dağ ve doğa yürüyüşleri

parkurlarının belirlenmesi, kuş rehberinin hazırlanması, kilit noktalarda

'gizlenme' yerlerinin oluşturulması, halkın turizme katılması, gelen turistleri

sahiplenmesi ve gelir elde etmesi için elverişli köylerde ev pansiyonculuğunun

oluşturulması, gibi çalışmalar yapılacaktır.

Yeni güzergâhların keşfi ve bu güzergâhların nasıl geliştirilmesi gerektiğinin

belirlenmesi

Bölge’de Ermeniler ve Hıristiyanlar için önem ifade eden birçok kilise mevcuttur.

Bölge’deki diğer turizm çeşitleriyle bütünleşik bir şekilde bir Hıristiyan Yolu belirlenebilir.

Yine benzer şekilde Bölge’de bir çok İslam âlimi yaşamış olup çoğunun türbeleri yine

Bölge’de yer almaktadır. Bu türbeler birçok insan tarafından ziyaret edilse de organize veya

paket turlar düzenlenmediği için gelen ziyaretçilerin kalış süreleri kısa olmaktadır. Bu açıdan

bir İnanç Yolu belirlenmeli ve diğer turizm çeşitleriyle birleştirilip Bölge’ye gelen ziyaretçilerin

daha uzun süreli kalmaları sağlanacaktır.

Bunların yanı sıra, orta vadede çevre bölgelerde faaliyet gösteren Kalkınma Ajansları

ile işbirliği geliştirilip Doğu Anadolu Bölgesi Turizm Konsepti oluşturularak, Bölge’nin kış,

tarih-kültür turizmleri bütünleşik anlamda ele alınıp turizm destinasyon ve koridorları genel

anlamda ele alınacaktır. Bu çalışmaların öncesinde Doğu Anadolu Bölgesi’nin sahip olduğu

turizm potansiyelinin pazar analizini içeren bir eylem planı hazırlanıp gerekli alt yapı ve insan

kaynaklarının güçlendirilmesi çalışmalarının başlatılması ön görülmektedir. Bu konseptin

geliştirilip hayata geçirilmesiyle beraber Bölge’nin ulusal ve uluslararası alanda tanıtım

faaliyetlerinin daha etkin olacağı ve Bölge’ye gelen turist sayısında önemli bir artış

sağlanacağı veya paket turlar düzenlenmediği için gelen ziyaretçilerin kalış süreleri kısa

olmaktadır. Bu açıdan bir İnanç Yolu belirlenip ve diğer turizm çeşitleriyle birleştirilerek

Bölge’ye gelen ziyaretçilerin daha uzun süreli kalmaları sağlanacaktır.

167


Harita 23: TRB2 BÖLGESİ KÜLTÜR-TARİH VE İNANÇ TURİZMİ KORİDORLARI HARİTASI

168


169


Harita 24: TRB2 BÖLGESİ TURİZM ÇEŞİTLİLİĞİ POTANSİYELİ HARİTASI

170



Hedef 1: Bölge’nin Turizm Çeşitliliği Potansiyelinin Sektöre Kazandırılması ve Turizm Gelirlerinin Sürdürülebilir Bir Şekilde Artırılması

Strateji 1: Bölge’nin Turizm Potansiyellerinin Geliştirilmesi Yoluyla Turizm Faaliyetlerinin Bütün Yıla Yayılmasının Sağlanması


1) 9. KP 2) Türkiye Turizm Stratejisi 2023 3) Orta Vadeli Program (2013-2015) 4) Van Turizm Arama Konferansı 5) DAKP, Bölgesel Turizm Gelişme Stratejisi

Projeler

1) TRB2 Bölgesi'nde Trekking-Tırmanma-dağcılık turizmi için GPS koordinatlarının belirlenerek rotaların tespit edilmesi ( Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van)

2) Kuş gözlemciliği yapılabilecek göllerde gözlem evlerinin kurulması, ornitoloji rehberlerinin hazırlanması ve kış turizmi merkezlerinde çevreyle uyumlu tesislerin inşa edilmesi (Bitlis, Muş ve Van)

3) İnanç-kültür turizmi destinasyonlarının belirlenmesi ( Hakkâri, Bitlis ve Van) 4) Kültürel varlıkların çevre düzenleme projelerinin yapılması ( Bitlis, Hakkâri, Muş ve

Van)


1) Bölge’ye gelen turist sayısındaki artış 2) Çevreyle uyumlu tesis sayısı 3) Turizm gelirlerindeki artış

171


172





Strateji 2 : Kültür-Sanat-Spor ve Eğlence Alanlarında Etkinlik Sayısının Artırılması

TRB2 Bölgesi’nin en önemli Cazibe Merkezi Van Gölü ve çevresidir. Van Gölü'nden

suyla ilgili etkinlikler bakımından çok az yararlanılmaktadır. 2008 yılından beri gölde

düzenlenen Offshore 225 Dünya Şampiyonası, Van'a bir hareketlilik sağlasa da yapılan su

sporları şenlikleri ve diğer etkinlikler yerel düzeyde kalmaktadır. Özellikle civar bölgeler ve

Ortadoğu ülkeleri pazarına yönelik nitelikli su sporları etkinlikleri düzenlenmelidir.

Yine, Van'da düzenlenen Hıdrellez, Kanisipi Festivali, İnci Kefali Göçü Festivali, Feqiyê

Teyran Festivali, Akdamar Kilisesi'ndeki Ortodoks Ayini, Flamingo Festivali; Muş'ta

düzenlenen 30 Ağustos Malazgirt Kutlamaları, Varto Koğ Tepesi Şenlikleri, Hamurpet Alevi

Şenliği, Bitlis'te düzenlenen Ceviz Festivali, Doğu Anadolu Fuarı, Ahlat Kültür Haftası

etkinlikleri, Hakkari'de düzenlenen Berçelan Yaylası Şenliği ve Kuzu Kırpma Şenliği gibi

festival ve etkinliklerin kapsam ve nitelikleri genişletilerek ulusal ve uluslararası düzeyde

tanıtımlarının yapılması gerekmektedir.

Bunların yanı sıra halk tarafından efsane olarak kabul edilen Van Canavarı Şenlikleri,

Van kedisinin konu olabileceği bir etkinlik, Muş Laleleri Şenlikleri, Van Kahvaltısı Şenlikleri,

Van Havzası Bilim Şenliği, Akdamar Sünnet ve Nişan Şenlikleri, Müştak Baba Şiir Festivali,

Ahmedê Xani Şiir Festivali, Nemrut Krater Gölü Şenlikleri vb. gibi konseptler geliştirilecek ve

Bölge’nin turizm arzına eklenmeleri sağlanacaktır.

173



Hedef 1: Bölgenin Turizm Çeşitliliği Potansiyelinin Sektöre Kazandırılması ve Turizm Gelirlerinin Sürdürülebilir Bir Şekilde Artırılması

Strateji 2: Kültür-Sanat-Spor ve Eğlence Alanlarında Etkinlik Sayısının Arttırılması



Projeler

1) Yöresel festival organizasyonlarının ve tanıtımlarının desteklenmesi (Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van)

2) Turistik eşya tasarım ve üretiminin desteklenmesi ( Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van)


1) Düzenlenen yıllık festival sayısındaki artış 2) Desteklenen turistik eşya üretimi yapan işletme/ürün sayısındaki artış

174





Strateji 3: Bölge Halkının Turizm Bilincinin Artırılarak Sektöre Aktif Katılımlarının

Sağlanması

TRB2 Bölgesi, birçok turizm çeşidinde önemli potansiyele sahip olmasına rağmen, bu

potansiyelin günümüze kadar değerlendirilmemiş olması olumsuzluk gibi görünse de aslında

bu durumun getirdiği birçok avantaj da mevcuttur. Bu durum bize, sektörde değişen talep ve

eğilimlere paralel olarak Bölge’yi konumlandırma fırsatını vermektedir. Turizm sektöründe

dünya genelinde gelişen önemli eğilimlerden biri de, turistlerin ziyaret ettikleri yerlerde

yaşayan halkın günlük yaşam pratiklerine dahil olup ziyaretleri süresince kendilerinden

biriymiş gibi görülmek istedikleri ve 'Toplum Temelli Turizm' diye adlandırılan turizm

çeşididir. Toplum temelli turizmde, kitlesel turizmin aksine büyük ölçekli yatırımcının kârını

artırma yerine ev sahibi topluluğun (yerel halk) sürece doğrudan dahil olduğu ve elde edilen

gelirin daha adil dağıtılması temel unsur olarak ön plana çıkmaktadır. Başta Avustralya, Yeni

Zelanda, İtalya, İspanya ve bazı Afrika ülkeleri olmak üzere birçok ülke bu alanda başarılı

örnekler sergilemektedirler.

TRB2 Bölgesi’nde, özellikle Van Havzası’nda bu kapsamda değerlendirilebilecek ilçeler

ve köyler mevcuttur. Van'ın Bahçesaray, Edremit, Çatak ve Gevaş ilçeleri, Erçek Gölü'ne

yakın Karagündüz köyü, Bitlis'in Ahlat ve Adilcevaz ilçeleri bunlara örnek olarak sayılabilecek

yerleşim yerleridir. Uygulama alanı olarak bu yerleşim yerlerinden bir tanesi seçilip detaylı bir

fizibilite çalışmasından sonra ilgili kamu kurum ve kuruluşları, STK'lar, Özel Sektör ve yerel

halk bir araya getirilerek bu yöndeki çalışmalar başlatılacaktır.

175




Strateji 3: Bölge Halkının Turizm Bilincinin Artırılarak Sektöre Aktif Katılımlarının Sağlanması



Projeler

1) Ekoköy turizmi faaliyetlerinin desteklenmesi (Bitlis ve Van) 2) Hedef ilçelere yönelik tanıtım ve eğitim faaliyetlerinin desteklenmesi (Bitlis ve Van)


1) Eko turizm faaliyetleri kapsamında desteklenen işletme ve ilçe sayısı 2) Turizm işletmeciliği eğitimi alan kişi sayısı

176





Strateji 4: Bölgesel Tabanlı Bir Pazarlama Programının Tanıtılması Yoluyla Bölgeye Olan

Talebin Artırılması

TRB2 Bölgesi illerinin il bazındaki tanıtım faaliyetleri, faydalı olmakla beraber etkinlik

düzeyleri düşüktür. Mevcut durumda aynı pazarda faaliyet gösteren iller tarafından

gerçekleştirilen etkinlikler çakışmakta ve mükerrer olarak yapılmaktadır. Bu nedenle,

Bölge’nin Türkiye'deki diğer bölgelerle rekabet edebilirliğini artırmak için faaliyetler ve

girişimler, bölgesel bir şemsiye altına alındığında ve koordine edilmiş pazarlama programı

içinw dâhil edildiklerinde daha etkili olacağı düşünülmektedir. Bu kapsamda;

İmaj/Marka Oluşturmak: Özgün bir turizm markası geliştirme zorunluluğu vardır.

(Bölge’yi Türkiye'deki diğer rakip bölgelerden ayıracak güçlü, net ve basit bir mesaj).

Hatırlanabilir, farklı ve değerli bir marka gerekmektedir. Bu marka, ilk anda belirli bir his

uyandırmalı ve gidilebilecek sıradan bir yer değil de temsil ettiği değerlere sahip bir yer

olduğu ilk bakışta anlaşılabilmelidir.

Bölgesel Turizm Web Sitesi/Web Portalı: Gelişen teknolojiyle beraber turizm

faaliyetlerinde bulunan insanların büyük bir çoğunluğu, tatillerini planlamak ve satın almak

gibi faaliyetleri internet aracılığıyla gerçekleştirmektedirler. Ayrıca internet, müşteriler,

tedarikçiler ve aracılarla iletişim kurmak için de sıkça kullanılmaktadır. Bu açıdan güzel

tasarlanmış bir bölgesel turizm web sitesi, bölgenin tanıtımı ve pazarlanması için kilit bir araç

olacaktır. Tanıtımın hedeflerinden biri de oluşturulacak web sitesinin ziyaret edilmesini teşvik

etmek olacaktır.

Görsel-İşitsel Malzemeler: Seyahat Acenteleri ve tüketici gruplarına tanıtım yapmak,

tüketici fuarlarında sergilemek, internet sitesine dahil edilmek ve kamuoyu ile paylaşılmak

üzere; bölgedeki turizm cazibe merkezlerini, kültürel-tarihi ve doğal varlıkların sunumunu

içeren ve birkaç dilde olmak üzere görsel-işitsel materyaller hazırlanacaktır.

Turizm Sergi ve Fuar Programları: Bölge illeri çoğunlukla ulusal ve uluslararası tanıtım ve

ticaret fuarlarına ( EMITT vb.) iller bazında katılım sağlamaktadırlar. Ancak bu katılımların

bölgesel düzeyde koordine edilmemeleri, etkinlik düzeylerini de tartışmalı bir hale

getirmektedir. Bölge’nin turizm yaklaşımının geliştirilmesi için TRB2 Bölgesi illeri arasında

ortak plan ve programların hazırlanması ve sunumlarının yapılması, Bölge’nin bir turizm

yöresi olarak kredibilitesini artıracaktır.

Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Belgesi’nde, hedeflere ulaşılabilirliği sağlamak, kaynak

tahsisinin doğru belirlenmesi, koordinasyon ve denetim etkinliğinin sağlanması, karar alma

177


ve uygulama süreçlerinin hızlı ve isabetli olması açısından oluşturulacak olan kurumsal

yapılanmada, hiyerarşik yönetişim düzeyinde en altta yer alan İl Turizm Konseylerine benzer

bir yapılanma TRB2 Bölgesi için kurulması çalışmaları gerçekleştirilecektir.



Strateji 4: Bölgesel Tabanlı Bir Pazarlama Programının Tanıtılması Yoluyla Bölge’ye Olan Talebin Artırılması



Projeler

1) Kısa film ve fotoğraf yarışmaları düzenlenmesi ( Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van) 2) www.efsanevitopraklar.net web sitesi tasarım ve içeriğinin güncellenmesi,

tanıtımının yapılması


1) Bölgesel turizm web sitesinin tıklanma sayısındaki artış. 2) Bölgeye gelen turist sayısındaki artış 3) Görsel-işitsel tanıtım materyallerinin kullanıldığı mecra sayısı 4) Katılım sağlanan fuar sayısı 5) Fuarlara katılım sağlayan kurum/firma sayısı 6) Bölgeyi tanıtıcı sergi sayısı

http://www.efsanevitopraklar.net/

178



Hedef 12: Van Gölü’nün Bütün Bileşenleriyle Turizme Kazandırılması

Strateji 1: Van Gölü Kıyısında Bulunan Kamu Kurum Binalarının Modernizasyonlarının

Tamamlanarak Turistik Amaçlı Tesislere Dönüştürülmesi ve Tesis Sayısının

Artırılması

Van merkez başta olmak üzere Van'ın ve Bitlis'in göle kıyısı olan ilçelerinde , Göl

manzaralı konaklama ve yeme-içme üniteleri sayısının azlığı, kıyılardan yeteri kadar istifade

edilmediğini ortaya koymaktadır.

Van Gölü'nün iklimi yumuşatıcı etkisi yaz aylarında, göl kıyısındaki yerleşim

birimlerinde kendisini hissedilir bir şekilde göstermektedir. Güney ve Doğu Anadolu'nun

karasal iklimine rağmen Van Gölü etrafındaki bu serin iklim, civar illerden ve komşu

ülkelerden birçok yerli ve yabancı turistin yaz aylarını göl etrafında geçirmelerine sebep

olmaktadır. Çoğunlukla ailece gerçekleştirilen bu tatillerde konaklama faaliyetleri, yerli halkın

kiraya verdikleri evlerde gerçekleşmektedir. Profesyonel anlamda yapılmayan bu konaklama

faaliyetleri ile beraber göl kıyısında farklı ekonomik sınıflara hitap edebilecek pansiyon ve

otelciliğin gelişmemiş olması, kıyıdaki tesis sayısının yetersiz olması ve kıyıların büyük

çoğunluğunun turistik arzının yapılmamış olması, Bölge’nin turizmden elde ettiği gelirin

düşük olmasına neden olmaktadır.

Van Gölü kıyısındaki kamu kurum ve kuruluşlarına ait binalar, konumları dolayısıyla

önemli birer turistik tesis potansiyeline sahip olmalarına rağmen mevcut kullanımlarıyla

Bölge’nin turizmine katkıları olmamaktadır.

Söz konusu tesislerin modernizasyonlarının yapılıp sektöre kazandırılmaları, özel

sektörün pansiyonculuk ve diğer turistik tesislerin işletmeciliğine teşvik edilmeleri, kıyı

turizminin gelişmesine ve Bölge’nin turizmden alacağı payın artmasına sebep olacaktır.

179




Strateji 1: Van Gölü Kıyısında Bulunan Kamu Kurum Binalarının Modernizasyonlarının Tamamlanarak Turistik Amaçlı Kullanıma Dönüştürülmeleri ve Tesis Sayısının Artırılması



Projeler

1) Özelleştirmesi yapılan eğitim ve dinlenme tesislerinin modernizasyonlarının desteklenmesi ( Bitlis ve Van)


1) Turistik kullanıma açılan kamu tesisi sayısı 2) Özel sektör yatırımlarıyla kıyıda açılan tesis sayısı

180




Strateji 2: Göl Kenarında Bulunan Sanayi İşletmelerinin Gölden Uzak Yerler Tahsis

Edilerek Kıyıdan Tahliyelerinin Sağlanması

TRB2 Bölgesi’nin sahip olduğu turistik değerlerin başında Van Gölü gelmektedir.

Dünyanın en büyük sodalı gölü olan Van Gölü, hidrolojik olarak kapalı bir göldür. Dışarıya

akıntısı olmamasından dolayı, kirlilik, gölde tabakalaşmaya yol açmakta ve havzada yaşayan

bitki ve hayvan türlerinin de yaşam alanlarını tehdit etmektedir. Göl suyunun kirliliğine yol

açan temel faktörler, sahil yerler olarak bilinen kıyılardaki yerleşim birimleri (Van, Erciş ve

Tatvan başta olmak üzere) ve kıyılardaki irili ufaklı sanayi işletmeleridir.

TRB2 Bölgesi’nde endüstrileşme fazla olmamasına rağmen, kıyıda bulunan

işletmelerin atık sularının göle dökülmesi, göl suyunun kirlenmesine sebep olmaktadır.

Bunun yanı sıra; bu işletmelerin kıyılarda yer alması, kıyıların rekreasyon alanı veya yürüyüş

parkurlarının oluşturulması önünde engel teşkil etmektedirler. Bu işletmelerin kıyıdan

tahliyelerinin sağlanıp kıyıların halkın ve ziyaretçilerin kullanımına sunulması çalışmaları

yürütülecektir.

181



HEDEF 12: Van Gölü’nün Bütün Bileşenleriyle Turizme Kazandırılması

Strateji 2: Göl Kenarında Bulunan Sanayi İşletmelerinin Gölden Uzak Yerler Tahsis Edilerek Kıyıdan Tahliyelerinin Sağlanması



Projeler

1) Göl kıyısında yer alan üretim tesislerinin taşınmasına yönelik kurumlar arası işbirliği projelerinin desteklenmesi (Bitlis ve Van)


1) Göl kıyısında yer alan üretim tesis sayısındaki azalma

182




Strateji 3: Van Gölü Kıyılarında Halka Açık Alanların ve Eğlence Mekanlarının

Sayılarının Artırılması

Van Gölü’ne kıyısı olan 8 yerleşim biriminin nüfusu 1 milyon civarındadır. Bu rakam,

Bitlis ve Van'ın toplam nüfusunun % 67'sini oluşturmaktadır. Bu yerleşim birimleri arasında

ulaşım, karayolları ile sağlanmaktadır. Ancak Bölge’nin engebeli arazi yapısı, kış aylarında

yağan karın uzun süre yerde kalması, karayolları ile ulaşımı hem tehlikeli kılmakta hem de

zaman kaybına yol açmaktadır.

Bu merkezler arasında gidiş-gelişlerin ne yoğunlukta olduğu, yerleşim birimleri

arasındaki ulaşımın göl üzerinden sağlandığı takdirde karayollarına kıyasla hangi avantajların

sağlanacağı ve göl ulaşımının risk ve dezavantajlarını ortaya koyacak bir fizibilite çalışması

yaptırılacaktır. Raporun sonucunun göl ulaşımını ön plana çıkarması durumunda, gidiş-

gelişlerin yoğun olduğu merkezlerde iskele yapımları, mevcut iskelelerin ise bakım-onarım

işlemleri başlatılacak ve iskelelerde günübirlik tesislerin açılması teşvik edilecektir.

Ulaşım ile beraber Van Gölü'nde geliştirilmesi gereken bir diğer unsur da gölde mavi

turların düzenlenmesidir. Van Gölü'nün güney kıyıları ekoturizm , özellikle de mavi tur

açısından oldukça uygun koşullara sahiptir. Tatvan'dan Gevaş'a kadar uzanan kıyı kuşağı

(165km), birçok açıdan gölün diğer kısımlarından ayrılmakta ve bu nedenle farklı bir kıyı

kullanımını ve planlamayı gerektirmektedir. Bu kıyılar; dağların kıyıda aniden yükselmesi, göl

çevresindeki tek ormanlık alanın burada bulunması, yerleşme sayısının çok az olması, çeşitli

kültürlere ait çok sayıda tarihi eserin varlığı, temiz ve el değmemiş koyların bulunması ve

ayrıca kıyıların çoğunlukla anayolların uzağında kalması ve dolayısıyla ulaşımın göl üzerinden

sağlanması gibi bir takım özelliklere sahiptir. Burası, doğa fotoğrafçıları, sportif amaçlı

yürüyüş ve doğa keşifçileri için etkileyici bir coğrafyaya sahiptir.

Doğa güzelliği yanında gölün güney kısımları, tarihi eserler ve kültür mirası açısından

da oldukça zengindir. Bugün sadece Reşadiye, Bağ, İnköy ve Altınsaç köylerinin sınırları içinde

kalan alandaki tarihi eserlerin sayısı 20'yi bulmaktadır.

TRB2 Bölgesi’nin en önemli turistik varlığı nedir sorusunun cevabı kuşkusuz Van Gölü

olacaktır. Bölge’ye gelen ziyaretçilerin programlarında Van Gölü'nü içeren bir tur paketi, aynı

zamanda Bölge’ye gelen ziyaretçilerin kalış sürelerini de uzatacaktır.

Bütün bu unsurlar göz önünde bulundurularak, Bölge’deki diğer turistik değerlerle

bağlantısı olmak üzere, Van Gölü Havzasında Tarihi Bir Mavi Yolculuk rotası çizilecektir.

183




Strateji 3: Göl Ulaşımının Daha Etkin Bir Hale Getirilmesi, Gölde Turistik Amaçlı Turların Düzenlenmesi Üst Ölçekli Planlar


Projeler

1) Gölde bulunan Çarpanak, Adır ve Kuş adalarına iskelelerin yapılması ( Van ) 2) Gölde bulunan adalarda günübirlik tesislerinin kurulmasının desteklenmesi ( Van ) 3) Göl kıyısında bulunan bütün yerleşim birimlerinde iskelelerin kurulması ve mevcut

iskelelerin iyileştirilmesi ve bu iskelelerde günübirlik tesislerin kurulması ( Bitlis ve Van )


1) Gölde yapılan günlük tur sayısının artırılması 2) Mavi tura katılan turist sayısının artırılması 3) Göl ulaşımını kullanan yolcu sayısının artırılması

184




Strateji 4: Göl Ulaşımının Daha Etkin Bir Hale Getirilmesi ve Gölde Turistik Amaçlı

Turların Düzenlenmesi

Karadan etrafı 430 km olan Van Gölü'nün kıyılarından yerel halkın ve Bölge’ye gelen

ziyaretçilerin yeterince istifade ettiğini söylemek oldukça güçtür. Bunun temel sebebi,

kıyıların kullanıma yönelik olarak düzenlenmemiş olmasıdır.

Yaklaşık 1650 metre yüksekliğe sahip Van Gölü'nde plaj alanlarının belirlenerek

yüzmeye elverişli hale getirilmeleri yoluyla Van Gölü'nün turistik cazibesi artırılacaktır.

Ayrıca; özellikle yaz mevsimlerinde, göz alıcı manzaralara sahip olan Van Gölü kıyılarının

nitelikli dinlenme ve eğlenme mekanlarıyla donatılması, özellikle inanç-kültür-doğa turizmi

için bölgeye gelen ziyaretçiler için akşam vakitlerini keyifli geçirmelerini sağlayacaktır. Bu

kapsamda, doğal çevre ile uyumlu tesislerin kurulmaları özendirilecektir. Bunun yanı sıra

özellikle yerel halkın kullanımına sunulmak üzere, göl ve bölgedeki diğer bazı su kaynaklarına

yakın olmak üzere bisiklet ve yürüyüş parkurları düzenlenecektir.

185


Harita 25: VAN GÖLÜ TURİZM GELİŞİM HARİTASI

186




Strateji 4: Van Gölü Kıyılarında Halka Açık Alanların ve Eğlence Mekanlarının Sayılarının Artırılması



Projeler

1) Edremit-YYÜ kampus arasında yürüyüş ve bisiklet yolu yapılması ( Van ) 2) Ahlat ve Adilcevaz ilçelerinde yürüyüş ve bisiklet parkurlarının yapılması ( Bitlis ) 3) Uygun plaj alanlarının belirlenmesi ve düzenlenmesi için fizibilite çalışmalarının

yapılması ( Bitlis ve Van )


1) İnşa edilen yürüyüş- bisiklet parkuru uzunluğu (km) 2) Düzenlenen plaj ve park sayısı 3) Faaliyete başlayan turistik tesis sayısı

187


GELİŞME EKSENİ (II)

YAŞANABİLİR

MEKANLAR

188


YAŞANABİLİR MEKANLAR

Planlama disiplini mevcut durum ile tasavvur edilen geleceği bütünleştiren öngörüler ve bu

öngörülere dayanan tedbirlerden oluşmaktadır. Plan yapımının önemi, kent kelimesinin Yunanca

anlamından gelen hakların korunması ile insan onuruna yakışır standartlarda birlikte yaşama

kültürünü oluşturmada ortaya çıkmaktadır. Bu çerçeveden bakıldığında TRB2 Bölgesi illerinin

kentleşme sürecinin teknik, kuramsal/kavramsal ve kurumsal boyutlarda incelenmesi anlam ifade

etmektedir.

Bölge illeri kentsel büyüme literatürüne göre sürekliliği sağlanmış bir nüfus artışı ile

büyümekte olan kentlerdir. İllerin nüfus artışındaki kök nedenler incelendiğinde doğurganlık oranının

ülke ortalamasından yüksek olmasının ilk etken olduğu ortaya çıkarken Van İli dışındaki illerin net göç

vermelerine karşı nüfus büyüklüğünde artış olması bu durumu kanıtlar niteliktedir. Van İli ise net göç

alan tek il olması ile Bölge'nin cazibe merkezi olma özelliğini korumaktadır. Nüfus büyüklüğündeki

artışlar nüfus ihtiyaçlarının karşılanmasını gerektirmektedir. Ancak; Bölge’deki doğurganlık hızının,

net göç hızının yüksekliğine bağlı nüfus artış hızının ülke hızına göre yüksek olması mekansal

üretimlerde projeksiyon hesaplamalarını yanıltıcı olmakla birlikte kısıtlı kaynakların yatırıma dönüşme

hızını geride bırakmaktadır. Yüksek nüfus artış hızının yanı sıra mekan üretiminde Bölge'nin ana

sorunsalı ülke genelinde de yaşanan imarlaşamama ve özelleşmiş tema planlarını çeşitlendirememe

geleneğinden ileri gelmektedir.

Bölge illerinde yoğunlaşma ile yaratılan kentsel katma değer rantından en üst düzeyde

yararlanma isteği, olumlu etkisini yoğunluk baskısına çevirmekte ve değeri yüksek alanlardan en az

maliyet ile daha fazla işletmenin yararlanabilmesine yönelik yanlış yapılaşmalara (kat yüksekliği,

standart yapı malzemesi vb. ihlali) ve toplumu sosyal özelliklerle donatmaya, çevrelemeye

programlanmış alanların eritilmesine neden olmaktadır. Bu durum, eğitim, sağlık, kültürel, sosyal, dini

ve spor tesisleri, halk eğitim merkezleri, teknik altyapı ve rekreasyon alanlarından ödün verilip imar

planları üzerinde sosyal donatı alanları için tahsis edilmiş alanların tadilat kararları ile kullanım

değişikliğine uğramasına neden olmaktadır. Bölge illerinin imar planı açıklama raporları da sosyal

donatı standartlarının yetersizliğini göstermektedir.

Projeksiyon hesaplarının nüfus hareketleri ile uyumsuzluğu planlama disiplinindeki

öngörmeyi yanlışlamakta ve üzerinde tedbirlerin geliştirilemediği barınma (mahalle, konut),

sanitasyon (altyapı) ve hareketlilik/erişim (ulaşım) konularında yapılı çevre kalitesinin düşüşü

anlamına gelen çarpık kentleşmeye yani kaçak yapılaşmaya neden olmaktadır. Bölgedeki kaçak

yapılaşma oranı %72 ile ülke ortalaması olan %36'nın iki katıdır. Mekan kalitesinde yaşanan düşüş,

189


insanın mekan ile bağını zayıflatmakla birlikte nitelikli işgücünün ve sanayi yatırımlarının Bölge'ye

çekilmesine engel teşkil etmektedir. Hoşnutsuzluk endeksine göre Bölge'nin TRC3 Bölgesi'nden sonra

memnuniyetsizlikte ikinci sırada yer alması durumu destekler niteliktedir. Mekan kalitesinin

yükseltilmesine ilişkin kentsel politika projelerinin hazırlanması kaçınılmazdır.

Yanlış yapılaşmaya, yanlış yer seçimine, denetimsizliğe ve finansal kısıtlara bağlı olarak

gelişmekte olan mekan kültürünün doğal çevreye ve insana verdiği zararlar ekonomik ve sosyal

anlamda kalkınma ivmesini düşürür boyuttadır. Doğal afetler sonucunda ortaya çıkan maddi hasarlar

ve can kayıpları ile sürekliliğin temincisi olan doğanın kirletilmesi ve insan sağlığının tehlikeye atılması

bu durumun en somut örnekleridir.

TRB2 Bölgesi, üzerinde bulunduğu coğrafya itibari ile genç bir jeolojik oluşumda meydana

gelen tektonik hareketleri sıklıkla yaşamaktadır. Jeolojik yapının yaratmış olduğu bu doğa

hareketlerinin yapılı çevre ile birleşimi Bölge halkına zarar verici bir durum yaratmaktadır. TRB2

Bölgesi’nde can ve mal kaybına yol açmış kayıtlı deprem sayısı 24’tür. Bu sayı tüm Türkiye’deki

depremlerin %10’unu; Doğu Anadolu Bölgesi'nde ise % 27’sini oluşturmaktadır. Ülkede depremlerde

hayatını kaybedenlerin sayısı 94.081 kişi iken Doğu Anadolu Bölgesi'nde 49.506 kişidir. TRB2

Bölgesi'nde ise depremlerde hayatını kaybedenlerin sayısı 10.861 kişidir. Bu sayı ülkede

depremlerden hayatını kaybedenlerin % 12’sini; Doğu Anadolu Bölgesi'nde hayatını kaybedenlerin ise

%22’sini oluşturmaktadır. Temelde Bölgedeki yapılaşma anlayışının ülke genelinde de olduğu gibi

temel etik ilkeleri uygulamaktan uzak olması, yer seçimi konusunda yapılan yanlış uygulamalar,

(yerleşim alanlarının su yataklarına yakın bölgelere, dayanımsız zemin ve alüvyon araziler üzerine

kurulması, heyelan, kaya düşmesi ve çığ olaylarının sıklıkla yaşandığı alanlarda istinat duvarlarının

eksikliği, imar planlarının izin vermediği kat yüksekliklerinde, çekme mesafelerinde, mimari statikte

ve yapı malzemelerinde yapılaşma) doğa hareketlerinin finansal ve sosyolojik afetlere dönüşmesine

neden olmaktadır. Afet öncesinde yaşanan bu yanlış uygulamaların yanı sıra afetlerle sıklıkla karşı

karşıya gelen Bölge’de afet sonrasına insani ihtiyaçları karşılamaya yönelik senaryoların da eksikliği

Bölge halkı için diğer bir risk alanı üretmektedir. Bölge illeri arasında afetten kaynaklanan can ve mal

kaybının en yoğun olduğu iller sırasıyla Van, Muş ve Hakkari'dir.

Yanlış yapılaşma uygulama etkilerinin somut bir şekilde ortaya çıktığı bir diğer alan, çevre

kirliliği ve toplum sağlığının bozulmasına neden olan altyapı yetersizlikleridir. Bölge'nin kentsel altyapı

ihtiyaçlarının temini rakamları ülke ortalaması altında seyretmektedir. Kanalizasyon şebekesinden

yararlanma Bölge’de belediye nüfusunun %60'ı iken ülke ortalaması %88'dir. Kanalizasyon

şebekesinden yararlanma oranı en düşük il %23 ile Hakkari'dir ve bu alanda yapılacak altyapı

yatırımlarının da önceliklendirilmesi gerekmektedir. İnsan yaşamına sanitasyon açısından zarar veren

190


atık suların arıtılması Bölge’deki sağlık giderlerini anlamada etkilidir. Bölge’de günde kişi başına çıkan

atık su miktarı ortalama 255 litre iken ülke ortalaması 182 litredir. Ülke bazında kurulu 326 atık su

arıtım tesisi bulunurken Bölge'de ise bu sayı 5'tir. Atık su miktarı ülke ortalamasından yüksek olan

Van (314 litre) ve Hakkari (202 litre) illeri atık su arıtma tesisleri kurulumunda önceliklendirilmelidir.

Muş ilindeki atık su miktarı ülke ortalamasından düşük olmasına karşın ilde herhangi bir atık su arıtma

tesisinin bulunmaması ve ileride neden olabileceği sağlık problemleri açısından önceliklendirme

kapsamına alınması gerekmektedir. Bölge'deki hiç bir ilde atık geri dönüşüm tesisi bulunmamaktadır.

Yapılacak fizibilite çalışmalarında fayda-maliyet dengesi optimizasyonuna bağlı olarak ortaya çıkacak

olan sonuçlar ile geri dönüşüm tesislerinin kurulması ve geri dönüşümün toplumsal bir farkındalık

olmadan gerçekleşemeyeceği görüşü ile hanede başlayacak atık ayrımının özendirilmesi

gerekmektedir. Ayrıca bu alanda ülke bazlı atık veri sisteminin oluşturulması da konu hakkında veriye

erişimi sağlayacaktır. Katı atık düzenli depolama sahası Bölge illerinden sadece Bitlis'te

bulunmaktadır. Atıkların vahşi depolama yöntemiyle biriktirilmesi çevreye geri dönüşü olmayan

zararlar vermekle birlikte aynı zamanda insan sağlığını da tehlikeye atmaktadır.

Hareketliliğin artışı, ekonomik açıdan refah seviyesindeki artışı gösterirken erişimin artışı

sosyal ve fiziksel ulaşılabilirliğin göstergesidir. Erişimin ulaşım modelleri, şehirlerarası ulaşım ve

kentsel ulaşım problemleri üzerinden ele alınması fiziksel altyapıda önceliklendirme alanlarını

belirlemede etkilidir. TRB2 Bölgesi'nin diğer bölgelerle iletişimi karayolu ve havayolu ile

sağlanmaktadır. Muş ve Van'da olmak üzere iki adet havaalanı bulunmakta iken bir diğer havaalanı

2014'te bitirilmesi planlanan Hakkari'nin Yüksekova ilçesinde yer almaktadır. Mevcut durumda

kullanılmakta olan Muş NATO askeri havaalanı ve Van Ferit Melen Havaalanı kapasitelerinin sırasıyla

%70'ini ve %83'ünü kullanmakta olmalarına karşın Bölge'de sefer sayısının 2010-2011 yılları arasında

%30 artmış olması ile havayolu taşımacılığına olan talebin yükselişte olduğu göz önüne alındığında

iyileştirme çalışmalarının yapılması kaçınılmazdır. TÜİK 2011 yılı verilerine göre devlet yolu toplam

uzunluğu 2.980 km’ye ulaşmış olup %40'ını bölünmüş yollar oluşturmaktadır ve ülke geneli asfalt yol

uzunluğunun toplam yol uzunluğuna oranı %94,2 iken, Bölge ortalaması %83,5’tir. Bu durum, yolların

hem kalite hem de güvenilirlik bakımından iyileştirilmesi gerektiğine işaret etmektedir. Uluslararası

Rekabet Araştırma Kurumu'nun fiziki ulaşılabilirlik ve uzaktan erişim alanlarında iller bazında yaptığı

“Erişilebilirlik Alt Endeksi“ değerlendirme çalışmasına göre TRB2 Bölgesi en alt sırada yer almaktadır.

191


Şekil 4: Mekansal Gelişme Ekseni Problem Ağacı

192


GELİŞME EKSENİ: YAŞANABİLİR MEKANLAR

Hedef 1: Sürdürebilir Çevre Yönetiminin Sağlanması

Strateji 1: Sürdürülebilir Atık Yönetiminin Sağlanması

TRB2 Bölgesi'nde Van, Muş ve Hakkari illerinde atıklar vahşi depolama yöntemiyle

depolanmaktadır. Atıkların bu şekilde hiçbir önlem alınmadan biriktirilmesi geri dönüşü

olmayan çevre tahribatına yol açmaktadır. İl merkezlerinde atıklar çevreye olan etkileri göz

önünde bulundurulmadan biriktirilmekte, bazı ilçelerde ise yol kenarlarına ve derelere

atılmaktadır. Sonuç olarak toprak kirliliği, koku, haşerelerin artması, yer altı ve yer üstü su

kaynaklarının kirlenmesi, çöplerde metan gazı ve patlamaların oluşması, yangın çıkması gibi

sorunlar oluşmaktadır.

İnsan sağlığına ve ekosisteme zarar verilmemesi için atıkların düzenli depolanması ve

yönetmeliklere uygun şekilde bertaraf edilmesi sağlanmalıdır. Van, Muş ve Hakkari illerinde

kurulması planlanan düzenli depolama tesislerinin yapımları hızlandırılmalı ve tesisler

tamamlandığında vahşi depolama alanlarının rehabilite çalışmalarına başlanmalıdır. Tehlikeli

atıklar ve tıbbi atıkların yönetmeliklere uygun şekilde bertaraf edilmesi sağlanmalıdır. Geri

dönüştürülebilir atıkların - bitmiş piller, akümülatörler, ömrünü tamamlamış lastikler,

elektrikli ve elektronik eşyalar vb.- dönüşümlerinin yapılabilmesi için geri dönüşüm tesisleri

kurulmalıdır. Endüstriyel atıkların en aza indirilebilmesi için yeni üretim teknolojileri

geliştirilmesi ve atıkların üretim girdisi olarak kullanımı teşvik edilmelidir. Atıkların kaynakta

ayrı toplanması için projeler uygulanmaya konulmalı, evsel ve endüstriyel bazda daha az atık

üretimi için Bölge halkı bilinçlendirmelidir. Katı atık kompozisyonu ve miktarına ilişkin veriler

düzenli tutularak bölgesel katı atık envanteri oluşturulmalıdır. Mevcut yasa ve

yönetmeliklere uyulmasının sağlanması amacıyla denetimler yapılmalıdır.

193


Gelişme Ekseni: Yaşanabilir Mekanlar

Hedef 1: Sürdürülebilir Çevre Yönetiminin Sağlanması

Strateji 1: Sürdürülebilir Atık Yönetiminin Sağlanması


1) Çevre ve Orman Bakanlığı AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) (2007-2023) / Sektörel Öncelikler 5.2: Atık Sektörü - 1, 2, 3, 4, 5. Amaçlar

2) Ulusal Çevre Eylem Planı - Tehlikeli Atıkların Yönetimi 3) Ulusal Geri Dönüşüm Stratejisi Belgesi ve Eylem Planı/ Genel Amaç: 1,2,3,4,5,6,7.

Hedefler 4) 9. Kalkınma Planı / Gelişme Ekseni: Rekabet Gücünün Artırılması / Öncelik 6:

Çevrenin Korunması ve Kentsel Altyapının İyileştirilmesi

Projeler

1) Katı Atık Düzenli Depolama Sahasının Kurulması -Van, Muş, Hakkari 2) Vahşi Depolama Alanları Rehabilitasyonu -Van, Muş, Hakkari 3) Geri Dönüşüm Depolama Tesisi Kurulması -Van, Muş, Bitlis, Hakkari


1) Katı atık bertaraf kapasitesi (ton/gün) 2) Evsel atıkların geri kazanım ve yeniden kullanım oranları (%) 3) Endüstriyel atıkların geri kazanım oranları (%)

194




Strateji 2: Van Gölü Havzası’nın Korunması

Van Gölü Havzası, ülke genelinde kirlilik açısından 25 akarsu havzası arasında 15.

sırada bulunmaktadır. Kapalı bir havza olmasından dolayı evsel ve endüstriyel atıkların

oluşturduğu kirliliğin ekolojik yaşama olumsuz etkileri daha çabuk ve tahrip edici olmaktadır.

Havzadaki kirletici kaynaklar; insan faaliyetleri sonucu oluşan kirlilikler olup bunlar; mevcut

atık su arıtma tesislerinin yeterli sayıda ve kapasitede olmamasından dolayı atıkların

arıtılmadan göle deşarj edilmesi, düzenli katı atık depolama tesislerinin olmaması ve tarımsal

faaliyetlerde yoğun miktarda gübre kullanılmasıdır.

Havzadaki kirliliğin önlenebilmesi için havza sınırları içinde yer alan inşaat ve planlama

halindeki atık su arıtma tesislerinin yapımları hızlandırılmalı ve mevcut arıtma tesislerinin

kapasitelerinin ihtiyacı karşılayacak düzeye getirilmesi için bakım onarım ve kısmi yenileme

çalışmaları yapılmalıdır. Van İlinde düzenli katı atık depolama tesisi kurulmalı, il merkezindeki

ve ilçelerdeki mevcut vahşi depolama alanları rehabilite edilmelidir. Çevresel riskler

konusunda halkın daha fazla bilinçlendirilmesi amacıyla eğitimler ve faaliyetler düzenlenmeli,

bilinçli ve modern tarım uygulamaları konusunda çiftçi eğitimleri verilmelidir.

195


Harita 26: Atık Su Arıtma Tesisi Eylem Planı

196




Strateji 1: Van Gölü Havzası’nın Korunması


1) Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı 2) Çevre ve Orman Bakanlığı AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) (2007-2023) /

Sektörel Öncelikler 5.1: Su Sektörü / 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8. Amaçlar 3) Ulusal Çevre Eylem Planı - Su Kaynaklarının Yönetimi 4) 9. Kalkınma Planı / Gelişme Ekseni: Rekabet Gücünün Artırılması / Öncelik 6:


Projeler

1) Mevcut atık su arıtma tesislerin rehabilitasyonu -Van, Erciş 2) Atık su arıtma tesislerinin kurulması - Van: Gevaş, Edremit, Çaldıran, Uysal, Ünseli,

Gürpınar, Özalp, Erçek, Kocapınarı, Çiçekli, Sağmalı, Saray; Bitlis: Adilcevaz, Aydınlar, Ovakışla


1) Van Gölü'ne arıtılarak deşarj edilen atık su oranı (%)

197


198




Strateji 3: Hava kalitesinin AB standartlarına uygun hale getirilmesi

TRB2 Bölge İllerinin kış aylarında (özellikle Hakkari'de) hava kalitesi çok düşmekte ve

tehlikeli boyutlara ulaşmaktadır. Son yıllarda Türkiye genelinde olduğu gibi hava kalitesinde

kademeli olarak iyileşmeler gözlense de standart sınır değer aşım sayıları oldukça fazladır.

2013 Ocak ayında SO2 ortalamalarının en yüksek olduğu hava kalitesi izleme istasyonları

Türkiye sıralamasında Hakkari'nin birinci, Van'ın ise ikinci sırada yer alması hava kirliliğinin

Bölge’de hangi boyutlarda olduğunun göstergesidir. Bölge İllerinde hava kirliliğinin en önemli

sebebi sanayide ve evsel ısınmada kalitesiz kömür kullanılmasıdır. Gerek mali

imkansızlıklardan dolayı gerekse toplumda çevre bilincinin olmamasından dolayı kalitesiz

kömür kullanımı çok yaygındır. Hava kalitesinin düşmesinin bir diğer sebebi ise motorlu

taşıtların (özellikle toplu taşıma araçları) ucuz ve kalitesiz yakıt kullanmasıdır.

Mevcut hava kirliliğinin insan sağlığı ve ekosistemde tahrip edici sonuçlar

doğurmaması için bölge illerindeki hava kalitesinin iyileştirilmesi çok büyük önem arz

etmektedir. Hava kalitesinin AB standartlarına uygun hale getirilmesi için kaliteli kömür

kullanımının yaygınlaştırılması ve motorlu taşıtların egzoz gazı emisyonlarının en aza

indirilmesi gerekmektedir. Kalitesiz kömür kullanımının önüne geçilebilmesi ve motorlu

taşıtların kalitesiz yakıt kullanımlarının engellenmesi için sürekli denetim yapılması, kurumsal

ve yasal eksikliklerin giderilmesi ve toplumun çevresel problemlerin zararları ile ilgili

bilinçlendirilmesi önem teşkil etmektedir. Uzun vadede çözüm olarak Bölge'de doğalgaz

kullanımının yaygınlaştırılması (doğalgaz hattının genişletilmesi) veya evsel ısınma ve

sanayide alternatif ısınma yöntemlerinin (jeotermal, atık ısı teknolojileri, vb.) geliştirilmesi

şarttır.

Bölge illerinde bulunan hava kalitesi izleme istasyonlarının yenilenmesi ve AB

standartlarında yer alan bütün kirleticilerin ölçümlerinin yapılması; hava kirliliğinin düzenli

olarak izlenmesi ve kontrolünün sağlanabilmesi için önem arz etmektedir.

199




Strateji 3: Hava Kalitesinin AB Standartlarına Uygun Hale Getirilmesi


1) 9. Kalkınma Planı / Gelişme Ekseni: Rekabet Gücünün Artırılması / Öncelik 6: Çevrenin Korunması ve Kentsel Altyapının İyileştirilmesi

2) Binyıl Kalkınma Hedefleri / Hedef 7: Çevresel Sürdürülebilirliği Sağlama 3) Çevre ve Orman Bakanlığı AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) (2007-2023) /

Sektörel Öncelikler 5.3: Hava Sektörü: 1, 2, 3, 4, 5, 6. Amaçlar 1) EU Air Quality Standarts (Directive 2008/50/EC)

Projeler

1) Tam otomatik hava kalitesi izleme istasyonlarının kurulması -Van, Muş, Bitlis, Hakkari 2) Sanayi ve evsel ısınmada jeotermal enerjinin kullanılması -Bitlis: Tatvan, Van: Erciş,

Çaybağı


1) PM10 günlük ortalama değeri (µg/m³) 2) SO2 günlük ortalama değeri (µg/m³)

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32008L0050:EN:NOT

200




Strateji 4: Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Yönetiminin Sağlanması

Nüfusun artması ve aşırı tüketimle birlikte doğal kaynaklar hızla tükenmekte, çevre

kirliliği ile ilgili problemler artış göstermektedir. Doğal kaynakların korunmasının dolayısıyla

sürdürülebilir yönetiminin sağlanamaması ülkemizin ve Bölge’nin en önemli sorunlarından

biri olmaya devam etmektedir. Doğal kaynakların sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi için su

ve toprak kaynakları üzerinde yapılacak her müdahalenin sürdürülebilir, koruma-kullanma

ilkeleri doğrultusunda akılcı politikalar içermesi önem teşkil etmektedir.

Bölge’de sürdürülebilir su ve toprak yönetimlerinin sağlanabilmesi için öncelikli olarak

su ve toprak kirliliğinin boyutları hakkında yeterli bilgiye sahip olunması gereklidir. Bu

sebeple su ve toprak kirliliği envanterleri çıkartılmalıdır.

Sürdürülebilir su yönetiminin sağlanabilmesi için ilgili kurumlarla birlikte yeraltı ve

yerüstü su yönetimleri geliştirilmeli, alternatif su kaynakları değerlendirilmeli, atık sular

arıtılarak geri kazanılmalı ve yağmur suları kullanılmalıdır. Su kirliliğinin önlenebilmesi

amacıyla mevcut ve planlanan arıtma tesislerinin sürdürülebilir gelişme kavramı

çerçevesinde gelecekte öngörülecek deşarj limitlerini sağlaması, düzenli katı atık depolama

tesisleri kurularak sızıntı suların engellenmesi gereklidir. Daha az su tüketen yeni teknolojiler

kullanılması ve Bölge halkının bu hususta bilinçlendirilmesi suyun daha verimli

kullanılabilmesi için önemlidir.

Sürdürülebilir toprak yönetiminin sağlanabilmesi için öncelikli olarak toprak kirliliğinin

nedenleri ve boyutları araştırılmalıdır. Erozyon nedeniyle oluşan toprak kaybının

engellenmesi amacıyla ağaçlandırma çalışmaları yapılmalı, tarımda aşırı gübre ve ilaç

kullanımının önüne geçilebilmesi için çiftçilere modern tarım uygulamaları hakkında eğitimler

verilmelidir. Tarım ve orman arazilerinde büyük tahribata yol açan asit yağışlarının

oluşmaması için evsel ve sanayi ısınmasında kalitesiz kömür kullanımının önüne geçilmelidir.

201





1) Çevre ve Orman Bakanlığı AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) (2007-2023) / Sektörel Öncelikler 5.1: Su Sektörü / 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8. Amaçlar

2) Ulusal Çevre Eylem Planı - Su Kaynaklarının Yönetimi 3) Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı

Projeler

1) Bozuk ormanlık alanlarda ağaçlandırma çalışmalarının yapılması - Van, Muş, Bitlis, Hakkari

2) Mevcut atık su arıtma tesislerin rehabilitasyonu - Van, Erciş 3) Atık su arıtma tesislerinin kurulması - Van: Gevaş, Edremit, Çaldıran, Uysal, Ünseli,

Gürpınar, Özalp, Erçek, Kocapınarı, Çiçekli, Sağmalı, Saray; Bitlis: Adilcevaz, Aydınlar, Ovakışla


1) Rehabilite edilen orman alanı ( ) 2) Arıtılarak deşarj edilen atık su oranı (%)

202




Strateji 5: İklim Değişikliğiyle Mücadele Edilmesi

İklim değişikliği insanların karşı karşıya kaldığı geri dönüşü olmayan en büyük

sorunlardan biridir. Küresel iklim değişikliği; fosil yakıtların yakılması, arazi kullanımı

değişiklikleri, ormansızlaşma, ormanların bozulması ve sanayi süreçleri gibi insan

etkinlikleriyle atmosfere salınan sera gazı birikimlerindeki hızlı artışın doğal sera etkisini

kuvvetlendirmesi sonucunda Yerküre’nin ortalama yüzey sıcaklıklarındaki artışı ve iklimde

oluşan değişiklikleri ifade etmektedir. Dünya’da 1850 yılından bu yana sıcaklık 0.76℃

artmıştır. Dünya'da oluşacak olan 2℃'lık bir artış ile geri dönüşü olmayan bir noktaya

ulaşılacaktır. Bu noktaya ulaşılmaması için 2020 yılına kadar küresel sera gazı emisyonlarının

istikrarlı bir hale getirilmesi ve 2050'ye kadar 1990'lardaki salınım düzeyinin yaklaşık yarısına

indirilmesi gerekmektedir.

Türkiye'de ve Bölge’de ortalama hava sıcaklıklarında küresel sıcaklıklardaki

değişimlere benzer olarak genel anlamda bir artış eğilimi gözlenmektedir. Türkiye'de 1941-

2007 arasında 0,64°C/100 yıl artış trendi vardır. Ortalama sıcaklıklarda ise 1994 yılından bu

yana (1997 yılı hariç) pozitif sıcaklık anomalileri mevcuttur. TRB2 Bölgesi'nde ise sıcaklıklar

1971-2000 yılları sıcaklık ortalamalarının üzerinde gerçekleşmektedir.

Ülkemizde ve bölgemizde küresel ısınmayla mücadele edilmesi için fosil yakıt

tüketimleri azaltılmalı, yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji arzı içindeki payı arttırılmalı ve

enerji verimliliği sağlanmalıdır. Ormansızlaşmanın önüne geçilmeli, bozuk ormanların

rehabilite edilmesi için ağaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır. Evsel ve sanayi ısınmasında

alternatif ısınma yöntemlerinin (jeotermal, atık ısı vb.) kullanımı teşvik edilmelidir. Tarım

faaliyetlerinde modern tarım teknikleri geliştirilmeli, aşırı gübre ve ilaç kullanımı

engellenmelidir. Çöp depolama alanlarındaki atıklardan kaynaklanan metan gazı

engellenmelidir. Endüstriyel atıkların azaltılması için yeni proses yöntemleri geliştirilmeli ve

atığın bir üretim girdisi olarak kullanımının sağlanması için teşvikler verilmelidir. Evlerde

elektriğin, suyun ve doğalgazın tasarruflu kullanılması hakkında bölge halkına yönelik

eğitimler ve faaliyetler düzenlenmeli, geri dönüşümün önemi hakkında farkındalık çalışmaları

yapılmalıdır.

203




Strateji 5: İklim Değişikliğiyle Mücadele Edilmesi


1) EU 2020 Targets/ Target 3: Climate Change - Energy 2) EU Energy Roadmap 2050 3) ETKB 2010-2014 Strateji Planı 4) Binyıl Kalkınma Hedefleri / Hedef 7: Çevresel Sürdürülebilirliği Sağlama 5) İDEP

Projeler

1) İklim değişikliğiyle mücadele konusunda farkındalık çalışmalarının yapılması 2) Bölge genelinde yeşil alan miktarında artış sağlanması


1) Kişi başına düşen yeşil alan miktarı ( )

204




Strateji 6: Hassas Ekosistemlerin ve Biyolojik Çeşitliliğin Korunması

Aşırı tüketim ve nüfus artışıyla birlikte canlıların habitatları tahrip edilmekte

dolayısıyla biyolojik çeşitlilik kayba uğramaktadır. Geri dönüşü olmayan bozulmalar meydana

gelmeden önce Bölge’deki biyolojik çeşitlilik kaybının durdurulması ile habitat ve doğal

sistemlerin onarılması hayati önem taşımaktadır.

Biyolojik çeşitliliğin korunması ve geliştirilmesi için öncelikle bölgesel düzeyde

biyoçeşitliliğin tespit edilmesi gerekmektedir. Sonrasında mevcut biyolojik çeşitlilik kaybının

hızını azaltmak ve durdurmak için plan ve programlar oluşturulmalı ve bölgedeki ilgili

kurumlar ve üniversitelerle işbirliği içinde çalışmalar, araştırmalar yapılmalıdır. Canlı

türlerinin yaşadığı habitatların parçalara bölünmesinin ve/veya bozulmasının önüne

geçilmeli, su ve toprağın sürdürülebilir yönetimleri sağlanmalıdır. Bölge’deki nesli tehlikede

olan türler belirlenerek; hedef türün yayılış alanları, popülasyon sayıları, çeşitlilik dereceleri

hakkında bilgi toplanmalı ve habitatları koruma altına alınmalıdır. Bozuk orman alanlarının

rehabilite edilmesi amacıyla ağaçlandırma çalışmaları yapılmalı, mevcut ormanlık alanlar

korumalıdır.

Biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliğinin yönetimi için insanlar bilinçlendirilmeli ve bu

hususta doğa koruma politikaları oluşturulmalıdır.

Van Gölü Havzası'nın biyoçeşitliliğinin korunması için mevcut arıtma tesislerinin

yenilenmesi ve yeni arıtma tesislerinin kurulması sağlanmalı, dolayısıyla Göl'e deşarj edilen

suyun tamamı arıtılmalıdır. Atıklardan kaynaklı su ve toprak kirliliğinin önlenebilmesi

amacıyla Bölge illerinin tamamında düzenli katı atık depolama ve geri dönüşüm tesisleri

kurulmalı, mevcut vahşi depolama tesisleri rehabilite edilmelidir.

205




Strateji 6: Hassas Ekosistemlerin ve Biyolojik Çeşitliliğin Korunması


1) Binyıl Kalkınma Hedefleri / Hedef 7: Çevresel Sürdürülebilirliğin Sağlanması 2) Çevre ve Orman Bakanlığı AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) (2007-2023) /

Sektörel Öncelikler 5.7: Doğa Koruma Sektörü / Amaç 1 3) Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı 4) 9. Kalkınma Planı / Gelişme Ekseni: Rekabet Gücünün Artırılması / Öncelik 6:


Projeler

1) Bölgesel düzeyde biyolojik çeşitliliğin tespit edilmesi 2) Koruma eylem planları oluşturulması 3) Bozuk orman alanlarında ağaçlandırma çalışmaları yapılması


1) Rehabilite edilen orman alanı ( )

206



Hedef 2: Kent ve Ulaşım Altyapısının İyileştirilmesi

Strateji 1 : Kanalizasyon ve Atık Su Arıtma Tesislerinin İhtiyacı Karşılayabilecek Seviyeye

Getirilmesi

TRB2 Bölgesi’nin altyapı ile alakalı en önemli sorunlarından birisi kanalizasyon ve

atıksu artıma tesislerinin eksikliğidir. TÜİK verilerine göre, 2010 yılında Türkiye genelinde

Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı

% 88’dir TRB2 Bölgesi’nde ise bu oran % 60 olup Türkiye ortalamasının çok altında

bulunmaktadır. Kanalizasyondan deşarj edilen atıklar, derelere ve Van Gölü’ne atılmaktadır,

bu da doğal kaynaklara zarar vermekle birlikte insan sağlığı için tehlike oluşturmaktadır.

TRB2 Bölgesi’ndeki atık su artıma tesisi sayısı 5 adettir. Bu tesislerin 4 tanesi Van

ilinde olup 1 tanesi Bitlis ilindedir. Atıksu tesisleri özellik olarak biyolojiktir. Atıksu tesisleri

istatistikleri incelendiğinde sayının oldukça yetersiz olduğu gözükmektedir. Bu sayının

artırılması ve ileri düzeyde, teknolojik atık su artıma tesislerinin kurulması gerekmektedir.

207


Gelişme Ekseni: Yaşanabilir Mekanlar Ekseni

Hedef 2. Kent ve Ulaşım Altyapısının İyileştirilmesi

Strateji 1: Kanalizasyon ve Atık Su Arıtma Tesislerinin İhtiyacı Karşılayabilecek Seviyeye Getirilmesi


1) 5491 sayılı Çevre Kanunu Geçici Madde 4 – (5491 s. K. m.23 – RG: 13 Mayıs 2006 - Sayı: 26167)

2) 9. Kalkınma Planı Çevre Özel İhtisas Komisyonu Raporu 2.1.4 Atık Su Yönetimi 3) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2012 Yılı Programı, Çevrenin Korunması ve Kentsel

Altyapının Geliştirilmesi, Öncelik 73. Turizm Yatırımları Yeşil Büyüme Yaklaşımı çerçevesinde doğal, tarihi, sosyal ve kültürel çevreyi koruyucu ve geliştirici bir anlayışla ele alınacaktır.

4) İller Bankası A.Ş. Belediyelerin Su ve Kanalizasyon Altyapı Projesi (SUKAP), Türkiye’deki Küçük ve Orta Ölçekli Belediyelerde Atıksu Arıtımı için Uygun Yöntemlerin Geliştirilmesi Projesi


1) İnşaa edilen yeni atıksu arıtma tesis sayısı (adet) 2) Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye

nüfusuna oranındaki artış (%)

208




Strateji 2: Temiz İçme Suyunun Herkese Ulaştırılması

TÜİK verilerine göre 2010 yılında, TRB2 Bölgesi’ndeki toplam belediye sayısı 71 olup,

toplam belediye nüfusu 1.148.198’dir. İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen

belediye sayısı 71 olup, içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet erilen belediye nüfusu ise

1.076.880’dir. İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu

içindeki oranı % 93,78’dir. En yüksek oran % 96 ile Bitlis ve Muş illerindedir bu illeri sırasıyla

%93 Van ve %90 ile Hakkari illeri takip etmektedir. Türkiye geneli incelendiğinde içme ve

kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı tüm

Türkiye’de % 99’dur. Bölge % 93’lük oranla Türkiye ortalamasının gerisinde kalmaktadır.

Şebeke oranının Türkiye standartlarına getirilmesi gerekmektedir. Ayrıca Bölge’de isale

hatları yetersizdir, bu hatların günün şartlarına ortama uygun olarak yeniden yapılandırılması

insan sağlığı açısından önem arz etmektedir

Van ve Muş illerinde şebeke sularının bir kısmı sondaj kuyu sularıyla beslenmektedir.

Bu suların analizlerinin yapılması, temiz içme suyu kalitesini düşüren sondaj kuyularının

kapatılması, bunların yerine yeni doğal kaynakların tespit edilmesi ve şehir şebekelerine

aktarılması gerekmektedir.

209


Gelişme Ekseni: Yaşanabilir Mekanlar Ekseni


Strateji 2. Temiz İçme Suyunun Herkese Ulaştırılması


1) 9. Kalkınma Planı Çevre Özel İhtisas Komisyonu Raporu 2.1.2 Su Kaynakları 2) 17.02.2005 Tarih 25730 Sayılı insani tüketim amaçlı sular hakkında yönetmelik 3) İller Bankası A.Ş. Belediyelerin Su ve Kanalizasyon Altyapı Projesi (SUKAP),


1) TRB2 Bölgesi genelinde devam eden içme suyu inşaatlarının tamamlanması (adet) 2) TRB2 Bölgesi 2045 yılı hedeflenerek yeni isale hatlarının inşa edilmesi (km) 3) TRB2 Bölgesinde içme suyu için yeni doğal kaynakların tespiti (lt/sn) ve şehir

şebekesine aktarılması (km)

210




Strateji 3: E-Dönüşüm Sürecinin Desteklenmesi ve Telekomünikasyon Altyapısının

İyileştirilmesi

Bölge’de ciddi bir altyapı eksikliğinin olduğu görülmektedir. Bu eksikliğin giderilmesi

için öncelikli olarak mevcut telekomünikasyon altyapısının iyileştirilmesi gerekmektedir.

Altyapısı uygun olmadığı için hizmet alamayan mahalle, köy vb. yerlere altyapı götürülmesi

gerekmektedir. Bu sayede internet bağlantısı bulunmayan okulların, kamu kurumlarının ve

belediyelerin hizmetten yararlanmaları sağlanacaktır.

Bilgi çağında toplumları oluşturan bireylerin öğrenme gereksinmelerinin artması,

okullarda öğretme-öğrenme sürecinin verimliliğini yükseltmeye dönük çalışmaların da

artmasına kaynaklık etmektedir. Bu durumla alâkalı olarak, eğitim teknolojisi kapsamında,

okullarda eğitime daha uygun ortamların oluşturulması, öğretimde yararlanılabilecek daha

etkileyici araç ve gereçlerin geliştirilmesi ve kullanılması yönünde kayda değer çalışmalar

yapılmaktadır. Fatih Projesi’nin uygulanması da bu çalışmaların önemli bir örneğidir.

Bu çerçevede; Bölge’de teknoloji kullanımını yaygınlaştırmak ve özendirmek için

öncelikle okullardaki bilgi teknolojisi (BT) sınıfları AB standartlarına getirilerek örgün ve

yaygın eğitim kurumlarının tamamına yaygınlaştırılacaktır. Bu yaygınlaştırma Fatih Projesi’nin

uygulanmasında da destek sağlayacaktır.

Özellikle sağlık kuruluşlarında network uygulamalarının kullanımına geçilmesi için

gerekli destekler sağlanmalıdır.

Bölge’de bilişim üzerine yapılan yatırımlar teşvik edilmeli ve desteklenmelidir.

Kamunun BT araçlarını kullanması için özendirme politikaları benimsenmeli, Bölge’de

teknoloji merkezi kurulumuna destek verilmelidir.

İnternet üzerinden yapılan işlemlerde toplumun her kesimine kullanım kolaylığı

sağlayacak uygulamalar geliştirilmeli, bilgi güvenliğinin sağlanması için gerekli önlemler

alınmalı, kişisel bilgilere erişilebilirlik kısıtlanmalıdır.

211


Gelişme Ekseni: Güçlü Toplum

Hedef 2: Altyapının İyileştirilmesi

Strateji 3: E-dönüşümün Sürecinin Desteklenmesi ve Telekomünikasyon Altyapısının İyileştirilmesi


1) Kalkınma Bakanlığı Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesi Projesi 2) Bilgi teknolojileri ve iletişim kurumu stratejik plan2013-2015-Bilgi Toplumu

Oluşumunun Desteklenmesi Stratejik Amacı-Hedef 2.d,5.b 3) A Digital Agenda for Europe-2.2. Interoperability and standards,2.7. ICT-enabled

benefits for EU society 4) Milli Eğitim Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı-2.Tema: İlköğretim-Politika ve

Stratejiler, 7.Tema: Hayat Boyu Öğrenme ve Bilgi Toplumu-Stratejik Amaç 12-Stratejik Hedef 12.1, 8.Tema: Kurumsal Kapasitenin Geliştirilmesi-Stratejik Amaç–14: Fiziksel Kapasitenin Geliştirilmesi-Stratejik Hedef 14.1

5) Ulusal Gençlik ve Spor Politikası Belgesi-Politika 4:Okullarda ve üniversitelerde fiziki ve beşeri altyapının güçlendirilmesi-Hedef: Bilgi ve iletişim teknolojilerinin daha yaygın ve etkin kullanımını sağlamak

6) Dokuzuncu Kalkınma Planı-Rekabet Gücünün Artırılması Gelişme Ekseni-Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılması


1) Kurumlarda e-devlet uygulamaları kullanım oranları 2) Fatih Projesi verileri 3) Okullarda yazıcı, tepegöz, bilgisayar vb. (BT araçları) erişim oranı 4) Okullarda BT araçlarının sayısı 5) Okullarda bilgisayar laboratuvarı/BIT sınıf sayısı 6) BIT araçlarının derslerde kullanım oranı

212




Strateji 4: TRB2 Bölgesi için en uygun demiryolu, karayolu, havayolu ve çoklu taşımacılık

alt yapısını oluşturmak

İl ve devlet karayolu açısından TRB2 Bölgesi diğer bölgeler ile karşılaştırıldığında

karayolu mevcut altyapısının istenilen düzeyde olmadığı gözlemlenmektedir. Bununla

beraber yolların kalitesi göz önünde bulundurulduğunda, ülke geneli asfalt yol uzunluğunun

toplam yol uzunluğuna oranı %94,2 düzeyindeyken, TRB2 Bölgesi genel ortalaması %83,5’tir.

Özellikle Hakkâri (%72,6) ve Van (%81) illerinde mevcut kullanımda olan yolların

iyileştirilmesi ve ulaşım kalite standardının başta bu illerde olmak üzere tüm bölge genelinde

geliştirilmesi önem teşkil etmektedir.

Ağırlıklı olarak karayolu ulaşım ağını kullanan TRB2 Bölgesi’nin “Erişilebilirlik Düzeyi”ni

incelemek amacı ile Uluslararası Rekabet Araştırma Kurumunun (URAK) gerek fiziki

(Haberleşme ve ulaştırma alanında kamu yatırımı, ilde kilometrekare başına düşen bölünmüş

yol uzunluğu, kilometrekare başına düsen araç sayısı, yurtiçi uçak seferi varlığı ve ile yurtdışı

uçak seferi varlığı) ulaşılabilirlik gerekse uzaktan erişim (ADSL Aboneliği Sayısı, Kişi Basına

Düsen Sabit Telefon Hattı Sayısı) bakımından iller bazında yaptığı “Erişilebilirlik Alt Endeksi“

değerlendirme çalışmasına göre TRB2 Bölgesi en alt sırada yer almaktadır.

TRB2 Bölgesi’nde yer alan diğer ulaşım modları, hava limanları, demiryolu ve göl

taşımacılığı incelendiğinde; Van Ferit Melen Havaliman’ının kapasitenin arttırılması ve

uluslararası hava taşımacılığına açılması, demiryolu hatlarının geliştirilmesi ve sanayi

bölgelerine yakın yerlerden geçecek şekilde planlanması, Van Gölü üzerinde yük

taşımacılığının yanı sıra yolcu taşımacılığının geliştirilmesi konuları Bölge için önem arz

etmektedir.

Önümüzdeki 10 yıl içinde ulaşım modlarına yapılacak bu yöndeki yatırımlar Bölge’nin

erişilebilirliğini arttıracak önemli faktörler olup bu yöndeki yatırımların desteklenmesi

gerekmektedir.

213


Harita 27: Ulaşım Koridorları Haritası

214




Strateji 4. TRB2 Bölgesi İçin En Uygun Demiryolu, Karayolu, Havayolu ve Çoklu Taşımacılık Alt Yapısını Oluşturmak

Projeler

1. Projenin Adı: Uzun dönemde artacak olan ticari eğilime bağlı olarak Tatvan - Van arası mevcut tren

feriye alternatif olarak Tatvan-Ahlât-Adilcevaz-Erciş-Van(Van'ın kuzeyinden) üzerinden yeni

demiryolu hattının etüt çalışmasının yapılması ve projenin hayata geçirilmesi.


1) Tatvan - Van arası tren-feri sefer verimliliğinin arttırılması için yeni tren-ferileri

alınması (adet)

2) Tatvan - Van tren-feri seferlerinin sayısındaki artış (%)

3) Van Ferit Melen uluslararası hizmete açılması ve kapasite artışının sağlanması (%)

4) TRB2 Bölgesi’ni diğer noktalara bağlayan yeni demiryolu hatları geliştirilmesi (km) ve

bu hatlar OSB’lere yakın yerler ile içinden geçirilecek şekilde tasarlanması (km)

5) TRB2 Bölgesi’ne bağlanan ana ulaşım yollarının fiziksel altyapılarının iyileştirilmesi

(km) ve geliştirilmesi (km)

215


216



Hedef 3: Kamusal Açık Alanların ve Yaşam Ünitelerinin Mekansal Kalitesinin

Artırılması

Strateji 1: Afet Alanlarındaki Yapılaşmaların Kentsel Politika Araçları ile Dönüşümü

Bölge illerinde yoğunlaşma ile yaratılan kentsel katma değer rantından en üst düzeyde

yararlanma isteği olumlu etkisini yoğunluk baskısına çevirmekte ve değeri yüksek alanlardan en az

maliyet ile daha fazla işletmenin yararlanabilmesine yönelik yanlış yapılaşmalara (yerleşim alanlarının

su yataklarına yakın bölgelere, dayanımsız zemin ve alüvyon araziler üzerine kurulması, heyelan, kaya

düşmesi ve çığ olaylarının sıklıkla yaşandığı alanlarda istinat duvarlarının eksikliği, imar planlarının izin

vermediği kat yüksekliklerinde, çekme mesafelerinde, mimari statikte ve yapı malzemelerinde

yapılaşma vb. ihlali) ve toplumu sosyal özelliklerle donatmaya, çevrelemeye programlanmış alanların

eritilmesine neden olmaktadır.

Yanlış yapılaşmaya, yanlış yer seçimine, denetimsizliğe ve finansal kısıtlara bağlı olarak

gelişmekte olan mekan kültürünün doğal çevreye ve insana verdiği zararlar ekonomik ve sosyal

anlamda kalkınma ivmesini düşürür boyuttadır. Doğal afetler sonucunda ortaya çıkan maddi hasarlar

ve can kayıpları ile sürekliliğin temincisi olan doğanın kirletilmesi ve insan sağlığının tehlikeye atılması

bu durumun en somut örnekleridir.

TRB2 Bölgesi üzerinde bulunduğu coğrafya itibari ile genç bir jeolojik oluşumda meydana

gelen tektonik hareketleri sıklıkla yaşamaktadır. Jeolojik yapının yaratmış olduğu bu doğa

hareketlerinin yapılı çevre ile birleşimi Bölge halkına zarar verici bir durum yaratmaktadır. TRB2

Bölgesi’nde can ve mal kaybına yol açmış kayıtlı deprem sayısı 24’tür. Bu sayı tüm Türkiye’deki

depremlerin %10’unu; Doğu Anadolu Bölgesi'nde ise % 27’sini oluşturmaktadır. Ülkede depremlerde

hayatını kaybedenlerin sayısı 94.081 kişi iken Doğu Anadolu Bölgesi'nde 49.506 kişidir. TRB2

Bölgesi'nde ise depremlerde hayatını kaybedenlerin sayısı 10.861 kişidir. Bu sayı ülkede

depremlerden hayatını kaybedenlerin % 12’sini; Doğu Anadolu Bölgesi'nde hayatını kaybedenlerin ise

% 22’sini oluşturmaktadır. Temelde Bölgedeki yapılaşma anlayışının ülke genelinde de olduğu gibi

temel etik ilkeleri uygulamaktan uzak olması, yer seçimi konusunda yapılan yanlış uygulamalar, doğa

hareketlerinin finansal ve sosyolojik afetlere dönüşmesine neden olmaktadır. Bu bağlamda, Bölge

illeri arasında afetten kaynaklanan can ve mal kaybının en yoğun olduğu illerde (sırasıyla Van, Muş ve

Hakkari) kentsel dönüşüm projelerinin ve hatta boşaltma işlemlerinin yapılması gerekmektedir.

217



Hedef 3: Kamusal Açık Alanların Ve Yaşam Ünitelerinin Mekansal Kalitesinin Artırılması

Strateji 1: Afet Alanlarındaki Yapılaşmaların Kentsel Politika Araçları İle Dönüşümü


1) 2012-2023 KENTGES: Eksen 2/Hedef 10- Hedef 11

Projeler

1) Afette öncelikli dönüşüm alanlarının mahalle bazında belirlenmesi projesi 2) Kentsel politika araçlarını kullanmaya doğrudan yetkili kurumlarla proje geliştirme

işbirliğinin yapılması

218




Artırılması

Strateji 2: Genişletilmiş Projeksiyon Hesaplı Konut Üretiminin Artırılması Konut, insanların kendisini yeniden üretebileceği, sağlık, güvenlik ve özel hayat koşullarının sağlandığı

bir yapının asgari düzeyde kaliteli malzeme ile dayanıklı olacak şekilde inşa edilmesi sonucu elde edilen

mekandır. Konut, sadece bir meta değil; karmaşık bir süreçle meydana gelen ve akabinde sosyal ve siyasal

bileşkelerin de etkili olduğu bir toplamdır.

Az gelişmiş ve gelişmemiş, gelir dağılımının adaletsiz olduğu, kalkınmada önceliklerini konut gibi sosyal

sorunlara kaydıramamış ülkelerde temel toplumsal sorun olarak ortaya çıkan konut sorununun çözümü

merkezi yönetim, yerel yönetim, özel sektör ve konut sakinlerinin tümünü ilgilendiren bir olgudur. Asgari

düzeyde barınma ihtiyaçlarını karşılayan konut sayısı ve kalitesi, kişilerin demografik özelliklerinden ve mensup

oldukları sınıftan bağımsız olarak herkes için geçerlidir.

TRB2 Bölgesi illeri ve Türkiye TÜİK 2012 verileri gözetilerek yapılan konut stok çalışmasına göre

Türkiye'de yaklaşık 22 milyon konut stoku bulunmakla birlikte bu stokun ancak %61'i kullanım ruhsatına

sahiptir. Bölge genelinde ise aynı kullanım ruhsat oranı %53'tür. Yapı ruhsatları için yapılan başvurular ve verilen

izinler göz önüne alındığında konut açığının her yıl büyüyerek arttığı gerçeği ortaya çıkmaktadır. İnşaat

Mühendisleri Odasının 2010 yılında hazırlamış olduğu konut raporu da bu gerçeği destekler niteliktedir.

Türkiye'de 2014 - 2018 yılları arasında 860 bin konuta ihtiyaç duyulmaktadır.

Verilerin gösterdiği konut açığı kaçak yapılaşma sayıları dahil edilmediğinden tahmin niteliğindedir.

Kaçak yapılaşmanın sübvanse ettiği konut açığındaki daralma bu sebeple hesaplara katılmamıştır. Bu daralma,

özel ve kamu sektörü inşaat yatırımlarının artırılması ve atıl durumdaki kullanım ruhsatı alamayan konutların

yasallaşması ile sağlanabilir. Konut piyasasında arz talep dengesinin kurulamamış olması da Bölge'de konut

değerlerinin ülke ortalaması üzerinde seyretmesine neden olmaktadır. 2012 yılı verilerine göre Bölge'de bir

konutun ortalama değeri 109.020 TL iken ülke ortalaması 96.848 TL'dir. Bölge'de konut üretiminin artırılması

yüksek kira, arsa ve satış bedellerinin düşmesini sağlayıp barınma hakkının toplumun tüm grupları için

kullanılmasına yardımcı olacak nitelikte olup aynı zamanda kaçak yapılaşma oranlarında azalma sağlayacaktır.

Kamu yatırımları ile yapılacak konut üretim çalışmalarında kısıtlı kaynak dağılımını sağlayabilmek adına

önceliklendirme çalışmalarının yapılıp barınma hakkının özellikle dezavantajlı grupları ve geliri düşük grupları

gözetecek şekilde gerçekleştirilmesi yerinde olacaktır.

SYGM ile TOKİ Başkanlığı arasındaki “Sosyal Konut Yapım Protokolü” ile sosyal güvenceden yoksun fakir

ve muhtaç durumdaki vatandaşlara yönelik 39.974 adet konutun planlaması yapılmıştır. Bu proje kapsamında

2023 yılına kadar 100.000 adet konut yapılması planlanmaktadır.2003-2015 yılları arasında TOKİ'nin Bölgedeki

konut yatırımlarında düşük gelir gruplarının (yoksul ve alt gelir grupları) gözetilmesinde Bitlis İli %43, Hakkari İli

219


%0, Muş İli %0 ve Van İli %12'lik paya sahiptirler. Türkiye ortalamasında düşük gelir gruplarının TOKİ

konutlarındaki payı %25 iken Bölge payı %14'tür.

Türkiye'deki ve TRB2 Bölgesindeki konut stokunu ve 2023 vizyonuna ilişkin yıl bazlı konut ihtiyaç

projeksiyonunu belirlemek ve buna bağlı olarak Bölgedeki inşaat sektörü ve hizmet sektörünün kent ekonomisi

içindeki varlığını tanımlamak üzere bir çalışma yapılması gerekmektedir. Ancak konut projeksiyonuna ilişkin

resmi kurumlarca yapılmış sağlıklı bir çalışmanın eksikliği ülke ve Bölge konut projeksiyon hesaplarının

kıyaslanmasını engellemektedir.



Strateji 2: Genişletilmiş Projeksiyon Hesaplı Konut Üretiminin Artırılması

Projeler

1) 2023 konut ihtiyacı projeksiyonunun yapılması projesi 2) TOKİ ile Bölge'de yoksullukla mücadele alanında faaliyet gösteren kuruluşların

işbirliğinin güçlendirilmesi projesi


1) Kullanım ruhsatına sahip aktif kullanımlı konut oranının ülke ortalamasına eşitlenmesi

2) Düşük gelir gruplarına yönelik sosyal konut arzının ülke ortalamasına eşitlenmesi

220




Artırılması

Strateji 3: Çöküntü Alanlarında Kentsel Dönüşüm Projelerinin Uygulanması

Göç olgusu, göç alan ilin kentleşmede ihtiyaç duyduğu iş gücünü temin etmesinde

(doğurganlığın düşük olması kaydı ile) önemli olmakla birlikte göç veren il için tersi bir etkide

zayıflamaya neden olmaktadır. Kentlerde sanayileşmenin ve üretim ekonomisinin yeterli istihdam

alanı sağlayamadığı; Bölge'deki kent ekonomisi gelirlerinin büyük kısmını sınır ticaretinin ve toprak

rantının oluşturduğu görülmektedir. Her iki durumda da istihdam alanı yaratma olanağı olmadığı gibi

sosyo-ekonomik sınıflar arasında eğitim, sağlık, kültür ve belediyecilik hizmetlerinde uçurum

yaratmaktadır. Göç hareketi, ekonomik ve toplumsal nedenlerin yanı sıra hizmet sektöründeki

yetersizliklere yani yaşam kalitesindeki düşüşe de dayanmaktadır.Yaşam kalitesinde artış sağlayan

kentlerin bir çekim noktası haline gelmesi durumunda aynı standardı yakalayamayan kentlerin

nüfusunu göçe iten konumda olması kaçınılmazdır.

2009 yılında yapılan sosyal sermaye ve insan sermayesi alt endeksi çalışmasına göre Van İli

bölge illeri arasında insan sermayesi sıralamasında birinci iken sosyal sermaye sıralamasında Hakkari

İlinden sonra ikinci gelmektedir. Aynı çalışmada insan sermayesi sıralamasında Hakkari İli son sırada

yer alırken sosyal sermaye sıralamasında ise Muş İli son sırada yer almaktadır. Ülke sıralamasına

bakıldığında ise Bölge illeri hem insan hem de sosyal sermayede son sıralarda yer almaktadırlar.

Benzer kapsamda yapılan bir başka TÜİK araştırmasına göre 2007 ile 2010 yılları arasında Bölge

İllerinin beşeri sermayesinin ve yaşam kalitesinin arttığı görülmekle birlikte Bitlis, Hakkari ve Muş

illerinin net göç veren durumunda olmasına engel olamamaktadır. Van İli ise Bölge illeri arasında net

göç alan tek il olmakla birlikte yine Bölge illeri arasında yaşam kalitesi en yüksek il durumundadır.

Bölge illerinin aldıkları göç nüfusu komşu bölgelerden gelmekte iken Hakkari İli'nin topoğrafya ve

ulaşım bağlantıları kısıtı ile hareket yönü Van İli'dir.

221


Çevre Düzeni Planı öngörülerine göre, Bölge illerinin neredeyse hepsinde göç ile oluşmuş

mahallelerden ve çöküntü alanlarından bahsederken Van İli net göç alması sebebiyle bu problemle

daha fazla yüz yüze gelmektedir. Van İli'ndeki kaçak yapılaşma oranının %72 olması; kayıt dışı

istihdamın yüksek olması, üretim ekonomisi yerine hizmet sektörünün hakim olması kentte sosyo-

ekonomik sınıfların mekansal bir sirkülasyon yaşadığına ve yapılaşmanın çeperlere yayılma

eğiliminde olduğuna işaret etmektedir. Bu açıklama, Çevre Düzeni Planı ile de paralellik arz

etmektedir. Özellikle kent merkezlerine yakın yerleşimlerin sınıfsal değişime uğraması ile marjinal

sektörlerin etkinliğinin arttığı alanlar şeklinde tanımlanan çöküntü alanlarında sokak güvenliğinin

azalması, mimari kalitenin düşmesi gibi durumlar bu alanlarda dönüşüm ve yenileme çalışmalarının

yapılmasını toplum sağlığı açısından zorunlu kılmaktadır.

222




Strateji 3: Çöküntü Alanlarında Kentsel Dönüşüm Projelerinin Uygulanması


1) 2012-2023 KENTGES: Hedef 12/Strateji12.1

Projeler

1) Güvenli sokaklar için ışıklandırma projesi 2) Mimari doku dış cephe yenileme projesi 3) Kentsel dönüşüm projesi

223


224




Artırılması

Strateji 4: Herkes İçin Kent Tasarımlarının Oluşturulması

Kentleşmenin tanımındaki kır ve kent arasındaki yığışma (yoğunlaşma) farkı, kentteki faaliyet

ve mekansal çeşitliliği de artırmaktadır. Yoğunluğun artışı ile ortak varlıkların ekonomik değerinin

artması arazi kullanımında önceliklendirmeler yapmak ve sosyal geliri artırmaya yönelik rant

oluşturmak şeklinde kendini gösterir. Kentsel alan rantları, ticari kent merkezlerinde sürekli bir artış

arz etmektedir. Ticari kent merkezlerindeki rekabet, mekansal kalite algısının yeni oluşmaya başladığı

kentlerde, kendini görüntü kirliliği yaratan cephe ve levha düzenlemeleri ile gösterir.

Bölge planı saha araştırmalarında, engelliler ve kadınların kentsel imkanlara erişimine ve kent

tasarımlarının dezavantajlı gruplara uygunluğuna dair yapılan ankette katılımcıların en az %50'si kent

mobilyalarının yetersiz olduğunu belirtirken %85'i kent merkezi aktivitelerinin ağırlıklı olarak

erkeklere yönelik olduğunu ifade etmişlerdir.

Mekansal kaliteyi ve kent erişilebilirliğini artıran kentsel tasarım çalışmalarında, kentsel

kodlama rehberlerinin ve tasarım çizimlerinin üretilmesi gerekmektedir. Bu rehber ve çizimlerin dış

cephe yenilemesi, kent mobilyalarının kurulması, peyzaj alanlarının düzenlenmesi, ışıklandırma ve

döşeme dokularının yenilenmesi vb. alanlarda kullanılması yerinde olacaktır.

Kentin kamusal alan kullanımlarının daha demokratik bir yapıya ulaşması adına

dezavantajlıların gözetildiği ve kent estetiğinin oluşturulduğu mekansal tasarım projelerine ve

araştırma raporlarına destek verilmesi gerekmektedir.

225




Strateji 4: Herkes İçin Kent Tasarımlarının Oluşturulması


1) KENTGES 2012-2023 sayfa23 Eksen4.2/Hedef4/Strateji4.1

Projeler

1) Kentsel kodlama raporlarının üretilmesi projesi 2) Üniversite ve Yerel Yönetim ortaklıklı kentsel tasarım proje geliştirme programlarının

oluşturulması 3) Üniversite ve Yerel Yönetim Ortaklıklı Kentsel tasarım proje merkezlerinin kurulması 4) Kent ana caddeleri kentsel tasarım projelerinin uygulanması 5) Enerji verimli kent mobilyaları tasarımı projesi


1) Dört il ticari merkezi için kentsel kodlama raporlarının hazırlanması 2) Her yaz dönemi uluslararası katılımlı kentsel tasarım proje yarışmasına yönelik kamp

organizasyonu 3) Dört il merkez belediyesinde ve dört üniversitede kentsel tasarım merkezinin

kurulması 4) Dört il kent merkezinde ulaşım işaret ve levhaları, ışıklandırma düzenekleri ve peyzaj

elemanlarının yenilenmesi

226



Hedef 4: Kentleşmenin Bileşenlerine İlişkin Tematik Planların ve Projelerin

Hazırlanması

Strateji 1: Afet Sakınım Planının Oluşturulması ve Bu Kapsamda Mikro Bölgeleme

Çalışmalarının yapılması, Afet Lojistik Merkezinin Kurulması ve Afet Bilgi Sisteminin

Oluşturulması

TRB2 Bölgesi afet olaylarının yoğun yaşandığı bölgelerden biridir. Bölge’deki afetler

incelendiğinde deprem, heyelan, çığ, kaya düşmesi ve sel su baskınları Bölge’de sıkça görülen

afet türleridir. Tüm Türkiye’deki afet olayları incelendiğinde TRB2 Bölgesi hem afet sıklığı

bakımından hem de can ve mal kaybı bakımından Türkiye’de ilk sıralarda gelmektedir.

Afet riskinin yüksek olduğu TRB2 Bölgesi’nde can ve mal kayıplarını asgariye indirmek

için afet risklerini göz önünde bulundurarak yeni planlar yapılması gerekmektedir ve bu

planların en önemlilerinden biri şüphesiz ki TRB2 Bölgesi Afet Sakın Planı’dır. Yapılacak bu

plan, yeni imar planlarına da altlık oluşturacak ve ilgili üst ölçekli planları da

şekillendirecektir.

Afet Sakınım Planları’nın oluşturulmasındaki en önemli araçlardan biri Mikro

Bölgeleme çalışmalarıdır. Özellikle deprem ile alakalı istatistiki veriler incelendiğinde

Bölge’nin deprem açısından riskli bir Bölge olduğu görülmektedir. Depremlerde en çok can

kaybına yol açan unsur kuşkusuz yapılaşmadır. Son 5 yıllık süreç incelendiğinde TRB2

Bölgesi’nde hızla gelişen sektörlerden biri inşaat sektörüdür. Binaların inşa edileceği yerlerin

tespiti hayati önem taşımaktadır. Eğer yaşam alanları için doğru yerler seçilmezse yıkıcı

depremlerin sıkça görüldüğü TRB2 Bölgesi’nde ilerleyen dönemlerde can ve mal kayıplarında

artış kaçınılmaz olacaktır. Bu sebeple deprem ve diğer afet risklerinin sık görüldüğü TRB2

Bölgesi’nde mikro bölgeleme çalışmalarına başlanılacak ve afet risk haritaları oluşturularak

afet sakınım planına altlıklar oluşturulacaktır.

Afet sakınım planı için önemli unsurlardan biri de Afet Lojistik Merkezleri’dir. Bu

sebeple, kriz koordinasyon merkezlerini içeren, gelen yardımlar için yeterli bir depo alanına

ve akışın kontrol edileceği bir altyapıya sahip Afet Lojistik Merkezleri’nin TRB2 Bölgesi’nde

kurulması önem arz etmektedir. Ayrıca afet ile alakalı bilgiler ve haritaların güncellenmesi ve

yapılan mikro bölgeleme haritalarının işleneceği bir GIS (Geographic Information System)

ilgili kamu kuruluşlarına kurulacaktır. Böylece hem afet bilgi sistemi oluşturulacak hem de

yeni güncellemeler sisteme girilecektir.

227


Harita 28: AFET TÜRLERİ YOĞUNLUK HARİTASI

228



Hedef 4. Kentleşmenin Bileşenlerine İlişkin Tematik Planların ve Projelerin Hazırlanması

Strateji 1. Afet Sakınım Planının Oluşturulması ve Bu Kapsamda Mikro Bölgeleme Çalışmalarının yapılması, Afet Lojistik Merkezinin Kurulması ve Afet Bilgi Sisteminin Oluşturulması


1) Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı Hedef A.2 Deprem Analizleri ve Tehlike

Haritalarının Geliştirilmesi, Strateji A.2.1. Bölgesel ve yerel deprem tehlike haritaları

için altlık oluşturmaya yönelik çalışmalar yapılacak ve tehlike haritaları

hazırlanacaktır.

2) Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı Hedef B.1 Deprem Güvenli Yerleşme ve

Depreme Dayanıklı Yapılaşmanın Sağlanması, Strateji B.1.1. Planlama, çevre ve

şehircilik çalışmalarında deprem tehlike ve risklerini esas alan yöntemlere önem ve

öncelik verilecektir. Eylem B.1.1.1. Kalkınma Ajansları sorumluluk alanları içerisindeki

deprem tehlike ve risklerini dikkate alacak ve bu riskleri arttırmayacak veya azaltacak

yönde faaliyet yürüteceklerdir.

Projeler

1) TRB2 Bölgesinin tamamında Mikro Bölgeleme Çalışmalarını Yapılması

2) Muş ve Van illerinde Afet Lojistik Merkezlerinin Kurulması

3) TRB2 Bölgesi Afet ve Acil Durum Yönetimi Müdürlüklerine GIS sistemlerinin

kurulması


1) TRB2 Bölgesi Afet Sakınım Planı (adet) 2) TRB2 Bölgesinde Mikro bölgeleme çalışmalarının tamamlanması (adet) ve mikro

bölgeleme haritalarının oluşturulması (adet) 3) Afet tehlike haritalarının oluşturulması (adet) 4) Afet Lojistik Merkezlerinin oluşturulması (adet) 5) TRB2 Bölgesi il merkez Belediyelerine GIS (Geographic Information system)

sistemleri kurulması (adet)

229


230




Hazırlanması

Strateji 2: Enerji Verimli Kent Formlarının Üretilmesi

"Aşırı yayılmış kent formlarının kentsel gelişme ve ulaşım açısından sürdürülemez

olduğu, küresel ısınmaya yol açtığı, buna karşın yayılmayan ve çok-merkezli kent formlarının

daha sürdürülebilir olduğu kabul görmektedir. "

Bu kapsamda, kent parçalarının (sanayi, bina, ulaşım vb.) kullandıkları enerjinin

minimize edilmesini destekler nitelikteki teknolojilerin (yapı malzemesi, vb.) AR-GE ve

üretimlerinin teşvik edilmesi, yeşil konutların sayılarının artırılması, yapı yer seçimlerinin

enerji etkinliğine endekslenmesi ve daha da önemlisi kent makro formlarının

senaryolaştırıldığı planların üretilmesi zorunlu hale gelmektedir.

Uzun dönem kış yaşayan Bölge'de, binalarda yalıtım malzemelerinin yeterli derecede

kullanılmaması, ısınma giderlerinin artmasına neden olmakta ve mikro ölçek sermaye

birikiminin oluşmasına engel olmaktadır. Bölge illerinde yapılan incelemede, yapılarda enerji

verimliliğini artırıcı bir sertifikasyon girişiminin olmadığı, ayrıca bu konuda herhangi bir AR-GE

çalışmasının da yapılmadığı görülmektedir. Bölge'nin sürdürülebilir enerji kaynakları ve

metalik olmayan mineral kaynakları göz önüne alındığında, bu kaynakların kentlerin enerji

tasarrufu sağlamaları ve dışa olan bağımlılığı azaltmaları yönünde kullanılması kaynakların

yerinde kullanımı ilkesi ile paralellik arz etmektedir.

Yapılarda, kent mobilyalarında ve sanayi alanlarında yalıtımlı malzemelerin

kullanılması ve kendi enerjisini üreten sistemlerin kurulması, enerji giderlerinin azaltılmasına

katkıda bulunacaktır. Bu nedenle, yapı malzemesi ile sürdürülebilir kaynak birleşimini

sağlayan araştırmaların ve kentsel yayılmaya karşı alternatif kent modellerinin

uygulanmasının desteklenmesi gerekmektedir.

231



Hedef 4: Kentleşmenin Bileşenlerine İlişkin Tematik Planların ve Projelerin Hazırlanması

Strateji 2: Enerji Verimli Kent Formlarının Üretilmesi


1) 2012 - 2023 KENTGES: Eksen 4.2/ Strateji 2.1, Eksen 4.2-/Hedef 3/Eylem 3.1.4. 2) Türkiye'de İklim Değişikliği Eylem Planı 2011 - 2023 3) Enerji Verimliliği Strateji Belgesi 2012 - 2023 : SA-02/SH-01/E-1

Projeler

1) Üniversite ve özel sektör İşbirlikli enerji verimli yapı malzemeleri üretimi AR-GE Projesi

2) Konutlarda, ticari ve üretim yapılarında enerji verimli yapı malzemesi kullanımı projesi

3) Üniversiteler, belediyeler ve çevre şehircilik il müdürlükleri tarafından hazırlanacak sürdürülebilir kent formları senaryolarını destekleme projeleri

4) Kent merkezlerinde öncelikli olmak üzere kendi enerjisini üreten kent mobilyalarının kurulumu projesi


1) Sürdürülebilir kaynakların ve enerji verimli yapı malzemelerinin üretimine ilişkin AR-GE projesi sayısı

2) Yeşil Konutlar için sertifika başvuru sayısı ve yapı stokunun en az dörtte birinin 2023 yılına kadar yapı malzemelerinin değiştirilmesi

3) Mekansal plan sayısı, plan araştırma raporu sayısı, plan açıklama raporu sayısı 4) Dört il kent merkezinde ulaşım işaret ve levhaları, ışıklandırma düzenekleri ve peyzaj

elemanlarının yenilenmesi

232




Hazırlanması

Strateji 3: Kıyı Plan Senaryolarının Hazırlanması

Kent, doğal çevre üzerine kurulmuş insan yerleşkelerinin kompleks temsilidir. Kentlerin

kurulmasında doğada oluşan tahribat kaçınılmazdır. Ancak; bu tahribatı minimize etmek,

yapılaşmanın sınırlarını belirlemek ve doğal alanlardan koruma kullanma dengesi ile yararlanmak

koruma planları ile mümkündür.

Büyük bir parçasını sulak alanların oluşturduğu TRB2 Bölgesi, turizm sektöründe sulak alanları

kullanma potansiyeline sahiptir. Sulak alanlarda yanlış yapılaşmaların ve katı atık, atık su kirliliğinin

neden olduğu tahribatı engellemek için kıyı koruma planlarının yapılması zorunludur. Çevre ve

Şehircilik Bakanlığı tarafından Van ve Bitlis illerini kapsayan Van ve Erçek Gölleri Bütünleşik Kıyı

Alanları Planı yapım çalışmaları devam etmesine karşın Bölge'nin diğer illerini kapsayan herhangi bir

kıyı koruma planı bulunmamaktadır.

3621 sayılı Kıyı Koruma Kanunu'nda tanımlanan yapılaşmalar dışına çıkmadan Bölge sulak

alanları çevresinde rekreasyon, kültür, spor, eğlence, dinlenme, sağlık ve sosyal gibi kamu yararını

gözeten tesislerin kurulması ve doğal habitat alanlarının korunması gerekmektedir.

233


234




Hazırlanması

Strateji 4: Kimliğe Sahip Şehirler Üretmeye İlişkin Plan Senaryolarının Hazırlanması

Kamu yatırımlarında, kısıtlı kaynakların etkin kullanımını sağlamak üzere kentsel kimliklerin

belirlenmesi önemli bir yönlendiricidir. Kaynakların, potansiyellere odaklı kullanımı kalkınmanın da

temelini oluşturmaktadır. Bu bakımdan, kentlerimizde öne çıkan ekonomik sektörlerde mekansal

yatırımları önceliklendirmek rekabet gücünü artırmaya yardımcı olacaktır. Mekansal üst

organizasyonun ve yatırımların belirleyicisi olan Çevre Düzeni Planı'ndan elde edilen bilgilere göre

Bölge illerine biçilen roller 2014-2023 TRB2 Bölgesi Bölge Planı gelişme senaryosu ile paralellik arz

etmektedir.

Çevre düzeni planı kapsamında belirlenen senaryoya göre; Bitlis il merkezi sahip olduğu

olanaklar esas alınarak kentin “turizm odağı ve müze kent” olarak gelişeceği; Muş İl Merkezi, tarım-

hayvancılık faaliyetlerinden elde edilen ürünlerin işlenmesi konusunda uzmanlaşan sanayi sektörü ve

bu ürünlerin ülke pazarına sunulmasıyla gelişen ticari faaliyetlerin desteği ile tarımsal üretim ve

tarımsal sanayi merkezi olarak gelişeceği ve Van İl merkezinin ticaret, hizmetler ve sanayi sektörlerine

dayalı bölgesel merkez olarak gelişeceği kabul edilmektedir. Ayrıca; Van İli özelinde İlin sahip olduğu

olanaklar esas alınarak köklü bir geçmişe dayanan ticari merkez işlevinin, sınır ticareti ve hizmetler

sektöründeki hareketliliğe bağlı olarak bölgesel ve ulusal düzeyde gelişeceği kabul edilmektedir.

Ancak; Hakkari İli özelinde yapılan çevre düzen planı kabulü TRB2 Bölgesi Bölge Planı senaryosu ile

doğrudan bir uyum içinde değildir. Bölge Planı kapsamında, madencilik ve sınır ticareti kimliği ile

gelişeceği kabul edilen il Çevre Düzeni Planı'nda bir turizm kenti olarak kabul edilmektedir.

Bu bağlamda, Bölge illerinin sektörel yoğunlaşma ve potansiyelini öne çıkaran planların

uyumunun sağlanması ile mekansal düğüm noktası niteliğindeki kent kimliği yapılarının oluşturulması

gerekmektedir. Bu düğüm noktaları, kendini gerek kentin mimarisi, dokusu ve tarihi ile kamusal

alanlarda sanatsal çalışmalarla gerekse sektörel alt ve üst yapılarla gösterebilir. Bölge kentlerinin

sanayi, turizm, ticaret, madencilik, enerji, yenilikçilik, sağlık, eğitim vb. alanlardaki odaklanmaları

konu başlığına göre mimari dokunun kimliğe büründürülmesini gerektirmektedir.

235



Hedef 4: Kentleşmenin Bileşenlerine İlişkin Tematik Planların ve Projelerin Hazırlanması

Strateji 4: Kimliğe Sahip Şehirler Üretmeye İlişkin Plan Senaryolarının Hazırlanması


1) 2012-2023 KENTGES: Eksen 4.1./Hedef 13

Projeler

1) Kent fonksiyonları temelinde mimari doku araştırması projesi 2) Kentsel sektör yoğunlaşmalarının belirlenmesi projesi


1) Her il adına birer tane mimari doku araştırma raporu 2) Mekansal planlama yapan kurumlar arası işbirliği toplantıları ile her bir il için

kimliklerin belirlenmesi

236



Hedef 5: Kırda ve Kentte Sosyal Donatı Standartlarının Yakalanması

Strateji 1: İl ve İlçe Merkezlerinde Gençlik, Kültür ve Spor Merkezlerinin Kurulması

Kültür merkezleri; yurtiçi ve uluslararası sahne sanatları ile güzel sanatları topluma

sunmak, yaymak ve tanıtmak amacına hizmet eden müesseselerdir. Gençlik merkezleri ise;

gençlerin serbest zamanlarını sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif faaliyetlerle

değerlendirmek, bilgi ve beceri sahibi olmalarına yardımcı olmak, gençlik faaliyetlerini

planlamak, programlamak, yönetmek, denetlemek, değerlendirmek ve geliştirmek amacı ile

kurulan merkezlerdir. TRB2 Bölgesi’nde yer alan il ve ilçe merkezlerinde kültür ve gençlik

merkezleri toplumsal ihtiyacı karşılamakta güçlük çekmektedir. Özellikle bu alanlarda özel

sektörün varlığının çok zayıf olması bu mekânların kamu olanaklarıyla kurulmasına ve

işletilmesini elzem kılmaktadır. Bölge’de birkaç ilçe merkezi dışında kültür ve gençlik merkezi

bulunmamaktadır. Bu durum, gerçekleştirilecek olan sosyo-kültürel faaliyetlerin

kalifikasyonunu olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca bu merkezlerin yetersizliği Bölge’de

kamu hizmeti sunanların boş zamanlarını değerlendirmemesine ve hizmet sundukları

topluma da yabancılaşmasına neden olmaktadır. Bu mekânların varlığı kent merkezlerine göç

ile gelenlerin kentle bütünleşmesine yardımcı olacaktır.

Bu çerçevede; Bölge’de kültür merkezi bulunmayan tüm ilçe merkezlerine nüfus

büyüklüklerine göre plan dönemi sonuna kadar toplantıların, sergilerin, kursların,

gösterilerin, yarışmaların, sesli ve görüntülü programların düzenleneceği kültür merkezleri

kurulacaktır. Gençlik merkezlerinin sayısı (her ilçede en az bir adet) ve ulaşılabilirliği de

artırılarak, özellikle göç alan mahallelerde (spor alanları da eklenerek) faaliyete girmesi

sağlanacaktır. Gençlerin sanat etkinliklerine, sanatsal uğraşılara ve kültürel faaliyetlere

ilgisinin ve ulaşım imkânlarının artırılması için gerekli önlemler alınacaktır.

237


Harita 29: SOSYAL DONATI GELİŞİM HARİTASI

238


Gelişme Ekseni: Yaşanabilir Mekanlar (Nerede)


Strateji 1: İl ve İlçe Merkezlerinde Gençlik, Kültür ve Spor Merkezlerinin Kurulması


1) Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı-KENTGES(2010-2023)- Yerleşmelerin Mekân ve Yaşam Kalitesinin Artırılması Ana Ekseni-Hedef 7: Yerleşmelerde Sosyal Donatı ve Hizmetlerin Dengeli Dağılımını Sağlamak-Strateji 7.1,Hedef 16: Kentlerde Toplumsal Dayanışmayı, Bütünleşmeyi ve Hoşgörüyü Artırmak- Strateji 16.1- Eylem 16.1.1

2) Ulusal Gençlik ve Spor Politikası Belgesi-Kültür ve Sanat-Politika: Gençlere yönelik kültürel ve sanatsal faaliyetlerin sayı ve niteliğinin artırılması-Hedef: Kültürel ve sanatsal faaliyetler için kullanılabilecek mekanların sayısını artırmak, Serbest Zamanların Değerlendirilmesi-Politika: Gençlerin serbest zamanlarını değerlendirebileceği mekanların, faaliyetlerin, etkinlik mekanlarının sayılarının artırılarak hizmetin daha fazla gence ulaştırılması-Hedef: Gençlerin rahat ulaşabileceği ve fiziki olarak serbest zaman etkinliklerini gerçekleştirmeye müsait gençlik merkezlerini yaygınlaştırmak

Projeler

1) İlçe Kültür Merkezi-İhtiyaç aciliyetine göre aşamalı olarak tüm ilçe merkezlerine 2) İlçe Gençlik ve Spor Merkezi- İhtiyaç aciliyetine göre aşamalı olarak tüm ilçe

merkezlerine


1) İl ve ilçe merkezlerindeki kültür merkezi sayısı 2) İl ve ilçe merkezlerindeki gençlik ve spor merkezi sayısı

239


240




Strateji 2: Sağlık ve sosyal hizmet altyapı kapasitesinin artırılması, niteliğinin

iyileştirilmesi ve hizmete erişilebilirliğinin sağlanması

Bireye erişilebilir, etkili ve dinamik sağlık hizmeti sunmak için sağlık sisteminin

kapasitesini güçlendirmek, kalitesini ve güvenliğini iyileştirmek sosyal devletin bir

gerekliliğidir. Bu bağlamda koruyucu, acil, tedavi ve rehabilite edici hizmetleri de içine alacak

şekilde sağlık hizmetleri bütünleştirilmelidir. Bütünleşme, insan kaynağı iyileştirilerek,

ilaçların akılcı kullanımı sağlanarak, sağlık teknolojileri ve bilgi sistemleri geliştirilerek

desteklenmelidir. Sağlık sektörünün altyapı kapasitesi, niteliği ve dağılımı iyileştirerek

sürdürülebilir kılınmalıdır. Özellikle hizmete erişilebilirlikte başta engelliler olmak üzere diğer

dezavantajlı grupları da dışarıda bırakmayacak politikalar oluşturulmalıdır. Ayrıca sayıları gün

geçtikçe hızla artan madde bağımlılarının da kontrol altına alınarak rehabilite edilmesi

gerekmektedir.

Bu çerçevede; aile hekimliğinin rolü güçlendirilerek özellikle kırsal alanlarda hizmet

kalitesi ve sürdürülebilirliği sağlanacaktır. Bu gelişme ikinci basamak sağlık kuruluşlarına olan

talepleri azaltacaktır. Bölge kırsalında yaşayanların ikinci ve üçüncü kademe sağlık hizmeti

almak için kent merkezlerinde bulunduklarında hasta yakınlarının sağlık kuruluşu yakınında

gece konaklama yapabilecekleri alanların oluşturulması gerekmektedir. Aile hekimleri

tarafından bilhassa kırsal bölgelerde anne-çocuk sağlığı hakkında bilinçlendirme

çalışmalarının yürütülmesine, bu hizmetlerin sistematik ve sürdürülebilir hale getirilmesine

destek verilecektir.

Engelliler için Bölge’de sayıları yetersiz olan rehberlik ve psikolojik danışmanlık

alanlarında hizmet veren kurum ve kuruluşların yapısını güçlendirmek amacıyla farklı alan

uzmanlarının (ortopedik, görme, işitme ve zihinsel engelliler sınıf öğretmeni, rehber

öğretmen, psikolog, çocuk gelişimi ve eğitim uzmanı, sosyal hizmet uzmanı, fizik tedavi

uzmanı, ölçme değerlendirme uzmanı, program geliştirme uzmanı vb.) uygun uzman kadro

unvanıyla bu kurumlarda istihdam edilmesine ilişkin gerekli çalışmalar yürütülecektir.

Bölge’de yer alan dört il merkezine nüfus büyüklüğü dikkate alınarak ÇEMATEM

(Çocuk ve Ergen Madde Bağımlılığı Araştırma ve Tedavi Merkezi) ve/veya AMATEM (Alkol ve

Madde Bağımlılığı Araştırma Tedavi ve Eğitim Merkezi) klinikleri kurularak bu kliniklerde

yeterli düzeyde uzman personel görevlendirilecektir.

241




Strateji 2: Sağlık Altyapısı Kapasitesinin Artırılması, Niteliğinin İyileştirilmesi ve Hizmete Erişilebilirliğinin Sağlanması


1) 9. Kalkınma Planı- Beşeri ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi Gelişme Ekseni-Sağlık Sisteminin Etkinleştirilmesi

2) Sağlık Bakanlığı Stratejik Plan 2013-2017-Stratejik Amaç 1: Sağlığa yönelik risklerden birey ve toplumu korumak ve sağlıklı hayat tarzını teşvik etmek-Stratejik Hedef 1.2,1.4,1.5,1.9,Stratejik Amaç 2: Birey ve topluma erişilebilir, uygun, etkili ve etkin sağlık hizmetleri sunmak-Stratejik Hedef 2.1, 2.2, 2.3, 2.4, 2.5, 2.6, 2.8, 2.9, Stratejik Amaç 3: İnsan merkezli ve bütüncül yaklaşımla bireylerin sağlık ihtiyaçlarına ve beklentilerine cevap vermek-Stratejik Hedef 3.2, 3.4

Projeler

1) Alkol ve Madde Bağımlılığı Araştırma Tedavi ve Eğitim Merkezi -İl merkezlerine


1) Hasta yakınlarının konaklayabileceği tesis sayısı (refakatçi oteli) 2) Anne-çocuk sağlığı hakkında yürütülen bilinçlendirme çalışmalarının sayısı 3) Engellilere verilen hizmetlerde görev yapan uzman personel sayısı 4) ÇEMATEM/AMATEM sayısı 5) ÇEMATEM/AMATEM’lerde görev yapacak uzman personel sayısı

242




Strateji 3: Eğitimde Sosyal Donatı Standartlarına Uygun Projelerin Hazırlanması Ve

Uygulanması

Türkiye’de eğitim sistemi, örgün ve yaygın eğitim olarak iki başlık altında ele

alınmaktadır; örgün eğitim, belirli yaş grubundaki ve aynı seviyedeki bireylere, amaca göre

hazırlanmış programlarla, okul çatısı altında düzenli olarak yapılan eğitimdir. Örgün eğitim,

okulöncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarını kapsar. Yaygın

eğitim ise, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, örgün eğitim sisteminin herhangi bir

aşamasında bulunan ya da örgün eğitimini tamamlamış bireyler için örgün eğitimin yanında

veya dışında düzenlenen eğitim, öğretim, rehberlik ve uygulama faaliyetlerinden oluşur.

Yaygın eğitimde, genel veya mesleki eğitim eksikliklerini gidermek isteyen bireylerin niyetli

katılımı söz konusudur.

Eğitimde kaliteye ilişkin göstergelerden biri olan derslik başına düşen öğrenci sayısı,

OECD ülkeleri ile karşılaştırmalı olarak değerlendirildiğinde, Bölge istenilen seviyeye

ulaşamamıştır. Bölge genelinde bölgesel farklılıklar dikkate alınarak örgün ve yaygın eğitimde

(okul öncesi ve ortaokulda) öğrenci sayısının ihtiyaçları doğrultusunda derslik, laboratuvar ve

atölyeler oluşturulacaktır.

243




Strateji 3: Eğitimde Sosyal Donatı Standartlarına Uygun Projelerin Hazırlanması ve Uygulanması


1) 9. Kalkınma Planı-Beşeri ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi Gelişme Ekseni-Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi

2) Milli Eğitim Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı-1.Tema: Okul Öncesi Eğitimi-Politika ve Stratejiler, 2.Tema: İlköğretim-Politika ve Stratejiler, 3.Tema: Ortaöğretim-Politika ve Stratejiler, 8. Tema: Kurumsal Kapasitenin Geliştirilmesi-Stratejik Hedef 14.6,Politika ve Stratejiler


1) Derslik sayısı 2) Dersliğe düşen öğrenci sayısı 3) Atölye ve laboratuvar sayısı

244




Strateji 4: Kent Merkezlerinde Sosyal Donatı Standartlarına Uygun Projelerin

Hazırlanması ve Uygulanması

Bölge'de nüfus büyüklüğünün artışı ile sağlanan kentsel büyümenin sağlıklı yaşanabilmesi

adına nüfusun eğitim, sağlık, dinlenme, inanç vb. temel ihtiyaçlarının karşılanması zorunlu hale

gelmektedir. Sosyal donatılar, toplumun konut dışında kendi kendini tekrardan üretebildiği, bilgi ve

becerilerle donatıldığı destekleyici alanlardır. Sosyal donatı alanlarının eksikliği ve yetersizliği

öğrenme becerilerini, fiziksel becerileri, hobi geliştirme becerilerini, sağlık hizmetlerine erişimi,

kültürel faaliyetlere katılımı, ve inanç hakkını kullanabilmeyi engelleyici niteliktedir. TRB2

Bölgesindeki sosyal donatıların 3194 sayılı İmar Kanunu'nda bahsi geçen donatı standartları ile uyumu

toplumun sosyal ve fiziksel sağlığı açısından önem arz etmektedir. Güncel imar planları üzerinde

yapılan incelemeler tadilat gören alanların büyük bir kısmı park, eğitim, sağlık gibi sosyal donatı

alanlarının konuta ve iş yerine dönüştürüldüğüne işaret etmektedir. Plan açıklama raporlarında

nüfusa oranla ilköğretim, ortaöğretim, kreşler, anaokulu gibi eğitim tesisleri ile sağlık, kültür, sosyal

tesisler imar planı standartları altında iken dini tesis alanı ve park alanları imar planı standartlarının

üzerinde görünmektedir. Park alanlarının standartlar üzerinde bulunmasına karşın kentsel planlama

anket çalışmasına katılanlar park ve rekreasyon alanlarının yeterli sayıda ve nitelikte olduğunu

düşünmemektedir. Ankete katılanların en az %70'i yeşil alanların nitelik ve nicelik bakımından yetersiz

olduğunu düşünmektedir. Yeni yapılacak yeşil alanların yanı sıra mevcut alanların iyileştirilmesi de

ivedilikle ele alınması gereken konular arasındadır. Yapılması gereken iyileştirme çalışmalarının

başında engelliler için merdiven asansörü, görsel ve işitsel işaretler, farklı dokuda yer döşemeleri ve

kent mobilyaları gelmektedir. Kentte sağlıklı yaşama dair bir kompleksin kurulması ve merkezin

ağırlıklı olarak engellilerin rehabilitasyonunu içeren faaliyetlerde bulunması halinde kabul

görürlüğünün ve kullanım şartlarının belirlenmesi çalışmasında katılımcıların en az %40'ı uygun

koşulların sağlanamaması durumunda kompleksin atıl kalacağını ifade ederken uygun olmayan

koşulların başında ulaşım zorluğunun yaşanması, kompleks kullanımının ücretli veya pahalı olması,

kompleksin kullanım saatlerinin uygun olmaması ve engelli bireylerin sosyal hayata dahil edilmek

istenmemesi durumlarının olabileceği belirtilmiştir.

Plan üzerindeki yeşil alanların Kanun'da bahsi geçen standartlar ile uyuşmasına karşın anket

çalışmalarının aynı sonucu göstermemesi öngörülerin gerçekleştirilmediğini ya da park alanlarına

erişim kısıtı bulunduğuna işaret ederken belediyelerin finansman tedarikinde yaşadığı dar boğazlar

göz önüne alındığında sosyal donatı kapsamındaki alanlara ilişkin fiziki şartların iyileştirilmesi

projelerin desteklenmesi toplum sağlığını korumak için önemli bir tedbir olacaktır.

245


246


Gelişme Ekseni: Yaşanabilir Kentler


Strateji 4: Kent Merkezlerinde Sosyal Donatı Standartlarına Uygun Projelerin Hazırlanması ve Uygulanması


1) KENTGES 2012-2023: Eksen 4.2/Hedef 7/Eylem 7.1.2. 2) Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi 2007 - 2013 : SA3/Öncelik3.1.-Öncelik3.2. 3) Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013: Madde 277, 292, 680, 681

Projeler

1) Kentsel Alanlarda Eğitim Alanlarının Standardizasyon Projesi 2) Kentsel Alanlarda Sağlık Alanlarının Standardizasyon Projesi 3) Kentsel Alanlarda Açık ve Rekreasyon Alanlarının Standardizasyon Projesi 4) Kentsel Alanlarda Kültürel ve Sosyal Alanlarının Standardizasyon Projesi 5) Sağlıklı Yaşam ve Rehabilitasyon Merkezi Projesi 6) Kent Parkları Oluşturma Projesi


1) Eğitim alanlarının % 30'unun imar planı standartlarına uygunluğu 2) Sağlık alanlarının % 30'unun imar planı standartlarına uygunluğu 3) Açık ve Rekreasyon alanlarının % 30'unun imar planı standartlarına uygunluğu 4) Kültürel ve Sosyal alanların % 30'unun imar planı standartlarına uygunluğu 5) Dört merkez ilçesinde sağlıklı yaşam ve rehabilitasyon merkezlerinin kurulması 6) Dört merkez ilçesinde kent parkı kurulması

247


GELİŞME EKSENİ (III)

GÜÇLÜ TOPLUM

248


GÜÇLÜ TOPLUM

Sosyal ve ekonomik kalkınma; 21. yüzyıl kalkınma stratejilerinin birbirini destekleyen

ve birbirinden ayrılmaz iki önemli eksenini oluşturmaktadır. Sosyal ve ekonomik kalkınmanın

ana unsurları olan beşeri ve sosyal sermaye alanlarındaki stratejilerin temel amacı, TRB2

Bölgesi’nde girişimciliği desteklemek; her alanda fırsat eşitliğini sağlamak ve korumak;

bilhassa, dezavantajlı grupların meslek edinmelerine yönelik çalışmalar düzenlemek ve

dezavantajlı bireyler için istihdam ortamı oluşturmak; yenilikçilik ve rekabetçilik yeteneklerini

geliştirmek; mesleği olanların hayat boyu öğrenme kapsamında mesleki bilgi ve becerilerini

artırmak, bireylerin sivil toplum örgütleri (vakıf/dernek/oda) ve hatta toplumun her kesimi ile

sağlıklı iletişim kurmalarına destek sağlamaktır.

İktisadi refahın toplumun tüm katmanlarına yayılması, toplumsal bütünleşmenin tam

manasıyla sağlanması için önem arz etmektedir. Sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında

son sıralarda yer alan Bölge’ye, devletin sosyal devlet olma vasfıyla uygulayacağı politikalar,

özellikle dezavantajlı grupların topluma katılmasına destek yönünde olmalıdır. Güçlü bir

toplum oluşturabilmenin yolu da sürdürülebilir sağlık ve sosyal güvenlik sistemi, sosyal

içerme konularında işlerliği artırılmış insan kaynağının ve sosyal hizmetlerin

geliştirilmesinden geçmektedir.

249


250


GELİŞME EKSENİ: GÜÇLÜ TOPLUM

Hedef 1: İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi

Strateji 1 : Bölge Örgün Eğitiminde Okullaşma Oranının Artırılması

Öğrenme çok erken yaşlarda başlar ve yaşam boyu devam eder. Çocuklar, yaşama

gözlerini açtıkları andan itibaren çevrelerini incelemeye ve keşfetmeye başlarlar. Okul öncesi

dönem, zeka gelişiminin en yoğun ve hızlı olduğu dönemdir. Bununla bağlantılı olarak

çocuğun çevresel etkilere en açık olduğu dönem de yine okul öncesi çağıdır. Erken yaş

tecrübeleri çocuğun okula, öğrenmeye ve kendi yeteneklerine dair oluşturacağı yaklaşımları

belirler ve bunun sonucunda da okul başarısını etkiler. Okul öncesi dönemde müspet

deneyimler yaşayarak kendisine ve öğrenmeye karşı olumlu tutumlar geliştiren çocuğun okul

başarısı da yüksek olacaktır.

Bölge’de çocukların sağlıklı biçimde büyüyebilmesi, yetişebilmesi ve öğrenmeye karşı

olumlu tutumlar geliştirebilmesi için vasıflı bilişsel uyarıcıların, zengin dil etkileşimlerinin,

olumlu sosyal duygusal deneyimlerin çocuklara sunulduğu ve çocukların bağımsızlığının

desteklendiği sağlıklı bir aile ortamı ve nitelikli bir okul öncesi eğitim gerekmektedir. Bu

bağlamda; Bölge’nin okul öncesi eğitimde net okullaşma oranı dezavantajlı çocukları

gözeterek, artırılacaktır.

İlköğretim ve ortaöğretim okullarında okulu terk konusu Türkiye’nin genel eğitim

stratejileri ve politikaları zarfında hayati bir konu olarak yeni yer almaya başlamıştır. Bu konu

Türkiye’nin orta-uzun vadeli strateji belgelerinde ve AB yıllık Türkiye ilerleme raporlarında

yerini bulmaktadır. Bölge’de okul terkleri ülke ortalamasına göre daha fazla yaşanmaktadır.

Bölge’de yaşanan ilkokul, ortaokul ve lise terk oranlarının düşürülmesi için gerekli tedbirler

alınarak, bu konuda bilgilendirme ve farkındalık oluşturma kampanyaları düzenlenecektir.

Kız çocuklarının ortaöğretimde okullaşma engelleri, çok değişkenli bir meseledir.

Meselenin çözümü, ülkenin genel yönetim sistemini yakından ilgilendiren, karar alma

süreçlerinde ‘sosyal, kültürel, küresel, eğitsel, iktisadi ve hukuki etkenlerin’ geniş bir

yaklaşımla ele alınmasını zorunlu kılan demokratik bir husustur. Cinsiyete göre, eğitim

sisteminde var olan eşitsizlikleri tamamen ortadan kaldırmak için, başta Milli Eğitim Bakanlığı

olmak üzere, eğitim üst yönetiminin, okul yönetimiyle eşgüdümlü çabalar içinde bulunması

şarttır. Bölge’de lise eğitiminde kızların eğitime erişimini %28.5 olarak oldukça düşük

düzeydedir. Bu oranları daha da artırmak için kız-erkek okullaşma oranları arasındaki fark

asgari düzeye düşürülecektir. Bilhassa kırsal kesimdeki düşük gelirli ailelerin kız çocuklarının

ve engelli çocukların eğitim ihtiyaçlarının karşılanması finanse edilerek bu kesimlerin eğitime

erişimleri kolaylaştırılacaktır.

251


HEDEF 1: İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi

Strateji 1 : Bölge Örgün Eğitiminde Okullaşma Oranının Artırılması


1) 9. Kalkınma Planı-Beşeri ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi Gelişme Ekseni-Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi

2) Milli Eğitim Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı-1.Tema: Okul Öncesi Eğitimi-Stratejik Amaç 1-Stratejik Hedef 1.1, 2.Tema: ilköğretim-Stratejik Amaç 2-Stratejik Hedef 2.1, 2.2, 3.Tema: Ortaöğretim-Stratejik Amaç 3-Stratejik Hedef 3.2, 3.4, 3.5, 3.6, 3.7, Stratejik Amaç 4-Stratejik Hedef 4.1


1) Okullaşma oranı 2) Kız-erkek okullaşma oranı arasındaki fark 3) Eğitime katılan engelli öğrenci sayısı

Gelişme Ekseni: Güçlü Toplum (Nasıl)

252




Strateji 2 : Mesleki ve Teknik Eğitim Kurumlarının Piyasa İşgücü Talepleriyle Uyumlu Hale

Getirilmesi Ve Kapasitelerinin Artırılması

Yeni dünya koşulları, gelişen teknoloji, günümüzde toplumsal yaşamda olduğu kadar

iş hayatında da önemli değişiklikler yaratmaktadır. Ülkelerin gelişmesinde ve kalkınmasında

sanayileşmenin temel unsuru olan bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarına sahip yüksek verimi

gerçekleştirecek kalifiye insan gücünün yetiştirilmesi gerekmektedir. Kalifiye elemanların

bilgi ve yeteneği, ekonomik başarının temelidir. Meslek eğitimi özellikle iki amaca yöneliktir.

Bir tarafta genç insanlara başarılı bir meslek yolu hazırlamak, diğer yandan ekonomiye

nitelikli eleman yetiştirmektir. Günümüzde, hızlı teknolojik değişme ve dünya düzeyindeki

yapılaşma değişiminde mesleki teknik eğitimin öneminin çok büyük olduğu herkes tarafından

bilinen ve dile getirilen bir gerçektir.

Gençlerin ilgi ve yeteneklerini geliştirecek, gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte

iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlanmasında ve Bölge kalkınmasında en

önemli unsur haline gelmesinde; endüstriyel, mesleki, teknik eğitim veren teknik öğretim

okullarının ve hayat boyu eğitim merkezlerinin önemi oldukça fazladır.

Bu bağlamda, toplumda dezavantajlı grupların (engelliler, kadınlar, yaşlılar, suça

bulaşmış ya da suç riski altındaki çocuklar ve gençler, uzun süreli işsizler, işsiz gençler, gezici

geçici işçiler, eski hükümlüler, mülteciler, göçmenler, vb.) fırsat eşitliğini sağlayacak mesleki

ve teknik eğitimin önemine dair farkındalığı artırılarak, mesleki ve teknik eğitimin okullaşma

oranı plan dönemi sonuna kadar ülke ortalamasının üstüne çıkarılacaktır. Meslek

yüksekokullarının (MYO) mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarıyla bütünleşmesi

sağlanacak ve meslek yüksekokulları daha fonksiyonel ve piyasa talepleri ile uyumlu hâle

getirilecektir. Sağlık sektöründe hizmet sunan insan kaynaklarının (özellikle ebe ve hemşire)

dağılımı, yetkinliği ve güdülenmesi artırılarak insan kaynaklarının sürdürülebilirliği

sağlanacaktır. Ayrıca Bölge’de örgün eğitim dışında kalan nüfusun istihdam edilebilirliklerini

sağlayacak hayat boyu eğitim merkezleri ivedilikle kurulacaktır.

253




Strateji 2 :Mesleki ve Teknik Eğitim Kurumlarının Piyasa İşgücü Talepleriyle Uyumlu Hale Getirilmesi ve Kapasitelerinin Artırılması


1) 9. Kalkınma Planı- Beşeri ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi Gelişme Ekseni-Sağlık Sisteminin Etkinleştirilmesi

2) Milli Eğitim Bakanlığı 2010-2014-Stratejik Planı-3.Tema: Ortaöğretim-Stratejik Amaç 4-Stratejik Hedef 4.2, 4.3, 4.4, 4.5, 4.6, 7. Tema: Hayat Boyu Öğrenme ve Bilgi Toplumu-Stratejik Amaç 10-Stratejik Hedef 10.1,10.2, 10.3, 10.5

3) Hayat Boyu Öğrenme Strateji Belgesi 2009- Öncelik 2-9-10-13-15-16

Projeler

1) Hayat Boyu Öğrenme Merkezi-Aşamalı olarak il merkezlerine


1) Mesleki ve teknik okullaşma oranı 2) Meslek yüksekokulu, mesleki ve teknik ortaöğretimlerden mezun olup da istihdam

edilen kişi sayısı 3) Hayat Boyu Öğrenme Merkezleri’nden yararlanan kişi sayısı

254




Strateji 3: Bölge Üniversitelerinin Bilimsel Ve Deneysel Bilgi Altyapısının İyileştirilmesi

İktisadi ve sosyal gelişme, toplumda bilimsel düşünceyi yaşam biçimi haline getirmekle sağlanır. Ekonomik refahın toplumsal tabana yayılması ise, akademik ve teknolojik çalışmaların olanaklarından etkin bir şekilde yararlanmakla edinilebilir. Günümüzde gelişmiş ekonomilerin artık tamamıyla üretim tabanlı olmadığı, üretimde bilinen sermaye ve emek değerlerinin yanına hem de onlardan çok daha makbul olarak bilgi denilen bir kavramın geldiğini ve yenilikçi ekonomi veya bilgi tabanlı ekonomi kavramlarının temelinde bilgiye dayalı süreçlerden türetilen en yüksek katma değer arayışlarının olduğu görülmektedir. Bu bilgi birikimini üretime döndürmenin en seçkin araçlarından biri ise üniversite-sanayi işbirliğidir. Bu işbirliği vasıtasıyla sanayinin ihtiyacı olan teknolojik bilgi, üniversitelerden talebi olan işletmelere aktarılmaktadır. Kıt kaynakların ölçülü kullanılması açısından bu kuruluşların işbirliğine ihtiyaçları vardır. Gelişmiş ülkelerde üniversite-sanayi işbirliği, sanayinin teknoloji ihtiyacına cevap verirken, sanayi de üniversitelere fiilî uygulama imkânı sağlamaktadır. Bu karşılıklı işbirliği ülkelerin ve kentlerin ekonomik gelişmesine hızlı bir ivme kazandırmaktadır. Bölge’de ise sanayi ile üniversiteler arasında işbirliği ve dayanışma, istenen seviyelerde olmadığı gibi sanayinin üniversiteyle, üniversitenin de sanayi ile bütünleşmesi arzu edilen ölçülerin çok altında gerçekleşmektedir. Bunda üniversitelerin kendilerini iyi tanıtamamalarının etkisi olduğu gibi, sanayinin teknolojik araştırmalara yönelen bir yapısının olmayışının da önemli rolü bulunmaktadır.

Bu çerçevede; Bölge üniversitelerinde görev yapan akademisyenler (öğretim üyeleriyle üniversiteler arası kurulca önerilen ve yüksek öğretim kurulunca kabul edilen, teknik ve sanat ile ilgili birimlerde görevli öğretim elemanlarına döner sermayeden bir yılda ayrılacak payın toplamı, bunların bir yılda alacakları aylık (ek gösterge dahil), yan ödeme, ödenek ve her türlü tazminat toplamının 5 (beş) katını, diğer öğretim elemanları için 3 (üç) katını, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na tabi personel için de 2 (iki) katını geçemez) proje bazlı çalışarak daha fazla gelir elde edebilecek, aynı zamanda araştırma enstitülerinin ve laboratuvarların araştırma altyapısı, öncelikli alanlar temel alınarak geliştirilerek, Bölge’de hizmet veren yükseköğretim kurumlarının gerek nicel gerek nitel açılardan dünyayla rekabet edebilecek, her türlü bilimsel bilgiyi üretebilecek ve iş gücü piyasasının ihtiyaç duyduğu nitelikli elemanı yetiştirecek şekilde güçlendirilip, geliştirilmesi kapsamında; mühendislik, yaşam bilimleri, sosyal bilimler, ziraat-çevre ve tıp alanlarında Yüzüncü Yıl Üniversitesi Türkiye’de ilk on, dünyada ise ilk beş yüz içinde, diğer üç ilde bulunan üniversiteler ise Türkiye’de ilk elli üniversite içinde yer alacaktır.

255



1) Milli Eğitim Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı-6. Tema: Yüksek Öğretim- Politika ve Stratejiler

2) Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı Stratejisi ve Eylem Planı (2011-2016)- Amaç 2: Araştırma kültürünün, araştırmacıların yetenek ve deneyimlerinin geliştirilmesi- Strateji 2.1. Araştırmacıların yeteneklerinin geliştirilmesini sağlayan mekanizmalar tasarlanması, Amaç 3: BT-İK Personelinin Çalışma Ortamlarının İyileştirilmesi- Strateji 3.1. Üniversitelerdeki çalışma ortamının iyileştirilmesi


1) Akademik personel sayısı 2) Akademik çalışma sayısı 3) Araştırma enstitüsü/laboratuvar sayısı 4) Üniversite başarı sıralaması


HEDEF 1: İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi

Strateji 3: Bölge Üniversitelerinin Bilimsel ve Deneysel Bilgi Altyapısının İyileştirilmesi

256




Strateji 4: Bölgede İşgücüne Katılım Oranının Yükselmesinin Sağlanması

TRB2 Bölgesi işgücüne katılma oranı Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. İş

bulamama kaygısı ve devlet yardımlarından yararlanamama korkusu bölgede işgücüne

katılıma karşı bir çekince oluşturmaktadır. Devlet yardımlarından faydalanıp işgücüne

katılanlar da yardımların kesilmemesi için kayıt dışı istihdama yönelmekte ve bölgenin kayıtlı

istihdam oranını düşürmektedir.

TRB2 Bölgesi’nde işgücüne katılımı artırmak için işverenlere sigorta primi desteğinin

sağlanması, bölgesel ücret politikasının belirlenmesi ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi

gerekmektedir. Bu şekilde eleman çalıştırma maliyeti düşen işveren daha çok işçi çalıştırma

politikası benimseyecektir. Ücret artışı ve çalışma koşullarının daha iyi haline getirilmesi,

insanları iş hayatına atılmayı sevk edecek ve bölgede işgücüne katılım oranı artacaktır.

TÜİK verilerine göre kadınların işgücüne katılmamasının en büyük nedeni ev işleri ve

çocukları ile meşgul olmalarıdır. Kadınların işgücüne katılımını sağlamak için çalışma

saatlerinde düzenlemeye gidilmesi, par-time ya da evden çalışma gibi olanakların sağlanması

ve kreş yardımı gibi uygulamaların hayata konması uygun olacaktır.

Özellikle dezavantajlı grupların işgücüne katılımını sağlamak için gerekli altyapı

iyileştirmesinin yapılması, çalışma ortamlarının uygun hale getirilmesi gerekmektedir.

Kadınları ve dezavantajlı grupları çalıştıran ve çalıştıracak işverenlere gerekli teşvikler

sağlanmalı, projeleri desteklenmelidir.

257




Strateji 4: Bölgede İşgücüne Katılım Oranının Yükselmesinin Sağlanması


1) 9. KP Madde : 67, 68, 106, 223, 225, 226, 256, 259, 351, 565, 566, 568, 569, 578, 579, 630


1) İşgücü katılım oranı 2) Kayıt dışı istihdam oranı 3) İşgücüne katılmayanların katılmama nedenleri

258




Strateji 5 : Kalifiye Elemanın İstihdam Edilebilirliğinin Sağlanması

TRB2 Bölgesi’ndeki yaşam koşullarının zorluğu, düşük ücretlerin ödenmesi ve yeterli

özel sektör yatırımının olmaması, kalifiye personelin Bölge’de kalmasını engellemekte ve

Bölge’nin cazibesini yitirmesine sebep olmaktadır. Yetişmiş personel; iş tercihi yapabileceği,

daha iyi ücret alabileceği, sosyal yaşam koşullarının ve eğitim imkanlarının daha iyi olduğu

bölgelere göç etme eğilimi göstermektedir.

Gerekli eğitimi almış, dalında uzmanlaşmış personelin işgücü piyasasında aktif olması

kendisine uygun ve açık bir iş pozisyonunun olmasıyla gerçekleşebilir. Bölge’nin işgücü

niteliğini artırabilmek ve kalifiye personelin istihdamının sağlanabilmesi için öncelikle

Bölge’de yeterli özel sektör yatırımının artırılması gerekmektedir.

Özel sektör yatırımcıları için Bölge’yi cazip hale getirmek amacıyla; faizsiz ve uzun

vadeli kredi, vergi indirimi, personel sigorta primi indirimi, lojman, ulaşım vb. desteklerin

sağlanması gerekmektedir. Böylece Bölge’de yatırım yapmanın maliyetinin düşmesiyle

yatırım yapma çekincesi azalacak, kalifiye eleman ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Sosyal koşulların

da iyileştirilmesi ile birlikte insanlarda çalışma isteği doğacaktır.

Bölge’de ihtiyaç duyulan niteliklerde kalifiye eleman yetiştirilmesi için mesleki eğitim

programları uygulanmaya konmalıdır. Eğitimini bitirmiş, sertifika almış personelin iş hayatına

daha kolay atılabilmesi için aracılık yapılmalıdır. Ayrıca yatırımcıların bu personeli çalıştırması

için de destek politikaları benimsenmelidir.

Bölge’de gerekli eğitim imkanları sağlandığı takdirde kalifiye eleman sayısı artacaktır.

Özel sektör yatırımlarının artmasıyla da Bölge’de kalifiye eleman istihdamı artmış olacaktır.

259




Strateji 5 : Kalifiye Elemanın İstihdam Edilebilirliğinin Sağlanması


1) 9. KP Madde : 234, 235, 242, 279, 327, 350, 351, 352, 561, 562, 564, 580, 668


1) İstihdam oranı

260




Strateji 6: Üniversite, Kamu, STK ve Özel Sektör İşbirliğinde Çiftçi ve Üreticilere

Yönelik Teorik ve Uygulamalı Eğitimlerin Sağlanması

Tarım sektöründe bölgenin en önemli sorunlarından biri çiftçi eğitiminin yetersiz

olmasıdır. Bu nedenle bölge için çiftçi eğitimine özel bir önem verilmelidir.

Ülkemizde 2009 yılından beri tarımsal danışmanlık hizmeti satın alan tarımsal

işletmelerin desteklenmesi uygulaması devam etmektedir. Bununla tarımsal yayım ve

danışmanlık sisteminin çoğulcu, etkin ve verimli bir yapıya kavuşması amaçlanmaktadır.

Bölge’de çiftçi eğitim kapasitesinin geliştirilmesi için tarımsal yayım ve danışmanlık sisteminin

etkili uygulaması önem arz etmektedir.

Bununla beraber, bölgedeki üniversiteler, kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları,

özel sektör gibi aktörlerin işbirliği içinde çiftçi eğitim çalışmalarının yapılması ve yürütülen

çalışmaların etkinliğinin sağlanması gerekmektedir.

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının istihdam ettiği köy tarım danışmanları, etkin

çiftçi eğitimi için önemli bir fırsattır. Ancak, görev alanlarında hizmet için alt yapı

eksikliklerinin giderilmesi gerekir. Paydaşlar arası işbirliği ile köy tarım danışmanları

yönetiminde demonstrasyon alanları oluşturularak burada çiftçilere verimli ve yeni tarım

teknikleri gösterilmesi hedeflenmektedir.

Bölge’de hayvancılık uygulama ve eğitim çiftlikleri kurularak çiftçi eğitiminde

kullanılması amaçlanmaktadır. Teorik ve uygulamalı eğitim ile sürü yönetimi ve çobanlık

konusunda nitelikli insan kaynağı yetiştirilecektir.

261




Strateji 6: Üniversite, Kamu, STK ve Özel Sektör İşbirliğinde Çiftçi ve Üreticilere Yönelik

Teorik ve Uygulamalı Eğitimlerin Sağlanması


1) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın 2013-2017 Stratejik Plan, Stratejik Hedef 15, Kurumsal yönetim sistemini ve insan kaynakları yönetimini etkin hale getirmek, sayfa 69

2) Dokuzuncu Kalkınma Planı, sayfa 83

Projeler

1) “Tarımsal yayım ve danışmanlık hizmeti satın alan işletmelerin desteklenmesi”

uygulamasının etkinliğinin arttırılması

2) Köy tarım danışmanlarının hizmet etkinliğinin artırılması

3) Hayvancılık uygulama ve eğitim merkezleri kurulması

4) Sürü yönetimi ve çobanlık eğitimi verilmesi

5) İşbaşı çiftçi eğitimlerinin yapılması


1) Etki analiz araştırması sayısı

2) Köy tarım danışmanlarının görev yerlerine ilişkin geliştirilen hizmetler (ad)

3) Geliştirilen demonstrasyon sayısı

4) Kurulan hayvancılık uygulama ve eğitim merkezleri sayısı

5) Sürü yönetimi ve çobanlık eğitimi verilen kişi sayısı

6) Eğitim verilen çiftçi sayısı

262




Strateji 7 : Mesleki ve Teknik Eğitim Kurumlarında Uluslararası Geçerliliği Olan

Programların Başlatılması

TRB2 Bölgesi’nde yaşanan işsizlik sorunun temelinde işgücü arzı ve talebi arasındaki

uyumsuzluk yatmaktadır. Sürekli ve yüksek bir istihdam sağlayabilmek için eğitim-işgücü

koordinasyonunun sağlanması gerekmektedir.

Günümüzde meslek liseleri, teknik liseler, meslek yüksekokulları ve teknik okullar özel

bilgi ve beceri gerektiren meslek dalları için mezunlar vermektedirler. Ancak gerek müfredat

eksikliği, gerek pratik uygulama yetersizliğinden dolayı, yeni mezun olan öğrenciler gerekli

tecrübeye sahip olamadıkları için meslek hayatına atılmakta, işverenler de ihtiyaç duydukları

elemanı bulmakta sıkıntı çekmektedirler. Bunun yanı sıra mesleki ve teknik eğitim

kurumlarının derslik başına düşen öğrenci sayısını incelediğimizde, öğrenci sayısının

ortaöğretim kurumlarının üzerinde olduğu görülmektedir. Kaliteli bir eğitim standardına

sahip olabilmek için mesleki ve teknik eğitim kurumlarının beşeri ve fiziki donanımının

geliştirilmesi uygun olacaktır.

TRB2 Bölgesi’nde nitelikli eleman ihtiyacını karşılayabilmek ve istihdam oranını

artırabilmek için mesleki ve teknik eğitim kurumlarının etkinliğini artırmak gerekmektedir. Bu

kurumların daha iyi ekipmanlara ve laboratuvarlara sahip olmaları ve öğrencilerin daha çok

uygulama yapmaları işgücü piyasasına nitelikli personel yetiştirmelerine olanak sağlayacaktır.

Mesleki ve teknik eğitim kurumlarının mevcut binalarında yapılacak olan laboratuvar, atölye

vb. projeleri desteklenmelidir.

Bölge’de yeni yapılması planlanan teknik ve mesleki eğitim kurumlarının daha çok

pratik yapabilecekleri OSB, KSS vb. tesis yakınlarına kurulması, uygulama imkanını

arttıracaktır. Bu şekilde öğrenciler sürekli uygulama yapma imkanı bulacak, iş hayatına

atılabilmek için gerekli tecrübeye sahip olacaktır.

Bu kapsamda, TRB2 Bölgesi’nde işgücü piyasası talepleri doğrultusunda mesleki ve

teknik eğitim kurumlarının kapasiteleri tekrar değerlendirilerek gerekli yatırımların ve

projelerin desteklenmesi yerinde olacaktır.

263




Strateji 7: Mesleki ve Teknik Eğitim Kurumlarının Piyasa İşgücü Talepleriyle Uyumlu Hale Getirilmesi ve Kapasitelerinin Artırılması


1) 9. Kalkınma Planı Madde : 68, 229, 230, 231, 242, 351, 352, 570, 571, 572, 573, 574, 664, 668

2) Ulusal İstihdam Stratejisi


1) İşgücü, İstihdam ve İşsizlik Oranları 2) OSB, KSS vb. sahalarda çalışan sayısı 3) Mesleki ve teknik eğitim kurumlarının ekipman sayısı

264



Hedef 2: Kurumsal Kapasitenin Artırılması

Strateji 1 : Bölge’de Hizmet Veren Kurumların Personel Kapasitesinin Nitelik Ve Niceliksel

Olarak İyileştirilmesi ve Aralarındaki Koordinasyonun Sağlanması

Bölge’deki kurumsal kapasitenin geliştirilmesinde; merkezi yönetimlerin taşra

teşkilatlarının, yerel yönetimlerin, özel sektörün, yüksek eğitim kurumlarının ve sivil toplum

örgütlerinin idari, teknik ve finansal kurumsal kapasiteleri ile Bölge’deki var olan ağ

örgütlenmeleri, kurumların birbirleriyle etkileşim, ortak karar alma ve uygulama, yönetişim

ve küme ağı kurma kapasiteleri önem taşımaktadır. Bunun en önemli aracı bölge, il ve ilçe

düzeyindeki aktörlerin daha sıklıkla bir araya geldiği platformlar oluşmasıdır.

Bu platformların oluşturularak hayata geçirilmesi için ise; Bölge’de hizmet veren tüm

kamu kurum ve kuruluşlarının, üniversitelerin, oda ve sivil toplum kuruluşlarının insan gücü

planlamasını demografik göstergelere göre uyarlayan, liyakat ve kariyeri temel alan (bilhassa

idareci sınıfının); küresel yeniliklere duyarlı ve mevzuatla sürekliliği sağlanan bir insan

kaynakları yönetimi sistemi kurularak, sunulan hizmet kalitesinin AB standartlarına

çıkartılması ile gerçekleştirilebilir.

265




Strateji 1 : Bölgede Hizmet Veren Kurumların Personel Kapasitesinin Nitelik ve Niceliksel Olarak İyileştirilmesi ve Aralarındaki Koordinasyonun Sağlanması


1) 9. Kalkınma Planı-Bölgesel Gelişmenin Sağlanması Gelişme Ekseni-Yerel Düzeyde Kurumsal Kapasitenin Artırılması

2) İçişleri Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı-Amaç 1


1) Bölgede tüm kamu kurum/kuruluşlarının sahip olduğu personel dağılımı 2) Tüm kamu kurum/kuruluşların sahip olduğu veri tabanı kapasitesi 3) Tüm kamu kurum/kuruluşlarında yapılan ihtiyaç analizi sayısı 4) Farklı kurumları bir araya getiren toplantı/organizasyon sayısı

266




Strateji 2 : Kurumsal Hafıza Oluşturacak Sistemlerin Kurulması

Dokuzuncu Kalkınma Planı'nda da geniş bir yer tuttuğu üzere hem teknik hem de yönetsel

faaliyetleri sağlıklı bir şekilde gerçekleştirmenin ve bunu özellikle kentsel hizmetlerde kullanmanın

önemi büyüktür. Ancak; kurumsal kapasitenin sadece beşeri sermayenin güçlendirilmesi ile artırılması

mümkün değildir. Bir diğer bileşen olan arşivleme ve kurumsal hafıza altyapısının da oluşturulması

gerekmektedir. Kurum kapasitesi ve hafızası mekanı doğrudan etkileyen faktörlerdir. Kent hafızasının

korunması, mekan deneyiminin doğurduğu aidiyet ve süreklilik duygusunun oluşması açısından son

derece önemlidir. Mekanın organizasyonundan sorumlu yerel yönetimlerin kurumsal hafızalarını

oluşturmak adına yapacakları çalışmalar mekanın zamansal süreci olarak tanımlanan kent yaşının

okunabilir kılınmasını sağlayacaktır. Bu bağlamda, kurumların ve özellikle belediyelerin elektronik

ortamda oluşturacakları arşivleme sistemleri ve sorgulamalarda kullanacakları bilgisayar programları,

bilginin birikimini ve güncellenerek aktarımını sağlayacaktır.

Bölge Belediyelerindeki teknik konularda özelleşme yetersizlikleri ve personelin sürekli

eğitiminin sağlanamaması, kurumsal yenilenme ve dinamizmi yavaşlatmaktadır. Kurumsal

yenilenmenin önündeki bir diğer engel ise arşivleme ve bilgisayar destekli programların kullanılması

konularında yaşanmaktadır. 5215 sayılı Belediye Kanunu'nda geçen "Belediye, coğrafi ve kent bilgi

sistemlerini kurar." ifadesi belediyelerin arşivleme konusunda bilgi teknolojilerinden yararlanmalarını

öngörmektedir. Belediyelerdeki kurumsal hafızanın ne şekilde tutulduğuna ve aktarıldığına dair

yapılan ankette alınan cevaplarda CBS'nin hiç bir belediye tarafından kullanılmadığı; intranet dijital

arşiv sistemi kullanımının %6, EBYS kullanımının %17 olduğu; 18 belediyenin %45'inde klasik yöntem

arşivlemenin dahi yapılmadığı; %33'ünde ise klasik arşivleme kullanıldığı görülmektedir. TÜİK

tarafından 2005 yılında 'Belediye Kent Bilgi Sistemi' kurulumuna yönelik yapılan araştırma da bu

durumun problemselliğini desteklemektedir. Araştırmaya katılan 3.228 belediyenin 543'ünde

numarataj biriminin bulunmaması, belediyelerin en temel hizmet alanı olan imar planlarını

yapmalarını güçleştirmektedir. Ülke genelinde kent bilgi sistemine sahip olan belediyelerin oranı

%4'tür.

Bölge belediyelerinde, mekansal veri üretmeyi, çalışma programlarını takip edip

mükerrerlikten kaçınmayı sağlayan; bu veriyi güncelleyen kurum ve kuruluşların ortak kullanımında

olan bir coğrafi kent bilgi sisteminin ve elektronik tabanlı bilgi alış verişi sistemlerinin oluşturulması

sorununa da çalışan sirkülasyonunun ve prosedür işlemlerinin neden olduğu bilginin

aktarılamamasına çözüm olacaktır. Ayrıca, coğrafi kent bilgi sistemlerinin aynı dili konuşması ve bu

267


sistemlerin ortak veri setine ve yazılıma dayanması, karşılaştırmalı analizler yapılmasına ve komşu

bölgelerle işbirliğinin sağlanmasına imkan sağlayacaktır.



Strateji 2: Kurumsal Hafıza Oluşturacak Sistemlerin Kurulması


1) KENTGES 2012-2023 sayfa16, Eksen4.1/Hedef 1/Strateji1.5

Projeler

1) İl merkezlerinde coğrafi bilgi sistemlerinin kurulması 2) Bölge kurumlarında elektronik dosya arşivleme sistemlerinin kurulması 3) Bölge kurumlarında elektronik yazışma sistemlerinin kurulması 4) Bölge kurumları arası ortak kullanımda olan CBS portalının kurulması


1) 29 il ve ilçe belediyelerinde elektronik dosya arşivleme ve elektronik yazışma sistemlerinin kurulması

2) 4 merkez ilçe belediyesinde CBS ve portalının kurulumu

268




Strateji 3 : Dernek, Birlik ve Kooperatiflerinin Fonksiyonlarının Artırılması

Üretici örgütleri genel olarak mesleki örgütler ve ekonomik amaçlı örgütler olarak

ikiye ayrılır. Ülkemizdeki en önemli mesleki örgütler ziraat odalarıdır. Bunun yanında birlikler,

dernekler, vakıflar da diğer önemli örgütlenme modelleridir. En önemli ekonomik örgütler ise

kooperatiflerdir. Bölge’deki en önemli örgütler ise ziraat odaları, tarımsal kalkınma

kooperatifleri ve üretici birlikleridir.

Kooperatiflerin sosyal ve ekonomik kalkınmaya, yoksulluğun azaltılmasına istihdamın

oluşturulmasına ve sosyal bütünleşmeye olan katkılarından dolayı Birleşmiş Milletler Genel

Kurulu 2012 yılını “Uluslararası Kooperatifler Yılı” olarak ilan etmiştir.

Ülkemizde tarım sektöründe insanların refah seviyesinin yükseltilmesi için tarımsal

örgütler önemli fonksiyona sahiptir. Bölge’de tarımsal örgütlenme düzeyi nicel olarak

yüksektir. Ancak, tarımsal örgütlerin kurumsal kapasiteleri ve etkinlikleri düşüktür. Mevcut

örgütlerin özellikle idari ve teknik kapasiteleri yetersizdir.

Bölge’nin toplumsal-sosyal yapısından kaynaklanan sorunlardan dolayı tarımsal

örgütlenmeden istenilen sonuçlar alınamamaktadır. Bölge’de birçok kooperatif ve birlik,

farklı sebeplerden feshedilmiştir. Ayrıca mevcut örgütlerde yönetimden kaynaklı nedenlerle

sorunlar yaşanmakta ve üreticilerin örgütlerine olan güveni de azalmaktadır.

TRB2 Bölgesi’nde tarımsal örgütlerin kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi

gerekmektedir. Bu amaçla, tarımsal örgütlerin idari ve teknik kapasitelerinin artırılmasına

yönelik idari ve teknik destek mekanizmalarının geliştirilmesi hedeflenmektedir.

269



1) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın 2013-2017 Stratejik Plan, Stratejik Hedef 15, Kurumsal yönetim sistemini ve insan kaynakları yönetimini etkin hale getirmek, sayfa 69

2) Dokuzuncu Kalkınma Planı, Üniversite- iş dünyası işbirliği çerçevesinde iş gücü eğitiminin verilmesi, sayfa 66, 67

Projeler

1) Tarımsal örgütlerin özellikle kurumsal yönetim konusunda desteklenmesi

2) Tarımsal örgütlere nitelikli personel istihdamı desteği sağlanması

3) Tarımsal kalkınma kooperatif ve birlik yöneticilerinin eğitimi


1) Destek verilen tarımsal örgüt sayısı

2) İstihdam edilen nitelikli personel sayısı

3) Eğitim verilen yönetici sayısı



Strateji 3: Dernek, Birlik ve Kooperatiflerinin Etkinliğinin Artırılması

270



Hedef 3: Örgütlenme ve Dayanışma Bilincinin Geliştirilmesi

Strateji 1 : Gönüllülük Bilincinin Geliştirilmesi ve Bu Yönde Destek Veren Platformların

Oluşturulması

Gönüllülük; sosyal, iktisadî, kültürel veya politik olarak birçok şekilde tanımlanabilir.

İnsanlığın her evresinde var olan, herhangi bir devre ya da coğrafyaya, kültüre, düşünceye

indirgenemeyecek, sınırlandırılamayacak bir unsurdur. Kişinin tamamıyla kendi isteği

doğrultusunda, dayanışma ve yardımlaşma gayesiyle, bireysel çıkarlarını gözetmeksizin,

hiçbir maddi beklentisi olmadan, topluma yararlı olma arzusuyla, fizikî gücünü, zamanını,

bilgi birikimini, yeteneğini ve deneyimini birlikte veya ayrı ayrı kullanabilmesi durumudur.

Gönüllülükte hayatî olan, bir şeyler sunmak için önce onlara sahip olmak gerektiğini

fark etmektir. İnsanlar ne yaptığını, neden yaptığını, gerçekleştirdiği eylem ile ne kadar katma

değer yaratacağını bildiği faaliyetler konusunda daha fazla gönüllü olacaktır. Aksi takdirde,

gönüllülük felsefesi ortaya çıkmayacak, dolayısıyla da süreklilik arz etmeyecektir. Ancak

gönüllülüğün ana unsuru olan felsefi karakteri ortaya çıktığında ve kişi gönüllü eyleminin

sebebini kendi içinde bulduğunda, sürdürülebilirlik kaçınılmaz bir sonuç olacaktır.

Bölge’nin geleceğine yön verecek çocuk ve gençlerin ilköğretim, ortaöğretim, ön

lisans ve lisans eğitimi döneminin her kademesinde gönüllülük bilincinin yerleşmesi ve

yaygınlaştırılması için gerekli bilinçlendirme çalışmaları yapılacaktır. Bu kapsamda, gençlik

merkezlerinin bünyesinde, gençlik ve spor kampları, eğitim kurumları, spor kulüpleri ve sivil

toplum kuruluşlarının iş birliğinde hazırlanacak eğitim programları ve sosyal etkinliklerle fiziki

ve sosyal çevreye olan duyarlılığın ve bilincin artırılması sağlanacaktır.

271




Strateji 1 : Gönüllülük Bilincinin Geliştirilmesi ve Bu Yönde Destek Veren Platformların Oluşturulması


1) 9. Kalkınma Planı-Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Geliştirilmesi Gelişme Ekseni- Kültürün Korunması ve Geliştirilmesi ve Toplumsal Diyaloğun Güçlendirilmesi

2) İçişleri Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı-Amaç5-Hedef5.1


1) Gerçekleştirilen gönüllü çalışma sayısı 2) Gönüllülük üzerine verilen eğitim/seminer/konferans sayısı 3) STK ve kamu sektörü işbirliği ile gerçekleştirilen etkinlik sayısı

272




Strateji 2 : Afet Yönetimi İle İlgili Kamuda ve Sivil Toplumda Farkındalığın Sağlanması

TRB2 Bölgesi gibi deprem ve diğer afet türleri bakımından risk taşıyan bir Bölge’de

afet bilincinin geliştirilmesi önemli bir faktördür. Afet konusunda bilinçlendirme faaliyetleri

kapsamında, afetlerle mücadele, afetlere karşı hazırlıklı olma ve afet sonrası müdahale

konularında Bölge insanına teorik ve uygulamalı eğitimler verilmelidir. Bölge’de kamu

hizmeti veren görevlilere afet yönetimi eğitimleri ile özellikle polis, itfaiye, sağlık ve acil,

arama-kurtarma konularında görevli personele afet ve acil durum yönetimi eğitimleri

verilmeli bu eğitimler yıl içinde hizmet içi eğitimler kapsamında yapılmalıdır.

TRB2 Bölgesi, afet olayları bakımından yüksek bir Bölge olmasına rağmen Bölge

üniversitelerinde Acil Durum ve Afet Yönetimi ile alakalı herhangi bir lisans, lisansüstü

program bulunmamaktadır. Böyle bir programın da kısa vadede Bölge’de açılması önem arz

etmektedir.

273


Harita 30: AFET TÜRLERİ YOĞUNLUK HARİTASI

274



HEDEF 3. Örgütlenme ve Dayanışma Bilincinin Geliştirilmesi

Strateji 2 : Afet Yönetimi ile İlgili Kamuda ve Sivil Toplumda Farkındalığın Sağlanması


1) Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı Hedef C.1: Depremlere ve Diğer Afetlere İlişkin Eğitim ve Halkın Bilinçlendirilmesi Faaliyetlerinin Geliştirilmesi, Strateji C.1.1. Afet ve Acil Durum yönetimi ile ilgilenen yöneticilerin ve karar vericilerin fikir ve dil birliğine varması sağlanacaktır, Eylem C.1.1.2.

2) Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı Hedef C.1: Depremlere ve Diğer Afetlere İlişkin Eğitim ve Halkın Bilinçlendirilmesi Faaliyetlerinin Geliştirilmesi, Strateji C.1.2. Uzman afet yöneticilerinin sayısının arttırılması ve afet yönetimi eğitiminin geliştirilmesi sağlanacaktır, Eylem C.1.2.1.,C.1.1.2., Eylem C.1.2.3, Eylem C.1.2.4, Eylem C.1.2.5.


1) Bölge halkına yönelik “Afet öncesi, afet anı ve afet sonrası bilinçlendirme ve farkındalık” eğitimlerinin verilmesi (adet)

2) Kamu kurumlarına yönelik Afet Yönetimi eğitimlerinin verilmesi (adet) 3) Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi ve Muş Alparslan Üniversitelerinde Afet Yönetimi lisans

programlarının açılması (adet)

275


276




Strateji 3 : Kentlilik Bilincinin Sağlanması Kentler, sınırları içinde var olan çoklu kimlikleri ve kültürleri bir araya getirmek ve bunların karşılıklı

olarak birbirlerini zenginleştirmesini sağlama potansiyeline sahiptirler. Kent üzerinde alınan (uygulamaya

yönelik) her karar bir etkileşimin çıktısı olduğu ölçüde ortak yaşam tarzı oluşturabilir. Böylece; kent

mekanlarında talep çeşitliliğine bağlı paylaşımların arttığı ve kente dair aitlik duygusunun geliştiği bir kamu

bilinci yapılanır.

Bu çerçeveden bakıldığında, kentlerde ortak yaşam müştereklerinin sağlanması, talep örgütlenmesi ve

bu örgütlenmenin temel aldığı kent mekanın paylaşımını artırmak ve paylaşımların ortak kentsel hafızada

tutulması ile kentlilik hakkı etrafında toplumsal dayanışma ve fırsat eşitliğine ulaşmanın itici gücüdür. Toplumun

kentli yaşantısına uyum sağlamasındaki ön koşul kenti sahiplenmesi ve kentin bir parçası olduğu hakkının

bilincinde olmasıdır. Örgütlenmenin üzerine kurulabileceği üniversitelerin ve meslek odalarının Bölge bazlı

incelenmesi bu bakımdan önem teşkil etmektedir.

TRB2 Bölgesi sınırlarında bulunan üniversitelerin mimarlık-mühendislik fakültelerinde, öğrenci

alımlarının henüz başlamamış olması, uzmanlaşmayı sağlayacak yüksek lisans programlarının olmaması ve

mevcut öğretim elemanlarının sürekli bir devinim içinde bölge dışı üniversitelere hareketlilik göstermeleri,

Bölge'de mekanın şekillenmesine ilişkin akademik bilgi birikiminin örgütlenmeyi yönlendirici olmaktan uzak

olduğuna işaret etmektedir.

Örgütlenmenin kontrol mekanizmasındaki aktif rolünü üstlenen meslek odaları şubeleri Bölge'de

teknik örgütlenmenin yerelleşememesi sebebiyle zayıf bir dirence sahiplerdir. Meslek odaları arasında özellikle

şehir plancıları odasına bağlı bir şubenin bulunmaması, kentin çehresinin tasarımında önde gelen bu mesleğin

duruşunu zayıflatmakta; imar hazırlama ve uygulama çalışmalarında sivil toplum katılımcılığının ve kontrolünün

eksikliğine neden olmaktadır. Bölge'de sosyal yaşamı destekleme, engelli haklarını savunma, kültür ve turizm

varlıklarını koruma gibi konulara ilişkin örgütlenmeler olmasına karşın tüm bu örgütlenmeleri içinde barındıran

ve kent yaşamının kanunu niteliğinde olan imar planlarının müellifi ve denetçisi olan asgari düzeydeki mesleki

örgütlenme olan şubelere ve temsilciliklere ihtiyaç bulunmaktadır.

Sonuç olarak, mesleki örgütlenmelerin sağlanamamış olması, Bölge üniversitelerinde planlama, tasarım

ve yapı konuları ile ilgili bölümlerin henüz kuruluş safhasında olması, Bölge'de mesleki yetki ve sorumlulukların

farkındalığının kendini koruyabilen bir dayanışmaya dönüşmesini engellemektedir. Bölge'de örgütlü bir kontrol

mekanizmasının kurulmasında özellikle üniversite destekli çalışmalar için uzun bir vade gerektiği açıktır.

Mesleki ve sosyal sorumluluk duygusunun eksikliği disiplinlerin iş birliği içinde çalışmak yerine birbirlerinin

mesleki görevlerine ve yetkilerine soyunmalarına neden olmakta ve bu durum bölgede bir çok illegal çalışma

alanı yaratmaktadır. Üniversitelerdeki mesleki örgütlenme koşullarını güçlendirme adına meslek odaları ile

işbirlikli toplumu bilinçlendirme çalışmaları ile eleştirel bakış açılarını geliştirici araştırmalara ve üniversitelerin

277


hem kendi içlerinde hem de diğer üniversitelerle yerel kurumlarla iletişimini artırıcı programlara destek

verilmesi gerekmektedir.


HEDEF 3. Örgütlenme ve Dayanışma Bilincinin Geliştirilmesi

Strateji 3 : Kentlilik Bilincinin Sağlanması


1) KENTGES 2012-2023 sayfa17 Eksen4.1/Hedef1/Strateji1.6

Projeler

1) Halk eğitim merkezlerinde kent bileşenlerine ilişkin bilgilendirme toplantılarının gerçekleştirilmesi

2) Üniversitelerde işbirlikli çalışan yapı ve tasarım bölümlerinin iletişimini artırma adına yaz okulu proje programlarının organize edilmesi

3) Kentleşme konusu etrafında örgütlenme çalışmalarının desteklenmesi

278




Strateji 4 : Toplumsal Dayanışma ve Beraber Yaşama Bilincinin Geliştirilmesi

Bireylerin alışveriş, eğlence ve dinlenme, beslenme ve ibadete kadar yaşamın fiziksel,

sosyal ve ekonomik olmak üzere her alanında kentsel mekânları kullanma ve algılama

biçimlerinde farklılıklar bulunmaktadır. Farklı eylem ve alışkanlıklar ortak yaşamayı

güçleştirmektedir. Bu nedenle nüfusun yaşam kalitesinin sağlanması için ortak yaşama

kültürünün geliştirilmesi gerekmektedir. Yaşam standartları yalnızca kişinin mal ve

hizmetlere erişebilirliliğiyle sınırlı değildir. Ayrıca serbestlik, fırsat eşitliği, mutluluk ve çevre

sağlığı vb. birçok konu da birlikte yaşamayı etkilemektedir. Bireyler yaşamlarının kalitesini,

yaşamdan duyulan hoşnutluğu bulunulan ortam ile ilişkilendirilerek değerlendirmektedir.

Kentlilik bilinci kavramı da kente mahsus görgü ve nezaket kuralları çerçevesinde bir arada

yaşama kültürünün başka bir ifadesidir. Özellikle göç olgusunun yoğun yaşandığı Bölge’de

kısa zaman içinde kente yerleşmiş olan (özellikle kırsaldan gelenler için) bireylerin

kültürlerinin bir anda değişmesi beklenmemelidir. Kentlilik bilinci ile ilgili verilecek

eğitimlerde etkili sonuçlar almak için özellikle çocuk ve gençler hedef grup olarak

seçilmelidir.

Kentlilik bilincini geliştiren bir diğer unsur da kent imkanlarından kentte yaşayan

herkese açık olması durumudur. Kentte bulunan sosyal donatıların kentte yaşayan tüm

bireylerin tam manasıyla yararlanıldığı ölçüde kentlilik bilinci geliştirilebilir. Toplumsal

cinsiyet eşitliği bilincinin toplumsal alanda kökleşmesinde de kentlilik bilincinde olduğu gibi

bireylerin küçük yaştan itibaren eğitilmesi faktörü öne çıkmaktadır. Aile-içi iletişimi geliştirici

seminerler vasıtasıyla çocuklara toplumsal dayanışma ve ortak yaşama bilincinin ailede

kazanılması fırsatı verilmelidir. Ayrıca sivil toplum ve kamu kurumlarının işbirliği ile

düzenlenecek aile-içi iletişim eğitimi ve seminerleri, çocuk ve genç suçluluğunun

önlenmesine yönelik farkındalık oluşturulacaktır.

279




Strateji 5 : Toplumsal Dayanışma ve Beraber Yaşama Bilincinin Geliştirilmesi


1) Aile ve Sosyal Politikalar Stratejik Planı (2013-2017)-Amaç2: Birey ve Aileyi Güçlendirmek, Toplumu Bilinçlendirmek-Stratejik Hedef 1: Koruyucu ve Önleyici Sosyal Hizmetleri Artırmak

2) Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (2007-2013)- Stratejik Amaç 2: İnsan Kaynaklarının, Örgütlenme Düzeyinin ve Yerel Kalkınma Kapasitesinin Geliştirilmesi- Öncelik 2.3: Yerel Kalkınma Kapasitesinin Güçlendirilmesi

3) Milli Eğitim Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı-5. Tema: Özel Eğitim ve Rehberlik-Stratejik Amaç 8: Sosyal ve Kültürel Gelişim


1) Gerçekleştirilen aile içi iletişim eğitim/seminer sayısı 2) Toplumsal suçlara bulaşan çocuk/genç sayısı 3) Okullarda “Değerler Eğitimi ”ne ayrılan ders saati

280



Hedef 4: Dezavantajlı Grupların Toplumla Bütünleşmesinin Sağlanması

Strateji 1 : Dezavantajlı Grupların Bilgi ve Telekomünikasyon Altyapısına Erişilebilirliğinin

Sağlanması

Bölge’de dezavantajlı gruplar, eğitim, rehabilitasyon, bakım, istihdam ve içtimaî hayata

katılım gibi alanlarda sorunlar yaşamaktadır. Tüm bu sorunların çözümünde ilk olarak

yapılması gereken, başta engelliler olmak üzere dezavantajlı grupların hareket

edebilirliklerinin artırılması ve fiziki çevre şartlarının herkese uygun hale getirilmesidir. Sanayi

toplumundan bilgi toplumuna geçiş sürecinde; erişim uçurumu, ABD’den AB’ye kadar hemen

hemen her ülkenin en önemli sorunlardan biridir. Türlü sebeplerle toplumun bir kesimi yeni

ağlara erişebilirken, geri kalan önemli bir bölümü (dezavantajlı gruplar) bu ağın dışında

kalmaktadır. Dezavantajlı grupların erişim sorunları iki boyutludur. Bunlardan birincisi fizikî

olarak erişim, ikincisi kullanım için yeterli şartların oluşmamış olmasıdır ki, bunu kullanım

yeteneğinin olmaması şeklinde özetlemek mümkündür.

Bu bağlamda, Bölge genelinde bilgiye ulaşılabilirliğin sağlanması ve dezavantajlı

grupların iktisadi hayata katılımlarını artırmak için bilgi hizmetlerinin ulaşılabilirliği ile ilgili

sosyal farkındalık düzeyi yükseltilerek toplumun her kesiminin erişebileceği bilgi ve iletişim

altyapısı oluşturulacaktır. Örgün ve yaygın eğitim kurumlarında, gençlik ve kültür

merkezlerinde Bilgi Teknolojisi (BT) laboratuvarlarının kurulumu hızla tamamlanacak ve bu

laboratuvarlarda çoklu ortam kütüphaneleri oluşturularak güncelliği sağlanacaktır. Bu BT

laboratuvarları belirli saatler arasında öğrencilerin dışındaki bireylerin kullanımına açılacaktır.

Evlerinde erişim imkânı olmayan dezavantajlı grupların internete erişebilmelerini sağlayacak

yaşam boyu eğitim merkezlerinde BT laboratuvarları oluşturulacaktır.

281




Strateji 1: Dezavantajlı Grupların Bilgi ve Telekomünikasyon Altyapısına Erişilebilirliğinin Sağlanması


1) Ulaşılabilirlik Stratejisi ve Ulusal Eylem Planı(2010-2011)-Eksen C: Uygulama-Öncelik C.4

282




Strateji 2 : Sosyal Alanda Dezavantajlı Gruplara Yönelik Hizmetlerin Kalite ve

Erişilebilirliğinin Artırılması

Sosyal bütünleşme, toplumu oluşturan birey, grup eylemleri gibi sosyal alan unsurları

ile kurumlar, değerler, normlar gibi kültürel alan unsurlarının uyum içinde olması halidir.

Sosyal uyumun ortaya koyduğu fırsat eşitliği yaklaşımı “sosyal içerme” politikalarıyla

somutlaşmaktadır. Bu politikalar bilhassa yoksulluk ve sosyal dışlanmayla mücadele

bakımından temel politika araçları olarak tanımlanmıştır. Bununla beraber içeriği sadece gelir

azlığı ile sınırlı olmayıp, bireylerin eşit vatandaşlar olarak toplumla bütünleşmesini önleyen

her türlü sosyal, siyasal ve kültürel engelle mücadele edilmesi de bu politikalar kapsamında

ele alınmaktadır.

Bölge’de, özellikle göç ile kente gelen, suçtan zarar gören, madde bağımlısı olan, intihar

girişiminde bulunan ve sokakta yaşayan/çalışan bireylerin sosyal uyum sürecini en iyi şekilde

geçirmelerini sağlayacak psiko-sosyal destek müdahale programları yürütülecektir. Ayrıca

çocukların sokakta yaşamaya ve çalışmaya (çocuk işçiliği) itilmelerini önlemeye yönelik

projeler üretilecektir.

Dezavantajlı grupların potansiyellerini en üst düzeye çıkarabilmelerini ve toplumla

bütünleşmelerini sağlamak üzere tanınırlık hizmetlerinin niteliğini geliştirmek için eğitime

ihtiyaç duyan bu grupların sosyal uyum ve iyileştirme süreçlerinin desteklenmesi açısından

ehemmiyet arz eden kültürel, sanatsal, sportif etkinliklere katılmaları için yeterli teşvik

verilecek ve bu yönde gerekli düzenlemeler yapılacaktır.

283




Strateji 2 : Sosyal Alanda Dezavantajlı Gruplara Yönelik Hizmetlerin Kalite ve Erişilebilirliğinin Artırılması


1) Dokuzuncu Kalkınma Planı-Beşeri ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi Gelişme Ekseni- Gelir Dağılımının İyileştirilmesi, Sosyal İçerme ve Yoksullukla Mücadele, Kültürün Korunması ve Geliştirilmesi ve Toplumsal Diyaloğun Güçlendirilmesi

2) Aile ve Sosyal Politikalar Stratejik Planı (2013-2017)-Amaç1: Ülkenin İhtiyaçlarına Yönelik Sosyal Politikaları Geliştirme ve Model Oluşturmak-Stratejik Hedef 6: Toplumda Sosyal ve Ekonomik Eşitsizliği Gidermek

3) Ulaşılabilirlik Stratejisi ve Ulusal Eylem Planı(2010-2011)- Eksen B: Toplumsal Bilinçlendirme-Öncelik B.1, Öncelik B.2, Eksen C: Uygulama-Öncelik C.3, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (2007-2013)-Stratejik Amaç 2: İnsan Kaynaklarının, Örgütlenme Düzeyinin ve Yerel Kalkınma Kapasitesinin Geliştirilmesi- Öncelik 2.1: Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinin Güçlendirilmesi


1) Madde bağımlısı sayısı 2) İntihar vaka sayısı 3) Sokakta yaşayan/çalışan kişi sayısı 4) Dezavantajlı grupların katılımcılığına yönelik gerçekleştirilen teşvik programları sayısı

284


MEKANSAL GELİŞME ŞEMALARI

GÖSTERİM 1 TRB2 MEVCUT DURUM

285


GÖSTERİM 2: TRB2 GELİŞİM PROJEKSİYONU

286


GÖSTERİM 3 EKONOMİ DÖNÜŞÜM VE BÜYÜME GELİŞME EKSENİ

ARİTESİ

287


GÖSTERİM 4: GÜÇLÜ TOPLUM GELİŞME EKSENİ

288


SEKTÖREL GZFT

ANALİZLERİ

289


SEKTÖREL GZFT ANALİZLERİ

TARIM

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR

Bölgemizin geniş çayır mera varlığı

Ülkemiz küçükbaş hayvan varlığının yaklaşık % 35’i Doğu Anadolu bölgesinde bulunması

Ucuz iş gücü

Üretilen et ve sütün kalitesi yüksek olması,

Hayvansal ürünleri işleme tesisleri için yüksek hammadde potansiyelin bulunması

Meralarımızın hayvancılık açısındaki yüksek potansiyeli

Bölge ekstansif tarıma elverişli olması

Hayvancılık için uygun iklimin bulunması

Toprak ve meraların bakir oluşu,

Kırsalda yaşayan genç nüfusun fazla olması,

Bölgede hayvancılığın kültürel olarak yapılması,

Bölgenin sınır kapılarına yakınlığı, dolaysıyla yüksek ihracat potansiyeli

Ucuz iş gücü

Süt ürünlerinde tüketim alışkanlıklarının olması

Yem bitkileri için uygun arazi ve iklim varlığı

Zengin çayır mera varlığı ve dolaysıyla zengin flora çeşitliliği

Zengin bitki örtüsünün kimyasal atıklardan ari olması

Yüksek kalitede bal üretimi

Yeterli sayıda arılı kovan varlığı

Hakkâri ilinin endemik bitki zenginliği

Geniş mikro –klima alanları,

Bölgenin yavru alabalık üretimi açısında elverişli olması

Kirlenmemiş ve hastalıklardan arı zengin su kaynakları

Dicle Nehri’nin en önemli kaynaklarının burada bulunması

Su kaynaklarının rakım ve debileri

Bölgenin rakımı ve karla kaplı günler sayısı

Su kaynaklarının bulunduğu noktalarda

Üretici ile bunlara destek veren kuruluşların bir araya gelememesi

Et ve süt müdahale kuruluşunun olmaması

Bölgede teşviklerin iyi bir şekilde kanalize edilememesi

Altyapı eksikliği

Kolektif iş anlayışının yeterince gelişmemiş olması

Broiler için bölgede asidize riski olabilir ancak bu risk dengeli ve bilinçli bir rasyonlar ile çözülebilir

Enerji ve girdi maliyetinin yüksek olması

Tarımsal bilgi ve organizasyonların eksikliği veya işlevsizliği

Tarımsal desteklerden yeterince yararlanılamaması

Ekolojik olumsuzluklar

Yoğun emek ve bilgi gerektiren üretimlerden kaçınılması

Araştırma istasyonlarının eksikliği

Teknik bilgi yetersizliği

Makine ekipman yetersizliği

İşletme ölçeklerinin küçük olması

Tarımsal üretimdeki verim düşüklüğü

Genel eğitimsizlik

Genel Markalaşma sorunu

Genel işlevsel örgütlenme yetersizliği

Bölgede tarımsal kümelenmenin eksikliği

Tarımsal istatistikler ile ilgili kurumlar arasında koordinasyonlar zayıf olması

Bitkisel üretim geleneksel usuller ile yapılıyor olması

Vejatasyon dönemi kısa olmasından ötürü, bazı ürünlerin bölgede yetişmiyor olması,

Sertifikalı tohumların kullanılmıyor olması,

Islah çalışmaları yetersiz kalması

Kaçak hayvan girişi, ve dolaysıyla kontrol altına alınamayan hastalıklar

Modern barınakların yetersiz olması,

Bakım ve besleme yetersizliği,

290


tarımsal üretimin sınırlı olması

Bölgede organik kümes hayvancılık için büyük avantaj sunmaktadır

Aşırı mera kullanımı

Toplu basınçlı sulamanın mevcut olmaması

Bitkisel üretimde standart bir kaliteye sahip olunamaması,

Çetin sert kışların getirdiği zorluklar

Van ilinde tarıma dayalı sanayinin yetersiz olması

Bölgedeki kaba yem oranı bölge ihtiyaçlarını karşılayamayacak kadar az olması

Açık süt kültürünün olması ve süt toplama maliyetlerinin fazla olması,

Yeterince kaliteli süt yemi ve besi yemi üretiminin gerçekleştirilemiyor olması

Birliklerin işlevsel olamaması

Eğitimlerde uygulamalı eğitime yeterince önem verilmemesi

İç pazara uzaklık

Kışın uzun sürmesi

291


FIRSATLAR TEHDİTLER

Bölgede ticari anlamda yumurta tavukçuluğu yapan sadece bir tane işletmenin olması

Sağlık konusunda artan bilince bağlı olarak organik tarımda görülen artış

Küresel ısınma ile bölgenin sert ikliminde yumuşamaların olması

Tarım ürünlerinin ihracı için gümrük kapılarına yakınlık

Organik tarım için bakir bir toprak

DAKA, DAP, TKDK gibi finansal kaynakların bölgede kurulmuş olması

Bölgenin Kalkınma politikalarında pozitif ayrımcılığa tabi olması

Türkiye’nin olası AB üyeliği çok önemli ihracat fırsatları sunmaktadır

Ülkede ekonomik açıdan büyümesi buda bal tüketimini artıracaktır

Bitkisel üretimde geç dönem periyodu için uygun bir iklimin varlığı

Hızlı nüfus artışına paralel olarak artan talep

Van ilinin cazibe merkezi olmasının getirdiği avantajlar

Ziraat bankasının müteşebbislere verdiği düşük faizli krediler

Organik tarıma yönelik talep artışı

Uluslararası fonlar

Alternatif tarımsal faaliyetler

Bölgede yem fabrikalarının ürettiği ürünlerin kalite kontrolünden geçirilmemesi

Bölgede bulunan yüksek yaylalara erişiminin güç olması

Kontrolsüz gezginci arıcılık bölgedeki mevcut ırk varlığını tehdit etmektedir

Kırsal alanda yaşayan halk kırsalı terk etmektedir

Sınırdan kontrolsüz ve kaçak hayvan girişleri yerli yetiştiricilerin rekabet şansını düşürmesi

Girdi ve mamul fiyatlarındaki istikrarsızlık ve dalgalanmalar üreticileri olumsuz etkilemesi

Bölgeye şoklanarak gelen dondurulmuş beyaz etin, sağlık açısından büyük bir risk teşkil etmesi

Devlet teşviklerinin amaç dışı kullanımı ve istismarı

Bölgeye kaçak bal girişi

Bölgedeki güvenlik sorunu

Tarımsal ürünlerde ulusal ve küresel fiyat dalgalanmaların olması

Bölgede kol-gezen hastalıklar

Dişi ve damızlık hayvan kesimleri

Tarım sigortasının yaygınlaşmaması

Toprak erozyonu

Son zamanlarda kullanılan kimyasal girdiler ile temiz su kaynaklarımızın kirlenme tehlikesi

Hayvancılıkta küçük işletmelerin ilkel yöntemlerde ısrar etmesi

Salgın hastalıklar(Şap-brusella)

292


SANAYİ, DIŞ TİCARET, BANKACILIK

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR YANLAR Genç iş gücü Tüketime dayalı yüksek talep Bölgeye özel teşvik ve uygulamalar Entegre et ve süt tesisleri için gerekli

hayvansal üretim için uygun arazi ve iklim şartları olması

Güneş enerjisi potansiyeli Yer altı kaynaklarının fazla olması Piyasada yüksek miktarda para olması,

banka mevduatlarının yüksek olması Genç nüfustan dolayı, tüketme elverişli

bir toplum olması

Hammaddeye uzaklık Vasıfsız iş gücü Pazarlama sorunları Mevsimsel ağır şartlar Ülke içi pazara uzaklık Katma değersiz sektörlere olan

yatırımlar Sermaye yetersizliği Firmaların finansal yönetiminin eksik

olması Beraber iş yapma kültürünün olmaması Bölgenin hammaddelere olan uzaklığı Gümrük kapılarının tam anlamıyla faal

olmaması Sanayi altyapısının gelişmemiş olması Ticari kültürün zayıf olması Kurumsal kapasitenin eksik olması Teknolojik altyapı yetersizliği Ar-ge yenilikçilik faaliyetlerine gereken

önemin verilmemesi

FIRSATLAR TEHDİTLER Sınır ticaretine uygunluk Genç nüfusun fazla olması Tarımsal sanayinin gelişmesi için

gereken potansiyel tarımsal kaynakların Komşu ülkelerle olan yakınlığın dış

ticaret için olumlu etkisi Türkçe konuşan orta asya ülkeleriyle

olan yakınlığı. Entegre et ve süt tesisleri için gerekli

hayvansal üretim için uygun arazi ve iklim şartları olması

Van ilinin büyükşehir olmasıyla beraber sanayi altyapısı konusunda oluşabilecek olumlu gelişmeler

Finansal açıdan güçlü kişilerin girişimcilik konusunda vizyoner olmaması

Güvenlik sorunu Deprem sorunu mevcudiyeti Geçmiş kriz nedeniyle uygulanan sıkı

para politikaları Komşu ülkelerle ve ülkelerde olan siyasi

ve diplomatik istikrarsızlık. İdeolojik olarak verilen kararlar ve

yapılan uygulamalar Bölgenin yatırımcılar tarafından kötü bir

imajla hatırlanması Kayıt dışılığın fazla olması Dış ticaret konusunda karşılaşılan

bürokratik sorunlar Gerekli fizibilite çalışmaları yapılmadan

yatırımlar yapılmaktadır

293


MADENCİLİK

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR Bölgede bulunan madenlerin;

Endüstriyel Hammadde olarak; Bölgenin, Pomza, Perlit, Mermer, Barit, Fosfat, Disten, Kuvarsit, Grafit, Çimento Hammaddeleri, Alçıtaşı, Kükürt, Alçıtaşı, Tuğla-Kiremit, Linyit bakımından Metalik Madenler olarak; Bölgenin, Krom, Demir, Kurşun-Çinko, Bakır, Titan ve Nikel bakımından önemli rezervlere sahip olması

Maden rezervlerinin zenginliğinin dışında bu madenlerin ürün yelpazesinin çeşitliliği

Pazar sıkıntısının olmaması Sınır Bölgesi Olmak Bölgede yer alan jeotermal kaynaklar Bölgede var olan metalik madenlerin

dışında henüz tam olarak tespit edilmemiş diğer metalik madenlerin olması

Bölgenin madencilik bakımından bakir olması

Bölgedeki madenlerin bölgede işlenmeden tüvenam satılması

Zenginleştirme Ünitelerinin Olmaması Araştırma maliyetlerinin yüksekliği Madencilik sektörünün ve buna dayalı

sanayinin olmamasından kaynaklanan insan kaynaklarındaki sıkıntı

Bölge maden potansiyelinin tam olarak bilinmemesi var olan verilerin güncel olmaması

Olması muhtemel yeni madenler için fizibilite çalışmalarının yapılmaması

Bölgede madencilik sektörü ile ilgilenen kişilerin mevzuat ve bilgi eksikliği

Madenciliğe dayalı İhtisas OSB’lerinin olmaması

Özel sektör kamu ve üniversitelerin işbirliği yapmaması ve kümelenme eksikliği

AR-GE yetersizliği MİGEM Bölge Teşkilatının olmaması İşletme yöntemlerindeki eksiklikler Profesyonel örgütlenme eksikliği Den etim eksikliği Bölgede madencilik ile ilgili laboratuar

eksikliği Madencilik faaliyetlerinde yerel halkın

çıkardığı problemler Ulaşım altyapısı zayıflığı ve nakliye

hizmetleri maliyetinin yüksekliği Demiryolu altyapısının yetersizliği Limanlara olan uzaklık Enerji sıkıntısı

FIRSATLAR TEHDİTLER Teşvik yasası Yüzüncü Yıl Üniversitesinde maden

mühendisliği bölümünün bulunması Yeni üniversitelerin açılması DAKA’nın bölgede kurulması Komşu Ülkelere yakınlık

Güncel mevzuatlardaki sıkıntılar, kanundan kaynaklı sıkıntı ve ilgili kamu görevlilerinin bilgi yetersizliği

Bürokrasi Ruhsat işlerinin üç bakanlığın

sorumluluğunda olması (Enerji, Çevre ve İçişleri)

Güvenlik sorunları İlgili kurumlar arasındaki iletişimsizlik Sosyal yardımların işgücü piyasasına

olumsuz etkisi İlgili kurumların denetleme heyetinin

ağır işlemesi Teşvik yasasındaki eksiklikler Kentsel Planlama Uluslararası rekabetten kaynaklanan

olumsuzluklar

294


AR-GE VE YENİLİKÇİLİK

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR Bölgedeki her ilde üniversite bulunması Üniversitelerde Nitelikli Akademik

Personellerin Bulunması Marka, Patent, Faydalı Model gibi ürün

sınai hak tescili sağlamış örnek firmaların oluşu

Üniversitelerde Sanayi İşbirliğine toplantıların yapılmaya başlaması

Bölgedeki tüm üniversitelerde Mühendislik ve İktisadi İdari Bilimler Fakültelerinin bulunması

Bölgede Yenilenebilir Enerji kaynaklarının kullanımının yaygınlaşması ile ileri teknoloji-bilgi yoğun faaliyetlerin farkındalığın artması

Ulusal ve bölgesel ölçekte Ar-Ge ve Yenilik Çalışmalarına yönelik destek mekanizmalarının varlığı (Kalkınma Ajansı, Tübitak, Kosgeb, Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlığı, )

Bölgenin temel ekonomik yapısını oluşturan Tarım Sektörüyle ilgili Araştırma Merkezlerinin Bulunması

Bölgede Ar-Ge ve Yeniliğe dönük kültürün gelişmemiş olması

Bölgedeki İleri Teknoloji ve Bilgi Yoğun Faaliyetlere Yönelik Araştırma Merkezlerinin olmayışı

Bölgedeki üniversitelerin akademik sanayiye yönelik çalışmalarının az oluşu

Bölgedeki üniversiteler ile sanayi arasında iletişimin çok düşük seviyede oluşu

Bölgede faaliyet göstermekte olan Teknoloji Geliştirme Merkezlerinin olmaması

Akademisyenlerden yenilik faaliyetlerinde danışmanlık hizmeti almış firma sayısının oldukça düşük olması

Özel Sektör tarafından faaliyete geçen herhangi bir Ar-Ge Merkezi'nin olmaması

Yenilikçi Teknolojiler gibi Fuarların bölgede düzenlenmemesi

Ar-Ge ve Yenilik Destek Mekanizmalarının Tanınırlığının Düşük Seviyede olması

Bölgede danışmanlık hizmeti veren firmaların azlığı

Yeni Kurulan Üniversitelerde Akademik Personel eksikliklerinin olması

Bölgesel Ekonomiye özgü akademik birimlerin yeterince olmayışı

Patent, Faydalı Model, Endüstriyel Tasarım başvuru sayılarının oldukça düşük olması

Tescillenmiş Patent, Faydalı Model Sayılarının Az oluşu, Endüstriyel Tasarım ve Coğrafi işaretlerinin bulunmaması

KOBİ'lerin kurumsallaşma seviyesinin düşük olması

Markalaşma Kültürünün Düşük Olması Genel anlamda Firmaların küresel

rekabet edebilirlik hedeflerinin olmaması ve firmalar arası Ortaklık ve İşbirliği Kültürünün Zayıflığı

Düşük teknoloji kullanımı ve üretim teknolojilerinin yetersizliği

Üniversitelerde yürütülen bilimsel çalışmaların bölge ihtiyaçlarına yeterince odaklanamaması

295


FIRSATLAR TEHDİTLER Üniversitelerde Sanayideki faaliyetlerin

çalışmalarını güçlendirecek Merkezi Araştırma Laboratuvarlarının Oluşturulması

Van ilinde TEKNOKENT; Muş İlinde TEKMER'in kurulacak olması

Bölgede; coğrafi işaret gibi tescili sağlanabilecek endemik ve yöresel üne sahip ürün çeşitlerinin fazla oluşu

Üniversitelerin yerel sanayiye yönelik Araştırma Birimlerinin kurulması için çalışmalar yürütmesi

Van ilinde Tuşba Fuar ve Kongre Merkezinin kurulacak olması

Yeni Kurulan Üniversitelerde nitelikli akademik personel sayısının artması için çalışmaların yürütülmesi

Bölgedeki yenilik ve Ar-Ge konularında proje üretme kültürünün oluşmasının zaman alma olasılığı

Bölgesel ekonomiye özgü kurulacak Akademik Birimlerde Kadroların Doldurulamaması ihtimali

Bölgedeki tarımsal üretim ve sanayi yapısında profesyonel yönetim sisteminin düşük seviyede kalması

Firmaların proje ve yenilik üretme kültürünün düşük olması sebebiyle teknolojik faaliyetlerin gelişmesini engelleme durumu

Ar-Ge ve Yenilik Çalışmaları yürüten, İleri Teknoloji-Bilgi Yoğun sektörlerdeki firmaların başka bölgeleri tercih etmesi

İSTİHDAM

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR

Genç İşgücü Eğitilebilir işgücü Çalışanlara maaşın zamanında

ödenmesi

İşgücünün vasıfsız oluşu Çalışma çağındaki bireylerin eğitimsiz

oluşu Kalifiye eleman bulma zorlukları Mesleki eğitim yetersizliği Profesyonel yönetici olmaması Eğitim seviyesinin düşük olması

FIRSATLAR TEHDİTLER

Genç İşgücü Genç nüfusun istihdama olumlu etkisi Dinamik nüfus oluşu

Eğitim seviyesinin düşük olması Bilinçsiz ve eğitimsiz hizmet Gelir yetersizliği ve düşük ücret Niteliksiz personel Beyin göçü

296


TURİZM

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR Bölgede genç ve dinamik nüfusun fazla olması Kış sporlarının yapılabilmesi Engelli çocuğu alan ailelerin geçmişe göre

bilinçlenme düzeyinin artmış olması Geçmiş yıllara göre sağlık kuruluşlarının daha

iyi hizmet sunması Bölge’nin kültürel dokusunun güçlü olması STK’ların sosyal alanlarda çalışmaya başlaması Bilgi ve iletişim alanlarının gelişmesi Bölge’de dört adet üniversitenin var olması

Sağlık ve sosyal hizmet alanlarında hizmet sunan kurumların nitelikli eleman ihtiyacının oldukça fazla olması

Yeterli düzeyde sosyal doku analizlerinin yapılmaması

Kurumlar arası işbirliğinin olmayışı, koordinasyon yetersizliği

Kişilerin gelir düzeyleri arasında büyük fark bulunması; yoksulluğun derinleşmesi

Başta kadınlar olmak üzere, dezavantajlı grupların sosyal alanda ve işgücü piyasasında etkin olmaması

Sosyal faaliyet alanlarının eksikliği, yetersizliği Koruyucu sağlık hizmetlerinin yetersizliği

özellikle de kırsal alanlarda koruyu sağlık hizmetlerinin en önemli ayağı olan sağlık eğitimi çalışmalarının yetersiz oluşu, hastanelere başvuru oranının yüksek oluşu

Eğitim altyapı sorunları(okulların ve sınıfların fiziki durumu, sınıfların teknolojik materyal eksikliği)

Eğitimde, özellikle yüksek öğrenimde barınma sorunu

Halk eğitim merkezleri faaliyetlerinin Bölge’nin taleplerine cevap verememesi

Öğretmen ve doktor sirkülâsyonunun fazla olması

İlçe merkezlerinde, özellikle dezavantajlı gruplara yönelik donanımlı gençlik, kültür ve spor merkezlerinin olmayışı

Madde bağımlıları sayısının gün geçtikçe artması

Kalifiye eleman eksikliği Okulöncesi eğitim ve ortaöğretimde

okullaşma oranının düşük oluşu Yürütülen faaliyetlerde dezavantajlı gruplara

(bilhassa engellilere) yönelik yerel yönetimlerin ve kurumların yeterince duyarlılık göstermemesi

Bölge genelinin eğitim seviyesinin düşüklüğü İş olanaklarının yetersiz oluşu ve bu yüzden

dışarıya göç vermesi Sosyal örgütlerin kapasitesinin ve

potansiyelinin çok düşük olması Çocukların çalıştırılması Kız çocuklarının okuması yönündeki önyargılar Hayat boyu öğrenme faaliyetlerinin yetersiz

olması Ulaşım ve hava koşullarının olumsuzluk arz

etmesi Bölge’de görev yapan eğitim ve sağlık

personelinin deneyimsiz oluşu,

297


FIRSATLAR TEHDİTLER Bölge’de açılım süreci ile ilgili oluşan olumlu

atmosfer Spor ve kültürel alandaki güçlü potansiyel Su sporlarına olan ilginin artması Eğitim ve sağlık yatırımlarının artış

göstermesi Bölge’de düzenlenen şenlik, festival gibi

etkinliklere olan ilginin artma eğilimi KOSGEP, DAKA, DAP vb. kuruluşların Bölge

kalkınması için sağladığı destekler AB fonlarından faydalanılması Eğitimde e-uygulamalarının yaygınlaşmaya

başlaması

Bölge içinde ve Bölge dışına yaşanan yoğun göç, özellikle nitelikli insan gücünün Bölge dışına göç etmesi,

Göç sonucu artan nüfusun plansız yapılaşmayı tetiklemesinin yanı sıra, eğitim ve sağlık alanındaki hizmet arzının talebi karşılayamaması

Sosyal yardımların insanları tembelliğe yöneltmesi

Basında Bölge’nin olduğundan daha kötü yansıtılması, kişilerde ile karşı bir önyargı oluşması

İnternet, görsel medya vb. araçların gençleri kötü etkilemesi, yönlendirmesi

Eğitim, sağlık ve kültür alanlarında özel teşebbüsün yetersiz olması

Eğitim ortamlarının zararlı madde kullanımı için pazar olarak görülmesi

298


BİLGİ TOPLUMU

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR Hızlı öğrenmeye duyulan ihtiyaç Özel sektör için gelecek vaat ediyor

olması Fatih projesinin uygulamaya konmuş

olması Potansiyel insan kaynağının olması Her türlü ürünün satılabilir olması Firmaların organize olabilme

potansiyelinin yüksek olması Online satış potansiyelinin yüksek

olması Kısa sürede istenen bilgiye ulaşılabilir

olması(MEB için) Mobil iletişimde bölgenin ilk sırada

olması Fiberkent projesinin uygulanmaya

başlaması Katma değerli hizmetler Yeni ve sağlam bir altyapı oluşum Uzaktan eğitim potansiyeli Rekabet ve buna bağlı ucuzluk İnternet kullanım amacı için gerekli

bilinç Bilişim firmalarının geleceğe yönelik

projeleri

Yetersiz il ve okul altyapıları Kablo çalıntıları Okullarda internetin olmaması Fırsat eşitliği Kurumsal yapının eksikliği Eğitim sisteminin etkin olmaması Yasaklı sitelerin düzenlenmesi Bilinçsiz kullanım ve tüketim Ders içeriğinin yetersiz olması Şehirdeki elektrik kesintisi Yeterli eğitim ve iş imkanının olmaması İnsan kaynağının yetersiz ve bilinçsiz

kullanımı Bilişimsel rehberlik bulunmaması Ulusal fuarların bölgede olmaması Kurumlar arası iletişimin zayıf olması Etkin eğitim sisteminin olmaması ve

YGS’de yaşanan sorunlar Rehberlik merkezinin olmaması Ailesel teknoloji eğitiminin olmaması Telekominikasyon hizmetlerinin pahalı

olması Telekominikasyon sektöründe rekabet

olmaması Okullarda eğitimin yetersizliği İnternet kafelerin denetimsizliği İnovasyon ve AR-GE eksikliği Teknik personelin KPSS ile işe alınması Bölgeye yönelik teşvik ve yarışmaların

olmaması Teknik eğitim fakültesinin olmaması Bölgede kalifiye eleman yetersizliği Okullarda yeterli uygulama olmaması Bilişim liselerindeki eğitimcilerin yeterli

ve güncel bilgisinin olmaması

FIRSATLAR TEHDİTLER Bilişim e-devlet kullanımı için bir fırsattır e-ticaret potansiyeli Uzaktan eğitim Sosyal sorumluluk projelerine uygunluk Teknopark kuruluyor olması

Bilgi kirliliği Bilgisayar çöplüğü Üniversitede bilgisayar bölümünün

olmaması İnsan kaynakları yetersizliği Kitaptan uzaklaşma Online satış güvensizliği Siber zorbalık(yönlendirme) Ekran bağımlılığı hastalığı Bilişim suçlarındaki artış Okullarda kablosuz bağlantı bulunmayışı e-devlet uygulamasında bilgi güvenliği

şüphesi e-devlet uygulamalarında kurum

çalışanlarının her türlü bilgiye ulaşabilir olması

Bilinçsiz kullanım sonucu kişisel bilgilerin erişilebilir olması

299


KENTSEL PLANLAMA

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR Kentleşme ve sanayileşme sürecinin

erken dönemde olması ile planlı kent yaratımı olasılığının artması

2011 depremi sonrasında yapı kalite kontrolünün ve yer seçimlerinin daha dikkatli yapılması

Erişilebilirlik açısından ulaşım altyapısında demiryolu, karayolu, havayolu ve göl ulaşım bağlantılarının olması

Topografya eğimlerinin yeni yerleşkeler üretmeye izin verecek ölçüde olması

Kurumların işbirliği yapmaya istekli olmaları

Kent kirliliğine neden olan ağır sanayi varlığının olmaması

Turizmde çeşitliliğin (kültür, güneş, doğa, kış turizmi vb.) olması ve Van Gölü çevresinin bu alanda kullanılabilecek alanları sunması

Üniversite işbirliklerinin oluşturulabilmesi

Genç ve dinamik bir nüfusun yanı sıra her ilde bir üniversiteye sahip olunması mekansal çeşitliliğin artmasını teşvik eden bir talep oluşturması

Disiplinler arası işbirliğinin, toplumsal dayanışmanın ve kentlilik hakları bilincinin sağlanamaması

Kurumlar içi ve arası koordinasyon eksikliği.

Kentleşme programı içindeki insanların (iş gücü ve işveren) yeterli bilgiye sahip olmaması.

Kentsel yeşil alanların rant üreticisi olarak görülmesi ve merkez sınırlarında yeşil alan donatı yetersizliği

İl, ilçe ve belde ölçeklerinde imar planlarının kurum tarafından üretilememesi ve üretilen planların revizyonlar dışında yenilenmemesi

İmar planı üzerindeki tadilatların ve mevzii imar planlarının, imar planının orijinal senaryosunu bozması ile kentin plansız büyümesine neden olması

İmar planı esaslarına uymayan uygulamaların yapılması ve bu uygulamaların emsal teşkil etmesi

İmar planının revize edilmesine ve tadilatlarına ilişkin kararların ve uygulamaların hiç bir kontrol mekanizmasına tabi olmaması

Sanayileşmenin ve istihdam yaratıcı alanların kent nüfus artış hızı ile paralel olmaması ile kentsel alanda işsizliğin ve illegal işlerin oluşması

Yönetim ve planlamaya ilişkin ön çalışmaların ve projeksiyonlandırmanın (nüfus, sosyal donatı, konut, ulaşım araç kapasitesi, kültür vb.) olmaması.

Projeksiyon hesaplarının uygulamalarla örtüşmemesi sebebi ile altyapı standartlarında eksikliklerin yaşanması

Çevre yönetimi, ulaşım, kıyı koruma, altyapı vb. konuları kapsayan özel planların eksikliği.

Belediyelerin tasarrufunda olan hizmetlerin yetersizliği ve yine belediyelerin tasarrufunda olan kent mobilyaların eksikliği

Kentsel planlama çalışmalarının yüksek maliyetlerde olması sebebi ile projelerin gerçekleştirilmesinde finans temin darlığı yaşanması

Tanıtım ve bölgesel rekabet edebilirlik eksikliği ile kent markalarının ve kimliğinin yaratılamaması

Sosyo-kültürel etkinlikleri ihtiva eden kentsel donatı alanlarının eksikliği.

300


Plan hiyerarşisinde yer alan planların

birbirinden kopuk olması ve üst ölçek planların yerelin ihtiyaçlarından bağımsız bir içerik ile hazırlanması

Sanayi alanlarına erişimde ve enerji altyapısında eksikliklerin yaşanması

Kıyı alanlarının turizm odaklı kullanılamaması

Nitelikli (bilgisayar destekli program kullanan, yabancı dil bilen ve tecrübeli) teknik personel sayısının yetersizliğinin yenilikçi sistemlere entegre olmayı, uluslar arası fonlardan yararlanmayı ve verimli iş üretmeyi engellemesi

Kurumların arşivleme sistemlerinin olmaması sebebi ile kentlerin gelişim süreçlerinin takip edilememesi ve kurumsal hafızanın oluşturulamaması

Coğrafi bilgi sistemlerinin ve/veya numarataj sistemlerinin eksikliği sebebi ile koordinatlı veri tabanlarının oluşturulamamasının kurumların yetki alanlarında karmaşa yaratması

Kurumların, eylem ve strateji planı, çalışma programı vb. kurum içi çalışma disiplini kurmayı sağlayan yöntemleri kullanmaması

Yerel yönetimlerin, bölge'nin sahip olduğu potansiyelleri avantajlara çevirmesini sağlayan planlama ve yönlendirme araçlarını kullanacak yönetim iradesini taşımaması

Engelli ve çevre dostu kentler üretmenin planlamanın son basamağı olarak görülmesi

Kent estetiğine yeterli önemin verilmemesi ve bu konuyu irdeleyen bir organizasyonun bulunmaması

Üniversitelerin üretimlerini kent ile paylaşmaması

FIRSATLAR TEHDİTLER Deprem sonrası imar planının

yenilenmesi ile çarpık yapılaşma yaşanan alanlarda kentsel dönüşüm projelerinin uygulanabilme olanağının olması

Havza etrafındaki yerleşim birimlerinin beraber hareket edebilmesini sağlayabilecek olan Van Gölü Belediyeler Birliği’nin kurulmuş olması

Nüfus artışı ile birlikte yaşanan kentleşmenin artması ve kaliteli yaşam bilincinin oluşması

Deprem sonrası kentsel planlama dahilindeki konulara karşı artan bir duyarlılığın ve bütçe desteklerinin

Afet riski yüksek olan bölgede tedbir maksatlı plan, proje ve senaryoların eksikliği

Geniş bir yüzölçümüne yayılmış olan yerleşkelerin sayılı belediye tarafından hizmet kapsamına alınması hizmet kalitesinde azalmaya neden olması

İnşaat sektöründe yapı denetimlerinin sağlanamamış olması ile yıpranmış yapı stokunun fazlalığı

Kırsal kalkınmanın gerçekleşememesinden doğan hızlı göç dalgası ile kırın boşalması ve kentlere projeksiyonsuz bir nüfusun yığılması ve bu yığılmanın neden olduğu çarpık

301


olması Kentleşme sürecinin erken safhada

olması ile kent merkezindeki açık alanların varlığı

İldeki turizm potansiyeline cevap veren hizmet donatılarının oluşturulabilmesi

Yenilenebilir enerji kaynakları kullanılarak kentin ortak kullanımındaki alanlarda enerji maliyetlerinin ve dışa bağımlılığının düşürülebilmesi

Tarihi kent dokusunun, endemik türlerin ve farklı gastronomi varlığı ile kendine özgü kent yaşantısını ifade eden marka oluşturabilmesi ve bu markalaşmanın kent ekonomisine girdi sağlaması

Tatvan gibi ilçeleri kapsayan turizm bölgelerinin ilan edilmesi ile yatırımların yönelebileceği bir rant oluşumu

Doğaya ve insana önem veren nitelikli, genç, dinamik ve bilinçli işverenlerin, kurum temsilcilerinin ve teknik elemanların istihdamında sayının artması

Kentsel dönüşüm, kentsel tasarım ve restorasyon gibi kentsel politika araçlarının daha çok benimsenmesi ile bu alanlarda proje üretme ihtiyacının farkındalığının artması

Ham maddeye yakınlığın gözetilmesine dair farkındalığın artması ile imalat sanayinde büyümenin yaşanması

Coğrafi Bilgi Sistemlerine duyulan ihtiyacın farkındalığının artması ve Muş İli'nde bu konuya dair mikro ölçek hazırlık çalışmalarının başlatılmış olması

Yeni gelişmekte olan bir yer olması çarpık kentleşme ve diğer sorunların erkenden çözülmesine olanak sağlaması

kentleşme

Kırsalda tarım üretiminin zayıflaması ile göç hızında artışın yaşanması

Kırdan kente devam eden göç nüfusunun içinde kalifiye elemanın olmaması ve yeterli istihdamın sağlanamaması ile marjinal sektörlerin artması

Eğitim alanındaki yetersizlikler sebebi ile kent merkezlerinden bölge dışına gerçekleşen göçün artması

Kentlerden bölge dışına verilen göç ile özellikle beşeri ve ekonomik sermayenin kent ekonomisinden eksilişi

Kentli ve kır toplumunun yaşayış özelliklerinin farklılıklarından kaynaklanan adaptasyon probleminin göç edilen yerde benimseyememe durumunu yaratması

Bölgenin halen fırsat bulunduğu ilk anda kaçınılması gereken bir yer olarak görülmesi

Mahalle bazında gelişmişlik düzeylerinin farklı olmasının mekanlar üzerinde sınıfsal ayrışmaları artırması

Tarihi, doğal varlıklar ile ilgili aşırı korumacı bir şekilde alınan tavrın bu alanlarda katma değer yaratılmasına engel olması

Dere rehabilitasyon çalışmalarının eksikliği nedeni ile derelerle taşınan katı atık ve atık suların Van Gölü’nü kirletmesi

Bölge illerinin, kentsel ve kırsal alan ekonomilerinin tarım ve hayvancılığa dayandırılması ve bu tutumun dayatılması

Birinci derece tarım arazileri ve meralara yayılan kentsel alanların bulunması ile tarımda verimliliğin düşmesi

Kaldırım, çekme mesafesi, cadde ve sokak genişliği gibi standartların uygulanmaması

302


AFET YÖNETİMİ

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR Bölgemizdeki deprem nedeniyle afet

yönetimi bakımından bir tecrübe kazanılmıştır. Afet anında müdahale (arama-kurtarma, sağlık, yiyecek, barınma, yer seçimi, hijyen vb.) alanlarına ilişkin bilgi birikim mevcuttur.

Deprem sonrası imar planı hazırlanırken 1999 depremi ile ülkemizde gelişen mühendislik anlayışındaki ve yeni tekniklerin uygulamaya geçmiş olmasıdır. Deprem sonrası hazırlanan imar planına esas jeolojik etütlerde daha hassas çalışılması ve yapı denetim olgusunun başlaması.

TRB2 Bölgesi diğer bölgelere nazaran personel, araç, gereç ve ulaşım ile diğer unsurları göz önünde bulunması sebebiyle daha güçlü çalışma ortamı sağlamaktadır.

Van İlinde yaşanan 2011 depremlerinden tecrübe kazanılması.

Deprem sonrası nispeten toparlanacak iradeyi göstermiş olması.

Kurumların ortak çalışması ile afet ve çevre yönetimine katkıların verilebilmesi

TRB2 Bölgesi sık afet riski ile karşı karşıya kalan bir Bölgedir. Fakat Bölge için bir Afet Sakınım Planı bulunmamaktadır.

Afet acil müdahale döneminde, afetzede çalışanların diğer afetzedelere hizmet etmesi ve Bölge dışından insan kaynağının aktarımında geç kalınması

Topografik ve iklim nedeniyle olduğu kadar kesiştiği bir yerde olması nedeniyle deprem, heyelan, kaya düşmesi, su baskını, çığ gibi afetlerin olmasına açıktır.

Bölgemizin sınır bölgesi olması. Afet yönetimi eksikliği. Afet planlamasının yapılmaması. Afet türlerinin tespitinin eksikliğinin

yapılmaması Deprem sonrası Zayıf yapıyı yeniden

inşa etmek yerine güçlendirmeye çalışılması.

Afet riski konusunda bilinçsizlik Afet yönetim merkezinin diğer

kurumlarla koordinasyon eksikliği Afet Lojistik Merkezlerinin

Bulunmaması Uygulanan bir afet yönetimi sisteminin

(CIS gibi) bulunmaması (özellikle yerel yönetimler)

303


FIRSATLAR TEHDİTLER 2011 yılında meydana gelen deprem

felaketinde başarı sağlanmış başlıkların değerlendirilmesi.

Deprem ile birlikte ağır hasarlı veya yıkık olmaları nedeni ile kaybedilen yapıların inşası sırasında geçmişte yapılan hataların veya göz ardı edilen önceliklere dikkat edilmesi için önümüzdeki bir fırsattır.

Yeterli sayıda personel araç gereç vb. Unsurların bulunması halinde afete en kısa zamanda müdahale etme becerisine sahip olmaya elverişli çalışma ortamı sağlanmaktadır.

Depremden dolayı Van dışındaki kurum-sivil toplum meslek odalarının duyarlılığının artması.

2011 yılında yaşanan depremlerin yöneticilerin kentleşme ve çevre sorunlarına bakış açılarını değiştirmesi.

2011 yılı depremi ve sonrasındaki ulusal ölçekli kentsel planların DH kanunu

Son depremlerden sonra afet yönetiminde görülen eksiklikler analiz edilmesi.

Çığ, Heyelan, Kaya Düşmesi, Sel su baskınları ve Deprem gibi afet türlerin TRB2 bölgesinde sıkça yaşanması.Afet bölgesi olması nedeni ile sığınma, barınma, toplanma bölgelerinde araç ve gereçlerin hazır halde bulundurulmaması.

Ailelerin her an bir afet olacakmış gibi hazır olmamaları.

Bölgemizde olabilecek afetlere karşı altyapının istenilen düzeyde olmaması (Özellikle kış aylarında çığ afeti olumsuz yönde etkilemektedir).

Olası afetlere karşı önlemlere yönelik faaliyet eksikliği.

Afet bilincinin oluşturulmaması. TRB2 Bölgesinin neredeyse tamamının

1. derecede deprem bölgesi olması Afet bölgesi olması ve bu konuya önem

verilmemesi Afet yönetim planlarının olmaması Koordinasyonsuzluk Binalar arası çekme mesafesinin

yetersiz bırakılması Afet bilincinin halk tarafından

edinilememiş olması Birinci derece deprem bölgesinde

bulunmamıza rağmen hızla büyüyen inşaat sektörünün bu riskleri yeterince dikkate almaması

304


ÇEVRE YÖNETİMİ

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR Su kaynaklarının yeterli olması Çevre konusunda çalışan üniversitelerin

olması

Düzenli katı atık depolama tesislerinin olmaması

Yeterli sayıda ve kapasitede atık su arıtma tesislerinin bulunmaması

Hava kirliliği ölçüm istasyonlarının yetersiz kalması

Kanalizasyon altyapısının yetersiz olması

İsale Hatlarının Yetersizliği İsale hatlarında kullanılan boruların eski

olması Şehir şebekesindeki hatların eski olması İçme suyu şehir şebekesindeki kaçaklar Şehir şebekesine karışan kuyu sondaj

sularının içme suyu kalitesini düşürmesi ve kirletmesi

Denetim eksikliği Doğalgaz altyapısının olmaması İnsanların çevre konusunda bilinçli

olmaması Su ve toprak kirliliği sorunlarının olması Erozyon riskinin fazla olması Bilinçsiz ve kontrolsüz gübre ve tarım

ilacı kullanılması Sanayi ve evsel atıkların geri

dönüştürülmemesi Havzalarda kirlilik kontrolünün

yapılmaması Atıkların yönetmeliklere uygun bertaraf

edilmemesi Kalitesiz kömür kullanımı Yaban hayatı koruma alanlarının

yetersiz olması

FIRSATLAR TEHDİTLER Altyapı yatırımlarının artırılması Ormanlık alanların artırılması Geri dönüşüm miktarının artırılması Yeni yapılan isale hatları ve atık su

tesisleri

Geri dönüşü olmayan çevre tahribatlarının oluşması

Erozyonun önüne geçilememesi Küresel ısınma ve iklim değişikliğinin

olması Şehir şebekesine dahil edilen kuyu

sondajlarında sağlığa zararlı maddelerin bulunması

Atık suların Van Gölü’ne ve akarsulara boşaltılması

305


LOJİSTİK

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR Uluslararası ticaret ve ulaştırma koridorları

üzerinde olması (İpek yolu) Orta Doğu ülkelerine yakınlık İran ile sınır kapılarının (Esendere, Kapıköy)

varlığı Ortadoğu ülkeleriyle (İran) karayolu ve

demiryolu bağlantısı varlığı Van Bölgesel Havaalanın varlığı Organize Sanayi Bölgelerinin varlığı Gümrük Bölge Müdürlüğünün varlığı Madencilik (mermer, pomza ve metalik

madenler-krom vd) sektörünün bölgede gelişmiş olması

Lojistik farkındalığın bölge varlığı Van’ın Büyükşehir Belediyesine sahip olması Tarımsal ve hayvansal hammaddelerin

varlığı Mevcut demiryolunun Kazakistan'a kadar

uzanıyor olması Irak’a Hakkari Çukurca’dan ve Şemdinli’den

bağlantının olması Bölge İthalatının Yüksek olması

Tatvan-Van arasında çalışmakta olan tren ferinin eski olması ve vagon taşıma kapasitesinin yetersiz olması

Tatvan-Van arasında çalışmakta olan tren feri seferlerinin düzensiz olması

Bölge illerinin limanlara uzak olması Sanayi sektörünün istenilen düzeyde

gelişmemesi, madencilikte katma değerli ürün üretme eksikliği

Çağdaş depolama tesislerinin ve antrepoların olmaması

Mevcut havaalanının uluslararası hava limanı ve kargo terminali olmaması

Tedarik kaynaklarına uzaklık Çoklu taşımacılık altyapısının

gelişmemiş olması Bölge genelinde kalifiye eleman eksikliği Kurumsallaşma ve teknoloji

kullanımındaki eksiklikler Kurumlar arası işbirliği eksikliği Lojistik yönlü alt yapı yatırımlarının

yeterli olmaması İl içi ve İl dışı ulaşım altyapısının diğer

bölgelere göre yetersiz olması Ulaşım ana planının oluşturulmaması Mevcut yolların en basit yağışta

bozulması altyapısının zayıf olması Mevcut altyapının korunmasına yönelik

efektif bakım onarım planlamasının olmaması

Yerli ve yabancı yatırım yetersizliği Pazarlama ve tanıtım organizasyon

eksikliği Üniversite sanayi işbirliğinin istenilen

düzeyde olmaması Gümrük işlevlerinin yetersizliği, yeterli

kapasite olmaması, personel azlığı Sektöre yönelik bölgede antrepo veya

gümrüklü saha olmayışı Ürün çeşitliliğinin azlığından dolayı

ihracat oranında olumsuzluk Kurumsal bilgi azlığı, karışıklığı, doğru

bilgiye bulamama veya bilgiye ulaşamama

Uluslararası arenada bölge için önemli olan madenlerin işleme maliyetinin diğer ülkelere göre yüksek olması

Karayolu taşımacılık firmaları ve filosunun istenilen düzeyde olmaması

İhracat oranın düşük olması Üniversitelerde lojistik bölümlerin

olmaması

306


FIRSATLAR TEHDİTLER Doğu Anadolu bölgesindeki stratejik konum Orta Doğu (Irak, İran) merkezi olması Modern İpekyolu projelerindeki gelişmeler Çin demiryolu projesi Van gölü kuzeyinde yeni bir demiryolu

projesinin hayata geçmesi Karayolu projeleri (Şırnak'a Çatak üzerinden

karayolu bağlantı projesi) Teşvik sistemi (6.bölge), Kalkınma öncelikli

iller kapsamında Bitlis, Muş, Hakkâri ve Van’ın Olması

Farklı taşımacılık türlerini (kara - demir) birlikte kullanma imkânı

İPA ve DAKA proje destekleri İran ile transit ticaretin artması Komşu ülkeler (İran) ile ticari kapasite

artırma potansiyeli Gümrük kapasitesinin arttırılacak olması Ülke politikasında olumlu gelişmelerin

olması Havaalanın genişlemeye müsait olması Yüksekova Havaalanı projesinin hayata

geçecek olması

Türkiye-Orta Doğu Ülkeleri arası olumsuz ilişkiler

Sınır (İran) ülkeleri ile var olan sorunların ticaretin ve taşımacılığın gelişmesine en gel yaratıyor olması

İran’ın ticari ve taşımacılık kotaları uygulaması

Göç sorunu Komşu illerin lojistik yatırım projeleri Sosyal politikalarda Van’a yönelik olumsuz

bakış açısı Yeni teşvik sistemine rağmen girişimci

yetersizliği Lojistik altyapı yatırımlarına ilişkin

alanların ilan edilmesi ile rant oluşma olasılığı

Doğal afetler (Deprem vb) Büyükşehir Belediyelerinin bürokrasiyi

arttırabilecek olması Bölge ikliminin yarattığı olumsuz etki Denetim eksikliği Köyden kente ani göç

307


KATILIMCI LİSTELERİ

308


KATILIMCI LİSTELERİ KATILIMCI ADI, SOYADI KURUM ADI ÜNVANI

1 A. HADİ GÖZMEN VAN AFAD MÜDÜRLÜĞÜ KURUM YETKİLİSİ

2 A. HADİ MİRAHMETOĞLU

OSB BÖLGE MÜDÜRÜ

3 A. KERİM AYKUT DSİ ŞUBE MÜDÜRÜ

4 A. MUTALİP DEMİR VAN GENÇLİK VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ

MÜDÜR VEKİLİ

5 A. MUTALİP DEMİR VAN GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ

MÜDÜR VEKİLİ

6 A. VAHAP ELMAS VAN BELEDİYESİ ŞEHİR PLANCISI

7 ABDALBAKİ SAHAN HURŞİTOĞLU TARIM HAYVANCILIK YETKİLİ

8 ABDULAZİZ ÖZTÜRKÇÜ VAN MİLLİ EĞİTİM İL MÜDÜRLÜĞÜ KURUM YETKİLİSİ

9 ABDULKADİR ARSLAN ERCİŞ TSO YÖNETİM KURULU BAŞKANI

10 ABDULKADİR DOĞRU MOSTAR ENERJİ DANIŞMAN

11 ABDULKADİR KUTUR VATSO GENEL SEKRETER YARD. V.

12 ABDULLAH GÜNGÖR GÜN TARIM MAKİNE ÜYE

13 ABDULLAH SEVEN HAKKARİ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

14 ABDULLAH TUNÇDEMİR TURSAB VAN BÖLGESEL YÜRÜTME KURULU

BAŞKAN

15 ABDULLAH ZENGİN VAN ÖZALP SYDV MÜDÜRLÜĞÜ SYDV MÜDÜRÜ

16 ABDULREZZAK BAKIŞ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ TEKNİK BİLİMLER MYO

ÖĞRETİM GÖREVLİSİ

17 ABDULSEALM TADİK BİTLİS ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ

MÜDÜR YARDIMCI V.

18 ABDULSELAM TADİK ÇŞ İL MÜDÜRLÜĞÜ MD. YRD. V.

19 ABDURRAHMAN PİRHASANOĞLU

BİTLİS AHLAT SYDV MÜDÜRLÜĞÜ SYDV MÜDÜRÜ

20 ABDURRAHMAN SAYILGAN

MODA MESUT ESNAF

21 ABDÜLKADİR DEMİR HAKKARİ ÇUKURCA SAĞLIK GRUP BAŞKANLIĞI

SAĞLIK GRUP BAŞKANI

22 ABİDİN GÖKSOY TATVAN SGM MÜDÜR

23 ABİDİN GÖKSOY BİTLİS TATVAN SOSYAL GÜVENLİK MERKEZ(SGM) MÜDÜRLÜĞÜ

SGM MÜDÜRÜ

24 ABİDİN KASAPOĞLU VAN ENGELLİLER DERNEĞİ DERNEK BŞK.

25 ADEM ABATAY ARTVAN MADENCİLİK MÜHENDİS

26 ADEM ÖZMEN HAKKARİ YÜKSEKOVA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

İLÇE MÜDÜRÜ

27 ADİL ÖZKAN HAKKARİ GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ

GENÇLİK MERKEZİ MÜDÜRÜ

309


KATILIMCI ADI, SOYADI KURUM ADI ÜNVANI

28 ADİL ÖZKAN HAKKARİ BERÇELAN EĞİTİM KÜLTÜR DERNEĞİ

DERNEK BAŞKANI

29 AHMET ALKAN ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

30 AHMET BEYARSLAN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ

PROF. DR.

31 AHMET BEYARSLAN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ PROF.DR.

32 AHMET CAN BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ VAN İL MÜDÜRLÜĞÜ

MÜDÜR

33 AHMET DURAN MAKROEM COMPANY KURUM YETKİLİSİ

34 AHMET GÖZÜTOK ERCİŞ TSO GENEL SEKRETER

35 AHMET TEKELİ YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

36 AHMET YAMAN DURMUŞOĞLU

VAN GÜRPINAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

37 AKİF GÜLAÇTI BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ İL MÜDÜRLÜĞÜ

İL MÜDÜRÜ

38 AKİF GÜLAÇTI BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BİTLİS İL MÜDÜRLÜĞÜ

MÜDÜR

39 ALAETTİN TEKDEMİR İL ÖZEL İDARESİ JEOLOJİ MÜH.

40 ALİ AKSOY MERİT OTEL MÜDÜR YARDIMCISI

41 ALİ AKSOY MERİT ŞAHMARAN OTEL HALKLA İLİŞKİLER

42 ALİ ARAL BİLGİN TARIM VE KIRSAL KALKINMAYI DESTEKLEME KURUMU

YERİNDE KONTROL UZMANI

43 ALİ AYDIN MTA BÖLGE MÜDÜRÜ

44 ALİ BİNGÖL MUŞ İLİ ARI YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ BAŞKAN YARDIMCISI

45 ALİ ÇELİK KOSGEB MÜDÜR

46 ALİ FUAT MUTLU NURTEPE TARIM K.K. BAŞKAN

47 ALİ KARTAL MUŞ GEÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ

İL MÜDÜRÜ

48 ALİ KURBAN TATVAN GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

49 ALİ OFLAZ YÜKSEKOVA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

50 ALİ ÖZVAN (AFET YÖN.) YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ KURUM YETKİLİSİ

51 ALİ ŞAHBAZ ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

52 ALPER BOZDOĞAN ERENOĞLULLARI MÜHENDİS

53 ARİF AYÇİÇEK VAN GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

310



54 ATAKAN DAYAN DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ

YÖNETİM KURULU ÜYESİ

55 ATAKAN KESİCİ YÜKSEKOVA ZİRAAT ODASI BAŞKANLIĞI

GENEL SEKRETER

56 ATİLLA BAYRAM YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

57 ATİLLA DURMUŞ YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

YRD. DOÇ. DR.

58 AVAHAP ALDATMAZ DAİB YÖNETİM KURULU ÜYESİ

59 AYDIN BORİZAN KIRMIZI ET ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ BAŞKAN YARDIMCISI

60 AYDIN SUNA ANADOLU GENÇLİK DERNEĞİ MUŞ ŞUBESİ

BAŞKAN

61 AYHAN AKSOY AKSOYLAR AŞ. YÖNETİCİ

62 AYHAN KARATAŞ VAN İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ AR-GE BİRİM GÖREVLİSİ

63 AYHAN YILMAZ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ HİZAN MYO

YRD. DOÇ. DR.

64 AYLİN ÇELİK VAN KADIN DERNEĞİ SOSYOLOG

65 AYLİN ÇİFTÇİ ÇŞ İL MÜDÜRLÜĞÜ JEOLOJİ MÜH.

66 AYŞE DOĞAN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK YÜKSEKOKULU

YRD. DOÇ. DR.

67 AYŞEGÜL DEMİR YETİŞ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ

68 AZAD SERHAT GÜLTEPE VAN BELEDİYESİ JEOLOJİ MÜH.

69 BAHRİ YAVUZ YÜKSEKOVA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

70 BAKIR GELDEGÜL PLUS TELEKOM YETKİLİ

71 BAYRAM BARAN BİTLİS İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ

İL MÜDÜR YARDIMCISI

72 BAYRAM GÜNCER EĞİTİM-BİR-SEN ŞUBE BAŞKANI

73 BEHÇET KANAT İSRA İNŞ. GIDA TEMİZLİK SAN. TİC. ŞİRKET MÜDÜRÜ

74 BEHÇET KOCAMAN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ

75 BEHÇET SUDAGEZ BİTLİS TSO MEMUR

76 BESİM IŞIK BİTLİS İL ÖZEL İDARESİ KURUM YETKİLİSİ

77 BİLAL ÇİFTÇİ MESKAN ÖLMEZ MADENCİLİK ŞİRKET ÇALIŞANI

78 BURCU KELEŞ HAKKARİ ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ

79 BURHAN BALKAN DİN GÖREVLİLERİ KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİ

ŞUBE BAŞKANI

80 BURHAN KURT MUŞ MALAZGİRT İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

MÜDÜR

81 BÜLENT ERDEM MUŞ MALAZGİRT SYDV MÜDÜRLÜĞÜ

SYDV MÜDÜRÜ

82 BÜLENT KARAKAŞ YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ PROF.DR.

311



83 CELALETTİN ORHAN OR-CA MADEN ŞİRKET MÜDÜRÜ

84 CEMAL ALTAY BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ MUŞ İL MÜDÜRLÜĞÜ

MÜDÜR

85 CEMAL EKİP HATSO MECLİS BAŞKANI

86 CEMAL ERTAŞ ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

87 CEMAL GÜNEŞ GÜNKAR TEKSTİL YETKİLİ

88 CEMAL IŞIK İNTA İNŞ. SAN. MÜDÜR

89 CEMAL MÜJDECİ GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

90 CEMALETTİN KOCAKAPLAN

TURUSİM YETKİLİ

91 CEMİL CANYÜREKLİ CANYÜREKLİ UN BULGUR GIDA SAN. LTD. ŞTİ

İŞYERİ SAHİBİ

92 CEMİL ÇALIŞIR DSİ 172. ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ ZİRAAT MÜHENDİSİ

93 CEMİL KARABAYRAM ANITLAR VE RÖLEVE KURUL MÜDÜRLÜĞÜ

MÜDÜR

94 CEMİL SAYILGAN BEGSA TEKSTİL LTD. ŞTİ. MÜDÜR

95 CENAP AVKAN BİTLİS EĞİTİM, KÜLTÜR VE SOSYAL YARDIMLAŞMA DERNEĞİ

YÖNETİM KURULU BAŞKANI

96 CENGİZ ADIGÜZEL ÇŞ İL MÜDÜRLÜĞÜ JEOFİZİK MÜH.

97 CENGİZ ŞAHİN BİGİAD BAŞKAN

98 CEREN ULUER SAVGIN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ KANIK TURİZM VE OTEL İŞLETMECİLİĞİ YÜKSEKOKULU


99 CESİM ATEŞ BİTLİS MİLLİ EĞİTİM İL MÜDÜRLÜĞÜ MÜDÜR YARDIMCISI

100 CESİM AYYILDIZ AYYILDIZ TORNA OTOMOTİV LTD. ŞTİ.

SANAYİCİ

101 CEVAT KAYA BİTLİS İŞGEM MÜDÜR

102 CEVDET ALTINDAĞ VANTAR ZİRAAT MÜHENDİSİ

103 CEVDET ARSLAN VAN GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ

GENÇLİK MERKEZİ MÜDÜRÜ

104 CEZMİ MÜKÜS YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ REHBERLİK BÖLÜMÜ


105 CEZMİ YILMAZ YÜKSEKOVA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

106 CİHAD ÖZTÜRKCİ GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

107 CİHAN DOĞAN ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İŞ VE MESLEK DANIŞMANI

312



108 CİHAN ÖNEN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK YÜKSEKOKULU


109 CİHAN SEZER TKDK UZMAN

110 CİHAN SUBAŞI AKTİK ELEKTRİK MAKİNA SAN. KOORDİNATÖR VE ÜST DÜZEY İDARECİ

111 CİHAT GÜR HAKKARİ AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ

ÖĞRETMEN

112 CUMALİ KAYA HAKKARİ YÜKSEKOVA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

113 CÜNEYT HALİDİ VAN VALİLİĞİ MÜDÜR VEKİLİ

114 ÇAĞDAŞ OKUMUŞ TÜİK BÖLGE MD. İSTATİSTİKÇİ

115 ÇİLEM ENGİN BİTLİS BELEDİYESİ SOSYOLOG

116 DAVUT ER ZİRVEGÜL TİC. PAZARLAMACI

117 DENİZ SİNAN BULAKÇİBAŞİ

DAMLA SANAT VE KÜLTÜR MERKEZİ DERNEĞİ


118 DENİZ UĞUR GÜZEL HAKKARİ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

MÜHENDİS

119 DİLAVER DİNDAR VAN ÖZALP GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

İLÇE MÜDÜRÜ

120 DOĞA ÇETİNTAŞ ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

121 DOĞAN ÇELİKBİLEK VAN BELEDİYESİ ŞEHİR PLANCISI

122 DOĞAN YAVUZ VATSO TİC. BİL.

123 EBRU KAMACI YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ ŞEHİR PLANCISI

124 EJDANE COŞKUN BİTLİS DEVLET HASTANESİ HEMŞİRE

125 EKREM ATALAN MUŞ ALPARSLAN ÜNİVERSİTESİ PROF.DR.

126 EKREM BULUT BİTLİS BELEDİYESİ İMAR VE ŞEHİRCİLİK MD.

127 EKREM EBİNÇ KSS (OTOMOTİV) BAŞKAN YARDIMCISI

128 EKREM TAŞ ŞEMDİNLİ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ

İLÇE MÜDÜRÜ

129 ELİF HAVVA VATSO İ.K. ŞEFİ

130 EMİN TOKTAŞ VANTURED TURİST REHBERİ

131 EMİNE ATİLLA TÜRK EKONOMİ BANKASI BANKACI

132 EMİR ÖZDİL HAKKARİ YÜKSEKOVA SYDV MÜDÜRLÜĞÜ

SYDV MÜDÜRÜ

133 EMİRE ULUĞ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK HİZMETLERİ YÜKSEKOKULU


134 EMRAH AVCİ MERİT ŞAHMARAN OTEL MALİ İŞLER MÜDÜRÜ

135 EMRE EŞME VAN BELEDİYESİ ÇEVRE MÜH.

136 EMRULLAH OKUDUCU VANGÖLÜ EDAŞ ELEKTRİK Y. MÜH.

313



137 EMRULLAH VELİOĞLU BİTLİS BELEDİYESİ İNŞAAT MÜH.

138 EMRULLAH YANDIM KARAYOLLARI BÖLGE MD. STRATEJİ GELİŞTİRME

139 ENGİN ÖZEN ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

140 ENGİN PİŞKİN VANTURED BAŞKAN YARDIMCISI

141 ENGİN YILDIZ ARAF MADENCİLİK VE MÜHENDİSLİK ÇALIŞAN

142 ENSAR SELÇUK İŞLEYEN EYÜPOĞLU MAD. SAN. LTD. ŞTİ ŞİRKET VEKİLİ

143 ENVER YALÇIN ZİRAAT BANKASI KREDİLER YETKİLİSİ

144 ERCAN ALPASLAN ESOB KURUM YETKİLİSİ

145 ERCAN BURSAL MUŞ ALPARSLAN ÜNİVERSİTESİ DOÇ. DR.

146 ERCAN ÇIPLAK VAN GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ZİRAAT MÜHENDİSİ

147 ERCAN ÜNSAL VAN GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

148 EREN GÖKÇENAY GÖKÇENAY ENERJİ YÖNETİCİ

149 ERHAN DANIŞMAN ERHAN KROM MADENCİ

150 ERKAN DEMİR ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

151 ERKAN DURMAZ HİZAN ZİRAAT ODASI BAŞKANLIĞI YÖNETİM KURULU BAŞKANI

152 ERKAN IŞIK VAN GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ


153 ERKAN ÖNCÜ GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

154 EROL MUTKI YEŞİLADA İŞ MAKİNECİSİ

155 EROL ORAL VAN VALİLİĞİ PROJE VE KOORDİNASYON BİRİMİ YETKİLİSİ

156 ERSİN KUŞCİ VAN GEVAŞ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

ÖĞRETMEN

157 ESMA GÖRGÜL PLANLAMA BÜROSU ŞEHİR PLANCISI

158 ESRA GÜRCAN VAN KAMER VAKFI İL TEMSİLCİSİ

159 ESRA TOZLU GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

160 EVREN KAYMAK ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

161 FAHRETTİN SAYIN ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

162 FARABİ ŞİMŞEK İSRA İNŞ. GIDA TEMİZLİK SAN. TİC. ŞİRKET MÜDÜRÜ

163 FARUK FARUK RAHOVA TURŞU İŞYERİ SAHİBİ

314



164 FARUK KOÇ YÜKSEKOVA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

165 FATİH ESİN ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

166 FATİH KOÇBAY ÖZKOÇBAYLAR SAN. TİC. LTD. ŞTİ. İŞYERİ SAHİBİ

167 FATİH ÖMÜR BİNCİ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ AHLAT MESLEK YÜKSEKOKULU


168 FATİH TAŞDELEN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ

169 FATMA AÇAR GTHM T.A.A.D ŞUBE MÜDÜR V.

170 FATMA NİSA ERİMEZ ORMAN VE SU İŞLERİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MD.

171 FERDA BAĞRA TOBB KADIN GİR. BAŞKAN

172 FERDA YAVUZ ÇŞ İL MÜDÜRLÜĞÜ İNŞAAT MÜH.

173 FERHAT AKIN ARAF MADENCİLİK VE MÜHENDİSLİK ÜYE

174 FERHAT AKTAŞ VAN MERMER MADEN MÜH.

175 FERİT ÇELİKDEMİR TÜRKİYE İŞ BANKASI SERVİS YETKİLİSİ

176 FERİT DOĞAN YÜKSEKOVA TİCARET SANAYİ ODASI GENEL SEKRETER

177 FEVZİ ÖZGÖKÇE YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

YRD. DOÇ. DR.

178 FIRAT AKDOĞAN GTHM T.A.A.D YETKİLİ

179 FİGEN SAYGIN MUŞ HALK EĞİTİM VE AKŞAM SANAT OKULU MÜDÜRLÜĞÜ

ÖĞRETMEN

180 FİLİZ YÖRÜKOĞLU VAN İŞİTME ENGELLİLER VE AİLELERİ DERNEĞİ


181 FİROZ ÖZDEMİR VAN BELEDİYESİ EKONOMİST

182 GARİP KIZILKAYA VAN İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ AR-GE BİRİM GÖREVLİSİ

183 GAYE MERGEN LALE KADIN DERNEĞİ YÖNETİM KURULU BAŞKANI

184 GAZİ KARADUMAN HAKKARİ AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ

SOSYOLOG

185 GÖKSEL COŞKUN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK

OKUTMAN

186 GÖNÜL SANİYE ÖZOK VAN GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ZİRAAT YÜKSEK MÜHENDİSİ

187 GÜL GÜN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ AHLAT MESLEK YÜKSEKOKULU


188 GÜLŞEN GÜLER HAKKARİ DOĞA EĞİTİM KÜLTÜR SANAT KADIN DERNEĞİ


189 H. İSMET BARAN BARAN KUYUMCULUK ESNAF

190 HABİP ŞENOL BİTLİS BELEDİYESİ ARKEOLOG

315



191 HACI GÜNDOĞAN ŞEMDİNLİ ZİRAAT ODASI BAŞKANLIĞI


192 HAKAN AKTAŞ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU


193 HAKAN BİLİCİ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ

ARŞ. GÖR.

194 HAKAN DAĞDAĞAN ADABAĞ ŞİRKET YETKİLİSİ

195 HAKAN DAĞDAĞAN ADABAĞ NATUREL YÖNETİCİ

196 HAKAN DURĞUM EĞİTİM VE ÇEVRE GÖNÜLLÜLERİ DERNEĞİ

ÜYE

197 HAKAN EROĞLU HAK-PET TUR. MAD. İNŞ. TİC. LTD. ŞTİ

MÜDÜR

198 HAKAN GÜR ÇŞ İL MÜDÜRLÜĞÜ İL MÜDÜRÜ

199 HAKAN GÜVEN SÖNMEZ

VAKIFBANK MÜDÜR

200 HAKAN YOLDAŞ HAKKARİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ


201 HAKİM BUZAN BUZANLAR İNŞ. MÜDÜR

202 HAKİM KAYAN ZAFER ŞARK MERMER ŞİRKET YETKİLİSİ

203 HALİDE BULAK TOBB KADIN GİR. ÜYE

204 HALİL İBRAGİM KEKELİ EMİN TİCARET MÜDÜR

205 HALİL İBRAHİM YİĞİT HAKKARİ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

VETERİNER HEKİM

206 HALİL TANDOĞAN VAN ARICILAR BİRLİĞİ BAŞKAN

207 HALİT SOYDAN CİLO DAĞI DERNEĞİ YÖNETİM KURULU BAŞKANI

208 HALİT TANRIVERDİ MUŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

209 HALUK TORUN ESOB KURUM YETKİLİSİ

210 HAMDULLAH KARASU MUŞ AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ

İL MÜDÜRÜ

211 HAMDULLAH REŞİTOĞLU

TATVAN BELEDİYESİ ŞEHİR PLANCISI

212 HAMİT AYDIN VAN SAĞLIK İL MÜDÜRLÜĞÜ ŞUBE MÜDÜRÜ

213 HAMİT DEMİR DEMİR MOTOR GÖMLEK İMALAT İŞVEREN

214 HARUN ÇETİN ÇETİNLER İNŞ. DOĞ. MOB. LTD. ŞTİ. ŞİRKET MÜDÜRÜ

215 HARUN IŞIK VAN ERCİŞ SYDV MÜDÜRLÜĞÜ SYDV MÜDÜRÜ

216 HASAN BULUT BİTLİS TSO MEMUR

217 HASAN ÇAKABAY YETİŞTİRME YURDU MÜDÜRLÜĞÜ YURT MÜDÜRÜ

316



218 HAŞİM ATALAY BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ TATVAN MYO


219 HAVZULLAH UYANIK MÜSİAD-TÜMSİAD DANIŞMAN

220 HİKMET ULUĞ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK

OKUTMAN

221 HÜSAMETTİN GÜNERİ ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ

SİCİL MÜDÜRÜ

222 HÜSEYİN GÜLTEKİN GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

223 HÜSNÜ IŞIKGÖR BİTLİS İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ

İL MÜDÜRÜ

224 İ. ERKAM TÜZGEN HAKKARİ SAĞLIK İL MÜDÜRLÜĞÜ MÜDÜR YARDIMCISI

225 İBRAHİM ASLAN HAKKARİ ŞEMDİNLİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

İLÇE MÜDÜRÜ

226 İBRAHİM ASLANBAY ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

227 İBRAHİM CELAYİR MUŞ ENGELSİZ YAŞAM DERNEĞİ BAŞKAN YARDIMCISI

228 İBRAHİM GÜNEŞ TATVAN BELEDİYESİ PROJE SORUMLUSU

229 İBRAHİM HALİL ERBİL BİTLİS İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ

VETERİNER HEKİM

230 İDRİS AĞACANOĞLU HAKKARİ İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ

İL MÜDÜR YARDIMCISI

231 İDRİS KARAEL DEMİRCİLER TAMİRCİLER ODASI BAŞKAN

232 İDRİS KARAKOYUN BİTLİS GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ

GENÇLİK LİDERİ

233 İDRİS KÜRÜM BİTLİS AHLAT GENLİK HİZMETLERİ VE SPOR İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

İLÇE MÜDÜR VEKİLİ

234 İHSAN AKDENİZ YAVUZ AKDENİZ İNŞ SAN. TİC. MÜDÜR

235 İHSAN GEYLANİ VAN BELEDİYESİ ÇEVRE MÜH.

236 İKRAM KALİ VANSESİ GAZETESİ GAZETE SAHİBİ

237 İLHAN ZİREK GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

238 İLKAY GÖKDERE VAN İŞİTME ENGELLİLER VE AİLELERİ DERNEĞİ

DERNEK ÜYESİ

239 İRFAN SARI ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ

BAŞKAN

240 İRFAN TAKEN BİTLİS TATVAN SAĞLIK GRUP BAŞKANLIĞI


241 İRFAN UÇKUN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ ARŞ. GÖR.

242 İSKENDER SEZEK VASİAD HALKLA İLİŞKİLER

317



243 İSMAİL FEHMİ KARA TATVAN GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

244 İSMAİL GÖKHAN UYUM ORMAN ÜR. MUHASEBECİ

245 İSMAİL HAKKI BEHÇET VAN GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

VETERİNER HEKİM

246 İSMAİL SAİT DOĞAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ PROF.DR.

247 İSMAİL YÜCE VAN ERCİŞ MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

248 İSMET ÇALIŞIR BİTLİS İL DAMIZCILIK MANDA YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ

BAŞKAN

249 İSMET OFLAS TERZİLER VE KONFEKSİYONCULAR ODASI

KURUM YETKİLİSİ

250 İSTEK ALTUN MUŞ ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ

VHKİ

251 KADİR BOLAKAR ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

252 KADİR MENGEÇ YÜKSEKOVA TİCARET SANAYİ ODASI YÖNETİM KURULU ÜYESİ

253 KAMURAN BAŞAR AYDAR VE BAŞAR TEKSTİL İŞVEREN

254 KAZIM ÇINAR TEİAŞ BÖLGE MÜDÜRÜ

255 KELİMETULLAH GEÇER BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ TATVAN MYO


256 KEMAL BALKA VAN VALİLİĞİ MAHALLİ İDARELER

257 KEMAL İŞEN SARIKUM SULAMA KURUM YETKİLİSİ

258 KENAN AYBAY BİTLİS SÜT ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ İDARECİ

259 KENAN CAF BİTLİS DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ


260 KENAN ÇAĞAN TATVAN GİYİM VE TEKSTİL SAN. İŞVEREN

261 KENAN KENDİLCİ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK HİZMETLERİ YÜKSEKOKULU


262 KUBİLAY AYYILDIZ AYYILDIZ TORNA İŞYERİ SAHİBİ

263 KUBİLAY TOYRAN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ

YRD. DOÇ. DR.

264 LEVENT BAYRAKTAR VAN ERCİŞ GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

İLÇE MÜDÜRÜ

265 LEVENT GÜÇLÜ BİTLİS TSO MEMUR

266 LEYLA GAZİGİL BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ ARŞ. GÖR.

267 LEYLA MEŞE VAN VALİLİĞİ MAHALLİ İDARELER

268 M. AKİF ERÇELİK BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU


318



269 M. CÜNEYD ARVAS VAN GEVAŞ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

270 M. DURSUN ARAS MİLLİ EĞİTİM ÖĞRETMEN

271 M. ERDEM HANLIGİL HAKKARİ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

272 M. FATİH AKAN ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

273 M. FATİH EBİLOĞLU MUŞ SAĞLIK İL MÜDÜRLÜĞÜ İL MÜDÜRÜ

274 M. FATİH YÜREKÇİ ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

275 M. HASİP AĞIRTAŞ LOKMAN MAD. SAN. TİC. LTD. TEMSİLCİ

276 M. KASIM MENDAŞ VAN GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ


277 M. MUHDİ VURAL TEİAŞ İŞLETME MÜDÜRÜ

278 M. NURİ ALMALI YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

279 M. OKTAY GÜLTEKİN TATVAN GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

280 M. SALİH ÇELİK ÖZTEKİN PETROL LTD. ŞTİ YÖNETİCİ

281 M. SALİH TURĞUT VAN HALK SAĞLIĞI İL MÜDÜRLÜĞÜ SAĞLIK MEMURU

282 M. SELİM AKALIN MİLLİ EĞİTİM ÖĞRETMEN

283 M. SELİN KARTAL DAİB BİL. İŞLETMENİ

284 M. SIDDIK TUĞRA VAN VALİLİĞİ KURUM YETKİLİSİ

285 M. ŞEFİK YARDIM VAKIFBANK ŞUBE MÜDÜRÜ

286 M. ŞERİF KAYALIK TMMOB ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI


287 M.YAŞAR ERTUNÇ HAKKARİ ÇUKURCA İLÇE MİLLİ EĞİTİM ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜR VEKİLİ

288 MAHFUZ BAYAR BİTLİS TATVAN İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

289 MAHİR SOLMAZ VASİAD HALKLA İLİŞKİLER

290 MAHMUT BARUT MAHMUT BARUT MADENCİLİK SAHİBİ

291 MAHMUT EKER DSİ İNŞ. TEKNİSYENİ

292 MAHMUT EKİNCİ VAN GÜRPINAR SYDV MÜDÜRLÜĞÜ SYDV İNCELEME GÖREVLİSİ

293 MAHMUT ERTAŞ VASİAD KURUM YETKİLİSİ

294 MAKBULE DÜZCE S.S. YÜKSEKOVA MERKEZİ TARIMSAL ALANLARI KALKINDIRMA KOOP.

BAŞKAN

295 MAŞALLAH CAYMAN İŞKUR ŞEF

319



296 MAZHAR SARIKAYA MARANGOZLAR VE KERESTECİLER ODASI

BAŞKAN

297 MEDENİ AYTUNÇ AVRASYA GENÇLİK VE KÜLTÜR DERNEĞİ

BAŞKAN

298 MEHMET AKSOY AKSOY ENERJİ ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜH.

299 MEHMET AKTAŞ MUŞ OSB BÖLGE MÜDÜRÜ

300 MEHMET ATAN VAN GÜRPINAR SYDV MÜDÜRLÜĞÜ SYDV MÜDÜRÜ

301 MEHMET AYDIN MUŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

302 MEHMET BİNGÖL HAKKARİ ÜNİVERSİTESİ DOÇ. DR.

303 MEHMET BOLCAL CİHANGİR OĞULLARI GIDA PAZARLAMA

SAHİBİ

304 MEHMET ÇINAR BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ

305 MEHMET EMİN AKBULUT

ŞENLER OTELİ MUHASEBE MÜDÜRÜ

306 MEHMET GÜLŞEN GİRİŞİM MADENCİLİK MÜDÜR

307 MEHMET İNAN VAN ÖZALP İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

İLÇE MÜDÜRÜ

308 MEHMET KIZILGÜL TİCARET İL MÜD. İL MÜDÜRÜ

309 MEHMET NASİH AĞIRTMIŞ

CİWAN MAD. VE NAK. ŞİRKET YETKİLİSİ

310 MEHMET RAŞİT ATEŞ SAH-RA YAPI MARKET SANAYİ İŞYERİ SAHİBİ

311 MEHMET SALMAN KORUÇİ

HAKKARİ ÇUKURCA SYDV MÜDÜRLÜĞÜ

SYDV MEMURU

312 MEHMET SELİM ATEŞ ATEŞ MOBİLYA İŞYERİ SAHİBİ

313 MEHMET SELİM ATEŞ SAH-RA YAPI MARKET SANAYİ İŞYERİ ORTAĞI

314 MEHMET SELİM KARTAL

DAİB KURUM YETKİLİSİ

315 MEHMET TEKİN HAKKARİ İLİ DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ

BİRLİK BAŞKANI

316 MEHMET ULUÇINAR ET BALIK KURUMU KURUM YETKİLİSİ

317 MEHMET ZEKİ BUKAY MAKİNE MÜHENDİSLERİ ODASI MAKİNE MÜH.

318 MEHMET ZİHNİ IŞIK MESKAN ÖLMEZ MADENCİLİK ÜRETİM VE JEOLOJİK ETÜD MÜDÜRÜ

319 MEHTAP ÖZEL BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK HİZMETLERİ YÜKSEKOKULU


320 MEHTAP SÖNMEZ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK YÜKSEKOKULU

YRD. DOÇ. DR.

320



321 MELTEM ÇELİK ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

322 MEMDUH KINAY BİTLİS BELEDİYESİ FEN İŞLERİ MD.

323 MEMDUH TAŞDEMİR MİSTAŞ AŞ KURUM YETKİLİSİ

324 MESUT DURMUŞ MEDUSAN ŞTİ. MÜDÜR

325 MESUT İNANÇ MUŞ GENÇLİĞİNİ GELİŞTİRME DERNEĞİ

MÜHENDİS

326 METİN AKAYDIN AKAYDIN TEKSTİL ŞUBE MÜDÜRÜ

327 METİN ÇOBAN BİTLİS İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

328 METİN KARTAL BİTLİS ŞOFÖRLER VE ESNAF ODASI BAŞKANLIĞI

GENEL SEKRETER

329 METİN ÖZARSLANER İL ÖZEL İDARESİ İHALE DENETİM MÜDÜRLÜĞÜ

330 MİNE HATUNKOÇ TOBB KADIN GİR. ÜYE

331 MUCİP TAPAN (AFET YÖN.)

YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

332 MUHAMMED AY ÇŞ İL MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE MÜHENDİSİ

333 MUHAMMED YILDIRIM BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ ARŞ. GÖR.

334 MURAT ASLAN VAN BELEDİYESİ KİMYA MÜH.

335 MURAT AYKAN MİLLİ EĞİTİM AR-GE

336 MURAT BEYAZ HALDİ TURİZM GENEL MÜDÜR

337 MURAT İLBARS BİTLİS GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ

GENÇLİK LİDERİ

338 MURAT PATLICAN DEZOMİMATİK YETKİLİ

339 MURAT SEYFİ VAN ÖZALP SYDV MÜDÜRLÜĞÜ PROJE SORUMLUSU

340 MURAT TÜRKOĞLU URARTU TURİZM MÜDÜR

341 MUSA ERCAN FIRAT-ER GIDA TİC. LTD. ŞTİ. ÇALIŞAN

342 MUSTAFA BALA VAN ERCİŞ BAKIM VE REHABİLİTASYON AİLE DANIŞMA MERKEZİ

VAN ERCİŞ BAKIM VE REHABİLİTASYON AİLE DANIŞMA MERKEZİ MÜDÜRÜ

343 MUSTAFA ÇIBUK BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

344 MUSTAFA ESER DEMİRÇİN

YÜKSEKOVA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ


345 MUSTAFA KAYA GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

346 MUSTAFA SİNECEM MUŞ İLİ SOSYAL VE KÜLTÜREL KALKINMA VE DAYANIŞMA DERNEĞİ


347 MUSTAFA ŞEN EMPATİ DERNEĞİ DERNEK ÜYESİ

321



348 MUSTAFA TAŞDEMİR TATVAN BELEDİYESİ ÇEVRE MÜHENDİSİ

349 MUSTAFA TORAMAN İL ÖZEL İDARESİ BİLGİ İŞL. MÜD.

350 MUSTAFA USLU TÜİK MATEMATİKÇİ

351 MUTLUHAN AKIN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

352 MUTLUK ÖZDEN BİTLİS MİLLİ EĞİTİM İL MÜDÜRLÜĞÜ MÜDÜR YARDIMCISI

353 MUZAFFER AKDENİZ HAKKARİ ŞEMDİNLİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

354 MÜGE AKIN (AFET YÖN.)

YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

355 MÜNİR KARAM VOTAŞ GENEL MÜDÜR

356 NACİ GENÇ YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ DOÇ. DR.

357 NACİ ÖZCAN HAKKARİ İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

358 NACİ ÖZDEMİR KOSGEB VAN HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ

KOBİ UZMANI

359 NAFİZ TAŞÇI TAŞÇILAR PETROL DİNLENME TESİSİ KURUM YETKİLİSİ

360 NAHİT AKTAŞ YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ PROF.DR.

361 NAİL ÖNAL HAKKARİ MERKEZ ZİRAAT ODASI BAŞKANLIĞI


362 NAİM GENÇ GENÇPOLAT MUHASEBE

363 NAZMİ YÜKSEK YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ DOÇ. DR.

364 NECİP BASKIN YÜKSEKOVA TİCARET SANAYİ ODASI YÖNETİM KURULU ÜYESİ

365 NECMETTİN AÇAR KSS YÖNETİM KURULU BAŞKANI

366 NEDİM CACİM VAN HALK EĞİTİM MERKEZİ VE AKŞAM SANAT OKULU

MÜDÜR

367 NESİM AYYILDIZ AYYILDIZ TORNA OTOMOTİV LTD. ŞTİ.

SANAYİCİ

368 NESİM HASPOLAT GENÇPOLAT ORMAN ÜRÜNLERİ MADENCİLİK

BAŞKAN

369 NESLİHAN BEYDE TÜRK TELEKOM VAN İL MÜDÜRLÜĞÜ

KURUM YETKİLİSİ

370 NEVZAT ÖZEL SÜPHAN MADENCİLİK İNŞ. MÜDÜR YETKİLİ TEMSİLCİSİ

371 NEVZAT SERTKAYA TEİAŞ GRUP MÜDÜR YARDIMCISI

372 NEZİR TOPLU ESOB PROJE İDARE

373 NİMETULLAH BÜTE MUŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

374 NİMETULLAH TAŞ ÇŞ İL MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE MÜH.

375 NUH BAŞAR ELİT WORLD MÜDÜR

322



376 NURCAN CEYLAN KAMER VAKFI ÇALIŞAN

377 NURCAN GECEN MUŞ TSO KURUM YETKİLİSİ

378 NURİ ARPALI MAKBİL BİLGİ İLETİŞİM KURUM YETKİLİSİ

379 NURŞEN TANGUT HAKKARİ AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ

PSİKOLOG

380 NUSRET BOZKURT BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

381 OĞUZHAN ALPASLAN BİTLİS MİLLİ EĞİTİM İL MÜDÜRLÜĞÜ KURUM YETKİLİSİ

382 OKAN ERÇETİN YARIMADA İNŞ. MLZ. TİC. İMALAT BİMS

PERSONEL YÖNETİCİSİ

383 OKAN ÖNTÜRK DELAVAL DBÖLGE MÜDÜRÜ

384 ONUR KOÇAK BİTLİS AHLAT SAĞLIK GRUP BAŞKANLIĞI


385 ONUR NANE HAKKARİ ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ

386 ORHAN YAVUZ ÜMİTCAN İNŞ. MUHTAR

387 OSMAN GAZİOĞLU GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

388 OSMAN ÖZÇELEBİ VAN AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ

SOSYAL ÇALIŞMACI

389 OSMAN SUBAŞI KÖY VE KÖY OKULLARI GELİŞTİRME VE KALKINDIRMA DERNEĞİ

GENEL SEKRETER

390 OSMAN TURĞUT VAN HALK SAĞLIĞI İL MÜDÜRLÜĞÜ SOSYOLOG

391 ÖMER DEMİR ÇUKURCA İL.E GODA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ

VETERİNER HEKİM

392 ÖMER FARUK KESKİN JOLLY TUR PERSONEL

393 ÖMER FİKRET ŞAHİN İL ÖZEL İDARESİ PLAN VE PROJE MÜDÜRÜ

394 ÖMER KAYMAZ GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

395 ÖZBEK ASDOĞDU ASDOĞDULAR İNŞ. MÜDÜR

396 ÖZCAN ÖZKAN TÜRK TELEKOM VAN İL MÜDÜRLÜĞÜ

KURUM YETKİLİSİ

397 ÖZCAN SARMAN SEVİNÇ ELK. BOB. İNŞ. SAN. TİC. LTD. ŞTİ.

YETKİLİ

398 ÖZGÜR ERSEN BİTLİS BELEDİYESİ BİTEK LTD ŞTİ GENEL MÜDÜR

399 ÖZGÜR VOLKAN SUER TÜİK UZMAN

400 ÖZKAN ŞENKAYA YÜKSEKOVA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

401 RABİA SATİ EBRAR DANIŞMANLIK ÜYE

402 RACİ AL YAPI KREDİ KURUM YETKİLİSİ

323



403 RAFET NUR NUR YAPI YÖNETİCİ

404 RECEP RECEPOV BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK YÜKSEKOKULU

ÖĞRETİM ÜYESİ

405 REŞİT AKMAN HAKKARİ İLİ DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ

BİRLİK BAŞKANI

406 REŞİT GÜLDAL HAKKARİ GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ

İL MÜDÜRÜ

407 RIFAT ÇELİK BİTLİS İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ

MÜHENDİS

408 SABAHATTİN OKAY OKAY TEKSTİL MÜDÜR

409 SABİR RÜSTEMLİ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ PROF. DR.

410 SABRİ AYKAÇ İL ÖZEL İDARESİ İNSAN KAYNAKLARI EĞİTİM MD.

411 SABRİ GÖKHAN TÜRKİYE FİNANS BANKASI YÖNETİCİ YARDIMCISI

412 SABRİ ŞENER VAN BELEDİYESİ JEOLOJİ MÜH.

413 SABRİ YILMAZ KIRMIZI ET ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ BAŞKAN

414 SADETTİN PEKER MODAN MADEN İNŞ. TAAH. SAN. TİC. LTD. ŞTİ.

ŞİRKET ORTAĞI

415 SADETTİN UÇAK ÖZSA GRUP ASANSÖR LTD. ŞTİ. İŞVEREN

416 SADIK TAŞÇI BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ İL MÜDÜRLÜĞÜ

İL MÜDÜR V.

417 SADRETTİN PEKER BİTLİS AHLAT İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

418 SADULLAH İDİK VAN ERCİŞ SAĞLIK GRUP BAŞKANLIĞI


419 SAFİYE KÜÇÜK BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ TATVAN MYO


420 SAHİR MİHİRDAROĞLU HAKKARİ İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ

ŞEF

421 SALİH HASAR VAN GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ


422 SAVAŞ ULUS MUŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

ŞUBE MÜDÜRÜ

423 SAYGIN DİLER TÜİK İSTATİSTİKÇİ

424 SEBAHAT KARAÇELİK YEŞİLYURT ÇOCUK VE GENÇLİK MERKEZİ

KURULUŞ MÜDÜRÜ

425 SEBAHATTİN OKAY OKAY TEKSTİL ŞİRKET MÜDÜRÜ

426 SEDA ALEV TÜİK İSTATİSTİKÇİ

427 SEDA ÇAKARBULUT ORMAN VE SU İŞLERİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ

MÜHENDİS

428 SEDA OĞUR BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

324



429 SEDAT BOZAN GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

430 SEDAT KOCAMAN İŞKUR İŞ VE MESLEK DANIŞMANI

431 SEDAT YAYLA YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

432 SEDAT YILMAZ KOCAKAPLANLAR LTD VE GRUP ŞİRKETLERİ

MALİ MÜŞAVİR

433 SEFER KAÇMAZ HESKADER DERNEK BAŞKANI

434 SELAMİ RIZABEYTORUNLARI

RIZABEYTORUNLARI İŞYERİ SAHİBİ

435 SELÇUK YORULMAZ VATSO MUHASEBE MÜDÜRÜ

436 SELİN TEBİŞOĞLU İŞKUR İŞ VE MESLEK DANIŞMANI

437 SELMA DİLMEN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK HİZMETLERİ YÜKSEKOKULU


438 SERCAN KIRAN VAN BELEDİYESİ İNŞAAT MÜH.

439 SERDAR CENGER DAKAB SERDAR SODES BİRİM UZMANI

440 SERHAN ÇAM VAN AFAD MÜDÜRLÜĞÜ KURUM YETKİLİSİ

441 SERHAT AKMAN TARIM VE KIRSAL KALKINMAYI DESTEKLEME KURUMU

YERİNDE KONTROL UZMANI

442 SERKAN BAŞDİNÇ VAN BELEDİYESİ MİMAR

443 SERKAN KEMEÇ YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ ŞEHİR PLANCISI

444 SERKAN ÖZEL BİLTİS EREN ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

445 SERKAN ÖZEL BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ

446 SERTAÇ GÜNGÖRÜR VAN GENÇLİK VE SPOR İL MD. İNŞAAT MÜH. (TESİSLER ŞB.)

447 SERVET AYGÜN OLUŞUM MEDİKAL MÜDÜR

448 SERVET KESERCİ VAN BELEDİYESİ MİMAR

449 SEVİM POLATCANLI VAN ZİHİNSELVE BEDENSEL ENGELLİLER DERNEĞİ

450 SIDDIK AKMAN MUŞ MİLLİ EĞİTİM İL MÜDÜRLÜĞÜ KURUM YETKİLİSİ

451 SIRAÇ NUR NUR YAPI TEKSTİL İŞVEREN

452 SİNAN ALPDAĞTAŞ DKKYB PERSONEL

453 SİNAN KİBAR KOSGEB KOBİ UZMAN YARDIMCISI

454 SİNAN KİBAR KOSGEB VAN HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ

KOBİ UZMAN YARDIMCISI

455 SONGÜL DURAN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK HİZMETLERİ YÜKSEKOKULU


456 SONGÜL KARAKOÇ BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ ARŞ. GÖR.

457 SONGÜL KAYA BİTLİS BELEDİYESİ KÜLTÜR VE SOSYAL İŞLER MÜDÜRLÜĞÜ

458 SUAT ŞENSOY YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ DOÇ. DR.

325



459 SULHATTİN TEKİNYER BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ İL MÜDÜRLÜĞÜ

KURUM YETKİLİSİ

460 SÜLEYMAN GÜLER ASYA FUARCILIK GENEL MÜDÜR

461 SÜLEYMAN TOMBULOĞLU

ENİŞDENİ UN FABRİKASI YÖNETİCİ

462 ŞABAN ÖZTÜRK MUŞ ALPARSLAN ÜNİVERSİTESİ MESLEK YÜKSEKOKULU


463 ŞAFAK AYDIN VAN ERCİŞ AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

SOSYAL HİZMETLER İLÇE MÜDÜRÜ

464 ŞAHABETTİN ÖZTÜRK ÇEKÜL VAKFI GENEL KOORDİNATÖR

465 ŞAHABETTİN ÖZTÜRK YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ MİMAR (ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA BÖLÜM BŞK.)

466 ŞAHİN BERKİ EĞİTİM-SEN VAN ŞUBESİ ÖĞRETMEN

467 ŞAHİN ÖZEL VAN MİLLİ EĞİTİM İL MÜDÜRLÜĞÜ KURUM YETKİLİSİ

468 ŞAKİR SAVGIN TATVAN BELEDİYESİ PROJE SORUMLUSU

469 ŞAYESTE HUN GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

470 ŞEHMUS ÇELİK ERCİŞ TSO YÖNETİM KURULU ÜYESİ

471 ŞEHMUS KORKUT ÇŞ İL MÜDÜRLÜĞÜ ŞB. MD.

472 ŞEMSETTİN TAŞAR TATVAN SANAYİ SİTESİ YAP KOOP. YÖNETİM KURULU BAŞKANI

473 ŞERAFETTİN ERZEN VAN SAĞLIK İL MÜDÜRLÜĞÜ MÜDÜR YARDIMCISI

474 ŞERAFETTİN SUBAŞI SANAYİ SİTESİ YAPI KOOPERATİFİ YÖNETİCİ

475 ŞEREF AYKUT BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

476 ŞÜKRÜ BÜLBÜL VAN GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ


477 TAHİR KEÇECİ HAKKARİ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ

VETERİNER HEKİM

478 TAYFUR KARTAL VAN ZİRAAT ODASI GENEL SEKRETER

479 TEKİN ŞAHAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ

480 TUBA KARACA YÜKSEKOVA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

481 TUFAN DURAN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

ÖĞRENCİ

482 TUĞBERK SEÇKİN ÇİZGİ DIŞI GİRİŞİM DANIŞMAN

483 TURGUT KARAN VAN AFAD MÜDÜRLÜĞÜ KURUM YETKİLİSİ

484 TURGUT KORKMAZ SEVGİ ENGELLİLER DERNEĞİ YÖNETİM KURULU BAŞKANI

485 UMUT ÜRÜN VAN BELEDİYESİ HARİTA MÜH.

486 ÜMİT ÖZGUÇ ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ

GENEL SEKRETER

487 VURAL OYAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ. DR.

326



488 Y. OZAN TÜRKMENOĞLU

VAN ÖZALP SAĞLIK GRUP BAŞKANLIĞI


489 YADİGAR SIDIR BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ YRD. DOÇ

490 YAKUP AKDENİZ S.S. GÜROYMAK SANAYİ SİTESİ YÖNETİM KURULU BAŞKANI

491 YAKUP ASLAN BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ AHLAT MESLEK YÜKSEKOKULU


492 YAKUP AYTEN GÜRPINAR GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

493 YAŞAR HAMZA BEY KSS (OTOMOTİV) SANAYİ SİTESİ KOOPERATİF BAŞKANI

494 YAVUZ ALPASLAN ŞOFÖRLER VE OTOMOBİLCİLER ODASI

GENEL SEKRETER

495 YILDIRIM ÖZÇELİK VAN GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ


496 YILMAZ ERDEM TKDK UZMAN

497 YILMAZ YURCI BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ

498 YUSUF ÇERMİK BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ İL MÜDÜRLÜĞÜ

İL MÜDÜRÜ

499 YUSUF ÇERMİK BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ HAKKARİ İL MÜDÜRLÜĞÜ

MÜDÜR

500 YUSUF EKİNCİ MAKROEM COMPANY KURUM YETKİLİSİ

501 YUSUF TAŞKIN VAN GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ


502 YÜCEL AYÇİÇEK TÜİK BÖLGE MD. İSTATİSTİKÇİ

503 ZAFER ÖZBEK HAKKARİ MESLEK EDİNDİRME VE İSTİHDAM YARATMA DERNEĞİ


504 ZAHİT ULUS RZ YAPI HAY. İNŞ. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ

ŞİRKET MÜDÜRÜ

505 ZEHRA GÖK VAN MERMER DIŞ TİCARET OPERASYON SORUMLUSU

506 ZEYNELABİDİN GÖNÜLTAŞ

TATVAN GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

507 ZEYNEP ÖZGE ULUÇAY ERCİŞ GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ

YETKİLİ

508 ZÜBEYDE TUMUT BALOSA ŞİRKETİ ŞİRKET ORTAĞI

509 ZÜLFÜ R. ERİKLİ MUŞ OVASI SULAMA BİRLİĞİ BİRLİK BAŞKANI

2014-2023 trb2 bÖlge plani · 4 trb2 bÖlgesİ 2014-2023 bÖlge plani kisaltmalar ab avrupa...

Documents