ژماره 251 2014/10/25 1

ساڵی شەشه م ژماره 251 شەممە 2014/10/25 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 251 2014/10/25

دابەزینــــی نرخــــی جیهانیی نەوتــــی خاو، داهاتی هەرێمی كوردستان لەهەر بەرمیلێكدا نزیكەی 16 دۆالر دادەبەزێنێت، مانگانە سەد ملیــــۆن دۆالر زیان بەهەرێمی كوردســــتان دەكەوێــــت. لێكۆڵەرێكی كەرتی وزەی نەوت و گازیش پێیوایە نزمبوونەوەی نرخی نەوت و گاز كاریگەری زۆر خراپی لەسەر داهاتی

گشتی واڵتانی بەرهەمهێنەری نەوت دەبێت و دەڵی"زۆرجار واڵتانی بەرهەمهێنەر توشی

كورتهێنانی بودجە دەبن".نرخی نەوت لەمانگی ئەیلوولی رابردووە بۆ سێیەم ساڵ لەدوای یەك داكەوت، نرخی نەوتی برینتیش لەم مانگەدا ئاســــتێكی نوێی تۆماركرد لەدابەزینی بەهاكەی بۆ خوارووی 86 دۆالر بــــۆ هەر بەرمیلێك، بەهۆی زۆری خســــتنەڕوو و كەمبوونــــەوەی خواســــت و

بەرزبوونەوەی دۆالر.حكومەتــــی عێــــراق لە بودجــــەی تەواوی ســــاڵە داراییەكانــــی نرخــــی هــــەر بەرمیلێك نەوتــــی بە 90 بــــۆ 100 دۆالر خەمالندووە، بــــەاڵم واڵتێكــــی وەكــــو ڤەنزوێــــال، بودجەی ساڵی 2015 لەسەر بنەمای نرخی 60 دۆالر

بۆ هەر بەرمیلێك نەوت دادەنێت.ئاژانسی وزە رایگەیاندووە، كە پێویستیی جیهــــان بەنــــەوت كەمتربۆتــــەوە و نرخــــی

دابەزینی نرخی نەوت قەیرانی گەورە و كورتهێنانی بودجە بۆ ئەو واڵتانە دروست دەكات، كە نەوت تاكە سەرچاوەی داراییانە

سياسەت

بیالل سەعید

مانگانە زیاتر لە 100 ملیۆن دۆالر زیان بە هەرێمی كوردستان دەكەوێت

دابەزینی نرخی نەوت واڵتانی بەرهەمهێنەری نەوتی تووشی شۆك كردووە

ژماره 251 2014/10/25 3

بەرزنەكەیتــــەوە لەكاتــــی قەیرانەكانــــدا، ئەوا ناتوانــــن چونكــــە روودەدات، كارەســــات پاڵپشــــتی تەواوی كەرتی وەبەرهەمهێنان و

ئاوەدانكردنەوەی عێڕاق بكەن".شااڵو ئەوەشی بە)ســــڤیل( راگەیاند "ئەو كێشــــانە لەداهاتوودا بەرۆكی كوردستانیش دەگرنەوە، بۆیە پێویستە بیر لەوە بكرێتەوە تەنها پشت بەداهاتی نەوت و گاز نەبەسرێت، بەڵكو گرنگی بەسێكتەرەكانی تری ئابووری

واڵت بدرێت".بەرمیــــل ملیــــۆن 87 نزیكــــەی رۆژانــــە نەوەت لەئاســــتی جیهاندا بەرهەمدەهێنرێت، وەزارەتــــی وزەی ئەمەریكا پێشــــبینیدەكات بەكارهێنانــــی وزە لە 2015دا بەرزبێتەوە بۆ 97 ملیۆن بەرمیل و لە 2030شدا بەرزبێتەوە

بۆ 117 ملیۆن بەرمیل.لەمانگی كانوونی یەكەمی ساڵی رابردووە و هەرێمی كوردســــتان رەوانەكردنی نەوتی لەرێگەی بۆرییەوە بۆ توركیا دەستپێكردووە،

بــــەاڵم لەئایاری ئەمســــاڵەوە بەشــــێوەیەكی فەرمی دەســــتی بەفرۆشــــتنی راستەوخۆی ئــــەو نەوتە كــــرد لەرێی بەنــــدەری جەیهانی

توركیەوە.لەمانگــــی ئایــــاردا كــــە حكومەتــــی هەرێم دەستی بەفرۆشتنی نەوتی خۆی كرد، نرخی جیهانیی نەوتی خاو لەئاستێكی بەرزدا بوو، نەوتــــی هەرێمــــی كوردســــتانیش بەنزیكەی 100 دۆالر دەفرۆشــــرا. بــــەراورد بەمانگــــی پێشــــووتر، لەبەر دابەزینــــی نرخی جیهانیی نەوتــــی خاو، داهاتــــی هەرێمی كوردســــتان دۆالر 14 نزیكــــەی بەرمیلێكــــدا لەهــــەر دابەزیــــوە، ئــــەوەش بۆ رۆژانــــە 240 هەزار بەرمیــــل بەواتای زیانی رۆژانەی 3 ملیۆن و 360 هــــەزار دۆالر دەبێت و مانگانەش 100 ملیــــۆن و 800 هــــەزار دۆالر لەداهاتەكانــــی

كەمدەبێتەوە. باسم جەمیل پسپۆڕی ئابووری ئاماژەی بەوە كردوە، پێویســــتە حكومەت سیاسەتی سكهەڵگوشین پەیڕەوبكات و خەرجییەكانی كەمبكاتەوە، دەشــــڵێت "پێویســــتە حكومەتی ناوەندیــــی ناكۆكییەكانــــی لەگــــەڵ هەرێمــــدا كێڵگــــە لەڕێگــــەی بۆئــــەوەی وەالوەبنــــێ، كورتهێنانەكانــــی هەرێمــــەوە نەوتییەكانــــی

پڕبكاتەوە".مونتــــەدای ســــەرۆكی عەلــــی فەیســــەڵ ئابووریی كوردســــتان بە)سڤیل(ی راگەیاند "دەكــــرێ ئەم پاشەكشــــێیە زەنگێــــك بێت بۆ ئابووریــــی كوردســــتان و حكومەتی هەرێم، تــــا بەو سیاســــەتەیدا بچێتــــەوە، واقیعیانەتر لەئابووریی كوردستان بڕوانێت، بەئاڕاستەی هەمەڕەنگكردنــــی ئابوورییــــدا هەنگاو بنێن". گوتیشی "بۆ ئابوورییەكی وەك عێراق، بەو قەبــــارە گەورەیە و ئــــەو بودجە زەبەالحەی ســــااڵنە بەكورتهێنانێكی گەورەوە پەســــەند و گــــەورە بەرپرســــیارێتییەكی دەكرێــــت، گــــەورەی زۆر دارایــــی پابەندبوونێكــــی ئــــەوەش بێگومــــان ئەســــتۆ، دەكەوێتــــە كاریگەریــــی گــــەورەی لەســــەر ئابووریــــی كوردستان دەبێت، لەكاتێكدا خۆی بەدەست

قەیرانیكی دارایی گەورەوە دەناڵێنێت". سەرۆكی مونتەدای ئابووری كوردستان بــــاس لــــەوەش دەكات، ئەو كێشــــە گەورەیە كــــە بۆكــــراوە، ئامــــاژەی جــــار چەندیــــن ماوەماوە رووبەڕووی ئابووریی دەوڵەتانی بەرهەمهێنــــی نــــەوت دەبێتــــەوە، ناچاریــــان دەكات پەنــــا بەرنــــە بەر رێكخــــراوە داراییە نێودەوڵەتییەكان و دەوڵەتانی پێشــــكەوتوو، بــــۆ قەرزكــــردن یــــان راكێشــــانی بەشــــێكی ئــــەو لەبانكەكانــــی كــــە ســــەرمایەكانیان، ســــپاردەیان وەبەرهێنــــان بــــۆ دەوڵەتانــــە

كردووە".لەسیاســــەتی رەخنــــە عەلــــی فەیســــەل دەگرێــــت ســــەرچاوە بەیــــەك پشتبەســــتن و دەڵــــی "پشتبەســــتن بەیەك ســــەرچاوەی داهــــات، كــــە بــــەردەوام لەژێــــر كاریگەریی گۆڕانكاریــــی و پێشــــهاتە چاوەڕوانكــــراو و چاوەڕواننەكراوەكانی سیاسەت و ئابووریی نێودەوڵەتیــــی دایە، بــــەردەوام رووبەڕووی كێشە و قەیرانی گەورەتری دەكاتەوە، ئەمە لەكاتێكدا كوردستان هاوشێوەی دەوڵەتانی تــــری بەرهەمهێنــــی نەوت، یەدەكــــی نەختی نییە، كە لەكاتی پاشەكشــــێی نەوت یان هەر گۆڕانكارییەكــــی نێودەوڵەتیی كە كاریگەری نەرێنــــی لەســــەر نرخەكانــــی نــــەوت دەبێت،

بەكاری بهێنێت".

نــــەوت زیاتــــر دادەبەزێت. بەپێــــی تازەترین داتــــاكان لەمانگی حوزەیرانــــی رابردووەوە تائێســــتا نرخی نەوتی برینــــت نزیكەی %20 دابەزیوە، كە ئەوكات نرخی هەر بەرمیلێكی برینــــت 116 دۆالر بوو و نزیكەی 30 دۆالر

بەهاكەی لەدەستداوە.دابەزینــــی نرخی نەوتی خــــاو كاریگەریی واڵتانــــی ئابووریــــی لەســــەر خراپــــی دەبێــــت. خــــاو نەوتــــی بەرهەمهێنــــەری هەندێــــك لەواڵتانی بەرهەمهێنــــەری نەوت، كــــە بەتونــــدی گرێــــدراوی داهاتــــی نەوتن، و واڵتانــــە ئــــەو ئابووریــــی لەبەرئــــەوەی بەتایبەت بودجەكانیان پشتی بەداهاتی نەوت بەســــتووە، كێشەی زۆریان بۆ دروستبووە. ســــەرەكیترین ئــــەو كێشــــانەش كورتهێنانی بودجەیە، لەبەرئەوەی لەبودجەكانیاندا نرخی نــــەوت بەكەمتر لــــەو رێژەیــــەی خەماڵندنی

بۆكراوە، دەفرۆشرێت.وەزارەتــــی وتەبێــــژی جیهــــاد، عاســــم پرێســــی مــــەدا بەپێگــــەی عێــــراق نەوتــــی نرخــــی حكومــــەت تائێســــتا راگەیانــــدووە، نەوتــــی دیارینەكــــردووە، لەكاتێكــــدا 95%ی بودجــــەی عێراق پشــــت بەفرۆشــــتنی نەوت دەبەســــتێت. ئاماژە بەوەشدەكات، حكومەت لەرێگــــەی توێژینەوەیەكەوە دابەزینی نرخی نــــەوت و كەمبونــــەوەی بەرهەمهێنان و ئەو بارودۆخــــەی رووبــــەڕووی عێــــراق بۆتەوە هەڵدەسەنگێنێت، پاشان نرخی نەوت دیاری دەكرێــــت، وتیشــــی ئەگەر نرخــــی بەرمیلێك نــــەوت لەجیهاندا 90 دۆالر بێت، ئەوا عێراق نرخەكــــەی لەنێــــوان 60 بۆ 70 دۆالر دیاری

دەكات.شااڵو عەبدولخالق لێكۆڵەر لەبواری كەرتی وزەی نــــەوت و گاز پێیوایــــە ئــــەو واڵتانەی زۆربەی سەرچاوەی داراییان لەسەر داهاتی نەوت و گاز بنیادنراوە، نزمبوونەوەی نرخی نەوت و گاز كاریگەری زۆر خراپی لەســــەر داهاتــــی گشــــتیان دەبێــــت، زۆرجار توشــــی كورتهێنانی بودجە دەبن. شااڵو داوا دەكات بــــۆ رووبەڕووبوونــــەوی قەیرانــــی دارایــــی پێویســــتە بیــــر لەزیادكردنــــی داهاتەكانیــــان بكەنەوە، بیــــر لەكەرتەكانی تــــری ئابووری بكەنــــەوە، لەوانــــە كشــــتوكاڵ، پیشەســــازی، بازرگانی بەهەموو جۆرەكانیانەوە. گوتیشی "كارەســــاتەكە لەوەدایــــە ســــەرەڕای ئەوەی بووجــــەی عێراقــــی 2014 بەزیاتــــر لە 140 ملیــــار دۆالر دەخەمڵێنرێــــت، بــــەاڵم نزیكەی 75%ی بــــۆ بودجەی تەشــــغیلی و مووچەی فەرمانبەران ســــەرفدەكرێت و ســــاڵ بەساڵ زیاددەكات، بۆیە ئەگەر توانای بەرهەمهێنان

سياسەت

سەرۆكی مونتەدای ئابووریی كوردستان: ئەمە زەنگێكە بۆ

ئابووری كوردستان و دەبێ حكومەت بەسیاسەتی

تاكسەرچاوەیی ئابوورییدا بچێتەوە

4 ژماره 251 2014/10/25

لەنێوان سێ بژاردەدا، حكومەتی هەرێمی كوردستان خەریكە پەنا بۆ قەرزی نێودەوڵەتی دەبات

سياسەت

ئابوریناسان هۆشیاری لە )تەڵەی قەرزەكان( دەدەن

هەرێمی كوردستان یا دەبێ مل بۆ مەرجەكانی بەغدا بدات، یا قەرزی نێودەوڵەتی بكات

ئەندامێكی لیژنەی دارایی پەرلەمان: قەرزی نێودەوڵەتی باشترین رێگەچارەیە

ئابووریناسێك: كارەساتە قەرزی نێودەوڵەتی بۆ موچە وەربگیرێت

ژماره 251 2014/10/25 5

سياسەت

چاودێرێكی سیاسی: قەرزی نێودەوڵەتی

هەڵەیەكی ستراتیژیی گەورەیە

سیاســــی ئــــەو پارەیەی حكومەتــــی هەرێم بۆ موچــــە قــــەرزی دەكات كارێكی هەڵە و مەترســــیدارە. ئــــەو وتی" لەسەرتاســــەری جیهانــــدا حكومەتێك نییە، پــــارە بۆ مووچە قەرز بكات، دەوڵــــەت و حكومەتەكان پارە تەنیا بۆ پــــرۆژەی وەبەرهێنانی گەورە یان بۆ پرۆژەی ستراتیژی گرنگ قەرز دەكەن، بۆیە لەبری قەرزكردن باشــــترە حكومەتی هەرێم هەوڵی چارەســــەركردنی كێشەكانی لەگــــەڵ بەغــــدا بــــدات و نــــەوەی ئێســــتا و

داهاتوشمان نەخاتە ژێر باری قەرزەوە".عەلــــی فەیســــەڵ بەوتــــەی جگەلــــەوش ئابوریناســــانی مونتــــەدای ســــەرۆكی كوردستان، گەر هەرێمی كوردستان بەپالنی ورد و ســــتراتیژیانە قەرز نــــەكات، ئەوا بە )تەڵــــەی قەرزەكانەوە( دەبێــــت. ئەو وتی"لە رابردوودا دەوڵەتانی تازە گەشەسەندوو بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانی بودجەیان، زیاتر پشــــتیان بەقەرزی نێودەوڵەتی دەبەســــت، بەاڵم ئەو قەرزانە بــــووە هۆی ئەوەی ئەو دەوڵەتانــــە كــــۆت و بەندی ئــــەو رێخكراوە نێودەوڵتیانەیــــان بكەوێتــــە دەســــت و قاچ، كــــە قەرزیان لێوەرگرتــــوون. ئەو دۆخەش زاراوەیەكی نوێــــی ئابووری هێنایە كایەوە بەناوی )تەڵەی قەرزەكان(، بەو پێیەی ئەو قەرزانە ســــودێكی زۆری دەچووە سەر و گەر نەتوانرا لەماوەی دیاركراودا قەرزەكە بدرێتەوە، ئەوا رێژەی سودەكەشی هێندەی دیكە بەرز دەبێتەوە، كە ئەمەش بەشــــێكی زۆر لەواڵتانی تازە گەشەسەندووی خستە

ژێر قەیرانێكی گەورەی قەرزەوە".ئــــەم ئابوریناســــە وتیشــــی "بــــەو پێیەی هەرێم پاشــــخانێكی نەوتی هەیە، بەگرەنتی ئــــەوە حكومەتــــی هەرێــــم رێگەی یاســــای دۆزیوەتەوە بۆ قەرزكردن، بەاڵم تائێستاش دیــــار نییە ئەو قــــەرزەی هەرێم دەیكات بۆ چیە، چونكە گەر ئەو قەرزە بۆ موچە بێت، ئەوا كارەســــاتێكی گەورەیــــە، كە لەئایندەدا رووبەڕووی هەرێــــم دەبێتەوە، بەو پێیەی ئــــەو پارەیە بەبێ دەستخســــتنەوەی داهات

مــــاوەی زیاتــــر لــــە 10 مانگــــە بەهــــۆی نەناردنی بودجە لەالیەن بەغداوە، هەرێمی كوردســــتان رووبــــەرووی قەیرانی دارایی خەرجكردنــــی بەوهۆیەشــــەوە بۆتــــەوە، موچەی فەرمان لەكاتی خۆی دواكەوتووە و زۆربــــەی پرۆژەكانیــــش پەكیانكەوتووە، هەتــــا ئێســــتاش حكومەتــــی هەرێــــم ئامادە نییــــە مــــل بــــۆ داواكانــــی بەغــــدا بــــدات و رێگەچارەیەكی نوێشی بۆ چارەسەركردنی ئەم قەیرانە دۆزیوەتەوە، ئەویش لەرێگەی )قەرزی نێودەوڵەتی(یەوە، بەاڵم چاودێران بــــێ ئەمــــەش پێیانوایــــە ئابوریناســــان و

مەترسی نییە.هەرێمی كوردستان لەرێگەی وەزارەتی سامانە سروشــــتیەكانەوە 4 ملیار دۆالری قــــەرز كــــردووە، جگەلــــەوەی لەناوخــــۆی كوردســــتانیش لەرێگــــەی ســــەرمایەدار و وەبەرهێنەرەكانــــەوە 500 ملیــــار دیناریان قەرزكردووە، لەگەڵ ئەوەشدا ئێستا هەرێم 6 ملیــــار دینــــار كورتهێنانی بودجەی هەیە، كە بڕیارە ئەو بڕە پارەیە لەرێگەی قەرزی

نێودەوڵەتیەوە پڕبكرێتەوە.حكومەتــــی كــــە لەكاتێكدایــــە ئەمــــەش ناوەنــــدی بەغــــدا لــــە 9 مانگی رابــــردوودا لەبــــڕی 9 ترلیۆن و 686 ملیار دینار، تەنها یــــەك ترلیــــۆن و 114 ملیــــار دینــــاری بــــۆ هەرێم ناردووە، هەتا ئێســــتاش 25 كەشتی نەوتــــی هەرێم بــــەرەو بازاڕەكانــــی جیهان رۆشتووە و ئەو پرسەش وەك كێشەیەكی هەڵپەســــێردراو لەنێوان بەغــــدا و هەولێردا

ماوەتەوە.بەوتەی دڵشاد شەعبان ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمان، ئێســــتا حكومەتی هەرێم ناچــــارە و لەبەردەمدایــــە رێگــــەی ســــێ باشــــترینیان هەڵبژێرێــــت كــــە قــــەرزی نێو دەوڵەتییــــە، ئــــەو وتی " حكومەتــــی هەرێم بۆ چارەســــەركردنی ئەم قەیرانە داراییەی ئێســــتا تێیدایە ســــێ رێگەی لەبەردەمدایە، رێگەی یەكەمیــــان رێككەوتنە لەگەڵ بەغدا، كە ئەوەش لەم قۆناغەدا ئەســــتەمە، رێگەی دووەمیشــــیان ئەوەیە خەڵــــك بەرگەی ئەم قەیرانــــە ئابورییــــە بگرێت و پشــــوودرێژتر بێت، ئەوەشــــیان هەر كارێكی قورسە، هەر بۆیــــە ئێســــتا رێــــگای ســــێیەمیان هەیە، كە ئەویش قــــەرزی نێودەوڵەتییە و باشــــترین

رێگە چارەیە".

دڵشاد شــــەعبان وتیشی"هەر ناوچەیەك ئەگــــەر دەوڵــــەت نەبێــــت، ناتوانێــــت قــــەرز لەبانكەكانــــی جیهــــان بكات، بــــەاڵم بەهۆی ئــــەوەی هەرێمــــی كوردســــتان پێگەیەكــــی عێراقــــدا، لەچوارچێــــوەی هەیــــە یاســــایی بەهۆی فرۆشتنی نەوتەكەشــــیەوە دڵنیایی هەیە كە قەرزەكە دەداتەوە، دەتوانێت قەرز

بكات".ئــــەم قســــانەش پــــاش ئــــەوە دێــــت، كــــە نێچیرڤــــان بارزانــــی ســــەرۆكی حكومەتی هەرێم لەكۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا ئــــەوەی راگەیانــــد، كە حكومەتــــی هەرێمی پەیوەنــــدارە الیەنــــە لەگــــەڵ كوردســــتان وردی بەدواداچوونــــی نێودەوڵەتییــــەكان یاســــایی كردووە و لەدەسەاڵت و رێپێدانی یاسایی و دەستووری بۆ وەرگرتنی قەرزی نێودەوڵەتییــــەكان لەبانكــــە نێودەوڵەتــــی كۆڵیوەتەوە و گەیشــــتوونەتە ئەو بڕوایەی وەرگرتنــــی مافــــی كوردســــتان هەرێمــــی قــــەرزی نێودەوڵەتــــی هەیــــە، هــــەر بۆپــــە پــــرۆژە یاســــایەكیان بۆ وەرگرتنــــی قەرز ئامادەكردووە و بڕیارە رەوانەی پەرلەمانی

كوردستانی بكەن.وتەبێــــژی دزەیــــی ، ســــەفین بەوتــــەی فەرمی حكومەتی هەرێم، بەشــــێكی زۆری ئــــەو بودجەیەی هەرێم قــــەرزی دەكات بۆ بنیادنانــــەوە ژێرخانــــی ئابوریــــە، ســــەفین بودجەیــــەی بــــەو "ئێســــتا وتــــی دزەیــــی لەبەردەست هەرێمی كوردستاندایە ناتوانین پێداویســــتیەكانی خۆمان دابین بكەین، هەر بۆیــــە بڕیــــاردراوە پەنا ببرێتە بــــەر قەرز، قەرزكردنیش شتێكی ئاساییە و زۆر واڵتی دنیــــا كردویانە بۆ بنیادنانــــەوەی ژێرخانی ئابووریان، هەربۆیە ئێستا پرۆژەیاسایەكی تایبەت بــــەو بابەتە نێردراوەتە پەرلەمان و گەر لەپەرلەمان پەســــەند بكرێت، یاســــاكە رێگــــە بەئەنجومەنــــی وەزیــــران دەدات بۆ و كوردســــتان هەرێمــــی بەرژەوەندیــــی لەڕێگــــەی گرەنتیكردنــــی قەرزەكــــەوە، بڕە

پارەی پێویست بهێنێت".لەبەرامبــــەر ئــــەو بڕیارەشــــدا بەشــــێك لەئابووریناســــان و چاودێرانــــی سیاســــی پێیــــان وایە باشــــترە هەرێمی كوردســــتان خــــۆی و رێكبكەوێتــــەوە بەغــــدا لەگــــەڵ نەخاتــــە ژێر بــــاری مەترســــیەكانی قەرزی نێودەوڵەتییەوە، بەوتەی مەهدی ئەبوبەكر مامۆستای زانستە سیاسیەكان و چاودێری

راوێژ كامەران

6 ژماره 251 2014/10/25

سياسەت

عەلــــی فەیســــەڵ ئەوانەشــــدا لەگــــەڵ لەمەترســــیەكانی هۆشــــیاری ئابورینــــاس قەرزكــــردن دەدات، گەر هەرێــــم نەتوانێت لەكاتــــی خۆیــــدا بیانداتەوە. ئــــەو وتی" گەر هەرێمی كوردستان نەتوانێت قەرزەكان لەكاتــــی خۆیــــدا بداتەوە، ئەوا توشــــی قەیرانی گەورەتری ئابووری دەبێت و دەیان مەرجی واڵتانی دەرەكی ســــوتەمەنی لەگرانكردنــــی ســــەرجەم و خــــواردن و بوارەكانی دیكەی بەســــەردا باجەكەشــــی و دەســــەپێت هاواڵتیان دەیــــدەن، هەروەك چــــۆن ئێســــتا بــــۆ 9 مانــــگ باجی دەچێــــت هاواڵتیــــان ئابوریەكانیــــان قەیرانــــە داوە، بۆیــــە مــــن لەگــــەڵ ئەوەدام حكومەتــــی هەرێم قــــەرز نەكات، چونكــــە ناتوانێت لەكاتــــی خۆیدا باشــــترە ئــــەوە لەبــــری بۆیــــە بیداتــــەوە، بەسیاســــەتە نەوتیەكانــــی و پەیوەندیەكانی

لەگەڵ بەغدادا بچێتەوە".قــــەرزی وەرگرتنــــی لەبــــارەی هــــەر نێودەوڵەتی، د. محەمەد بازیانی رێكخەری حزبــــی بزاڤــــی چاكســــازی و گەشــــە، لــــە دیمانەیەكــــی گۆڤاری ســــڤیلدا قەرزكردنی پارە لــــەدەرەوە بە "هەڵەیەكی ســــتراتیژی" وەســــف دەكات و پێیوایە "ئەوە هەڵەیەكی ستراتیژییەتی گەورەیە، چونكە تا 20 ساڵی دیكــــە دەبێت نەوەكانی ئێمە قەرز بدەنەوە، بۆیــــە ئەگەر پەرلەمان دەســــت بۆ شــــتێكی واببــــات هەڵەدەكات، ئەمــــە جگەلەوەی گەر قەرز بكەیــــن، كۆمەڵێك مەرجمان لەســــەر دادەنرێت". د. بازیانی نمونە بەواڵتی میسر دەهێنێتــــەوە و دەڵێ "میســــر لەســــەردەمی مەلیــــك فاروقــــدا لەســــندوقی نێودەوڵەتــــی قــــەرزی كــــردووە، تائێســــتا قەرزدانەوەی دەیدەنــــەوە. نەوەكانــــی و بەردەوامــــە ئێمەش ســــبەی وامان لێدێت، چونكە لەهەر چركەیەكــــدا لەســــندوقی نێودەوڵەتــــی یەك دۆالر زیــــاد دەبــــێ، تۆ تەســــەور بكە رۆژ چەنــــد چركەیە، رۆژانە ئەوەندە زیاد دەبێ، ئەمە ترسناكترین شتە. تۆ بەردەوام لەژێر دەستی خاوەن قەرزەكەدای، یا دەبێ وەك قەرزدار خۆمان بشــــارینەوە، یا دەبێ هەر ئەمرێــــك لەســــەرمان فەرز بــــكا جێبەجێی ئیــــرادەی خــــاوەن نابینــــە واتــــە بكەیــــن.

خۆمان".

خەرجدەكرێــــت، بــــەاڵم گــــەر قەرزەكــــە بۆ ژێرخانــــی پرۆژەیەكــــی ئــــەوا بێــــت، ئابــــووری دەتوانرێــــت و جیــــاوازە

سودی لێوەربگیرێت".دڵشاد ئەوەشدا لەوەاڵمی شــــەعبان ئەندامــــی لیژنــــەی دارای رەتیكــــردەوە قەرزەكــــە تەنها بۆ موچە بێــــت، ئــــەو وتی"ئێســــتا پرۆژە یاســــای قــــەرزی نێودەوڵەتــــی لەالیــــەن حكومەتــــی هەرێمــــەوە ئامادەكــــراوە و دەبێــــت بێتــــە پەرلەمــــان، ئــــەوكات ئێمــــە دەزانیــــن ئــــەو پارەیــــەی قــــەرز دەكرێــــت چەندێكــــی بــــۆ موچەیــــە و چەندێكــــی بــــۆ وەبەرهێنانــــە، ئێمەش هەوڵدەدەین بەپێی پێویستی هەرێم

پرۆژە یاساكە رێكبخەینەوە".

6 ژماره 251 2014/10/25

ژماره 251 2014/10/25 7

سياسەت

مستەفا بارزانی و سرودێک بۆ نیشتمان

پێشەکی دەمەوێت ئەوە بڵێم، نە سەرۆک مستەفا بارزانی پێویستی بە بابایەکی وەکو منە لەســـەری بنوســـم، نەمنیش پێویســـتیم بەوەیـــە وەک نووســـەرە دەربـــارەکان بـــە بەژن و بااڵی ئەو پیاوەدا هەڵبڵێم، لەپێناوی کـــە خۆمـــدا بەرژەوەندەیەکـــی شەخســـی زۆرێک وادەکەن، بەڵکو لەســـۆنگەی کەلێن نەخســـتنە ناو مێژووی کوردەوە ئەم چەند دێرە دەنوســـم. ئاخر خاڵـــە حەمەی عەزیز گوتەنـــی هەرچیـــەک دەربـــارەی بارزانـــی لەئاســـت هێشـــتا بگوترێـــت و بنوســـرێت جوامێری و کوردایەتی ئەو پیاوەدا، بەچیای ئـــارارات رەوا نییـــە. عەزیـــز محەمـــەد لـــە نووســـینێکیدا دەڵێت "بارزانـــی لەفراونترین دەروازەدا چۆتە ناو مێژوو، ئەو بەجەســـتە لێرە نییـــە، کەچی ئامادەباشـــی هەیە، ناوی بارزانی وەکو بەڵگە و مەغزا لەزۆر شـــوێن

و بۆنەدا هاوواتای کورد و کوردستانە."هاوڕێیەکی کرواتیـــم کە عەیامێکی زۆرە لەســـوێد نیشـــتەجێیە، نیکـــۆاڵ مایســـتۆفیچ، چەند جارێک بەخزمەت بارزانی گەیشتووە، "هیـــچ پێیوتـــم لەســـتۆکهۆڵم لەدیدارێکـــدا وشـــەیەک نییە بتوانێت وەسفی بارزانی پێ بکەیت، ئێستا تۆ دەتەوێت بەچەند قسەیەکی

سادە و ســـاکار، باسی ژەنڕاڵ بارزانیت بۆ بکەم"؟

لەم رۆژانەدا داعش بەردەرکی پێگرتووین، وەکو دڕندەیەک هەرەشـــە لەمان و بونمان دەکات، هەمـــوو چیـــن و توێژێکی ئەم واڵتە رووبـــەرووی بێـــت لەدەســـتیان بـــەوەی دەبنـــەوە، هونەرمەنـــدان و گۆرانیبێژانیـــش بێبەش نین و بە پەلەپروزێیش بێت هەندێک پێشـــمەرگە و نیشـــتیمان بـــۆ ســـرودیان تۆمارکردووە، هەندێکیان تەنیا بەرووکەش بەدەنگێكـــی هێنـــدە هەندێکـــش ســـرودن، لەبەرەکانـــی ئەگـــەر گوتـــراون، ناخـــۆش شـــەڕ لێبدرێن، رەنگە شـــێر بکەن بەرێوی، هەندێكیش شـــایەنی ئەوەن هەموو رۆژێک

گوێیان لێبگیرێت.کۆمەڵێک هونەرمەندی شاری سلێمانیش سرودێکیان بۆ "نیشتیمان" چریوە و رۆژانە لەتەلەفزیۆن و راگەیاندنە ســـنووردارەکانی ئـــەو دەڤـــەرەوە لێدەدرێن. ئـــەوەی جێگای ســـەرنجی منـــە، نـــە لەتێکســـتەکە و نە لەو کلیپـــەی بۆیکـــراوە، نـــاو و وێنەی مســـتەفا بارزانـــی تێـــدا نییە، لەپاڵ ئەو ســـەرکردە و کەســـایەتیە کوردانەی لەو ســـرودەدا ناو و وێنەکانیـــان باڵوکراوەتـــەوە. بەبـــروای من ئەوە ناهەقییەکی گەورەیە بەرانبەر مێژووی کەســـێک دەکرێت، کە هەموو تەمەنی خۆی دیـــارە بەخشـــی. کوردســـتان و بەکـــورد بارزانـــی لـــەو ســـرودەدا بێـــت یـــان نەبێت هیچ لەکەســـایەتی ئەو کەمناکاتـــەوە، بەاڵم ناونەهێنانـــی بارزانـــی بـــۆ ئەوانـــەی ئـــەو سرودە دەڵین و لەپشـــتیەوەن کێماسییەکی گەورەیـــە و وەک باڵندەیەک وایە، کە باڵێکی شـــکابێت و لەبەردەم کرێوەیەکدا، کەســـیرە بووبێت. عەقڵیەتی دەڤەرچێتی و شـــارچێتی نامانگەیەنێـــت نـــەک کۆنەقیـــن شـــەڕی و بەئازادی و سەربەخۆیی، بەڵکو وەکو ئەوە وایـــە لەبازنەیەکـــی بۆشـــدا بخولێنیـــەوە و لەناو ئەم گێـــژاوەی بەردەرکی پێگرتووین،

سەرگەردان رێگاکانمان لێ وێڵ بووبێت.

هونەرمەنـــد دەبێـــت موڵکـــی گـــەل بێت، لەدەڤەرێـــک و ئەوانـــەی خۆیـــان هەمـــوو حیزبێکدا قەتیس بکەن، جا ئەو حیزبە پارتی بێت یان یەکێتی، گۆران بێت یان ئیســـالمی، پەکەکـــە بێت یان شـــیوعی، وەکو ئەوە وایە لەئەشـــکەوتێکدا بیت و تەنیا گوێت لەدەنگی

خۆت بێت!بۆیە هونەرمەند و سترانبێژ دەبێت بەیەک ئـــاواز نەچڕێت، چونکە پـــاش چەند جارێک ئیـــدی گوێگر و بیســـەر بـــەدوای ئاوازێکی

دیکەدا دەگەڕێت.دکتۆر بەرهەم ســـاڵح قســـەیەکی هەبوو دەیگوت "کردار شـــەرتە"، راســـتیش دەکات، لـــەم رۆژانـــەدا وێنەیەکـــی هونەرمەند دیار دێرســـیم بـــاڵو کرایـــەوە، کـــە لەبەرەکانـــی چەکـــی لەکۆبانـــێ، شـــەڕ پێشـــەوەی بەدەســـتەوەیە و لەمەتەرێزێکدایـــە، دیـــارە، دێرســـیم تەمبوورەکەیشی لەبیر نەکردووە، بـــەاڵم الی روونـــە، نـــە بەگۆرانییـــەک و نە بەســـرودێک لەشـــوێنێکی گەرمەوە، دوژمن راونانرێـــت، بەاڵم کـــردار و تیۆری دەتوانن

تەواوکەری یەکدی بن.نووسەرێکی ناوداری کورد کە ئێستایش لەژیاندا ماوە، بۆی گێڕامەوە، سیاســـەیەکی کـــورد ســـەردەمێک پێیوتوە "ماڵـــی بارزانی لەدیوارێـــک دەچن، هەرکەس خشـــتێکی لێ دەربێنێت خزمـــەت بەکـــورد دەکات"، بەاڵم رۆژان هاتن و رۆیشـــتن، نە بەخشت و دوو خشـــت لەناوچوون و نەکوردیش بەنەمانی ئەوان رزگاری دەبێت، رەنگە پێچەوانەکەی راســـت بێت. بۆیە ناونەهێنـــای بارزانی لەو ســـرودەدا، دیوارێکە تەنیا لەجلەکانی پاشـــا دەچێـــت، کە هیچی لەبەردا نییە، بەاڵم کەس نەیدەوێرا بڵێت پاشـــا رووتـــە، هەتا منداڵێک لێیکـــرد بەهەڵـــاڵ، بـــەاڵم راســـتی وتنی ئەو منداڵە، عەیبەکانی پاشا و دووڕوویی خەڵکە عەوامەکـــەی لەقـــاودا، پاشـــایش خەجاڵەت بوو، کـــە بەدرۆی خەڵکە دەربارەکە، رووت

و قووت دەسوڕایەوە.

کاوە ئەمین

8 ژماره 251 2014/10/25

بیالل سەعید

سياسەت

ئێمە حیزبێكی ئیسالمی نین، بەڵكو حزبەكەمان

لەسەر بنەمای هاواڵتیبوون دامەزراوە

خەڵكی مەسیحی و ئێزیدی و نامولتەزیم

بەئاینیش دەتوانێت ببێتە ئەندامی حزبەكەمان

لە حزبەكەمان پزیشك و داهێنەری گەورە

لەئاستی جیهاندا لەگەڵمانن

عەبادی بۆ كورد زۆر لە مالیكی ترسناكترە، لەسەرەوە قسەیەك دەكا و لەژێرەوە

خەنجەرت لێدەدا

د. محەمەد بازیانی:

د. محەمەد بازیانی، رێكخەری حزبی بزاڤی لەچاوپێكەوتنێكی گ��ەش��ە چ��اك��س��ازی و ب���ەوەدەك���ات، كە ئ��ام��اژە گ��ۆڤ��اری سڤیل پێویستە و نیە روونی ستراتیژێكی كورد نەبێتە و دیاریبكات خۆی ستراتیژییەتی

بەشێك لەستراتیژییەتی واڵتانی دیكە.

8 ژماره 251 2014/10/25

ژماره 251 2014/10/25 9

بودجەشمان بدرێتێ وەریناگرین، نامانەوێ لەسەر قوتی خەڵك

بژین، دەبێ حزب پشت بەخۆی ببەستێت

ئێمەی كورد ستراتیژمان نیە و لەناو

ستراتیژییەتی ئەمریكا و ئێران و توركیادا

دابەشبووین

توركیا دەڵێ من لوقمەیەكی

ئاسان نیم ئەمریكا بەئارەزووی خۆی بتوانێ

قوتم بدا

سياسەت

لەم دواییانە هەوڵی وەرگرتنی مۆڵەت و دامەزراندنی پارتی بزاڤی چاكســـازی گەشەت

داوە، ئامانجت لەم كارە چیە؟ د. محەمـــەد بازیانـــی: لیســـتی چاكســـازی و گەشە لەكۆنفراسێكدا لە 112013/3/ دوابەدوای دەرئەنجامـــی هەڵبژاردنەكانـــی 21-9 بریارماندا لە لیســـتێكی سەربەخۆ ببێتە پارتێكی سیاسی و نـــاوی بنێین حزبی بژاڤی چاكســـازی و گەشـــە، بۆیـــە هەمـــان ئـــەو ئامانجانەی وەك لیســـتێكی بەشـــداربووی هەڵبژاردنەكان كارمان بۆ دەكرد، بەهەمان شێوە بەهەندێك گۆڕانكارییەوە كردمان بەئامانجـــی حیزبەكەمـــان، لەبەرئـــەوەی كەلینی زۆر لەواقیعی كۆمەڵگەی ئێمە هەیە، دەمانەوێت بەهاوكاری پارتەكانی دیكەی كوردستان كار بۆ

پڕكردنەوەی ئەو كەلێنە بكەین. یەكێكـــی لەچوارچێـــوەی نەدەكـــرا دیكە لەو حزبە ئیســـالمیانەی لـــە گۆڕەپانەكەن

ئامانجەكانی خۆتان بەدیبهێنابایە؟د. محەمەد بازیانی: ئێمە حیزبێكی ئیســـالمی نین، ئـــەم حیزبە لەســـەر بنەمـــای هاواڵتیبوون دامـــەزراوە، نـــەك لەســـەر بنەمـــای فیكرێكـــی یـــان عەلمانـــی حیزبێكـــی وەك دیاریكـــراو، ئیسالمی، هاواڵتیش كەسی پابەند بەدینی تێیدایە و بەپێچەوانەشـــەوە، هەروەها مەسیحی و گاور و شەبەك و ئێزیدی تێیدایە، بۆیە پارتەكەی ئێمە

لەسەر بنەمای هاواڵتیبوون دامەزراوە.یـــان واتـــە هاواڵتییەكـــی مەســـیحی

ئیزیدی یان جولەكە دەتوانێت ببێتە ئەندام؟د. محەمـــەد بازیانـــی: بەڵی هـــەر هاواڵتییەك مەســـیحی یـــان ئیزیـــدی یـــان مولتـــەزم بەئاین بێـــت یان نەبێت، دەتوانێت ببێتـــە ئەندام لەبزاڤی چاكســـازی و گەشـــە، تەنیا مەرج ئەوەیە لەگەڵ پەیـــڕەوی حیزب بگونجێـــت، واتـــە هاواڵتیەكی دڵســـوز بێـــت و خەمـــی چـــوار رەهەنـــدی بێت، رەهەندەكانی سیاسی و ئابووری و كۆمەاڵیەتی و هـــزری و فیكری، چونكـــە ئێمە خاوەن فیكری

خۆمانین. ئەی بۆچی هەر لەئێســـتاوە لەبەرەی

هێزیكی ئیسالمی ناوی ئێوە دەهێنرێت؟د. محەمـــەد بازیانـــی: بەحوكمی ئەوەی چەند كەسێك لەدەستەی دامەزرێنەر پێشتر ئیسالمی

بوون، هەروەها بۆخۆشم وەك رێكخەری گشتی ئەو بزاڤە و بەهۆی ئەوەی ئەو شەرفەم پێدراوە

لەوەزارەتی ناوخۆ مۆڵەت وەربگرم. زۆر لەهێزە سیاسییەكانی كوردستان لەهێزیكـــی واڵتانـــی دەرەوە دەچـــن، ئێوە لەكام

هێزی واڵتانی دەرەوە دەچن؟د. محەمـــەد بازیانی: لەهیـــچ هێزیكی واڵتانی دەرەوە ناچیـــن، بەاڵم ســـود لەهەموو هێزەكانی دیكـــەی جیهـــان وەردەگریـــن و كار بـــۆ ئـــەوە دەكەیـــن نمونـــە جوانەكانـــی حیزبەكانـــی دیكە وەربگریـــن، جگەلـــەوەش لەتەكنەلوژیای تازەی جیهان ســـود وەردەگرین و خەڵكانی جیاوازمان لەگەڵـــە، بـــۆ نمونە كەســـایەتیمان لەگەڵە یەكێكە لەداهێنەرەكانـــی جیهـــان، هەروەها پزیشـــكمان لەگەڵـــە كە یەكێكە لـــە 10 پزیشـــكە گەورەكانی جیهان، هەروەها لەبواری ئایتی بەهەمان شێوە. لەگەڵ دروســـتبوونی لیستەكەی ئێوە، لەالیەن حیزبە ئیسالمییەكانەوە رەخنەی زۆرتان لێگیرا گوایە دەتانەوێت پەرتەوازەیی لەناو هێزە

ئیسالمییەكاندا دروستبكەن؟د. محەمەد بازیانی: راستە لەكاتی راگەیاندنی لیســـتەكەمان ئەو هێرشـــە هەبوو بۆ ســـەرمان، بەاڵم ئێمـــە وەاڵممان داییەوە، كە ئێمە حیزبێكی ئێزیدیشـــمان بەڵكـــو خەڵكـــی نیـــن، ئیســـالمی لەگـــەڵ بـــووە و دەنگـــی بەئێمە داوە. ئێســـتاش خەڵكـــی ئێزیدیمان هەیە، بەاڵم تائێســـتا خەڵكی مەسیحیمان نیە، بانگەواز بۆ كەس ناكەین، بەاڵم

دەرگاشمان بۆ هەموو خەڵك كراوەیە.دەنگـــی پارتانـــەی لـــەو بەشـــێك رەخنەیـــان نییـــە، لەپەرلەمـــان كورســـیەكیان لەیاسای پێدانی بودجەی ئەحزاب هەبوو، ئایا چ

تێبینیەكتان لەسەر یاساكە هەیە؟د. محەمـــەد بازیانـــی: ئێمـــە رامانوایە حیزب دەبێت لەسەر پێی خۆی راوەستێت، نەك چاوی لەســـەر دەوڵـــەت بێت، چونكـــە لەهەموو جیهان حیزب خزمەتی حكومەت دەكات، بۆیە پێویســـتە حیزب خۆی پشـــت بەخۆی ببەستێت، بۆیە ئێمە ئەگەر بودجەشمان پێبدرێت وەریناگرین، چونكە نامانەوێت لەســـەر قوتی خەڵـــك بژین و حیزب بەڕێـــوە ببەیـــن، بەڵكو دەمانەوێـــت خزمەتكاری ئەو خەڵكە بین. ناشـــمانەوێت بارەگای زۆرمان

هەبێـــت، چونكـــە حیزبـــە تەقلیـــدی و كۆنـــەكان بارەگای زۆریان دەبێت، لەشـــارە سەرەكییەكان بارەگامـــان دەبێـــت، بەاڵم لەگەڕەكـــەكان بارەگا

ناكەێنەوە، چونكە هەموو پارەی دەوێت. ئاخر دەكرێ حزبێك لەســـەر حسابی

خۆتان بەڕێوەببەن؟د. محەمـــەد بازیانی: ئێمە ئەگەر پارەشـــمان پێبدرێـــت وەریناگریـــن، بەاڵم هـــەر ئەزمونێكی ســـەركەوتوو لەهـــەر شـــوێنیكەوە بێت ســـودی لێوەردەگریـــن، ئێمـــە ســـود لەئەزمونـــی حیزبە پێنج ئەســـتیرەكەی ئیتاڵیـــا وەردەگرین، كە ئەو حیزبـــە لەپێنـــج ئەكتـــەری كۆمیـــدی پێكهاتبوو، یـــەك لەســـەر ســـێی كورســـیەكانی پەرلەمانـــی ئیتاڵیایـــان بەدەســـتهیناوە، هیـــچ هێزیك بێ ئەو حیزبـــە ناتوانێـــت بگاتە دەســـەاڵت، بـــێ ئەوەی هێچ پارەیەك ســـەرف بكات گەیشـــتە دەسەاڵت و ســـودی لەتەكنەلوژیـــا وەرگرتـــووە. ئێمـــەش پێكـــردووە، دەســـتمان خۆمانـــەوە لەگیرفانـــی جگەلـــەوەش كۆمەلێـــك خاوەنـــكار و كۆمپانیـــا لەگـــەڵ ئێمـــەن، هەموومان پێكـــەوە كاردەكەین. هەركەســـێكیش دەبێتـــە ئەندامی ئێمە، پێوســـتە

خاوەن پرۆژەی خۆی بێت.رووداوەكانـــی باســـی ســـەر بێینـــە ناوچەكە. ئەو ستراتیژەی ئەمریكا بۆ لەناوبردنی داعشی داناوە، گەلێك درێژخایەنە. ئەم خاوەخاوە و خەمســـاردییە چـــی لێدەخوێندرێتەوە؟ پێتوایە

ئەمریكا جدییە لە لەناوبردنی داعش؟د. محەمـــەد بازیانـــی: ئەمریـــكا كـــە هاتوتـــە ناوچەكە خاوەن پرۆژەیەكی تایبەت بەخۆیەتی، بـــەاڵم بەكەس ناڵیـــت پڕۆژەكـــەی چۆنە؟ رووە دیارەكـــەی ئەوەیە، وەك خـــۆی دەڵێ دەیەوێت دەوڵەتی ئیســـالمی"داعش" یـــان تیرۆری جیهان لەناوببـــات، بـــەاڵم لەحەقیقەتدا ئەم ســـتراتیژەی دیارنییـــە، تەنانـــەت الی كوردیـــش، بۆیە كاتێك دەبینیـــن ئێران ســـتراتیژییەتی هەیە، كە ئەویش دروستكردنی هیاللی شـــیعییە، توركیا بەهەمان شـــێوە ســـتراتیژییەتی هەیە، كە پالنـــی هەیە تا 2023 بگاتـــە 10یەمین واڵت لەهەموو روویەكی ژیانـــەوە، ئەمریـــكاش پالنی خۆی هەیـــە، بەاڵم ئێمـــەی كـــورد پالنـــی ســـتراتیژیمان نیـــە، لەناو توركیـــا و ئێـــران و ئەمریـــكا ســـتراتیژییەتی

10 ژماره 251 2014/10/25

دابەشـــبووین. پێموایە پێویســـتە خۆمان خاوەن ســـتراتیژییەتی خۆمان بین، نەك بچینە خزمەتی ســـتراتیژییەتی خەڵكـــی دیكەوە، چونكە ئێســـتا كوردستان بۆتە شەڕگە، هاواڵتی و پێشمەرگەی ئێمە شـــەهید دەبن و ئـــاوارە، لەبەرئەوەی ئێمە ســـتراتیژی خۆمان نییە، بۆیـــە كەوتووینەتە ناو

ستراتیژییەتی خەڵكی دیكەوە. ئەمریكا بۆچی پێویســـتی بەسێ ساڵ

هەیە بۆ لەناوبردنی داعش؟د. محەمـــەد بازیانـــی: ئەمریكاییـــەك ســـەدام حســـینی خاوەن پێنجەم هێـــزی جیهانی لەكوێت 2003 لەســـاڵی شـــێوە بەهەمـــان دەركـــرد، رژێمەكـــەی روخاند، ئەی بۆ ئێســـتا بەمجۆرەیە

و دەبێ چ سیناریۆیەكی هەبێت؟بـــۆ چییـــە؟ ئێـــوە خویندنـــەوەی لەناوبردنی داعـــش ئەمریكا بەرژەوەندی لەگەڵ

كوردستانە یان عێراق؟كۆمەلێـــك ئەمریـــكا بازیانـــی: محەمـــەد د. بەرژەوەندی زۆری لەكوردســـتان هەیە، ئێســـتا كوردستان بۆتە پێگەیەكی سەربازی بۆ ئەمریكا، لەكاتێك ئـــەوە لەبەغدا نییە و ئەوان ئەمریكایان

لەبەغدا دەركرد، بەتایبەت لەالیەن شیعەكان. هەرێمی كوردستان قازانجی كردووە

كە كوردستان بۆتە پێگەیەك بۆ ئەمریكا؟د. حەمـــەد بازیانـــی: پێگـــەی ئەمریـــكا لەهەر واڵتێـــك بووبێـــت ئەو واڵتە كەمتر ئیســـراحەتی كـــردووە، راســـتە لەوانەیە زەمانەتێـــك بێت بۆ ئێمە، بەاڵم وەك وتـــم ئەمریكا هیچ زەمانەتێكی نییـــە، چونكـــە خـــۆی ئامـــاژەی پێكـــردووە كـــە دوژمنایەتی و دۆســـتایەتی تاهەتایی نییە، بەاڵم بەرژەوەنـــدی تاهەتایی هەیە. ســـەیركە ئەمریكا دوێنێ لەتاڵیبانی دەدا، ئەمڕۆ لەگەڵیدا قسەدەكا. زۆر رێكخراو هەبوو بەدیتنی ئەمریكا تیرۆرست بوون، ئەمڕۆ ئەمریكا مامەڵەیان لەگەڵدا دەكات، كـــێ دەڵـــێ ســـبەی لەگـــەڵ )داعش(یـــش مامەڵە ناكات؟ دەبێتە دیفاكتۆ، مامەڵەیان لەگەڵدا دەكات. نیلســـۆن ماندێال رۆژێـــك لـــەرۆژان كابرایەكی تیرۆریست بوو، بەاڵم ئەمریكا مامەڵەی لەگەڵیدا كرد، ئۆجەالن تا دوێنی تیرۆرســـت بوو، ئەمڕۆ

توركیا مامەڵەی لەگەڵ دەكات. واڵتـــە هەرێمییـــەكان بـــە بـــڕوای تۆ

سياسەت

بەشداری ئەمجارەی كورد و وەزیرەكانیشی و تەنانەت دەستەی دانوستانكاریشی زۆر

الواز بوون

كورد تا دەتوانێ دەبێ ئەم شەڕە لەخۆی دوور

بكات، چونكە ئێستا شیعە تەماشامان دەكات

كامەیان لەدروستبوونی داعش دەستی هەیە، یان لەبەهێزبوونیدا یاخود بۆ سوود و بەرژەوەندی

خۆی بەكاری بهێنێ؟ئەمـــە لەراســـتیدا بازیانـــی: محەمـــەد د. ســـەرەتا داعـــش دەوێ. وردی دیراســـەتێكی لەقاعیدە بوون، بەاڵم بەزنجیرەیەك گۆڕانكاری بەسەر خۆیاندا هاتووە، ئێستا گەیشتوونەتە ئەم ئاســـتەی پێی دەوترێت )دەولەی ئیسالمی(. نەك هـــەر ئەمە، ئێســـتا وا خەریكـــە رێكخراوێكی تر دروســـت دەبێت، كە پێـــی دەوترێت )رێكخراوی خوراسان(. ئەم پرسە لێكۆڵینەوەی وردی زۆری دەوێ، من ناكرێ وەك توێژەرێك یەكسەر بڵێم ئێران یان ئەمریكا لەپشـــت ئـــەم كارەوەیە، یان دەوڵەتە عەرەبییەكان. پاشان ئەمانەی لەناو ئەو رێكخراوەدان كەسانی ئاسایی نین، بەڵكو مەشق و راهێنانێكی زۆریان كردووە، كۆمەڵە خەڵكێكی زۆر پســـپۆڕیان تێدایـــە، لەهەمـــوو بوارەكانـــدا، خۆیـــان ئامێـــری ســـەربازیان دروســـتكردووە،

كەواتە ئەوانە لەفەراغەوە نەهاتوون. لـــەم توركیـــا هەســـتدەكرێ بۆچـــی هاوكێشـــەیەدا دوودڵە بەرامبـــەر بە )داعش(، وا دەردەكـــەوێ رۆژێك لەگەڵیدایـــە و رۆژێكی تر

لەگەڵیدا نییە؟ گرنگـــە، زۆر ئەمـــە بازیانـــی: محەمـــەد د. توركیا ســـتراتیژییەتی هەیـــە، پڕۆژەیەكی هەیە پێیدەگوترێ كرانەوە بەرووی دیموكراسییەت و بەسفركردنی گیروگرفتەكان. لەگەڵ دەوڵەتان و لەناو خودی خۆشیدا. من لە 2003 حزبی داد و گەشـــە لەنزیكەوە دەیانناسم و دەیانبینم، لەسەر ئاســـتی سەرۆك وەزیران و پەرلەمانتارەكانیان. لـــەم پڕۆژەیەدا چارەســـەری كێشـــەی كوردیان پێیە. راســـتەوخۆ ئەردۆغان دەڵێ ستراتیژییەتی نییـــە، روون مـــن الی لەمـــڕووەوە ئەمریـــكا كاتێكیـــش ئەمـــە دیـــار نەبێ، ئامـــادەم نیم بچمە ناو ســـتراتیژییەتێك كە ئەوپەڕیم لێ دیار نەبێ. ئایـــا ئەمریـــكا بەكردار دەیـــەوێ داعش نەهێڵی؟ یان دیەوێ رژێمی بەشـــار ئەسەد نەمێنێ؟ بۆیە كۆمەڵێـــك مەرجی دەوێ كە تائێســـتا تێیدا نییە. ئەوان كۆمەڵێك كەســـانی پســـپۆر و توێژەریان هەیـــە، لەســـەنتەرەكانی لێكۆڵینەوە، دیراســـاتی زۆر وردیـــان لەســـەر ئەم پرســـە هەیـــە. كاتێك ئەردۆغان هەنگاوێـــك دەنێ، هەنگاوێكی عاتیفی نییە، جاری وا هەیە ســـەدان توێژەر دادەنیشـــن و توێژینـــەوە دەنوســـنەوە. بـــۆ نمونـــە كاتێـــك رێگـــە دەدا پێشـــمەرگە بچێتـــە نـــاو كۆبانییەوە، ئەمـــە لەئەنجامی دیراســـەتی وردبـــووە. توركیا نایـــەوێ پرۆســـەكە لەبەرژەوەندی ســـتراتیژی خـــۆی دەربچـــێ. توركیا لەگـــەڵ ئـــەوەدا دانییە چـــەك بگاتـــە دەســـتی پەكەكە، بۆچوونـــی وایە سبەی گەر كۆبانی بەهێزبێ، وەكو هەڕەشەیەك لەســـەر خۆی دەیبنێ، لەوانەیە چەكەكان بدرێنە

پەكەكە.

ئەمـــە كورتبینی ئێمەیە، كە مامەڵەمان كرد لەگـــەڵ توركیا، چاوەڕێمـــان دەكرد توركیا زووتر بێتەســـەرخەت، هەســـت دەكرێ ریسەكە

بۆتە خوری؟د. محەمـــەد بازیانی: كێشـــەی كـــورد ئەوەیە لەجیـــات دەكات، ژێرپێـــی ســـەیری زۆرجـــار ئەوەی ســـەیری دوور بكات. كوردەواری دەڵێ گەر شەڕیشت بوو بەشـــی ئاشتی بهێڵەوە. ئەم هەمـــوو هەرایەی لەمیدیا روویدا، ئەوەتا توركیا بەزمانـــی حاڵ دەڵـــێ ئێوە هیچ لەســـتراتیژییەت نازانـــن. ئێـــوە تەنیا بەرچاوی خۆتـــان دەبینن و دوورنابینـــن، دەڵـــێ من لوقمەیەكی ئاســـان نیم ئەمریـــكا بەئـــارەزووی خۆی بتوانـــێ قوتم بدا. كورد دەبێ شەخسییەتی مەعنەوی خۆی هەبێ، بۆ ئێســـتا خەڵێكـــی زۆر كاریگەرن بەئەزموونی توركـــی؟ چونكـــە توانیویەتی كێشـــەكانی خۆی چارەســـەر بـــكا. راســـتە ئێســـتا كێشـــەی كورد ماوە، بەاڵم بەشـــێوەیەكی گشتی ئیحتوای كرد، ئەم خۆپێشندانانەی كران وەكو بەهاری عەربی

نەبوون، زۆر زوو ئیحتواكران. لەم پرســـەوە ئێران چییە؟ دۆستمانە

یان دوژمنانە؟ گەورەتریـــن ئێـــران بازیانـــی: محەمـــەد د. كارەكتـــەرە لەتێكدانی واقیعـــی عێڕاق، لەتێكدانی كـــورد. شـــیعە و ســـوننە نێـــوان پەیوەنـــدی ســـتراتیژی ئێران ســـتراتیژیەتێكی زۆر فاشیلە، لەیەمەن ویســـتیان حوســـییەكان هەموو یەمەن لەهەمـــوو ئـــەوان كەمینـــەن و ئێســـتا بگـــرن، شـــارەكان لەپاشەكشەدان. ئەمە تەوجیهی ئێران بووە، ئەم سیاســـەتە فەشـــەلی هێناوە. لەهەمان كاتیشـــدا كاتێـــك دەبینی شـــیعەكان ســـوننەكان پەراوێز دەخەن، ئێســـتا ئســـیپات بوو شیعەكان فەشـــەلی ئەمـــەش پێناكـــرێ، دەوڵەتداریـــان سیاسەتی ئێرانە كە دەتەخول دەكا، یەكێكی وەكو قاسم سولەیمانی بە چ سیفەتێك دێ قیادەی هێز دەكا و شـــەڕ دەكا؟ بـــەاڵم تەماشـــا بكە رۆژێك لەرۆژان سەركردەیەك یان سەربازێكی توركی هاتۆتە ناو عێڕاقەوە بڵێ شەڕ دەكەم؟ دەڵێ من ئامادەباشیم هەیە راهێنان بەسەربازەكانتان بكەم لەرێگـــەی رێكەوتنی هاوبەش. ئەمە سیاســـەتی عەقاڵنەیـــە، هەتا بەپێـــی یاســـای نێودەوڵەتیش ناكرێ تەدەخول بكەیتـــە واڵتانی ترەوە. دەبینن توركمانەكان لێرە و لەتوركمانســـتان و لەبۆسنا

ژماره 251 2014/10/25 11

سياسەت

ئێران گەورەترین كارەكتەرە لەتێكدانی

واقیعی عێڕاق و پەیوەندی نێوان سوننە و

شیعە و كورد

چیان بەســـەر هات، بەاڵم ئەو دەیەوێ لەرووی قانونییەوە تەجاوز نەكا.

بەرای تۆ هاتنی داعش بۆ ئەو ناوچانە، مەترســـی لەناوبردنی بۆ ئەزموونی كورد هەیە،

یان دواجار لەبەرژەوەندی كورد دەشكێتەوە؟د. محەمـــەد بازیانـــی: ئـــەوەی مـــن تێیبگەم، نەبوونـــی ســـتراتیژییەكی كورد وایكـــرد داعش ئەمە بـــكا، زۆرجار الیەنێكی سیاســـی ئیتیهامی الیەنێكـــی تری دەكـــرد، دەیگوت ئێمە لەم الیەوە شـــەڕ دەكەیـــن، لەناوچـــەی فاڵنـــە حـــزب كـــە حزبێكی ســـەرەكییە، شـــەڕناكەن. ئەمە نەبوونی ســـتراتیژییەتە، لەكۆتاییدا ئێمەی بەشـــەڕێكەوە لكاند، كە شـــەڕی ئێمە نەبوو، لە رێگەی هەندێ خیتاب و وتاری سیاسی هەڵەوە، ئەگینا سەرەتا دەیانویســـت بەغـــدا بگـــرن، كـــە ئێســـتاش هەر هەڕەشـــەی لەسەرە. بۆیە شەڕەكە بووە شەڕی كـــورد و داعـــش، ئەمە شـــەڕی عەقیدەیەكە، كە دەڵێت من دەمەوێت شەهید بم، چی لەمە دەكەی؟ بەوتەی بەرێز كاك مەســـعود داعش دەوڵەتێكی ئیڕهابـــی گەورەیە چـــەك و ئیمكانیاتییان لەئێمە زیاتـــرە. تا ئـــەم ســـاتەوەختە عەبـــادی پارەیان بـــۆ دەنێرێ، لەكاتێكدا لەكوردســـتان خەڵكەكە 3 مانگـــە پارەی وەرنەگرتووە. گەر ســـبەی داعش بـــووە دەوڵـــەت، ئێمە چـــۆن مامەڵەیـــان لەگەڵ بكەین؟ گـــەر ئەمریكا كـــردی بەدەوڵەت، كاتێك بەرژەوەنـــدی خـــۆی بخـــوازێ؟ كـــە هەندێكیان

دەڵین 3 ساڵ یان زیاتر دەوێ. چارەنوســـی كورد لەم هاوكێشـــەیەدا

چییە؟د. محەمـــەد بازیانی: بەدیـــد و بۆچوونی من، كـــورد دەبـــێ تـــا دەتوانێ ئـــەم شـــەڕە لەخۆی دووربـــكات. چونكە ئێســـتا شـــیعە تەماشـــامان دەكا، تەنانـــەت كاتێـــك ئامرلیمان گرت، ناوچەی

توركمانـــە شـــیعەكان، راســـتەوخۆ دوای ئەوە، یەكێـــك لەقیـــادە هاوبەشـــەكان لەگـــەڵ قاســـم سولەیمان لەناو پارێزگای كەركوك بەئێمە دەڵێ پێشـــمەرگە ناشـــەرعییە، تەنیا یەك سەركەوتنی بچوك وایان لێدەكا بەمشـــێوازە دوژمنایەتیمان بـــۆ بكـــەن. ئێســـتا عەبـــادی زۆر ترســـانكترە

مەسەلەی كورد لەمالكی. بۆچی عەبادی ترسانكترە؟

د. محەمـــەد بازیانـــی: چونكە یەكـــەم پیاوێكە ئینگلیـــزی سیاســـەتی دووەم ژیـــاوە، لەشـــار هەیە، ســـێیەم سیاسەتی دووفاقی شیعەی هەیە، لەسەرەوە قسەیەك دەكا و لەژێرەوە خەنجەرت لێـــدەدا، دەڵـــێ مـــن پارەتان بـــۆ دەنێـــرم، بەاڵم لەبانكەكانـــدا نییـــە، ئەی بۆ بۆ موســـڵ و تكریت هەیە؟ كورد زۆر بەســـادەیی كەوتۆتە ناویەوە، تەنانەت وەزیرە كوردەكەشمان وەزیری دارایی دەڵێ هەموو موچەكان دەنێرین، كە لەبانكدا پارە

نەبوو، چی دەكەی؟واقیعـــی بـــۆ تـــۆ خوێندنـــەوەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست چییە؟ داعش هیچ شتێكی

نەهێشتۆتەوە بەناوی سنور؟ د. محەمـــەد بازیانـــی: كۆمەڵێـــك گۆڕانكاری لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست هەیە، ئەمریكا كۆمەڵێك بەرژەوەنـــدی هەیـــە، تەنانەت لەكوردســـتانیش دەیەوێ هەرچی ئەو پارە و ســـامانەی بلۆكراوە یان لەعێڕاق، هەمووی بهێنێتەوە دەرەوە، بەپێی ستراتیژیەتی خۆی چەكی خۆی پێی سەرفدەكا. ئێستا دەڵێ نیو ملیار دۆالرم لەم شەڕەدا سەرف كـــردووە، ئـــەو پارەیـــە مـــن و تـــۆ دەیدەینەوە.

تەنانەت دەبێ بۆ ئەمە قەرزیش بكەین. ئێســـتا هەســـت دەكـــرێ جیاوازییەك لەبەرامبـــەر یەكێتـــی و پارتـــی لەهەڵوێســـتی رووداوەكاندا هەیە. ئایا ئەمە مەترســـی لەســـەر

هەرێمی كوردستان نییە؟ د. محەمـــەد بازیانـــی: بەراســـتی من ترســـی ئـــەوەم هەیـــە، گـــەر وا بـــڕوات 31ی ئابێكی تر دووبـــارە بێتـــەوە، هاوكێشـــەكان روونـــن. ئەو پەیوەندییـــەی ئـــەو حزبانە هەیانە لەگـــەڵ كێیدا نزیكن؟ مەترسییەكە گەر بەردەوام بێ و خاوەن

ستراتیژییەت نەبین، زۆر گەورەیە. ســـەبارەت بەكابینەكـــەی حكومەتـــی عەبـــادی، دەگوتـــرێ كـــورد بەالوازییەكی زیاتر

چۆتەوە بەغدا، دەبێ چی بكات؟محەمـــەد بازیانی: نـــەك تەنیا كـــورد الوازە، بەڵكو وەزیرەكانیشـــی الوازن. تەنانەت دەتوانم بڵێـــم دەســـتەی دانوســـتانكاری كوردیـــش زۆر تـــا لەســـەرە، زۆریشـــان رەخنەیەكـــی الوازە. ئەم ســـاتە وەختـــە نەمانتوانیـــووە ببینە خاوەن شەخســـییەتی مەعنەوی خۆمان. زۆرجار دەڵێن ئەمریكا وەعدی پێداویـــن، ئەمریكا وەعدی نییە. مەال مســـتەفای بارزانـــی خۆی باســـی ئەمریكا دەكا، كە چۆن ئەو هەموو وەعدانەی دا، پاشـــان وەعدەكانی جێبەجێ نەكرد. بەســـاتێك شۆڕشی كوردیـــان كۆتایـــی پێهێنـــا. بۆیە بەراســـتی زۆر

دڵخۆشنیم بەوە.

12 ژماره 251 2014/10/25

دیاریكرابوو.دڵشاد عەبدولڕەحمان، راوێژكاری مەكتەبی سیاســـی یەكێتـــی، درەنـــگ دەســـتبەكاربوونی وەزیـــرە كـــوردەكان، بەهەڵەیەكـــی گـــەورەی سەركردایەتی سیاسی كورد ناو دەبات و دەڵێ "وەفدی دانوستانكاری كورد لەدوا كۆبوونەوەیان لەگەڵ ســـەركردایەتی كورد بەناچاری بڕیاری بەشـــداریكردنیان لەحكومەتەكـــەی عەبادی دا، بەاڵم لەڕێی بەالغێكەوە ویستیان چوونەوەیان بەغـــدا وەك چوونەوەیەكـــی بـــۆ بەناچـــاری ئاســـایی رابگەیەنـــن، كـــە شكســـتی كـــوردی تێدا نەبێـــت". هەروەها ئاماژە بـــەوەدەدات، كە خەڵكـــی كوردســـتان هەســـتیان بەوەكـــردووە كورد بەالوازییـــەوە بەشـــداری حكومەتەكەی

دوای تێپەڕبوونـــی زیاتـــر لەمانگێك بەســـە وادەی ئـــەو ســـێ مانگـــەی ســـەركردەی پێنج حیزبـــە ســـەرەكییەكەی هەرێمی كوردســـتان بۆ حكومەتی عەبادییان دەستنیشـــان كردبوو، وەك مۆڵەتێك بۆ جێبەجێكردنی داخوازییەكانی كورد، ســـەرەنجام سەرەتای هەفتەی رابردوو وەزیـــرە كوردەكانـــی حكومەتی نوێـــی عێراق

سوێندی یاساییان خوارد.و لەچاودێـــران بەشـــێك بەبۆچوونـــی دەســـتبەكاربوونی درەنـــگ سیاســـەتمەداران وەزیـــرە كوردەكان بـــووە هۆی لەدەســـتدانی زیاتر لەمانگێك لەو ســـێ مانگـــەی بۆ عەبادی

عەبادی كـــردووە، ئەمەش بۆتـــە هۆی ئەوەی ســـەركردایەتی سیاسی كورد بەپەرۆش نەبێت بۆ دەستنیشانكردنی وەزیرەكان و لەو رووەوە

خەمساردی بنوێنێت.ئەمە لەكاتێكدایە لەسەرەتای دەستبەكاربوونی كابینەكەیـــەوە عەبـــادی تەنها ســـێ وەزارەتی وەك پشـــكی كورد دیاریكردبـــوو، بەاڵم دواتر بەبێ ئـــەوەی ناوەڕۆكـــی هیـــچ كۆبوونەوە و رێككەوتنێـــك بخرێتەڕوو، الیەنـــە كوردییەكان بەپێنـــج وەزارەتەوە چوونـــە ناو حكومەتەكەی ناوبـــراوەوە، كـــە هـــەر یەكێك لەپێنـــج حیزبە سەرەكییەكەی هەرێم وەزارەتێكیان بەركەوت.هاوكات زانا رۆستایی پەرلەمانتاری كۆمەڵ كـــورد، دانوســـتانكاری وەفـــدی ئەندامـــی و

حكومەتەكەی عەبادی لەكاتی متمانەپێدان و سوێندخواردنی وەزیرەكاندا

سياسەت

سەروەر ساڵەیی

هیچ ئاماژەیەك نیە عەبادی لەو سێ مانگەدا مەرجەكانی كورد جێبەجێ بكات!

كورد خۆی هۆكاری مانگێك دواكەوتنی ئەو وادە سێ مانگیە بوو كە بۆ عەبادی دانابوو

ژماره 251 2014/10/25 13

جەختیـــش لـــەوە دەكاتـــەوە، كـــە "دواكەوتنی دەستبەكاربوونی وەزیرە كوردەكان پەیوەندی بەناكۆكییەكانـــی ناوخـــۆی حیزبەكان لەســـەر

پۆستەكان و شەڕی داعشەوە هەبووە"."دواكەوتـــن پێیوایـــە رۆســـتاییە هەرچـــی زیانـــی وەزیـــرەكان لەدەســـتبەكاربوونی بەمافەكانمـــان و ئـــەو كارانـــە گەیانـــدووە، كە دەمانەوێـــت ئەنجامیـــان بدەیـــن لەداهاتـــوودا، هەر بۆیە ئەگـــەر الیەنی كوردی كەمتەرخەمی بـــكات زیانـــی دەبێـــت، بـــەاڵم ئەگـــەر الیەنـــی بەرامبەر پابەند نەبێت ئەو كات ئێمە بیانوومان

دەستدەكەوێت بۆ كشانەوە لەحكومەت".راوێژكارەكەی مەكتەبی سیاســـی یەكێتیش، بۆچوونـــی وایـــە كـــە "كـــورد ئەمجـــارە زۆر بـــەالوازی چۆتە بەغدا و حكومەتی عەبادی بە هیـــچ مەرجێكی رازینەبووە، ئەو ســـێ مانگەی ســـەركردایەتی كوردیش دیاریكـــردووە، تەنها مەرجێك بـــووە بۆ خۆیان دایاننـــاوە، تەنانەت عەبادی ئامادە نەبووە مەرجەكانیان بخوێنێتەوە نـــەك ئیمزایان لەســـەر بكات". بـــەاڵم لەبارەی

دواكەوتنی وەزیرە كوردەكانیشەوە دەڵێ "ئەم نەچوونەوەیـــە هەڵەیەكی تری ســـەركردایەتی سیاســـی كورد بـــوو، چونكە ئـــەو هۆكارانەی بوونـــە هۆی چوونەوەی ســـەركردایەتی كورد بۆ بەغدا كۆمەڵێك هۆكاربوون كە پێویســـتیان بـــاری دارایـــی خەڵكـــی بەچارەســـەرە، وەك كوردســـتان، كە لە رەوشـــێكی ناهەمواردایە و

ماوەی سێ مانگە مووچە دابەشنەكراوە".لەبارەی ماوەی ئەو ســـێ مانگەی كورد بۆ عەبادی دیاریكردبوو، شێركۆ مەنگوڕی دەڵێت "ئـــەو دۆخـــە ئەمنییـــەی رووبـــەڕووی عێراق بووەتـــەوە و كێشـــەی ئاوارەكان و كۆســـپ و تەگەرەكانـــی بـــەردەم حكومەتی عێـــراق زۆر گەورەن و تەنها كێشەكانی هەرێم نین، ئەوەتا شەڕ گەیشتۆتە لێواری بەغدا، ئەو سێ مانگەش لەوانەیە بۆ هەلومەرجێكی جێگیر بووایە، بەاڵم ئێســـتا مەترسی لەسەر شوناس و چارەنوسی عێراق هەیە". دەشڵێت "ئەوە شتێكی كۆنكرێتی نییە ئەو سێ مانگە كەی دەستپێدەكات و كەی كۆتایی دێت، كورد ئێســـتا بەشدارە، مەسەلەی

دواكەوتنی وەزیرە كوردەكان بۆ دوو هۆكاری رێكنەكەوتـــن لەگەڵ حكومەتی عێراق لەســـەر ژمارە و جۆری ئەو وەزارەتانەی بەكورد دران و كۆنەبوونەوەی سەركردایەتی هەر پێنج حیزبە سیاســـییەكە بۆ دابەشكردنی پۆستەكان بەپێی مـــاف و ئیســـتحیقاقی هەڵبژاردنـــی الیەنەكان، دەگێڕێتـــەوە. ئەو پەرلەمانتارەی كۆمەڵ دەڵێت "پێموایە پێویســـت بوو وەزیرە كوردەكان زوو دەستنیشـــان بكرانایـــە بۆ ئـــەوەی ئەركەكانی خۆیان راپەڕێنـــن، بۆیە، كە بڕیارێكی مەبدەئی دراوبوو بەشـــداری حكومەت بكەین، پێویست بوو بەزووترین كات وەزیرەكان دەستنیشـــان

بكرێن و دەستبەكار بن".الی خۆیـــەوە فازڵ نەبـــی بریكاری وەزیری حكومەتـــی پێشـــووی لەكابینـــەی دارایـــی عێـــراق نایشـــارێتەوە، كە دەســـتبەكارنەبوونی كێشـــەكانی چارەســـەركردنی وەزیـــرەكان ئـــەو وەك چونكـــە دواخســـتووە، كـــوردی دەڵێـــت "ئەگەر وەزیرەكان دەســـتبەكاربوونایە دەیانتوانـــی بودجـــەی ئـــەو مانگـــە بنێـــرن، كە رێككەوتنی لەســـەر كرابوو، یاخـــود لەمەودوا مووچـــەی فەرمانبەرانی هەرێـــم بەبەردەوامی بنێرن، دەیانتوانـــی زەمینە خۆش بكەن بۆ ئەو رێككەوتنانەی پێویســـتە بكرێن لەبارەی پرسی

پێشمەرگە و نەوت".مەنگـــوڕی شـــێركۆ د. بەوتـــەی بـــەاڵم پەرلەمانتـــاری یەكێتی لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێـــراق، نابێـــت چوونـــی وەزیـــرە كـــوردەكان زوویـــی و درەنگـــی بەپێـــوەری بەغـــدا بـــۆ دەڵێـــت ئـــەو بەڵكـــو وەك هەڵبســـەنگێندرێت پەیوەســـتە بـــەوەی رەوشـــی سیاســـی واڵت

بەكوێ دەگات. لەیەكەم كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی وەزیرانـــی ســـوێندخواردنی دوای عێراقیـــش پێكهێنانـــی بڕیـــاری ئەنجومەنەكـــە كـــورد، لیژنەیەكـــی بەســـەرۆكایەتی هۆشـــیار زێباری وەزیـــری دارایی دا، بۆ بەدواداچوونی پرســـە

هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەولێر و بەغدا.پەرلەمانتارەكـــەی یەكێتی باس لەوە دەكات كـــە "عێـــراق رووبـــەڕووی كێشـــەی گـــەورە بۆتـــەوە و بەرەو هەڵدێر دەڕوات، باری ئەمنی بەشـــێوەكە لەهیچ روویەكەوە پرسەكان وەكو خۆیان بەڕێوە ناچن، بەتایبەتی كوردیش ماوەی هەشـــت ســـاڵە لەچاوەڕوانی ئـــەم هەلومەرجە تازەیـــە بـــوو، بەداخـــەوە ئـــەم هەلومەرجەش

رووبەڕووی مەترسی تیرۆر بۆتەوە".ئوســـامە جەمیـــل پەرلەمانتـــاری پێشـــووی یەكگرتووی ئیســـالمی كوردستان لەپەرلەمانی عێـــراق پێیوایـــە ئـــەو ســـێ مانگەی كـــورد بۆ حكومەتـــی عەبـــادی دیاریكـــردوە تاكالیەنەیە و لەوانەیـــە عەبـــادی پابەنـــد نەبێـــت پێیـــەوە،

ســـێ مانگەكە پەیوەســـتە بەو عەقڵییەتەوە، كە دەڵێ دەبێت شەراكەتێكی تەواو هەبێت".

ئوســـامە جەمیـــل جەخـــت لەدرەنگوەختـــی دەستبەكاربوونی وەزیرە كوردەكان دەكاتەوە و دەڵێـــت "ئەگـــەر لەســـەرەتاوە وەزیـــرەكان لەبەغـــدا بوونایە لەوانەیە بارودۆخەكە باشـــتر بووبایە، لەگـــەڵ ئەوەشـــدا دواكەوتنەكە تەنها ئـــەوان نەبـــوون، بەڵكـــو دیاریكردنـــی وەزیرە بەگشـــتی بـــەاڵم دواكـــەوت، ئەمنییەكانیـــش بارودۆخـــی عێراق ئەو بارودۆخە نییە عەبادی مەرجەكانی خۆی بەســـەر كورددا بســـەپێنێت، یاخود كورد عەبادی بخاتە ژێر ركێفی خۆیەوە، رەوشی ئێستای عێراق هێندەی لەژێر كۆنتڕۆڵی ئەمریكا و ئێرانە، هێندە لەژێر كۆنتڕۆڵی الیەنە سیاســـییەكان نییە، ئەگەر فشـــاری ئەمریكاش

نەبووایە كورد هەر بەشداری نەدەكرد".لێدوانێكـــی لەچەنـــد عەبـــادی پێشـــتریش خـــۆی پابەندبوونـــی رۆژنامەوانیـــدا بەچارەسەركدنی كێشـــەكانی نێوان حكومەتی بەغدا و حكومەتـــی هەولێر دووپاتكردبووەوە، بـــەاڵم بەوتـــەی بەرپرســـانی حكومەتی هەرێم كـــورد هیـــچ گرەنتییەكـــی وەرنەگرتـــووە بـــۆ چارەســـەركردنی ئەو كێشـــانە. بەبڕوای فازڵ نەبی "لێدوانەكانی عەبادی و مەرجەعی شـــیعە و گۆڕینـــی ئەو كەســـانەی دژایەتـــی كوردیان دەكـــرد، خاڵـــی پۆزەتیڤـــن بـــۆ ئـــەوەی بگەنە

رێككەوتن لەگەڵ كوردستان"زانا رۆســـتایش نایشـــارێتەوە كـــە عەبادی ئامادەیـــی رایگەیانـــدووە رۆژەوە لەیەكـــەم تەواوی تێدایە بۆ چارەســـەركردنی كێشـــەكان لەگەڵ كورد، بەاڵم وەك خۆی دەڵێت "پێویستە ئـــەم قســـانە بەكـــردار بكرێـــن، بەاڵم تائێســـتا ســـەردانی هەرێمی كوردســـتانی نەكردووە بۆ

قسەكردن لەگەڵ بەرپرسانی كورد".هەرچـــی دڵشـــاد عەبدولڕەحمانـــە لەبارەی "عەبـــادی دەڵێـــت عەبادییـــەوە لێدوانەكانـــی ئامادەیە چارەســـەری كێشـــەكان بـــكات، بەاڵم بەمەرجەكانی هەرێم نا، بەڵكو پێویستە سەقفی داواكارییەكانـــی هەرێمیش بێتە خوارەوە، بۆیە من لەو بڕوایەدام هەرێم رازی بێت بەكۆمەڵێك مەرجی تر، كە پێشتر لەسەردەمی مالیكی پێی

رازی نەبوو".لەكاتێكـــدا ئوســـامە جەمیل ئامـــاژەوە بەوە لـــەرۆژی دەدات، كـــە وادەی ســـێ مانگەكـــە ســـوێندخواردنی عەبادییـــەوە دەســـتپێدەكات، جەخـــت لـــەوەش دەكاتەوە "ئەو مۆڵەتی ســـێ مانگـــەی كـــورد دیاریكرد بـــۆ هێوركردنەوەی توڕەیی شەقامی كوردی بوو، كە داوای دەكرد كورد بەشـــداری نـــەكات لەحكومەتـــی عێراق، ئەگەرنا نەك بەســـێ مانگ، بەڵكو بەسێ ساڵی

تریش كورد پەنایەكی دیكەی نییە".

سياسەت

پەرلەمانتارێكی پێشووی عێراق: ئەو سێ مانگەی

كورد دایناوە مەرجێكی تاكالیەنەیە و رەنگە

عەبادی پابەندی نەبێت

14 ژماره 251 2014/10/25

چوارشەممەی رابردوو پەرلەمانی كوردستان بەكۆی دەنگ و بەچەپڵەڕێزان بڕیاری ناردنی هێزی پێشمەرگەی بۆ كۆپانی پەسەندكرد

سياسەت

ســـەر كانتۆنی كۆبانی لەرۆژئاوای كوردســـتان زیاتـــر لەهەر رووداوێكی تـــر خەڵكی هەر چوار پارچـــەی كوردســـتان و چەنـــد واڵتێكـــی تـــری جیهانی رژاندە سەر جاددەكان بۆ هاوكاریكردنی

ئەو شارە.ئیمتیـــازی خـــاوەن عەبدولخالـــق مەســـعود دەزگای ســـتاندەرد، بڕوای وایە شـــەڕی داعش خزمەتـــی بەیەكڕیزی نەتەوەیـــی كورد كردووە، بەاڵم ئەو میللەتە بە بەدبەخت دەزانێت، كە تەنها لەكاتـــی كارەســـات و مەینەتییەكانـــدا یەكڕیزی دەنوێنێـــت. ئـــەو دەڵێ"دروشـــمێكی كـــۆن هەیە دەڵێ تا بەسەرشـــۆڕی یەكیان نەخســـتووین با بەسەربەرزی یەكبین، ئەوەی منیش لەم ماوەیە تێبینیـــم كـــردووە ئەوەیـــە، كـــە بەســـەربەرزی

بەدرێژایـــی مێژووی كۆن و نـــوێ، یەكڕیزی زۆری قســـەی مشـــتومڕو كـــورد نەتـــەوەی لەســـەر كـــراوە، لەئێستاشـــدا كـــە رێكخـــراوی داعش شـــەڕی دژی كـــورد بەرپاكردووە گوتار و هەڵوێســـتی الیەنە سیاســـییەكانی پارچەكانی كوردســـتان هێمـــای پرســـیاری زۆری كەوتۆتە ســـەر، بەاڵم ئەوەی بەالی بەشـــێك لەهاوالتیان و رۆشـــنبیرانەوە مایەی مەترسییە، كاریگەریی ئـــەو الیەنەنانەیە بەســـەر یەكڕیزی گشـــتگیری

كوردەوە.لەكۆی رووداوەكانی ئەمدواییەی رووبەڕووی كوردســـتان بوونەوە، هێرشـــی تیرۆریستان بۆ

یەك نابین، تەنها ئەگەر كارەســـات و مەترســـی رووبەڕوومان ببێتەوە".

بەنموونـــە هەشـــتاكان ســـااڵنی ناوبـــراو دەهێنێتـــەوە و پێیوایـــە ئەو كاتانـــەی الیەنەكان هیچ شتێكیان لەگۆڕەپانەكە بەدەستەوە نامێنێت یەكڕیـــز و یەكدەنـــگ دەبـــن، هەروەهـــا دەڵێـــت "ئـــەوەی ئێســـتا هەیە شـــتێكی ئیجابییـــە، بەاڵم هەموومـــان هیواداریـــن وەك نـــاوە گەورەكانی پێشـــوو نەبێت، كە ناوی رێككەوتنی ســـتراتیژی بێت، كەچی خۆی لەراستیدا نیو ستراتیژیش نییە

و بەماوەیەكی كەم تێكچووە".د. محەمـــەد بازیانی رێكخـــەری حزبی بزاڤی چاكســـازی و گەشـــە، پێیوایـــە شـــەڕی داعـــش تاڕادەیەكی زۆر كوردی خستۆتە هەڵوێستێكەوە،

سەروەر ساڵەیی

داعش پەیوەستییەكی رووحی تووندی لەنێوان پارچەكانی كوردستاندا دروستكردەوە

ژماره 251 2014/10/25 15

سياسەت

كـــە "ئـــەو هەســـتە نەتەوەییـــە راســـتەقینە نییە، بەڵكو بەشـــێكی رووكەشـــە و راكردنە لەكێشـــە و نەهامەتییەكانی ئێرە بۆ بەشـــێكی دوورتر، كە مەجالـــی ئـــەوە نییە بۆی بڕۆیت، مەســـەلەیەكی كـــۆن هەیە دەڵێت گۆڕەپان لێرەیە، فەرموو لێرە ئازایەتیت تاقیبكەوە، ئەگەر ئێمە لێرە پێشڕەوی بكەین ئەوە هەنگاوێكە بۆ خزمەتكردن بەكۆبانی و كەمكردنەوەی ئەو فشارەی لەسەر ئەو شارە هەیـــە، ئەو رووكەشـــەش زیاتـــر الی حیزبەكان رەنگیداوەتەوە، كە نوێنەرایەتی نوخبەی سیاسی

كور دەدەكەن".باشـــووری پەرلەمانـــی رابـــردوو هەفتـــەی هێـــزی ناردنـــی بەبڕیارێـــك كوردســـتان، پێشمەرگەی كوردستانی بۆ كۆبانی پەسەندكرد، حیزبـــە ناكۆكانی ئەو پارچەیەی كوردســـتانیش بەچاودێـــری ســـەرۆكی هەرێـــم رێككەوتنێكـــی سیاســـییان ئیمازكرد، بـــۆ چۆنێتی بەڕێوەبردنی

كاروبارەكانی حوكمڕانی لەڕۆژئاوا.خـــۆی گومانـــی بازیانـــی د. هەرچەنـــدە لەیاساییبوونی بڕیارەكەی پەرلەمانی كوردستان بۆ ناردنی هێزی پێشمەرگە بۆ كۆبانی دەردەبڕێت، بـــەاڵم ئەو بڕیارە بەئەركێكی نەتەوەیی دەزانێت و مەترســـی خۆشـــی نیشـــاندەدات لـــەوەی، كە ئـــەو پرســـە ببێتە هۆی پڕوپاگەنـــدەی حیزبی و

نەبوونی یەكڕیزی لەناو كورددا.هەر لەمبارەیەوە مەســـعود دەڵێ "بڕیارەكەی پەرلەمـــان و رێككەوتنـــی الیەنەكانـــی رۆژئـــاوا دوو بابەتـــی زۆر باش بوون، لەكۆتاییدا ئێســـتا ئێمـــە هەرێمێكمـــان هەیـــە و وەك بـــرا گەورەی پارچەكانـــی ترین، بۆیە دەبێـــت الیەنەكانی ئێرە نەك وەك برا گەورەی باشوور، بەڵكو وەك برا گەورەی هەر چوار پارچەی كوردســـتان مامەڵە

بكەن و تەنازوالتیش پێشكەش بكەن".پێشـــووی پەرلەمانتارەكـــەی هەرچـــی كوردســـتانە، بڕیارەكەی پەرلەمانی كوردستان وەك كارێكـــی نەتەوەیـــی بـــەرز دەنرخێنێـــت و دەڵێت "ئەمە وەك پرەنسیپ كارێكی باشە، بەاڵم لـــەرووی واقیعەوە ئێمە لەهەرێمی كوردســـتان خاوەنـــی هێزێكـــی نیشـــتیمانی یەكگرتـــوو نین، بەڵكـــو هـــەر حیزبـــە و هێزی نیشـــتیمانی خۆی هەیـــە، ئەگەر ئـــەو حیزبە بـــەو هەمەجۆرییەوە رەوانەی كۆبانـــی بكرێت، ئایا هەمان ئەزموونی

كە ســـۆزی بۆ یەكتر هەبێـــت و حیزب و الیەنە سیاســـییەكان و پارچەكانی كوردستانی لەیەكتر نزیـــك كردووەتـــەوە. دەڵێت "ئەمـــە یەكەمجارە لەمێـــژووی نوێی كورددا ســـەركردایەتی حیزبە كوردییەكان بەو شێوەیە كۆببنەوە، بەاڵم تا ئەم ساتەوەختە بەداخەوە نەتوانراوە ستراتیژییەتێكی تۆكمـــە بـــۆ گەلی كـــورد لەهەر چـــوار پارچەكە

دابڕێژرێت".ئـــەو نەبوونـــی كـــە ناشـــارێتەوە، ئـــەوەش ســـتراتیژییە زیـــان بەئاینـــدەی نەتـــەوەی كورد دەگەیەنێـــت و دەڵـــێ "ســـتراتیژییەتی نەتەوەیی زۆر گرنگە، پێویســـتە لەگـــەڵ تایبەتمەندییەكانی هـــەر پارچەیەكـــی كوردســـتان ســـتراتژییەتێك هەبێـــت، كـــە هەر پارچەیـــە رۆڵ و پێگەی خۆی

لەچوارچێوەیدا هەبێت".عەدنان عوســـمان، رۆژنامەنـــوس و ئەندامی خولی پێشـــووی پەرلەمانی كوردســـتان، پێیوایە ئـــەو یەكڕیزییـــەی بەهـــۆی شـــەڕی داعشـــەوە دەركەوتـــووە، تەنها یەكڕیزییەكی رووكەشـــییە، چونكـــە وەك ئـــەو دەڵێـــت "لەهەمـــوو مێژووی كورددا شـــتێك نەبـــووە بەنـــاوی یەكڕیزییەوە، بەڵكـــو ئـــەوە جۆرێكـــە لەوەهمێكی گـــەورە، كە رۆشنبیران و سیاســـەتمەداران قسەی لەبارەوە دەكـــەن، لەچوارچێـــوەی خەباتدا كە پەیوەســـتە بەهەمـــوو میللەتـــی كـــوردەوە، هەرگیـــز كـــورد یەكڕیـــز و یەكگرتوو نەبووە، هەمیشـــە ناكۆكی زۆر ســـەختیان هەبووە، ناكۆكییەكانیش الوەكی نەبوون، بەڵكو كاریگەرییان بەسەر هەموو پرسە چارەنوسســـازەكاندا هەبووە". بەبڕوای عەدنان رووداوەكانـــی كۆبانی دیوێكی دیكەی هەڵماڵینی پەردەیە لەســـەر ناكۆكییەكانی ناو ماڵی كورد و موزایەدە سیاسییەكانی الیەنە جیاوازەكان، هەر بۆیە دەڵێت "لەجیاتی ئەوەی ئەوەندە قسە لەسەر خودی كێشـــەی كۆبانی بكرێت وەك كەیســـێكی مرۆڤایەتـــی و نەتەوەیی، زیاتر جەخت لەســـەر هەنگاوەكانـــی و هەڵوێســـت و جیاوازییـــەكان یەكتر كراوەتەوە، هەنگاوەكانیش جۆرێك بوون لەپەرچەكـــردار بەرامبـــەر الیەنەكانی تر، بوونی ناكـــۆی و رای جیـــاواز بـــەالی منەوە ئاســـاییە، بـــەاڵم ئـــەوەی نائاســـاییە ئەوەیـــە، ئـــەو بابەتە پەیوەنـــدی بەپرســـێكی نەتەوەییـــەوە هەیـــە، كە پەیوەستە بەهەموومانەوە". دووپاتیشیدەكاتەوە

ئێرە دووبارە نابێتەوە و كارناكاتە ســـەر ورەی ئەو جەنگاوەرانەی ماوەیەكی زۆرە لەوێ شـــەڕ

دەكەن"؟ئـــەوەی رووداوانـــەدا ئـــەو لەســـەروبەندی نیگەرانی الی بەشێك لەهاواڵتیان و رۆشنبیرانی كورد دروستكردووە، هەڵوێست و ناكۆكییەكانی نێوان حیزبە سیاســـییەكانی كوردە. بەبۆچوونی عەدنان "زۆر قورســـە لەم ریزبەندییە حیزبی و سیاســـییەی لەكوردســـتان بتوانرێت ئەو واقیعە بگۆڕدرێت و ئەو خەمە حیزبییە بكرێتە خەمێكی نەتەوەیـــی و ئـــەو موزایـــەدە حیزبییـــە بكرێتـــە هەوڵدانێكی نەتەوەیی لەچوارچێوەی پڕۆژەیەكی

نەتەوەیی".ســـتاندەردیش دەزگای ئیمتیـــازی خـــاوەن بۆچوونی وایە حیزبـــەكان رۆڵی پەرتەوازەییان بینیوە، دەشـــڵێت "تاكو حیزب نەبوو، كوردستان یەكپارچە بوو، یەك شـــۆڕش بوو، بەاڵم ئێســـتا ئـــەو هەمـــوو حیـــزب و قوتابخانـــە سیاســـییە لەگـــەڵ دروســـتكردووە، پەرتەوازەییـــان

هەوڵدەدرێت لەو رۆڵە دوور بكەونەوە".د. محەمـــەد بازیانییـــش هەمـــان بۆچوونـــی هەیـــە، كە حیزبە كوردییـــەكان زیانێكی زۆریان كـــورد یەكهەڵوێســـتی و یەكڕیـــزی بەپرســـی گەیانـــدووە، نموونـــەش دەهێنێتـــەوە و دەڵێـــت "لەمـــاوەی رابـــردوودا بەهۆی ناردنـــی هەندێك چـــەك بۆ كۆبانـــی كێشمەكێشـــێكی زۆر گەورە لەنێوان سەرۆكایەتی هەرێم و مەكتەبی سیاسی حیزبێكدا دروســـتبووە، ئەمـــەش لەبەرژەوەندی ئێمـــە نییـــە، چونكە زلهێـــزەكان تەماشـــای ئێمە دەكـــەن و ئەگـــەر لەســـەر شـــتێكی وابچـــووك ســـتراتیژییەتێكمان نەبێـــت، لەوانەیـــە بەهەندێك

هەڵوێستی خۆیاندا بچنەوە".عەدنان عوسمان بەباشی دەزانێت نەوەیەكی لەســـەر كار كـــە بێتەئـــاراوە، نـــوێ سیاســـی پالتفۆرمێكـــی نەتەوەیـــی بـــكات و حیزبەكانـــی كوردســـتان بەو ئاڕاســـتەیە كار بكەن، دەشڵێت "بەدەر لەمانـــە گۆڕانكارییەكی گـــەورە لەعەقڵی سیاســـی كـــورددا رووی نـــەداوە بەبـــەراوورد بەسااڵنی پێشوو، حیزبەكان بەهەمان عەقڵییەتی دژایەتیكردنی یەكتر و سڕینەوە و گەورەكردنی كێشەكانی خۆیان بەرامبەر بەكێشە نەتەوەییەكان

كاریان كردووە".

مەسعود عەبدولخالق: ئێمە هەرێمێكمان

هەیە و وەك برا گەورەی پارچەكانی

ترین

د. محەمەد بازیانی: یەكەمجارە لەمێژووی

نوێی كورددا سەركردایەتی حیزبە كوردییەكان بەو

شێوەیە كۆببنەوە

عەدنان عوسمان: ئەو یەكڕیزیەی داعش دروستیكردووە، هەستێكی

نەتەوەیی رووكەشە و راستەقینە نیە

16 ژماره 251 2014/10/25

سياسەت

زیاتــــر لەمانگێكــــە، چــــاوی جیهــــان، لەســــەر ناوچەیەكە لەباكووری ســــوریایە. ئەو ناوچەیە پێــــی دەوترێــــت كۆبانــــێ و خاكی كوردســــتانی ســــوریایە، یان خۆرئاوای كوردســــتان. ئێســــتا هەموو جیهان لەستایشــــی ئەوێدان و زۆرینەی دەوڵەتە گەورە و زلهێزەكانی دونیا هاوســــۆزی بــــۆ دەردەبڕن، پێی دەڵێن "كۆبانێ و كوردەكان

شەڕێك دەكەن لەجیاتی هەموو مرۆڤایەتی".هێــــزە تاریكبین و تیرۆریســــتییەكانی داعش، زیاتر لەمانگێكە هێرشــــێكی دڕندانەیان كردۆتە ســــەر كۆبانێ، بــــەاڵم بەخۆڕاگری شــــەڕڤانانی یەپەگــــە و یەپــــەژە، هێشــــتا داعــــش نەیتوانیــــوە زەفــــەر بــــەو ورە پۆاڵیینــــە بەرێــــت و كۆبانــــێ داگیربكات. چیرۆكی ســــەركەوتنەكانی كوڕان و كچانی كۆبانێ، بۆتە وێردی سەر زمانی گەورە

سیاسییەكان و ئەدیبان و شاعیرانی دونیا.ئەم راپۆرتە، هەوڵدانێكە بۆ ناساندنی پێگەی كۆبانێ لەناوچەكــــەدا، گرنگییەكەی بۆ داعش و خۆرئاوای كوردستان، وردەكاری ناو كۆبانێ و

پێگە ستراتیژییەكەی بۆ كورد و توركیا. كۆبانــــێ، شــــارێكی كوردنشــــینە لەرۆژئاوای كوردســــتان لەدیوی چەپی ئاوی فورات، لەسەر سنووری نێوان سوریا-توركیا، هاوسێی شار و دەشــــتی فرەوانی )سرووج(ـی ئورفایە. لەرووی ئیدارییــــەوە، یەكێكە لەكانتۆنەكانــــی خۆرئاوای كوردستان، كە لەالیەن پەیەدەوە راگەیاندراون.

گوزەرانــــی زۆرینــــەی خەڵكــــی كۆبانێ لەســــەر چانــــدن و كشــــتكاریە. دانیشــــتووانی كۆبانێ و گوندەكانی ســــەرجەمیان كــــوردن. كەمینەیەكی عەرەبیش هەن، پێشــــتر چەند ماڵە ئەرمەنییەكی لێبووە، كە دواتر بەرەو حەلەب و ئەرمەنســــتان كۆچیان كردووە. پێكهاتەی كوردان پێكهاتەیەكی عەشــــایەری وەرزێرییە و بریتین لەدوو هۆزی گەورە: "بەرازی" و "كێتكان" كە بۆ چەندین هۆز

و تیرەی بچووكتر دابەش دەبن.بــــە بۆچوونــــی خەڵكەكــــەی، نــــاوی كۆبانــــی چونكــــە هاتــــووە، كۆمپانی-یــــەوە لەوشــــەی لەسااڵنی 1910 تا 1920 ئۆفیسی كۆمپانیایەكی ئەڵمانیــــی لێبــــووە، كــــە پڕۆژەی هێڵی ئاســــنینی جێبەجــــێ بەغــــدا(ی )بەرلیــــن- شــــەمەندەفەر دەكــــرد، دەوروبــــەری ئۆفیســــەكە بەكرێــــكاری كۆمپانیاكــــە و خێزانەكانیان ئــــاوەدان ببووەوە، كە زۆرینەیان كــــوردی هەرێمەكە بوون، دواتر ناوەكــــە بەشــــێوەی كۆبانــــی مایــــەوە. دەوڵەتی عەرەبــــی ســــوریا ناوەكــــەی دواتــــر گــــۆڕی بۆ )عیــــن العرب( بــــە واتای كانیــــی عەرەبان، وەك چــــۆن نــــاوی زۆربەی گونــــدە كوردنشــــینەكان وەك سیاسەتێكی شــــۆفینیانەی پەیڕەوكراو بۆ داپڵۆســــینی بوونی كورد و پێدانی پاشــــخانێكی

عەرەبی بەجوگرافیای سوریا، گۆڕدرانكیلۆمەتــــر )3000،23( كۆبانــــێ رووبــــەری بەگوێــــرەی دانیشــــتووانەكەی و دووجایــــە ســــەرژمێری ســــاڵی 2000 نزیكەی 204 هەزار كەس بــــوون. لەرووی خاكــــەوە، خاكی كۆبانێ

بەشێكە سەر بەدەشتی سرووجی رەها )ئورفا( 30 كیلۆمەتر لەرۆژئــــاوای ئاوی فورات و 100 كیلۆمەتــــر لەئورفــــا و 150 كیلۆمەتر لەناوەندی پارێزگای حەلەبەوە دوورە. لەباكوور: سنووری توركیایە و لەباشوور: سنووری پارێزگای )الرقە(یە، لە رۆژهەاڵت: هاوســــنوورە لەگەڵ گرێسپی )تەل ئەبیــــەد(، لە رۆژئاوا: هاوســــنوورە لەگەڵ جەرابلس )كەناری فورات( و مەنبەج. زۆرینەی خاكەكەی دەشــــتاییەكی راستە. زوورگی كەمە، بەرزاییەكانــــی بریتیــــن لــــە: چیــــای مشــــتەنوور )600مەتر( و چیای قەرەبەكر و خان مەحموود و چیای رەش. خاكەكەی كشــــتوكاڵیە و بەپیتە، بەرووبوومــــی زۆری هەیــــە، هەندێكی رەوانەی دەرەوەی ســــوریا دەكرێــــت. كۆبانــــێ لەچــــوار ناحیە پێكهاتووە: ناوەند )دانیشــــتووان: 81.424 كەس(، شێخلەر )شیوخ تەحتانی 43.861 كەس(، ســــەڕین )69.931 كــــەس( و جەلەبێ. گرنگترین گوندەكانیشــــی بریتیــــن لە: هەلینــــج، تەلعەجیب، تەلخەزال، بۆزیك، خانمەمەد، ســــخور، قلحەدید،

قنێ، قوملیخ، گرك، شەران و شێرانێ.داعش، ماوەی زیاتر لە 30 رۆژە لەو شارەدا شەڕدەكات و هەموو هێزێكی خستووەتەگەڕ بۆ ئــــەوەی داگیری بكات، دیــــارە كۆبانێ بۆ داعش

دەبێت زۆر گرنگ بێت، با بزانین چۆن؟ســــپی، گــــرێ بەســــەر دەســــتگرتن دوای جەرابلــــوس و رەققــــا، لەنێــــو ئــــەو سێگۆشــــە ئەگــــەر هەڵكەوتــــووە، كۆبانــــی جوگرافییــــەدا داعــــش دەســــت بەســــەر كۆبانیشــــدا بگرێــــت،

پێشەوا محەمەد

ستراتیژییەتی كۆبانێ بۆ كورد و داعش و توركیا

ژماره 251 2014/10/25 17

سياسەت

دیمەنێكی شاری كۆبانێ، كە زیاتر لەمانگێكە لەالیەن داعشەوە گەمارۆدراوە و پەالمار دەدرێت

دەســــەاڵتێكی بــــێ چەندووچوون لەنێــــوان ئەو بەیەكــــەوە و دروســــتدەكات هەرێمــــەدا ســــێ گرێیان دەدات، دەستبەســــەرداگرتنی ئەو ناوچە بەرفراوانە رێگە خۆش دەكات وەك ناوچەیەكی هــــاوكاری لۆژیســــتیكی بــــۆ چەكدارانــــی داعش و جووڵەكردنیــــان بــــەرەو ناوچەكانــــی دیكــــەی

رۆژئاوای كوردستان فەراهەم بكات.جگەلەوەش، ستراتیژییەتی كۆبانێ بۆ داعش گرنگییەكەی لەسنوورەكەیدایە بۆ ناو توركیا و بەپێچەوانەوە، ئەگــــەر كۆبانێ بگرێت، دەتوانێت زۆر بەئاســــانی شت بنێرێتە توركیا و توركیاش بیداتــــە داعــــش، هەرچــــی بیەوێــــت بەئاســــانی وەك دەریشــــكەوتووە و دەیــــان ڤیدیــــۆ و وێنە باڵوكرانەوە، توركیاش ئەو مەبەســــتەی بەالوە گرنگــــە، تــــا هاوكارییەكانــــی بۆ ئــــەو رێكخراوە

تیرۆریستییە زیاتر بكات و ئاسانتریش بێت.گرنگی كۆبانێ بۆ توركیا و داعش تاڕاددەیەك یەك ستراتیژە. توركیا، لەگرتنی كۆبانێ لەالیەن داعشەوە، بەئاسانی هەوڵە نامرۆڤانەكانی درێژە پێدەدات لەپڕچەككردن و بەهێزكردنی داعشــــدا بەرەنگاربوونــــەوەی زیاتــــر بــــۆ هەوڵدانــــی و كــــوردەكان. توركیا الی روونە، دروســــتبوونی كانتۆنــــێ ســــەربەخۆی بەهێز لەســــنوورەكانیدا كە كوردن، هاوشــــانی باكوور، كێشــــەی گەورە گــــەورەی سیاســــیی و ئابــــووری بۆ دروســــت دەكــــەن، بۆیــــە، ئەو شــــەڕەی كە دەبــــوو خۆی بەرامبــــەر كوردەكان بیكردایە، ئێســــتا داعشــــی وەك مقــــاش بەدەســــتەوەیە و شــــەڕی خــــۆی

پێــــدەكات. بۆیــــە لەبەرامبــــەر بەهێزكردنــــی ئەو رێكخراوە تیرۆریستییەدا درێغی ناكات.

هەڵوێستی توركیا بەرامبەر پەیەدە و دۆخی كۆبانێ كورتبینانەیە. توركیا سوودی زۆر زیاتر لەپشــــتگیرییكردنی كوردانــــی ســــوریا دەبینێت و دەتوانێــــت ببێتــــە هــــۆی فاكتەرێكــــی كاریگەر لەداهاتووی ئەو كیانە كوردییەدا. كۆبانێ بكەوێت یــــان نا، كێشــــە نییــــە، چونكە بەرگریــــی كۆبانێ ســــەرنجی كوردانــــی بــــەالی خۆیدا راكێشــــاوە. كۆبانێ بۆتە هەڵەبجەی كوردانی سوریا. دەشبێتە ئەو ئەفســــانە نموونەییەی كوردان لەبونیادنانی نەتەوەدا بەكاریدەهێنن. ســــتراتیژێكی دووربین ئەوەیــــە، كــــە داعش وەك هەڕەشــــەیەكی كتوپڕ ببینرێــــت لەبەرامبەر بوونــــی نفوزێكی بەهێزی توركیــــا لەناوچــــە كوردییەكانی ســــوریا. وەلێ واپێدەچێت ئەو هەلە لەدەســــتچووبێت. كوردان گەیشــــتوونەتە ئەو ئەنجامەی ئــــەردۆگان جێی متمانــــە نییە. ناكارایی حكومەت بەرامبەر داعش باجێكــــی گــــەورە بەتوركیا دەدات. مشــــتومڕی نێــــوان واشــــنتۆن و ئەنكەرە دەربــــارەی بنكەی ئینجەرلیك و ستراتیژی توركیا بەرانبەر سوریا تاقیكردنــــەوەی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و

هاوپەیمانانە. پێگــــەی كۆبانــــێ بــــۆ كوردەكانیــــش گرنگــــی ســــتراتیژی خــــۆی هەیــــە. كۆبانــــێ دەكەوێتــــە نێوەنــــدی ئەو ســــێ كانتۆنــــەی پارتــــی یەكێتی كوردســــتان لەرۆژئــــاوای PYD دیموكراتــــی رایگەیاند، لەدووری 200 كیلۆمەتر لەرۆژئاوای

كۆبانێ كانتۆنی عەفرین هەیە، لەرۆژهەاڵتیشیدا كانتۆنــــی جزیــــرە هەیــــە، لەنێــــوان ئــــەو ســــێ كانتۆنەش چەند ناوچەیەكی عەرەبنشــــین هەن، كە لەدەستی داعشــــدان، ئەگەر كۆبانێ بكەوێتە دەستی داعش، كانتۆنەكانی دیكەی PYD الواز دەبــــن، بەمــــەش دەســــەاڵتی داعــــش بەهێزتر و

بەرفراوانتر دەبێت.لەمانگــــی كانوونــــی دووەمــــی 2014، دوای پەیــــەدەوە، لەالیــــەن كانتۆنــــەكان راگەیاندنــــی كۆبانــــێ و گوندەكانی دەوروبــــەری چەكدارانی داعش گەمارۆیان دابوو، دەرگا ســــنوورییەكانی ئەو ناوچەیەش لەكاتی راگەیاندنی كانتۆنەكانەوە PYD لەالیــــەن توركیــــاوە داخراون، شــــاندێكیكــــە لە 2014/3/20دا ســــەردانی توركیایان كرد، داوایان كرد توركیا دەرگای سنووری بكاتەوە، چونكە لەكۆبانێ پێویســــتییەكی زۆر بەخواردن

هەیە.ئــــەوكات توركیــــا چــــوار مەرجــــی دانــــا بــــۆ یەكــــەم: ســــنوورییەكان: دەرگا كردنــــەوەی پێویســــتە PYD هــــاوكاری و هەماهەنگییەكانی PYD :لەگەڵ رژێمی ســــووریا ببڕێــــت. دووەمبچێتە ناو هاوپەیمانی نیشتیمانی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا. سێیەم: PYD بەشداری ئەو چاالكییانە نەكات كە هەڕەشــــەن بۆ سەر توركیا. چوارەم: خــــۆی دوور بگرێت لەراگەیاندی ســــەربەخۆیی و هێنانــــە ئــــارای رەوشــــێكی ســــەپێنراو. بەاڵم پەیــــەدە كەم تا زۆر ئامادەی جێبەجێكردنی ئەو

مەرجانەی توركیا نەبوو.

18 ژماره 251 2014/10/25

سياسەت

سەرەتا داعشەكان لەزۆر شوێن خۆیان لەرووبەڕووبوونەوەی شەڕڤانە ژنەكان دەبوارد، لەترسی كوژران و لەكیسچوونی پلەی شەهادەت!

شــــەڕڤانەكانی یەپەگــــە هێنــــدەی نەماوە ئــــەو بەڵێنەیان بهێننەدی، كە رایانگەیاندبوو كۆبانــــی دەكەنە لینگرادی دووەم بۆ داعش، بەو پێیــــەی نزیكەی دوو مانگــــە قارەمانانە بەرگری لەكۆبانی دەكەن، بەجۆرێك ئێستا

تەواوی میدیا جیهانیەكان بەگواســــتنەوەی هەواڵەكانیانــــەوە ســــەرقاڵن، ئــــەوەی بۆتە جێی ســــەرنجی تــــەواوی جیهانیش، بوونی ئــــەو رێــــژە زۆرەی كچــــان و ژنانــــە لەنێو پیــــاوان شانبەشــــانی كــــە شــــەڕڤانەكاندا، بەرامبــــەر توندوتیژترین گورپی ئیســــالمی

دەجەنگن.

رۆژنامەوانیــــە راپۆرتــــە لەزۆرینــــەی كۆبانییــــەوە لەبــــارەی كــــە جیهانیەكانــــدا، دەكرێــــت، باس لەبوونی كچە شــــەڕڤانەكان دەكرێــــت، لەنێو ئەوانیشــــدا نارین عەفرین، سەرپەرشــــتیاری كچە شــــەڕڤانەكان وەك كچــــە گیڤاراكە ناودەبرێت، بــــەو پێیەی ئەو سەرپەرشــــتی ئــــەو ژنانــــە دەكات، كــــە لەو

ئازایەتی كچە شەڕڤانەكان راگەیاندنە جیهانیەكان سەرسام دەكات

داعشە كوژراوەكان لەبەهەشت بێبەش دەكەن و رەوانەی دۆزەخیان دەكەن!!

راوێژ كامەران

ژماره 251 2014/10/25 19

سياسەت

بەبەردەوامــــی ئەنجامــــی دەدەن، خوێندنــــی كلتــــوری و مێژووی و سیاسیشــــیان هەیە و كار لەســــەر دروســــتكردنی كەســــایەتی خۆشــــیان دەكــــەن، هــــەر ئەمانــــەش بوونە هۆی ئەوەی لەئاســــتی میدیایی و سیاسیدا بەقارەمــــان ناویان ببرێــــت، دواین جاریش ئەدمیــــڕاڵ جــــۆن كیربی وتەبێــــژی پنتاگۆن لەبارەی ئەوانەوە رایگەیاندبوو "شەڕەڤانان بەچڕی دەجەنگن و تواناكانیان سەرسامی كردیــــن، قارەمانێتیــــەی ئەوان بــــوو وایكرد

هاوكاریان بكەین".ئەم كچە شــــەڕڤانانە، زیاتر لە شــــەڕڤانە پیــــاوەكان، بوونەتــــە بەربەســــتی ماددی و مەعنەوی بــــەردەم چەكدارانی داعش، هەم وەك شــــەڕڤانێك قارەمانانــــە بەرەنــــگاری و تــــرس هەمیــــش دەبنــــەوە، داعشــــەكان دڵەڕاوكێیەكی زۆر دەخەنە دڵی چەكدارانی داعشــــەوە، لە هــــەر بەرەیەكدا كە هەســــت بكەن شەڕڤانی ژنی لێیە، چونكە چەكدارانی و شــــەهیدبوون مەرامــــی بــــۆ داعــــش، گەیشــــتن بە بەهەشــــت، ســــڵ لە كوشتن و مــــەرگ و هیــــچ شــــتێك ناكەنــــەوە، ئەمەش و ترســــناك پەالمارەكانیــــان وایكــــردووە توندوتیــــژ بێــــت، بەاڵم ئەو بــــاوەڕەی لەناو چەكدارەكانــــی داعشــــدا بــــاوە، كــــە ئەوەی بەدەســــتی ژنان بكوژرێت ناچێتە بەهەشت و شەهادەتی بە قسمەت نابێت، وایكردووە لەترســــی لەدەســــتدانی بەهەشــــت بەچۆكدا كــــە واباڵوكرایــــەوە، پێشــــتریش و بێــــن لەهەندێــــك شــــوێندا داعشــــەكان خۆیان لە رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ كچە شەڕڤانەكاندا

دەبوێرن.جەیــــالن كــــە نــــاوی كچــــە شــــەڕڤانێكە، لــــە یەكێــــك بــــە شــــەهیدبوونی لــــە بــــەر رۆژنامەنوســــەكانی گوتووە "داعشەكان كە دەبینیــــن ئافرەتێــــك چەكی بەدەســــتەوەیە، لەترســــان هەڵدەلەرزن، یەك تاقە ژنی ئێمە

لە 100 پیاوی ئەوان ئازاترە". بەوتەی "پەڵدا چیا" ژنە ســــەركردەی بااڵ لەنێو كەجەكەدا، فەلسەفەی ئەوان لەبارەی ژنەوە ئەوەیــــە، كە گەر ئافرەت ئازاد نەبێ، نەتەوە ئازاد نابێ، ئەو بەسڤیلی وت "دەبێت خەباتكردن لەئازادكردنی ئافرەتەوە دەست پێبــــكات، رزگاریــــی ژنــــان لەپێــــش هەموو كارەكانەوەیــــە، دەبێ ســــەرەتا ژنــــان ئازاد بــــن، پاشــــان دەتوانرێ خەبات بــــۆ ئازادیی واڵت بكــــرێ، ژنانیش رێــــژەی هەرەزۆری رێكخســــتنی ئیمە پێكدێنن، جگەلە هەبوونی ســــەربازییدا، لــــەكاری گرنــــگ چاالكیــــی لەپێگەیاندنی كادیری بەتوانا بۆ خەباتكردندا

بەشداری بەردەواممان هەیە".

شارە دژی داعش شەڕدەكەن.راســــتەقینەی نــــاوی عەفریــــن، ناریــــن میســــا عەبدۆیــــە و تەمەنــــی 40 ســــاڵە، ئەو بینویانــــە لەنزیكــــەوە رۆژنامەنوســــانەی بەكەسێكی زیرەك و رۆشنبیر و رەوشتبەرز نــــاوی دەبەن، كە هەمیشــــە بە تەنگ هاوڕێ جەنگاوەرەكانیەوەیەتی. ئەو ئێستا لەكۆبانی فەرمانــــدەی یەپــــەژە دەكات، ئەمــــەش پاش ئەوەی لەساڵی 2012، پەیەدە باڵی سەربازی كچانــــی جیاكردەوە، بەو پێیــــەی رێژەكەیان زۆر بوو، بەپێی ئامارەكانیش لەئێستادا یەك لەسەر سێی شــــەڕڤانانی یەپەگە لەرۆژئاوا ژنان و كچانن و رێژەیان دەگاتە زیاتر لە 5 هەزار، لەو رێژەیەش 500 كچە شــــەڕڤانیان

ئێستا لەنێو كۆبانی دان.كــــە لەنامەیەكیــــدا عەفریــــن ناریــــن نــــاردووە نێودەوڵەتــــی كۆمەڵگــــەی بــــۆ فەرەنســــی لۆمۆنــــدی لەرۆژنامــــەی و باڵوكراوەتــــەوە، رایگەیانــــدووە كــــە ئــــەوان ئێستا شــــەڕی رەفتاری تاریكستان دەكەن، نارین وتویەتی "لەگەڵ ئەركی سەركردەییدا، ئەركی یەكەمم ئەوەیە پیشــــانی ژنان بدەم،

كە ئــــەوان دەتوانــــن بڕیاری چارەنووســــی خۆیان بدەن. هەموو ئەو ژنانەی خولەكانی خۆیــــان بەســــەركەوتوویی ئەنجــــام دەدەن، بەڵگــــەی بەدرۆخســــتنەوەی ئەوانــــەن، كــــە دەڵێــــن ژن ناتوانێــــت شــــەڕبكات. ئێمــــە بۆ شــــەڕ دروســــتنەبووین، بۆ شــــەڕ نەبووین و نامانەوێــــت خەڵــــك بمرێــــت، بــــەاڵم هیــــچ بژارەدەیەكی تریشــــمان نیە. لەپێناو مانەوە )بوون(دا ئێمە دژی ئەم رەفتارە تاریكستانییە

شەڕدەكەین".ناریــــن عەفریــــن ئاماژە بــــەوەش دەدات، كــــە لەنیشــــتمانێكی داگیركــــراودا ژیان هیچ بەهایەكــــی نییە، هەربۆیە ئەو دەڵێت"ئێســــتا بەرخۆدان ئەركە لەســــەر شانی هەموو ژنە كوردێك بــــەر لەپیاوان، شــــەڕ ســــەپێنراوە لەماڵــــەوە و ناوەســــتن دەستەوەســــتان و و براكانمــــان بیــــن چــــاوەڕێ نامێنینــــەوە هاوســــەرەكانمان بەرگریمان لێبكەن، لەالی ئێمــــە ژنان و پیاوان یەكســــانن و بەیەكەوە

بەرگری لەخاكەكەمان دەكەین".خــــەزەر فاتیمی كچــــە رۆژنامەنوســــێكی لەبەرەكانــــی زۆرە ماوەیەكــــی و كــــوردە ناوچــــە و لەكۆبانــــی شــــەڕە پێشــــەوەی و كوردســــتان رۆژئــــاوای جیاوازەكانــــی هەواڵەكان بەمیدیــــا جیهانیەكان دەگەیەنێت، بــــۆ كەناڵــــی STV ســــویدی كاردەكات، ئەو لەگــــەڵ كچــــە شــــەڕڤانەكانی ماوەیەكیــــش كۆبانیــــدا بــــووە و ئــــەوەی بە)ســــڤیل ( وت، كــــە ورەی كچە شــــەڕڤانەكان لەشــــەڕدا دژ بەداعــــش زۆر بــــەرز بووە، خــــەزەر فاتیمی چەكــــداری شۆڕشــــی "بە درێــــژای وتــــی كوردی ژنان رۆلێكــــی كاریگەریان هەبووە و شانبەشــــانی پیــــاوان بەشــــداری جەنگیان كردووە، لەنێو شــــەڕڤانانی یەپەژەشدا ژنان ئازادیەكــــی زۆریــــان هەیە و پیشەكەشــــیان تەواو جیاوازە لەپیشەی ژنان لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست، كە بۆتە كلتورێك و دەبێت ژنان لەماڵەوە بن، لەكاتێكدا ئێســــتا یەك لەســــەر ســــێی ئــــەو قارەمانانەی كۆبانێ لەدەســــتی

تیرۆر دەپارێزن ژنان".فاتیمی وتیشی "كچە شەڕڤانەكان ئەوەیان پێدەوتــــم، كە ئــــەوان شــــەهیدبونیان بەالوە باشترە وەك لەوەی لەژێر دەسەاڵتی داعشدا بژین، هەرئەوەش هــــۆكاری ئەوە بووە، كە كچە شەڕڤانێك پاش ئەوەی هیچ فیشەكێكی

پێنەما، كۆتای بەژیانی خۆی هێنا".كچە شــــەڕڤانەكانی یەپەژە، سەرجەمیان ناوێكــــی خوازراویان هەیــــە و تەنها لەكاتی شــــەهیدبوون یاخــــود كاتی زۆر پێویســــتدا ناوی راســــتەقینەی خۆیان ئاشــــكرا دەكەن، ئەوان جگەلە مەشــــقە ســــەربازیەكانیان، كە

20 ژماره 251 2014/10/25

ئێستا هەرێمی كوردستان لەناو جەرگەی ملمالنێ و كێشمەكێشی ستراتیژیی ئەو سێ میحوەرەدا هەڵكەوتووە

سياسەت

خۆرهەاڵتی ناوەڕاســــت: میحوەرگیری سیانی هێزەكان

خۆرهەاڵتـــی سیاســـییەكانی هاوكێشـــە ناوەڕاســـت تادێـــت زیاتـــر رۆشـــن دەبنەوە. و ناوچەیـــی هێـــزە تادێـــت ئەمـــەش بـــۆ محەلییەكانـــی ئـــەم هەرێمە خۆیان بەســـودی یەكێك لەم میحوەرانـــە یەكالییدەكەنەوە. ئەم میحوەربەندییەش جـــاران دوانی بوو، كەچی لەدوای كودەتاكەی میسر لەتەموزی 2013وە خەریكە بەكردەوە بەســـەر میحوەربەندییەكی میحوەرانـــەش ئـــەم دابەشـــدەبێت. ســـیانیدا

بەمشێوەیەی خوارەوەن: یەكەم: میحوەری تاران–دیمەشق

ئەم میحوەرە بەمیحوەری ئێرانی–شیعەیش ناودەبرێت و بەمدواییەش هەندێك لەپسپۆڕان عێراقیـــش، تـــازەی حكومەتـــی پێیانوایـــە بەتایبـــەت باڵـــی شـــیعەكەی خۆی بەســـودی

لەم ماوەیەدا دیاردەیەكی سیاســــی تازە سەرنجی پســــپۆڕانی سیاســــەتی ناوچەیی راكێشــــاوە، كە خۆی لێكەوتەی ســــتراتیژی هەیــــە. ئــــەم دیاردەیــــەش جەمســــەربەندی سیاسی و پارچەبوونی واڵتانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاســــتە بەســــەر ئەم جەمســــەربەندییە تازەیــــەدا. ئەم جەمســــەرگیرییە سیاســــییە هەتــــا و پەنگدەخواتــــەوە زیاتــــر تادێــــت دەڕواتیــــش واڵتــــی زیاتــــر خۆیــــان بــــەالی ئــــەم جەمســــەرگیرییەدا یەكالییدەكەنــــەوە. دواهەمین دیوی ئەم سیناریۆ ستراتیژییەش بادانەوەی ســــودان بەالی میحوەری ریاز–قاهیــــرە و روو وەرگێڕانیەتــــی لەمیحوەری ئەنكەرە–دەوحە. هەروەها یەكالییبونەوەی بەغدایە بەئاڕاســــتەی تاران–دیمەشــــق، كە

كاریگەری یەكالكەرەوەی لەسەر هاوكێشە ناوخۆییەكانی هەرێمی كوردستان دەبێت.

پســــپۆڕانی سیاســــەتی هەرێمی پێیانوایە ئیتر هاوكێشە ستراتیژییەكانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاســــت بــــۆ ماوەیەكــــی دوورودرێژی 25 ســــاڵە بەســــەر ملمالنێكانــــی هێزەكانی ئەم ســــێ میحــــوەرەدا دابەشــــدەبێت. بۆیە لەدیدی ســــتراتیژییەوە ئەم میحوەربەندییە هێــــزە هاوكێشــــەی لەســــەر كاریگەریــــی ناوخۆییەكان كورد و هەرێمی كوردســــتان دەبێــــت. ئــــا لەمــــڕووەوە پێویســــتە پێــــش ئــــەوەی دەزگاكانی بڕیارســــازی لەهەرێمی و دەزگا وردببنــــەوە، لێــــی كوردســــتان بنیاتەكانــــی توێژینــــەوە و بیركردنــــەوە لێی وردببنــــەوە و بەپێــــی توێژیارییەكانیشــــیان هــــاوكاری دەزگاكانی دروســــتكردنی بڕیار

بكەن.

كوردستان: خوالنەوە لەنێوان سێ میحوەری هێزداخۆرهەاڵتی ناوەڕاست بەسەر ملمالنێكانی سێ میحوەری سەرەكیدا دابەشدەبێت

بەشی سیاسەت

ژماره 251 2014/10/25 21

سياسەت

میحوەری تاران–دیمەشق–بەغدا كاراترین میحوەری

ستراتیژی هەرێمیی خۆرهەاڵتی ناوەڕاستە و بەكردەوەش ئەوەی

سەلماندوە

هەریەكە لە میحوەرەكانی ئەنكەرە-دەوحە و تاران-

دیمەشق-بەغدا دەیانەوێت هەژموونی خۆیان لەسەر

هەندێك لە هێزە كوردیەكان درێژە پێبدەن و بەالی خۆیاندا

كێشیان بكەن

ئـــەم میحوەرە یەكالیـــی دەكاتەوە. بۆیە ناوی میحوەری تاران–دیمەشـــق–بەغدای لێدەنێن. بەقســـەی چاودێرانی سیاسی و ستراتیژیستە هەرێمییەكان ئەم میحوەرە كاراترین میحوەری ستراتیژی هەرێمیی خۆرهەاڵتی ناوەڕاستە و بەكردەوە ئەوەی ســـەلماندوە، كە لە هەردوو میحـــوەری ریاز–قاهیـــرە و ئەنكەرە–دەوحە

كارایی و توانای مانۆڕكردنی زیاترە. دوەم: میحوەری ئەنكەرە–دەوحە

ئەم میحوەرە كە بەگشتی لەسەر تۆڕەكانی ئیخوان لەناوچەكە سەرمایەگوزاری كردووە، دوای ئـــەوەی بەهـــۆی كودەتاكەوە لەمیســـر پاشەكشـــێی كردووە لەگەڵ میحوەری ریاز-قاهیـــرە رووبەڕووی ملمالنێـــی توند بۆتەوە. هەروەهـــا بەمدواییانـــەش لـــە لیبیـــا لەگـــەڵ میحـــوەری ریاز–قاهیرە رووبـــەڕووی یەكتر بونەتـــەوە. ئـــەوە مـــاوەی چەند رۆژێكیشـــە میحـــوەری ریاز–قاهیـــرە بەتەمـــای ئەوەیـــە خەرتومی لـــێ دووربخەنەوە. بۆیە میحوەری گۆڕەپانەكانـــی لەهەمـــوو ئەنكەرە–دەوحـــە ناوچەكە پشـــتیوانی هێزە میانەڕەوە ئیسالمی و عەرەبییەكان دەكـــەن. میحوەری ئەنكەرە–دەوحـــە هەرچەنـــد لەســـوریا رووبـــەڕووی میحـــوەری تاران–دیمەشـــق بۆتـــەوە، بـــەاڵم لەگۆڕەپانەكانـــی تـــر دەیـــەوێ هەماهەنگیان

لەگەڵدا بكات. سێیەم: میحوەری ریاز – قاهیرە

لەهەمــــوو بەتەمایــــە میحــــوەرە ئــــەم ناوەڕاســــتی خۆرهەاڵتــــی گۆڕەپانەكانــــی

ئیســــالمی و عەرەبــــی پشــــتیوانی لەهێــــزە نەتەوەپەرســــتە كالســــیكەكانی ئەفســــەرانی هێــــزە دەیــــەوێ بــــكات. هەروەهــــا ســــوپا ســــەلەفییەكانی الیەنگری ریاز لەئەفسەرانی نەتەوەپەرســــتی ســــوپا نزیكبكاتــــەوە. ئــــەم لەگــــەڵ لەالیەكیشــــەوە ئێســــتا میحــــوەرە میحوەری تاران–دیمەشــــقیش بەرەوڕووی یەكتر بونەتەوە. بۆیە لەعێراق، لەسوریا، لە لوبنان و تەنانەت لەیەمەن، بەحرەین و .. تاد بەتەمای ئەوەن پشتیوانی لەو هێزانە بكەن، كــــە بە نەیــــاری هێزە شــــیعەكانی الیەنگری

میحوەری تاران–ریاز لەقەڵەم دەدرێن. میحــــوەرە و كوردســــتان هەرێمــــی

سیانییەكانهەرێمی كوردستان ئێستا لەناوجەرگەی ملمالنــــێ و كێشمەكێشــــە ســــتراتیژییەكانی ئەم ســــێ میحوەرەدا هەڵكەوتووە. لەالیەك هێزەكانی میحوەری تاران–دیمەشق–بەغدا كاریگەری راســــتەوخۆیان لەســــەری هەیە، لەالیەكیش هێزەكانی میحــــوەری ئەنكەرە–دەوحە دەیانەێ لەرێــــی هێزە كوردییەكانی الیەنگــــری خۆیانــــەوە كارایــــی و هەژمونی خۆیان لەســــەر هەندێك لەهێزە كوردییەكان درێژەپێبــــدەن. هەروەهــــا بەمدواییانــــە ئەم میحوەرە لەســــەر هاوكێشەكانی خۆرئاوای كوردســــتان دەیــــەوێ هێزەكانــــی هەرێمــــی كوردستان بۆشاییەكە پڕبكەنەوە، هەتاوەكو هێزەكانــــی الیەنگــــری میحــــوەری تــــاران–

دیمەشق.

میحوەری تاران–دیمەشق–بەغدا بەتەمان بەگشــــتی سیاســــەتی كوردســــتانی خۆیــــان لەرێــــی هێزەكانــــی الیەنگری خۆیــــان وەكو یەكێتــــی و بەكەمیــــش كەجەكــــە پیادەبكەن. ماوەیەكیشە ئەم میحوەرە لەجموجۆڵەكانی میحــــوەری ئەنكەرە–دەوحە نیگەرانن. بۆیە دەیانەوێ تەنها لەرێی هێزە كوردییەكانەوە نا، بەڵكو بەشــــێك لەئەجێندا سیاســــییەكانی خۆیــــان لەرێی میلیشــــیا شــــیعە عــــەرەب و توركمانەكانەوە پیادەبكەن و بگرە دەیانەوێ ئــــەم هێزانە وەكو كارتی هەڕەشــــە لەســــەر

هێزە كوردییەكان بقۆزنەوە. میحوەری تاران-دیمەشق كە شیعەگەرایی هەرێمییەكانــــی ســــتراتیژییە كۆڵەكــــەی پێكدەهێنــــێ، بــــەاڵم بۆ تەواوكردنــــی پرۆژە ناوچەییەكانی سەرمایەگوزاری لەسەر چەند هێزێكی محەلی ســــوننەش كــــردووە وەكو: بزوتنــــەوەی حەماس، حیزبوڵــــاڵی كوردی لەكوردســــتانیش و )هوداپــــار( لەتوركیــــا یەكێتی و كۆمەڵی ئیسالمی. لەوە واوەتریش هــــەم و لەباشــــوور -هــــەم لەكوردســــتان لەخۆرئــــاوا– بەتایبــــەت لەگــــەڵ دەركەوتنی هەڕەشــــەكانی داعش ئەم هێزە لەگەڵ هێزە كوردستانییەكان پەیوەندی كاریگەری هەیە، بەتایبــــەت لەگــــەڵ یەكێتی و كۆمــــا جڤاكێن كوردستان و دەشیەوێ بەهەر نرخێك بووە پارتی و هێــــزە ئیســــالمییەكان لەمیحوەری

ئەنكەرە–ریاز دووربخەنەوە. ئەوەشــــی دەمێنێـتــــەوە بریتییــــە لــــەوەی میحــــوەری هەرێمــــی ریاز–قاهیرە هێشــــتا بەو شــــێوەیەی لەگەڵ هێزە سیاســــییەكانی نییــــە. وای پەیوەندییەكــــی كوردســــتان ئەمــــەش بۆ ئەوە دەگەڕێتــــەوە، كە لەڕووی لەالیەكیــــش و دوورتــــرن جوگرافییــــەوە هێشــــتا نەیتوانیوە كێشمەكێشــــەكانی خۆی لەگــــەڵ میحوەرەكانــــی ئەنكەرە–دەوحــــە و تاران–دیمەشــــق یەكالیــــی بكاتــــەوە. بەاڵم پێشــــبینی ئەوە دەكرێ لەگــــەڵ چڕبونەوەی لەسوریا–عێراق–كوردســــتان، ملمالنێــــكان ئــــەم میحوەرەیــــش بەرەبــــەرە لەهێزەكانی

كوردستان نزیكببێتەوە. لــــەالی تریشــــەوە میحــــوەری ئەنكەرە–یەكالكەرەوەیــــان كاریگــــەری دەوحــــەش لەســــەر هەرێمی كوردســــتان و كوردستان بەگشتی هەیە. بەتایبەت لەگەڵ رووداوەكانی خۆرئــــاوای كوردســــتان، ئەنكــــەرە دەیەوێ بەناردنی پێشمەرگە تاڕادەیەك ئاوتۆریتەی هێزەكانــــی كەجەكــــە بشــــكێنێت. بۆیــــە ئەم میحوەرەیش لەســــەر كوردســــتان دەســــت بەجموجــــۆڵ دەكاتــــەوە. دەبــــێ چاودێــــری

هاوكێشەكە بكەین.

22 ژماره 251 2014/10/25

سياسەت

ئـــەم هێـــزە كـــە هێزێكـــی ســـەلەفی جیهادی تیرۆریســـتییە، بەشـــێوەی دیفاكتۆ سنورێكی زەمینی بەرفراوانی لەنێوان ســـوریا و عێراق ئاوتۆریتـــەی و هەژمونـــی كۆنترۆڵكـــردوە. دەیـــەوێ تادێتیـــش و چەپســـاندوە خـــۆی رووبـــەری ئـــەم جوگرافیاییـــەی بەرفـــراوان بـــكات. ئەم هێزە سیاســـییە كـــە ئیتر خەریكە بەخۆیـــەوە دەوڵـــەت فۆرمـــی بەشـــێنەیی دەگرێ، ئیدیعای سیستەمی خەالفەت دەكات. لـــەوە گرنگتر ئەمەیە، بەشـــێوەی سروشـــتی تێكڕای سەرزەمینە كوردنشـــینەكان بەهەقی شەرعی خۆی دەزانێ و كاتێكیش پەالماریان دەدات، نـــاوی "فەتح"یان لێدەنێـــت! ئەم تۆڕە لەگۆڕینی تاكتیكدا گەلێك سەركەوتوو بووە، تەنانەت لەگۆڕینی ستراتیژییەكانیشـــی، سەر لەنەیارەكانـــی دەشـــێوێنێت. داعـــش بەهـــۆی ســـەدەكانی زەبروزەنگـــی بەكارهێنانـــی ناوەڕاســـت و قۆســـتنەوەی وەحشـــیانەترین شـــێوەكانی كوشـــتنی بەشـــەر، پێش مەیدان،

جەنگی سایكۆلۆژی بردۆتەوە. دواتریـــش لەجەنگـــی ناوشـــار و كـــۆاڵن بەكواڵنـــدا گەلێك شـــارەزایانە هەڵســـوكەوت دەكات و رێـــك ئـــەو خانـــوو و بااڵخانانـــەی دەیگرێـــت دەیكانكاتـــە بنكـــەی ســـەربازی و دەیانقۆزێتـــەوە. لەگـــەڵ ئەمەشـــدا چەندیـــن كۆبانـــی، لەبەرەكانـــی تاكتیكـــی ســـەربازی جزیـــرە، موســـڵ، كەركـــوك، ســـەالحەددین كوردســـتانییەكان هێـــزە لـــەدژی دیالـــە و قۆســـتۆتەوە. لـــەوە واوەتریـــش مەســـەلەی كوردســـتانییەكانەوە هێـــزە بـــۆ ســـەرەكی مەسەلەی ستراتیژی داعشە. داعش بەكردەوە گرنگترین بـــەرەی جەنگی خۆی بەرەوڕووی ســـەرزەمینە كوردستانییەكان لەالی عێراق و لەالی ســـوریا كردۆتەوە. ئـــەم بەرەیە 1800

هێزە سەرەكییە كوردستانییەكان لەشاری دهۆك پرۆســـەیەكیان بەڕێوەبـــرد، كە ئەگەر بێـتـــو رێـــز لەئەنجامەكانـــی بگیرێـــت، ئـــەوە لەچـــاوی ستراتیژیســـتەكانەوە خوێندنەوەی بەرەنگاربونەوەی هاوبەشـــی ستراتیژییەكی "دوژمنی هاوبەش"ی لێدەكەوێتەوە. پسپۆڕان لـــەو بڕوایـــەدان كـــورد هەرچەنـــد بۆخـــۆی تائێســـتا دۆكتۆرینێكی بـــۆ بەرەنگاربونەوەی داعـــش پێ نییە، بەاڵم بەكـــردەوە هەوڵەكانی هێـــزە كوردییـــە ســـەرەكییەكان لەباشـــوور ئەوەیـــە بـــۆ كوردســـتان خۆرئـــاوای و

ستراتیژییەكی هاوبەشی لێبكەوێتەوە. ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پارتی یەكێتی دیموكراتـــی، كە لەم ماوەیەدا بۆتە ســـیمبۆلی لەگفتوگۆیەكـــی كوردســـتان، خۆرئـــاوای خۆیدا لەكاتـــی كۆبونەوەكانی دهۆكدا دەڵێت: ئیتـــر كـــورد یەك دوژمنـــی هاوبەشـــی هەیە و پێویســـتە لەبەرانبەریـــدا یەكبگریـــن. ئـــەم قســـەیەی موســـلیم بەواتایەكیـــش پێویســـتی داڕشـــتنی دۆكتۆرینێكی سیاسی–ســـەربازی بۆ رووبەڕووبوونەوەی داعش دەســـەپێنێت. مخابن پســـپۆڕانیش پێیانوایە كورد تائێســـتا خـــۆی لـــەڕووی تیۆرییـــەوە كاری لەســـەر ئـــەم دۆســـیەیە نەكـــردووە و ســـەرقاڵبوون ئـــەوەی جەنگـــەوە بەرەكانـــی بەپراكتیكـــی لەبیربردونەتەوە، كە جەنگی سەرەكی لەسەر پەڕەكانـــی پالنســـازی دادەڕێـــژرێ و دواتر

لەسەنگەرەكان یەكالییدەكرێتەوە. دوژمنی هاوبەش: كێ دەگرێتەوە؟

ئێســـتا سنورەكانی باشـــوور و خۆرئاوای هێرشـــی و هەڕەشـــە لەژێـــر كوردســـتان راستەوخۆی یەك هێزی رادیكالی سوننەدایە.

كیلۆمەتر درێـــژە و لەخۆرهەاڵتی عەفرینەوە هەتاوەكو خوارووی خانەقین دەگرێتەوە.

داعش گەلێك بیانوی سیاســـی، ستراتیژی، داگیركردنـــی بـــۆ مێژویـــی و شـــەرعی ســـەرزەمینە كوردســـتانییەكان هەیـــە. ئـــەم هێـــزە لەالیەك پێیوایە كوردەكان مورتەدن و داگیركردنی )فەتح( ســـەرزەمینەكانیان یەكەم واجبی هێزەكانیەتی. هەروەها بەقۆستنەوەی حەدیســـەكان خەریكـــە رەهەندێكـــی پیرۆزی ئایینی بەجەنگی كوردســـتان بەتایبەت لەالی بـــاوەڕی داعـــش دەبەخشـــێت. كۆبانیـــەوە بـــەوە هەیـــە كاتـــی بەدیهاتنی حەدیســـەكەی پێغەمبەری ئیســـالم )د.خ( هاتووە، كە مژدەی داوە دواهەمیـــن جەنگ لە "دابـــق" روودەدات و لـــەوێ 80 هێـــز دژ بە ئیســـالم یەكدەگرن، بەاڵم ســـەرەنجام موسڵمانان ســـەردەكەون و دەیبەنـــەوە. بۆیە هەمویـــان چاوەڕێی ئەوە دەكـــەن ئـــەم مژدەیـــەی پێغەمبەری ئیســـالم بەدیبێت. ئەمە كاریگەرییەكی یەكالكەرەوەی دیـــوی و هەیـــە هێزەكانـــی لەســـەر ورەی شـــەرعی و مەعنـــەوی جەنگەكـــەی گەلێـــك

بەرزكردۆتەوە.

جەنگی چارەنوسی و دوژمنی هاوبەش

كۆبونەوەكانی دهۆك و ستراتیژی كوردستانی بۆ بەرنگاربوونەوەی داعش

بەشی سیاسەت

ژماره 251 2014/10/25 23

داعش تێكڕای سەرزەمینە كوردنشینەكان بە حەقی شەرعی خۆی دەزانێ و ناویش لە پەالماردانیان دەنێ "فەتح"

سياسەت

داعش بە بەكارهێنانی وەحشیانەترین كوشتار

و زەبروزەنگ، بەر لە جەنگی مەیدانی،

جەنگی سایكۆلۆژی بردۆتەوە

داعشیەكان چاوەڕێن فەرموودەكەی پێغەمبەر

بێتەدی، كە مژدەی سەركەوتن بە

هێزی ئیسالم دەدات بەرامبەر بە 80 هێزی

یەكگرتووی دوژمن لەجەنگێك كە لە "دابق" دا روودەدات

ستراتیژی هاوبەش: بۆچی پێویستە؟ كـــە دەزانـــێ كـــورد بەكـــردەوە ئێســـتا لەدوو بەشـــی كوردســـتان، كە رزگاركراون، رووبـــەڕووی دوژمنێكی هاوبەش بوونەتەوە. ئەم دوژمنە هاوبەشـــە جەنگێكـــی داگیركاری بەدرێژایی 1700 كیلۆمەتەر بەســـەر هەردوو ئیـــدارەی كوردســـتانی لەمدیـــو و لەودیـــوی ســـنورەكانەوە ســـەپاندوە. رۆژانە بەســـەدان و هەزاران شـــەڕكەری جیهـــادی بەهێزەكانی ئـــەم دوژمنـــە هاوبەشـــە پەیوەســـت دەبن و روو لەبەرەكانی جەنگی كوردســـتان دەكەن. لەالیەكیـــش دنیـــای پێشـــكەوتوو پشـــتیوانی لەكورد دەكات. بەهێزی ئاســـمانی پشـــتیوانی لـــەڕووی و دەكـــەن كـــورد لەبەرەكانـــی لۆجســـتیك، جبەخانە و كەلوپەلی جەنگیشەوە لەكوردســـتان پشـــتیوانیكردن خۆرئـــاوا بەیەكێك لەئەولەویەتە ســـتراتیژییەكانی خۆی لەقەڵەمدەدات. هەروەها ئەم جەنگە چارەنوسی لەباشـــوری كـــوردی جكومەتـــی هـــەردوو كوردســـتان و لەخۆرئاوای كوردستان بەالدا دەخـــات. بۆیـــە دەكـــرێ بەقســـەی چاودێران

ناوی جەنگی چارەنوسی بۆ كورد لێبنرێت.

هێـــزە پێویســـتە گەلێـــك لێـــرەوە كوردســـتانییەكان و بەتایبەت هەردوو ئیدارە لەخۆرئاوا و لەباشـــووری كوردســـتان یەك عەقیـــدەی جەنگـــی لـــەدژی داعـــش دابڕێژن ئەمـــەش بكـــەن. پیـــادەی بەكـــردەوەش و پەیوەندییەكی راســـتەوخۆی بەسیاسەتەكانی ئەم هێزانە لەمدیو و لەودیوی سنورەكانیانەوە هەیـــە. بەگوێرەی پســـپۆڕانی سیاســـی دەبێ سەرەتا سیاسەتەكان، پاشان ستراتیژییەكان و دوای ئەمەیـــش تاكتیكەكانیـــان یەكبخەن و بەگوێرەی پێویســـتی بەرەكانـــی جەنگ ئەمە لـــەدژی داعـــش بقۆزنـــەوە. یەكێـــك لەبەختە باشـــەكانی كـــورد لـــەم جەنگـــەدا ئەوەیە، كە جیهانـــی پێشـــكەوتوو، جیهانـــی مەدەنـــی و دیموكـــرات پشـــتیوانی لەكـــورد دەكات. ئـــەم پشـــتیوانییە تەنانـــەت ئەوەندە رۆیشـــتوە، كە هێزێكی وەكو ئەمەریكا بێئەوەی حســـاب بۆ هاوپەیمانەكـــەی ناتۆی بكات، راســـتەوخۆی هێزەكانی ئەكادیمی )بالك واتەری پێشـــو( و یەكـــە هەواڵگرییەكانی بۆ كۆبانی دادەبەزێنێ و لەئاســـمانەوە رۆژانـــە چـــەك، تەقەمەنی و

ئازوقەیان بۆ دادەبارێنێت.

ئەنجـــام: كاتێـــك كـــورد لەئاســـت جیهانی جیهانـــی ریســـالەتێكی و ئەركێـــك تـــازەدا یەكەمـــی بـــەرەی دەبێتـــە و وەردەگـــرێ و كۆنەپەرســـتترین بەگژداچونـــەوەی ترســـناكترین گروپـــی تیرۆریســـتی جیهانی، ئەوســـا پێویستە كورد بۆخۆیان پێش هەموو شـــتێك چۆنێتـــی، كات، چەندێتـــی و كێیەتـــی بەســـەر بەرەكـــە و دیاریبكـــەن جەنگەگـــە دوژمنە هاوبەشەكەیاندا بسەپێنن. بۆ ئەمەش پێـــش هەموو ئەولەویەتەكان پێویســـتە كورد یەكبگـــرن، ئینجا لەتوێی پرۆژەیەكی هاوبەش و رێكبكـــەون كوردســـتان خۆرئـــاوای بـــۆ ئیدارەیەكـــی هاوبـــەش پێكەوەبنێـــن. ئەوجـــا ئـــەم یەكگرتوویـــی و هاوبەشـــییە بەكردەوە

لەمەیدانەكانی جەنگیشدا بقۆزنەوە. بۆیە ئەوەی لەدهۆك روویدا گەلێك واتای مێژویی و ســـتراتیژی هەیە و پێویستە كورد ئەمجارەیان ئەو هەلە مێژوییە لەكیســـنەدەن. واتـــە "چەمكـــی دوژمنـــی هاوبـــەش بكەنـــە دۆكتۆرینـــی جەنگـــی و ســـەربازی خۆیـــان". موســـلیم ســـاڵح قســـەكەی دیســـان بۆیـــە

بیردەخەینەوە!

24 ژماره 251 2014/10/25

"لەدیدی ئەمریكا هەرێمی كوردستان دەتوانرێت ببێتە واڵتێكی هاوپەیمانی ستراتیژی، كە زۆرجار وەك ئیسرائیلێكی نوێ وێنادەكرێ"

سياسەت

ئــــه وه ی تێدایه، ببێته واڵتێکی ســــه ربه خۆ و هاوپه یمانێکی ستراتێژی، که زۆرجار وه ک

ئیسرائیلێکی نوێ وێناده کرێ. نــــاکام و شکســــته کانی هێــــزی چه کدار و ســــوپای عێراق له به رامبه ر داعش به تایبه ت به رده وامــــه . هــــه روا ئه نبــــار له پارێــــزگای ئه مه ئــــه و هه ڵکه وته یــــه که دواییــــن بنکه ی ســــه بازی عێراق له شارۆچکه ی هیت که وته ده ســــتی هێزه کانــــی داعــــش. له هه مانکاتــــدا

پێشــــڕه وی هێزه کانــــی ســــه ر به داعــــش له باکووری ســــوریا و رۆژئــــاوای عێراق و که مته رخه مــــی هاوپەیمانیەتــــی نێوده وڵه تی له هه مبــــه ر ئــــه م پێشــــره ویانه ، ئــــه م باســــه ده وروژێنــــێ کــــه "واڵتــــی عێــــراق" بــــه ده ر له کوردستانه که ی، وێڕای باکووری سوریا

)کورده کان(، گرنگیه کی ئه وتۆیان بۆ ئه مریکا نییه . له راســــتیدا ستراتیژی ئێستای ئه مریکا ته نیا به رگریکردنە له هه رێمی کوردستان و فه راهه مکردنی هه لومه رجێکه که ئه م هه رێمه له خاکــــی عێراق جودابکاتــــه وه . هۆکاره که ی کۆمه ڵێــــک ئه مریــــکا ده وڵه تــــی روونــــه ، به رژه وه نــــدی و تێبینــــی تایبــــه ت به خــــۆی لەســــەر ئــــەم هەرێمــــە هه یه ، بۆیــــه لەدیدی ئەمریــــكادا هه رێمــــی کوردســــتان قابلییه تی

بەشی سیاسەت

ستراتیژی ئەمریكا الوازكردنی داعش و رزگاركردنی عێراقە،

یا دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی؟!

ژماره 251 2014/10/25 25

سياسەت

ستراتیژی ئێستای ئەمریكا تەنیا

بەرگریكردن لە هەرێمی كوردستان و فەراهەمكردنی

هەلومەرجێكی جیاواز لەعێراقە بۆی

هاوپەیمانیەتەكەی ئەمریكا تەركیزی كردۆتە سەر هەرێمی كوردستان و

چاوپۆشی لە پێشڕەویەكانی داعش لە ئەنبار و ناوەڕاستی عێراق و نزیك بەغدا دەكات

خەمساردی ئەمریكا لەبارەی كۆنتڕۆڵی

داعش بەسەر موسڵدا و رووداوەكانی ئەنبار و بەغدا دەریدەخات، كە

هەرێمی كوردستان بەالی ئەمریكاوە ئەولەویەتە

ئه نجومه نی پارێزگای ئه نبار، به شــــێوه یه کی فه رمــــی داوای له هاوپه یمانــــی نێوه ده وڵه تی کــــه تیرۆرکــــردووه ، به ره نگاربوونــــه وه ی بــــۆ پێشــــگرتن له که وتنــــی یه کجــــاری ئــــه م پارێزگایــــه ، هێزی ســــه ربازی ره وانه بکات و به شــــێوه یه کی راســــته وخۆ ده ستێوه ردان

بکات. ئــــه م ســــه رۆکی كەرحــــوت ســــەباح الوازبوونــــی رایگه یانــــدووه ، ئه نجومه نــــه پشــــتیوانی ده وڵه تی عێراق، له سه ره کیترین هۆکاره کانی له ناوچوونی ئه من و ئاسایشی ئــــه م پارێزگایــــه ، مه ســــه له یه ک که تائێســــتا ئاواره بوونــــی یــــه ک ملیــــۆن و 500 هــــه زار که سی لێکه وتووه ته وه. ئه مه له حاڵێکدایه که مه به ســــتی سه ره کی داعش له ته رکیزکردنه سه ر پارێزگای ئه نبار، توندكردنی گه مارۆی شــــاری به غدایــــە، تــــا لــــه و رێگــــه وه بتوانێ به غــــدا وه ک پایتەختی خه الفه تی ئیســــالمی راگه یه نــــێ. ئه مه له کاتێکدایه کــــه هێزه کانی داعــــش که متــــر له 13 کیلومه تــــر له گه ڵ ئه م

شاره مه ودایان هه یه .عێــــراق ناوه نــــدی و رۆژئــــاوا دۆخــــی و شــــپرزه یی بــــه ره و زۆر به خێرایه کــــی )مارتیــــن جەنــــەڕاڵ ده چــــێ، ته نگه تــــاوی دێمپســــی( فه رمانده ی هاوبه شی ئه رته شی ئه مریــــکا باســــی له ئه گه ری ده ســــتێوه ردان و ناردنــــی له رێــــگای وشــــكانیەوە كردووە، بۆ ئازادکردنی شــــاری موســــڵ، هه رچه نده لــــه م بــــاره وه رایشــــگیه یاندووه بڕیــــاردان

گەلێک ئاڵۆزی و پێچوپه نای له سه ر رێیه .له راســــتیدا ئه م بابه ته کۆمه ڵێک پرســــیار ده رباره ی ئامانجه سه ره کی و راسته قینه کانی ئه م هاوپه یمانیــــه ده وروژێنێ. له الیه ک ئه م هاوپه یمانیه ته رکیزی کردۆته سه ر هه رێمی کوردســــتان و بۆ ته ده ســــتمایه ی قورس و قایمبوونــــی پێگه یه ک بــــۆ پێکهاتنی ده وڵه تی ســــه ربه خۆی کوردی، بــــه اڵم به پێچه وانه وه

کــــه ده گاتــــه پارێــــزگای ئه نبار، چاوپۆشــــی لیده کــــرێ، پارێزگایــــه ک کــــه گه وره ترین و ره نگــــه گرنگتریــــن پارێــــزگای عێــــراق بێ، چونکــــه ده توانێ ببێته شــــوێنی په ڕینه وه ی هێزه کانــــی ســــه ر به داعش بــــۆ داگیرکردنی

به غدای پایته خت.به واتایه کــــی دیکــــه ، ده بێ ئه و پرســــیاره بوروژێندرێ، که ئایا ئامانجی ســــه ره کی و ســــتراتیژیه که ی باراک ئۆبامــــا و پێكهێنانی ئــــه م هاوپه یمانیه نێوده وڵه تیــــه الوازکردنی داعــــش و رزگارکردنــــی عێراقــــه له ده ســــت ئــــه م گرووپه ، یان ئــــه وه ی ئۆباما به ته مایه گیروگرفت و مه ترســــیه کانی ســــه ڕ رێگای هه رێمی کوردســــتان بۆ بوون به ده وڵه تێکی ســــه ربه خۆ بڕه وینێته وه ؟ ئایا که مته رخه می درێژه کێشــــانی و به رده وامــــی لەبــــارەی سه یته ره ی داعش به سه ر موسڵ ئاماژه یه ک

نییه بۆ ئه م راستییه ؟ وه بیــــر مه ســــه له یه ک ده بــــێ لێــــره دا بهێنیــــه وه ، بــــاراک ئۆبامــــا ته نیــــا ئه وکاتــــه هه ڵوێســــتی خــــۆی ده ربــــاره ی سیاســــه تی له خاکــــی ســــه ربازی ده ســــتتێوه رنه دانی عێراق گۆڕێ، که هێزه کانی داعش له مانگی ئابــــدا له ده روازه کانــــی هه ولێــــری پایته ختی هه رێمــــی کوردســــتان نزیک بوونــــه وه ، ئه م مه ســــه له یه راستییه ک ده ســــه لمێنێ، شاری هه ولێر وه ک پایته ختــــی داهاتوی "ده وڵه تی ســــه ربه خۆی کوردســــتان" بۆ ئه مریکیه کان بایه خ و تایبه تمه ندییه کی ســــتراتێژی هه یه . ئه مه ش له کاتێکدایه ســــه رکردایه تی هه رێمی کوردستانیش ئایدیای پێکهێنانی ده وڵه تێکی ســــه ربه خۆی کوردییــــان نه شــــاردۆته وه و ئــــه م بابه تــــه ش له په رله مانــــی کوردســــتان

وروژێندراوه .لێره دا پرســــیارێکی دیکه دێته ئاراوه ، ئایا سیاسیه کانی ئه مریکا بۆ ره چاوکردنی وه ها سیاســــه تێک ، بــــه و قه ناعه تــــه گه یشــــتوون

واڵتێک پێشــــتر به ناوی عێراق ده یانناسی، به کرده وه هه ڵوه شاوه ته وه و ئیدی ئیمکانی پاراســــتن و رزگاركردنــــی ئــــارادا نییــــه و له ئه نجامدا ده بێ حیسابێکی تایبه تی له سه ر واڵتی ســــه ربه خۆی کوردســــتان بکه نه وه؟ واڵتێــــک کــــه بژارده یه کــــی ســــتراتیژییە بۆ پاراســــتنی به رژه وه ندیه بااڵکانی واشــــنتۆن

له ناوچه که دا؟پێده جــــێ هه ندێــــک هه ڵه لــــه لێکدانه وه و حیســــاباتی هه مــــوو الیه نــــه کان، له قازانج و به رژه وه ندی داعش ته واو بووبێ، هه روه ک رۆژنامــــه ی بەریتانــــی )ســــاندی تێلێگراف( ئاســــمانییه کانی هێرشــــه رایگه یانــــدووه ، هێزه کانــــی هاوپه یمانــــان بــــۆ ســــه ر داعش، نه یتوانیــــوه پێــــش بــــه پێشــــره ویه کانی 10 هــــه زار چه کــــداری داعــــش بــــه ره و به غــــدا بگرێت. راستییه ک له ئارادیه ، سوپای عێراق به کرده وه له به ریه کهه ڵوه شاوه ته ، هه وڵه کان بــــۆ پێکهێنانی "هێــــزی گاردی میللــــی" ئه وه پێویســــتی واڵتــــه ئــــه م کــــه ده ســــه لمێنێ، به هێزێکــــی نوێی نیزامی هه یــــه ، چونکه ئه م سوپایەی ئێســــتا هه یه ، قابلیه تی چاکسازی

و نۆژه وکردنه وه تێدا نابیندرێ.چ بــــه ئه نقه ســــت بــــێ، یــــان ده ره نجامی هــــه ر یــــان نادروســــت پالندانانــــی خوێندنه وه یه کــــی دیکه بێــــت، ئه وه ی روون و ئاشکرایه ، ئه مریکا ده ستتێوه ردان ده کات بۆ پێکهێنانی واڵتی سه ربه خۆی کوردستان له ســــه ر ئــــه و کاولکاریانه ی به ســــه ر عێراق هاتووه . وه ک ئه وه ی بڵێی هه موو ئه و ره نج و ئازارانــــه ی له دوای رووخانی ده ســــه اڵتی به عــــس به ســــه ر خه ڵکه که یــــدا هــــات، ره نگه ســــتراتێژیه نوێیه که ی ئه مریکاش بگرێته وه ، بــــۆ پێکهێنانی ئــــه م ده وڵه ته ســــه ربه خۆیه، ســــتراتیژێک، که له وانه یــــه تێچووی تایبه ت

به خۆی هه بێ . لە "قودس ئەلعەرەبیە" وەرگیراوە

26 ژماره 251 2014/10/25

و بــــەردەوام كاری و كۆشــــش لێنەبڕاوانە

كاتێك "لیندۆن جۆنســــۆن" ســــەركردەی زۆرینەی دیموكراتەكان بوو لە ئەنجومەنی پیران، جارێكیان بۆ جێبەجێكردنی ئەركێك كە پێیانسپێردرابوو، ئەندامانی ئەنجومەنی پیــــران ناچار بوون تا نیوەشــــەو بمنێننەوە و لەدانیشتنەكانیان بەردەوام بن، تا یەكێك لــــە ئەندامەكان بە بێزارییەوە بە هاوڕێكەی دەڵێ "باشــــە ئەم پەلەپەل و خۆهیالككردن و شــــەونخونیە بۆچی؟ خۆ شاری رۆما بە شــــەو و رۆژێك بیناتنەنراوە"؟! هاوڕێكەی بە قۆشــــمەوە پێیدەڵێ "راســــتدەكەی رۆما لەشــــەو و رۆژێكــــدا بینیاتنەنــــراوە، چونكە ســــەرۆكی كرێكارەكانی بیناســــازی ئەوێ

لیندۆن جۆنسۆن نەبووە"!!لینــــدۆن خەســــڵەتەی ئــــەم لەبــــارەی جۆنسۆن، یەكێك لە وەزیرەكانی كابینەكەی بەناوی "جــــۆن جاردنێر" دەڵێ "جۆنســــۆن یەكێكە لە كەسایەتیە هەرە چاالك و پڕوزە و گڕوتینــــەكان لەسەرتاســــەری جیهانــــدا. لە هەمــــوو ئــــەو كەســــایەتیانەی لەجیهاندا ناســــیومن زیرەكتــــرە". هاوڕێیەكــــی تــــری جۆنســــۆنیش بەم شــــێوەیە وەسفی دەكات "جۆنسۆن وا رەفتاری دەكرد، وەك ئەوەی شــــتێك نەبێــــت بەنــــاوی ســــبەی و هەموو

كارەكان لەمڕۆدا تەواو ببن"!! شوێنی لەدایكبوونی جۆنسۆن

جارێكیان لیندۆن جۆنسۆن لە گەشتێكدا دەیەویســــت بۆ یاوەرەكانــــی روونبكاتەوە، كە ئەو ژیانێكی ســــادە ژیاوە و نەشونمای كــــردووە. بۆیە كاتێك دەگەنە الی باخچە و كێڵگــــە تایبەتەكەی لە ویالیەتی تەكســــاس، كوخێكی بچووك و كۆن دەبینن، جۆنسۆن ئاماژەی بــــۆ دەكات و دەڵێ "هاوڕێیان من لەو ماڵە لەدایك بوومە"! دایكی جۆنسۆن كە لەگەڵیاندایە و ئەمە دەبیستێت، بە كوڕەكەی دەڵێ "تۆ دەزانی كە لە خانوویەكی گەورەدا لەدایكبوویــــت، نەوەك لــــەم كوخە بچووكە ســــادەیە". بەاڵم جۆنســــۆن بە پێداگیریی و جۆرێــــك لەگاڵتەجاڕییەوە دەڵێ "پێویســــتە مــــرۆڤ مافی ئــــەوەی هەبێت ئەو شــــوێنە بۆ لەدایكبوونی هەڵبژێرێت، كە پێیباشــــە و

حەزی پێدەكات"!! لەگەڵ رۆژنامەنوسێكدا

1956ی ســــاڵی كۆنگــــرەی لــــە بــــەر كــــە جۆنســــۆن، لینــــدۆن دیموكراتــــەكان،

سياسەت

چاالكترین و ماندونەناسترین سەرۆكی ئەمریكالیندۆن جۆنسۆن

مەریوان عومەر

ژماره 251 2014/10/25 27

لیندۆن جۆنسۆن لەگەڵ مارتین لۆسەر كینگ و چەند داكۆكیكارێكی تری رەشپێستەكان و مافە مەدەنیەكان، كۆشكی سپی -1966

سياسەت

ئــــەوكات ئەندامــــی ئەنجومەنی پیــــران بوو، شــــافیر"ی "ســــام رۆژنامەنــــوس بانگــــی پەیامنێری گۆڤــــاری "نیوزویك"ی ئەمریكی كرد بۆ نوســــینگەكەی خۆی و لۆمەی كرد لەسەر ئەو زانیاریانەی لەبارەی پڕۆژەكانی جۆنسۆن لە كۆنگرەكەدا باڵویكردبوونەوە. ئینجــــا بــــە جۆرێك لــــە ســــەركۆنەكردنەوە بــــە رۆژنامەنوســــەكەی گــــوت "تــــۆ مــــادام دەتەویســــت بزانــــی لیندۆن جۆنســــۆن لەو كۆنگرەیــــە بەنیــــازی چیــــە، بۆچــــی نەهاتی بپرســــی لینــــدۆن جۆنســــۆن بەنیــــازە لــــەم كۆنگرەیە چی بكات؟" رۆژنامەنوســــەكەش خێرا قسەكانی لێوەردەگرێتەوە و دەپرسێ "لیندۆن جۆنسۆن بەنیازە لەم كۆنگرەیە چی بكات؟" جۆنســــۆن بە جۆرێك لە بێموباالتی و گاڵتەپێكردنــــەوە دەڵــــێ "مــــن نازانــــم ئەو

بەنیازی چیە". جۆنسۆن و دیگۆڵ

جێگــــری جۆنســــۆن لینــــدۆن كاتێــــك جــــۆن كێنێــــدی بــــوو، جارێكیــــان كێنێــــدی رایدەســــپێرێت ســــەردانی فەرەنســــا بكات. لەوێــــدا بــــۆ یەكەمجــــار چــــاوی بە "شــــارل دیگــــۆڵ"ی ســــەرۆكی فەرەنســــا دەكەوێت. لــــە میانــــەی كۆبوونەوەكەیاندا ســــەرۆكی لەخۆباییبوونــــەوە بەجۆرێــــك فەرەنســــا تەماشــــای جۆنســــۆن دەكات و پێــــی دەڵێ "ئێــــوە هەمیشــــە دەتانەوێت شــــتی تازە لە

ئێمــــەوە فێربــــن، ئەوجارەیــــان دەتەوێت چ شــــتێكی تازە فێر بیت"؟ لیندۆن جۆنســــۆن بزەیەكــــی گاڵتەجاڕیانە بــــە رووی دیگۆڵدا دەكات و پێیدەڵــــێ "بەڕێــــز جەنــــەڕاڵ، ئێوە پێویســــتتان بەو پرســــیارە نیە، من ئامادەم هەر شتێك فێربم، كە ئێوە فێرمی دەكەن"!!

پڕۆتۆكۆڵی دیداری دیپلۆماسیجۆنســـۆن هەر لەو كاتـــەی كە جێگری ســـەرۆكی ئەمریكا دەبێت، بە ســـەردانێك دەچێتـــە واڵتـــی ئیتاڵیـــا. لـــەوێ یەكێك لە دیپلۆماتەكانـــی باڵوێزخانـــەی ئەمریـــكا لە رۆما پێشـــوازی لێـــدەكات و بەرەو هۆتێل بەرێدەكـــەون. لەرێگادا ئـــەو دیپلۆماتكارە دەســـتدەكات بە شـــەرحكردنی پڕۆتۆكۆل چاوپێكەوتـــن دیپلۆماســـی ئەتەكێتـــی و و دیـــداری جۆنســـۆن لەگـــەڵ ســـەركردە ئیتاڵیـــەكان، ئینجـــا لـــە باس و قســـەكانیدا درێژدادڕییەكی بێتام دەكات، وەك ئەوەی جۆنسۆن هیچ شتێك لەبارەی پڕۆتۆكۆڵی دیپلۆماســـیەوە نەزانێـــت. كاتێـــك دەگەنـــە هۆتێلەكـــە جۆنســـۆن تەواو بێـــزار دەبێت. ئینجا لەوێ دیپلۆماتەكە لێی دەپرسی "هیچ زانیارییەكی ترت پێویســـت نیە"؟ جۆنسۆن تەماشایەكی لەشوالری دیپلۆماتەكە دەكات و بـــە گرژییـــەوە پێیدەڵێ "بـــا، داوای یەك شـــتت لێدەكـــەم، قۆپچەكانی قەمیســـەكەت باش داخە"!! وەك ئەوەی قسە و باسەكانی

بـــەالی هیـــچ دیپلۆماتەكـــە پێشـــووتری جۆنسۆنەوە جێگای بایەخ نەبووبن!!

جۆنسۆن و رەگەزپەرستیســــەرۆكی كاتێــــك جۆنســــۆن لینــــدۆن ئەمریــــكا بــــوو، بــــەردەوام لــــە وتارەكانیدا و دەمارگیریــــی نەهێشــــتنی لــــە باســــی رەگەزپەرســــتی دەكرد، جــــا بەهۆی رەگەز یــــا شــــوێن یا رەنگــــەوە بێت. لــــە یەكێك لە وتارەكانیدا جۆنسۆن بەسەرهاتێكی خۆشی گێڕایــــەوە و گوتــــی "نامەوێ لە قســــەكردن لەوبارەوە زێدەڕۆیی بكەم، وەك یەكێك لە سیاسەتمەدارەكانی ویالیەتی جۆرجیا". ئینجا هاتە ســــەر گێڕانەوەی بەسەرهاتەكەی ئەو سیاسەتمەدارەی ویالیەتی جۆرجیا و گوتی "لە وتارێكیدا دەیگوت هیچ شــــتێك لەبارەی رەگەزپەرســــتیەوە نازانــــم، نازانــــم باكوور چیە )مەبەســــت لێی ئەو رەگەزپەرســــتیەی لە ویالیەتەكانی باكووری ئەمریكادا هەیە(، نازانم باشوور و رۆژهەاڵت و رۆژئاوا چیە )مەبەستی ئەو رەگەزپەرستییە بوو كە لەو ناوچانــــەدا هەن(. بــــەاڵم لەوكاتەدا منداڵێك لەنێو ئاپۆڕای جەماوەرەكەدا بەدەنگی بەرز هــــاوار دەكات و بەو سیاســــەتمەدارە دەڵێ "كە تۆ باكوور و باشــــوور و رۆژهەاڵت و رۆژئاوای خۆت نازانیت، دەبێ سەرلەنوێ بچیتــــەوە قوتابخانە، چونكــــە دیارە كە هیچ

شتێك لە جوگرافیا نازانیت"!!!!

28 ژماره 251 2014/10/25

پاش نزیكەی دوو مانگ كڕیار پەیدابوون، پێش���تر نەدەوێران بیكڕن، ب���ەاڵم چەند چەرچیی���ەك هات���ن بۆ الم���ان لێیانكڕین و بۆ ئێرانیان بردن، پارەیەكی باش���مان دەس���كەوت و بڕێكم���ان ب���ۆ مەكتەب���ی سیاس���ی ن���ارد، ئ���ەوەی تری���ش لەگەڵ پارەكانی تر كردمان بەبودجی س���اڵێكی لق���ی2، ب���ەاڵم مەبلەغەك���ەم بەداخ���ەوە بی���ر نەم���اوە، بەراس���تی ب���ۆ ئ���ەوكات دەس���كەوتێكی گەورە بوو بۆ لقەكەمان، توانیم���ان میزانیەی لیژن���ە ناوچەكان و رێكخ���راوەكان دابی���ن بكەی���ن، بەچاكی توانیم���ان ژمارەی���ەی زۆر تەقەمەنی بۆ

خۆمان دابین بكەین.هەروەها بۆ ئەو دەستە پێشمەرگەیەش ك���ە ئەو چاالكییەیان ئەنجام دابوو، هەر یەكەی���ان هاوكارییەكی باش���كران. ئەو خێزانانەی لەشێخ وەسانان مابوونەوە، لەدەوروب���ەری گوندی خۆی���ان كەپر و كۆڵیتیان دروس���ت كردبوو، بۆ چ الیان نەڕۆیش���تبوون، ژمارەی���ان نزیكەی 40 ت���ا 50 خێ���زان دەبوون، زیان���ی زۆری گیانی و مادییان بەركەوتبوو، لەرێگەی لیژن���ەی ناوچ���ەی ش���ەقاڵوە، ب���ۆ هەر خێزانێ���ك پەنجا دینارمان س���ەرفكرد و نوێنەریان هات و لە لیژنەی دیاریكراودا

وەك ژم���ارەی پێش���وو باس���م ك���رد لەس���ەرەتای گەیش���تنی م���ن بەب���ارەگا لق���ی2، مەفرەزەیەكی لیژن���ەی ناوچەی رانیە بۆ چاالكی دەچنە دەش���تی بیتوێن لەناوچەكانی )كانی ماران( و )قەرەنیاغا( توش���ی مێگەلە مەڕێك���ی زۆر دەبن، كە هی جەیش���ی عێڕاقی بوو، بەڵێندەرێكی خەڵكی س���لێمانی ب���ۆی بەخێودەكردن، ئەو پێش���مەرگە قارەمانانە لەو دەش���تە توانیان 5 هەزار س���ەر مەڕ راپێچ بدەن و بەهۆشیاری و زیرەكی بەدوو رۆژ و شەو توانیان بیگەیەننە ناوچەكانی نزیك

بارەگای لقی 2. عێ���ڕاق فڕۆكەكان���ی ئ���ەوەی پ���اش و ناوچەك���ە بۆردومان���ی بەخەس���تی ب���ارەگای لق���ی ك���رد، كە زیان���ی نەبوو، زۆر هەوڵ���درا لەم���او لەوال م���ەڕەكان بۆ خاوەنەك���ەی بگەڕێندرێن���ەوە، بەاڵم ئێم���ە وەك كارگێڕی لق ئەو داواینەمان بەرپەرچ دایەوە و شوانمان بۆ مەڕەكان لەپێش���مەگەكان دی���اری ك���رد، پوش و پاوانیش لەم ناوە زۆر بوو، لەم ژمارەیە لەرێگ���ەی س���ەرمەڕ(مان ه���ەزار 2(لیژنەیەكەوە دابەش���ی سەر بارەگاكانی بەرەی كوردس���تانی و پێش���مەرگەكانی خۆمان كرد، )س���ێ هەزار(ەكەی تریش،

پارەكانی���ان وەرگ���رت، زۆر بەمە كەیف خۆش بوون. ئەم���ەش دەنگدانەوەیەكی

باشی لەناو پێشمەرگەكان هەبوو.جا ئەوە وەزعی ئێمە بوو، بەمشێوەیە بەراس���تی دەك���رد، خۆم���ان ئی���دارەی خەڵكەك���ەش زۆر مەردان���ە هاوكاری و پشتگیری ئێمە و الیەنەكانی تری بەرەی كوردستانی بوون، باری خەڵكەكە زۆر گران بوو، چونكە پێشمەرگەكان لەكاتی چوونیان بۆ كارەكانیان نانیان لەس���ەر

خەڵكی گوندەكان بوو.هەروەك پێش���تر باسم كرد مەكتبەی بیتوانیبای���ە ئەگ���ەر تەنی���ا سیاس���ی مەع���اش ب���ۆ پێش���مەرگە دابی���ن بكات، پێش���مەرگەكانی ئێم���ە ئ���ەوەی ناوی لە یارمەت���ی داب���وو، پێش���مەرگە لیس���تی پێش���مەرگایەتی وەردەگ���رت، بۆ بوونە پێش���مەرگەش دەبوایە بڕی���اری بوونی بەپێشمەرگە لەمەكتەبی سیاسی- بەشی عەسكەری دەرچووبایە، جا بەمشێوەیە پەی���دا دەك���رد و خەباتم���ان پارەم���ان پێدەكرد. ئەمە چیرۆكی دەسكەوتی پێنج هەزار س���ەرمەڕەكە بوو، لەزنجیرەكانی دواتردا رووداو و ش���ەڕ و كارەس���اتی بەخ���وا پەن���ا و روودەدەن گەورەت���ر

باسیان دەكەین.

محەمەد مەال قادر

شێخ وەسانانساڵێك لە

چیرۆكی دەسكەوتی پێنج هەزار سەرمەڕی جەیشی عێراقی

چاالكیەكی بێوێنەی لیژنەی ناوچەی رانیەی سەر بە لقی 2

سياسەت

ژماره 251 2014/10/25 29

نــــاوخــــــــــۆ

حكومەت ئەو هەموو ئاسانكاریە بۆ وەبەرهێن دەكات، دواتر عەرەب و تورك

دەبنە خاوەنی خانوو و شوقە

سەرۆكی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی كوردستان:

30 ژماره 251 302014/10/25 ژماره 251 2014/10/25

وابڕیارە لەســــاڵی داهاتــــوودا حكومەتی عێــــراق گۆڕانــــكاری لــــەدراوی نیشــــتمانیدا بــــكات و ســــفرەكانی ســــەر دینــــار الببات، پەرلەمانتارێكیــــش پێیوایــــە، یەدەگی دراوی تێپەڕانــــدووە دۆالری ملیــــار 100 بیانــــی و البردنــــی ســــفرەكانیش كارێكی ئەســــتەم بــــواری پســــپۆڕانی هــــاوكات نابێــــت، دینــــار ئەگــــەر رایدەگەیەنــــن ئابووریــــش بتوانێت سەربەخۆیی خۆی بەرامبەر دۆالر

بپارێزێت، ئەوا بەهایەكی بەرزی دەبێت.ماوەی چەنــــد ســــاڵێكە حكومەتی عێراق كار بــــۆ البردنــــی ســــفرەكانی ســــەر دینار دەكات، بەاڵم تائێســــتا بەهۆی گرفتە دارایی و ئابوورییەكانــــەوە، نەیتوانیــــوە هەنــــگاوی

پێویست بەو ئاڕاستەیە بنێت. پەرلەمانتارێكی كوردی پەرلەمانی عێراق، ئاشــــكرای دەكات، عێــــراق ســــاڵی داهاتــــوو دینــــاری عێراقی بێ ســــفر بــــاڵو دەكاتەوە. ئەحمەد حاجی رەشــــید، ســــەرۆكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق، ئاشــــكرای كرد، البردنی ســــفرەكانی ســــەر دیناری عێراقی لەسەرەتای ساڵی داهاتووەوە دەستپێدەكات بــــۆ ئابورییەكانیشــــی رێــــكارە هەمــــوو و

گیراوەتەبەر.ئــــەو پەرلەمانتــــارەی عێــــراق ئامــــاژەی بەوەش كرد، لەئێستادا كۆی یەدەگی دراوی

پێشەوا محەمەد

ملمالنێكانی دۆالر و دینار دوای البردنی سێ سفرەكە

ساڵی داهاتوو سفرەكانی سەر دیناری عێراق نامێنن

30 ژماره 251 2014/10/25

ناوخۆ

ژماره 251 2014/10/25 31

عێراقیەكان ئومێدی ئەوەیان هەیە بەالدانی

سێ سفرەكە بەهای دراوەكەیان بەرامبەر دۆالر بەرزبێتەوە و

پاشانیش سەقامگیر ببێت

شوێنی.تــــری مامۆســــتایەكی خۆشــــییەوە الی زانكۆ، تەئكید لەوە دەكاتەوە، دراوی عێراقی لەبەرامبــــەر دۆالری ئەمریكیــــدا لەبازاڕێكی بچووكدایە، بۆیە ئەو رایوایە دینار ناتوانێت لەبەرامبەر دۆالردا بوەستێت. لەوبارەیەوە نەرمیــــن مەعــــروف، مامۆســــتای زانكــــۆ و پســــپۆڕی ئابووری گوتی "گرنگە ئێمە باس لەگۆڕانی بەهــــای دینار بكەین لەناوخۆدا و بۆ خۆمان دوای البردنی سفرەكان، نەوەك بەرامبــــەر دۆالر و گۆڕانــــكاری دۆالر لــــەو كاردانەوەیــــەدا، چونكــــە دینــــار لەبەرامبەر بچووكدایــــە لەبازاڕێكــــی الوازە، دۆالردا ئــــەو بەهەمانشــــێوە". ئاڵوگۆڕەكەشــــی و مامۆســــتایەی زانكــــۆ راشــــیگەیاند، دیناری عێراقی هەرچــــی لێبێت، ســــفرەكانی البچن یاخود سفری تری بۆ زیاد بكرێت، ناتوانێت لەساحەی ئەوروپی و جیهانیدا بگاتە ئاستی دۆالر و لە بازاڕی گەورەی جیهانیشدا هیچ جۆرە كاریگەرییەكی لەســــەر بەهای دۆالر نابێت. هەر وەك پێشیوایە "لەوباوەڕەدا نیم هیچكات دینار بتوانێــــت لەبەرانبەر دۆالردا

سەربەخۆ بێت".سیاســــیی گۆڕانكارییــــە ئــــەو بەهــــۆی عێــــراق دراوی لەكاتێكــــدا ئابووریانــــە، و چاپدەكــــرا، حكومەتــــی لــــەدەرەوەی واڵت عێراق دەســــتی كــــرد بەچاپكردنی دراوەكە لەناوخۆدا، بەاڵم بەبڕی جیاواز، بەشێوەیەك لەكاتــــی خۆیــــدا گەورەتریــــن بــــڕی دراوی عێراقی بریتی بو و لە 25 دینار، گەورەترین دراو لــــەدوای داگیركردنی كوێت بو وە 250 دینــــار، بەاڵم ئــــەم دراوە نوێیە، نەك هەمان قیمەتــــی 25 دینارییەكەی پێشــــو وی نەبوو، بەڵكــــو قیمەتەكەی لە 25 فلســــی حەفتاكان

تێنەدەپەڕی . هەروەها، د.وشیار لەدرێژەی قسەكانیدا، باســــی لەوە كرد، ئەمریكا هیچكات نایەوێت چــــۆن وەك بێــــت، بێبەهــــا دۆالرەكــــەی ناشیەوێت ئەوەندە بەهاكەی بەرز بێت زیان بەئابووری واڵتەكەی بگەیەنێت. ئەو دەڵێت "ئەمریكا هیچكات نەیویستووە بەهای دۆالر زۆر بەرزببێتــــەوە، ئەمــــەش لەبەرئــــەوەی لەبوونــــی وەهــــا حاڵەتێكدا خــــودی ئەمریكا خــــۆی زەرەر دەكات، چونكــــە لەو حاڵەتەدا واڵتانــــی تــــر لەبەرامبــــەر بەرزبوونــــەوەی بەهــــای دۆالردا ئاڵوگۆڕ لەگــــەڵ ئەمریكادا ناكــــەن، بۆیە لەكاتــــی البردنی ســــفرەكانی ســــەر دراوی عێراقیــــش، ئەمریــــكا هیچكات هەوڵنادات بەهای دۆالر ئەوەندە بەرزبێتەوە

زیان بەئابووری خۆی بگەیەنێت".

بیانی بڕی 100 ملیار دۆالری تێپەڕاندووە، بەجۆرێــــك كــــە یەدەگــــی بانكــــی ناوەنــــدی گەیشتۆتە زیاتر لە 76 ملیار دۆالر، جگە لە 24 ملیار دۆالریش كە لەسندوقی )دی ئێف

ئای(ی ئەمریكا هەڵگیراوە.حاجی رەشید بە سڤیلی گوت "بوونی ئەو بڕە یەدەگە لەدراوی بیانی، پاڵپشــــتیكارێكی بــــاش دەبێت بۆ البردنی ســــفرەكانی ســــەر دینــــار و ئەنجامدانیشــــی كارێكی ئەســــتەم

نابێت".دیناری عێراقی كە لەســــییەكانی سەدەی رابــــردو وەوە پەیــــدا بــــو وە و لەحەفتاكانــــدا گەیشــــتە لوتكەی بەهای خۆی، كاتێك یەك دینار بەرامبەر ســــێ دۆالری ئەمریكی بو و، لەپاش داگیركردنی كوێت لەســــاڵی 1990 و بەســــەر ئابــــو وری ئابڵوقــــەی ســــەپاندنی عێراقدا، ئەو دراوە تەواو پاشەكشــــەی كرد، بەشێوەیەك لەناوەڕاستی نەوەدەكاندا، 100

دۆالر بووە 9000 دینار. ئابووریناسان و پسپۆڕان رای جیاوازیان لەســــەر البردنی سفرەكانی دراو و هاوكات ئەو ئاڵوگــــۆڕەش هەیە، كــــە دوای البردنی

سفرەكان بەسەر دینار و دۆالردا دێت.د. وشــــیار مەعــــروف، پســــپۆڕی بواری ئابووری، ئاماژەی بەوەدا، كێشەی بنەڕەتی لەگۆڕانی ســــفرەكانی دراوی عێراقی و ئەو ئاڵوگۆڕەی بەرامبەر دۆالر دەیكات، ئەوە نییە ئاخــــۆ دۆالر یان دینارەكە چەند بەرزو نزم دەكەن و كامیان بەهاكەی لەویتریان زیاتر دەبێت، بەڵكو ئەو پێیوایە، ئەوە گرنگە ئاخۆ دوای البردنی سفرەكانی تاچەند ئەو دراوە بەرامبــــەر دۆالری ئەمریكی ســــەربەخۆیی وەردەگرێــــت. ئەو گوتی "ســــەربەخۆبوونی دراو بانكــــی مەركــــەزی لەبەغــــدا دەیكات و هەوڵی جددی بۆ داوە و تائێســــتا لەسەری بــــەاڵم لەبەرامبــــەردا حكومەت بەردەوامە، دەچێــــت، لەدەســــت زۆری پارەیەكــــی لەالیەكــــەوە دینــــار دەكڕێتــــەوە بــــۆ ئەوەی بەهای بمێنێت، لەالیەكی تریشــــەوە هەندێك بــــەرزو نزمــــی لەئاســــتی دراودا دەكات بۆ

ئەوەی زۆرترین دراو راكێشرێت".روونیشــــی ئابوورییەكــــە پســــپۆڕە كــــردەوە، یەكێــــك لەگومانەكانــــی بــــەردەم عێراقــــی دراوی ســــەربەخۆیینەبوونی البردنــــی دوای دۆالردا لەبەرامبــــەر ســــفرەكان، بریتییــــە لەنەبوونــــی پارەیەكی بــــاش لەبەرهەمهێنانــــدا، چونكــــە وەك ئەو دەڵێت، بودجــــە 80%ی بۆ مووچەیە نەوەك وەبەرهێنان، بۆ ئەو مەبەســــتەش پارەیەكی نایەتــــە هیچیــــش و بەفیڕۆدەچێــــت زۆر

بەبــــڕوای نەرمین مەعروفیــــش، البردنی ســــفری دراوی عێراقــــی كاریگەری ســــلبی لەســــەر رەوشــــی دراوی عێراقــــی دەبێــــت، چونكــــە ئــــەو رایوایــــە، هــــەر لەســــەرەتاوە قبوڵكردنــــی ئــــەم دراوە كارێكــــی هەڵەبوو، بۆیــــە لەئێستاشــــدا و جارێكی تــــر گۆڕینی

دەبێتە یەكێكی تر لەهەڵەكان.بارودۆخی دراوەكــــە دوای رزگاركردنی د ووبــــارە ئەمریــــكاوە، لەالیــــەن عێــــراق كاتێــــك هــــات، بەســــەردا گۆڕانكاریــــی بەمەبەستی ئاسانكاریی كاروباری رۆژانە، دراوی 25 هەزار دیناری چاپكرا )دۆالرێك بــــەاڵم عێراقــــی (، دینــــاری 1200 دەكاتــــە هێشــــتا ئەم بەهایــــە وەك پێویســــت نەبۆتە جێی خۆشــــحاڵی عێراقییەكان و خوازیارن بەالبردنــــی ســــێ ســــفری ســــەر دراوەكــــە، بەهاكەی لەئاست دۆالری ئەمریكی بەرزتر

ببێتەوە. بەاڵم پێچەوانەی ئەو پسپۆڕە ئابوورییە، بەڕێوەبــــەری بانكی هەرێــــم رایدەگەیەنێت، عێراقــــی دراوی ســــفری البردنــــی كــــە

كاردانەوەیەكی ئیجابی دەبێت.ســــاڵح، عەبدولڕەحمــــان لەوبارەیــــەوە بەڕێوبەری بانكی هەرێم گوتی "ئەگەر سێ ســــفری دراوی عێراقــــی الببرێــــت، كارێكی ئیجابی دەبێت. البردنی ئەو سێ سفرە هیچ كاریگەرییەكی لەسەر هەاڵوسانی ئابووری نابێت، چونكە ئەم پارەیەش لەگەڵ ئەوی تر

یەك قیمەت و بەهایان هەیە".ســــەبارەت بەو ئەگەرانەی دوای البردنی دینــــار و دۆالردان، لەبــــەردەم ســــفرەكان بەڕێوەبــــەری بانكی هەرێم گوتی "دەشــــێت لەئێســــتادا چاومان لەوە بێــــت چۆن دراوە عێراقییەكــــە لەبەرامبــــەر دۆالری ئەمریكیدا جێگیر بكەیــــن، ئەگەر توانیمان ئەوە بكەین، ئەوا بەدڵنیاییەوە دۆالری ئەمریكی هەر بەو

شێوەیەی خۆی دەمێنێتەوە".

ناوخۆ

32 ژماره 251 2014/10/25

لەم دیمانەیەدا د. عیزەت سابیر سەرۆكی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی كوردســـتان، باس لە كێشەكانی وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردســـتان بە گشتی و لە بواری كەرتی نیشتەجێبوون بە تایبەتی دەكات و تیشك دەخاتە ســـەر كاریگەریەكانی ئەو قەیرانە داراییـــەی توشـــی هەرێمـــی كوردســـتان

بووە.

حكومەت ئەو هەموو ئاسانكاریە بۆ وەبەرهێن دەكات، دواتر عەرەب و تورك

دەبنە خاوەنی خانوو و شوقە

چرۆ حوسێن

د. عیزەت سابیر، سەرۆكی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی كوردستان:

ناوخۆ

لە كوردستان زیاتر گرنگی بە كەرتی نیشتەجێبوون دراوە،

چونكە لەو پڕۆژانەدا وەبەرهێن لەماوەیەكی

كەمدا قازانجێكی بێكۆتای دەست دەكەوێت

لەم هەرێمەدا گەر یاسای زۆر باشیش دەربچێت، دواتر وەزارەت

بەرێنماییە خراپەكانی لە گرنگی یاساكە

كەمدەكاتەوە

ژماره 251 2014/10/25 33

ئەو وەبەرهێنانەی لەكوردســــتان شــــانازی پێوە دەكرێت، پشكی شێری بەر شار و یەكەكانی نیشتەجێبوون كەوتووە. بۆچی زیاتر لەهەر كەرتێكی تر هێندە بوار بۆ وەبەرهێنان لەنیشــــتەجێبوون فەراهەم

كراوە؟ 2006 لەســــاڵی ســــابیر: د.عیــــزەت لەپەرلەمــــان یاســــایەك دەرچــــوو بەناوی یاســــای وەبەرهێنــــان، بەپێی ئەو یاســــایە پێویستە وەبەرهێنەری بیانی بێنە هەرێمی و بەوەبەرهێنــــان گەشــــە و كوردســــتان ئابــــووری هەرێــــم بدرێت، لەهەمــــوو دنیا وەبەرهێنان دوو ئامانجی ســــەرەكی هەیە، یەكێكیان كەمكردنەوەی بێكاریە و دووەم گەشــــەكردنی ئابووری واڵت، من پێموایە لەم چەند ســــاڵەی رابردوودا وەبەرهێنان 50%ی ئــــەو ئامانجــــەی پێــــكاوە، كۆمەڵێك كارگــــە لەهەرێــــم زیــــادی كــــردووە، بەاڵم ئــــەوەی نەیكردووە، نرخی خانوو شــــوقە هــــەرزان نەبووە، لەگەڵ ئــــەوەی هەزاران دروســــتكراون، نیشــــتەجێبوون یەكــــەی بەیەكــــەی دراوە گرنگــــی زیاتــــر بۆیــــە پڕۆژانــــە لــــەو چونكــــە نیشــــتەجێبوون، وەبەرهێــــن لەماوەیەكی كەمــــدا قازانجێكی بێكۆتای دەســــت دەكەوێت، ئــــەم قازانجە لەپڕۆژەكانی دیكەدا نییە، لەالیەكی دیكەوە هێشــــتا وەبەرهێــــن رەزامەنــــدی لەســــەر پڕۆژەكە وەرنەگرتووە، كڕیار كۆدەكاتەوە و پارەیان لێوەردەگرێت و بەپارەی ئەوان

پڕۆژەكە جێبەجێ دەكات. لەقازانجــــی پرســــە بــــەر كــــێ وەبەرهێنەر و زیانی حكومەت و هاواڵتیان

لەپڕۆژەی یەكەكانی نیشتە جێبوون؟د.عیــــزەت ســــابیر: هەندێــــك كــــەس كە نائەكادیمیانــــە لێكدانــــەوە بــــۆ ئــــەم بابەتە دەكــــەن، پێیانوایە دەســــتی حزب لەپشــــت ئەم بابەتــــەوە هەیە، بــــەاڵم بەپێچەوانەوە دەستەی وەبەرهێنان دەبوو كاتێك مۆڵەتی دەدا بــــەو پڕۆژانــــە و ئاســــانكاری زۆری

بۆ دەكــــردن، لەبــــری ئەمە دەبــــوو داوای لەخــــاوەن پــــڕۆژەكان بكردایــــە بەنرخێكی گونجــــاو ئــــەو یەكانــــە بــــدەن بەهاواڵتــــی. دەركــــەوت ئەنجامــــدا توێژینەوەیەكــــم قازانجەكەیــــان پڕۆژانــــە ئــــەو زۆربــــەی بێكۆتاییە، بەتایبەت ئەو پڕۆژانەی شوقەی 50 هەزار دۆالری دروست دەكەن، چونكە بۆ هەر شــــوقەیەك خــــاوەن پڕۆژەكە 25 هــــەزار دۆالری لەحكومــــەت وەردەگــــرت و 20 هــــەزار دۆالریشــــی لەخاوەنەكــــەی وەردەگرت، كۆی گشتی دەكاتە 45 هەزار دۆالر، تێچووی هەر شوقەیەك 25 هەزار دۆالرە، كەواتــــە لێرەدا خاوەن پڕۆژە یەك دۆالریشــــی خەرج نەكــــردووە، قازانجێكی بێكۆتای كردووە. كە ئەمە لەهەموو دنیادا شــــتی وا نییە، وەبەرهێــــن لەهەموو دنیادا ئەگــــەر زۆر قازانج بكات دەگاتە 30%، الی ئێمە لە 100% تێیپەڕاندووە. حكومەت ئەو هەمو ئاســــانكاریە دەكات بــــۆ وەبەرهێن، دواتر خەڵكی بیانی عەرەب و تورك دەبنە خاوەنی خانوو شــــوقە، كرێنشینی خۆمان

كەمتر لەو پڕۆژانە سودمەند بوون. تەنهــــا یاســــایە ئــــەو كەواتــــە

لەقازانجی وەبەرهێنایە؟هەرێمــــەدا لــــەم ســــابیر: د.عیــــزەت ئەگەرچی یاســــایەكی زۆر باش دەربچێت، دواتر كــــە وەزارەت رێنمای دەردەكات بۆ یاساكە رێنماییەكان هێندە خراپن لەباشی یاساكە كەمدەكەنەوە، بۆ نمونە لەیاساكەدا نەهاتــــووە بەبــــێ بەرامبــــەر زەوی بدرێتە وەبەرهێنــــەر، یان وەبەرهێنــــەر ئازاد بێت لەدانانــــی نرخ بــــۆ یەكەی نیشــــتەجێبوون، كەواتــــە پێویســــتە دەســــتەی وەبەرهێنان ئەمــــەش نمونــــەی دەربــــكات. رێنمایــــی پڕۆژەیەكــــی گــــەورەی گەشــــتیاری هەیە لەســــلێمانی، حكومەت 200 ملیۆن دۆالری داوە بەخاوەن موڵەكەكان، كردویەتی بەناو یــــەك خاوەن پڕۆژەوە بــــێ بەرامبەر، ئەو وەبەرهێنەش بەپارە بەخەڵكی دەفرۆشێت. ئەمە ســــودی نە بۆ حكومــــەت بوو، نە بۆ خەڵك، تەنها وەبەرهێن قازانجی كردووە.

لــــەرووی یەكــــەكان زۆربــــەی كوالێتی ئەو كەرستانەی پێی دروستكراوە زۆر خراپــــن، خانــــووەكان زۆر زوو

خراپ دەبن ئەمە هۆكارەكەی چییە؟د.عیزەت سابیر: ژمارەی ئەندازیارەكانی بەڕێوەبەرایەتــــی وەبەرهێنانــــی هەر ســــێ پارێزگاكــــەی هەرێم هەر یەكەیــــان ناگاتە

30 كــــەس، ئەمــــەش ژمارەیكی زۆر كەمە، هــــەر پارێزگایەكیش زیاتر لە 50 پڕۆژەی یەكەی نیشــــتەجێبوونی تێدا ئەنجامدراوە، كەواتــــە بۆ هەر پڕۆژەیــــەك ئەندازیارێكی بەرناكەوێــــت، جــــاری وا هەیــــە ئەندازیار لەسەرپەرشتیكردنی نەبووە سەركەوتوو یــــەك خانــــوو، چــــۆن دەتوانرێت بــــۆ ئەو هەمــــوو یەكانە چەند ئەندازیارێك دابنرێت سەرپەرشــــتی بــــكات؟ زۆرجــــار خــــاوەن پڕۆژەكان رێگەنادەن لیژنەی وەبەرهێنان یــــان بــــكات. پڕۆژەكانیــــان چاودێــــری پــــرۆژە دەدرێت بەكەســــانێك كە تائێســــتا خانووەیەكیان دروست نەكردووە، پێشتر شــــارەزاییان نەبــــووە، ئەمــــە وایكــــردووە

خانووەكان خراپ دروست بكرێن.لەپرۆژەكانــــی زۆر بەشــــێكی یەكەی نیشتەجێبوون بەنیوەیی ماونەتەوە خاوەنەكانیــــان دیار نەماون، یان حكومەت قەرەبــــووی كردۆتەوە، ئەمە زیانێكی دیكە

نییە لەداهاتی گشتی، كێ بەرپرسیارە؟

د.عیزەت ســــابیر: سەیر لەوەدایە كاتێك وەبەرهێنــــان دەزانێت پێشــــتر پڕۆژەیەك داوە مۆڵەتــــی دواتــــر هێنــــاوە شكســــتی بەپڕۆژەیەكــــی دیكــــە، ســــەردانی پرۆژەی دەشــــتی بەهەشــــتم كرد بایی 200 ملیۆن لەخەڵكــــی دۆالری ملیــــۆن 185 دۆالرە، دۆالر ملیــــۆن 125 بایــــی وەرگرتــــووە، كاری لەپڕۆژەكــــەدا كــــردووە، نزیكەی 60 ملیــــۆن دۆالری كڕیــــارەكان الی خــــاوەن خاوەنەكەشــــی ئێســــتا و پڕۆژەكەیــــە بــــە خــــۆی وەبەرهێنانیــــش نییــــە، دیــــار بەرپرســــیار نازانێت، كە لەراســــتیدا ئەوان بەرپرســــیارن، چونكــــە مۆڵەتیــــان پێــــداوە زەوییــــان و بێبەرامبــــەر پێــــداوە، زۆربەی

ناوخۆ

لە هەموو دونیادا وەبەرهێن گەر زۆر

قازانج بكات دەگاتە 30%، الی ئێمە لە 100%ی تێپەڕاندووە

"بە پێچەوانەی واڵتانی دیكە نەوت لە كوردستان

بۆتە هۆی زۆربوونی بێكاری و چۆڵ بوونی

الدێكان"

34 ژماره 251 2014/10/25

خراپی پڕۆژەكان بۆ ئەوەیە، كە دەســــتەی وەبەرهێنــــان ســــزای دانەناوە بــــۆ خاوەن پڕۆژەكان و بەیەكسانی پرۆژەكان دابەش

نەكراوە. ئــــەی بــــۆ ئــــەو هەمــــوو یەكەیــــە دروست دەكرێت و كەچی هیچی لەكێشەی

كرێنشینان كەم نەكردۆتەوە؟ســــاڵی تاوەكــــو ســــابیر: د.عیــــزەت رابردوو 35 هەزار یەكەی نیشــــتەجێبوون دروســــتكراوە 25 هــــەزاری بــــۆ خەڵكــــی دەوڵەمەند بوونە، بەاڵم ئەو پالنەی ئێســــتا حكومەت هەیەتی، دەتوانێت سودی هەبێت بۆ حكومەت و هاواڵتیان، ئەوەش لەرێگەی نیشــــتەجێبوون یەكــــەی دروســــتكردنی ئاوەدانكردنــــەوە وەزارەتــــی لەالیــــەن زەوی پارێــــزگاكان بەسەرپەرشــــتی تەرخــــان دەكرێــــت و دەدرێــــت بەتەندەر، دواتر بەبێ پێشــــەكی دەدرێــــت بەهاواڵتی شایســــتە و ئەو پــــارە دەدات بەحكومەت، و ئەمریــــكا لەنێــــوان بــــەراورد ئەگــــەر كوردســــتان بكەیــــن بــــۆ نیشــــتەجێبوون، زۆر زەوییەكــــی لەكوردســــتان دەبینیــــن بەسەر هاواڵتیاندا دابەشكراوە، بێ ئەوەی بــــاج بدەن بەحكومەت، ئەمــــە لە ئەمریكادا نییــــە، هاواڵتی ئەگەر خانــــووی خۆی بێت یــــان كرێچی بێت، هــــەر دەبێت كرێ بدات،

هەرگیز بەتەواوی نابێتە خاوەن زەوی. پێــــت وانیــــە كاتی ئــــەوە هاتووە شــــارەكانمان ئیدی بەشــــێوەی ســــتوونی

گەشەبكەن.دنیــــادا لەهەمــــوو ســــابیر: د.عیــــزەت بەتایبەت شارە چڕەكان بەشێوەی ستونی گەشــــەدەكەن، ئەمــــەش لــــەرووی ماددی و مەعنەوییــــەوە ســــودی بــــۆ هاواڵتــــی و حكومەت هەیە، لە 200 مەتر زەویدا ئەگەر بكرێتە شــــوقەیەكی چەند نهۆمی، چەندین خێزان تێیدا نیشتەجێ دەبێت و تێچووشی

كەمتر دەبێت. حكومەتی هەرێم وەك دەگوترێـت حەوت هەشت ملیار دۆالر قەرزدارە، قسە هەیە پەنا بباتە بەر قەرزی نێودەوڵەتی و 20-30 ملیار دۆالر قەرز بكات. تۆ تاچەند لەگــــەڵ ئەم بیرۆكەیــــە دای؟ بەهەنگاوێكی

دروستی دەزانی؟د.عیزەت ســــابیر: ئەگەر بتوانرێت قەرز نەكرێــــت باشــــە، بــــەاڵم لەكاتــــی ناچــــاری حكومــــەت دەتوانێت قــــەرز بكات، لەناوخۆ یــــان لەدەرەوە، لەكاتێكــــدا گیرفانی خەڵكی

بەتــــاڵ بێت، قەرزی ناوخۆییمان پێناكرێت، بۆیــــە ناچــــار پەنامان بۆ قــــەرزی دەرەوە بردووە، بەاڵم دەبێت رەچاوی ئەوە بكرێت بڕی قەرزەكە چەندە و سووەكەی كە دێتە سەری چەندە و لەماوەی چەند دەدرێتەوە

و بۆ دانەوەی پشت بەچی دەبەستێت؟ســــاڵی چەنــــد لەمــــاوەی بــــۆ رابردوودا حكومەت نەیتوانی خۆی ئامادە بكات بۆ قەیرانی دارایی لەم جۆرە، پێتوانیە

پارەیەكی زۆر بەهەدەر دراوە پێشتر؟د.عیزەت ســــابیر: بــــەو پێیەی حكومەت بۆیــــە نەبــــووە، ســــەكەوتوو پالنەكانــــی نەیتوانی پارە بۆ ئەم قەیرانە پاشــــەكەوت بــــكات، هەمــــوو حیزبەكانــــی كوردســــتان لەهەوڵــــی ئەوەدابــــوون زۆرتریــــن كــــەس دابمەزرێنن، ئێستاش پێیان بەخێو ناكرێت، ئــــەو موچەیەش بۆ واڵتی چیــــن و توركیا ناخۆییمــــان بەرهەمــــی چونكــــە دەڕوات،

كەمە. لەمووچــــەی هــــەر فەرمانبەرێك كاتــــی بــــۆ هەڵدەگیرێــــت 7%ی لــــە خانەنشینكردنی، ئەی سندوقی خانەنشینی ناتوانرێت لەدۆخێكی لەم جۆرەدا ســــودی

لێوەربگیرێت؟د.عیــــزەت ســــابیر: بــــڕی ئــــەو پارەیــــە دەگاتە 7 ملیار دۆالر، بەاڵم حكومەت ئەو پارەیەشی خواردووە، بۆیە ئەو پارەیەش

سودی نەبووە بۆ ئەم دۆخە. بــــۆ زیاتــــر پەنــــا بردراوەتــــە بەر

نەوت و كەرتەكانی دیكە فەرامۆشــــكراون، یان نەوت نەخراوەتە خزمەتی كەرتەكانی

دیكەی ئابووری؟د.عیــــزەت ســــابیر: نەك لەكوردســــتان، لەعێراقیــــش هەرگیــــز نــــەوت نەخراوەتــــە خزمەتــــی كەرتەكانــــی دیكــــەی ئابووری، ئەگــــەر كارگەیەكی پترۆكیمیــــاوی هەبێت، نــــەوت بەتەنهــــا خــــۆی 504 مــــاددەی لێ دروســــت دەكرێت، زۆربەی ئەو كااڵیانەی بەكار دەهێنین لە 90%ی لەنەوت دروست دەكرێــــت، رێژەی بێــــكاری كەمدەبێتەوە و پارەی كوردســــتان كەمتر دەچێتە دەرەوە. حكومــــەت ئەوەنــــدەی گرنگی بــــەوە داوە نەوت هەناردە بكات، ئەوەندە گرنگی بەوە نەداوە پااڵوگە زیاد بــــكات، بەپێچەوانەوە نەوت بۆتە هــــۆی ئەوەی بێكاری زۆربێت و الدێكانمــــان چــــۆڵ بن،چونكــــە پشــــتمان

بەمووچە بەستووە لەداهاتی نەوت.

لە كوردستان نەوت بۆتە هۆی

پشتبەستن بە موچە

ناوخۆ

ژماره 251 2014/10/25 35

كۆمەاڵیەتی

چۆن باس لە مەینەتی قوربانیانی دەستدرێژی سێكسی بكرێت؟

36 ژماره 251 2014/10/25

لەئیمامی حەســـەنی بەسڕییەوە دەگێڕنەوە، كـــە گوتوویەتـــی "ئیبلیس هیچ كاتێك فریشـــتە بنەچـــەی و ســـەرچاوە ئیبلیـــس نەبـــووە، جنۆكەكانـــە، وەك چـــۆن ئادەم ســـەرچاوە و

بنەچەی مرۆڤەكانە".هەندێك لەزانایان دەڵێن: یەكێك لەبۆچوونە پەســـندەكان، ئەو بۆچوونەی ئیبـــن زەیدە كە دەڵێـــت "ئیبلیـــس باوكی جنۆكانـــە، وەك چۆن ئادەمیـــش باوكی مرۆڤەكانە"، پاساویشـــی بۆ ئەمـــە ئەوەیـــە، كە خـــوای گـــەورە لەقورئانی لـــە پیـــرۆزدا ئامـــاژەی بـــەوە داوە ئیبلیـــس "ئاگـــری بێ دووكـــەڵ" یان "مەشـــخەڵی ئاگر" دروســـتكراوە، بـــەاڵم ئامـــاژەی بـــەوە نەداوە فریشتەكانی لەشتێكی لەم جۆرە دروستكردبێ. خوای گەورە ئاماژەی ئەوەی داوە كە ئیبلیس

لەجنۆكانە. وەكو دەفەرمووێ:"واذ قلنـــا للمالئكة اســـجدوا الدم فســـجدوا إال إبليس كان من الجن ففســـق عن أمر ربه..."

الكهف )50(.واتـــا "ئێمە كاتێـــك بەفریشـــتەكانمان گوت سوجدەبەرن بۆ ئادەم، هەر هەموو سوجدەیان برد جگەلە ئیبلیس كە لەجنۆكەكان بوو، بەهۆی ئـــەوەوە لەفەرمانی پەروەردگاری یاخی بوو". هـــەر بۆیـــە گوتویانـــە نابێ بنەچەی شـــەیتان ببردرێتـــەوە ســـەر شـــتێك، لەكاتێكـــدا خوای گـــەورە بنەچەیەكی دیكەی بۆ دیاریكردووە و

ئاشكرای كردووە.جیاوازییەكـــی دیكـــەی نێـــوان فریشـــتە و ئیبلیـــس ئەوەیە، كە ئیبلیـــس بنەچە و وەچەی هەیـــە و فریشـــتەكان نە بنەچەیـــان هەیە و نە

نەوە دەخەنەوە.

شـــێخ عەبدولعەزیـــز بن باز دەڵـــێ: جنۆكە لەرەگـــەزی جنۆكەیـــە و قـــەوارەی دووەمـــی مەخلوقاتـــە و وەكـــو مرۆڤـــە، خـــوای گەورە دەفەرمووێ:"ومـــا خلقـــت الجـــن واإلنـــس إال و "جنۆكـــە واتـــا )الذاريـــات:56(. ليعبـــدون" مرۆڤمان تەنیا بۆ پەرســـتنی خۆمان دروست

كردووە".كەواتە جنۆكە رەگەزێكی دیكەی بونەوەرە و خـــوای گـــەورە وەكو مرۆڤ بۆ پەرســـتنی

خۆی دروستیكردوون.بە بۆچوونی بن باز، دەشێ شەیتان لەجنۆكە بێ و دەشێ لەمرۆڤیش بێ، چ شەیتانی جنۆكە و چ شـــەیتانی مرۆیـــی، هەردووكیـــان لەنـــاو ناخی شـــەیتانەكاندان، ئەو بەڵگە بەم ئایەتەی قورئانـــی پیرۆز دەهێنێتەوە، كـــە دەفەرمووێ "وكذالـــك جعلنا لكل نبي عدوا شـــياطين االنس والجـــن يوحـــي بعظهـــم الـــى بعـــض زخـــرف القول..." )األنعام:112(. واتا "هەر بەو شـــێوەیە خوانەناســـان و ئیمانـــداران )كێشمەكێشـــی بەردەوامـــە( جا بـــۆ هەمـــوو پێغەمبەرێك )بۆ ئیماندارانیـــش( دوژمنێكمـــان لەشـــەیتانەكانی ئادەمیزاد و جنۆكە ســـازاندووە، كە بەردەوام

قسەی زل و رازەوە دەدەن بەگوێی یەكدا".كەواتـــە بەگوێـــرەی ئـــەم ئایەتە "شـــەیتانی جن" و "شەیتانی مرۆڤ" هەیە و ئەوانیش ئەم جۆرەن، كە لەخوا یاخین و سنوورەكانی خوا

دەبەزێنن.خــــوای گــــەورە لەســــەر زاری جنۆكــــەكان دەفەرمووێ "وانا منا الصالحون ومنا دون ذلك كنا طرائق قددا" )الجـن:11(. واتا "بێگومان ئێمە كەسانی چاك و دیندارمان تێدا هەیە، هەروەها

كەســــانی تریش كــــە بەو شــــێوەیە نیــــن، ئێمە جاران رێگا و رێباز و بەرنامەی هەمەجۆرمان گرتبووە بەر )بەاڵم ئێســــتا بەرنامەی ئیســــالم

روون و دیارە(.هەروەهــــا دەفەرمووێ "وانا منا المســــلمون ومنــــا القاســــطون فمــــن اســــلم فأولئــــك تحروا رشــــدا، وأمــــا القاســــطون فكانوا لجهنــــم حطبا" )الجـــــن:14-15(. واتا "بەڕاســــتی لەنــــاو ئێمەدا كەســــانی موسوڵمان و خواناس هەیە، كەسانی جــــا و سەركەشــــیش، خوانەنــــاس و بێدیــــن ئــــەوەی موســــوڵمان دەبێت دیارە كــــە رێبازی ســــەرفرازی دۆزیوەتــــەوە* بــــەاڵم خوانەناس و سەركەشــــەكان بەســــەریانەوە ناچێت، بەڵكو

دەبنە سووتەمەنی دۆزەخ".كەواتــــە لەناو جنۆكەكانیشــــدا بــــاوەڕدار و بــــێ باوەڕ هەیــــە، بۆیە ناكرێ هەمــــوو جنۆكە بەشەیتان دابنرێن. تەنانەت زانایان بۆچوونیان وایە لەناو جنۆكەكانیشــــدا )وەكــــو مرۆڤەكان( بیروبــــاوەڕی جیــــاواز هەیــــە و ئایدۆلۆژیــــا و ئاینــــی دونیاییــــان هەیــــە، واتا ئەوە نییــــە تەنیا یان موســــوڵمان یان بێباوەڕ بــــن، بەڵكو وەكو مرۆڤ ســــەدان و هــــەزاران ئاییــــن و باوەڕ و

ئایدۆلۆژیایان لەناودا هەیە.ســــەبارەت بەجیــــاوازی نێــــوان فریشــــتە و جنۆكە و شــــەیتان، زانایــــان چەند جیاوازییەك

دەخەنەڕوو، لەوانە:)نــــوور( لەرووناكــــی فریشــــتە یەكــــەم: لەئاگــــر جنۆكــــە بــــەاڵم دروســــتكراوە،

دروستكراوە.دووەم: فریشــــتەكان هەموویــــان باوەڕدارن و دوورن لەتــــاوان و تاوانــــكاری، جگەلە كاری

كـۆمـەاڵیـەتی

شەیتان لە ئایینەكانی مەسیحی و جوولەكە و ئێزدیدا

سەنگەر زراری

ژماره 251 2014/10/25 37

چاكــــە هیچــــی دیكە ناكــــەن، بــــەاڵم جنۆكەكان چاكەكار و خراپەكارییان تێدایە.

لەشــــەهوەتبازی فریشــــتەكان ســــێیەم: داماڵــــراون، بەپێچەوانــــەی جنۆكەكانــــەوە كــــە

وەكو مرۆڤن.چوارەم: شــــەیتان بوونەوەرێكی خراپەكارە كە دەشــــێ لەجنۆكە بێت و دەشــــێ لەمرۆڤیش بێــــت، بــــەاڵم ناشــــێ شــــەیتان لەفریشــــتەكان بێــــت، چونكــــە ئــــەوان لەتــــاوان پارێــــزراون و

خراپەكارییان تێدا نییە.شەیتان لە ئایینی مەسیحی و جوولەكەدا:

چەنــــد شــــەیتانەكان مەســــیحیدا لەئایینــــی روحێكی شــــەڕانگێزن، بونەوەری راستەقینەن و دژی خــــوای گــــەورە و فریشــــتە پیرۆزەكان پیــــرۆزی كتێبــــی دەجەنگــــن. مرۆڤــــەكان و مەسیحییەكان، ئاماژە بەوە دەكات، شەیتانەكان فریشــــتەی دۆڕاون، ئەو فریشتانەن كە لەگەڵ و شــــەیتان بــــوون، یاخــــی لەخــــوا شــــەیتان ســــەربازەكانی دەیانەوێ هەموو ئەو كەســــانە هەڵخەڵەتێنن، كە خواپەرستن و بەرێگای خوادا

دەڕۆن.و لەخــــوا یاخیبوونــــی بەهــــۆی شــــەیتان خۆبەزلزانینــــی لەئاســــمان دەركــــراوە و هەوڵ دوور راســــت رێــــی لــــە مرۆڤــــەكان دەدات

بخاتەوە.لەئایینی جوولەكەشدا شەیتان وەكو دوژمنی خوا ســــەیر دەكرێ و بەرپرســــە لەهەموو ئەو خراپــــە و هەاڵنــــەی لەدونیــــادا روویانــــداوە و

روودەدەن. شەیتان لە ئایینی ئێزدی:

بــــە ئێزدییــــەكان زۆرجــــار ئەگەرچــــی

ئــــەوان بــــەاڵم ناودەبرێــــن، "شەیتانپەرســــت" خۆیان ئەوە رەتدەكەنــــەوە، ئەوان دەڵێن: ئێمە خوا دەپەرســــتین و بڕوامان بەخوا و زۆربەی ئــــەو شــــتانە هەیە، كــــە ئایینــــە ئاســــمانییەكان باســــی لێوە دەكەن. بــــەاڵم بەبۆچوونی ئەوان خوا شــــەیتانی ســــزا نــــەداوە، )بەو شــــێوەیەی لەئیسالم و ئایینەكانی دیكەدا هەیە(، الی ئەوان شەیتان گەورەی فریشتەكانە و خوا نەك هەر ســــزای نەداوە، بەڵكــــو پاداشتیشــــی داوەتەوە لەســــەر ئەوەی كە كڕنووشــــی بۆ غەیری خوا )حەزرەتــــی ئادەم( نەبــــردووە، بۆیە شــــەیتان بەپیرۆز و گەورەی فریشتەكان دەزانن و ئەوە

رەتدەكەنەوە، كە نەفرەتی لێبكەن.ئەوان بەشــــەیتان دەڵێن "تاووسی مەلەك" و پێیانوایــــە ئەوانەی بەفریشــــتەكانی خودا دەڵێن "شەیتان"، گوناهبار دەبن، چونكە نابێت قسەی خــــراپ بە لەخۆت گەورەتــــر بڵێیت. الی ئەوان )تاووسی مەلەك( سەرۆكی هەموو فریشتەكانی

خودایە و گوناهە قسەی پێ بگوترێ.ئایینـــی ئێزیـــدی ئایینێكـــی ناتەبشـــیریی و داخـــراوە، واتـــا ئایینێكـــە بـــڕوای بەبانگەشـــە نییە بۆ ئایینەكـــەی، كچ و كوڕی ئێزیدی نابێ هاوســـەرگیری لەگەڵ كوڕ و كچـــی نائێزیدی بكەن، كەســـێكی ئێزیدی نابێ ئایینەكەی خۆی بگۆڕێت و بچێتە ســـەر ئایینێكی دیكە )مەگەر بەنهێنـــی و لەحاڵەتی ئاشكرابوونیشـــی دەبێ لەناویان بڕوات(، هەروەك چۆن هیچ كەسێكی نائێزیدیش بـــۆی نییە بچێتە ســـەر ئایینەكەی ئـــەوان و ببێتـــە ئێزیـــدی، هـــۆكاری ئەمـــەش ئەوەیە، كە ئەوان دەڵێن "ئەگەر كەسێك وەفای بـــۆ ئایینەكەی خۆی نەبێـــت و وازی لێبێنێ و

بێتـــە ســـەر ئایینەكـــەی ئێمە، ئـــەوا وەفای بۆ ئایینەكەی ئێمەش نابێت".

ئێزیدییــــەكان حەزناكەن لەبەردەم كەســــانی نامۆ و نائێزیدی سروتە ئایینەییەكانیان ئەنجام بــــدەن، هــــەر بەهۆی ئــــەم داخراویــــەی ئایینی ئێزدییە، زۆرجار زانیاری جۆراوجۆر لەســــەر ئــــەم ئایینــــە باڵودەبێتەوە، كە رەنگە بەشــــێكی

زۆریان هەڵە و نادروست بن.بەبۆچوونــــی ئێزیدییەكان خۆیــــان، ئێزیدی كۆنتریــــن ئایینی جیهانــــە، چونكە ئادەم لەاللش هاتۆتــــە بوون، ئەوان دەڵێــــن ئێزیدییەكان هەر لەســــەرتاوە خواپەرســــتن و پابەنــــدی داب و

نەریتی خۆیانن و وازی لێناهێنن.عێـــراق لەكوردســـتانی ئێزیدیاتـــی ســـەریهەڵداوە و پاشـــان بەئێـــران و توركیا و ســـوریا و شـــوێنانی دیكە باڵوبووەتەوە. الی ئەوان پەرستگای اللش حەجی ئێزیدییەكانە و

سەنتەری ئێزدییەكانە.ئێزدییـــەكان دوو كتێبـــی پیرۆزیـــان هەیـــە كـــە ئەوانیـــش بریتین لە: مەســـحەفی رەش و جیلـــوە، هەروەها بڕوایـــان بەئایینەكانی دیكە هەیـــە و رێزی هەموو ئایینـــەكان دەگرن. الی ئێزیدییەكان خواردنگەلێكی وەكو گۆشتی بەراز

و خاس و قەڕنابیت. حەرامە و نایخۆن.ئێزیدییـــەكان داخراوییـــەی ئـــەم بەهـــۆی لەبارەیـــان باڵوبـــووەوە زانیـــاری كەمـــی و و ئـــەو رێـــزەی ئەوان بـــۆ شـــەیتان هەیانە و فریشـــتەیەكی شـــەیتان وەك تەماشـــاكردنی پیرۆز، بە شەیتانپەرســـت ناویان رۆیشتووە، بـــەاڵم خۆیان دەڵێن ئەمە دوورە لەراســـتی و

رەتیدەكەنەوە شەیتانپەرست بن.

كـۆمـەاڵیـەتی

شوناسی شەیتانهەوڵێك بۆ ناسینی شەیتان

)2(

38 ژماره 251 2014/10/25

زۆربەی گەشـــتیارەكان كە سەردانی هەر واڵتێك دەكـــەن، باس لەكارە هونەرییەكانیان دەكـــەن و وێنە لەگەڵ تـــاوەرو پەیكەرەكانی نێو شـــار دەگرن، چونكە پەیكەرەكان الیەنی مێژوویی و هونەریی ئەو شارە پیشاندەدەن، بەاڵم لەكوردستان، زۆربەی جار پەیكەرەكان ســـوكایەتییان جۆراوجـــۆر بیانـــووی بـــە

پێدەكرێت و دەشكێندرێن.ئـــاكار حاجـــی گەشـــتی چەندیـــن واڵتـــی كـــردووە، بـــاس لـــەوە دەكـــت، لەزۆربـــەی هونـــەر، هێمـــای وەك پەیكـــەر شـــارەكان دەربڕینـــی مێژوو و كەســـایەتییەكان دانراوە و هەردەم ســـەرنجی گەشتیاران رادەكێشی، بۆیە پێوایە ئێمەش بۆ راكێشـــانی گەشتیاران پێویستمان بەدانانی پەیكەرە، بۆ ئاشناكردنی بیانییەكان بەرابردوومـــان. ئاكار دەڵێ "ئاخر كـــە گەشـــتیارێك دێتە ئـــەو واڵتـــە، تۆ چۆن دەتوانیت بڵێیت من دوازدە سوارەی مەریوانم هەبووە، كتێبی بۆ دەبەی؟ چۆن دەتوانی بڵێی پەیامبەرێكی كوردم هەبووە، ئەگەر پەیكەری حەزرەتی زەردەشـــت نەكەیت؟ ئەی لەبارەی ئەنفـــال و كیمیا باران ....تاد. جگەلەوەش ئەی الیەنی هونەری و سەرنجراكێشان، تۆ بڕوانە جۆرجیا، كۆریای باشـــوور، روسیا، ئیتالیا و فەرنســـا، لەخۆتەوە شـــارەكانیانت ال گەورە

دەبێت". بـــەاڵم ئـــاكار پێیوایـــە خەڵـــك الی ئێمـــە بێڕێزی بەرامبـــەر پەیكەر دەكەن و زۆربەی پەیكەرەكان شـــكێندراون، بـــۆ ئەمەش دەڵێت "خەڵكـــی ئێمـــە نازانێ رێزی پەیكـــەر بگرێت، دەبـــێ حكومـــەت خەڵـــك فێربـــكات، لەســـەر وەزارەتی پەروەردەیە منـــداڵ لەبنەڕەتییەوە فێربـــكات رێـــزی هونـــەر بەگشـــتی بگرێت". بـــاس لـــەوەش دەكات، كـــە لەواڵتـــی كۆریا، جگەلە پەیكەری گشتی ناوشارەكان، هەندێك پەیكەری هونەری بەگەشتیاران دەفرۆشران،

كە مێـــژووی كەســـایەتییەكانیان بوون، وەك دۆڵ ئارموون، كە پیاوچاكێك بووە، هەروەها ســـەدان جەنـــگاوەر و ســـەركردەكانیان كـــە كاریگـــەری مێژوویان هەبـــووە "بۆیە دەبێت فێـــری خەڵك بكرێـت، لەســـەردەمی ئێســـتادا پەیكەر بۆ هونەر و زانستە، نەك پەرستن".

پێكەوەژیـــان پەیكـــەری دانانـــی دوای لەبـــەردەم بازاڕی نیشـــتمان، زۆربەی پەیجە ئایینیەكان كەوتنە رەخنەگرتن، جگەلە چەندین كۆمێنت كە ســـوكایەتی بەپەیكەر و هونەری پەیكەرتاشـــی دەكـــرد. لەیەكێـــك پەیجـــەكان نووسرابوو "كورد دانانی پەیكەر بەپێشكەوتن دەزانێت، ئەگەر پەیكەر پێشكەوتن بوایە، ئەوا بتپەرســـتەكان لەئێمە پێشـــكەوتووتر بوونە"، بانگخوازێـــك لەیەكێك لەكۆڕەكانی باس لەوە دەكات، هەر كەسێك وێنە و پەیكەر بكێشێت، ئەوا لـــەرۆژی دوایی خـــودا روح دەداتە ئەو پەیكـــەر و وێنەیـــە و بـــەوە ئـــازاری دەدات، بەگاڵتەكردنیشەوە دەڵێت "قوڕبەسەر ئەوەی وێنـــەی كـــەر دروســـت دەكات". جگەلەمانـــە رۆژانە ســـەدان پەیجی ئاینـــی هێرش دەكەنە

سەر ئەم هونەرە.زانكـــۆ مامۆســـتای مـــەال، ئەحمـــەدی خـــۆی لەواڵەكـــەی وەرگێـــڕ، و شـــاعیر و لەفەیســـبوك ئامـــاژەی بەوەداوە، كـــە ئایینی پەیكـــەری و وێنـــە لەســـەرەتادا جولەكـــە قەدەغەكرد، لەترسی گەڕانەوە بۆ بتپەرستی، مەسیحیەتیش ســـەرەتا وایكرد، لەبەر هەمان هۆ ئیســـالمیش ئەو رێچكەیەی گرت، چونكە بەشی زۆری عەرەبی ئەو ناوچەیە بتپەرست بوون، بەاڵم دوای 323 ساڵ لە هاتنی ئاینەكە، كوستەنتینی ئیپراتۆریەتی رۆما، مەسیحیەت تەبەنـــی دەكات، بوونـــی وێنـــە لەكلێســـاكان مـــەزن گریگـــۆری تـــا دەكـــەن، تاوتـــوێ بڕیاردەدات وێنە بەســـەر دیواری كلێســـاكان هەڵواســـرێ، تەنانـــەت وتەیەكـــی بەناوبانگی هەیە كە گوتبووی "نوســـین بۆ خوێندەوار و وێنە بـــۆ نەخوێندەوار". ئەم بڕیارەش وایكرد

لێكۆڵینـــەوەی الهووتـــی هونەری تەشـــكیلی گەشـــەبكات، بـــەاڵم موســـڵمانان مكوڕ بوون لەســـەر ئـــەوەی پەیكـــەر هـــەر بەحەڕامـــی بمێنێتـــەوە، نـــەوەك گەڕانـــەوە هەبێـــت بـــۆ

بتپەرستی.ســـۆران حەســـەنی شـــێوەكار، هـــۆكاری رێزنەگرتنـــی خەڵك لەپەیكەرەكانی ناوشـــار بـــۆ هەڵـــەی هونەرمەنـــدان و راگەیانـــدن و قوتابخانە و كەمتەرخەمی خەڵك دەگێڕێتەوە و دەشـــڵێ "ئایینیـــش یەكێكـــە لەتەگـــەرەكان، ئێمـــە گرفتەكـــە ئەوەیـــە هێشـــتا كەلتـــوری نەیتوانیـــوە هونـــەر تێكەڵـــی خەڵـــك بكات و هونـــەر لەتاكـــەكان بگەیەنـــێ، چـــۆن بتوانین هونـــەر بپارێزیـــن". ســـۆران جەخـــت لـــەوە دەكاتـــەوە، كە ئایین هۆكارێكی ســـەرەكییە و دەشـــڵێ "تائێستا لەچەندین خانوو دەركراوم، بەبیانووی ئـــەوەی پارەكەم حەڕامە و كاری پەیكەرتاشـــی دەكـــەم. رۆژانـــەش دەبینیـــن مەالكان چۆن باس لەو پەیكەرانەی ناوشـــار

زۆربەی پەیكەرەكانی نێو پایتەخت شێوێندراون

كـۆمـەاڵیـەتی

زۆزك تاهیر

ژماره 251 2014/10/25 39

گەشتیارێك: گەر پەیكەرت نەبێت یا شێوێندرابێت، چۆن مێژووی خۆت نیشانی گەشتیارانی

بیانی دەدەیت؟

پەیكەرتاشێك: نەك تەنیا پەیكەر، من خۆم لەچەندین خانووی كرێ دەركراوم، گوایە

پارەكەم حەرامە!

شارەزایەكی ئاینی: پەیكەر بۆ بەپیرۆزكردن نەبێت، لەڕووی شەرعەوە

كێشەی نیە

دەكەن". بۆیە ســـۆران پێیباشـــە گرنگی زیاتر بەهونـــەری خۆمان بدرێـــت، ئەمە جگەلەوەی هونەرمەندانـــی كـــورد دەخاتـــە ســـەر ئیش، هونەرەكەشـــیان دەچێتە ناومـــااڵن و تاكیش هۆشـــیاری زیاتری لەبارەیانەوە بۆ دروست دەبێـــت. ســـەرەڕای ئەمانەش، ســـۆران دەڵێ "لـــەزۆر واڵتـــان پەیكەر پەرژینی بـــۆ كراوە، یان لەشـــوێنی پـــەرز دانـــراوە، لەماددەیەكی باش دروســـتكراوە و بەرگـــەی ئەوە دەگرێ نەشـــكێندرێ، بەتایبەت بڕۆنز، بەاڵم هی ئێمە لەچیمەنتـــۆ و فایبـــەر گاڵســـە، چیمەنتۆكەش ئەگـــەر خەڵكیش نەیشـــكێنێ، ئەوە خۆی هەر

دەشكێ". هونەرمەندی پەیكەرتاش ســـامان هیدایەت پێیوایـــە تەنیا پەیكـــەر و تابلۆ نیە كە لەواڵتی ئێمە رێزی ناگیرێت، بەڵكو وەك خۆی دەڵێت "ئـــەم دەردە زۆربـــەی هونەرەكانی تریشـــی گرتۆتەوە. بەشـــێكی گرنگینەدانی حكومەتیش بەهونـــەری پەیكەرســـازی و هونەرەكانی تر

بەگشـــتی لەبەر ئەوەیە، كە سیاسیەت جێگای بەهەموو پیشـــەیەك لەق كردووە، دەسەاڵت بێئاگایـــە لـــەوەی هونـــەر باشـــترین رێـــگای دیپلۆماســـیە بۆ ناســـاندن و بەرەوپێشبردنی

دۆزی كورد".بە بۆچوونی ئەم پەیكەرتاشـــە جوانكردنی شـــارەكان، وەك دەســـەاڵتی كوردی پێیوایە، تەنیـــا بەباڵەخانەی بەرز نابێت، دەشـــڵێ "من بەئاینـــدەی هونەری پەیكەرســـازی لەم واڵتە گەشـــبین نیم، لێرەدا رۆژانە شـــكۆی مرۆڤ دەشـــكێندرێت، چجـــای پەیكـــەرەكان! بۆیە تا شـــكۆ بۆ مرۆڤەكان نەگەڕێتەوە، كە ئازادانە لەهـــەر و بخەنـــەڕوو بیروبۆچوونەكانیـــان فۆرمێكدا گوزارشـــتی لێبكەن، حاڵی هونەر و

هونەرمەندان لەوە باشتر نابێت".شێخ ئاوات نەقشـــبەندی قوتابی ماستەرە لەزانكۆی )ئوم دەرمان(، پێیوایە هەر بابەتێك لەژیانـــی رۆژانەی هـــەر تاكێـــك روودەدات، ئەگـــەر دەقـــی فەرمـــوودە و ئایەتی لەســـەر

نەبێت، ئەوا دەبێ لێكدانەوەی ســـەردەمیانەی بۆ بكرێت، بۆیـــە ئەوە دەخاتەڕوو، كە دانانی پەیكـــەر لەنێـــو شـــار و نێـــو ماڵـــەكان، دوو بەشـــە، بەشـــێكیان پیرۆز دەكرێت، ئەوە الی موســـوڵمانان كارێكی نابەجێیـــە و قبوڵ نییە، بـــەاڵم دەڵێت "ئەگـــەر هاتوو تەقدیـــس نەكرا، بۆ جوانكاری یاخـــود بەبیرهێنانەوەی مێژوو بوو، ئەوە لەرووی شەرعییەوە هیچ ئیشكالی نییـــە، بەڵگـــەش بۆ ئـــەوە دەبینیـــن لەزەمانی عومەری كوڕی خەتاب، ســـوپای موســـڵمان كـــە چـــووە میســـر، ئەهرامەكانیـــان تێكنەدا، ئەبولهولیـــان تێكنەدا، لەكاتێكـــدا كە پێغەمبەر هەمـــوو پەیكەرەكانـــی ناو كەعبەی شـــكاند، چونكـــە دەیانبپەرســـت. بۆچـــی پەیكەرەكانی میســـریان نەشـــكاند؟ چونكـــە هی ئـــەوان بۆ پەرســـتن نەبوو". ئەو مامۆســـتایە ئاماژە بۆ ئـــەوە دەكات، خۆی وێنەی لەگـــەڵ پەیكەری كەســـایەتیە مەزنـــەكان گرتـــووە، بەتایبـــەت

پەیكەری كەسایەتییە مێژووییەكان.

كـۆمـەاڵیـەتی

دیمەنی پەیكەرەكانی نێو پاركی منارە، كە زۆریان شێوێندراون

40 ژماره 251 2014/10/25

كـۆمـەاڵیـەتی

باســـكردن و نەكردنی، دەســـتدرێژیكردنە ســـەر ژنانی كورد لەجەنگی ئێستای داعشدا، بۆتە جێگـــەی باســـوخواس زۆر كەس. هەیە پێیوایـــە نابێـــت بەهیـــچ جۆرێك باســـبكرێت، بەپێچەوانەشـــەوە كەسانی شـــارەزا رایانوایە پێویستە باسبكرێت، بەاڵم بەشێوەی زانستی. هەندێـــك لەچاالكوانانـــی ژنـــان پێیانوایـــە، نابێـــت باس لـــەو دەســـتدرێژییانە بكرێت، كە ژنانـــی كـــوردی ئێـــزدی لەالیـــەن چەكدارانی داعش رووبـــەرووی بوونەتەوە، لەبەرئەوەی زیان لەباری دەروونی خۆیان و خێزانەكانیان دەدات. هاوكات شارەزایان، رایانوایە پێویستە ئەو بەســـەرهاتانە بۆ مێژوو تۆماربكرێن، بۆ ئەو مەبەســـتەش كارێكی زانســـتییان لەسەر

بكرێت.د. دلێر ئەحمەد، سەرۆكی بەشی راگەیاندنی پەیمانـــگای تەكنیكـــی هەولێـــر، باســـنەكردنی ئـــەو دەســـتدرێژییانە، لەداهاتـــوودا بەزیـــان بۆ ئاشـــكرانەكردنی ئـــەو حەقیقەتانە لەقەڵەم دەدات و پێیوایـــە "پێویســـتە ئـــەم رووداوانە بۆ مێـــژوو تۆماربكرێن". د. دلێر، هۆشـــداری لەچۆنێتی كارلەســـەركردن و باڵوكردنەوەی بەسەرهاتی ئەم قوربانییانە دەدات و رایوایە، دەبێـــت باســـكردنەكە بـــە شـــێوەیەك نەبێـــت ببێتـــە مایـــەی ترســـاندن و تۆقاندنـــی خەڵك. دەشڵێ "پێویستە وێنە راستەقینەكەی دوژمن ئاشـــكرابكرێ و هەســـتی ئـــەوە الی خەڵـــك دروســـت بكرێت، كە دوژمن چەنـــد دڕندەیە، نەك ترس و تۆقیـــن باڵوبكرێتەوە و ئەژنۆی

خەڵكی پێ بشكێندرێت". هـــاوكات بـــەرای د. دلێـــر دەبێت ئیشـــەكە لەو روانگەیەوە بێت خزمەتی ئەو نەفســـیەتە نـــەك پێبكرێـــت، ئەتككـــراوەی و برینـــدار شتێك دروســـتبكرێت كە زیاتر بیشكێنێتەوە، هەروەهـــا جـــۆری كاركردنەكـــە وەهـــا بێـــت لەكەســـایەتی قوربانیەكە كەمنەكرێتەوە. بۆیە پێیوایـــە "راگەیاندنـــی كـــوردی بەبێئاگایـــی و

كاركردنی نازانســـتییانە دوژمنی لەبەرچاوی خەڵك گەورەكـــرد. نابێت بـــۆ رەواجی كەناڵ و باڵوكراوەكان بەجۆرێكی ناتەندروست كار لەســـەر ئـــەو كچانەمـــان بكرێت، كـــە كڕین و

فرۆشتنیان پێوەدەكرێت".زارا، نـــاوی خـــوازراوی ژنێكـــی گەنجـــی ئێزدییە. خوشـــكێكی تائێســـتا الی چەكدارانی داعـــش دەستەبەســـەرە، بـــەاڵم زارا رایوایە، خوشـــكەكەیان دووری و گیـــران جگەلـــە كـــە ئێســـتا دڵنیـــان رووبـــەرووی جۆرەهـــا دەستدرێژی بۆتەوە، ئازارەكانی دابونەریت و تێڕوانینی خەڵكیش هێندە بەســـوێن. ئەو دەڵێ "خەڵـــك زۆر بێبەزەییانە هەواڵی دەپرســـن و هەندێ كەس دەڵێن رۆژنامەنووســـین شـــتی وەها دەپرســـن، كە روومنایە لەگەڵ خۆشمدا

باسیبكەم". دەروونـــی، توێـــژەری ئەحمـــەد چیمـــەن مامەڵكـــردن لەگەڵ قوربانییانی دەســـتدرێژی سێكسی بەكارێكی هەستیار دەزانێت و دەڵێت "پێویســـتە ئەو كەســـانە بەهیچ جۆرێك ناچار بەقســـەكردن نەكرێـــن، تـــا خۆیان لـــەرووی دەرونییەوە ئامادەنەبـــن، هەروەها نابێ لەناو گـــەورەی و كەســـوكار الی و قەرەباڵغـــی خێزانەكانیـــان ئەم باســـەیان لەگـــەڵ بكرێت". ئـــەوەش رووندەكاتـــەوە، كـــە پێویســـتە ئەو ئافرەتانەی رووبەرووی دەستدرێژی سێكسی بوونەتەوە مامەڵەی زانستییان لەگەڵدا بكرێت و حكومەت لەرێگەی دەزگا پەیوەندیدارەكانەوە، پزیشكی دەروونی و جەستەییان بۆ دابینبكات و هەڵبدرێـــت كەســـایەتییان بونیادبنرێتەوە و

متمانە بەخۆبوونیان بۆ بگەڕێنرێتەوە. باسكردنیان بـــەشـــێـــوازی ســــەبــــارەت توێژەرە دەروونییە دەڵێت، ئەم لەراگەیاندن، كەناڵێكەوە چەند لەالیەن قوربانییەك نابێت چونكە ــت، ــكــرێ ب ــدا ــەڵ ــەگ ل چــاوپــێــكــەوتــنــی بەپرسیاری نازانستیانە دەیبەنەوە هەمان دۆخ، بەهیچ جۆرێك دەبێت ئــەوەی وێــڕای ئــەوە ئاشكرا ناسنامەشی و قوربانییەكە دەنگی شوێنەكەشی، بكرێت گــەر هەتا نەكرێت، چونكە ئەو كەسانە دەبێت لەرێگەی مامەڵەی

ــــەوە ــــدروســــت ــــەن تهەوڵی هێنانەوەیان كۆمەڵگە ـــاو ن بــۆ

بدرێت. ـــژەرە ـــوێ ــــەم ت ئبـــەگـــرنـــگـــیـــشـــی ئەگەر ــــت ــــێ دەزان

رازی قــوربــانــیــش بــــەگــــفــــتــــوگــــۆی ـــی ـــەوان ـــام رۆژنپێویستە بـــوو، چاودێری لەژێر

ــــــی ــشــكــی دەروون ــزی پباشترە ئـــەگـــەرنـــا بـــێـــت،

كەناڵە راگەیاندنەكان زانیاری لەجیاتی وەربــگــرن، لەپۆلیس پەیوەندی هەموویان ــەوەی ئبەقوربانییەوە بكەن، بەتایببەت ئێستا بـــــارودۆخـــــەی ئــــەو جیاوازە، ئەو ئافرەتانە قوربانی دەستدرێژی و تــونــدوتــیــژی

لەكۆمەڵگەی بەداخەوە جەنگن، نەبۆتە ئـــەوە هێشتا ئــێــمــەدا ــەر دوژمن ــەگ "ئ كــە كــەلــتــور بكات، بەرامبەرت هەرشتێ ئەوا میللەتەكەت لەبەرامبەردا بەگەورەیی لێت بڕوانن". ئەو ئافرەتانە لەالیەن دوژمنەوە دەستدرێژی رووبەرووی

بوونەتەوە.

چۆن باس لە مەینەتی قوربانیانی دەستدرێژی سێكسی بكرێت؟

بەهرە حەمەڕەش

40 ژماره 251 2014/10/25

ژماره 251 2014/10/25 41

كـۆمـەاڵیـەتی

خوشكی كچێكی رفێندراو: قسە و پرسیاری خەڵك هێندەی ئازاری رفاندن و دەستدرێژیكردنە سەر

خوشكەكەم بەسوێن

توێژەرێكی دەروونی: هێشتا نەبووینەتە خاوەن ئەو كەلتوورەی بەچاوی

رێز تەماشای ئەوانە بكەین كە دوژمن ئازاری

داون

مامۆستایەكی زانكۆ: راگەیاندنی كوردی

بەبێئاگایی و كاركردنی نازانستییانە دوژمنی لەبەرچاوی خەڵك

گەورەكرد

ژماره 251 2014/10/25 41

42 ژماره 251 2014/10/25

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

جلوبەرگی زۆر مەكەنە بەر منداڵەكانتان

سەرما كێشی لەش دادەبەزێنێت

بۆپاراستنی دایـــكـــان ــكــبــۆتــەوە، ــزی ن زســتــان وەرزی منداڵەكانیان لەنەخۆشی و سەرمای زستان جلی زۆر دەكەنە لەرووی بەاڵم دەپۆشن، دایان بەتوندی و بەرمنداڵەكانیان تەندروستیەوە ئەوە كاریكی باش نیە، بەپێچەوانەوە منداڵەكە توشی نەخۆشی دەكات، بەتایبەت كۆكە و هەاڵمەت و سەرما و ئەنفلوەنزا، لەبەرئەوەی زۆربەی ئەو نەخۆشیانە لەئەنجامی منداڵەكە كاتێك روودەدەن، گــەرمــی و ســـاردی گۆرینی و جلوبەرگی زۆری لەژوورەوەیە ژوورەكەش هــەوای و لەبەرە دەچێتە لەپر كاتێك گــەرمــە، دەرەوە، توشی دوو هەوا و پلەی گەرمی جیاواز دەبێت ئەگەری راستەوخۆ و تـــوشـــبـــونـــی بـــەو

نەخۆشیانە هەیە.بــــــۆیــــــە دووشــــــــــــت بۆ گـــرنـــگـــە كە ـــان ـــك دایبە بــــیــــزانــــن، تـــــایـــــبـــــەت ئــــــــەگــــــــەر منداڵەكانیان ـــان ـــی ـــەن ـــەم تلەنێوان ساڵێك بۆ 5 ساڵ دابێت، ژوورەكان ئەویش نــەكــەن و گـــەرم زۆر جلوبەرگی زیاد لەپێویست منداڵەكانیان، بــەر نەكەنە لەكاتی سەفەركردن و تەنها

چونە بازاڕ نەبێت.دوایـــن توێژینـــەوە لەكۆلیجی توركـــوی فنلەندی كە 10 ســـاڵی خایەند، دەریخستووە هەستكردن بەساردی و سەرما دەبێتە هۆی

دابەزینی كێشی لەش، بەتایبەت كێشی كەمەر و ورگ.لەلێكۆڵینەوەكەدا هاتووە، ســـەرمابوون تاڕادەی لەرزین دەبێتە هـــۆی ســـوتاندنی 30%ی هێزی لـــەش، بەمـــەش زۆرترین یەكەی گەرمی دەســـوتێنێت، كە ســـەرچاوەی یەكە گەرمیەكانە لەلەشـــدا چەوریەكانـــە، بەمـــەش چەوریەكانی لەش دەتوێنـــەوە، بۆ ئەوەی ببنـــە یەكەی گەرمـــی و لەش گەرم بكەنەوە، ئەمەش كێشـــی لەش دادەبەزێنێـــت. پزیشـــكەكان ئامـــۆژگاری ئەو كەســـانە دەكەن، كە دەیانەوێت كێشی لەشیان دابەزێنن، با وەرزی زستان بەكار بهێنن بۆ دابەزاندنی كێشـــی لەش، چونكە رۆژانە رێژەی ئەو چەوری و شـــەكرەی بەهۆی ســـەرماوە دەسوتێت لە لەشـــدا 15 جار زیاترە

لەرۆژانی هاوین.

زیانەكانی مایكرۆ )فرنی كارەبایی(لەئیســــتادا زۆربــــەی ماڵەكان مایكــــرۆی تێدایە، كــــە ئامێرێكە بەخێرایی بــــۆ گەرمكردنــــەوەی خواردەمەنیــــە جۆراوجۆرەكان بەكاردەهێنرێت، بەاڵم پسپۆرانی بواری تەندروستی رایدەگەیەنن، كــــە بەكارهێنانی مایكرۆ زیان بەتەندروســــتی دەگەیەنێت، ئەگەر بەشــــێوەیەكی راســــت بەكارنەهێنرێت، چونكە كاریگەری دەكاتە ســــەر خواردەمەنیــــەكان و مــــادەی ژهراوی و ناتەندروســــتیان لێدروســــت دەبێت. بۆنمونە گەرمكردنەوەی ئەو شتانەی بیبەری تیژیان تێدایە كارلێك دەكات لەگەڵ شەپۆلەكانی مایكرۆ و جۆرە مادەیەكــــی لێ دروســــت دەبێــــت، كە قورگ و چاو دەســــوتێنێت. هەروەها نابێت خواردن لەشــــتی شوشــــە و ستیلدا لەناو مایكرۆ دابنرێــــت، چونكە تامی خوادرنەكان دەگۆرێت. بەهیچ جۆرێكیش نابێت خواردن لەناو شتی پالستیكیدا لەمایكرۆدا گەرم بكرێتەوە،

چونكە دەبێتە هۆی شێرپەنجە و كۆمەڵێك نەخۆشی تر.

42 ژماره 251 2014/10/25

ژماره 251 2014/10/25 43

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

زێدەڕۆیی لەشەربەت بۆ تەندروستی خراپە

B گرنگی ڤیتامینلەكاتی دووگیانیدا

زۆر خەڵك پێیانوایە شەربەت سودی بۆ تەندروستی مرۆڤ هەیە و لەنەخۆشـــی دەیپارێزێت، بەتایبەت شەربەتە سروشتیەكان، بەاڵم لەراســـتیدا شـــەربەتەكان دەبنە هۆی كۆمەڵێك لەنەخۆشـــی، لەوانە:

شەكرە و بەرزبوونەوەی فشاری خوێن و نەخۆشیەكانی دڵ. لەئوسترالیا )سوینبیرن( لەكۆلیجی كە توێژینەوەكان بەپێی

كــــە خـــــواردنـــــەوەی ئەنجامدراون دەركەوتووە، جۆراوجۆرەكان شــــــەربــــــەتــــــە

ئەو ــۆی ه دەبــێــتــە لەپێویست زیـــاد و بـــــەردەوام بەشێوەیەكی نەخۆشیانەی باسیانكرد، چونكە هەریەك كوپی 250 ملیلیتر بری 115 یەكەی گەرمی تێدایە و نزیكەی 7 كەوچك شەكری تێدایە، ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی قەڵەوی و بەرزبوونەوەی فشاری خوێن، هەروەها تێكچوونی ددانەكان و رەشبوونیان، لەهەمووشی گرنگتر، ئەگەی جەڵتەی دڵ و مێشك زیاد دەكات. هەروەها پزیشكەكان

رۆژانە نابێت خواردنی شەكر رایانگەیاندووە زیاتر بێت.لەشەش كەوچك

لەسەرەتای ا نیـــد گیا و و د

ئافرەتان ئارەزووی خواردنیان كەمدەبێتەوە، بەهۆی رشانەوە و تێكچوونی گەدەوە، بەمەش ڤیتامینەكان لەلەشیاندا كەمدەبێت بەتایبەت ڤیتامین بی، كە ناسراوە بەترشی فۆلیك، یان فۆالت و فۆالســـین، كـــە زۆر گرنگـــە و بەشـــداری لەدروســـتبوونی كۆرپەلـــەدا دەكات و ناهێڵێـــت كۆرپەلـــە توشـــی كەموكوڕیی جەستەیی ببێت، سەربارەی ئەوەی بەشداری لەدروستكردنی

خرۆكەســـورەكانی ناهێڵیـــت خوێنـــدا دەكات و

دایكەكە توشی كەمخوێنی ببێت. بۆیە پێویستە هەر دایكێكی دووگیان ڤیتامین بی لەسەرەتای دووگیانیەوە تا دەگاتە هەفتەی 12 وەربگرێت، كە بەشـــێوەی حـــەب هەیە، رۆژانـــە یەك دانە دەخـــوات. هەروەها خواردنی ســـەوزەكان بەتایبەت سەوزەی ســـپێناخ، كە برێكی زۆر لەو

ڤیتامینەی تێدایە، بۆ ئەو كەسانەی ناتوانن حەب بخۆن.

ژماره 251 2014/10/25 43

44 ژماره 251 2014/10/25

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

نەشتەرگەری جوانكاری بۆ كێیە؟

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

خوداوەنـــدی پـــەروەردگار لەقورئانی پیرۆز لەسوڕەتی )التین( دەفەرموێ ]والتين والزيتون، وطور سنين، وهذا البلد األمين، لقد خلقنا األنسان

في أحسن تقويم، ثم رددناه أسفل سافلين....[هەر كەســـێك بـــڕوای بەخوداوەنـــد هەبێ كە دروســـتكەری هەموو گیانلەبەرێكـــە لەمرۆڤ و ئـــاژەڵ و رووەك، دەبێ لەو ئایەتـــە بكۆڵێتەوە، واتای چییە؟ ئینجا كە تێگەیشـــت، بێگومان زۆر

هەڵەیە دەستكاری ئیشی خوداوەند بكا..نەشـــتەرگەری ئەگەر پێویســـت بـــوو لەكاتی كارەســـاتێك كە بەســـەر ئادەمیـــزادا دێت، وەك رووداوی ئۆتۆمبێـــل، ســـوتانی دەموچـــاو، یان برینداربوونێكی سەختی دەست و قاچ، بێگومان نەشـــتەرگەری دەكـــرێ بۆئـــەوەی وەك خـــۆی لێبێتەوە، نەك بەمەبەســـتی جوانكاری. بۆنمونە خێزانـــی وایە هەموویان لوتیـــان لەیەكتر دەچێ، نەختێـــك ئەنـــدازەی گەورەتـــرە لەخێزانێكی تر، واتـــای ئـــەوە نییـــە دەســـتكاری بكەیـــن، رازی نەبین بە نەخشـــی پەروەدگار، ئەی ئەگەر دەمی گـــەورە بوو چی لێدەكا؟ بچوكی دەكاتەوە؟ ئەی گوێچكـــەی؟ ئەی شـــەویالگی؟ ئەویـــش بچوك

دەكاتەوە؟بڕواتـــان هەبـــێ كەســـێكم نەبینیـــوە كەپـــوی )لوتـــی( نەشـــتەرگەری كردبـــێ و بەدڵـــی خۆی دەرچووبێـــت، چونكـــە ئەگـــەر بچوكـــی بكاتەوە لەگـــەڵ دەموچـــاوی رێـــك ناكـــەوێ، زۆر نامۆ دەردەچێ، ئەگەر بڵێ دیار نییە، ئەوە راست نییە، دەموچاوێـــك نەشـــتەرگەری كرابێ شـــێوەكەی بـــەرەوە ناشـــیرینی دەچێ، كاتێ قســـەدەكا یان دەگریـــێ، یـــان پێدەكەنێ زۆر نامۆیـــە، جاریش هەیـــە تەعبیركردن لەدەموچـــاوی نامێنێ، وەكو

دەموچاوی )شمع(ی لێ دێ.خوێنـــەری بەڕێـــز، جوانی دەموچـــاو جوانی دەروون و دڵ و قسەی خۆشە. زۆر كەس هەیە، ئەنـــدازەی دەموچاوی جـــوان دیار نییـــە، بەاڵم لەكاتی كەوتە قسەكردن ئەوەندە شیرینە، ئاگات لەوردەكاریەكانـــی دەموچـــاوی نامێنێ. زۆریش هەنە بەشـــێوە جوانن، بەاڵم كاتێك قسان دەكەن

هەر حەز دەكەی دەمی خۆیان دابخەن.كاتێك خواوەندی پەروەردگار دەفەرموێ ]ثم رددناه أســـفل سافلين[ واتا ئەو جوانیە دەتوانین تێكی بدەین. ئەگەر ئادەمیزادێك رەوشتی جوان نەبـــێ بەمانـــا بەپیری بنیـــادەم ناشـــیرین نابێ، بەڵكو بە ڕەوشتی خراپ ناشیرین دەبێ، پیریش

جوانی خۆی هەیە.من هەرگیـــز دژی نەشـــتەرگەری نیم، ئەگەر پێویســـت بوو. بۆ نمونە ئافرەتی وا هەیە، لەبەر گەورەبوونی مەمكی هەناســـەی بۆ نادرێ، ئەوە پێویستی بە نەشتەرگەرییەكی پێشكەوتوو هەیە، بەڵكـــو هـــەردوو مەمكی بچـــوك بكرێتـــەوە، بە مەرجێك لەشـــێوەی مەمكی ئاســـایی دەرنەچێ، هەمـــوو كەســـێك چەقۆی بەدەســـتەوە بێت ئەو

ئیشەی پێ ناكرێ.ئافرەتـــی واڵتی ئێمە بـــەزۆری بێ دەرامەتن، ئـــەو دەبـــن، گـــەورە منداڵەكانیـــان كاتێـــك ئیمكانیەتەیـــان نیـــە ئـــەو نەشـــتەرگەرییە بكەن. لەنەخۆشـــخانە نێودەوڵەتییەكانیـــش هـــەر بۆی ناكـــرێ، زۆرجار هەیـــە ئەو ئافرەتە بەدەســـتی نەزانێـــك زۆر خراپ نەشـــتەرگەری البردنی بۆ كراوە، پێویستی پێ نەبووە و شێوەی مەمكیشی تێكچووە. شەرم دەكەن و ناتوانن شكات بكەن.

ئەگـــەر ئافرەتێـــك مەمكـــی لەگـــەڵ ســـااڵنی منداڵی بەخێوكردن زۆر شـــل بوو، یاخود سیس بـــوو، ئـــەوە هەقی خۆیـــە داوای نەشـــتەرگەری بـــكات. ئـــەو ئیشـــەی بـــۆ راســـت بكرێتـــەوە و لەســـەر حیســـابی دەوڵەت بـــۆی بكرێت، چونكە زۆرجار هەیە ئافرەتەكە لەتەمەنی 35 ســـاڵیەوە مەمكـــی زۆر ســـیس بووە و تێكچـــووە، بەهۆی زۆر منداڵبوونـــەوە. ئـــەوە كێشـــەی نێوان ژن و پیاوانیشە. پێویستە ئافرەتەكە یارمەتی بدرێت.

نەشـــتەرگەری ســـك، واتە البردنی چەوری، یان دوای منداڵبوون كە پێســـتی ســـكی ئافرەت زۆر شـــل و چرچ دەبێ، شـــۆڕ دەبێتـــەوە. ئەوە بەمەرجێـــك بـــەاڵم دەكـــرێ، نەشـــتەرگەری دكتۆرەكـــە لێـــزان بێـــت. بڕواتـــان بێـــت ژنی وا هاتۆتـــە الم گریانـــم بۆیـــان هاتووە. ســـكەكەی

هـــەر گەورەیـــە، فەرقـــی وای نەكـــردووە وەك خـــۆی دەڵێ، بەاڵم ناوكەكەیـــان البردووە!! ئەوە نەشتەرگەری نییە، بەڵكو گاڵتەپێكردنی هەژارانە. ئەگـــەر 3 تـــا 4 كیلۆگـــرام چـــەوری زیـــاد نەبێ لەژێر پێســـت، یاخود زۆر چرچ نەبووبێ، لەبەر الوازی و پچڕانی ماســـولكەكانی سك، پێویست ناكات نەشـــتەرگەری بۆ بكرێـــت، بەڵكو بەتەنیا

وەرزشكردنی تایبەت چاك دەبێ.چەنـــد حاڵەتێك هەیە ئەگەر چـــەوری زیادی هەبـــوو و پێســـتی ســـك تونـــد بـــوو، دەتوانین بەدەرزی تایبـــەت ئەو چەورییـــە بتاوێنینەوە و

راشبگیرێت، بێ ئەوەی پێستی سك بدڕێ. نەشتەرگەری دەمووچاوی ژن و پیاوی پیر

چەند كەســـانێك هەن خواپێداون، تەماشـــای خۆیـــان دەكـــەن لەئاوێنە، چرچـــی كەوتۆتە ناو ملیان، ژێرچاویان، ئەوە بەویستی خۆی دەتوانێ بەدەســـتێكی لێزان پێســـتە زیادەكەی بۆ الببەن. یان گەر بەلێزەر بكرێت، پێویســـتە دەموچاوەكە لەنیشانەی خۆی دەرنەچێت. تەماشای تەلەفزیۆن بكەن، زۆر بێژەر یا ئەكتەر هەن، هیچیان شێوە و جوانـــی جارانیان نەماوە، ئەمەش هەمووی بە

هۆی دەستێوەردان و نەشتەرگەری بووە.ئافــــرەت لەشــــی نەشــــتەرگەری

دەستكاریكردنی زاوزێئافرەتمــــان بینیــــوە 12 كۆرپــــەی بەنۆرمــــاڵ بــــووە، هەر نازانێ كە منداڵــــی بووە، كاری خوا زۆر جوانــــە، دوای 30 رۆژ لەشــــی وەك خۆی لێدێتەوە. هیچ كێشــــەی لەگــــەڵ پیاوەكەیدا نییە. بەاڵم ئێستا بەدەستێوەردانی زۆر و بەكارهێنانی چەقۆ لە لەشــــی ئافرەتان، هەموو ماسولكەكان ســــەقەتكراون. وەك خۆی لێناێتــــەوە، بەردەوام كێشــــەی لەگەڵ پیــــاوی هەیە، لێرەدا پێویســــتە نەشــــتەرگەری چاككردنەوەی بۆبكرێ. زۆریان

بۆیان كراوە بەاڵم خراپتركراون. خوێنــــەری بەڕێز، لەهەندێــــك واڵتی ئەفریقی ئافرەتان بەهۆی تەســــكی لەگەنیــــان، رێژەیەكی یــــان دەمــــرن، منداڵبوونــــدا لەكاتــــی كەمیــــان میزڵدانیــــان دەتەقــــێ، رێكخــــراوە تەندروســــتیە خێرخوازەكانیش بــــەردەوام هاوكاریان دەكەن و نەشــــتەرگەری چاكبوونەوەیــــان بــــۆ دەكەن. بەاڵم لەواڵتی ئێمــــەدا بێ ئەوەی ژنان لەگەنیان تەســــك بێت، بۆتە مۆدە بە ســــینریران منداڵیان بۆ دەهێننە دەرەوە، چونكە پزیشكەكان تاقەتیان نیە 4-5 كاتژمێر ئێشك لەئافرەتە دووگیانەكان بگرن، دەیانترســــێنن و پێیاندەڵێــــن منداڵەكانتان دەمرێ، ئەوانیش لەترسان دەڵێن نەشتەرگەریم بۆ بكە. خێرا بەنیو كاتژمێر لەبن سكیەوە بۆیان دەردەهێنن، دواتریش ئافرەتەكە توشی چەندین نەشــــتەرگەری دیكە دەبێت، هەیــــە قەت منداڵی نابێتــــەوە لەبەر نەشــــتەرگەری خــــراپ. بیرتان نەچێت خوا دەفەرموێت "لقد خلقنا االنســــان في

احسن تقويم".

ژماره 251 2014/10/25 45

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

بۆ گۆرانی ناڵێت؟پەرواز

46 ژماره 251 2014/10/25

هونەریهونەری

رۆژنامەنوسێكی هونەری: ئێستا خەڵك چاوەڕێی )عەممار كوفی( دەكەن و خەریكە پەرواز لەبیردەكەن

موسیقارێك: دەبوو پەرواز لەماوەی ساڵێكدا بەرهەمێكی لەئاست چاوەڕوانی خەڵكدا پێشكەش بكردبایە

گۆران ساڵح: پەرواز نە مۆمی كوژاوەتەوە و نە ساردبۆتەوە و نە رێگریشی لێكراوە

دوای ساڵێك لە دەركەوتنی لە بەرنامەی ئەرەب ئایدڵ

پەرواز بۆ گۆرانی ناڵێت؟

46 ژماره 251 2014/10/25

ژماره 251 2014/10/25 47

هونەری

زانا دڵشاد دزەیی

خەریكـــە ســـاڵێك تێپەڕدەبێ بەســـەر دەركەوتنی پەرواز حوســـێن لەپرۆگرامی عەرەب ئایدڵ، كە بەهۆیـــەوە ناوبانگێكی زۆری لەدەرەوە و ناوەوەی كوردســـتان ســـاڵێكە پـــەرواز بـــەاڵم بەدەســـتهێنا، هیچـــی پێشكەشـــی جەماوەرەكەی خۆی )عـــەرەب خەریكـــە وا و نەكـــردووە ئایدڵ( كەســـێكی دیكەمان لەجێی پەرواز )عەمـــار بەنـــاوی دەكاتـــەوە پێشـــكەش كوفـــی(، بـــەاڵم پرســـیار ئەوەیـــە بۆچی پەرواز دەرنەكەوتەوە؟ ئایا مۆمی پەرواز

كوژایەوە یان نا؟گۆران ساڵح، هاوسەری پەرواز حوسێن بە)ســـڤیل(ـی راگەیاند، نـــە مۆمی پەرواز كوژاوەتـــەوە و نە پەرواز ســـاردبۆتەوە، گۆران لەبارەی بێدەنگبوونی پەرواز چەند هۆكارێكی باسكرد، وەكو دەڵێت "ناكرێت لەالیەك پێشمەرگەكانمان لەشەڕ دابێت و پەرواز گۆرانی رۆمانسی، یان هەڵپەڕكێ باڵوبكاتـــەوە، ئێمـــە كوردیـــن و لەگـــەڵ هەســـتی ئەم خەڵكەدا دەژیـــن". هەروەها گوتیشـــی "بەاڵم لەگەڵ دروستبوونی ئەم بارودۆخەی كوردســـتان، ئێمە دیراسەی ئەوەمـــان كـــرد كارێكـــی نەتەوەیی زۆر جـــوان و گـــەورە بكەین بۆ كوردســـتان ئـــەم هەبێـــت، زۆری دەنگدانەوەیەكـــی كارە بەزمانـــی كوردی و عەرەبی دەبێت، داوا لەســـەرجەم خەڵكـــی غەیـــرە كـــورد دەكات بێن بۆ كوردســـتان لێرە ئاوەدانی لێـــرە دەســـتی و ســـەرقامگیری هەیـــە،

هاوكاری هەیە".لەمـــاوەی رابـــروودا پـــەرواز چەندین ئاهەنـــگ و كۆنســـێرتی لەكوردســـتان و واڵتەكانی دیكە ئەنجامداوە، گۆران ساڵح ئەم كۆنســـێرت و ئاهەنگانە بەنیشـــانەی بەردەوامبوونـــی پەرواز دەزانێت و وەكو وەاڵمێك بەكاری دێنێت بۆ ئەوانەی دەڵێن "پـــەرواز دەرناكەوێتەوە". بۆ وەاڵمی ئەو كەســـانەش كـــە دەڵێـــن "مۆمـــی پـــەرواز

كوژایەوە".هونـــەری بـــواری رۆژنامەنووســـی وەك كـــە ئەســـوەد، ئەحمـــەد وشـــیار چاودێرێكی هونەری هەمیشە قسە لەسەر دەركەوتـــن و وازهێنانـــی هونەرمەنـــدان دەكات، لە لێدوانێكیدا بۆ )سڤیل( لەبارەی دەرنەكەوتنەوەی پـــەرواز لەماوەی یەك ســـاڵدا دەڵێت "بەرنامەی )ئـــەرەب ئایدل(

گەورەتریـــن دەروازەی بـــۆ پەرواز خســـتە سەرپشت، واتە ئەو دەیتوانی لەو رێگەیەوە بچێتـــە ناو دنیای هونـــەرەوە، كە ئەوەندەی من بزانـــم، بەداخەوە نەیتوانی". وشـــیار كە شـــارەزایە لەمەقام و كەســـێكی مۆســـیقییە لەبارەی توانـــا هونەرییەكەی پەرواز دەڵێت "پەرواز دەنگی خۆشە و توانایەكی گەورەی هەیـــە، واتـــە لەبـــواری هونەرییـــەوە پڕە و بەئاســـانی دەیتوانـــی ببێتـــە گۆرانیبێژێكـــی لـــەو ئـــەوەی دوای كەچـــی پڕۆفیشـــناڵ، بـــۆ كوردســـتان، بەرنامەیـــەوە گەڕایـــەوە شـــتێكمان نەبینـــی گەشـــبینمان بـــكات جگە لەناو، لەكاتێكدا ئەو وەك خێزانێكی هونەری دەردەكەوێـــت، بـــۆ نموونە هاوســـەرەكەی گـــۆران ســـاڵح و هاوكات ســـەفین ســـاڵحی هونەرمەنـــد، كە ئـــەوان بەئاســـانی دەتوانن

دروستی بكەن".رەخنـــە رووی وشـــیار هەروەهـــا ئاراســـتەی گـــۆران دەكات و پێیوایـــە لـــەو كرچییەی پەرواز، گۆران ســـاڵح پڕیشكێكی گـــەورەی بەردەكەوێت و پەرواز پێویســـتی بەهاوكاری هەیە بۆئـــەوەی بەردەوام بێت، باشـــترین كەســـیش گۆرانـــە بتوانـــێ ئەوە بكات، وشـــیار ئەحمەد دەڵێـــت "جگەلەوەی گـــۆران گۆرانیبێژێكـــی بەتوانایـــە، لـــەوەش زیاتـــر خاوەنـــی ئـــەو توانـــا زۆرەیـــە كـــە پـــەرواز پێویســـتی پێیەتی، بۆیـــە بەڕای من ئەوەنـــدەی پـــەرواز دەكەوێتـــە بـــەر رەخنە لـــەوەی تەمبەڵە، لەوەش زیاتر ئەو رەخنەیە گـــۆران دەگرێتەوە". گوتیشـــی "با ئێمە زۆر زێدەڕۆیـــی نەكەین، بەهیـــچ جۆرێك پەرواز ناتوانـــێ بەتەنیـــا خـــۆی پێبگەیەنـــێ، بۆیـــە دەبـــوو دەوروبەرەكـــەی خۆیـــان مانـــدوو بكردایـــە، لـــەوەش زیاتر لەئێســـتاوە خەڵك چاوەڕێی )عەمار كوفـــی( دەكەن بزانن ئەو دەگاتـــە كوێ، وا خەریكـــە جەماوەر پەرواز

لەبیردەكەن، كە بەهیوام من هەڵە بم".موزیكژەن هەڵبەست سەاڵح بە)سڤیل(ـی راگەیاند، دەبوو پەرواز لەماوەی یەك ساڵدا بەرهەمـــی دیكـــەی پێشـــكەش بكردایـــە، كە لەئاستی چاوەڕوانی خەڵكی كوردستان بێت و دەڵێت "ئێمەی هونەرمەندانی كوردســـتان بەهەمـــوو شـــێوەیەك پاڵپشـــتی خۆمان بۆ پەرواز نیشاندا و هەموو خەڵكی كوردستان بەشـــێوەیەكی فـــراوان پاڵپشـــتیان لێكرد و سەریانخست، دەبوو ئەویش وەكو وەفایەك بـــۆ دەنگدانی ئەم خەڵكـــە بەرهەمی بەپێزی پێشـــكەش بكردایـــە، چونكە ئـــەو توانایەكی جوان و باشـــی تێدا بەدیدەكرا". هەڵبەســـت

بەســـەرنەچووە كات "ئێســـتاش گوتیشـــی دەكرێ بە باكگراوندێكـــی نوێوە بگەڕێتەوە ناو مەیدان و كار بكات، سوود لەم ناوبانگە

وەربگرێت كە بەدەستی هێناوە".بـــەاڵم گـــۆران ســـاڵح بـــەزووی دەزانێ لەئێســـتادا پەرواز دەست بۆ ئەلبوم ببات و هاوكات دروســـتكردنی ئەلبـــووم بۆ پەرواز دەڵێـــت و دەبینێـــت زەحمـــەت بەكارێكـــی "ئەلبوم دەبێت كارێكی وابێت هەم لەمەیدانی هونـــەری كـــوردی و هەمیـــش لەمەیدانـــی هونـــەری عەرەبـــی جێی بكرێتـــەوە، چونكە ئەو جەماوەری لەنـــاو عەرەب هەیە، ئەگەر ئەلبومێـــك بۆ پـــەرواز شـــەش گۆرانی بێت بەالیەنی كەم ســـێ گۆرانـــی دەبێت عەرەبی بێـــت، لێـــرەدا پێویســـتمان بەئاوازدانـــەر و عەرەبـــدا لەنێـــو بـــاش زۆر تێكستنوســـی

هەیە".لەبارەی كار و پالنی نوێی پەروازیش ئەو گوتی "لەئێستادا خەریكی كارە نەتەوەییەكەین، دوای ئەو گۆرانییەكی تایبەتی ئامادەكردووە، كـــە نزیكە لەســـتایلی گۆرانی )ئاشـــق مەبە(، كلیپـــی بۆ دەكات، بـــەاڵم ئێمەش چاوەڕوانی تێپەڕبوونـــی ئەو بارودۆخە نالەبارە دەكەین كە كوردســـتانی گرتۆتـــەوە، ئەگەرنا پەرواز لەالی من رێگری لێنەكراوە كار بكات، وەكو جاری جاران من هەر پاڵپشـــتی ئەوم و هەر دەنگۆیـــەك رەتدەكەمـــەوە ئەگـــەر بگوترێ

رێگری لێكراوە".ئەم قسە و دەنگۆیانەی خەڵك دوای ئەوە دێت، كە ساڵێكە پەرواز بێدەنگی هەڵبژاردووە و دوای بەرنامەكـــە هیـــچ بەرهەمێكـــی نییە، لەكاتێكدا هەموو هاوڕێكانی ئەو لەپرۆگرامی )عـــەرەب ئایـــدڵ( لەگـــەڵ گەڕانەوەیـــان بـــۆ واڵتەكانیـــان بەرهەمـــی خۆیـــان پێشـــكەش كرد و ئێســـتا وەكو هونەرمەنـــد كاردەكەن، زیـــادی كاتێـــك لەپـــەرواز پرســـیاركردن كردووە، كە لەچەند هەفتەی رابردوو وەرزی نوێـــی )عـــەرەب ئایدڵ( دەســـتی پێكـــردەوە، كە بەهۆی بەشـــداریكردنی كـــوڕە كوردێك بەناوی )عەمار كوفی( دووبارە پرۆگرامەكە جەماوەرێكی زۆری لەكوردستان راكێشاوە

و پرسیار لەدیارنەمانی پەروازیش دەكەن.گۆرانیـــش لەبـــارەی عەمار كوفـــی گوتی "عەمـــار توانایەكـــی زۆر لێ بـــەدی دەكرێت و روخســـارێكی نوێیە، ئەویش كەسایەتی و پێگەیەكی جەماوەری دروست دەكات، بەاڵم هیچ كاریگەرییەكی لەســـەر پەرواز دروست ناكات، چونكە هەركەسێك خاوەن كەسایەتی

و جەماوەر و ناوبانگی خۆیەتی".

ژماره 251 2014/10/25 47

48 ژماره 251 2014/10/25

هونەری

لە كوردستان من ونكراوم و لەگرنگیپێنەدراوەكانم

ژیان لە كوردستان قورس بووە، بەتایبەت بۆ هونەرمەندان

48 ژماره 251 2014/10/25

ژماره 251 2014/10/25 49

هونەری

گۆرانی بەشێوەزاری سۆرانی گوتووە و سێ گۆرانیشـــی بەزمانی توركی گوتـــووە، یەكێك لـــەم گۆرانیانـــە لەگـــەڵ هونەرمەنـــدی تورك دلبـــەر پێكەوە گوتوویانـــە و دەڵێ "حەزدەكەم چەند گۆرانییەكی دیكە بەشێوەزاری سۆرانی تۆمار بكەم، بەاڵم لەبەرئەوەی زۆرتر لەزاخۆ و دهـــۆك بوومـــە، لەبەرئـــەوە نەمتوانی ئەوە بكـــەم". هەروەهـــا زیـــالن دەڵێت "پێم خۆشـــە ئەگەر هونەرمەندێكی دەنگخۆشی ئێرە بناسم،

پێكەوە گۆرانییەكی سۆرانی بكەین".زۆربەی گۆرانییەكانی زیالن فۆلكلۆرن، بۆ گۆرانییە نوێیەكانیشی خۆی شیعر و ئاوازەكان دادەنێت، بۆیە رەخنەی لەو قسەیەی هونەرمەند شـــەریف قەیـــران گـــرت، كاتێـــك گوتبـــووی لەتوركیا دەهەمین كەســـم لەنوســـینی شـــیعر، زیالن گوتی "شـــاعیری زۆر گـــەورە لەتوركیا هەیە، بەهەزاران شیعریان نوسیووە، شاعیری زۆر باشـــن، شەریف قەیران بەبەراورد لەگەڵ ئـــەوان هیچ نییـــە، نەدەبوو ئەو قســـەیە بكات، شـــەریف قەیـــران گۆرانیبێژێكـــی چاكە، بەاڵم شـــاعیرێكی گەورە و پلە و پایەی نییە". زیالن ئەوەشی راگەیاند، لەئێستادا كە لەكوردستانە، نوێیـــە گۆرانییەكـــی تۆماركردنـــی خەریكـــی بەنـــاوی "بابێ مەزن بارزانی". كە پێشـــتریش ئـــەم گۆرانییـــە گوتـــراوە. لەبەرئـــەوەی ئـــەو حـــەزی لەگۆرانیگوتنـــە بەســـەر كوردســـتان و پێشـــمەركەدا و گوتیشـــی "مـــن دوو ســـاڵ پێش ئێســـتا گوتبووم هەمـــوو هونەرمەندانی كوردستان خەریكی گۆرانی ئەڤینین و گۆرانی بۆ چاوی رەش و برۆی رەشـــی كچان دەڵێن، بەاڵم من حەزدەكەم گۆرانی لەسەر نیشتیمان

زیالن یەكێكە لەخاتوونە گۆرانیبێژەكانی كوردســـتانی باكوور، نۆ ســـاڵە بـــەردەوام ســـەردانی كوردســـتان دەكات، وەك خۆی دەڵێـــت "مـــاوەی نـــۆ ســـاڵە دێـــم و دەچم"، بـــەاڵم ئەگـــەر كوردســـتان ئیقامـــەی بداتێ 1979 ســـاڵی زیـــالن دەمێنێتـــەوە. لێـــرە و لەدایكبـــووە ئادیەمـــەن لەشـــارۆچكەی ئێســـتا خاوەن نۆ ئەلبوومـــی باڵوكراوەیە، لەكاتی ئەنجامدانی ئاهەنگێك لەشارۆچكەی عەنكاوە )ســـڤیل( ئەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ

ئەنجامدا.ئـــەو هەر لەســـەرەتای چاوپێكەوتنەكەی باسی بارودۆخی ئێستای كوردستانی كرد، بێئەوەی )ســـڤیل( پرسیاری لێ بكات گوتی "خەمبـــارم زۆر تـــا ئەوپـــەڕی بێتاقەتی، كە دەبینم بـــرا پێشـــمەرگەكانم لەپێناو بەرگی خاك و نیشـــتیماندا شـــەهید دەبـــن، ئەگەر رێگەم بدەن منیش دەچـــم چەك هەڵدەگرم و دەڕۆم بـــۆ بەرەكانی شـــەڕ، بەڵكو منیش شـــانازی شـــەهیدبوونم پـــێ ببەخشـــرێت". لەسەر ئەم باسە بەردەوام بوو و گوتیشی "لەم نزیكانە ئاهەنگی سەركەوتنی گەورە و شكستی داعش و دوژمنانی كورد دەگێڕین،

من بەم بۆنەوە ئاهەنگ سازدەكەم".یەكەم گۆرانی زیالن بەناوی "شـــەمامێ" بـــوو، كـــە 21 ســـاڵ پێش ئێســـتا دەســـتی بەگۆرانیگوتـــن كـــرد، ئـــەوكات تەمەنی 12 ساڵ بوو، ئێستا 9 ئەلبوومی هەیە و بەنیازە یـــەك باڵوبكاتـــەوە، دەیەمیـــن ئەلبوومـــی

و پێشمەرگە و كوردستان بڵێم".سەرەڕای ئەوەی دوو ساڵە هەوڵی ئەوە دەدات لەكوردســـتان بمێنێتـــەوە، بەاڵم ئەو لەهەوڵەكانیدا ســـەركەوتوو نەبووە، چونكە ئەو دەڵێت "ژیان لێرە قورس بووە، بەتایبەت ژیان بـــۆ هونەرمەندان لەكوردســـتان زۆر قورس بووە، ئیشـــی هونـــەری الواز بووە، هونەرمەندانیـــش جگەلـــە ئیشـــی هونەری، هیـــچ كارێكی دیكـــە ناكـــەن، بەتایبەت ئەو دیكـــەی لەپارچەكانـــی هونەرمەندانـــەی

كوردستانەوە هاتوون".هەروەها ئەو گلەیی لەكەناڵە كوردییەكانی باشـــوور دەكات، كە كلیپ و پرۆگرام بەبێ بەرنامەیـــی پەخش دەكـــەن و "نەیتوانیووە و بەهرەمەنـــد و گـــەورە هونەرمەندانـــی هونەرمەنـــدی تازە لەیەكتـــری جیابكەنەوە، لەتوركیـــا هونەرمەنـــد پلـــەی هەیـــە، هـــەر هونەرمەندێك لەپلە و پایەكدایە، بەاڵم لێرە ئەمـــڕۆ كەســـێك كلیپێك دروســـت دەكات، ســـبەی دەیگەیەننە ئاســـتی شـــڤان پەروەر و كەســـانی وەك ئـــەو، ئـــەوە هەڵەیەكـــی

گەورەیە".گوتیشـــی "140 هونەرمەنـــدی گەورەی توركیـــا هـــاوڕێ و دۆســـتی منـــن، بـــەاڵم بـــۆ هەر یەكێـــك پلەیەكـــم دانـــاوە، لێرەش هەموو هاوڕێیەتی و ناسیاویە، بۆیە منیش یەكێكـــم لەوانەی لێرە ونكـــراوم و لەگرنگی عەشـــقی مـــن لەكاتێكـــدا پێنەدراوەكانـــم، كوردســـتانم و هـــەر ئـــەوەش وایكـــردووە من بێمە كوردســـتان و هەموو شتێك قبوڵ

بكەم".

زیالن بۆ سڤیل:

بەمنزیكانە ئاهەنگی سەركەوتنی كوردستان دەگێڕمزانا دڵشاد دزەیی

ژماره 251 2014/10/25 49

50 ژماره 251 2014/10/25

هونەری

كێ چەقۆی كردووە بە دڵی دەشنێدا؟ سڤیل: زانا دڵشاد دزەیی

كچە گۆرانیبێژ دەشــــنێ بۆ یەكەمجار ئاشكرایكرد ئەو دوژمنی هەیە و ناحەقی زۆری لەبەرامبەردا كردووە و تا ئەو ئەندازەیەی چەقۆی لەدڵی داوە.

دەشــــنێ لەتــــۆری ئیســــتگرامی تایبەتی خــــۆی باســــی دوژمنەكانی خۆی كــــردووە و بەمشــــێوەیە دەستی پێكردووە و نوســــیویەتی "لەعەزابدا بەهێزترین روح دروست بووە، ئەم كەســــایەتییە تایبەتانە هەمیشــــە پڕ برینن، جێگەی برینەكانیــــان دیارە، خوای گەورە ئــــەوەی ناحەقیان لێكردووم لەســــەر بەرژەوەندی و بێویژدانی حەقی منیان لێ بســــەنە،

ئامین".هەروەها لەبەشــــێكی دیكە ئەوەشــــی نوســــیوە "خوای گەورە ئەوانــــەی ناحەقیان لێ كــــردووم دەیاندەمە دەســــت تۆ، چۆن مــــرۆڤ دەتوانێت واخراپ بێــــت، چەقۆ بكەن

بەدڵتا؟ ئەی باشە خوا ناناسن"؟ئەم قســــانەی دەشنێ دوای ئەوە دێت، كە هەفتەی رابردوو كچە گۆرانیبێژ هێلی لوڤ وێنەكانی بە لۆگی كۆمپانیای bmb گروپ باڵوكرایەوە، ئەوەش ئاماژەیــــە بۆ ئەوەی گرێبەســــتی كاركردنیان پێكــــەوە ئیمزا كردووە، ئەمە تاكە كۆمپانیا بوو پشــــتگیری لەدەشنێ دەكرد و ئێستا دەشنێ وێنەكانی

بەبێ لۆگۆی bmb باڵودەكاتەوە.

50 ژماره 251 2014/10/25

ژماره 251 2014/10/25 51

ەڕی و ئاراس ێ ساڵ تێپ

س

سەنتورژەننەبوو بە

هەر

هونەری

ەرمیانی: حەسەن گ

دوو دایكمقەرزداری

سڤیل: پشتیوان

ەز بەباوەشی دایكی یدەگەیەنێت، ح

ن گەرمیانی راەئەزموون حەســـە

ونەرمەندی به

ك دەزانێت. دوو دای

رزدارباریدەكات و خۆیشی بەقە

ەدەرەوەی واڵت، ئێســـتا ن گەرمیانی دوای چەندین ســـاڵ نیشـــەجێبوونی ل

حەســـە

ر و گەرمی ی پـــڕ میه

م لە باوەشـــد "زۆرم حەز

ی راگەیانە و بـــە )ســـڤیل(ـ

ەهەولێـــرل

ەو ئاماژەی بۆ شم بگرێت". ئ

ەم لەباوەدایكمە و حەزدەك

ش بەهەمانشێوە دایكمە، خاكی

ئەو دایكەشی كدا هەڵگرت و

ئەو دایكەی منی لەسدایكە و "

قەرزداری دوو ئەوەشكرد

ەمەوە و قەرزە بد

ەبم ئەو ختەوەر د

بـــەوە بەدە كرد،

ا پەروەركـــە منی لەخاكی خۆید

قوتم بدات".ێزم بگرێت و

خاك لەئام

سڤیل: پشتیوان

فیلەمەكەی خۆی ئاشـــكرا ئومێد ناوی

كار مەهدی تێپەر دەبێ ســـینەما

ســـێ ســـاڵ

ی فیلمەكەی دەســـت چ قۆناغێك

ســـتا هیـــــەنتورژەن(، بەاڵم تائێ

وە بەنـــاوی )سـكـــردو

ەكردووە.پێن

ی فیلمەكەی پێنەكردن

ی بەئامانجەكەی و دەستێد لەبارەی نەگەیشـــتن

مەهیدی ئوم

رەزامەندی ردووە و

ئامادە كنتورژەنم

ســـاڵە فیلمی ســـەراگەیاند "سێ

بە)ســـڤیل(ـی

و قەیرانی دارایی ر هـــۆكاری جۆراوجـــۆر

هەیە، بـــەاڵم لەبەوەزارەتـــی رۆشـــنبیری

مەند ئاراس مە هونەر

ەكەم بدە پاڵەوانێتی فیلم

یازم وایەاوە، كە ن

ەكەم ئەنجام نەدفیلم

ك دەبینێت". نتورژەنێ

ح، كە رۆڵی سەفاتی

52 ژماره 251 2014/10/25

رەنــگاوڕەنــــگ

جێنیڤەر گارنەر چیتر خۆی رووتناكاتەوە

خانم���ە ئەكتەری ئەمریكی "جێنیڤ���ەر گارنەر" رایگەیاند، كە لەئێس���تا بەدواوە چیتر ئامادە نیە بەشداری لەهەر كارێكی سینەمایی و هونەریدا بكات، كە تێیدا ناچار بكرێت بەرووتی

یا نیمچەڕووتی دەربكەوێت.جێنیڤەر لەمیانەی بەرنامەیەكی تەلەفزیۆنیدا وتی "ناوبانگی من بەه���ۆی رۆڵە وروژێنەرەكانمەوە نەبووە، بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا بڕیارمداوە، ئیدی خۆڕووتكردنەوە لەژیانی خۆم دەربێنم، ئێس���تا من دایكی س���ێ منداڵم، چیتر مەشروبیش

ناخۆمەوە".ژیان���ی لەب���ارەی س���ااڵنە، 42 ئێس���تا ك���ە جێنیڤ���ەر پێشووییەوە دەڵێ "پێشتر وەك ئێستا لەرووی ئەقڵەوە پێنەگەیشتبووم، بەدرێژایی هاوین لەگەڵ هاوڕێكانم لەسەر كەنارەكان بەرووتی دەردەكەوتین. بەاڵم ئێس���تا ئامۆژگاری ئەوانیش دەكەم، جل

بكەنە بەریان"!

52 ژماره 251 2014/10/25

ژماره 251 2014/10/25 53

رەنــگاوڕەنــــگ

سەگیش هاوشێوەی منداڵ سەرچاوەی بەختەوەرییە

دواین توێژینەوەی زانستی لەئەنجامدانی تیشك و پشكنینی مێش���كەوە دەریخس���تووە، ك���ە س���ەگیش هاوش���ێوەی منداڵ دەتوانێت ببێتە س���ەرچاوەی بەختەوەری ماڵ و

پەیوەندی تۆكمە لەگەڵ مرۆڤدا دروست بكات.توێژینەوەكە لەس���ەر 12 دایك ك���راوە، كە تەمەنیان

لەنێوان 22-45 ساڵیدا بووە، هەریەكەیان سەگێك و منداڵێكیان هەبووە. لەرێگای پكش���نین و تیشكی رەنین���ی موگناتیس���ی مێش���كی ئ���ەو دایكان���ەوە دەركەوت���ووە، ك���ە لەكات���ی نیش���اندانی وێن���ەی منداڵەكانیان و وێنەی س���ەگەكانیان هاوش���ێوەی یەكت���ر جوڵەی خوێ���ن و چاالكتربوونی مێش���ك تۆماركراوە، تەنانەت كاتێك ئەم منداڵ و سەگانەی

نیشانیاندراون، گەر هی خۆشیان نەبووبن.

كارزان���ی مامەندپی���ران، ك���ە هەم رۆژنامەن���ووس و ه���ەم دەرهێنەری ش���انۆیە، لەم دواییانەدا كاری دەرهێنانی سینەماییشی تاقیكردۆتەوە و كۆتای���ی بەوێنەگرتنی یەكەم كورتە فیلمی خ���ۆی هێنا، بەهاوكاری تپی

خەندەی مەخموور.كارزان یەك���ەم كورتە فیلم���ی خۆی لەمەخموور وێنەگرتووە و ئێس���تا قۆناغی وێنەگرتنی فیلمەكەی كۆتایی هاتووە، لەبارەی ئەم كارە نوێیەوە بەسڤیلی راگەیاند "یەكەم تاقیكردنەوەم لەبواری دەرهێنەران و نوسینی سینەمادا، بەكورتە فیلمی )دواڕۆژەكانی رابردوو( دەستپێكرد. ئەم كارە لەمەخموور وێنەی گیراوە و بەرهەمی تیپی خەندەی مەخموورە، گشت ئەكتەرەكانیش خەڵكی ش���ارەكەن و بەش���ێك لەوان���ەش یەكەم كاریانە

لەسینەمادا".كارزان لەبارەی ناوەرۆكی كورتە فیلمەكەیەوە دەڵێ "باس لەرابردووی دوو من���داڵ دەكات، م���اوەی فیلمەكە چوار خولەكە و لەرۆژانی داهاتوو دەچێت���ە قۆناغ���ی مۆنتاژك���ردن و رەن���گكاری و دەن���گ و موس���یقای لەس���ەر دادەنرێ���ت، ئەم���ەش دواكارم نابێت و زۆر كاری ترم لەپێش���ە ئێس���تا بەدوای سپۆنس���ەر و هاوكاریدا دەگەڕێم، بۆ ئەوەی لەداهاتوو

پڕۆژەكانم فراوانتر بكەم".

خانمە گۆرانیبێژی سوری "میادە حەنناوی" هەموو ئەو هەوااڵنەی رەتكردەوە، كە لەرۆژنامە عەرەبیەكان باڵوكراونەتەوە، سەبارەت ب����ە فرۆش����تنی كارە هونەریەكانی خۆی. لەوبارەش����ەوە رایگەیاند كە "ئەس����تەمە كەلەپووری هونەری خۆم بفرۆش����م بەهەركەسێك،

تەنانەت گەر ملیۆنەها دۆالریشم پێبدەن".پێش����تر وا باڵوكرابوویەوە كە میادە حەنن����اوی "بەلیغ حەمدی" بە ئاریش����تكاری ئافرەت����ان "جۆو رەعد" فرۆش����تووە. بەاڵم حەنناوی ئەم����ەی رەتك����ردەوە و راش����یگەیاند، كە ئەو تائێس����تا تەنیا لەگەڵ بەرهەمهێن����ەری شایس����تە و بەڕێ����ز كاری ك����ردووە و ئام����ادەی فرۆشتنی كارەكانیش����ی نیە. هەروەك ئاماژەی بەو گۆرانیەش دا، كە ناوی "قلبی لكردستان"ە و بۆ كوردستانی گوتووە و بە یەكێك

لەكارە جوانەكانی خۆی وەسفی كردووە.

كارزان یەكەم ئەزموونی كاری سینەمایی تاقیدەكاتەوە

هەرگیز كەلەپووری هونەری خۆم بە ملیۆنەها دۆالریش نافرۆشم

میادە حەنناوی:

ژماره 251 2014/10/25 53

54 ژماره 251 2014/10/25

هاوێنە

ئاالن عومەر

هاوێنە

هونەرەكەیدا دەردەكەوێت؟لەیەكێــــك 1941 لەســــاڵی میازاكــــی لەدایكبــــووە، تۆكیــــۆ لەكەناراوەكانــــی بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لەزانستی سیاسی و ئابووری هەیە، لەكاتی خوێندنیدا دەســــتی بــــەكاری هونەری و وێنەی جواڵو كردووە، خاڵــــی و كار دەســــتپێكی 1966 لەســــاڵی وەرچەرخانی ژیانی لەفیلمی "لۆبینی سێیەم" هاتــــەدی، تادەگاتە دواهەمین فیلمی بە ناوی "بــــا توندیكــــرد". میازاكــــی بۆ هــــەر فیلمێك دیدێكی جیاوازی هەیە، بەاڵم دەكرێ باسی رووە گشــــتییەكانی كارە ســــینەماییەكان و

پڕۆژە هەمەجۆرەكانی بكرێت. فەزای ئەفسانە

ئەفسانە لەكارە ســــینەماییەكانی میازاكی مێژوویەكی نوێیە، كە بریتییە لەكۆمەڵگەیەی هاوچەرخ، بەمانایەكی تازەوە، لەو رێگەیەوە میازاكی دەیەوێت وێنەی شوێنەواری شەڕ نەهێڵێت و وێنەی مرۆڤی تێكدەری شارستانی لەبەرهەمەكانــــی دەكــــرێ رەشــــبكاتەوە. میازاكی باس لەدوانەی پەراوێز و ســــەنتەر بكەیــــن، پاڵەوانی بەرهەمەكان زۆربەی جار كەســــانی پەراوێزخــــراون و بەناوبانگ نین، لەچینی ناوەند و ئاســــایین، بــــەاڵم گونجان

كارەســــاتی هێرۆشــــیما پەردەدادانەوەی كۆتایــــی بوو بەســــەر رووداوەكانی جەنگی جیهانــــی دووەمدا، ئەم كارەســــاتە بەســــەر جەستەی یابانییەكاندا تێپەڕی و شوێنەواری خۆی لەســــەر رۆشــــنبیریی یابانی بەهەموو و كلتــــور وایكــــرد جێهێشــــت، كایەكانــــی رۆشــــنبیری یابانی دووبارە بێتەوە مەیدان، بەاڵم ئەمجارەیــــان جیاوازتر. یابانێك دوای جەنگێكــــی كاولــــكار، لــــە فۆرمــــی هونەریدا بەدەســــتی هونەرمەنــــدە گەورەكانی یابانی دەركەوت، لە نمونەی )كیرواساوا( و )هایاو میازاكی( دانەر و دەرهێنەر و بەرهەمێنەری ســــینەمایی )لەبواری وێنــــەی جواڵو(، كە بە ئەفسانەی هونەری یابانی ئەژمار دەكرێت.

میازاكی جەماوەرێكی زۆری بەدەستهێنا، زۆركەس بــــاس لەبەرهەمەكانی دەكەن، كە ســــیمبولی كلتــــوری مرۆڤایەتییــــە، وەالنانی و هاندانــــی خۆشەویســــتی و توندوتیــــژی ئاشــــتییە، بەاڵم پرســــیارەكە لێرەدا ئەوەیە، ئایا ئەم وەســــفانە بەسن بۆ ئەوەی میازاكی بكرێتە ئەفســــانەی سینەمایی؟ شوێنپەنجەی لەكوێــــی داهێنانەكانــــی چییــــە؟ میازاكــــی

و باوەڕیــــان بەكارەكانیــــان ئەوانی كردۆتە پاڵەوان، وەك منداڵەكــــە لەفیلمی "بۆنیۆ" كە دەكەوێتە خۆشەویســــتی حۆریــــەك، یاخود

دوو منداڵە ئازاكەی فیلمی "تۆتورو".لەبەشێكی زۆری بەرهەمەكانی حاڵەتێك لەیاخیبوون و پێشێلكردنی یاساكان هەیە، كە جۆرێك لەواتای نوێ لەرووبەرووبوونەوەی دەسەاڵت دەبەخشێت، لەبەرامبەردا ئەوانەی لەدەســــەاڵتن و خاوەن ســــامانن، بەكەسانی بێڕەوشت دادەنرێن، شەڕانگێزیی بەرجەستە دەكــــەن، نمونــــەی ئــــەو فیلمانەشــــی "قەاڵی

ئاسمان" و "دۆڵی با" و "لۆبینی سێیەم"ـە.میازاكــــی هەوڵــــی داوە ملمالنێنــــی نێوان مــــرۆڤ و گــــەردوون بەدیدگایەكــــی ترەوە بخاتەڕوو، ئەو هەوڵە ســــەرنەكەوتووەكانی مرۆڤیــــش بــــۆ دەســــتەمۆكردنی سروشــــت لەبەرامبــــەردا دەخاتــــەڕوو، گــــەردوون و كــــە دەكات، پێشــــكەش چارەســــەرێك گونجاندنــــی مــــرۆڤ بەو گەردونــــە و ببێتە بەشــــێك لەگــــەردوون نــــەك دوژمنــــی، ئەو بیرۆدۆزەشــــی لەفیلمەكانــــی "دۆڵــــی بــــا" و "شــــازادە مینونوكی" دەدۆزێتــــەوە، كە باس گــــەردوون و مــــرۆڤ نێــــوان لەملمالنێــــی

دەكات.

ژماره 251 2014/10/25 55

هاوێنەهاوێنە

میازاكـــی خەاڵتـــی ئۆســـكاری لـــە فیلمـــی وەرگـــرت، 2002 لەســـاڵی "رفێندراوەكـــە" لەدوایـــن دوو فیلمیشـــدا "قـــەاڵی جـــواڵو" و "بایەكە توندیكرد" لەســـاڵی 2014 بۆ خەاڵتی ســـینەمای ئەكادیمیـــای پاڵوێـــرا، ئۆســـكار ئەمریكی خەاڵتی ئۆسكاری فەخری بەخشییە لـــەو رۆڵـــەی میازاكـــی، وەك رێزگرتنێكـــی

لەپێشخستنی سینەمادا گێڕاویەتی. با لەسەر میازاكی توند دەكات

دواین بەرهەمی فیلمـــی "بایەكە توندیكرد" لەساڵی 2011، لەسەر ئاستی سیاسی توشی رەخنـــەی زۆر بـــوو، بەتایبـــەت الی كۆریای فیلمـــە ئـــەم نمایشـــكردنی دوای باشـــوور، لەفیستیڤاڵی فینیسیا میازاكی وەك دەرهێنەر

وازهێنانی یەكجارەكی خۆی راگەیاند."كیروساوا" دەرهێنەری یابانی، كە میازاكی پێی سەرسام بووە، فیلمی "توتورو"ی میازاكی لەســـەد باشـــترین فیلم لەمێژووی ســـینەمادا ئەژماركـــردووە، پێیوایـــە بیرۆكـــەی فیلمەكە بەجۆرێكە هەرگیز ناتواندرێ لەهاوشـــێوەی ئەو دروســـتبكرێتەوە، هەروەها دەڵێت كاتێك فیلمی )كیكـــی كرێكاری گەیانـــدن(ی بینیووە

زۆر گریاوە.جۆن الســـتیر دەرهێنـــەر و دامەزرێنەری

ستۆدیۆكانی بیكسار، خاوەنی خەاڵتی ئۆسكار دەڵێـــت "میازاكی گەوەرەترین بەرهەمهێنەری فیلـــم بووە، پاڵەوانێكـــی داهێنەر بووە، كاتێك لەبیكاســـار لەیەكێـــك لەدیمەنـــەكان توشـــی گرفتێك دەبین و ناتوانین چارەسەری بكەین، فیلمێكـــی میازاكی بۆ ســـتافی كارەكە نمایش دەكەین لەپێناو وەرگرتنی ئیلهام، بۆیە فیلمی )چیرۆكـــی یاری( خـــاوەن خەاڵتی ئۆســـكار،

زۆر قەرزداری كارەكانی میازاكییە".لەوانەیـــە منداڵێك الی ئێمە نەبێت میازاكی نەناســـێت، دەرهێنـــەری زنجیـــرە كارتۆنـــی بەناوبانگـــی "كۆنـــان گەنجـــی داهاتـــوو" كـــە لـــە دۆبـــالژدا كراوەتـــە "عەدنـــان و لینـــا"، لە رۆمانی "هەڵكشـــانی گەورە"ی "ئەلێكسەندەر كـــی" وەرگیراوە، ئەو زنجیرە لەســـاڵی 1978

بەرهەمهاتووە..كەواتـــە میازاكـــی تەنیـــا حاڵەتێكـــی یابانی نەبووە، تەنیا پەیوەســـت نەبـــووە بەپەیكەرە كەلتورییەكەی، هونەری میازاكی سنوربەزێن بـــووە، حاڵەتێكـــی مرۆڤـــی بێســـنور بـــووە. ســـەرەڕای بەكارهێنانی رۆشـــنبیریی یابانی و جەختكردنـــەوەی لەســـەری، بـــەاڵم ئـــەو چوارچێوەیەكـــی زانســـتی و مرۆڤایەتی بەو

هونەرە بەخشی.

میازاكی لەچیاكانی )ئەلب(لەیابـــان تەنیـــا میازاكـــی الی شـــوێن كورتنەبۆتەوە، رووداوی فیلمەكانی ســـنوری جوگرافیان بەزاندووە، وەك فیلمەكانی "قەاڵی جـــواڵ" و "بۆركۆ رۆســـۆ–بەرازی قورمزی"، لەبەشـــێك زەمـــەن ناتوانـــدرێ هەروەهـــا لەفیلمەكانـــی دیـــاری بكرێت، هەمـــوو ئەمانە فیلمەكانی میازاكی بەشێوازە مرۆڤایەتییەكەی رەنگ دەكەن، سەرباری پڕكردنی بەئەفسانەی یابانی. وەك فیلمـــی "هایدی كچەكەی ئەدلب" كە میازاكی وەك وێنەكێش و نەخشەســـاز و رێكخـــەری دیمەنەكانی كاری تێـــدا كردووە، رووداوی فیلمەكە لەسویسڕایە، كە میازاكی لە 1973 چۆتە ئەوێ بۆ لێكۆڵینەوەی لەسەری، هەروها لەســـاڵی 1975 گەشـــتی كردووە بۆ ئیتاڵیا و ئەرجەنتین بـــۆ بەرهەمهێنانی فیلمی "ســـێ هـــەزار میـــل گـــەڕان بـــەدوای دایكـــی

ماركۆ".بابەتـــی تەنیـــا ئاشـــتی خۆشەویســـتی و ســـەرەكی فیلمەكانـــی میازاكـــی نیـــن، بـــەاڵم ئەمانە چارەسەرن بۆ هەر جۆرە ملمالنێیەك، میازاكی بابەتێكی زۆری خســـتۆتەڕوو، وەك خەیاڵی زانستی و ئەفسانە و تەمەنی منداڵی،

زۆربەی پاڵەوانەكانیشی منداڵن.

میازاكیئەو داهێنەرەی هەموو جیهانی بە وێنە جواڵوەكانی سەرسام كرد

)عەدنان و لینا( و )شازادە مینونوكی( و )قەاڵیەك لە ئاسمان( و ....

56 ژماره 251 2014/10/25

شەموان

پارتی و پارەقســــەیەك هەیــــە كــــە خەریكــــە دەبێتە مەســــەلە، كە دەڵێ )پارتی لەكوێ بێ پارە لەوێیــــە(. رەنگە ئەم قەســــەیە تاڕادەیەك وابێت، رەنگیشــــە بەو جــــۆرە نەبێ، بەاڵم مــــاوەی دوو دەیەیــــە پارتی لەســــەر دوو دەكات، كار گرنــــگ زۆر ســــتراتیژی ســــتراتیژی نەتەوەیــــی بەردەوامی خۆی، لەگــــەڵ ســــتراتیژی پەرەپێدانی ئابوری و بەهێزكردیــــن ژێرخان، كە بــــەڕای پارتی بەهێزكردنــــی ژێرخانــــی ئابــــووری تاكــــە هەنگاوێكــــە بــــۆ بەهێزبــــوون و گەیشــــتن بــــە ســــەربەخۆیی ئابــــووری و دواتریش

سەربەخۆیی سیاسی.بۆیــــە رەنگە پارتی تاكە حیزبی كوردی بێت، كە زۆر گرنگی بە پەرەپێدانی الیەنی ئابووری دەدات، بەشــــێوەیەك پارتی لەو بوارەدا زۆر ســــەركەوتوو بــــووە، بنكەی جەماوەری فراوان بووە و لەمەیدانەكەدا

یەكەمە. لــــەرووی پارتــــی دەوڵەمەندیــــی ئابوورییــــەوە هۆكارێــــك بوو بــــۆ ئەوەی ئــــەو و تێبكــــەن رووی زۆر خەڵكێكــــی ناوچانانــــەی كە پارتیشــــی لێیە ئاوادنی و گەشەسەندنیان پێو دیار بووە. پارتیش بۆ ئەوانەی تازە روویان تێكردووە و بوونەتە جێی سەرنجی پارتی، زۆر دەستكراوە و دەســــتباڵو بــــووە، بەجۆرێــــك خەڵكانێكی زۆر هەمــــوو ژیانی های الیڤیان لەســــەر پارتییە، بەاڵم لەكۆڕ و مەجلیسەكانیشــــدا خۆیــــان بەبێالیەن دەزانن. نــــە بەچاك نە بەخراپ باســــی پارتی ناكــــەن و هەر لێی

دەخۆن.لەپــــارە ســــودیان زۆر كەســــانی وەگرتــــووە، پارتــــی دەســــتباڵویی و )دڵســــۆزەكان( نەبێ! لەحاڵەتی ناخۆشیدا كــــەس وەك پارتــــی نییە، یەك دەســــتگرە نەبێتــــەوە، فلســــێك بــــۆ كــــەس ســــەرف

نــــاكات، تەنانــــەت ئەگــــەر گرنگیــــش بێت، بەاڵم ئەمەیان كار لەســــەر ئەوانە ناكات، كە بــــە لێشــــاو بۆیانی ســــەرف كــــردوە، چونكــــە بــــاری ئەوەندەیــــان هەڵگرتووە، كە لەحاڵەتی ناخۆشیشــــدا سەرفی بكەن. پارتی لەستراتیژی بەهێزبوونی ئابووریدا لەشــــێوەی بــــەاڵم بــــووە، ســــەركەتووە بەڕێوەبردنی ئابووری تەواو سەركەوتوو

نییە.بەبیــــرم دێ ســــاڵی 1993 ژنــــم هێنــــا، چوومــــە )مەكتەب سیاســــی پارتی(، یادی بەخێــــر كاك )عەلــــی عەبدوڵــــاڵ( ئەوســــا جێگری ســــەرۆكی پارتی بوو، پیرۆزبایی لێكــــردم و ئەمری كــــرد )100دینــــارم بۆ سەرف بكەن(!! یەك لەو هەڤااڵنەی لەالی بــــوون، گوتی "مامۆســــتا زۆر كەمە، 100 دینــــار هیچی پێ نایەت، لۆ نایكەیە هەزار دینار، زەمان گۆڕاوە"؟ ئەویش لەوەاڵمدا گوتی "هەزار دینار زۆرە، پارتیمان پارەی لەكوێ بوو؟ بەس قەیناكە مادام ژن دێنی با هــــەزار دینار بێت"!! هــــەزار دینارەكەم وەرگرت و دام بەهەقدەســــتی ئەو خەیاتە ژنــــەی جلی كــــوردی بۆ بوكێ دروســــت كردبــــوو، كــــە تەنیا قوماشــــەكەی بایی 2 هــــەزار دنیــــار بوو، بــــە دەســــتهەقەكەوە كردیــــە 3 هــــەزار دینــــار، پێیــــان دەگوت )خەسوتەقێن(، كە وابزانم ژنەكەم هەر 3 جار لەبــــەری كرد و هێشــــتا بۆ یادگاری

لەكانتۆری ماڵەوە هەڵگیراوە.ئێســــتاش لــــەو قەیرانــــە ئابوورییــــەی كوردستان تێیكەوتووە، زۆر لەچاودێران پێیانوایــــە پارتی لەمەیــــان زۆر زیرەكە و رەنگــــە پارەی زۆری بــــۆ رۆژی رەش و راگەیاندنــــی ســــەربەخۆیی ســــەرەوەری واڵت پاشەكەوت كردبێت. بۆیە من دەڵێم پارتــــی لەكوێ بێت پارەیــــە لەوێیە، بەڵكو

پارتی لەكوێ بێت، ئاوەدانی لەوێیە.

پشتیوان عەبدوڵاڵ