7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

1/40

271 AVD, II/1 (2013)

Avrasya ncelemeleri Dergisi (AVD), II/1 (2013), 271-310

POLONYALI HOTEL LAMBERT VE BYK SIRBSTAN

NAERTANIJE PLANI (1840-1844)

Hakan DEMR*

zet

Bu makalede 1831 ylnda Polonyada Rusyaya kar balatlan ayaklanmannbastrlmasndan sonra Avrupaya kamak zorunda kalan Polonyallarn Pariste PrensAdam Jerzy Czartoryski(1770-1861) etrafnda bir araya gelerek oluturduklar HotelLambert grubunun 1840-1844 yllar arasndaki Srbistan politikasna ve 1844teSrbistan ileri Bakan Ilija Garaaninin (1812-1874) ilk modern Srp siyasimilliyeti program olan Naertanijeyi oluturmasnda Hotel Lambertin etkisinedeinilecektir. Hotel Lambertin izledii Srbistan Politikasnn amac Dou AvrupadaRus etkisinin azaltlmas ve topraklar XVIII. yzylda Rusya, Avusturya ve Prusyatarafndan paylalan Polonyann bamszlnn yeniden kazanlmasdr. almada

Hotel Lambertin oluum srecine XVIII. ve XIX. yzyl Polonya tarihi perspektindenksaca baklrken Hotel Lambertin 1840-1844 dnemi Srbistan politikasnn nedenlerianlatlacak ve bu dnemde Srbistanda yaanan siyasi gelimeler erevesinde BykSrbistan plannn (Naertanije) oluturulma sreci deerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: Polonya, Hotel Lambert, Srbistan, Naertanije, Milli-yetilik.

*

Doktora rencisi, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Uluslararaslikiler ABD., hakand@sakarya.edu.tr

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

2/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 272

Abstract

Polish Hotel Lambert and his Great Serbia Naertanije Plan (1840-1844)

After the suppression of the uprising was launched in 1831 in Poland againstRussia, the Poles who were forced to ee to Europe gathered around PrinceAdam JerzyCzartoryski (1770-1861) and formed Hotel Lambert organization in 1833 in Paris. Inthis article, Hotel Lamberts Serbian Policy between 1840-1844 will be analyzed andHotel Lamberts effects on the creation of the rst modern Serbian nationalist program,Naertanije will be discussed. The purposes of Hotel Lamberts Serbian policy wereto reduce Russias inuence in Eastern Europe and regain independence of Poland

which was shared by Austria, Russia and Prussia in the XVIIIth century. In this study,the process of formation of Hotel Lambert is examined from the perspective of Polishhistory in the XVIIIth and XIXth century.

Keywords:Poland, Hotel Lambert, Serbia, Naertanije, Nationalism.

Giri

Topraklar 1795 ylnda Rusya, Prusya ve Avusturya tarafndan paylalan

Polonya bu paylamdan sonra Avrupa haritasndan tamamen silindi. 1831ylnda Polonyada Rusyaya kar bir ayaklanma balatld. Bu ayaklanmann

Rusya tarafndan bastrlmasndan sonra ayaklanmaclarn ou Bat Avrupaya

g ettiler. Kaan ayaklanmaclarn bir ksm Pariste Polonyal asilzade Prens

Adam Jerzy Czartoryskinin (1770-1861) etrafnda toplanmaya baladlar.

Prens Czartoryskinin Pariste 1833 ylnda satn ald Hotel Lambert

zamanla Polonyal gmenlerin topland bir yer oldu. Czartoryski ve

etrafndakilerin Polonyann bamszln yeniden kazanabilmesi iin Avrupa

apnda srdrdkleri politikann oluum merkezi Hotel Lambert olduu iin

Czartoryski etrafnda toplanan bu gruba Hotel Lambert ad verildi. Hotel

Lambertin amac Polonyann birliini yeniden salamak ve Dou Avrupada

Rusyann etkisini azaltmakt. Bu balamda Hotel Lambert, Srbistann

Osmanl Devletinin egemenliinde geni bir otonomi elde etmesi ve kendi

etrafnda dier Gney Slavlar toplamas durumunda blgedeki Rus etkisinin

azaltlabileceini dnyordu. Czartoryski, ajanlar vastasyla Srbistan

yneticileriyle balantya geti ve onlara Srbistann ngiltere ve Fransayayaknlatrlmas ve Rus etkisinden kurtarlmas tavsiyesinde bulundu.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

3/40

273 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

Czartoryski zellikle Srbistan ileri Bakan Ilija Garaanin (1812-1874) ile

temasa geilmesini nemsemekteydi. nk Ilija Garaanin Srbistan i ve

d politikasna yn veren bir politikacyd. Ancak Garaanin, Czartoryskinin

istedii gibi Srbistann merkez olaca byk bir Gney Slav devletinin deil

kendi idealleri dorultusunda Byk Srbistann kurulmasn hedeiyordu.

Bu nedenle Byk Srbistan projesiniNaertanijeadl programda oluturdu.

Makalede Polonyal Hotel Lambertin 1840-1844 dnemi Srbistan

politikasna deinilirken, Byk Srbistan politikas olarak bilinen ve

1844 ylnda Srp devlet adam Ilija Garaanin tarafndan formle edilen

Naertanije programnn ortaya knda Hotel Lambertin etkisine

deinilecektir. almada nce Polonya topraklarnn paylalmas srecine

tarihsel bir perspektiften baklm; daha sonra Hotel Lambertin 1833 ylnda

ortaya k ve 1841 ylna kadar izledii Srbistan politikasna deinilmitir.

Ardndan Srbistan siyasal hayatnda yaanan gelimeler ve Hotel Lambertin

bu siyasal gelimelere angaje olmas deerlendirilmi ve Byk Srbistan

programnn (Naertanije) oluum koullar anlatlmtr. Makalede Trke,ngilizce, Polonyaca, Hrvata ve Srpa kaynaklar kullanlm; Hotel

Lambertin 1840-1844 aras Srbistan politikas ve Garaaninin Byk Srbistan

plann oluturmas Polonyallarn ve Srplarn politik hedeeri erevesinde

aklanmtr. Osmanl Devletinin bu dnemde yaanan gelimeler karsnda

izledii politika bu almann konusunu oluturmamaktadr. Makalenin

konunun Osmanl Devletinin bu dnemde izledii politikalar ile ilgili

boyutlarn ieren baka almalara vesile olmas mit edilmektedir.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

4/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 274

1. Polonya Topraklarnn Paylalmas ve Yaanan Siyasi Gelimeler:

XVIII. yzyl boyunca Saksonyal Wettin ailesi tarafndan ynetilen

Polonya1yaanan ekonomik ve toplumsal krizler nedeniyle gcn gittike

1 Sabire Ark, Kurulutan XVII. Yzyla Polonya Tarihi, Ankara 2010, s. 14-36, 145-146. Polonya ad Polankavminden gelmektedir. Bugnk Polonyann

batsnda yer alan Byk Polonyablgesindeki Warta nehri kylarnda yaayanPolanlarn yneticileri olan Piastlar ilk devleti kurmutur. Polanlarn ilk yneticisiI. Mieszko (960-992) 966 ylnda Hristiyanl kabul etmitir. Piast Hanedannn

ynettii Polanlar zamanla dier blgelerde yaayan baka kavimleriegemenlikleri altna alarak, kendi isimlerini onlara kabul ettirmilerdir. 1025ylnda Piast Hanedanndan I. Bolesawn Gniezno Katedralinde ta giyerekkendini kral ilan etmesi Polonya Krallnn balangc olarak kabul edilmektedir.Polonyallar 11. yzyl boyunca gl bir devlete sahip oldular. Ancak Polonyakral III. Bolesawn 1138 ylndaki lmnden sonra bu krallk paraland.1241 ve 1259 yllarndaki Mool istilalar Polonyay daha da zayatt. Budnemde Polonya byk bir Alman gne de sahne oldu. Litvanya GrandkJagieo 1386 ylnda Hristiyanl kabul edince Polonyal Prenses Jadwiga ile

evlendi ve kendisini Polonya prensi ilan etti. Bylece Piast Hanedan sona erdi veJagiellon Hanedan dnemi balad. Hanedann yeleri 13771392 ve 14401572yllar arasnda Litvanya Grandk unvann tadlar. Polonya krallar, evlilikler vemiras yoluyla, 14401444 ve 14901526 dnemlerinde Macaristan Kral, 14711526 dneminde ise ayn zamanda Bohemya Kral unvanlarna da sahip oldular.Bylece XVI yzyln ortalarna gelindiinde Polonya Kralnn egemenlii kendikrallnn dnda Macaristan, ek ve Slovak topraklar ile bugnk Hrvatistannkuzeyine kadar yaylm oldu. Bu dnemde Polonya ve Litvanya ayn kraltarafndan ynetilmekle birlikte ayr devletler olarak kaldlar. Ancak Polonyakral II. Zygmunt Augustun ocuksuz lmesi zerine iki devletin soylularPolonyann Lublin kentinde bir araya gelerek 1 Temmuz 1569 tarihinde LublinAntlamasn imzaladlar ve iki devleti bir araya getirdiler. Bylece Polonya-Litvanya Birlii kurulmu oldu. Bu tarihten 1795 ylnda paralanmasnakadar geen srede Polonya-Litvanya Devleti tek kral, tek meclis (Sejm)ve tek senato tarafndan ynetildi. Bu makalede Polonyadan bahsedilirkenaslnda XVI yzylda kurulmu olan Polonya-Litvanya Birliinden bahsetmioluyoruz. Lublin Antlamas ile Polonya Krall ve Litvanya Byk Dkltek bir devlet altnda birletiler ve bu devlet Avrupann en gl lkelerinden

biri haline geldi. Polonya ve Litvanya 1386 ylnda evlilik yoluyla Litvanyal

Jagiellon Hanedannn ynetime gelmesinden sonra ayn krallar tarafndanynetildiler. Ancak Lublin Birlik Anlamasna gelinceye kadar kral hari iki

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

5/40

275 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

kaybeden bir devlet durumuna dmt. Polonya Devleti, birDiyet tarafndan

ynetilmekteydi. Diyet, kraln setii bir senatodan ve soylularn setii

meclisten olumaktayd. Her soylunun, kraln kararlarn veto etmeye hakk

vard ve bu hakka liberium veto denirdi. Bir karara ya da yasann yerine

getirilebilmesine tek bana bile olsa kar kma hakk veren bu uygulama,

Polonyay byk bir kargaa iine sokmaktayd. Dier taraftan Rusya,

Prusya ve Avusturya; Polonyann yaad bu zor durumdan istifade ederek,

Polonyann iilerine daha fazla karmaya balamlard. rnein 1717

ylnda Polonya parlamentosu Rusyann basksyla ordunun asker saysn24.000e indirme kararn almak zorunda kald.2Polonyada yaanan krizden

kurtulma areleri zerine dnen iki grup ortaya kmt. Bunlardan biri

Muhafazakar Hetman grubuydu. Bu grubun banda Franciszek Salazy Potocki

(1700-1772) ve Jan Klemens Branicki (1689-1771) bulunuyordu. Dier grup

ise soylu Czartoryski ailesinin ban ektii Familija denilen gruptu.

Muhafazakar Hetmanlar mevcut siyasal sistemin korunmasn ve Fransa ile

Avusturyann desteinin alnmas gerektiini savunurken; Czartoryskilerin

ban ektii Familija grubu ise reformlarn yaplmas, merkezi iktidarnglendirilmesi ve d politikada Rusyann desteinin salanmas gerektiini

dnyordu. Soylular kendi konumlarn kaybetmek istemiyorlard. Buna

lkenin btn ynetim organlar ayr tutulmaktayd. ki lkenin iki ayr meclisi(Sejm) ve senatosu vard. Krakw ve Vilnius iki ayr bakentti. Birlemedensonra Krakwda tek bir meclis ve senato oluturuldu. 1596 ylnda ise birliin

bakenti Varovaya tand. Lublin Birlik Anlamas sonras Polonya-LitvanyaBirlii topraklarnn genilii bakmndan Avrupada Osmanl mparatorluu ve

Rusyadan sonra gelmekteydi. Polonya Krall ve Litvanya Byk Dkl;vassallar olan Prusya Prenslii ve Kurlandiya (bugnk Letonyaya bal tarihi

blge) ile birlikte 800.000 kmden fazla bir alan kapsamaktayd. Bu topraklarda8 milyondan fazla insan yaamaktayd. Polonya-Litvanya Birliinin etnik yapsda karkt. Birliin nfusunun % 40n Polonyallar, % 20sini Ukraynallar,Beyaz Ruslar ve Ruslar, % 30unu Litvanyallar, % 10dan fazlasn Almanlarve yaklak % 5ini de Yahudiler oluturmaktayd. Kalan blmn ise skolar,Tatarlar ve Karay Trkleri oluturmaktayd. Polonya-Litvanya Devleti, XVII.yzyldan itibaren gcn kaybetmeye balad.

2 Jerzy Topolski, Historia Polski, Pozna 2005, s. 149-151. [Jerzy Topolski,History of Poland, Pozna 2005, p. 149-151.]

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

6/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 276

karlk gl komular da Polonyadaki iktidarszlk durumunun devam

etmesini istiyorlard.3

1763te Polonya Kral III. August Wettin lnce her iki grup kendi

destekledikleri adayn kral olabilmesi iin mcadele etti ve bu mcadeleden

Czartoryskiler galip kt. Czartoryskileri Rusya desteklemiti ve bunlarn

destekledii Stanisaw August Poniatowski (1732-1798) yeni Polonya Kral

oldu. Rus ariesi II. Katerina da (1729-1796) yeni kral destekledi ve

onu Polonyada Rus etkisinin artrlmas ynnde kullanmaya alt. Kral

Poniatowski ncelikle orduda ve maliye sisteminde reformlar yapt. Ancak

yapt reformlar Polonyann glenmesini istemeyen II. Katerinann

muhalefetiyle karlat. 1768 ylnda Polonya parlamentosu, Rusyann

basksyla, soylulara kral seme hakkn veren bir kanunu kabul etti. II.

Katerina bu ekilde soylular kendine balamak ve Rusyann onay olmadan

reform ynndeki herhangi bir giriimin baarsz olacan Polonyallara

gstermek istiyordu.4

Polonyadaki Rus kartlar ubat 1768te Podolyann Bar kentinde

(Ukraynann gneybat ve orta batsn kapsayan tarihi bir blge) toplanarak

Bar Konfederasyonunu oluturdular. Bu konfederasyonu oluturanlarn

amac Polonyann bamszlnn korunmas ve devletin Katolik zelliinin

devam ettirilmesiydi. Bar konfederasyoncular ayrca Rusyann destekledii

Kral Poniatowskinin tahttan ekilmesini istiyorlard. Krala ve Rusyaya

kar harekete geen Bar konfederasyoncularn Osmanl mparatorluu da

desteklemekteydi.51770 ylnda Bar konfederasyoncular Poniatowskiye karbir suikast giriiminde bulundular fakat bu giriim onlarn soylularn desteini

kaybetmelerine neden oldu. Polonyada oluan kaos ortam sonrasnda bu

duruma son vermek isteyen II. Katerina, Prusya Kral II. Friedrichin (1712-

1786) Polonyann paylalmas teklini kabul etmeye karar verdi. Rusya

3 Damir Agii, Podijeljena Poljska (1772-1918), Zagreb 2004, s. 7-9. [DamirAgii, Partitioned Poland (1772-1918), Zagreb 2004, p. 7-9.]

4 Topolski, a.g.e., s. 164-166.5 Agii, a.g.e., s. 10-11.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

7/40

277 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

ve Prusyann Polonyay paylama plann Avusturya mparatoriesi Maria

Theresa da (1717-1780) destekleyince Austos 1772de Saint Petersburgda

Rusya, Prusya ve Avusturya arasnda imzalanan anlamayla Polonya topraklar

Polonyann komusu tarafndan ilk kez paylalm oldu. Avrupada bu

paylam anlamasna sadece Osmanl Devleti kar kt.6Anlamaya gre;

Prusya Polonyann en gelimi blgesi olan ve Pozna kentinin de iinde

bulunduuByk Polonyablgesini ele geirdi. Polonyann gneyi ve Galiya

blgesi Avusturyann ynetimine braklrken, Rusya Polonya topraklarndan

en byk pay ald. Bu ilk paylamndan sonra Polonya Krall elinde kalantopraklarla yzlm bakmndan Avrupada yine de 4. srada yer almaktayd.

Krakw, Gdask gibi ehirler de Polonya Krallnn ynetimi altnda kalmt.

Ancak krallk ok daha fazla bir biimde gl komusuna bal kald.

Komularnn basksyla Polonya parlamentosu paylam anlamasn kabul

etti ve bu ilk paylam Polonyann Avrupa haritasndan tamamen silinmesi

srecini beraberinde getirdi.7

Rusyann Osmanl Devleti ile savata olduu bir srada PolonyaKral Poniatowski, bu durumu reformlarn yaplmas iin bir frsat olarak

deerlendirmek istedi. Balangta parlamentoda reformlarn yaplmasn

engelleyen Muhafazakar grubun arl hissedilmekteydi. Reform yanls

ikinci grup ise kraln iktidarn artrmaya alyordu. Prusya, Gdask ve

Toru kentlerinin kendisine devredilmesi karlnda Polonyada reformlarn

yaplmasn desteklemekteydi. Ancak Polonya parlamentosu Prusyann bu

talebine karlk Polonya Krall topraklarnn blnmez olduu kararn

ald. 1791de Polonyada reformcular etkilerini artrdlar.8Reformcularn en

byk baars 3 Mays 1791de anayasann kabul edilmesini salamak oldu.

6 Topolski, a.g.e., s. 166-167.

7 Micha Tymowski, Kratka Povijest Poljske, (ev. Magdalena Najbar-Agii),Zagreb 1999, s. 74-76.[ Micha Tymowski, A Brief History of Poland, (trans.

Magdalena Najbar-Agii), Zagreb 1999, s. 74-76.]8 Tymowski, a.g.e., s. 77-80.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

8/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 278

Bu anayasa ile soylulara daha fazla siyasi haklar verildi ve Polonya anayasal

bir monari yapsna kavutu.9

1793 tarihinde Rusya ve Prusya; Polonyann yeniden paylalmas iin

bir anlama daha imzaladlar. Prusya; Gdask ve Toru ehirlerini ele geirdi.

Bu ikinci paylama Avusturya katlmamt. Anlama, Polonyada byk

bir huzursuzluk yaratt ve Rusyaya kar ayaklanma planlar yaplmaya

baland. Fransann desteinin salanmas iin de harekete geildi. Polonyal

General Tadeusz Kociuszki (1746-1817), Fransann desteini alabilmek iin

Parise gitti; Fransz hkmetinin ayaklanma planlarna destek vermemesine

ramen Kociuszki 24 Mart 1794te Krakw kentinde ayaklanmay balatt.

Ayaklanma iin 30.000 asker toplanmas hedeenmi fakat sadece 3.000 asker

toplanabilmiti. Buna ramen ayaklanmaclar 4 Nisan 1794te Rus ordusunu

yenmeyi baardlar. Rus ordusu karsnda alnan bu galibiyet Polonya

ulusal tarihinde nemli bir mit haline geldi. Alnan galibiyete ramen Rusya,

ayaklanmaclarn ordusunun Varovaya doru ilerlemesini engelledi. Bunun

zerine Varovada halk Rusya Bykeliliine saldrd. Rus ordusu da Silezyablgesine (Orta Avrupada tarihsel blge) doru ekilmek zorunda kald. Ancak

Prusya da ayaklanmann bastrlmas iin mdahale etti ve Haziran 1794te

Krakwu ele geirerek; Varovaya kadar ilerledi. Daha sonra Avusturya da

duruma mdahale edince Polonyal ayaklanmaclarn durumu ktleti. 10

Ekim 1794te Rusya; ayaklanmaclarn ordusunu ar bir yenilgiye uratt ve

Varovaya doru ilerleyerek kenti ele geirdi. 10 gn ierisinde ayaklanmaclar

etkisiz hale getirildi ve ou Rusya tarafndan srgne gnderildi. Polonya

Kral Stanisaw August Poniatowski Kasm 1795te Rusya tarafndan tahttan

feragat etmek zorunda brakld. Ocak 1795te Rusya, Prusya ve Avusturya

Polonyay yeniden paylatlar. Bu paylamla birlikte Polonya Avrupa

haritasndan tamamen silindii gibi paylamc devletlerin hkmdarlar

Polonya Kral unvann dahi kullanmamaya karar verdiler. Bylece Polonya

Krallnn varl kat stnde de ortadan kaldrlm oldu.10

9 Agii, a.g.e.,s. 16.10 Tymowski, a.g.e., s. 81.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

9/40

279 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

nc paylam anlamas sonrasnda Rusya, Polonya topraklarnn %

62sini, Prusya % 20sini, Avusturya ise % 18ini ele geirmiti.11Polonyann

her igal blgesinde yeni ynetim biimleri oluturulurken, feodal sistem

her blgede de varln srdrmeye devam etti. Bu dnemde Polonyada

bamszln yeniden kazanlmasn amalayan gizli rgtler oluturulmaya

baland. Bu gizli rgtlere zellikle Kociuszkinin balatt ayaklanmada

yer alan soylular katlyorlard.12

1806da Fransann Prusyay yenilgiye uratmas sonrasnda Napolyon

Bonapart (1769-1821) Berline girdi. Prusyaya kar srdrd savata

Polonyallarn desteini salamak isteyen Napolyon, Polonyal generaller

Jan Henryk Dbrowski (1755-1818) ve Jzef Wybickiyi (1747-1822)

yanna ekti. Napolyonun Polonyann tekrar bamsz olmas konusunda

bir destei olmamasna ramen Polonyal generaller Polonyallar Prusyaya

kar ayaklanmaya ve Fransz ordusuna yardm etmeye ardlar. General

Tadeusz Kociuszki ise Franszlara fazla gvenmedii iin Napolyona destek

vermedi. Prusyaya kar savamak zere 30.000 asker toplanmt.13

Prusyave Rusyaya kar verilen sava Polonyallarn bamszln kazanlmas

ynndeki mitlerini artrd. Haziran 1807de Rus ordusu byk bir yenilgi

alnca, Rus ar I. Aleksander grmelere raz oldu ve Napolyon ile Tilsitte

bir araya gelerek, bir bar anlamas imzalad. ki gn sonra da Fransa-

Prusya anlamas imzaland. Bu anlamaya gre Prusyann elindeki Polonya

topraklar Fransaya devredildi ve bu topraklar zerinde Fransz denetiminde

Varova Voyvodal oluturuldu. Varova Voyvodalnda feodal sistem

kaldrld, herkes yasalar karsnda eit klnd ve tek bir hukuk ve yarg

sistemi oluturuldu. Oy hakkn soylularn yan sra kentliler, entelijansiya,

baz askerler ve bir ksm kyl topluluklar elde etti. Varova Voyvodalnn

bana Saksonya Hanedanndan Friedrich August getirilirken, Polonya ordusu

11 Agii, a.g.e., s. 27.

12 Andrzej Chwalba, Historia Polski (1795-1918), Krakw 2001, s. 215-217.

[Andrzej Chwalba, History of Poland (1795-1918), Krakw 2001, p. 215-217.]13 Tymowski, a.g.e., s. 82-83.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

10/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 280

Fransz bir generalin komutas altna girdi ve Fransa Bykelisi bu dnemde

Varovada etkili bir diplomat haline geldi. Varova Voyvodalnda resmi dil

Polonyacayd ve devlet memurlar Polonyallardan olumaktayd.14

1812 ylnda Fransa ve Rusya arasndaki gerilimin artmas zerine sava

yeniden balam ve 1813te Rus ordusu Varovaya girmitir. Leipzigte

Franszlarn ald yenilgi zerine Varova Voyvodalnn ynetimi 1815teki

Viyana Kongresine kadar Rusyaya brakld. Viyana Kongresinde alnan

kararla birlikte Varova Voyvodal Polonya Krall ad altnda Rusyaya

dahil edildi. Bylece Napolyon dneminde oluturulan Varova Voyvodal

ortadan kaldrlm oldu. Ancak 6 yllk Fransz ynetimindeki Varova

Voyvodal deneyimi Polonyallara Polonya Devletinin bamszlnn

yeniden kazanlabilecei midini vermiti.15

1815teki Viyana Kongresinde Polonya zerinde en ok tartlan

sorunlardan birisiydi. Avrupann byk gleri bu sorun karsnda

blnmlerdi. ngiltere, Avusturya ve Fransa; Rusyann gcnn azaltlmasn

isterken; Prusya, Rus ar I. Aleksander desteklemekteydi. nk Prusyaya

Rusya tarafndan Varova Voyvodalnn batsnn verilmesi garanti edilmi

ve Rusya; Prusya yararna, Pozna ve Toru kentleri zerindeki egemenlik

hakkndan vazgemiti. Rusya ar ayn zamanda Polonya Kral unvann

kullanmaya balad ve bundan sonra da her Rus ar ve ariesi otomatik

olarak Polonya kral ve kraliesi unvann elde etti. Rusya, Polonyada bir

anayasa kabul edilmesine onay verdi ve kabul edilen anayasayla Polonyaya

otonomi verildi.16

Rus basksnn zamanla artmas zerine Czartoryski ailesinin nemli bir

yesi olan Prens Adam Jerzy Czartoryski (1770-1861), balangta Rus yanls

olan tutumunu deitirmi ve Bat yanls bir tavr izlemeye balamt. Dier

taraftan Polonyann bamszlnn kazanlmasn amalayan gizli rgtler

14 Agii, a.g.e., s. 34-36.

15 Tymowski, a.g.e., s. 82-84.16 Chwalba, a.g.e., s. 257-260.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

11/40

281 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

genler tarafndan da oluturulmaya balanm ve genlerin 1817 ylnda

Vilnius niversitesinde kurduu gizli rgtn aktif yelerinden birisi de

Polonyal air Adam Mickiewicz (1798-1855) olmutu.17

2. Polonyal Hotel Lambertin Oluumu ve 1841e kadar Hotel

Lambertin Srbistan Politikas:

Polonyann otonomisinin Rusya tarafndan snrlandrlmasndan ve

anayasann ihlal edilmesinden rahatsz olan bir grup, 1828in sonlarnda

Varovada Piotr Wysocki (1797-1875) etrafnda toplanmaya balad.Polonyallar yeni Rus ar I. Nikoladan (1796-1855) Polonya anayasasna

sayg gstermesini ve Rus ordusunun Polonya topraklarndan ekilmesini

istediler. Ancak ar I. Nikola Polonyallarla grme yapma konusunda

istekli deildi. Bunun zerine Wysocki ve etrafndakiler 29 ve 30 Kasm

1830 tarihinde Rusyaya kar bir ayaklanma balatmak iin hazrlklara

baladlar.18Polonyallarn ayaklanmay balatmasndan sonra Rus ordusu 6

Eyll 1831 tarihinde Varovaya kar saldrya geti. Prens Czartoryski, bu

dnemde Avrupa apnda diplomatik bir a oluturmaya alarak; Polonya

ayaklanmasna Prusya ve Avusturyann angaje olmasn engellemek istedi. Bu

balamda da ngiltere ve Fransa hkmetlerinin desteini salamaya alt.

Ancak ngiliz ve Fransz hkmetleri ayaklanmaclar desteklemedikleri gibi

ngiltere Dileri Bakan Henry John Palmerston (1784-1865) ngilterenin

Rus ar ile uyruklar arasndaki sorunlara karmak istemediini bildirdi.19

1831 ayaklanmasnn Rusya tarafndan bastrlmasndan sonra Rus

basksndan kaan ayaklanmaclardan yaklak 10.000 kii Polonya Krallnterk etti. Polonyadan kaan ayaklanmaclarn yars Fransaya yerleti.

17 Ljubomir Jaki-Durkovi, Mikjevi i Jugosloveni, Novi Sad 1987, s. 19-22.[Ljubomir Jaki-Durkovi, Mickiewicz and Yugoslavs, Novi Sad 1987, p. 19-22.]

18 Jerzy Skowronek, Sprzmierzecy Narodw Bakanskich, Warszawa 1983, s.98-100. [Jerzy Skowronek, Alliance oftheBalkan Nations, Warszawa 1983, p.

98-100.]19 Agii, a.g.e., s. 53-54.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

12/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 282

Dier ayaklanmaclar ise ngiltere, svire, Belika, Osmanl mparatorluu

ve ABDye g ettiler. ou aristokrat kkenli olan bu gmenler Fransz

hkmetinden nemli miktarda yardm alyorlard ve nemli bir ksm da

Fransadaki okullarda eitim grmeye balamt.20Polonyal gmenler hzl

bir biimde eitli siyasi oluumlar iinde yer almaya baladlar. Mart 1832de

Pariste Polonyal Demokrat Topluluu (Towarzystwo Demokratyczne Polskie

TDP)oluturuldu. Bu demokratik ynelimli rgtn dnda ar solda yer

alan baka bir rgt daha oluturulmutu.21

Polonyal gmenlerin muhafazakar-liberal kesimini Prens Adam Jerzy

Czartoryski temsil ediyordu. Czartoryskinin etrafnda generaller, brokratlar,

soylular ve baz entelekteller bulunuyordu. Pariste 1833 ylnda satn alnan

Hotel Lambertin adndan dolay bu grubaHotel Lambertdenildi. Czartoryski

ve evresindekilerin amac uluslararas kamuoyunun dikkatini Polonya

Sorununa ekmekti. Czartoryski, Fransa ve ngilteredeki siyaseti ve

aristokratlarla olan kiisel ilikilerini ve balantlarn kullanarak, Polonyann

bamszln kazanmas iin bu lkelerin desteini salamaya alt.Ancak bu lkelerdeki baz siyasetileri yanna ekebilmesine karn ngiliz

ve Fransz hkmetlerini Rusyaya kar harekete geirmeyi baaramad.

Dier taraftan Czartoryski Papa ile de iyi ilikiler kurmutu. Grevlendirdii

ajanlar Avrupann eitli lkelerine gittiler ve gittikleri lkelerdeki siyasi

gelimeleri yakndan izleyerek, Paristeki Hotel Lamberte edindikleri bilgileri

gnderdiler. Hotel Lambertin amac bamsz bir Polonyann blnmeden

nceki snrlar erevesinde yeniden kurulmas ve Polonyada 3 Mays 1791

Anayasasna gre yeniden anayasal bir monarinin oluturulmasyd.22

Czartoryski, kendi ajanlar vastasyla Avrupada diplomatik ve gizli

bir a oluturmutu. Bu ajanlar, zellikle Balkanlarda Osmanl Devleti

egemenliinde yaayan Hristiyan halklar arasnda aktiftiler ve bu halklarn

Osmanl egemenlii altnda daha fazla otonomi elde etmesi iin altlar.

20 Tymowski, a.g.e., s. 85-87.

21 Skowronek, a.g.e., s. 131-132.22 Chwalba, a.g.e., s. 291-294.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

13/40

283 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

Czartoryski, Polonyann bamszln yeniden kazanabilmesi iin Osmanl

Devletinin varln devam ettirmesi gerektiini dnyordu. nk ona

gre ancak Osmanl Devletinin varln srdrmesi durumunda Avusturya

ve Rusyann etkisi snrlandrabilirdi. Bu nedenle Osmanl Devletinin

Rusya ve Avusturyann basksndan korunmas gerektiini ve ngiltere ile

Fransann da bu dorultuda bir politika izlemeleri gerektiini dnyordu.

Czartoryski, Balkanlar sz konusu olduunda blgede zellikle Srbistana

byk bir nem veriyordu.23Bu noktada Czartoryskinin Balkanlarda Osmanl

Devletinin ynetiminde yaayan Hristiyan halklarn daha fazla otonomi eldeetmek iin hareket etmeleri gerektiini dnrken, bu halklarn bu dnemde

bamszlklarn ilan etmeleri konusunda bir destek vermediini vurgulamak

gerekir. nk Czartoryski Hristiyan halklarn bamszlklarn elde ettikleri

takdirde kolayca Rusya ve Avusturyann etkisi altnda kalacaklarn ve

dolaysyla onlar iin en iyi olann ncelikle Osmanlnn federal ynetimi

altnda otonomi elde ederek glenmeleri ve daha sonra ileride Balkanlarda

Osmanlnn yerini alabilecek bir devlet kurmalar gerektiini dnyordu.24

Czartoryskinin Balkanlara olan ilgisi aslnda 28 ubat 1804te Rus ar

I. Aleksander (1777-1825) tarafndan Rusya Dileri Bakan olarak greve

atanmasyla balamt.25 Rus ar I. Aleksander, Czartoryskinin yakn

arkadayd ve Aleksander, 1801de ar olduunda onu nce danman sonra

23 Ljubomir Jaki-Durkovi, O Poetku Jugoslovenske Politike Adamaartorsykog (1841-1843), Beograd 1974, s. 30-34. [Ljubomir Jaki-Durkovi,

About the Begining of Adam Czartoryskis Yugoslav Policy (1841-1843),Belgrade 1974, p. 30-34.]

24 Ljubomir Jaki-Durkovi, O Nastanku Naertanija 1844. Godine, SrpskaAkademija Nauka i Umetnosti Nauni Skup Knjiga LIV, Beograd 1991, s.21. [Ljubomir Jaki-Durkovi, The Origin of Naertanije in the year 1844,Serbian Academy of Sciences and Arts Scientic Sessions Book LIV, Belgrade1991, p. 21.]

25 Piotr urek, Knez Adam Jerzy Czartoryski i Plan Balkanske Federacije (1804-1806), Anali Dubrovnik, No:43, Dubrovnik 2005, s. 129. [Piotr urek, Prince

Adam Jerzy Czartoryski and the Plan of Balkan Federation (1804-1806),Dubrovnik Annals, N:43, Dubrovnik 2005, p. 129.]

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

14/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 284

da yardmcs yapmt. 1804-1806 yllar arasnda Rusya Dileri Bakan

olarak grev yapan Czartoryski, ara Slavlarn koruyucusu olmas gerektii

ynnde tavsiye vermekteydi. Bu dnemde Avrupada Napolyon Savalar

etkiliydi. Czartoryski, Napolyonun Balkanlarda Osmanl egemenliini sona

erdirmesinden ve bir Osmanl-Rus savann kmasndan endie ediyor ve Rus

d politikasnn Balkanlarda Rus yanls eilimleri desteklemesi gerektiini

dnyordu. Ona gre Napolyonun amac Rusyann Balkanlardaki etkisini

snrlandrmakt ve dolaysyla Rusyaya kar bir Osmanl-Fransz ittifak

oluabilirdi. Bu nedenle Czartoryski Rusyann koruyuculuunda ve Osmanlynetimi altnda bir Balkan Federasyonunun oluturulmas gerektiini

dnyor ve bu federasyon iinde iki devletin olmasn istiyordu. Ona gre

bu federasyon iindeki devletlerden birisi Yunan devleti; dieri de Slav devleti

olmalyd. Czartoryski, Balkan Federasyonundaki Slav devletinin snrlar

iine Dalmaya, Karada, Hersek ve Boka Kotorska (Karadan Adriyatik

Denizi kysnda yer alan blge) blgelerini dahil ediyordu. Czartoryski,

blgede bulunan Rus ajanlar ve diplomatlar araclyla Balkanlarn etnik

yaps ve siyasi durumu konusunda da bilgi almt.26

Prens Czartoryski, bakanlk grevinin balad dnemde Rusyadaki Srp

gmenlerden Osmanl ynetimine kar 1804te balatlan Srp ayaklanmas

konusunda bilgi ald. 1774te imzalanan Kk Kaynarca Anlamasyla

birlikte Osmanl ynetimi, Osmanl snrlar iinde yaayan Ortodokslarn

koruyucusu olarak Rusyay kabul etmiti. Bu nedenle Srp ayaklanmaclar

destek iin mitlerini en fazla Rusyaya balamlard. Czartoryski

Balkanlarda Karlovac Metropoliti Stevan Stratimirovi (1757-1836) ve

onun alma arkada Vasil Karazin (1773-1842) ile iletiim halindeydi

ve onlardan gelimeler hakknda dzenli bilgiler almaktayd.27 1804n

26 Piotr urek, Hotel Lambert i Chorwaci (1843-1850), Warszawa 2005, s. 33-38.[Piotr urek, Hotel Lambert and Croats (1843-1850), Warszawa 2005, p. 33-38.]

27 urek, a.g.m., s. 131-133. Czartoryski, dileri bakanl grevini Polonyann

durumunu dzeltebilecei umuduyla kabul etmiti. Rusya Dileri Bakanolduu dnemde Czartoryski, Srplarn durumu konusunda daha ayrntl bilgiler

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

15/40

285 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

sonlarnda Karazin, Czartoryskiye Avrupa politikasndaki konjonktr

dikkate almasn ve Osmanl devletinin paralanmasndan sonra Avrupal

dier glerin Fransaya kar savaabileceklerini sylemiti. Karazin,

Rusya koruyuculuunda bir Slav-Srp devleti kurulabileceini ve Avusturya

ve Osmanl mparatorluu egemenliinde yaayan tm Srplarn kurulacak

bu devletin ynetimi altnda bir araya getirilebileceklerini dnmt. Bu

nedenle Karazin 1804teki Srp ayaklanmasn desteklemiti. 1804 ylnda

Moskovada Srp ayaklanmaclarn temsilcisi Matija Nenadovii (1777-

1854) kabul eden Czartoryski, bu grmede Nenadovie Rus politikasnnSrplara aktif destek verecek durumda olmadn ve bu nedenle Srplarn

Osmanllarla bir anlama yapmalar gerektiini ve Osmanllardan otonomi

elde etmek iin almalarn nerdi. Ayrca Nenadovie Srplarn merkezi bir

iktidar rgt (Sinod) oluturmasn ve bu rgtn Rusya ve Osmanl Devleti

ile yrtlecek grmeleri srdrmesini tavsiye etti.28 Czartoryskiye gre

Fransz kart mcadelenin merkezi Balkanlarn bats ile Karada olmalyd.

Bu amala Karadan Adriyatik Denizindeki liman olan Boko Kotorska

blgesi Rus donanmas tarafndan ele geirildi. Mart 1806da Karadallarlabirlikte Rus ordusu Franszlara kar harekete geti. Bu atmalar Boko

Kotarska, Dubrovnik ve Dalmayann baz ksmlarnda etkili oldu. Napolyon

blgede Avusturyann elinde tuttuu topraklar ele geirdi ve buray lirya

Krall ad altnda ynetmeye balad.29 Rus ve Karada birliklerinin

alma olanana sahip oldu. Karlovac Metropoliti Stratimirovi gnderdiimemorandumda 1782de yaptklar anlamayla Rus ariesi II. Katerina ile

Avusturya mparatoru II. Josephin Osmanl Devletinin yklmasndan sonraAvrupadaki topraklarnda Romen Dacia ve Yunan Devletinin kurulmas kararnalm olmalarndan Srplarn memnun olmadklarn belirti. ki monark arasndavarlan anlamaya gre Belgradtan Adriyatik Denizine kadar olan blgelerAvusturyaya braklacakt. Stratimirovi, Srp arlnn yeniden kurulmasgerektiini dnyordu. Startimiroviin memorandumu Czartoryskinin elinegemi ve Czartoryskiden memorandumun ar I. Aleksandera iletilmesiistenmiti.

28 urek, a.g.m., s. 132.

29 Marcus Tanner, Croatia A Nation Forged in War, New Haven and London2010, s. 70-72.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

16/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 286

Dalmayada baarsz olmas Czartoryskinin Balkan federasyonu planlarnn

gereklemesini engelledi. Bu baarszlktan sonra Czartoryski, 16 Temmuz

1806da Rus Dileri Bakanl grevinden istifa etti.30 Bu dneme kadar

bir Balkan Federasyonunun kurulabileceine inanan Czartoryski zamanla

bu plann deitirdi ve yeni bir Gney Slav politikas oluturdu. 1804 Srp

ayaklanmasyla birlikte yaanan olaylar yakndan takip eden ve zellikle

Rus diplomatlardan ve St. Petersburgdaki Avusturyal diplomatlardan

ayaklanmann gidiatyla ilgili bilgiler alan Czartoryski, bu gelimeler srasnda

elde ettii bilgilere dayanarak kendi Gney Slav politikasn oluturabildi.Aslnda Czartoryski sadece bir Balkan Federasyonunun kurulmasn deil

tm Avrupa devletlerinin liberalizm ilkesi etrafnda bir araya gelerek, bir

federasyon kurmalar gerektiini de dnyordu.31

3. 1804-1844 Yllar Arasnda Srbistandaki Siyasi Gelimeler ve Hotel

Lambertin Srbistan Politikas:

Osmanl egemenlii altnda bulunan Srbistan32 ilk kez 1804de ore

30 urek, a.g.m., s. 134-135.

31 Marian Kukiel, Czartoryski and European Unity 1770-1861, New Jersey, 1955,s. 45-49.

32 Barbara Jelavich, Balkan Tarihi: 18. ve 19. Yzyllar, (ev. hsan Durdu, HaimKo, Glin Ko), stanbul 2006, s. 19-20. Slav kkenli bir halk olan Srplar,Balkanlara 7. yzylda geldiler. Srplarn ou 8. yzyldan 12. yzyla kadarBulgarlarn ve Bizansllarn ynetimi altndaki topraklarda yaadlar. Zamanla,

biri sonradan Karada adn alacak olan dalk blgedeki Zeta, dieri ise dahaileri bir tarihte kurulan Rakaomak zere iki devlet kuruldu. Srp Krallnnykselii Nemanji Hanedan ile yakndan ilgilidir. I. Stefan Nemanji, Raka

blgesinin ilk yneticisi oldu ve torunlar iki asr boyunca iktidar ellerindetuttular. Stefan Nemanji, 1186da Zeta ve Rakay birletirip, Srplar bamsz

bir devlet ats altnda toplad. I. Stefann olu II. Stefan (1196-1227) kralunvann ald. I. Stefan Nemanjiin bir dier olu olan Rastko Nemanji 1219ylnda Raka piskoposluunu Bizans kilisesinden ayrarak, bugnk SrpOrtodoks Kilisesinin temellerini att. Daha sonra da Aziz Sava olarak ilanedildi. Hanedann kurucusu olan I. Stefan Nemanji taht oluna brakarak,

kk olu Aziz Sava ile birlikte Atos Danda Hilandar manastrn kurdu veAziz Simeon adn ald. Raka, Srplarn Ortaadaki devletiydi. Ortaa Srp

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

17/40

287 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

Petrovi (1768-1817) liderliinde ayaklanm ve 1815de Milo Obrenovi

ikinci ayaklanmay balatmt. kinci Srp ayaklanmas sonucunda Milo

(1780-1860) kendi iktidarn salamlatrmak iin alt ve bu ynde

diplomatik giriimlerde bulundu. Srbistan, 1830 ylnda Osmanl hkmetinin

ilan ettii bir fermanla iilerinde otonomiye sahip ve Osmanl Devletine bal

bir prenslik olarak tannd. Bu srete Srp yneticiler merkezi bir devlet aygt

oluturmaya altlar.33Belgradtaki Ortodoks Kilisesi Metropolitliine bir

Rum yerine Srp olan birisinin getirilmesine stanbul tarafndan izin verildi

ve bylece dini anlamda da bir otonomi elde edilmi oldu. Prens Milo,1830 Osmanl Fermanna dayanarak bamsz Srp Kilisesinin temellerini

att. Ocak 1832de Fener Patrikhanesi ile imzalanan anlamayla Prense ve

halka; metropolitlerini ve piskoposlarn seme hakk verildi ve Belgrad

Bapiskoposu tm Srbistann Metropoliti haline getirildi. stanbuldaki

Patrikhanenin yetkileri de Srp Kilisesinde alnan kararlar onaylayan bir

role indirgendi. Bu ekilde Srp Kilisesi Prense bal ulusal bir kilise haline

getirilirken, Srbistandaki merkezi idari yap Habsburg brokrasisi rnek

alnarak oluturuluyordu.34Bu noktada Srp Kilisesinin ortaa Srp devleti

yneticilerini yzyllar iinde kilise gelenei erevesinde kutsallatrdn ve

Srp devletinin kilise gelenei iinde yaamaya devam ettiini syleyebiliriz.

devleti en parlak dnemini 1331-1355 yllar arasnda hkm sren Stefan Duandneminde yaad. Bu dnemde Srbistann snrlar Tuna nehrinin batsndanOrta Yunanistana kadar uzanyordu. Bu devletin bakenti skpt. 1346 ylndaStefan Duan Yunanlarn ve Srplarn ar unvann ald. 1346 ylnda pek (Pec)

bapiskoposluunun statsn patriklie ykseltti. Stefan Duann lmnnardndan olu Stefan Uro (1355-1371) tahtta ktysa da i karklklar ve dmdahaleler nedeniyle merkezi kontrol salayamad. 1371 ylndaki lmyle

Nemanji hanedan sona erdi. 1459 ylnda da Srbistan Osmanl egemenliinegirdi.

33 Aye zkan, Milotan Milana Srp Bamszl (1830-1878), stanbul 2011,s. 23-25.

34 Jovo Baki, Ideologije Jugoslovenstva Izmeu Srpskog i HrvatskogNacionalizma 1918-1941, Zrenjanin 2004, s. 60-61. [Jovo Baki, Ideology

of Yugoslavism Between Serbian and Croatian Nationalism 1918-1941,Zrenjanin 2004, p. 60-61.]

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

18/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 288

Srp Kilisesinin aziz ilan ettii kiiler ayn zamanda ortaa Srp devletinin

de yneticileriydi. Ortaa Srp devleti yneticilerini kutsallatrma sreci

kilise iinde XIII. yzylda balam ve XVIII. yzyln sonuna kadar devam

etmitir. Bu kutsallatrma srecinde ortaa Srp devletinin kral Stefan

Nemanji etrafnda oluturulan klt zellikle belirgindir. Bu kilise gelenei

Srp ulusal mitlerini Ortodokslarn yaamnn bir paras haline getirmiti.

1557den 1766ya kadar Srp Ortodoks Kilisesi Osmanl ynetimi altnda bu

rol belirgin bir biimde yerine getirdi. Srp Ortodoks Kilisesinin azizleri

kutsallatrmas ve Srp devlet geleneinin kilise iinde yaatlmas Ortodokstoplumunun Srplatrlmasnda etkili olmutur. Ortaa Srp Devletinin siyasi

birlii Srp Kilisesi araclyla Ortodokslar arasnda yaatlmtr. Dolaysyla

kilise bu mitletirmede nemli bir rol oynamtr. Srp Devletinin Osmanllar

tarafndan yklmasyla birlikte Srplar yalnzca bamszlklarn deil, ayn

zamanda kendi toprak sahibi sekinlerini de yitirdiler. Ulusal liderlik, bamsz

Srp Ortodoks Patrikliine gemi (1557-1776) ve piskoposlar aristokrat

snfn yerini alarak, aristokratlarn ulusal kltre ve tarihsel hafzann

oluumuna ilikin grevlerini stlenmilerdir.35

1830 tarihli Osmanl Ferman Srp Kilisesini Prense bal ulusal bir kilise

haline getirirken ayn zamanda Srbistann zerk ve ynetimin babadan oula

getii bir prenslik olmasn salad. 1830 Osmanl Ferman Srbistan prensinin

lkeyi bir konsey ve bir meclis ile beraber ynetmesini de ngryordu. Ancak

Prens Milo bunu dikkate almad. nk Srbistan yazl hukuka gre deil

geleneksel kyl hiyerarine dayal, patriklie benzer bir ekilde kendisine

bal bir mlk gibi ynetiyordu. Prens Miloun kiisel ynetiminden memnun

olmayanlar zamanla ona kar mcadele etmeye baladlar ve kendilerini

Anayasa (Ustav) savas olarak ilan ettiler. Amalar Srbistanda Prensin

otoritesini snrlayan bir anayasann kabul edilmesini salamakt. 1834te bu

grubun Prense kar balatt isyan giriimi sonrasnda 1831 tarihli Belika

Anayasasndan esinlenerek hazrlanan yeni bir anayasa Milo tarafndan ilan

35 Ivo Banac, Srbistanda Milliyetilik (ev. Gencer zcan), Yeni Balkanlar,

Eski Sorunlar, (yay. haz. Kemli Saybal, Gencer zcan), stanbul 1997, s.92-94.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

19/40

289 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

edildi. Bu anayasaya gre genel oy hakk tannacak ve yaplacak seimler

sonrasnda bir meclis oluturulup, hkmet ve prens bu meclis tarafndan

seilebilecekti. Srbistann bu ekilde demokratik parlamenter bir devlet

olmas amalanmt.36 Ancak yeni anayasa Osmanl Devleti, Rusya ve

Avusturyann itirazlar nedeniyle uzun mrl olamad. Prens Milo, bu

ortam deerlendirerek; tarihte Sretenjski Ustav (Ziyaret Anayasas)olarakta

anlan bu anayasay ilan ettikten ay sonra yrrlkten kaldrd. Bylece

Milo kiisel otoritesini yeniden salam ve mutlakiyeti bir politika izlemeye

balamt. Ancak Miloa kar muhalefet devam etti ve muhalefet grubuyeniden bir anayasann ilan edilmesini talep etti. Bu muhalefet grubunun

lideri Toma Vui-Periiti (1788-1859). Anayasann yeniden ilan edilmesini

isteyen bu gruba anayasa koruyucular anlamndaustavobraniteljidenildi.37

1838 ylnn Aralk aynda stanbul tarafndan Osmanl Anayasas olarak

bilinen bir belge ilan edildi. Bu belgeye gre Prens Milo Obrenoviin iktidar

17 yeli bir konseyin kurulmasyla snrlandrld. Konseyin yeleri hayat boyu

konsey yesi olabilirken, konseyin kendisi de bakanlar atama ve grevdenalma yetkisini elinde bulundurabilecekti. Halk bu belgeyi 1838 Osmanl

Anayasas olarak kabul etti.38 Meclis ortadan kalkm ama Milo ile ileri

gelenler arasnda bir denge salanmt. Ancak anayasaya gre oluturulmas

gereken konseyin oluumunu kylleri ayaklandrmaya alarak engellemek

isteyen Prens Milo ile anayasa koruyucular arasnda iddetli bir atma

ortaya kt. Srbistanda Toma Vui-Perii (1788-1859) ve Ilija Garaanin

(1812-1874) liderliinde Prens Milo kart anayasa taraftarlar ile Prensin

etrafnda toplanm Obrenovi ailesi yanllar arasnda kan atmann

sonucunda Prens Milo 1839 ylnda grevini oluna brakarak iktidardan

ekildi. Srbistanda ilk siyasi partilerin ekirdeini oluturan bu iki tarafn

atmasnn ardndan anayasa koruyucularnn lideri Toma Vui-Perii

36 Antoni Cetnarowicz, Tajna Dyplomacja Adama Jerzego Czartoryskiego naBakanach, Krakw 1993, s. 36-38. [Antoni Cetnarowicz, The Secret Diplomacyof Adam Jerzy Czartoryski Towards the Balkan, Krakw 1993, p. 36-38.]

37 Cetnarowicz, a.g.e., s. 39-40.38 Cetnarowicz, a.g.e., s. 45-46.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

20/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 290

yeniden harekete geti ve Prens Miloun yerine tahta gemi olan olu

Prens Mihajlo Obrenovii (1823-1868) 1842de Avusturyaya gitmeye

mecbur brakt. Meclis (Skuptina) hemen toplanarak oy birlii ile Aleksander

Karaorevii (1806-1885) prens olarak seti. Bylece babas Prens

Miloun ardndan 3 yl tahtta kalm olan Prens Mihajlo Obrenovi, anayasa

koruyucularndan Toma Vui-Perii ve Avram Petronijeviin (1791-1852)

basklar sonucu 1842 ylnda tahttan ayrlmak zorunda braklm ve anayasa

koruyucular 1804te ilk Srp ayaklanmasn balatm olan ore Petroviin

olu Aleksander Karaorevii baa geirmilerdi. Bu gelimeler sonucundaSrbistanda taht el deitirerek; Obrenovi ailesinden Karaorevi ailesine

geti ve Srbistann bakenti Kragujevac kentinden Belgrada tand.

Prens Aleksander Karaoreviin iktidar (1842-1858) ayn zamanda

anayasa koruyucularnn kurduu hkmetin iktidar anlamna da geliyordu.

Bu dnemde Srbistanda devlet brokratik aygtnn gelitirilmesine devam

edilerek, devletin merkezi bir biimde rgtlenmesi saland.39

Srbistanda bu siyasi gelimeler yaanrken Hotel Lambert Grubunun lideriPrens Czartoryski, stanbulda ube amaya karar vermi ve bu amala 1839da

Aleksander Wereszczyskiyi alma artlarn dzenlemek zere stanbula

gndermiti.40Haziran 1841 tarihinde ise stanbula Micha Czajkowski (1804-

1886) gnderilmitir.41 stanbul, Hotel Lambertin en salam noktalarndan

39 Georges Castellan, Balkanlarn Tarihi, stanbul 1995, s. 308-312.

40 Abdullah Temizkan, Lehistanllarn stanbulda Lobi Faaliyetleri ve Kafkasyaya

Lejyon Gnderme Giriimleri Trklk Bilimi Aratrmalar, XXVIII, Gz2010, s. 368.

41 Musa Gm, Mehmed Sadk Paa (Michal Czajkowski) ve Osmanl DevletindeKazak Svari Alay, Turkish Studies, Vol:5/3, Summer 2010, s. 1366-1368. Macaristanda 1848 ylnda balayan ihtilal giriimlerinin baarszlklasonulanmasndan iki yl sonra Osmanl Devletine snan Michal Czajkowski,1804 ylnda Ukraynada domutur. lkrenimini tamamladktan sonrayazld askerlik okuldan mezun olarak askerlik mesleine adm atm ve 1831ylnda temenlie ter etmitir. 1830-1832 yllarnda Polonyada meydana gelen

ihtilallere katlmtr. 1830 ihtilallerinin baarsz olmas zerine Fransaya ilticaetmitir. 1834 ylnda Polonya Demokratik Kulbne, 1836 ylnda da Polonya

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

21/40

291 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

birini oluturuyor ve ajanlar stanbuldan Balkanlara yaylyordu; bu ajanlar

gittikleri lkelerde siyasi g dengelerini Hotel Lambertin karlar lehine

bozmak ve Polonyaya bamszln yeniden kazandrabilecek bir Avrupa

atmas oluturmak amacyla iinde bulunduklar durumdan memnun

olmayan herkesi harekete geirmeye alyorlard. 1841 ylnda Avusturyann

stanbuldaki temsilcisi stanbula Fransz pasaportlar ve sahte isimlerle

Polonyal gmenlerin geldiini rapor etmeye balamt. stanbul, Polonyal

gmenlerin topland ve faaliyetlerini burada srdrdkleri bir merkez

olmutu. Hotel Lambertin ajanlar Balkanlarn Rus arnn hakimiyetinegirmesini nlemek iin, blgedeki Hristiyan halklar nezdinde faaliyette

bulunuyorlard.42

Czartoryski, Srbistan Prensliinde ve dier Gney Slavlarn yaadklar

blgelerde yaanan siyasi gelimelerle yakndan ilgileniyordu. Srbistanda

anayasa koruyucularnn etkin olmas ile yaanan gelimelerle birlikte

Czartoryski, Rusya dileri bakan olarak grev yapt dnemdeki siyasi

planlarna geri dnd ve Gney Slav federasyonunun kurulmas ynndeyeni bir plan oluturdu. Onun planna gre kurulacak bu federasyon Osmanl

himayesinde olmal ve Srbistan merkez olarak almalyd. Kurulacak bu

federasyonla birlikte Habsburg Hanedannn ynetimi altnda yaayan

Hrvatlar da harekete geebilir ve Avusturya mparatorluu i siyasi gelimeleri

Milli Konfederasyonuna ye olmutur. 1838 ylnda Prens Adam Czartoryskinin

politik kulb olan Hotel Lambert Tekilatna katlm, Adam Czartoryskidensonra bu tekilatn bana gemitir. Michal Czajkowski, Adam Czartoryskinintemsilcisi olarak 1841 ylnda stanbula gelmitir. 1845 ylnda da HotelLambertin ilk daimi ubesini stanbulda kurmu ve bu ubenin bana gemitir.Bu tekilatta 1850 ylna kadar faaliyetlerini srdrm, ardndan Osmanlhizmetine girince grevini Wladyslaw Koscielskiye (Sefer Paa) devretmitir. 18Aralk 1850 tarihinde slamiyeti kabul etmitir. Mslman olduktan sonra SultanAbdlmecidin kendisi iin setii Sadk, daha sonra da Mehmed Sadk adnalmtr. ou belgede ad sadece Sadk Paa olarak gemektedir. Mehmed Sadk

Bey Mslman olduktan sonra orduda istihdam edilmitir.42 Cetnarowicz, a.g.e., 21-26.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

22/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 292

bundan etkilenebilirdi.43Bu planla birlikte Gney Slav federasyonu kurulmas

dncesine geri dnm olan Czartoryski, Rusyada grev yapt dnemde

kazand tecrbelerden de yararlanarak; Gney Slav politikasn yeniden

ekillendirdi. Ancak Czartoryskinin yeni politikas artk Rus yanls deil, Rus

kart bir politikayd ve bu politikann merkezini Srbistan oluturmaktayd.44

Hotel Lambert, 1840ta Prens Milo Obrenovi ve anayasa koruyucular

arasnda siyasi kriz doruk noktasndayken Srbistandaki gelimelere ok daha

fazla ilgi gstermeye balam ve yaanan gelimeleri yakndan izleyebilmek

ve birinci elden bilgi edinebilmek iin Aleksander Wereszczyskiyi Srbistana

ajan olarak gndermiti.45 Ertesi yl Adam yszczyski, Hotel Lambertin

ikinci ajan olarak, Osmanl ve Habsburg egemenlii altnda yaayan Slavlarn

durumunu incelemesi iin blgeye gnderildi. Ancak geirdii hastalk

nedeniyle yszczyski Srbistandan ksa bir sre sonra ayrlmak zorunda

kald. Yine de yszczyski Srbistanda bulunduu dnem iinde anayasa

koruyucularndan Izidor Stojanovi ile iyi ilikiler kurabilmiti.46

1840n sonunda Hotel Lambert ayrca Karada kkenli Srp Nikola

Vasojevi ile balant kurdu. Vasojevi, Hotel Lamberte Holmija olarak

bilinen yeni Srp devletinin kurulmas planndan bahsetti. Vasojeviin

planna gre kurulacak Holmija Devleti ortaa dnemindeki Srp

Devletinin yeniden canlandrlmasnn yolunu am olacakt. Polonyallar

bu planda en fazla ilgilendiren nokta; kurulacak Holmija devleti topraklarnn

Polonyal birliklerinin konulandrlmas iin bir s olarak kullanlabilecek

olmasyd. Vasojeviin plan, Hotel Lambert tarafndan Osmanl ve Habsburgynetiminde yaayan Gney Slavlar ile ibirlii yaplabilmesinin ve Osmanl

mparatorluu denetiminde Otonom Osmanl Slavlar Federasyonunun

kurulabilmesinin bir yolu olarak grlyordu. Nikola Vasojevi, ayn zamanda

Ortodoksluktan Katoliklie gemi ve Holmija Devletinde Katolik ve

43 urek, a.g.e., s. 40-42.

44 urek, a.g.e., s. 33-35.

45 Cetnarowicz, a.g.e., s. 53-54.46 Jaki-Durkovi, a.g.m., 22-23.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

23/40

293 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

Ortodoks Kiliselerinin birleecei Birleik Kilisenin kurulabileceini

belirtmiti. Vasojevi, bu ekilde Vatikandan da maddi yardm alabileceini

dnyordu. Vasojeviin bu planndan etkilenen Polonyallar, 1841 ylnda

Vasojevi lehine Vatikanda giriimlerde bulundular. Ancak Vatikan nezdinde

balatlan bu giriim baarszlkla sonuland. Bu baarszlk aslnda Hotel

Lambert ile Nikola Vasojevi arasndaki ibirliinin sonu anlamna geliyordu.47

Hotel Lambertin Srbistanda yaanan gelimelere daha fazla angaje

olmaya balamas Belgrada gnderilen yeni ajan Ludwik Zwierkowski-

Lenoir ile gerekleti. Hotel Lambert Zwierkowski-Lenoir araclyla anayasa

koruyucularyla balantya geti. Osmanl Sultan Srbistan tahtndan Mihajlo

Obrenoviin indirilerek, yerine Aleksander Karaoreviin getirilmesi

ynndeki deiiklii 1842in Ekiminde onaylamt. Rusya; Srbistan

tahtnda yaanan bu hanedan deiikliine kar kt. Avusturya, ngiltere

ve Fransa yaanan gelimeler karsnda balangta kararsz kaldlar. Ancak

daha sonra Rus yanls Obrenovilerin tahtan uzaklatrlmasn Rusyann

etkisinin snrlandrlmas bakmndan olumlu buldular. Zwierkowski,anayasa koruyucularnn zellikle ngiltere ve Fransann desteine ihtiyalar

olduklarn biliyordu. Bu nedenle Toma Vui-Perii (1788-1859) ve Avram

Petronijevi (1791-1852) gibi anayasa koruyucularna Czartoryskiden

yardm istemeleri tavsiyesinde bulundu.48Kendisi de Czartoryskiden Fransa

ve ngiltere hkmetlerinin harekete geirilmeleri konusunda yardm istedi.

Czartorsyki, Zwierkowskiden gelen bu talebi olumlu karlad ve Hotel

Lambertin Paris ve Londrada bulunan ajanlar araclyla ngiliz ve Fransz

hkmetlerinden Srbistanda anayasa koruyucularn desteklemelerini istedi.

1841-1842 yllarnda Polonyallar stanbulda Srp anayasa koruyucularyla ilk

temaslarn gerekletirmilerdi. Anayasa koruyucularndan; Ilija Garaanin

yapt muhalefet nedeniyle daha 1840 ylnda Prens Mihajlo Obrenovi

tarafndan stanbula srgne gnderilmi ve stanbulda Hotel Lambertin

ajanlaryla tanmt. stanbulda anayasa koruyucularndan Vui ve

47 Jaki-Durkovi, a.g.m., s. 23-25.48 Cetnarowicz, a.g.e., s. 105-108.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

24/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 294

Petronijevi ile tanan Czajkowski, onlar Rusya ve Avusturya konusunda

uyarm ve Srbistann Osmanl ynetimi desteinde kendi gcne gvenmesi

gerektii ynnde tavsiye vermiti. Zwierkowski, Avram Petronijevi ile

balantlarn srdrerek, 1842de Srbistanda anayasa koruyucularnn

Prense kar balatt ayaklanmada nemli bir rol oynam ve Alekdander

Karaoreviin prens seilmesinde etkisi olmutu. Paris ve Londra

hkmetlerine Prens Aleksander Karaorevii tanmalar ynnde ar

yapan Zwierkowski daha sonra Garaanin ile de temasa geti. Zwierkowski,

Avusturya tarafndan enterne edilince Czartoryski 1843 ylnda MichaCzajkowskiyi Srbistana gnderdi.49Czajkowskinin Srbistana gnderilmesi

esnasnda Rusya, Aleksander Karaoreviin prensliinin Srp meclisinde

onaylanmamas ynnde Srbistan zerinde siyasi bir bask uyguluyordu.

Czajkowski anayasa koruyucularna mecliste yaplacak oylamada Aleksander

Karaorevii yeniden prens olarak semeleri tavsiyesinde bulundu. Anayasa

koruyucular, Aleksander mecliste yaplan yeni oylama sonucunda yeniden

prens olarak setiler. Buna tepki gsteren Rusya, Vui ve Petronijeviin

Srbistandan kartlmasn salad. Vui ve Petronijeviin yokluunda

ise Srbistanda gerek iktidar ileri Bakan Ilija Garaaninin (1812-1874)

eline geti.50Aleksander Karaoreviin yeniden prens seilmesinden sonra

Czartoryski Srbistan ve Polonyann ortak karlar ve ortak dmanlar

olduu ynnde bir aklama yapt ve Bat Avrupal hkmetler nezdinde

anayasa koruyucularnn rejimini tanmalar ynnde giriimlerde bulundu.51

1843 ubatnda Czartoryski, Srbistan Politikasnn Yrtlmesi

Konusunda Tavsiyeler balkl bir metin oluturdu. Bu metinde Srp

politikasnn yeni hedeerinin neler olmas gerektiini ortaya koyan

Czartoryskiye gre Srbistan Osmanl ynetimi altnda yaamaya devam

etmeli, gcn pekitirebilmek iin Osmanl ynetiminden faydalanmal ve

bunu gelecekte Osmanl ve Habsburg ynetimleri altnda yaayan Gney

49 urek, a.g.e., s. 73-76.

50 Cetnarowicz, a.g.e., s. 194-196.51 Cetnarowicz, a.g.e., s. 171-174.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

25/40

295 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

Slavlar birletirebilmek iin kullanmalyd. Srbistandan Gney Slavlar

birletirmesini isteyen Czartoryski, bu birleim iin uzun dnemli bir

politikann izlenmesi gerektiini dnyordu. Ona gre Srplar, Rusyann

etkisinden korunmak iin ncelikle kendi siyasal rejimlerini glendirmek

ve stanbula sadakat gstermek durumundaydlar. Ayrca Srbistan ancak

stanbul ile anlamazlk yaad durumlarda Rusyann yardmn isteyebilirdi

ve Avusturyaya kesinlikle inanmamalyd. nk Avusturyann amac

Srbistan ilhak etmekti. Czartoryskiye gre Srbistan ngiltere ve Fransann

desteini aramal, Fransa ile iyi ticari ilikiler gelitirmeli ve Fransaya renimiin renciler gnderilmeliydi. Czartoryskinin bu tavsiyeleri ayn zamanda

Fransann politikasyla da uyumluydu. Doudaki Hristiyanlar ile ibirlii

yapmak ve Gney Slavlarn birlemesine destek vererek, Osmanl devletinin

varln srdrmesini salamak bu dnemde Fransann da temel politikasyd.

Hazrlad bu metinde Czartoryski, Srp-Hrvat ilikilerinin gelecekteki ekli

konusundaki grn de ortaya koydu. Bu gre gre Srplar dier Gney

Slavlaryla iyi ilikiler kurmak zorundaydlar.52

4. Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanije Plannn Ortaya

k:

Balkan Politikasn Srbistan merkezli olarak srdren Hotel Lambert

1843 ylndan itibaren blgedeki dier Gney Slavlarn (Hrvatlar, Slovenler ve

Bosnallar) sorunlarn da gz nnde bulundurmaya ve Hrvatistanda ortaya

kan lirizm Hareketini byk bir dikkatle izlemeye balamt. Hrvatistanda

Gney Slavlarn birlikteliini amalayan lirizm Hareketi, Hrvat dilbilimci vepolitikac Ljudevit Gaj (1809-1872) tarafndan 1836da balatlmt.53Hrvat

52 urek, a.g.e., s. 135-138.

53 Marc L. Greenberg, The Illyrian Movement: A Croatian Vision of South SlavicUnity, Handbook of Language and Ethnic Identity: The Success FailureContinuum in Language Identity Efforts, (yay. haz. Joshua A. Fishman,Ofelia Garca), Oxford 2011, s. 364-375. XIX yzylda Hrvatistanda ortayakan lirizm Hareketi, Gney Slavlarn (Srplar, Hrvatlar, Slovenler) lir ad

altnda ve konuulan ortak stokovca lehesi temelinde bir dil ve kltr birliinisalamay amalayan bir harekettir. Hrvat lirizm Hareketinin siyasi program

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

26/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 296

liristler, Srbistanda anayasa koruyucularnn balatt liberal harekete

byk bir umut balamlard. 1841 Ekiminde Ljudevit Gajn yakn alma

arkada Vjekoslav Babuki (1812-1875) Belgrada gelmi ve Gney Slav

dil birliinin kurulabilmesi iin almalara balamt.54 Czartoryski, Srp

anayasa koruyucularna ynelik izledii politikada Hrvat lirizm Hareketinin

lideri Ljudevit Gajn iyi bir partner olabileceini dnyordu. Bu nedenle

1843n sonlarnda Hotel Lambert, Hrvatistanda liristlerin denetimindeki

Halk Partisi (Narodna Stranka) ile balantya gemeye karar verdi. Ayrca

Bosnadaki Fransiskenlerle balantya geen Hotel Lambert; Ortodoks veKatolik Kiliselerinin birletirilmesi konusunda Bosnal Fransiskenlerin

desteini almak istiyordu. Bosnal Fransiskenler, Hrvat lirizim Hareketinin

programn benimsemilerdi. Czartoryskinin temel plan Hrvat liristler

ile Srp anayasa koruyucularnn ibirlii yapmalarn salamakt. Bu plan

gerekletirebilmek iin de Belgrada ek ajan Frantiek Zach (1807-1892)

gnderdi.55

ise ncelikle Habsburg Monarisi ynetimi altnda yaayan Gney Slavlarn,federasyona dntrlm monaride, kendi federe ynetimlerine sahip olmalareklinde belirlenmitir. Habsburg Monarisinin bir federasyona dntrlerek,

bu monarinin ynetimi altnda yaayan Slavlarn kendi federe ynetimlerinesahip olmalar ynndeki siyasi program ise ekler tarafndan XIX. yzyldaAustroslavizmprogram altnda formle edilmiti.

54 Jaroslav idak, Hotel Lambert i Hrvati, Studije iz Hrvatske Povijesti XIX.Stoljea, Zagreb 1973, s. 168-169. [Jaroslav idak, Hotel Lambert and Croats,Studies on the History of Croatia in the XIXth Century, Zagreb 1973, p. 168-169.]

55 urek, a.g.e., s. 15-19. 1843 ylnn sonlarnda Czajkowski Belgrada Moravyablgesindeki Olomouc kentinden gelen ve bir ek olan Frantiek Zachgnderdi. Viyanada hukuk renimi gren Zach, liberal burjuva kirlerle tantve bir ek milliyetisi oldu. 1837de Viyanada Polonyal ve dier Slavlarnoluturduu gizli rgtlerle temasa geen Zach, Viyanadaki Metternich rejiminekaryd. 1840da Fransaya kat. Burada Polonyal demokratik rgtlerle temasageen Zach, daha sonra Hotel Lambertin lideri Prens Adam Czartoryski iletant. Czajkowskinin tavsiyesi zerine Zach, Czartoryski tarafndan Belgradaajan olarak gnderildi. Zach, Srplara Avusturya Slavlar ile ibirlii yapmas

konusunda tavsiyeler veriyor ve Rusyaya kar stanbul hkmeti ile ibirliiyapmalar gerektiini dnyordu. Ona gre kurulacak bir Gney Slav devleti

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

27/40

297 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

Bosnal Fransiskenler, Avusturyann destekledii Piskopos Rafel Bariii

tarafndan ynlendiriliyorlard fakat Belgradta bulunan Zach; Josip Kovaevi,

Filip Paali ve Stjepan Verkovi gibi baz Fransiskenlerin Srbistan ve Fransa

hkmetlerinin desteini aradklarn da grmt. Roma ve Pariste Bosnal

Fransiskenlerin durumuna zel bir nem verilmeye baland. Bu nem,

Balkanlarda Katolik ve Ortodoks Kiliselerinin birletirilmesi dncesinden

kaynaklanyordu. Hotel Lambert, Bosnal Fransiskenlerle kurduu balantlar

sayesinde Vatikan nezdinde bir etki yaratmay amalyordu. Czajkowski, bu

hedef dorultusunda Czartoryskiyi Romaya bir ajan gndermesi gerektiikonusunda ikna etti. Bu amala Ludwik Arpiszewski Czartoryski tarafndan

Romaya gnderildi. Czajkowski stanbulda, Orpiszewski de Romada Hotel

Lambert adna diplomatik faaliyetlerde bulunuyorlard. kisinin faaliyetlerinin

ortak amac Avusturyann ynlendirdii Piskopos Bariiin Bosnal

Fransiskenler zerindeki etkisini ortadan kaldrmakt. zlenen politika baarl

olmu ve Bariiin, Bosnadaki grevine geri dnmesi engellenmiti. Hotel

Lambertin stanbulda kurduuAdampol(Polonezky); Bosna, Srbistan ve

Bulgaristanda Birleik Hristiyan Kilisesinin kurulabilmesi iin yrtlecek

faaliyetlerin merkezi olacakt.56 Hotel Lamberte gre byle birleik bir

kilisenin kurulmas Rusyann Balkanlardaki Ortodokslar zerindeki etkisini

snrlandrabilirdi.57

Rusya ve Avusturyann Balkanlardaki etkisini azaltabilirdi. Srbistan; Bosna-Hersek, Karada ve Bulgaristandaki dier Gney Slavlarla iyi ilikiler kurmalyd.Zacha gre Polonyallar da Avusturyal Slavlar ve Osmanl Slavlar ortak hareket

etmeliydiler. Slavlarn ortak dmanlar Avusturya ve Almanya idi. Ancakher eyden nce Osmanl Avrupasndaki Slavlar birlemek durumundaydlar.Srbistan bu birleme konusunda nc bir rol oynayabilirdi. Zach, bu erevedeSrbistan-Karada yaknlamasn nemli gryordu. kisi arasnda yaplacak birticaret birlii Srbistann Adriyatik Denizine kn salayacakt. Zacha greOsmanl Devletinin yklmas Avusturya ve Rusyann iine yarard.

56 Kazimierz Dopieraa, Adampol-Polonezky z Dziejw Polakw w Turcji,Pozna 1983, s. 38-42. [Kazimierz Dopieraa, Adampol-Polonezky the Historyof Poles in Turkey, Pozna 1983, p.38-42.]

57 Piotr urek, Josip Juraj Strossmayer Prema Poljskoj i Poljacima: Iz PovijestiHrvatsko-Poljskih Veza u XIX. Stoljeu, asopis za Suvremenu Povijesti,

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

28/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 298

Zach, 1844 Martnda Belgradta Hrvat lirist Stjepan Car ile bir anlamaya

vard. Bu aslnda Hotel Lambert ile Hrvat Halk Partisi (Narodna Stranka)

arasnda varlan bir anlamayd. Hrvat liristler, Hotel Lambertin Gney

Slav birlemesinin Srbistan Prenslii etrafnda olmas gerektii ynndeki

planlarn kabul etmi oluyorlard. Bu anlamayla; Srp Karaorevi

hanedanl ynetimi altnda Gney Slavlarn anayasal bir devlet altnda

birlemeleri, Osmanl Avrupasnn bir Slav Devletine dntrlmesi,

Bosnann Srbistan ile birletirilmesi ve Srbistann Gney Slavlarn

diplomatik karlarn korumas gerektii kabul edilmiti. Zach, Hrvat liristAlbert Nugent ile birlikte, ngiliz ve Fransz hkmetlerine bir memorandum

gndererek; Gney Slav sorununun zmn nasl grdklerini gsterme

frsat buldu.58

Hrvat liristlerin Hotel Lambertin programn kabul etmeleri ve kurulacak

Gney Slav devletinde Srbistann merkezi bir konum elde etmesini

benimsemelerinin nedeni Hrvatistann Habsburg Monarisi ynetimi altnda

Macarlatrma basksyla kar karya kalmasyd. Bu ekilde Hrvat liristler,Srbistan Prensliinin Macarlatrma ve kat Avusturya politikalarna kar

iyi bir politik partner olabileceini dnyorlard. Macarlatrma basks

nedeniyle Hrvatistanda basn-yayn faaliyetlerini srdremeyen Hrvat

liristler, bu faaliyetlerini devam ettirebilmek iin Srbistandan maddi yardm

No:3, Zagreb 1998, s. 481. [Piotr urek, Josip Juraj Strossmayer Towards the

Poland and Poles: The History of Croatian-Polish Connections in the XIXthCentury, Journal of Contemporary History, No:3, Zagreb 1998, p. 481.] 1830-1831 Ayaklanmasn balatmalar nedeniyle Vatikan tarafndan sulanm olanPolonyallar, Papalk nezdindeki itibarlarn dzeltebilmek amacyla kiliselerin

birlii krini desteklemeye balamlard. Polonyada teolog Hipolit ZygmuntTerlecki (1806-1890) kiliselerin birlii dncesi zerine almalar yapmve bu birliin savunucu olmutur. Kiliselerin birliinin Papalk nderliindegereklemesi gerektiini savunan Terlecki, Hotel Lambertin arac olmasylaPapa IX. Pio tarafndan kabul edilmitir. Terlecki bu grmede Papaya

kiliselerin birlii konusundaki dncelerini aklamtr.58 idak, a.g.m., s. 171-175.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

29/40

299 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

da alyorlard. Frantiek Zach ve Stjepan Car arasnda srdrlen grmeler

Srbistan ileri Bakan Garaaninin bilgisi dahilinde gereklemiti.59

Zach 1844 Nisannda Srbistann Slav Politikas Plan balkl

almasn bitirdi ve hazrlad almann bir taslan bilgilendirme

amacyla stanbulda bulunan Czajkowskiye gnderdi. Czajkowski, Zachn

plann 1844 Maysnda onaylad ve Zach bu plan Garaanine sundu. Zachn,

Srbistann Slav Politikas Plan balkl almasnda kendisinin Hrvat

liristler ve Bosnal Fransiskenlerle etkileiminin izlerini grmek mmkndr.

Zach bu almay Czartoryskinin tavsiyelerini, Ilija Garaanin ve dieranayasa koruyuculardan elde ettii bilgileri kullanarak hazrlamt. Zachn

hazrlad bu almada Srbistann Hrvatistan ile ilikileri konusuna da

bir blm ayrlm ve Zach bu blm Hrvat lirist Stjepan Car ile yapt

grmelerden edindii kirler dorultusunda hazrlamt. Zacha gre Hrvat

liristlerin lideri Ljudevit Gajn amac bir lirya Krallnn kurulmasn

salamakt.60Zach, Srbistann liderliinde kurulacak Gney Slav devletinin

gelecekte Balkanlarda Osmanl Devletinin yerini alacan dnyordu. Bu

devletin kurulmasnn ilk aamasn da Bosna ve Srbistann birletirilmesi

olarak gryordu. Srp Karaorevi hanedan bu birlemenin temeli

olabilirdi. Zacha gre bu birlemede Bosnal Fransiskenler de byk bir rol

oynayacaklard ve bu nedenle onlarn Avusturya etkisinden kurtarlmas ve

Srbistana daha fazla yaknlatrlmalar gerekiyordu. Bosnal Fransiskenler

ayrca Dalmayadaki Katoliklerin Srbistana yaknlatrlmalarn da

salayabilirlerdi. Fransiskenlerin, Belgradta Fransz konsolosun gzetiminde

Katolik bir okul ve kilise kurmalar konusu da gndemdeydi.61

Zach hazrladbu almayla Srp, Hrvat ve Polonyallarn siyasi hedeerini birletirmi

oluyordu. Zachn amac; Hotel Lambertin hedeeri ile Gney Slavlarn siyasi

amalarn uyumlatrmakt. Zach kendi plannda federasyon temelinde bir

59 urek, a.g.e., s. 145-148.

60 urek, a.g.e., s. 46-49.61 Dopieraa, a.g.e.,s. 44-48.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

30/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 300

Gney Slav Birliinin kurulmasn ve bu birliin anayasal bir devlet olmas

gerektiini belirtmiti.62

Srbistan ileri Bakan Ilija Garaanin, Zachn hazrlad plan kabul

etmiti. Ancak bu plan Garaaninin hedeerine uygun bir plan deildi.

Garaanin kendi plann 1844 ylnda hazrlarken Srplarn dier Slavlarla

ilikileri noktasndan hareket etmi ancak Zachn hazrlad Srbistann

Slav Politikas programn gz nnde bulundurmamt.63 Garaanin,

Naertanije adl programnda ncelikle Zachn plannn adn deitirmi

ve Srbistann Slav Politikas bal yerine Srbistann Politikasbaln koymutu. Ayrca Zachn plannda yer alan Srbistan-Hrvatistan

likileri blmn karm ve Gney Slav ad yerine Srpadn kullanlmt.

Naertanijede Bosnal Fransiskenlerin etkisi de snrlandrlmt. Hrvat ad

kullanlmam, sadece teritoryal anlamda Hrvatistandan bahsedilmitir.

Dier taraftan hem Zachn plannda hem de Garaaninin Naertanijesinde

Osmanl mparatorluunun yklmasndan sonra bir Hristiyan-Slav devletinin

kurulmas gerektiinden bahsedilmektedir. Garaanin, Zachn BosnannSrbistanla birlemesi gerektii ynndeki dncesini benimsemi ve ama

dier taraftan Srbistann Hrvatistan ile ilikileri konusunu dikkate almamt.

Garaanin ayn zamanda Srplarn Karada Srplaryla birlemesinin ve

Srbistana deniz yolunu aacak olan Bosna-Hersekteki Osmanl topraklarnn

stnde de durmutu.64

62 urek, a.g.e., s. 154-158.

63 David Mackenzie, Ilija Garaanin (1812-1874) Dravnik i Diplomata, (ev.Krsta Radovi) Beograd 1987, s. 70-75. [David Mackenzie, Ilija Garaanin(1812-1874) Statesman and Diplomat, (trans. Krsta Radovi), Belgrade 1987,

p. 70-75.]

64 Ivo Banac, The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics,New York 1984, s. 60-67. Srbistan Prenslii yneticileri Srbistann iilerindeotonomi elde ettii 1830dan tam bamszln kazand 1878e kadar btnSrplarn bir araya gelebilecei bir devlet kurabilmek iin altlar. Bu erevedeSrp dilbilimci Vuk S. Karadiin (1787-1864) din ayrm yapmadan stokavca

lehesiyle konuan herkesi Srp olarak kabul ettiini bildiren almalar daSrp yneticilere ideolojik bir destek salad. Karadi 1836da yaynlamaya

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

31/40

301 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

Garaanin, Zachn Hrvat lirizm Hareketi ile ilgili dncelerini fazla

idealist bulmutu. Garaanin, Zachn plan yerine kendi Byk Srbistan plann

ortaya koydu. Zachn planndaki Byk Srbistan dncesi bir Gney Slav

federasyonu erevesinde ortaya konulmutu. Yani Zach, Srbistana Gney

Slav birlemesinde nc bir rol veriyor ancak Gney Slav devletinin siyasi

yap olarak bir federasyon eklinde rgtlenmesi gerektiini dnyordu.

Garaaninin Naertanijesi ise merkezi ve niter bir Byk Srbistan

etrafnda toplanacak Gney Slav Birliini ortaya koyuyordu. Kendi planna

Avusturyann kar kacan tahmin eden Garaanin plann Bat Avrupaldevletlerle ibirlii iinde ve Srbistan snrlar dnda kalan dier Srplar ve

Gney Slavlarla ortak hareket ederek gerekletirebileceini dnyordu.

Zachn plannda; Srbistann Hrvatistandaki lirizm Hareketi ile ibirlii

iinde olmas gerektii belirtilmiti.65AslndaNaertanijene Polonyallarn ne

de Hrvatlarn beklentilerine uygun deildi. Garaanin, Srbistann snrlarnn

Srplarn yaamakta olduu tm alanlar kapsayacak biimde geniletilmesi

gerektiini ve Karadzii izleyerek bu snrlarn linguistik olduunu

dnyordu. Ona gre Srbistan, Stefan Duann ortaa devletinin birdevam olarak grlmeli ve bu devlet XIV. yzylda Nemanjilerin Osmanllar

tarafndan kesintiye uratld dnlen eski Srp-Slav mparatorluunu

yeniden kurmalyd.66

Garaanin, Gney Slav dayanmasn ngren ve Zachn hararetle

savunduu Hrvat lirizm dncesini kabul etmiyordu. nk politik

anlamda Hrvat lirizm Hareketi Gney Slav birliini bir federasyon

eklinde dnrken ve Zachn nerileri de bu yndeyken, Garaanin ancak

Srbistann denetiminde merkezi bir Gney Slav birliini kabul ediyordu.

balad almalarnda stokavca lehesiyle konuanlarn zamanla kendilerineSrp denilmesine alacaklarn; Srp adn kabul etmezlerse hibir ulus adnasahip olamayacaklarn dnyordu. Karadi, kaykavca lehesiyle konuanlarSloven olarak kabul ederken, sadece Dalmayada cakavca lehesiyle konuanlarHrvat sayyordu.

65 Baki, a.g.e., s. 73-74.66 Banac, a.g.m., s. 94-95.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

32/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 302

Garaanin, Balkanlardaki Osmanl varlnn kanlmaz olarak son bulaca

inancndayd ancak Srp yaylmasnn eninde sonunda Ruslarn ve zellikle de

Habsburglarn dmanlklarna yol aacan dnyordu. Bununla birlikte

Garaanin Srbistann ilikilerini Viyana ile bozmamas gerektiine de

inanyor ve Srbistann Habsburglar aleyhine genilemesini reddediyordu.67

1844n sonlarnda Ilija Garaanin Naertanije adl programn Prens

Aleksander Karaorevie sundu. Naertanije, XIX. yzyl boyunca

Srbistann d politikasnn yrtlmesinde etkili oldu. Bu program etrafnda

yaplan tartmalardan en nemlisi bunun bir Byk Srbistan plan m yoksa

bir Yugoslavya program m olduu eklindedir. Czartoryskinin tavsiyelerinin

ardndan Zachn plan Garaaninin Naertanijesinin oluturulmasnda bir

temel oluturmutu. Zach, Srbistan Yugoslavist ve Panslavist ideolojilerle

tantrmt. Garaanin zerinde Zachn etkisi olduka bykt. Ancak

Zachn plan fazla Yugoslavist bulunduu iin baz Srp ileri gelenleri

tarafndan eletirildi. Garaanin, Srbistann faaliyetlerinin Bosna-Hersek,

Karada ve Kuzey Arnavutluk zerine younlamas gerektiini dnyordu.Garaanin ayr bir Bosna hanedanl kurulmas ynndeki dncelere de

muhalefet etmi ve Byk Srbistan programna ncelik vermiti. Ona gre

Bosnada ayr bir hanedanln kurulmas Bosna ve Srbistann birlemesinin

nnde bir engel oluturabilirdi. Osmanlnn gcnn azaldn gzlemleyen

Garaanin, Osmanl Devletinin yklmas sonrasnda Osmanl egemenliinde

yaayan Srplarn Avusturya egemenlii altnda yaayan Srplardan ok

daha kolay harekete geirilebileceini dnyordu. Srbistan zerinde

Rusya ve Avusturyann etkisini de dikkate alan Garaanin, bu iki devletin

etkisinin snrlandrlmas ve Srbistann Osmanl ynetimi altnda sahip

olduu otonominin geniletilmesi gerektiini dnyordu. Bu nedenle

Srbistann ulusal hedeerinin iyi bir ekilde dzenlenmesi ya da formle

edilmesi gerekiyordu. Gney Slavlar arasnda sadece Srbistan ve Karada

kendi idari yaplarna sahiptiler. Garaanin, Srbistann tm Srplar bir

67 Banac, a.g.m., s. 95-96.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

33/40

303 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

araya getirmesinin tarihi bir grevi olduunu dnyordu.68Ilija Garaanin,

anayasa koruyucular grubundan olan Vui ve Petronijeviten farkl olarak,

Srbistann kendi ayaklar zerinde durmas gerektiini de dnmekteydi.

Prens Aleksander ve Petronijevi, Srbistann daha ok Avusturya ile iyi

ilikiler kurmas gerektiini savunurken; Vui ncelii Rusyaya vermekteydi.

Garaanin ise Balkanlara ok fazla ilgi gstermeyen Fransa ve ngilterenin

desteinin aranmas gerektiini dnyordu. Naertanije Srbistann i ve

d politikasn belirleyen ilk programd. Garaanin, Osmanl Avrupasnn

Avusturya ve Rusya arasnda paylalacak olmas ihtimali ve tehlikesiniSrplarn birlemesinin nnde bir engel oluturabileceine de inanyordu. Bu

nedenle Srbistann Osmanl Devletine sadk kalmas gerektiini kabul ediyor

ve bu ynde dnyordu. Ona gre Srbistan liderliinde yeni bir Balkan

devleti Osmanlnn yerini alncaya kadar Srbistan Osmanlya sadk kalmal

ve Osmanl ynetimi altnda glenmeliydi. Rusya ile ibirlii ihtimalini

dlamayan Garaanin bu konuda Zach ve Czartoryski kadar kat deildi.

Czartoryski ve Zachn Gney Slav birliktelii kurulmas dncesini kabul

eden ve bunu dlamayan Garaanin, bu hede belirsiz bir tarihe ertelemi vegl bir Srbistann kurulabilmesi amacyla 1844 ylnda Naertanije plann

oluturmutu. Garaanine gre ncelikle Osmanl egemenliinde yaayan

Srplarnn birletirilmesi gerekiyordu. Bu nedenle 1918de Birinci Dnya

Savann sonuna kadar Srbistann politikas gneydou Balkanlara ynelik

bir genileme ynndeydi. Srbistann ncelikle Makedonya ve Arnavutluka

doru genilemesi hedeenmiti. 1918den sonra ise Srbistann gelime yn

batya yani Bosna-Hersek ve Hrvatistana doru evrildi.69

68 Banac, a.g.m., s. 96-97.

69 Zdravko Dizdar, etniki Pokret na Podruju Hrvatske i Bosne i Hercegovine(1941-1945), Nezavisna Drava Hrvatska 1941-1945, (yay. haz. Sabrina P.Ramet), Zagreb 2009, s. 44. [Zdravko Dizdar, The Chetnik Movement in Croatiaand Bosnia and Hercegovina (1941-1945), Independent State of Croatia 1941-

1945, (edt. Sabrina P. Ramet), Zagreb 2009, p. 44.]

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

34/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 304

Sonu

Topraklar Avusturya, Prusya ve Rusya tarafndan nc kez 1795te

paylalm olan Polonyada toplumsal ve ekonomik sorunlar 18. ve 19.

yzyllar boyunca devam etti. galci glere kar artan tepki 1830 ylnda

Polonyallarn bamszlklarn yeniden kazanmak iin Rusyaya kar

ayaklanmalarna neden oldu. 1830 ylnda balatlan ayaklanma 1831 ylnda

Rusya tarafndan bastrlnca ayaklanmaya katlm olan Polonyallarn ou

Bat Avrupaya zorunlu olarak g etmek durumunda kaldlar. Ayaklanmaclarn

ou Fransaya gitti. Pariste Polonyal asilzade Prens Adam Jerzy Czartoryski

etrafnda toplanan Polonyal gmenler Czartoryskinin 1833 ylnda satn

ald Hotel Lamberti Polonyann birliini ve bamszln yeniden

kazanabilmesi iin yaptklar almalar iin s edindiler. Polonyann

bamszln yeniden kazanmas iin bir araya gelen Polonyallarn Avrupa

apndaki yrttkleri politikann oluum yeri Hotel Lambert oldu. Dolaysyla

Czartoryski etrafnda toplanan bu gruba satn alnan hotelin adndan dolay

Hotel Lambertgrubu ad verildi.

Hotel Lambertin en nemli amac Polonyann bamszln yeniden

kazanmasyd. Hotel Lamberte gre bu amac gerekletirebilmek

iin ncelikle Rusyann Dou Avrupadaki etkisinin snrlandrlmas

gerekmekteydi. Hotel Lambert; Balkanlarda Osmanl Devleti egemenlii

altnda ve Srbistann merkez olaca federal bir Gney Slav devletinin

kurulmas gerektiini dnyordu. Kurulacak bu devlet Rusyann etkisini bu

blgede snrlandraca gibi bu devletin Bat Avrupada ngiltere ve Fransayayanamas ve Osmanl ynetiminde kalmaya devam etmesi Polonyann da

blgede kendisine gl bir mttek kazanmasna neden olabilecekti. Byle

bir devletin Polonyann mtteki olmas durumunda Polonya, Rusyaya kar

bir ayaklanma daha balatabilecek ve bamszln yeniden kazanabilecekti.

Czartoryski, Srbistann Osmanl ynetimi altnda otonomisini artrarak

glenmesini ve daha sonraki dnemde etrafna dier Gney Slavlar

toplayp, Osmanlnn yerini alacak bamsz bir devlet kurmas gerektiinidnyordu. Dolaysyla bu dnemde Czartoryskinin Osmanlnn varln

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

35/40

305 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

srdrmesi konusundaki gr pragmatik bir nedene dayanyordu. nk

Osmanl ynetiminde otonomi elde ederek glenecek olan Srbistan nce

etrafna dier Gney Slavlar toplayacak ve ileride Balkanlarda Osmanlnn

yerini alabilecek bir devlet kurabilecekti.

Hotel Lambertin politikasnn merkezi Srbistand. Srbistandaki Bat

Avrupa yanls politikaclarla balantya gemi olan Hotel Lambertin amac

Srbistan Rus etkisinden kurtarmak ve onu Bat Avrupaya yaknlatrmakt.

Srbistan etrafnda kurulacak federal bir Gney Slav devleti Balkanlarda

Rusyann etkisini snrlandrabilirdi. Grubun lideri Prens Adam Jerzy

Czartoryskinin ortaya koyduu bu program aslnda gelecekte kurulacak olan

Yugoslavya Federasyonunun da habercisi olmutur diyebiliriz. Yugoslavya

Federasyonunun kurulmas sonrasnda Rusyann etkisinin Srbistan ve

dier Gney Slav halklar arasnda snrlandrlmasnn en nemli rnei

de Sosyalist Yugoslavya lideri Josip Broz Titonun (1892-1980) Sovyetler

Birlii lideri Stalin ile gr ayrlna dmesi sonucunda Yugoslavyann

Stalin tarafndan Kominformdan atlmas olmutur. nk Stalin tarafndan1948de Kominformdan atlan Yugoslavya Batya daha fazla yaklam

ve kendine zg bir yol tutarak kendi sosyalist modelini Sovyet sosyalist

modelinden farkllatrmt. Bu ekilde Yugoslavya Federasyonu Souk

Sava dneminde Dou Avrupann dier komnist rejimlerden grece daha

zgrlk ve bamsz bir politika izleyebilmitir. Bu durum bize tarihte

bir sreklilik olduunu ve Czartoryski tarafndan XIX. yzylda nerilen

Gney Slav federasyonunun XX. yzylda gerekletirilme olanan bularak,Rusyann etkisinin Souk Sava dneminde Yugoslavyada grece olarak

snrlandrlabildiini gstermektedir.

XIX. yzylda Polonyal Hotel Lambertin Srbistan merkez alan politikas

onu Rusyann etkisinden kurtarmak ve Bat Avrupaya yaknlatrmak

olarak belirlenmiti. Hotel Lambertin ajanlar Srbistandaki Bat yanls

politikaclarla iletiime gemi ve Srbistann politikasnn Rusya yerine Bat

Avrupa devletleriyle uyumlatrlmasna allmtr. Bu tarihsel olgu; tarihokumalarda genelleyici bir ekilde srekli olarak Srbistann tarih boyunca

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

36/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 306

Ortodoks Kardelii ve Panslavizm iar altnda Rusyaya bal kald

ynndeki argman da rtmektedir. Srbistan ileri Bakan Ilija Garaanin

1844 ylnda ilk Srp politik milliyeti politik program olan Naertanijeyi

olutururken; Srbistann tarihinde en geni snrlarna ulat ortaadaki

Srp Duan arln yeniden diriltmeyi hedeemi ve bu ekilde Byk

Srbistan programn oluturmutur.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

37/40

307 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

KAYNAKA

AGII, Damir, Podijeljena Poljska (1772-1918), Zagreb 2004.

[AGII, Damir, Partitioned Poland (1772-1918), Zagreb 2004.]

ARIK, Sabire, Kurulutan XVII. Yzyla Polonya Tarihi, Ankara

2010.

BAKI, Jovo, Ideologije Jugoslovenstva Izmeu Srpskog i

Hrvatskog Nacionalizma 1918-1941, Zrenjanin 2004. [BAKI,

Jovo, Ideology of Yugoslavism Between Serbian and Croatian

Nationalism 1918-1941, Zrenjanin 2004.]

BANAC, Ivo, The National Questions in Yugoslavia: Origins,

History, Politics, New York 1984.

BANAC, Ivo, Srbistanda Milliyetilik (ev. Gencer zcan), Yeni

Balkanlar, Eski Sorunlar, (yay. haz. Kemali Saybal, Gencer

zcan), stanbul 1997, s. 87-116.

CASTELLAN, Georges, Balkanlarn Tarihi, (ev. Ayegl Yaraman-

Babuu), stanbul 1995.

CETNAROWICZ, Antoni, Tajna Dyplomacja Adama Jerzego

Czartoryskiego na Bakanach, Krakw 1993. [CETNAROWICZ,

Antoni, The SecretDiplomacy of Adam Jerzy Czartoryski Towards

the Balkan, Krakw 1993.]

CHWALBA, Andrzej, Historia Polski 1795-1918, Krakw 2001.

[CHWALBA, Andrzej, History of Poland 1795-1918, Krakw 2001.]

DIZDAR, Zdravko, etniki Pokret na Podruju Hrvatske i Bosne i

Hercegovine (1941-1945), Nezavisna Drava Hrvatska 1941-1945,

(yay. haz. Sabrina P. Ramet), Zagreb 2009. [DIZDAR, Zdravko, The

Chetnik Movement in Croatia and Bosnia and Hercegovina (1941-

1945), Independent State of Croatia 1941-1945, (edt. Sabrina P.Ramet), Zagreb 2009.]

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

38/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

AVD, II/1 (2013) 308

DOPIERAA, Kazimierz,Adampol-Polonezky z Dziejw Polakw

w Turcji, Pozna 1983. [DOPIERAA, Kazimierz, Adampol-

Polonezky the History of Poles in Turkey, Pozna 1983.]

GREENBERG L., Marc, The Illyrian Movement: A Croatian

Vision of South Slavic Unity, Handbook of Language and Ethnic

Identity: The Success Failure Continuum in Language Identity

Efforts, (yay. haz. Joshua A. Fishman, Ofelia Garca), Oxford 2011,

s. 364-380.

GM, Musa, Mehmed Sadk Paa (Michal Czajkowski) ve

Osmanl Devletinde Kazak Svari Alay, Turkish Studies, Vol: 5/3,

Summer 2010, s. 1362-1375.

JAKI-DURKOVI, Ljubomir, O Nastanku Naertanija 1844.

Godine, Srpska Akademija Nauka i Umetnotsi Nauni Skup

Knjiga LIV, Beograd 1991, 19-43. [JAKI-DURKOVI, Ljubomir,

The Origin of Naertanije in the year 1844, Serbian Academy of

Sciences and Arts Scientic Sessions Book LIV, Belgrade 1991, 19-

43.]

JAKI-DURKOVI, Ljubomir, Mikjevi i Jugosloveni, Novi Sad

1987. [JAKI-DURKOVI, Ljubomir, Mickiewicz and Yugoslavs,

Novi Sad 1987.]

JAKI-DURKOVI, Ljubomir, O Poetku JugoslovenskePolitike Adama artoriskog (1841-1843), Beograd 1974. [JAKI-

DURKOVI, Ljubomir, About the Begining of Adam Czartoryskis

Yugoslav Policy (1841-1843), Belgrade 1974.]

JELAVICH, Barbara, Balkan Tarihi 18. ve 19. Yzyllar, (ev. hsan

Durdu, Haim Ko, Glin Ko), stanbul 2006.

KUKIEL, Marian, Czartoryski and European Unity 1770-1861,New Jersey 1955.

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

39/40

309 AVD, II/1 (2013)

Hakan Demir

MACKENZIE, David, Ilija Garaanin (1812-1874) Dravnik i

Diplomata, (ev. Krsta Radovi), Beograd 1987. [MACKENZIE,

David, Ilija Garaanin (1812-1874) Statesman and Diplomat,

(trans. Krsta Radovi), Belgrade 1987.]

ZKAN, Aye, Milotan Milana Srp Bamszl (1830-1878),

stanbul 2011.

SKOWRONEK, Jerzy, Sprzymierzecy Narodw Bakaskich,

Warszawa 1983. [SKOWRONEK, Jerzy, Alliance of the BalkanNations, Warszawa 1983.]

IDAK, Jaroslav, Hotel Lambert i Hrvati, Studije iz Hrvatske

Povijesti XIX. Stoljea, Zagreb 1973. [IDAK, Jaroslav, Hotel

Lambert and Croats, Studies on the History of Croatia in the XIXth

Century, Zagreb 1973.]

TANNER, Marcus, Croatia A Nation Forged in War, New Havenand London 2010.

TEMZKAN, Abdullah, Lehistanllarn stanbulda Lobi Faaliyetleri

ve Kafkasyaya Lejyon Gnderme Giriimleri, Trklk Bilimi

Aratrmalar, XXVIII, Gz 2010, s. 363-393.

TOPOLSKI, Jerzy, Historia Polski, Pozna 2005. [TOPOLSKI, Jerzy,

History of Poland, Pozna 2005.]

TYMOWSKI, Micha, Kratka Povijest Poljske, (ev. Magdalena

Najbar-Agii), Zagreb 1999. [TYMOWSKI, Micha,A Brief History

of Poland, (trans. Magdalena Najbar-Agii), Zagreb 1999.]

UREK, Piotr, Hotel Lambert i Chorwaci 1843-1850, Warszawa

2005. [UREK, Piotr, Hotel Lambert and Croats 1843-1850,

Warszawa 2005.]

UREK, Piotr, Knez Adam Jerzy Czartoryski i Plan Balkanske

7/25/2019 21592-47015-1-SM - Kopya.pdf

40/40

Polonyal Hotel Lambert ve Byk Srbistan Naertanje Plan (1840-1844)

Federacije (1804-1806), Anali Dubrovnik, No:43, Dubrovnik 2005,

s. 129-138. [UREK, Piotr, Prince Adam Jerzy Czartoryski and the

Plan of Balkan Federation (1804-1806), Dubrovnik Annals, N:43,

Dubrovnik 2005, p. 129-138.]

UREK, Piotr, Josip Juraj Strossmayer Prema Poljskoj i Poljacima:

Iz Povijesti Hrvatsko-Poljskih Veza u XIX. Stoljeu, asopis za

Suvremenu Povijesti, No:3, Zagreb 1998, s. 481. [UREK, Piotr,

Josip Juraj Strossmayer Towards the Poland and Poles: The History

of Croatian-Polish Connections in the XIXth Century, Journal of

Contemporary History, N:3, Zagreb 1998, p. 481.].