2554 - silpakorn university · ช วงพุทธศตวรรษท ี่ 18-19...

รองรอยของคตพทธศาสนามหายานในจงหวดนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19

โดย

นางสาวมณศฑชา โมสาลยานนท

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร ภาควชาโบราณคด

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2554

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

รองรอยของคตพทธศาสนามหายานในจงหวดนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19

โดย นางสาวมณศฑชา โมสาลยานนท

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร

ภาควชาโบราณคด บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2554 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

THE TRACE OF MAHAYANA BUDDHISM IN NAKHON SI THAMMARAT BEFORE 14 A.D.

By Monthicha Mosaleeyanon

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree MASTER OF ARTS

Department of Archaeology Graduate School

SILPAKORN UNIVERSITY 2011

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “รองรอยของคตพทธ

ศาสนามหายานในจงหวดนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19” เสนอโดย นางสาวมณศฑชา

โมสาลยานนท เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา

โบราณคดสมยประวตศาสตร

……..................................................................

(ผชวยศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ4)

คณบดบณฑตวทยาลย

วนท.........เดอน.............................พ.ศ...............

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ

ศาสตราจารย เกยรตคณ ดร.ผาสข อนทราวธ

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ

....................................................ประธานกรรมการ

(อาจารย ดร.สฤษดพงศ ขนทรง)

............/......................../..............

....................................................กรรมการ

(อาจารย ดร.อมรา ศรสชาต )

............/......................../..............

....................................................กรรมการ

(ศาสตราจารย เกยรตคณ ดร.ผาสข อนทราวธ)

............/......................../..............

ง

50101209 : สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร

คาสาคญ : พทธศาสนานกายมหายาน / นครศรธรรมราช

มณศฑชา โมสาลยานนท : รองรอยของคตพทธศาสนามหายานในจงหวด

นครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ: ศ.เกยรตคณ ดร. ผาสก

อนทราวธ, 142 หนา.

วทยานพนธฉบบน มจดม งหมายทจะแสดงใหเหนถงรองรอยของคตพทธศาสนา

มหายานในจงหวดนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19 โดยในตอนตนของงานวจย ไดกลาวถง

ความเปนมาของพทธศาสนานกายมหายานนกายตางๆ ทเผยแพรจากอนเดยเขาสเอเชย เอเชย

ตะวนออกเฉยงใต ประเทศไทย ภาคใตของประเทศไทย และพระพทธศาสนานกายมหายานท

ปรากฏในพนทนครศรธรรมราช กอนพทธศตวรรษท 19 และตอมาไดศกษารองรอยของคตพทธ

ศาสนามหายานในจงหวดนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19 จากหลกฐานทางดานโบราณคด

ทงทเปนลายลกษณและหลกฐานทางดานศลปกรรม

ผลของการวจยพบวา คตพทธศาสนามหายานในจงหวดนครศรธรรมราชกอนพทธ

ศตวรรษท 19 สามารถแบงไดเปน 2 ชวง โดยชวงแรกเปนคตพทธศาสนานกายมหายานทอย

ภายใตอทธพลของอาณาจกรศรวชย ในชวงราวพทธศตวรรษท 13-18 และชวงตอมาเปนคตพทธ

ศาสนานกายตนตระจากเขมรทแพรเขาสภาคใตตงแตราวพทธศตวรรษท 18-19

ชวงพทธศตวรรษท 13-18 นครศรธรรมราชซงไดอยภายใตอาณาจกรศรวชยและมการ

นบถอพทธศาสนามหายานตามอยางอาณาจกรศรวชย และไดมการสงอทธพลของพทธศาสนา

มหายานไปยงอาณาจกรทวารวด ราว 13-16 เนองจากปรากฏพบพระพมพตามคตพทธศาสนา

มหายานในจงหวดนครปฐม นครสรรค ทมลกษณะคลายคลงกบพระพมพทมการคนพบใน

นครศรธรรมราช

ชวงพทธศตวรรษท 18-19 อนเปนชวงทอาณาจกรศรวชยไดเสอมอานาจลง เปนผลให

อาณาจกรเขมรทเจรญอยทางภาคกลางไดสงอทธพลพทธศาสนามหายาน สภาคใต รวมทง

นครศรธรรมราช โดยมการพบหลกฐานทางดานโบราณคด อาทเชน พระพมพศลปะเขมร ในชวง

พทธศตวรรษท 18-19 ภาควชาโบราณคดสมยประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2554

ลายมอชอนกศกษา ......…………………………….

ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ ................................................

จ

50101209 : MAJOR : HISTORICAL ARCHAEOLOGY

KEY WORDS : MAHAYANA BUDDHISM / NAKORNSRITAMMARAT

MONTHICHA MOSALEEYANON : THE TRACE OF MAHAYANA BUDDHISM IN

NAKHON SI THAMMARAT BEFORE 14 A.D. THESIS ADVISOR : PROF. EMERITUS PHASUK

INTRAWUT, Ph. D. 142 pp.

The purpose of this thesis is to illustrate the traces of Mahayana Buddhism in

Nakhonsitammarat before 14 A.D. The first chapter focuses on the importance of southern

history in the south of Thailand, with an emphasis on Nakornsritammarat. The second chapter

shows the historical background of Buddhism until the rise of Mahayana Buddhism into Asia,

Southeast Asia, Thailand in each sections, the south of Thailand and Nakornsitammarat

province. The third chapter focuses on inscriptions and icons, related to Mahayana Buddhism

found in the south of Thailand and Nakornsitammarat (before 14th century A.D.). The fourth

chapter provides an analysis of all the historical and archaeological evidence, while the final

chapter concludes the results of this thesis.

For the results of this thesis, the trace of Mahayana Buddhism in

Nakhonsitammarat before 14 A.D can be divided into 2 periods. The first period shows the

influence of Srivijaya Mahayana Buddhism during 8-13 A.D, while the second period shows

the influence of Khmer Mahayana Buddhism during 13-14 A.D.

In 8-13 A.D, Nakornsritammarat was under control of the Srivijaya kingdom and

accepted Mahayana Buddhism, following Srivijaya kingdom. In addition, Mahayana Buddhism

was spread throughout Nakornsritammarat to the Dhavaravati Kingdom around 8 A.D.

Therefore, there were some patterns of tablets, imitated from Nakornsritammarat, found in

Nakornpratom and Nakornsawan.

During 13-14 A.D, the Srivijaya kingdom deteriorated. This allowed the Khmer

kingdom to flourish in central Thailand and spread Khmer Mahayana Buddhism to the south

of Thailand, including Nakornsritammarat. As a result there were numerous Khmer influences

discovered in Nakornsritammarat such as Buddha, Khmer art tablets and many others.

Department of Archaeology Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2011

Student's signature ........................................

Thesis Advisor's signature ........................................

ช

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย ...................................................................................................... ง

บทคดยอภาษาองกฤษ.................................................................................................. จ

กตตกรรมประกาศ ........................................................................................................ ฉ

สารบญตาราง .............................................................................................................. ฌ

สารบญภาพ................................................................................................................. ญ

บทท

1 บทนา ........................................................................................................... 1

ความเปนมาและความสาคญของปญหา................................................ 1

ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา........................................ 3

ขอบเขตของการศกษา.......................................................................... 3

วธการศกษา........................................................................................ 4

แหลงขอมล ......................................................................................... 4

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ .................................................................... 5

2 คตพทธศาสนามหายาน ................................................................................. 6

กาเนดพฒนาการแนวคดทางคตพทธศาสนามหายาน ............................. 6

การศกษาคนควาพทธศาสนามหายานในภาคใตทผานมาแลว ................. 16

3 รองรอยหลกฐานทางดานโบราณคดของพทธศาสนามหายานทปรากฏใน

นครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19.................................................. 21

สภาพภมศาสตรและการตงถนฐานในนครศรธรรมราชกอนการเขามา

ของพทธศาสนา .......................................................................... 21

พฒนาการของชมชนโบราณสมยประวตตอนตนในนครศรธรรมราช.......... 22

รายละเอยดหลกฐานทางดานโบราณคดเกยวกบพทธศาสนาทพบใน

นครศรธรรมราช กอนพทธศตวรรษท 19 ........................................ 23

หลกฐานทเปนลายลกษณเนองในพทธศาสนา ........................................ 24

หลกฐานศลปกรรม............................................................................... 30

ซ

บทท หนา

4 บทวเคราะหรองรอยหลกฐานทางดานโบราณคดของพทธศาสนานกายมหายาน

ทปรากฏในนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19 .................................. 60

การวเคราะหหลกฐานทางดานโบราณคดเนองในพทธศาสนานกายมหายาน

ทมการคนพบในจงหวดนครศรธรรมราช ........................................ 60

หลกฐานทางโบราณคดทเปนลายลกษณ ............................................... 60

หลกฐานศลปกรรม............................................................................... 68

การวเคราะหแบบแผนการกระจายตวของหลกฐานศลปกรรมพทธศาสนา

มหายานในจงหวดนครศรธรรมราช กอนพทธศตวรรษท 19 ............. 94

ความสมพนธทางดานพทธศาสนามหายานระหวางนครศรธรรมราช และ

อาณาจกรภายนอกกอนพทธศตวรรษท 19 .................................... 97

5 สรปรองรอยคตพทธศาสนามหายานในนครศรธรรมราช กอนพทธศตวรรษท19 ... 100

บรรณานกรม ............................................................................................................... 138

ประวตผวจย ................................................................................................................ 142

ฌ

สารบญตาราง

ตารางท หนา

1 เปรยบเทยบหลกฐานลายลกษณเนองในพทธศาสนามหายานอทธพลอาณาจกร

ศรวจยทมการคนพบในนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19 ................ 103

2 แสดงการเปรยบเทยบหลกฐานลายลกษณเนองในพทธศาสนามหายานอทธพล

อาณาจกรเขมรทมการคนพบในนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19.... 106

3 แสดงการเปรยบเทยบหลกฐานทางดานศลปกรรมเนองในพทธศาสนามหายาน

อทธพลอาณาจกรศรวชยทมการคนพบในนครศรธรรมราช

กอนพทธศตวรรษท 19 ........................................................................ 109

4 แสดงการเปรยบเทยบหลกฐานทางดานศลปกรรมเนองในพทธศาสนามหายาน

อทธพลอาณาจกรเขมรทมการคนพบในนครศรธรรมราช

กอนพทธศตวรรษท 19 ........................................................................ 125

ญ

สารบญภาพ

ภาพท หนา

1 จารกวดมเหยงค อาเภอเมองนครศรธรรมราช ................................................... 25

2 จารกวดมหาธาตเมองนครศรธรรมราช............................................................. 26

3 จารกวดเสมาเมอง นครศรธรรมราช ................................................................. 27

4 จารกฐานพระพทธรปนาคปรก ........................................................................ 28

5 จารกวดหวเวยง เมองไชยา พทธศกราช 1773 .................................................. 28

6 จารกโพธลงการาวพทธศกราช 1775-1825 พบทวหารโพธลงกา วดมหาธาต

วรมหาวหาร อาเภอเมองนครศรธรรมราช ............................................... 29

7 เศยรพระพทธรป อทธพลของศลปะอนเดยสกลอมราวด ราวพทธศตวรรษท 10-11

พบทอาเภอสชล จงหวดนครศรธรรมราช ................................................ 31

8 สวนองคพระพทธรปศลา พบทวดหวายาน (ราง)............................................... 32

9 ชนสวนธรรมจกร ดนเผา ................................................................................. 33

10 พระโพธสตวอวโลกเตศวร พบทวดพระเพรง อาเภอเมอง นครศรธรรมราช .......... 34

11 พระโพธสตว พบทโบราณสถานตมปง อาเภอทาศาลา นครศรธรรมราช .............. 35

12 เศยรพระพทธรป ศลา พทธศตวรรษท 14 พบท วดคนนาราม ............................. 36

13 พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร พบท ตาบลทาเรอ ............................................ 37

14 นางปรชญาปารมตา สารด กาหนดอายราวครงแรกพทธศตวรรษท 17 พบท

วดพระเดม อาเภอเมองนครศรธรรมราช จงหวดนครศรธรรมราช .............. 38

15 นางปรชญาปารมตา สารด พบทตาบลทาเรอ ................................................... 39

16 พระพทธรปประทบยน สารด พบทวดจอมทอง.................................................. 40

17 พระพทธรปประทบยนปางประทานธรรมสารด พบทวดนางตรา ......................... 41

18 พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตว คนพบทวดทาวโคตร....................... 43

19 พระพมพภาพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท และพระโพธสตว

คนพบทวดกาแพงถม ........................................................................... 44

20 พระพมพพระพทธเจาประทบยน ขนาบขางดวยสถป พบทกรกาแพงถม .............. 45

21 พระพมพพระพทธเจาประทบนง ราวพทธศตวรราท 13-16 พบทกรกาแพงถม...... 46

22 พระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชย พบทถาเขาชม ...................................... 47

ฎ


23 พระพมพดนเผาปางสมาธเพชร ขนาบขาวดวยสถป พบทถาหมนยม เขาเหมน .... 48

24 พระพมพดนเผาปางมารวชยทรงเครองนอย พบทกรวดนาสน............................. 49

25 พระพมพพระพทธเจาประทบยน ปางประทานพร พบทเขาชมทอง อาเภอ

รอนพบลย ........................................................................................... 50

26 พระพมพภาพพระพทธเจาและโพธสตวขนาบขาง พบทเขาชมทอง ..................... 51

27 พมพพระพทธเจาปางมารวชย อยภายในกรอบรปเปลวเพลง พบทเขาชมทอง ..... 52

28 พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรก ขนาบขางดวยพระโพธสตว พบทกร

วดพระนางตรา .................................................................................... 53

29 พระพมพปางมารวชย ดนเผา พบทกรวดพระนางตรา........................................ 54

30 พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรก ขนาบดวยพระโพธสตว พบทกร

วดพระเขยน ........................................................................................ 55

31 พระพมพภาพพระพทธเจา ปางมารวชย พบทกรวดนาสน และวดโพธ................. 56

32 พระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชย พบทกรวดนาสน................................... 57

33 พระพมพภาพพระพทธเจาหลายพระองค พบทกรวดโพธ ทาเรอ......................... 58

34 พระพมพภาพพระพทธเจาหกพระองค พบทกรวดนาขอม .................................. 59

35 การเปรยบเทยบจารกวดมเหยงค อาเภอเมองนครศรธรรมราช และจารก Kutai

ประเทศอนโดนเซย............................................................................... 62

36 การเปรยบเทยบ จารกฐานพระพทธรปนาคปรกวดเวยง,จารกศาลสงภาษาเขมร

และจารกหลงพระพทธรปนาคปรก อาเภอเมอง จงหวดลพบร .................. 65

37 การเปรยบเทยบจารกวดหวเวยง เมองไชยา พทธศกราช 1773 และจารก

ดงแมนางเมอง อาเภอบรรพตพสย จงหวดนครสวรรค ............................ 67

38 การเปรยบเทยบนางปรชญาปารมตา สารด อาเภอเมองนครศรธรรมราช และ

พระโพธสตวปรชญาปารมตา สมฤทธ ศลปะบายน................................. 69

39 การเปรยบเทยบพระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร สารด จากแหลงตางๆ ทอย

ในชวงราวพทธศตวรรษท 13-14............................................................ 71

40 การเปรยบเทยบพระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร ในชวงราวพทธศตวรรษ

ท 14-15.............................................................................................. 72

ฏ


41 การเปรยบเทยบพระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร สารด จากแหลงตาง ๆ ทอย


42 การเปรยบเทยบพระโพธสตวปรชญาปารมตา สารด พบทวดพระเดม

และพระโพธสตวปรชญาปารมตาศลา จากชวาตะวนออก....................... 74

43 การเปรยบเทยบนางปรชญาปารมตา สารด อาเภอเมองนครศรธรรมราช

และพระโพธสตวปรชญาปารมตา สมฤทธ ศลปะบายน ราวพทธ

ศตวรรษท 18....................................................................................... 75

44 การเปรยบเทยบพระพมพทมสถปขนาบขาง ราวพทธศตวรรษท 13-16 ............... 79

45 ภาพการเปรยบเทยบพระพมพภาพพระพทธเจาทรงมงกฎ และพระพทธรป

ทรงมงกฎ ............................................................................................ 78

46 การเปรยบเทยบพระพมพภาพพระพทธเจาปางประทานพร ชวงพทธศตวรรษ

ท 14-18.............................................................................................. 79

47 ภาพการเปรยบเทยบพระพมพดนเผาปางมารวชย ในชวงราวพทธศตวรรษ

ท 14-15.............................................................................................. 80

48 การเปรยบเทยบพระพมพทขนาบขางดวยเจดย ชวงราวพทธศตวรรษท 14-18..... 81

49 การเปรยบเทยบพระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชยอยภายในกรอบ

เปลวเพลง ........................................................................................... 82

50 พระพมพภาพพระพทธเจาขนาบขางดวยพระโพธสตว ชวงราวพทธศตวรรษท

13-16 ................................................................................................. 83

51 พระพมพภาพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท และพระโพธสตวขนาบขาง

ทพบในชวงราวพทธศตวรรษท 13-16..................................................... 84

52 พระพมพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท พบทกรกาแพงถม และพระพมพ

ภาพพระพทธเจา ศลปะทวารวด พบทจากวดพระประโทน จงหวดนครปฐม


53 การเปรยบเทยบพระพมพภาพพระพทธเจาและโพธสตวขนาบขาง ในชวงราว

พทธศตวรรษท 13-18........................................................................... 86

54 การเปรยบเทยบพระพมพพระพทธรปปางมารวชย ขนาบขางดวยพระสาวก

ชวงพทธศตวรรษท 18-19 ..................................................................... 87

ฐ


55 ภาพเปรยบเทยบพระพมพตรกาย ชวงราวพทธศตวรรษท 18-19 ........................ 88

56 การเปรยบเทยบพระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชยในซมเรอนแกวปรกโพธ


57 การเปรยบเทยบพระพมพรตนตรยมหายาน ศลปะลพบร ชวงราวพทธศตวรรษ

ท 18-19.............................................................................................. 90

58 การเปรยบเทยบคตการสรางพระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรก ขนาบขาง

ดวยพระโพธสตว ราวพทธศตวรรษท 18-19............................................ 91

59 การเปรยบเทยบพระพมพพระพทธเจาหลายพระองค ชวงราวพทธศตวรรษท

18-19 ................................................................................................. 92

60 การเปรยบเทยบพระพมพพระพทธเจาหกพระองค ชวงพทธศตวรรษท 18-19 ...... 93

61 การกระจายตวของหลกฐานศลปกรรมพทธศาสนามหายาน ในจงหวด

นครศรธรรมราช กอนพทธศตวรรษท 19................................................. 96

62 ความสมพนธทางดานพทธศาสนามหายานระหวางนครศรธรรมราชและอาณาจกร

ภายนอกกอนพทธศตวรรษท 19 ............................................................ 99

1

บทท 1

บทนา ความเปนมาและความสาคญของปญหา คาบสมทรภาคใตของประเทศไทย เปนแผนดนแคบททอดในแนวเหนอใต มทะเลขนาบ

ทง 2 ดาน คอ มหาสมทรอนเดย ทอยทางดานตะวนตกหรอฝงอนดามน และมหาสมทรแปซฟก

อยทางดานฝงตะวนออกหรออาวไทย ภาคใตประกอบดวย 14 จงหวด จงนยมเรยกวาปกษใต ไดแก

ชมพร ระนอง พงงา ภเกต สราษฏรธาน นครศรธรรมราช พทลง กระบ ตรง สตล สงขลา ปตตาน

ยะลา และนราธวาส (สธวงศ พงศไพบลย 2542 : 5600) เขตแดนของภาคใตทางดานตะวนตก

ตดตอกบประเทศสาธารณรฐสงคมนยมแหงสหภาพพมา ทศใตตดกบประเทศสหพนธรฐมาเลเซย

ตลอดแนวชายแดนในเขตจงหวดสตล สงขลา ยะลาและนราธวาส

จากลกษณะภมศาสตรมผลตอการเขามาตดตอของแหลงอารยธรรมทสาคญ ไดแก

จนและอนเดย ทงในดานการคาและการเผยแพรศาสนา ทาใหภาคใตกเปนพนทแหงหนงทมการ

เขามาผสมผสานทางดานอารยธรรมอยางเขมขน โดยเฉพาะอารธรรมอนเดยทความสาคญอยาง

มากในพนทภาคใต โดยเฉพาะอยางยงภาคใตทางฝงตะวนออกซงเปนพนททมความเหมาะสมตอ

การตงถนฐาน ทาใหมการสนนษฐานไดมการเดนทางของคนอนเดยในสมยโบราณไดเขามาตงถน

ฐาน และมการแตงงานกบคนพนเมอง ซงไดนาเอาอารยรรมทสาคญเขามา คอ ศาสนา

พนทในภาคใตกอนทจะมการรบศาสนาเขามานน อาจกลาวไดวาเปนชวงสมยกอน

ประวตศาสตร สนนษฐานไดวาชมชนแถบนมความเชอดงเดมปรากฏอยกอนแลว เปนความเชอ

เกยวกบสงเหนอธรรมชาต และหลงจากการทเขาสยคแรกเรมประวตศาสตร กปรากฏการรบ

วฒนธรรมดองซอน เนองจากมการคนพบกลองมโหระทก ในภาคใตหลายใบดวยกน อาทเชน พบ

กลองมโหระทกในนครศรธรรมราช, จงหวดสราษฎรธาน และจงหวดสงขลา กาหนดอายราวพทธ

ศตวรรษท 5-11

ตอมาเมอเรมเขาสสมยแรกเรมประวตศาสตรในภาคใต ราวพทธศตวรรษท 10-11 ก

ปรากฏหลกฐานทางโบราณคดมากมาย ทงเนองในศาสนาพทธและพราหมณ-ฮนด แตในทนจะขอ

กลาวถงหลกฐานทางดานพทธศาสนา

2

หลกฐานทางโบราณคดเนองในพทธศาสนาในภาคใต สมยแรกเรมประวตศาสตร ราว

พทธศตวรรษท 10-11 เปนชวงเดยวกบทอาณาจกรทวารวด ราวพทธศตวรรษท 12-16 มความ

เจรญรงเรองอยทางภาคกลาง ในบรเวณลมแมนาเจาพระยาไดแพรเขาสภาคใต อาทเชน เศยรและ

สวนองคพระพทธรปจากแหลงโบราณคดควนพนพน เปนลกษณะของพระพทธรปแบบอมราวด ม

ตนแบบมาจากลมแมนากฤษณา ทางตะวนออกเฉยงใตของอนเดย กาหนดอายราวพทธศตวรรษท

11 พระพทธรป พบทเวยงสระ จงหวดสราษฏรธาน อายราวครงแรกพทธศตวรรษท 11 พระพมพ

ภาพพระพทธเจาศรศากยมน พบทกระบ อายราวครงแรกพทธศตวรรษท 11 และเศยรพระพทธรป

พบทสชล จงหวดนครศรธรรมราช อายราวกลางพทธศตวรรษท 10-11 และโบราณวตถตาง ๆ ทพบ

ในเมองปตตาน อาทเชน ธรรมจกร และพระพทธรป

พฒนาการทางพทธศาสนาในภาคใตมอยางตอเนองทงพทธศาสนาหนยานและ

มหายาน เรอยมาตงแตสมยตามพรลงค (สธวงศ พงศไพบลย 2542 : 5601) กาหนดอายราวพทธ

ศตวรรษท 11-13 สมยศรวชย กาหนดอายราวพทธศตวรรษท 13-18 และสมยนครศรธรรมราช

ราวปลายพทธศตวรรษท 18-19 (อมรา ศรสชาต และ ธราพงษ ศรสชาต 2542 : 2131) แตในชวง

ทพทธศาสนามหายานมความเจรญรงเรองสงสด อยในชวงสมยศรวชย

สมยตามพรลงค อาจกลาวไดวาอยในชวงแรกเรมประวตศาสตร กาหนดอายราวพทธ

ศตวรรษท 11-13 เปนชวงรวมสมยกบสมยทวารวด ราวพทธศตวรรษท 12-16 โดยเปนชวงทพทธ

ศาสนาลทธหนยานซงมความเจรญรงเรองอยในภาคกลางของประเทศไทย ซงไดรบอทธพลจาก

อนเดย ทเขามาในชวงพทธศตวรรษท 12 -16 ไดแพรเขาสภาคใตและพนทในคาบสมทรภาคใต

สมยศรวชย กาหนดอายราวพทธศตวรรษท 13-18 กลาวไดวา เปนชวงทพทธศาสนา

มหายาน มความเจรญรงเรองมากทสดจากหลกฐานทางดานโบราณคด หลกฐานทพบในภาคใต

อาทเชน พระพมพรปแบบตาง ๆ ทพบภายในนครศรธรรมราช ราวพทธศตวรรษท 13-18

โบราณสถานตมปงทตงอยภายในมหาวยาลยวลยลกษณ อาเภอทาศาลา ทมการพบพระโพธสตว

ศลา วดพระนางตราทมการสนนษฐานวาเปนแหลงโบราณสถานเนองในพทธศาสนามหายาน

เนองจากมการพบพระพมพเนองในพทธศาสนามหายาน พระอวโลกเตศวรทไชยาหลายองค ราว

พทธศตวรรษท 13-18 พระพทธเจาอกโษกยะ จากเจดยวดแกว อายราวกลางพทธศตวรรษท 15

ถงราวกลางพทธศตวรรษท 16 (พรยะ ไกรฤกษ 2523 : 178) พระบรมธาตไชยา ราวพทธศตวรรษ

ท 13-18 เปนตน จงหวดสงขลา มการคนพบนางตาราท อาเภอสทงพระ ราวพทธศตวรรษท 13-18

พระโพธสตว อายราวพทธศตวรรษท 15 (พรยะ ไกรฤกษ 2523 : 188) เปนตน หลกฐานทเปนลาย

3

ลกษณ ทพบในสมยศรวชย ทสาคญ คอจารกวดมเหยงค (ราง) นครศรธรรมราช พทธศตวรรษท 12

จารกวดเสมาเมอง อาเภอเมองนครศรธรรมราช เปนตน

ราวพทธศตวรรษท 16 และชวาแผอานาจมายงศรวชย และราวพทธศตวรรษท 18-19

เปนชวงทอาณาจกรศรวชยเสอมลง เนองจากโจฬะ ไดยกทพมาตและชนะศรวชย และเขมรทยด

ครองอยในภาคกลาง กแผอานาจลงมาทศรวชยเชนกน ทาใหนครศรธรรมราช ไดรบอทธพลทงจาก

อนเดยใต จากราชวงศโจฬะและจากเขมรทงจากศาสนาพราหมณ-ฮนดและพทธศาสนานกาย

มหายานเขามา สาหรบประตมากรรมเนองในพทธศาสนาทมอทธพลของอนเดยใต และเขมร อาท

เชน พระพทธรปประทบยน แสดงอทธพลของอนเดยใตจากเมองนาคปฏฏนมในระยะแรก (พรยะ

ไกรฤกษ 2523 : 63) นางปรชญาปารมตา สารด และพระพมพดนเผา ทแสดงอทธพลเขมร เปนตน

การเสอมอานาจศรวชย ทาใหนครศรธรรมราชในขณะนน ไดตงตนเปนใหญ ปกครองเมอง 12

นกษตร เปนศนยกลางของพทธศาสนาเถรวาท ทไดรบอทธพลจากเมองนาคปฏฏนมในอนเดยใต

ระยะหลงและจากลงกา ซงเจรญอยางมากราวพทธศตวรรษท 18

จากการไดศกษาเรองราวของพฒนาการทางดานพทธศาสนาในภาคใต ทาใหผศกษา

สนใจทจะศกษารองรอยของพทธศาสนามหายาน กอนพทธศตวรรษท 19 โดยใชหลกฐานทางดาน

เอกสาร ประกอบกบหลกฐานทางดานโบราณคดอน ๆ ตลอดจนงานวจยตาง ๆ ทมการศกษาไว

แลว เพอทาใหทราบถงความเปนมา รองรอยของคตพทธศาสนามหายาน ทยงคงปรากฏอยใน

นครศรธรรมราชและพนทใกลเคยง เพอกอในเกดความเขาใจในสภาพสงคมและวฒนธรรมและม

ความเขาใจทถกตองในคตความเชอตาง ๆ ทอาจมความสอดคลองและมความสมพนธตอระบบ

ความเชอของผคนในภาคใตไดดยงขนและเปนประโยชนกบการศกษาในบรบทตาง ๆ ทเกยวของ

กบภาคใตตอไป

ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา เพอศกษาถงความเปนมาและรองรอยของคตพทธศาสนามหายานทปรากฏใน

นครศรธรรมราช กอนพทธศตวรรษท 19

ขอบเขตของการศกษา ศกษาจากหลกฐานทางดานเอกสาร เชน จารก ทปรากฏคตของพทธศาสนามหายาน

แฝงอย ตลอดจนงานวชาการและงานวจยทมผศกษาไวแลว ประกอบกบหลกฐานทางดาน

โบราณคดตาง ๆ ทพบในจงหวดนครศรธรรมราช เพอหารองรอยของพทธศาสนามหายานทยงคง

ปรากฏอย กอนพทธศตวรรษท 19

4

วธการศกษา 1. ขนรวบรวมขอมล 1.1 รวบรวมขอมลทางดานเอกสารทเกยวของ ซงแสดงรองรอยของพทธศาสนา

นกายมหายาน

1.2 เกบขอมลภาคสนามโดยการสารวจหลกฐานทางดานโบราณคดตาง ๆ ทปรากฏ

คตพทธศาสนามหายาน หรอหลกฐานทเกยวเนอง ทอยในชวงกอนพทธศตวรรษท 19 อนเปนชวงท

พทธศาสนามหายานยงคงปรากฏอยในจงหวดนครศรธรรมราชและพนทใกลเคยง 2. ขนศกษาวเคราะหขอมล 2.1 ศกษาหลกฐานทไดจากการเกบขอมล สมภาษณและสารวจภาคสนามใน

พนทศกษา ตลอดจนหลกฐานโบราณคดอน ๆ นามาศกษาและจดประเภทขอมล เพอใหทราบถง

ความเปนมา รองรอยของคตพทธศาสนามหายานทปรากฏ

2.2 ศกษาความสมพนธระหวางหลกฐานขอมลทไดเพอประโยชนในการวเคราะห

2.3 เรยบเรยงขอมลทไดจากการเกบขอมล สมภาษณและการสารวจภาคสนาม

ตลอดจนผลการวเคราะห หลกฐานดานตาง ๆ ทนามาศกษา มาจดทารายงานฉบบสมบรณ 3. ขนสรปผลการวจย 3.1 สรปผลการวเคราะห

3.2 เสนอผลงานวจยเปนวทยานพนธ

แหลงขอมล 1. เอกสาร 1.1 สานกหอสมด มหาวทยาลยศลปากร

1.2 สานกหองสมดมหาวทยาลยสงขลานครนทร

1.3 หอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร

1.4 หอสมดแหงชาต นครศรธรรมราช 2. ภาคสนาม 2.1 พพธภณฑสถานแหงชาตนครศรธรรมราช

2.2 พพธภณฑสถานแหงชาตพระนคร

2.3 พพธภณฑสถานแหงชาตสงขลา

2.4 พพธภณฑสถานแหงชาตไชยา

2.5 พพธภณฑชยนาทมน

5

2.6 หองสมด สานกโบราณคด นครศรธรรมราชท 11

2.7 แหลงโบราณคดเนองในพทธศาสนาทสาคญตาง ๆ ทปรากฏในนครศรธรรมราช

และพนทใกลเคยง

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ทราบถงความเปนมาของรองรอยของคตพทธศาสนามหายาน ตลอดจนหลกฐานตาง ๆ

ทยงคงปรากฏในพนทนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19

6

บทท 2

คตพทธศาสนามหายาน

ในบทน ขอกลาวถงเรองราวของคตพทธศาสนามหายาน ใน 2 หวขอ คอ

1. กาเนดพฒนาการแนวคดทางคตพทธศาสนามหายาน และ

2. การศกษาคนควาพทธศาสนามหายานในภาคใตทผานมาแลว

กาเนดพฒนาการแนวคดทางคตพทธศาสนามหายาน พทธศาสนาเปนหนงในศาสนาทสาคญของโลกและมผนบถอมากมาย พทธศาสนาม

ตนกาเนดในประเทศอนเดย อนเปนดนแดนทมอารยธรรมทสาคญแหงหนงของโลก เมอราว 2,500

ป โดยมพระสมมาสมพทธเจาเปนศาสดา และพทธศาสนากเปนเชนเดยวกบศาสนาอนทมการ

เปลยนแปลงไปตามการเวลาและยคสมย โดยจดเรมตนของการเปลยนแปลงเกดขนตงแตสมย

พระพทธเจายงคงมพระชนมชพอย แตชดเจนยงขนหลงจากพระพทธเจาเสดจปรนพพาน ซงคณะ

สงฆไดมการรวมรวมหลกธรรมตาง ๆ ทพระพทธเจาไดทรงสงสอนไว ซงเรยกวาการสงคายนา โดย

ปฐมสงคายนาเกดขนหลงจากทพระพทธเจาปรนพพานเพยงไมกสปดาห หลงจากนนราวพทธ

ศตวรรษท 1 ไดเกดทตสงคายนาเกดขน ซงนบเปนจดเรมตนการแตกแยกของพทธศาสนา ทาให

พทธศาสนาแตกแยกออกเปน 2 ฝายสาคญ ไดแก เถรวาทและมหาสงฆกะ

พทธศาสนาเถรวาท หรอ สถวรวาทน (Theravada or Sthaviravada) เปนฝายดงเดม

คมภรบาลและสนสกฤตในลงกาจะเรยกนกายนวา เถรวาท หรอ สถวรวาท และใชคมภรทเปน

ภาษาบาล ยดถอคาสอนดงเดมของพระพทธเจาและสบทอดรกษาพระธรรมวนยของพระพทธเจา

เหมอนครงพระพทธองคยงมพระชนมชพ โดยยดถอวาพระพทธเจาเปนมนษย ไมไดเปนเทวดา

พระเจาหรออมนษย เพยงแตพระองคมคณสมบตบางอยางทเหนอมนษยโดยทวไป (อนกล จนทระ

2542 : 4) จดมงหมายสาคญคอการบรรลนพพาน ฝายเถรวาทรงเรองอยางมากในภาคกลางของ

อนเดย ภายใตการอปถมภของพระเจาอชาตศตร และพระเจาอโศกมหาราช รวมเวลากวา 300 ป

และนบตงแตราวพทธศตวรรษท 3 ไปแลวพทธศาสนาเถรวาทกหลงเหลอเพยงประปรายแต

กลบไปเจรญอยท ประเทศศรลงกา ซงตอมาไดพฒนากลายเปนตนแบบของพทธศาสนาเถรวาท

มากวา 2,000 ป (อภชย โพธประสทธศาสต 2551 : 45)

7

พทธศาสนาเถรวาทจะยดถอคาสอนดงเดมของพระพทธเจาและสบทอดรกษาพระ

ธรรมวนยของพระพทธเจาเหมอนครงพระพทธองคยงมพระชนมชพ โดยยดถอวาพระพทธเจาเปน

มนษย ไมไดเปนเทวดา พระเจาหรออมนษย เพยงแตพระองคมคณสมบตบางอยางทเหนอมนษย

โดยทวไป (อนกล จนทระ 2542 : 4) หลกคาสอนสาคญ คอ ศล สมาธ ปญญา ศล คอ ความ

ประพฤตดซงเปนรากฐานแหงความกาวหนาของมนษย การทาสมาธเพอทาใหจตใจตงมน ไม

หวนไหว เมอจตใจตงมนแลวยอมรสงทงหลายตามความเปนจรง ซงความรเหนตามความเปนจรง

เรยกวาปญญา เมอปญญาเจรญขนกสามารถตรสรอรยสจ 4 ได และยดถอหลกสามญลกษณะ 3

ประการ คอ ไมเทยง เปนทกข และอนตตา ซงสามารถดบไดดวยการปฏบตตามอรยมรรคมองค 8

เมอผปฎบตสามารถดบกเลสไดแลว กจะกลายเปนพระอรหนต ซงเปนอดมคตของนกายน ซง

หมายถงสภาวะทไมมการเกดอก (ผาสข อนทราวธ 2543 : 41)

สาหรบการปรบเปลยนของพทธศาสนาเถรวาท เรมตนเมอมหาสงฆกะ ซงเปนฝายท

แตกเมอมการสงคายนาครงท 2 (อภชย โพธประสทธศาสต 2551 : 45) โดยไดแยกออกมาทาการ

สงคายนาตางหากเอง และมการแตงเตมเสรมพระสตรและพระวนย เพมเตมและกลาววาลวนเปน

พระพทธพจนทงสน (อนกล จนทระ 2542 : 15) ไมรบธรรมวนยในการสงคายนาครงท 1 และฝาย

มหาสงฆกะ เปนตนกาเนดของพทธศาสนามหายาน

ฝายมหาสงฆกะ หรอ มหาสงฆกวาท เปนฝายใหญทแตกมาจากพระพทธศาสนาแบบ

ดงเดมเมอเกดการสงคายนาครงท 2 (อภชย โพธประสทธศาสต 2551 : 45) โดยฝายนไดแยก

ออกมาทาการสงคายนาตางหากเอง ไดทาการลดหยอนพระวนยบางประการ (วตถ 10 ประการ) และ

มการแตงเตมเสรมพระสตรและพระวนย เพมเตมและกลาววาลวนเปนพระพทธพจนทงสน (อนกล

จนทระ 2542 : 15) ไมรบธรรมวนยในการสงคายนาครงท 1 โดยถอวาไมใชพทธพจน เชน คมภร

บรวาร อภธรรมปฏก ปฏสมภทามรรคนเทศ และชาดกบางสวน (พระอภธรรมปฏกเพงไดมการ

รวบรวมเกดขนในการสงคายนาครงท 3 ในสมยพระเจาอโศกมหาราช) จงไดมการเรยกคมภรนวา

อาจารยวาท (ผาสข อนทราวธ 2530 : 42) โดยนกายนถอวาพระพทธเจาเปนโลกตตระ หมายถง

อยเหนอโลก คอพนจากกเลสทงปวง อานภาพของพระองคมไมสนสด พระองคไมหลบ ไมฝน มสต

ควบคมพระองคและอยในสมาธเสมอ พระองคทรงทราบทกสงทกอยางในขณะจตเดยว (Monier

1970 : 907) ตอมากอใหเกดความคดเรองพระโพธสตวขน และถอวา พระโพธสตวเปนโลกตระ

เชนกน (ผาสข อนทราวธ 2543 : 3) แนวความคดนกอใหเกดแนวคดเรอง ตรกาย อนหมายถง

สภาวะหรอองคพระพทธภาวะ ปรากฏม 3 ลกษณะตามแนวคดมหายาน คอธรรมกาย นรมาณ

กายและ สมโภคกาย (ผาสข อนทราวธ 2543 : 35)

8

พทธศาสนามหายาน จงเรมปรากฏอยางเดนชดราวพทธศตวรรษท 6-7 โดยมหลาย

ปจจยดวยกน ไดแก ความขดแยงในหมสงฆ การปรบเปลยนเพอแขงขนกบศาสนาอน ความเชอท

เปลยนไปในเรองของพระพทธเจา และการกอกาเนดของพระโพธสตว ความเชอทเปลยนไปในเรอง

พระธรรมตาง ๆ โดยมฝายทสาคญ อาทเชน ฝายศนยวาท หรอ ฝายมาธยมก อยในราวชวงพทธ

ศตวรรษท 7 ฝายโยคาจาระ ในชวงราวพทธศตวรรษท 9 เปนตน การเจรญรงเรองของพทธศาสนา

มหายาน เกดขนเปนครงแรกในสมยพระเจากนษกะ ราวพทธศตวรรษท 6-7 ทรงเปนกษตรยองค

แรกทสงเสรมใหมการสรางพระพทธรปเกดขนเปนครงในรปแบบศลปะสมยคนธาระ โดยมหายาน

ในยคน เรมเปนยคตนของพทธศาสนามหายาน โดยเรมปรากฏแนวความคดเรองพระโพธสตว

เทพ และเทพ การบาเพญบารม ปรชญาและมหากรณาของพระโพธสตว และแนวคดเรอง

อภปรชญา (บณย นลเกษ 2526 : 140) ในสวนของการนบถอพระโพธสตวนนกเนองมาจากการท

พระพทธศาสนามหายานไดเนนหลกการ ทตองการใหพระสงฆปฏบตธรรมเพอปญญา หรอ

โพธญาณกอน แตยงมใหดบกเลส เขานพพานไปจากโลกแตเพยงผเดยว แตคงระงบการตรสร

ธรรมไวกอน เพอชวยสรรพสตวใหหลกพนจากสงสารวฏใหหมดกอน แลวจงนพพาน (ผาสข

อนทราวธ 2543 : 40)

พทธศาสนามหายาน กลาววา พทธศาสนามหายาน หมายถง ยานพาหนะขนาดใหญ

ทจะสามารถนาพาสรรพสตวจานวนมากใหหลดพน และมการกลาววาพทธศาสนาหนยาน หรอ

เถรวาท เปนพทธศาสนาทสามารถนาพาสรรพสตวใหหลดพนไดเพยงนอยนด

พทธศาสนามหายาน ไดถกเพมเตมคตตาง ๆ โดยเรมปรากฏเรองราวของพระสตรตาง ๆ

พระอาธพทธเจาตาง ๆ พระโพธสตว ในคมภรตาง ๆ อาทเชน

คมภรวมลเกยรตนเทศสตร สนนษฐานวาพระสตรนมกาเนดราวปลายพทธศตวรรษท

5 แตไดสญหายไป ปรากฏแคบางฉบบทมการแปล เชน ฉบบแปลของอบาสกจเหลยน ในพทธ

ศตวรรษท 7 กลาวถง การจะเปนพระโพธสตวและดารงชวตตามแบบอยางพระโพธสตวนน ใคร ๆ

กสามารถปฏบตตามได (วทยาลยศาสนาศกษามหาวทยาลยมหดล 2555 : 15)

คมภรวชรปรชญาปารมตสตร พระสตรนไดแปลออกเปนภาคจนประมาณพ.ศ.713

โดยทานกมารชพ (วทยาลยศาสนาศกษามหาวทยาลยมหดล 2555 : 12) มการกลาวถง พทธ

ปรชญาฝายมหายานและการบาเพญบารมของพระโพธสตว (เสถยร โพธนนทะ 2548 : 2)

คมภรสทธรรมปณฑรกาสตร สนนษฐานวามการแตงในชวงพทธศตวรรษท 7 เมอ

พจารณาโดยรปแบบของตวอกษร มการแปลเปนภาษาจน ในป พ.ศ.829 แปลโดยทานธรรมรกษ

9

(ผาสข อนทราวธ 2546 : 183) มการกลาวถง พระสตรตาง ๆ อาทเชน สมนตมขปรวรรต ธารณ

ปรวรรต สมนตภทโรตสาหนปรวรรต เปนตน (ชะเอม แกวคลาย 2547 : 3)

คมภรสขาวตวยหสตร มการแปลเปนภาษาจน ในปพ.ศ. 945 โดยกมารชพ มการ

กลาวถง พระอมตาภะพทธเจาพระโลกนาถมหายศพระอวโลกเตศวร พระมหาสถามปราปตะ

(ผาสข อนทราวธ 2546 : 184) เปนตน

คมภรไภษชยครไวฑรประภาตถาคตสตร สนนษฐานวามการแปลในชวงพทธศตวรรษ

ท 12 โดยหลวงจนอจง มการกลาวถง พระมญชศร ไภษชยคร (ฉตรสมาลย กบลสงห 2548 : 3)

เปนตน

นอกจากนแลวไดมการแบงสกลของพระชนพทธะหาพระองค ตามคตพทธศาสนา

มหายาน ดงน

1. วชรโคตร-พระอกโษภยพทธะ

1.1 พระพทธเจาในรปสมโภคกาย : พระอกโษภยพทธะ

1.2 ศกต : ปรชญาปารมตา

1.3 สญลกษณประจาพระองค : คฑาเพชร (วชระ กบ กระดงหรอระฆง

1.4 ทาประจาองคพระชนพทธะ : ทาภมสปรศมทรา

1.5 ทศทสถตแหงองคพระชนพทธะ : ตะวนออก

1.6 พระโพธสตวในรปสมโภคกาย : วชรปาณ และกษตครรภ

1.7 ตวแทนของพระพทธเจาในรปมนษย : พระโกนาคมนะ

2. รตนโคตร-พระรตนสมภวพทธะ

2.1 พระพทธเจาในรปสมโภคกาย : พระรตนสมภวพทธะ

2.2 ศกต : มามก

2.3 สญลกษณประจาพระองค : จนดามณ

2.4 ทาประจาองคพระชนพทธะ : ทานมมรา

2.5 ทศทสถตแหงองคพระชนพทธะ : ใต

2.6 พระโพธสตวในรปสมโภคกาย : กเวระ

2.7 ตวแทนของพระพทธเจาในรปมนษย : พระกสสปะ

3. ปทมโคตร-พระอมตาภพทธะ

3.1 พระพทธเจาในรปสมโภคกาย : พระอมตาภพทธะ

3.2 ศกต : ปาณฑรา-วาสน

10

3.3 สญลกษณประจาพระองค : ปทมะ (ดอกบวแดง)

3.4 ทาประจาองคพระชนพทธะ : ทาธยานมทรา

3.5 ทศทสถตแหงองคพระชนพทธะ : ตะวนตก

3.6 พระโพธสตวในรปสมโภคกาย : อวโลกเตศวร, มหาสถามปราปต และปทมปาณ

3.7 ตวแทนของพระพทธเจาในรปมนษย : พระศากยมนหรอพระโคตมะ

4. กรรมโคตร-พระอโมฆสทธพทธะ

4.1 พระพทธเจาในรปสมโภคกาย : พระอโมฆสทธ

4.2 ศกต : ตารา

4.3 สญลกษณประจาพระองค : วศววชระ (คฑาแฝด)

4.4 ทาประจาองคพระชนพทธะ : ทาอภยมทรา

4.5 ทศทสถตแหงองคพระชนพทธะ : เหนอ

4.6 พระโพธสตวในรปสมโภคกาย : เมตไตรยะ, ตารา และวศวปาณ

4.7 ตวแทนของพระพทธเจาในรปมนษย : พระเมตไตรยะ

5. ตถาคตโคตร-พระไวโรจนพทธะ

5.1 พระพทธเจาในรปสมโภคกาย : พระไวโรจนพทธะ

5.2 ศกต : วชรธาตวศวร

5.3 สญลกษณประจาพระองค : ธรรมจกร

5.4 ทาประจาองคพระชนพทธะ : ทาธรรมจกรมทรา

5.5 ทศทสถตแหงองคพระชนพทธะ : ตรงกลาง

5.6 พระโพธสตวในรปสมโภคกาย : สมนตภทรและมญชศร

5.7 ตวแทนของพระพทธเจาในรปมนษย : พระกกสนธะ (สมาล มหณรงคชย 2547:

45-136)

อยางไรตอไปนขอนาเสนอเกยวกบพทธศาสนามหายานลทธวชรยาน หรอตนตระ ทไดรบ

การนบถอในชวงสมยศรวชย ทไดเขามาเจรญรงเรองในคาบสมทรภาคใตตงแตราวกลางพทธ

ศตวรรษท 13 ถงครงหลงพทธศตวรรษท 18 ซงเปนชวงนนนครศรธรรมราชและพนทใกลเคยงทาง

ฝงตะวนออกของคาบสมททรภาคใตนนยงอยภายใตการอานาจของอาณาจกรศรวชย

พทธศาสนามหายานลทธวชรยาน หรอ พทธตนตระ ไดแพรหลายในประเทศอนเดย

ราวพทธศตวรรษท 12-17 (ผาสข อนทราวธ 2543 : 14) เจรญอยางมากทางภาคตะวนออกเฉยง

เหนอบรเวณแควนเบงกอล มศนยกลางอยทวกรมศลาวหาร เกดขนเนองจากชาวพทธทนบถอพทธ

11

ศาสนานไดนาเอาหลกของตนตระเขามาผสมผสานกบพทธศาสนาในยคปลาย และไดเผยแพร

พทธศาสนามหายานนไปยงธเบต มองโกเลย จน และญปน และเมอมสลมไดทาการยดครอง

อนเดย ทาใหพทธตนตระ เสอมลงจากอนเดย และไปเจรญยงเนปาลและธเบตแทน ทาให

วรรณกรรมทหลงเหลอในลทธน เหลอแตฉบบทมการแปลเปนภาษาธเบต สาหรบตนกาเนดของ

นกายน ชาวพทธลทธนยดถอวา ลทธนเกดขนตงแตสมยพทธกาล โดยคาสงสอนของพระพทธองค

ททรงสงสอน ณ เมองศรธานยกฎกะ เกยวกบทางลลบทางลด ทเรยกวา มนตรยาน ททรงเคยสง

สอน แกมหายานทเขาคชกฏ ซงแนวคดนไดรบการเชอถอจาก นกประวตศาสตรธเบตและอนเดย

แตจากรองรอยทางประวตศาสตร กลาววา พทธศาสนาฝายนเกดขนราวพทธศตวรรษท 12 อนเปน

ชวงทเรมปรากฏผลงานวรรณกรรมของฝายน โดยมวรรณกรรมทสาคญ ไดแก ปรชญาปารมตา

คหยสมาช มญชศรมลกะ เหวชระตนตระ สาธนมาลา เปนตน แตกมนกวชาการอนเดยอกหลาย

ทานทพยายามทจะสบอายของพทธศาสนานกายนไปจนถงพทธศตวรรษท 8-9 ในสมยของ เม

ไตรยนาถ และอสงคะ อนเปนชวงทศาสนาพราหมณ-ฮนดรงเรอง จงตองมการแขงขนกนเกดขน

จงทาใหทานอสงคะ ได กอตงนกายนขน เพอการสรางความประนประนอมระหวาง ชาวพทธยค

ใหมและชาวฮนดทนบถอไศวะนกายดงนนทงนกายพทธตนตระและศาสนาฮนด จงมลกษณะท

ปะปนผสมผสานกนอยางมาก โดยทางพระพทธศาสนากตงใจทจะแขงขนกบทางศาสนาฮนด ผลก

คอทาใหประชาชนหนกลบมานบถอพทธศาสนาเปนจานวนมาก เนองจากสามารถทจะเขาถงตอ

ความตองการทแทจรงได (การสนองกเลส) มการเนนในเรองของเวทมนต คาถาอาคม ของขลง พธ

เปาเสก มณฑล เลขยนตตาง ๆ (ผาสข อนทราวธ 2543 : 7) โดยมหลกการดงน

1. ถอวาม พระอาทพทธะ คอ พระพทธเจาซงเปนประธานในสากลโลก เปนผสรางทก

สรรพสง พระศากยมนพทธเจา เปนภาคหนงของพระอาทพทธะแบงลงมา ปฏมาพระอาทพทธะ

แทนทจะอยในเพศบรรพชตกลบเปนพระทรงเครอง พระพทธรปทรงเครองมกาเนดจากลทธนเอง

ในคมภรสวยมภปราณะกลาววาพระอาทพทธปรากฏในโลกมนษยครงแรกเปนเปลวไฟและพระ

โพธสตวมญชศรไดไปสรางวดครอบไว วดดงกลาวไดชอวาสวยมภเจดยในรปของมนษยนน อาท

พทธจะทาเปนรปของวชรธร (ทรงธรรม ปานสกณ 2548 : 57)

2. นบถอพระธยานพทธะ 5 พระองคมากเปนพเศษ คอ พระไวโรจนะ, พระอกโษภยะ,

พระอโมฆสทธ, พระอมตาภะ และ พระรตนสมภวะ โดยพระธยานพทธทง 5 นกเปรยบไดกบขนธ

ทง 5 คอ รป เวทนา สญญา สงขารและวญญาณ นนเอง (ผาสข อนทราวธ 2543 : 8)

3. สรางสรรคใหพระพทธเจาและพระโพธสตวมปางด ปางโกรธ และปางเมตตา

เหมอนกบเทพเจาเจาของศาสนาพราหมณ-ฮนด เชน พระอศวร ในปางดเปนไภรวะ ปางโกรธเปน

12

มหากาฬ พระอมาในปางดรายเปนทรคา ปางโกรธเปนกาล ปางเมตตาเปนพระอมา พระพทธเจา

และพระโพธสตวมปางเชนนเหมอนกน แตไมใชดหรอโกรธอะไร ลกษณะทดรายเปนเพยงมายา เปน

ลกษณะทพระองคทรงเนรมตขนเพอการปราบมาร ทานองหนามยอกตองเอาหนามบง เหมอนพวก

อนธพาลจะปราบดวยความใจดอยางเดยวไมได ตองมอานาจบงคบเดดขาดดวยจงสาเรจ เชน พระ

โพธสตวมญชศรในปางดราย พระองคเนรมตกายเปนยมานตกะ (แปลวาทตายของพระยม) เพอ

ปราบพระยม

4. บญญตใหมมนตร เรยกวา ธารณ ประจาองคพระพทธเจาและพระโพธสตวตาง ๆ

ยาวสนบางมนตรแตละบทมอานภาพขลง ๆ ทงนน เชน สวดจบเดยวกมอานสงสเปนพระอนทร

รอยชาต หรอเพยงแตเขยนคามนตรลงในผนผาแขวนเอาไว ใครเดนลอดมอานสงสทาใหบาปกรรม

ททามา 90 กลปสญ คาถาเหลาน ยกตวอยางเชน โอม มณ ปทเม หม แปลวา โอม ดวงแกวมณ

เกดอยในดอกบวนนเอง

5. กาหนดมทรา คอ เครองหมายทแสดงออกมาเปน ทาตาง ๆ มการกรดนวยกมอดจ

ปางพระพทธรปซงมอยหลายปาง อาการเชนนเปนเครองหมายของอานาจลลบ เชน ผตรกนกถง

พระโพธสตวองคใดองคหนง กยอมทามทราตามปางของพระโพธสตวองคนน มทราทสาคญ เชน

สมาธมทรา อภยมทรา วรมทรา(ประทานพร) เปนตน

6. บญญตมณฑลบชา หรอเรยกกนวา มนตรเวท เชน จะทาพธใดพธหนง บชาพระ

โพธสตวองคใดองคหนง จะตองมเครองบชาเทานนเทาน จะตองจดบรเวณพธดวยอปกรณอยาง

นนอยางน วชรยาน นยมใชมณฑลเปนสวนหนงในการประกอบพธทางศาสนา มณฑลกคอแผนท

จกรวาล มกทาเปนรปสเหลยมโดยภายในประกอบไปดวยรปวงกลมตาง ๆ ขางในวงกลมกอาจเปน

รปเทพตาง ๆ ในศาสนาพทธ เชนพระธยานพทธ หรอพระโพธสตว เปนตน มณฑลมกถกนามาใช

ในพธกรรมทงโดยนกบวชและฆราวาส โดยนกบวชจะใชมณฑลในการเปนสอกลางของพธกรรม

อนศกดสทธทางศาสนา สวนฆราวาสนนจะใชมณฑลเปนวตถในการบชา เหมอนกนกบ

พระพทธรปหรอภาพศกดสทธ (ผาสข อนทราวธ 2543 : 9)

ปรชญาตนตระ

แมวานกายตนตระยานยงคงยดหลกปรชญาของฝายมหายานเปนพนฐานอย แตได

เพมเตมแนวคดทแปลกใหมเขาไปอกหลายประการ เปนตนวา ไดปรบเปลยนปรชญาตรกายหรอ

พทธภาวะ 3 ใหเปนพทธภาวะ 4 โดยเพมเตมสญตาภาวะเขาไปดวย นอกจากนยงไดสรางภาษา

ทางจตวทยา หรออภธรรมใหยากแกการเขาใจยงขนไปอกอยางไรกตามตนตระยานไดมการพฒนา

13

หลกการ และแนวคดทงในทางลบและทางบวก ซงสามารถแบงแยกออกไดเปน 4 ชวงหรอ 4

แนวคด (ผาสข อนทราวธ 2543 : 10) คอ

1. ปรชญามนตรยาน

2. ปรชญาวชรยาน

3. ปรชญาสหชยาน

4. ปรชญากาลจกรยาน

1. ปรชญามนตรยาน ยงยดหลกปรชญามหายาน แตเนนเรองการทองมนตหรอ

ภาวนาใหจตใจสงบ และเพมเตมการใชเวทมนตคาถาตาง ๆ อยางมากมาย เพอใหรอดพนจาก

อานาจของกเลส และชวยใหการแสวงหาพระโพธญาณงายยงขน มการใชสอตาง ๆ ชวย เชน

ธารณ (มนตร) ยนตหรอมณฑล มทรา เปนตน พวกมนตรยานเรยกตวเองวา “พทธลลบ” แตกตาง

จากนกายเดม (นกายหนยานและนกายหายาน) ซงเรยกวา “พทธเปดเผย” เนองจากหลกธรรมของ

นกายตนตระยานเปนหลกธรรมทพระไวโรจนะตรส เปนหลกธรรมทสมบรณ อยเหนอกาละ-เทศะ

ตางจากหลกคาสอนของฝาย “พทธเปดเผย” ซงแสดงโดยพระศากยมน ดวยพระหทยทกาหนด

ขดจากดทางปญญาของผฟง

ในทางปรชญามนตรยาน ถอวาโลกยะภาวะกบโลกตตระภาวะเปนสงเดยวกนโดย

กาเนด พระไวโรจนะเปนมลธาตของสากลจกรวาลและสรรพสงทงปวง ดงนนสรรพสงทงปวงลวนม

ภาวะธาตเปนอนหนงอนเดยวกบพระไวโรจนะ ทกคนลวนมธาตพทธะอยแลวในตนเอง แตถก

อวชชากาบงพทธภาวะจงไมปรากฏ การบาเพญเพยรมใชการมงกาจดกเลสใหหมดไป แตเปนการ

มงสสภาวะดงเดมของตนเองและสากลจกรวาล หากผใดรชดวาจตของตนเปนเชนนนเองไมเกด

ดบมาแตดงเดม ผนนกจะบรรลพทธภม

หลกปฏบตเพอเขาถงพทธภาวะ ตามหลกคาสอนของมนตรยานคอ การบาเพญ

สมาธรวมกบการประกอบพธกรรมตาง ๆ สอทใชในการปฏบตไดแก รหสลบแหงไตรทวาร (กาย

วาจา ใจ) ธารณ มทรา สวนเครองใชในพธกรรมมหลายอยาง เชน มณฑล วชระ ดอกบว กระดง

ยนต ธงมนต เปนตน

ปรชญามนตรยานเปนตนกาเนดของนกายตนตระสายอน ๆ ซงถอกาเนดตามมาใน

ยคหลง เชน สายวชรยาน สายนกายสหชยาน และสายนกายกาลจกรยาน แตละสกลหรอแตละ

สายไดพยายามสรางหลกการ และวธการกแปลกใหมขนมาตามแนวโนมของสงคมในยคนน แต

สกลทมบทบาทมากทสดและมการสรางรปเคารพมากทสดคอสกลวชรยาน (ผาสข อนทราวธ

2543 : 10)

14

2. ปรชญาวชรยาน ใหความสาคญกบเวทมนตคาถาเชนกน แตไดเนนหนกดานการ

นบถอพระอาทพทธ พระธยานพทธ และพระโพธสตวตาง ๆ มากขน วชรยานไดจดลาดบและจด

กลมเทพ เทพทเพมจานวนมากขนใหเปนระเบยบขน

ในทางปรชญานน วชรยาน ถอวาอวชชาเปนตนเหตทาใหคนเรามองเหนโลก

แตกตางกนออกไป ซงแทจรงแลวสภาวะของโลกมอยางเดยวคอ สงทเราเรยกวา “ปรมตถ” โดย

ธาตแทแลวตวเราเปนอนหนงอนเดยวกนกบปรมตถ หรอวาปรมตถอยในตวเรา ผปฏบตสมาธและ

วปสสนาจะทราบวา ตวเองถกครอบดวยอวชชา และสามารถทาลายสงเหลานใหหมดไป แลวกาว

ขนสสภาพอนแทจรงของตวเอง (คลายกบหลกปรชญาของนกายโยคาจาร)

ในทางศลปะนนวชรยานไดสรางรปผหญงและผชาย ใหเปนตวแทนโลกยะ และโล

กตตร และแสดงภาพการรวมระหวางเพศชาย-หญง โดยเปรยบเทยบใหเหนวา ผปฏบตไดสมผส

กบรสแหงธรรมะ หรอเพอใหเหนวาการบรรลมรรคผล กเปนสงททกคนมโอกาสสมผสดวยตนเอง

ในการอธบายเรองราวเกยวกบสรวงสวรรค อนเปนทประทบของพระพทธเจาและ

พระโพธสตวตาง ๆ นน วชรยานกมแนวคดเชนเดยวกบนกายมหายานทวไป โดยจะแบงทประทบ

(มณฑล) ออกเปนเขตเทา ๆ กนดงน

ทศตะวนออก เปนเขตของพระธยานพทธ อกโษภยะ

ทศตะวนตก เปนเขตของพระธยานพทธอมตาภะ

ทศเหนอ เปนเขตของพระธยานพทธอโมฆสทธ

ทศใต เปนเขตของพระธยานพทธรตนสมภวะ

พระธยานพทธแตละองคกประทบเปนประธานของแตละเขต เพอทจะชวยขนปวง

สตวไปสองคพระอาทพทธซงประทบตรงกลางสวรรค เพอคอยตอนรบผเขาถงนพพาน และถอวา

เปนการหลดพนจากกองทกขอยางแทจรง (ผาสข อนทราวธ 2543 : 11-12)

3. ปรชญาสหชยาน คาวา “สหชยาน” (สห+ช+ยาน) เปนชอพระพทธศาสนานกาย

ตนตระสายหนงซงยดหลกปรชญาทวา สงสารวฏและนพพานนนมอยในดวงจตเดยวกนอยกอน

แลว และเกดมาพรอมกนในดวงจตนน ๆ แลว สภาวะเชนนไมใชสงทมอยหรอไมมอย มนเปนภาวะ

ทปรากฏอยเชนนน แตจตของเราเองเปนตวการทมองเหนวาสงทงหลายแตกตางกนไปเอง

สหชยานเนนวาผปฏบตธรรมตองแสวงหาครบาอาจารย มาเปนผชแนะชองทางท

ถกตอง และมความเหนวาการปฏบตตนเพอบรรลธรรม มไดจากดอยแตในพวกนกบวชเทานน

หากแตชาวบานทปฏบตดปฏบตชอบ กมโอกาสบรรลธรรมเชนกน

15

ปรชญาสายนไมสนบสนนการดาเนนชวตทตองผกมดตวเองอยกบขอปฏบตหรอ

พธกรรมตาง ๆ แตเนนใหผปฏบตยดหลก 2 ประการ คอ อทศตวเองเพอสงคม และ ใหความ

เมตตากรณาตอผอน (ผาสข อนทราวธ 2543 : 12)

4. ปรชญากาลจกรยาน ใหความสาคญกบเวทมนตคาถาเชนกน แตเนนถง

ความสาคญของสภาวะแหงปญญา+อปายะ หรอความร+ความฉลาด (หรอสภาวะแหงมหา

ปญญาและมหากรณา) ซงฝายมหายานถอวาเปนคณธรรมทจะนาไปสการตรสรธรรม

กาลจกรยานถอวา องคพระอาทพทธนนทรงเปนตนกาเนดของสรยะจกรวาล

ทงหมด นกายนไดนาเอาระบบดาราศาสตรมาอธบายใหเขากบทางศาสนา โดยถอวาชวตของปวง

สตวเปนระบบทดาเนนไปภายใต ภาวการณทางตรรกศาสตรหรอสรยะจกรวาล หากเราสามารถ

หยงรถงความสมพนธ ภายในระหวางมนษยกบระบบสากลจกรวาลแลว กจะทาใหเรากาวเขาไปส

ดวงปญญาอนสงสด ซงจะนาไปสการพนทกขได (ผาสข อนทราวธ 2543 : 13)

พทธศาสนามหายานกไดมการนบถอเรอยมาควบคกนไปกบพทธศาสนาหนยาน

แตแลวแตวาในสมยใด มหากษตรยในชวงนนจะใหการสนบสนนนกายฝายใดเปนสาคญ โดย

ตอมาราวสมยพทธศตวรรษท 9-12 ในสมยคปตะ พทธศาสนาหนยานเปนทนบถออยางยง แตก

ยงคงมการนบถอพทธศาสนามหายานควบคกบไป ในชวงราวพทธศตวรรษท 12-13 พทธศาสนา

มหายานไดเจรญอยางมาก โดยมศนยกลางอยท มหาวทยาลยนาลนทา ทกอตงโดย 0พระเจา

หรรษาวรรธนะ และมหาวทยาลยนาลนทากเปนศนยกลางการศกษาพทธศาสนามหายาน และ

เพราะความมชอเสยงของการศกษาพทธศาสนามหายาน (สภทรดศ ดศกล 2545 : 35)จงทาใหม

ผคนเดนทางมาจากตางประเทศหลายแหง เชน จน ญปน เอเชยกลาง สมาตรา ชวา ทเบต และ

มองโกเลย มาศกษา ณ มหาวทยาลยแหงนเปนจานวนมาก หลกฐานทางโบราณคด อาทเชน

บนทกของหลวงจนอจง ทมการเดนทางไปศกษาพทธศาสนาทมหาวยาลยนาลนทา ซงอยทาง

ภาคเหนอของอนเดย เมอราวพทธศตวรรษท 12 ( บณย นลเกษ 2526 : 89) มหาวทยาลยแหงน

รงเรองเปนเวลาหลายรอยปจนถงสมย 1ราชวงศปาละ-เสนะ ราวพทธศตวรรษท 14-18 กษตรย

ราชวงศนกทรงอปถมภมหาวทยาลยแหงนเชนกน นอกจากนกยงมสถานทสงเสรมการเรยนรพทธ

ศาสนามหายาน อาทเชนวกรมศลาวหาร และโอทานตะปรทเจรญขนทางภาคตะวนออก และเปน

ศนยเผยแพรพทธศาสนาไปยงทวปเอเชย ตงแตราวพทธศตวรรษท 14-16 (ผาสข อนทราวธ 2543

: 9) และในชวงราวพทธศตวรรษท 15 นเองทพทธศาสนามหายานลทธตนตระ อทธพล 2ราชวงศ

ปาละ-เสนะ ไดแพรไปสอาณาจกรพกาม (พมาตอนบน) และอาณาจกรศรวชย

16

สาหรบพทธศาสนาสายตนตระยาน ทเขาสพมานน เรยกวานกายอาร ซงเปนลทธท

ชาวพมา เคยใหการนบถอในชวงราวพทธศตวรรษท 15-16 โดยปรากฏหลกฐานในพงศาวดารหอ

แกว และ คมภรศาสนวงศ ทมการกลาวถงพระสงฆทสมารถดมเหลา และมภรรยาได (วรรธนะ มลขา

2545 : 9)

นอกจากนแลวกยงปรากฏหลกฐานทางโบราณคด ทแสดงใหเหนวาอาณาจกรศรวชย

มการตดตอกบอนเดยทางภาคใตเชนกน อาทเชน จารกสมยราชวงศโจฬะ แหงอนเดยใต ทมการ

บนทกไววา พระเจาจฬามณวรมเทวะกษตรยแหงเมองศรวชย โปรดใหสรางวดขนทนาคปฎฎนม

และกษตรยโจฬะ นามวา ราชะราชะท 1 ไดถวายรายไดของหมบานใหญเปนการชวยเหลอวดแหง

น (พรยะ ไกรฤกษ 2523 : 59) และตอมาวดแหงนกไดเปลยนชอเปน จฬามณวรมหาวหาร ตาม

พระนามกษตรยผสรางวดแหงน

อยางไรกตามเมอเมอมสลมไดบกเขาครอบครองหลายแควนในอนเดย เมอราวพทธสต

วรรษท 18 เปนเหตใหพทธศาสนาสาบสญไปจากอนเดย แตเนองจากการเผยแพรอยางตอเนอง

จากยคตาง ๆ ทผานมา ทาใหพทธศาสนาไปเจรญรงเรองใหพนทอน ๆ แทนท เชน พทธศาสนา

นกายเถรวาทไดไปเจรญทศรลงกา พทธศาสนามหายานไปเจรญทจน ญปน เกาหล พทธศาสนา

มหายานลทธตนตระไปเจรญทอาณาจกรศรวชย กมพชา เปนตน

การศกษาคนควาพทธศาสนามหายานในภาคใตทผานมาแลว การศกษาเกยวกบพทธศาสนา ทงทางดานคตความเชอ ประวตศาสตร ศลปะ และ

โบราณคด ในนครศรธรรมราชและจงหวดใกลเคยงทผานมานนมนกวชาการและผสนใจศกษา

เอาไวหลายเรอง ไดแก

ยอรช เซเดส (2469) กลาวถง ประเภทของพระพมพทมการคนพบในสมยโบราณ

สถานทคนพบ ลกษณะเดนของพระพมพสมยตางๆ โดยมเนอหาบางทกลาวถง พระพมพสมยศร

วชย โดยมการเปรยบเทยบพระพมพทมการคนพบในภาคใต เชน พระพมพจากจงหวดพทลง กบ

จงหวดนครปฐม พระพมพทมการคนพบจากนครศรธรรมราช เปรยบเทยบกบพระพมพทมการ

คนพบในจงหวดกาญจนบร สพรรณบร ในหนงสอตานานพระพมพ เปนตน

Stanley J . O. Connor (1974) กลาวถง พทธศาสนามหายานเรมมการเผยแพรราว

พทธศตวรรษท 13-18 และพทธศาสนามหายานวชรยาน มการเผยแพรราวพทธศตวรรษท 14-15

สาหรบพระพมพทมการศกษานนโดยมากเปนพระพมพทมการคนพบในพทลง ตรง ปตตาน และ

จงหวดใกลเคยง

17

ประทป ชมพล (2521) กลาวถง พระพทธศาสนาในนครศรธรรมราช และพยายาม

เชอมโยงหลกฐาน เกยวกบตานานพระบรมมหาธาตและเรองราวของฝายสงฆในศรลงกาเพอ

อธบายวา พทธศาสนาทนครศรธรรมราชรบมาจากลงกา กอนพทธศตวรรษท 20 เปนพทธศาสนา

มหายาน มใชพทธศาสนาเถรวาท

ประเสรฐ ณ นคร (2521) กลาวถงจารกตางๆ ประวต ภาษาทใชในการจารก รปแบบ

อกษร เนอหาของจารกตางๆ โดยจารกทเกยวกบกบพทธสาสนาในนครศรธรรมราช ไดแก วด

มเหยงค (ราง) ตาบลบานสระแกว อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช พทธศตวรรษท 12

จารกวดมหาธาตวรมหาวหาร อาเภอเมองนครศรธรรมราช พทธศตวรรษท 12 จารกวดเสมาเมอง

ตาบลในเมอง อาเภอเมอง นครศรธรรมราช จารกฐานพระพทธรปนาคปรก ปางมารวชย (จารก

พระพทธรปแหงครห) พทธศกราช 1726 จารกวดหวเวยง อาเภอไชยาจงหวดสราษฎรธาน

พทธศกราช 1773 และจารกวหารโพธลงกา วดมหาธาตวรมหาวหาร อาเภอเมองนครศรธรรมราช

ราวพทธศกราชท 1775-1825

ธรรมทาส พานช (2521) กลาวถง ชอเรยกของคาบสมทรภาคใตวา สวรรณทวป โดยม

ศนยกลางเรยกวาสวรรณประ (ไชยา) และธรรมราชประ (นครศรธรรมราช) โดยใชตานานตางๆ มา

อธบายเรองราว เชน ชาวสวรรณทวปรบพทธศาสนาแบบลงกา พระเจาศรธรรมาโศกราชในตานาน

เรองราวกรงลงกาทเมองนครศรธรรมราชโบราณ กรงตามรลงคของพระเจาไขแดง กรงตามพรลงค-

เชยะโทว นครคกน ไชยา นครศรธรรมราช พระเจาชวกจากสรธมมนครยกไปยดเมองลวประ

กองทพกมพชามายดสวรรณประ ตองยายกรงจากธรรมราชประ เจาชายนศคงกะมลละจากสงหล

ประ ไปครองกรงลงกา พ.ศ. 1730-1739 เจาชายจนทรภาณยกกองทพเรอจากนครศรธรรมราช

และสวรรณทวปมนครหลวงทไชยาและนครศรธรรมราช โยหวขอตางๆ ทกลาวมานนมกโนมเอยง

ไปกบการรบพทธศาสนาจากลงกา แตไมมหลกฐานทางดานโบราณคดทสมารถมาสนบสนน

เรองราวเหลานได

พรยะ ไกรกฤษ (2523) กลาวถงหลกฐานทางดานโบราณคดบางสวนทมลกษณะเดนท

มการคนพบในภาคใต กอนพทธศตวรรษท 19 และประวตศาสตรทางดานโบราณคด โดยแบงเปน

แตละยคสมย ไดแก สมยอทธพล อนเดย ราวพทธกลางพทธศตวรรษท 8 ถงราวกลางพทธ

ศตวรรษท 10 สมยอทธพลมอญและอาณาจกรทกษณ ราวกลางพทธศตวรรษท 10-13 สมย

อทธพลอนเดยและชวา ราวกลางพทธศตวรรษท 14 ถงกลางพทธศตวรรษท 16 และสมยอทธพล

ศลปะเขมร ราวกลางพทธศตวรรษท 16 ถงกลางพทธศตวรรษท 19 สาหรบชวงทมความเกยวเนอง

กบพทธศาสนามหายาน คอชวง สมยอทธพลอนเดยและชวา ราวกลางพทธศตวรรษท 14 ถงกลาง

18

พทธศตวรรษท 16 และสมยอทธพลศลปะเขมร ราวกลางพทธศตวรรษท 16 ถงกลางพทธศตวรรษ

ท 19

ประทม ชมเพงพนธ (2523) กลาวถงเรองราวทางดานประวตศาสตร พฒนาการ

ทางดานตางๆ รวมทงพทธศาสนาในนครศรธรรมราช แตเนนถงพฒนาการของชมชนทมผลจาก

สภาพแวดลอมทเหมาะแกการตงถนฐาน หรอพนทในนครศรธรรมราชทเหมาะสมตอการเปนเมอง

ทา ทสงผลใหเกดการคนพบหลกฐานทางดานโบราณคดทสนบสนนสภาพของพนนนๆ เชน พนท

ในเขตอาเภอเมองนครศรธรรมราช ตงอยบนสนทรายแนวยาวทเหมาะแกการตงถนฐาน รวมทงไม

ไกลกบชายฝง ทาใหพนทตรงนนมผคนอาศยอยอยางตอเนองตงแตสมยกอนประวตศาสตรจนส

สมยประวตศาสตร เปนตน

นนทนา ชตวงศ (2527) กลาวในบทท 4 เกยวกบพระอวโลกเตศวรในประเทศไทย โดย

กลาวถงอาณาจกรทวารวด และการคนพบหลกฐานทางดานโบราณคด ราวพทธศตวรรษท 9 โดย

แสดงอทธพลศลปะคนธาระและศรลงกา สาหรบพทธศาสนามหายานนน สามารถพบไดราวครง

หลงของพทธศตวรรษท 12 แตมการพบอวโลกเตศวรในภาคกลางทแสดงอทธพลจากคาบสมทร

ภาคใตราวพทธศตวรรษท 14 หรอหลงจากนนเลกนอย

หมอมหลวง สรสวสด สขสวสด ณ อยธยา (2528) กลาวถง พระพมพรปแบบตางๆทม

การคนพบในภาคใต คตการสราง แหลงทพบ อายสมย โดยไดแบงพระพมพภาคใตออกเปน 2 ยค

ไดแก ยคแรก คอ พระพมพสมยทวารวด พทธศตวรรษท 13-14 ซงพระพมพในกลมนแสดงใหเหน

ถงพทธศาสนาเถรวาท พทธศาสนาสรรวาสตวาท ซงแพรจากภาคใตและตะวนตกของประเทศ

อนเดย และพทธศาสนามหายาน ยคทสอง คอ พระพมพสมยศรวชย ราวพทธศตวรรษท 14-15 ซง

ในยคน ยงคงมอทธพลของ พทธศาสนานกายเถรวาท พทธศาสนาสวราสตวาส และพทธศาสนา

มหายาน แตเรมปรากฏอทธพลวชรยานจากอนเดยตะวนออกเฉยงเหนอและชวาภาคกลางเขามา

ผสมผสาน

ประทม ชมเพงพนธ และวเชยร ณ นคร (2542) กลาววา พระพมพทมการคนพบใน

นครศรธรรมราชนน มอายตงแตสมยศรวชย และมการพบพระพมพแบบลพบรมากทสด และ

สาหรบการศกษานน ไดแบงการศกษาพระพมพจากวดตางๆ และอธบายลกษณะพนฐานของ

พมพนน แตมไดระบอายและศลปะ วาเปนศลปะใด ไดแก วดพระนางตรา วดทาวโคตร วดพระ

เขยน วดหวมนา วดนาสน วดโพธ วดนาขอม วดพระเวยง ถาทวง เขาเหมน วดจนทร ถาเขาแดง

บานกาแพงถม ถาเขาชมทอง

19

พรยะ ไกรฤกษ (2542) กลาวถงเทพในพทธศาสนาลทธวชรยาน ทมการคนพบใน

ภาคใต อนไดแก นางตารา นางจนฑา นางปรชญาปารมตา ทาวชมพล และวชรสตว และคตการ

สรางทไดรบจากอนเดยสมยราชวงศปาละ ทมการตดตอกนราวพทธศตวรรษท 14 โดยพบมากใน

เขตจงหวดสงขลา สราษฏรธาน ยะลา และในชวงราวพทธศตวรรษท 17 ไดมการรบอทธพลจาก

อาณาจกรขอม ซงไดแพรอทธพลมาจากทางภาคกลาง

พรยะ ไกรฤกษ (2542) กลาวถงพระพมพทมการคนพบในภาคใตแบงตามอายสมยทม

การคนพบ ไดแก 1.พระพมพทชวงราวพทธศตวรรษท 12 ซงสนนษฐานวาพระพมพทมความ

เกาแกทสดในภาคใต อาจเปนพระพมพทมการคนพบทถาเขาขนาบนาจงหวดกระบ 2.พระพมพ

ชวงราวพทธศตวรรษท 13 กลาวถงพระพมพทสนนษฐานวา มการสรางผสมผสานระหวางพทธ

ศาสนาเถรวาทและมหายานเขาดวยกน อาทเชน พระพมพทมการคนพบทยะลา พทลง เปนตน 3.

พระพมพชวงราวพทธศตวรรษท 14 กลาวถงพระพมพทมลกษณะรวมของศลปะอนเดยแบบปาละ

และศลปะชวาภาคกลาง อาทเชนพระพมพทพบทพทลง เขาขรม จงหวดสราษฏรธาน ตรง เปนตน

4.พระพมพชวงราวพทธศตวรรษท 17-18 กลาวถงพระพมพทมลกษณะศลปะรวมกบพมาตอนลาง

และเขมร โดยพระพมพเหลาน พบในจงหวดสราษฏรธาน นครศรธรรมราช เปนตน

พรยะ ไกรฤกษ (2542) กลาวถงเรองราวของพทธศาสนามหายานในหวขอ “พระโพธสตว

: ประตมากรรมทพบในภาคใต” โดยกลาวถง ประตมากรรมพระโพธสตวตางๆทมการคนพบใน

ภาคใต โดยพระโพธสตวตามพทธศาสนามหายาน สามารถแบงไดเปนมนษยโพธสตวและเทว

โพธสตว ซงไดกลาวถง พระโพธสตวอวโลกเตศวร ซงเปนพระโพธสตวทมการพบมากทสด ใน

ฐานะตางๆ ไดแก บรวารของพระพทธเจาอมตาภะ บรวารของพระพทธเจาศากยมน ผปกปองจาก

ภยพบตตางๆในชวงแรกพทธศตวรรษท 12 พะโพธสตวอวโลกเตศวรทรงมศกดเปนมหาสตว

โพธสตวในชวงครงแรกพทธศตวรรษท 14 พระโพธสตวในฐานะททรงเปนเจาแหงจกรวาล ในชวง

ครงแรกพทธศตวรรษท 14 โดยมการพบประตมากรรมพระโพธสตวอวโลกเตศวรราว 48 ชน ใน

พนทหลายจงหวดอาทเชน ยะลา พทลง สราษฏรธาน นครศรธรรมราช สงขลานอกจากนยงมการ

พบประตมากรรมพระโพธสตวไมเตรญะอก 2 องค โดยอยในชวงพทธศตวรรษท 13-17 พบท

ปตตานและยะลา พระโพธสตวมญชศรอก 1 องคพระพมพ พบทยะลา ราวครงแรกพทธศตวรรษท

14 ประตมากรรมพระโพธสตวสทธยกวระ 2 องค อายราวครงแรกพทธศตวรรษท 14-15 พบท

ยะลา และสงขลา

20

เมอมการศกษาเรองราวตางๆ ทเกยวของกบพทธศาสนามหายานในภาคใตพบวา ม

การศกษาเรองราวของพระพทธศาสนาในหลายแงมม โดยมากมกเปนการศกษาในภาพรวมของ

ภาคใต เชน การศกษาพระพมพภาคใตของไทย เทพในพทธศาสนาลทธวชรยาน เปนตน หรอเปน

การศกษาเฉพาะเรองใดเรองหนง ในนครศรธรรมราช แตไมสามารถอธบายภาพทชดเจนของ

พระพทธศาสนา เชน พระเครอง : กรเมองนครฯ ดงนนจงไดทาการศกษารองรอยของพทธศาสนา

มหายานทปรากฏในนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19 เพอแสดงภาพทชดเจนของพทธ

ศาสนามหายานทปรากฏในนครศรธรรมราชในยคนน

21

บทท 3

รองรอยหลกฐานทางดานโบราณคดของพทธศาสนามหายาน ทปรากฏในนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19

บทนขอกลาวถงสภาพภมศาสตรและการตงถนฐานในนครศรธรรมราช กอนการเขามา

ของพทธศาสนา พฒนาการของชมชนโบราณสมยประวตตอนตนในนครศรธรรมราช และหลกฐาน

ทางดานโบราณคดของพทธศาสนาทพบในนครศรธรรมราช กอนพทธศตวรรษท 19

สภาพภมศาสตรและการตงถนฐานในนครศรธรรมราช กอนการเขามาของพทธศาสนา นครศรธรรมราชเปนจงหวดมขนาดใหญเปนอนดบ 2 ใน 14 จงหวดในภาคใต (รอง

จากสราษฎรธาน) นครศรธรรมราชตงอยทางดานฝงอาวไทย ตดตอกบจงหวดสงขลา พทลง ตรง

กระบ สราษฎรธาน และนครศรธรรมราช เปนจงหวดหนงทมความเหมาะสมตอการตงถนฐานมา

แตสมยกอนประวตศาสตร

นครศรธรรมราช ตงอยรมฝงทะเลดานตะวนออกของแหลมมลาย คอนมาทางภาคเหนอ

ของมลายเลกนอย หางจากทะเลอาวไทยประมาณ 13 กโลเมตร และตงอยหางจากทวเขาสง

ทางดานตะวนตกประมาณ 20 กโลเมตร ทาใหเสนทางนาสาย ๆ ตาง ๆ ในนครศรธรรมราช ไหล

จากทางตะวนออกและไหลออกสทะเลฝงอาวไทยทงสน นอกจากนยงตงอยบนสนทราย ซงมความ

กวางประมาณครงกโลเมตรเศษ ขนาบดวยทราบลมทงทางฝงตะวนออกและตกของพนท จง

สามารถแผขยายตวเปนแนวยาวทอดไปทงทางเหนอและใตไดไกลมาก และเมอพนพนททเปนสน

ทราย กจะเปนทราบลมสาหรบเพาะปลก ซงสามารถสรปลกษณะสาคญของนครศรธรรมราชได

ดงน

1. นครศรธรรมราชตงอยรมทะเลสวนคาบสมทรไทยและอยในตาแหนงศนยกลางทม

อาณาจกรสาคญ ๆ อยรายรอบ ไดแกอาณาจกรทวารวดและศรเกษตรอยดานทศเหนอ อาณาจกร

เจนละหรออศานประอยดานตะวนออก และอาณาจกรศรวชยอยทางดานทศใต ในระยะทางทไม

ตางกนมากนกและภายในเมองกมแมนาไหลผานหลายสาย ไหลออกสทะเล ททาใหเกดความ

สะดวกในการเดนทางเขาสตวเมองโดยทางเรอ และเหมาะแกการเปนศนยกลางเมองทาทะเล คอ

อาศยหลบคลนลมในชวงมรสม แวะซอมเรอ หาเสบยงและอาหาร ซอขายแลกเปลยนสนคา กอน

22

เดนทางคาขายตอไปยงพนทอน ๆ เชน พนทในลมแมนาเจาพระยา และแหลมอนโดจน คอ เขมร

ฟนาน และจามปา ไดอยางสะดวก ดงนนเมองตามพรลงคจงเปรยบเสมอนชมทางการเดนเรอ

นานาชาต

2. นครศรธรรมราชตงอยบนพนททเปนสนทรายยาวตลอดแนว มความยาวเหนอใต

ประมาณ 100 กโลเมตร กวาง 400 กโลเมตร สนทรายดานในอยหางจากทะเลเปนชน ๆ เหมอนลก

คลน มขนาดสนและเปนชวง ๆ เลกบางใหญบาง แตอยในแนวชวงละ 10-20 กโลเมตร ขนานไป

กบสนทรายดานนอก เปนทดอนนาทวมไมถง สลบกบพนทราบลม ทราบชายทะเล ทราบชายภเขา

ดานตะวนตก ทาใหพนทเหมาะแกการเขามาตงถนฐาน เนองจากเหมาะสมกบการเพาะปลก

โดยเฉพาะการปลกขาว ปจจยนทาใหเมองนครศรธรรมราช เปนเมองทมขนาดใหญทสดบน แหลม

มลาย

3. อาณาเขตเดมของเมองนครศรธรรมราชเดม จดรมฝงทะเลทางดานตะวนออก และ

ตะวนตก ซงมอาณาเขตกนพนทจงหวดตรง พงงาและกระบในปจจบน ซงจดวาอยในสวนของเขต

ชนใน จงทาใหสามารถทาใหสามารถควบคมเสนทางการคาทง 2 ฝง โดยตรง นอกจากนยงม

เสนทางเดนบกจากปากแมนาตรง มายงนครศรธรรมราช และทาใหสามารถควบคมคอคอดกระได

ตลอดแนว

4. ทวเขานครศรธรรมราชเปนแหลงตนนาทสาคญของนครศรธรรมราชและหลาย

จงหวดในภาคใต อาทเชน แมนาตาปในจงหวดสราษฏรธาน ทาใหพนทอดมสมบรณและ ยอดเขา

หลวง ซงเปนยอดเขาทสงทสดในพนทน และเปนเหมอนจดททาใหนกเดนเรอสามารถสงเกตไดวา

ไดเดนทางมาถงนครศรธรรมราชแลว (ณฏฐภทร จนทวช 2540 : 12)

พฒนาการของชมชนโบราณสมยประวตตอนตนในนครศรธรรมราช นครศรธรรมราช หรออาณาจกรตามพรลงค เปนเมองทถอไดวาเปนเมองหนงทม

ความสาคญอยางมากในภาคใต โดยหลกฐานทางประวตศาสตรทเกาแกทสด ทมการกลาวถง

ตามพรลงคหรอนครศรธรรมราช คอ คมภรบาลมหานเทศน ซงมการสนนษฐานวา แตงขนในราว

พทธศตวรรษท 7-8 แสดงการใหเหนถงการเปนเมองทาทมสาคญ แตหลกฐานทางโบราณคดแสดง

ใหเหนวามการอยอาศยของผคนมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร ตงแตชวงยคหนกลาง ถงชวงยค

หนใหม ตอมาราว พทธศตวรรษท 5-11 เปนชวงแรกเรมประวตศาสตร ซงเปนชวงทมการเดน

ทางเขามาตดตอจากภายนอก โดยเฉพาะจากจน และอนเดย เรมปรากฏการเปนเมองทา มหลกฐาน

ทสาคญคอ กลองมโหระทก (ณฏฐภทร จนทวช 2540 : 44)

23

เรมมการเขามาของศาสนาพราหมณและพทธศาสนา ราวพทธศตวรรษท 10-11 โดย เนองจากมการพบหลกฐานทางโบราณคดเนองในศาสนาพราหมณ ไดแกพระวษณศลา อายราวพทธศตวรรษท 10-11 ทหอพระนารายณ อาเภอเมองนครศรธรรมราช นอกจากนแลวกยงพบเศยรพระพทธรปศลา อายราวพทธศตวรรษท 10-11 ทอาเภอสชล จงหวดนครศรธรรมราช พทธศตวรรษท 12 เปนชวงทเขาสสมยแรกเรมประวตศาสตร หลกฐานทางโบราณคด อาทเชน จารกวดมเหยงค (ราง) อายราวพทธศตวรรษท 12 ซงกลาวถงเรองราวของพทธศาสนา (ณฏฐภทร จนทวช 2540 : 101) การพบศลาจารกหบเขาชองคอย ซงกลาวถงการบชาพระศวะ ในศาสนาพราหมณ พทธศตวรรษท 13-15 เปนชวงทนครศรธรรมราช เปนสวนหนงของสมาพนธรฐศรวชย โดยมการรบอทธพลของศาสนาพทธมหายาน อาทเชน พระอวโลกเตศวรสารด ราวพทธศตวรรษท 13-14 (ณฏฐภทร จนทวช 2540 : 54) และสนนษฐานไดวามการตดตอคาขายกบจน เนองจากมการพบเครองถวยจน จากบรเวณคลองทาเรอ อาเภอเมองนครศรธรรมราชและในหลายพนทในนครศรธรรมราช เชน กระปกสองห เคลอบสเขยวมะกอก สมยราชวงศถง ราวพทธศตวรรษท 13-14 เปนตน (ณฏฐภทร จนทวช 2540 : 148) พทธศตวรรษท 16-18 เปนชวงทนครศรธรรมราช มการตดตอกบอาณาจกรทางภาคกลาง และมการรบอทธพลจากอาณาจกรเขมร ทาใหพบหลกฐานทางดานโบราณคด อาทเชน พระนางปรชญาปารมตา ศลปะลพบร ราวพทธศตวรรษท 18 พระวษณ 4 กร สารด ศลปะลพบร ราวพทธศตวรรษท 16-18 ตอมาราวปลายพทธศตวรรษท 18 นครศรธรรมราช ไดพฒนาเปนเมองทาทมความสาคญอยางมาก ทางดานการคา พบเครองถวยสมยราชวงศซง-หยวน, เครองถวยสโขทย , เครองถวยลพบร เปนศนยกลางปกครองเมอง 12 นกษตร และมการนาศาสนาพทธนกายลงกาวงศเขามาจากลงกา โดยหลกฐานทสาคญคอ พระบรมธาตเจดยนครศรธรรมราช ซงไดรบอทธพลจากลงกา หลงจากศรวชยไดลมสลายไปราวปลายพทธศตวรรษท 18 และในชวงพทธศตวรรษท 19 นครศรธรรมราช มการตดตอกบอาณาจกรสโขทย และเมองตาง ๆ ในลมนาเจาพระยา โดยเฉพาะอยางยงพทธศาสนา นกายลงกาวงศ และมการเผยแพรไปยงพนทตาง ๆ รายละเอยดหลกฐานทางดานโบราณคดเกยวกบพทธศาสนาทพบในนครศรธรรมราช กอนพทธศตวรรษท 19 การศกษาทางดานโบราณคด ไดแบงการศกษาหลกฐานทางดานโบราณคดเปน 2 รปแบบทสาคญคอ หลกฐานทเปนลายลกษณ และหลกฐานทไมเปนลายลกษณ(หลกฐานดานศลปกรรม) โดยหลกฐานทเปนลายลกษณ ไดแก จารก ตานาน พงศาวดาร จดหมายเหต คาใหการ บนทกความทรงจา เอกสารทางราชการ เอกสารกฎหมาย จดหมายสวนตว วรรณกรรม เอกสาร

24

ตางชาต ตลอดจนเอกสารทองถน (มยร วระประเสรฐ 2545 : 25) และหลกฐานทไมเปนลายลกษณ อนไดแก โบราณสถาน โบราณวตถ ศลปกรรมตาง ๆ อยางไรกตามในทนขอกาหนดขอบเขตของหลกฐานทางดานโบราณคดทใชในการศกษา ครงนใหหมายถง โบราณสถาน โบราณวตถ ศลปกรรมทพบในนครศรธรรมราช ทงทอยในแหลงโบราณคด พพธภณฑ ในความครอบครอง โดยเรยงตามอายสมยและประเภทของหลกฐานทางดานโบราณคด โดยประเภทของหลกฐานโบราณคดทใชในการศกษาครงนไดแก จารก หลกฐานทางดานศลปกรรม และพระพมพแบบตาง ๆ หลกฐานทเปนลายลกษณเนองในพทธศาสนา ในทนขอกลาวถงเฉพาะหลกฐานประเภทจารกทมการคนพบในนครศรธรรมราชและจงหวดสราษฏรธาน เนองจากนครศรธรรมราชและจงหวดสราษฏรธานธานเปนจงหวดทมอาณาเขตเชอมตอกน และเปนพนทเดยวกนในสมยอดต จารก หลกฐานทางโบราณคดทเปนลายลกษณ ทปรากฏในนครศรธรรมราชทไดรวบรวมในการคนควาในครงน ไดแก จารก ซงหลกฐานทเปนลายลกษณเนองในพระพทธศาสนาทพบในเขตนครศรธรรมราช และจงหวดสราษฏรธาน มจารกทสาคญทมการคนพบในนครศรธรรมราช ไดแก 1. จารกวดมเหยงค (ราง) นครศรธรรมราช ราวพทธศตวรรษท 12 2. จารกวดมหาธาตวรมหาวหาร นครศรธรรมราช ราวพทธศตวรรษท 12 3. จารกวดเสมาเมอง อาเภอเมองนครศรธรรมราช พทธศกราช 1318 4. จารกฐานพระพทธรปนาคปรก พทธศกราช 1726 5. จารกวดหวเวยง อาเภอไชยา จงหวดสราษฏรธาน พทธศกราช 1773 6. จารกโพธลงกา วดมหาธาตวรมหาวหาร นครศรธรรมราช พทธศกราช 1775-1825 1. จารกวดมเหยงค (ราง) อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช จารกวดมเหยงค เปนจารกทใชตวอกษรปลลวะ พทธศตวรรษท 12 จารกเปนภาษาสนสกฤต พบทวดมเหยงค(ราง ) บานสระแกว อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช ปจจบนเกบรกษาอยท พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร กรงเทพมหานคร โดยใจความระบเกยวกบเรองราวของวด การปฏบตศาสนกจของพระสงฆ โดยมขอความตอนหนงทกลาววา “.............(ป)ณยยานยทป ปรทษฎมนศ ธรมมะ ปรชาปาลมน อษฎานษฎ สมตวมนทรยชยะ เขทส ส. ฤ. ฤ...............” แปลวา บญกศลอน ๆ ตามคาสอน คอการปฏบตพระธรรมไมขาดสกเวลา การบรบาลประชาราษฏร ความสขความทกข การปราบอนทรยสงวรณ (ใหสงบ) (เซเดส 2509 : 101)

25

ภาพท 1 จารกวดมเหยงค อาเภอทาศาลา

ทมา : ณฏฐภทร จนทวช, นาชมพพธภณฑสถานแหงชาตนครศรธรรมราช. (กรงเทพมหานคร

: รงศลปการพมพ (1977), 2543),103.

2. จารกวดมหาธาตวรมหาวหาร อาเภอเมองนครศรธรรมราช จารกวดมหาธาตเมองนครศรธรรมราช เปนจารกอกษรปลลวะ ภาษามอญโบราณ

อายราวพทธศตวรรษท 12 คนพบทวดมหาธาตเมองนครศรธรรมราช ปจจบนยงคงเกบรกษาไวท

วดมหาธาตเมองนครศรธรรมราช มคาจารกทเขยนวา “ ภ// ตมายาลงเคสวระ//” แปลวา รป

จาลอง// พอมายาแหงหวเมองชนนอก ผงามสวางประดจ ถานไฟทกาลงลกโชน//(ยอรช เซเดส

2509 : 100) ใจความอาจมไดเกยวของกบพทธศาสนาโดยตรง แตเนองจารกฉบบนสามารถทาให

สนนษฐานไดวาพทธศาสนาเถรวาท ไดมการเผยแพรเขาสเมองนครศรธรรมราช เนองจากภาษา

มอญเปนภาษาทใชในพทธศาสนาเถรวาท และเปนชวงเดยวกบทพทธศาสนาเถรวาท ไดเจรญอย

ในภาคกลางของประเทศไทยในวฒนธรรมทวารวด ราวพทธศตวรรษท 12

26

ภาพท 2 จารกวดมหาธาตเมองนครศรธรรมราช

ทมา : ณฏฐภทร จนทวช, นาชมพพธภณฑสถานแหงชาตนครศรธรรมราช. (กรงเทพมหานคร

: รงศลปการพมพ (1977), 2543),103.

3. จารกวดเสมาเมอง อาเภอเมองนครศรธรรมราช จารกวดเสมาเมอง จงหวดนครศรธรรมราช จารกเปนภาษาสนสกฤต อกษรหลงปล

ลวะ จารกม 2 ดาน ดานท 1 จารกในศกราช 697 ตรงกบ พ.ศ.1318 และดานท 2 จารก พ.ศ.1325

ปจจบนเกบรกษาทพพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร มขอความตอนหนงของจารก กลาววา “เอ

กะ ปถาปต ไอษฏกเคหวรตรยเมตต กชกรมารน สทนพชรนวาส” ซงอาจหมายถงพระราชาผเปน

เอก ทรงสรางอาคารอฐมสวยงามทงสามหลงนใหเปนของพระโพธสตวผมดอกบวในพระหตถของ

พระพทธเจาผทรงชนะมารและพระโพธสตวผมวชระ” (จรพฒน ประพนธวทย 2529 : 201-203)

27

ภาพท 3 จารกวดเสมาเมอง นครศรธรรมราช

4. จารกฐานพระพทธรปนาคปรก อาเภอไชยา จงหวดสราษฏรธาน จารกฐานพระพทธรปนาคปรก( พระพทธรปแหงครห) พบทวดเวยง อาเภอไชยา

จงหวดสราษฎรธาน พทธศกราช 1726 โดยพระพทธรปประทบนงอยใตเศยรนาค พระหตถขวาช

พระธรณแบบปางมารวชย องคพระกบตวนาคมไดเปนชนเดยวกน ตวนาคตงอยบนฐาน

สเหลยมผนผา ซงหลอตดกนเปนชนเดยว ดานหนาของฐานมจารกภาษาเขมร 4 บรรทด โดยม

ขอความตอนหนงทแสดงถงการสรางพระพทธรปนาคปรกวา “…….อาราธนา ต มรเตง ศรญาโน

เถว ปร ตมา เนะ ทงน มาน สรต ภาร มวย ตล พร ต ชา พยาย มาส ตป ตนลง ต

ษถาปนา ชา ปรต…” แปลวา....โปรดใหอาราธนา มรเตง ศรญาโน ใหทา ปฏมากรนสารดม

นาหนก 1 ภาระ 2 ตละ ทองคา (ทปด) มราคา 10 ตาลง สถาปนา....สาหรบใจความโดยรวมนน

กลาวถง เจาเมองครห ไดรบพระราชโองการจากพระเจาศรมต ไตรโลกยราช ภษนวรรมเทวะ ให

หลอพระพทธรป เมอ พ.ศ. 1726 (ยอรช เซเดส 2529 : 117)

28

ภาพท 4 จารกหลกท 25 จารกฐานพระพทธรปนาคปรก 5. จารกวดหวเวยง อาเภอไชยา จงหวดสราษฏรธาน จารกวดหวเวยง เมองไชยา จงหวดสราษฏรธาน จารกดวยอกษรขอม ภาษา

สนสกฤต พทธศกราช 1773 มคาจารกตอนหนงกลาววา “.........สวสตศร กมลกลสมตภา (ต) ตาม

พรลงเคญวร” ซงอาจมนยยะวา พระเจาจนทรภานทรงคาชหรอเชดชไวสงสด ตอตระกลดอกบว

หลวง(กมล) ซงเปนตระกลของพระพทธเจาอมตาภะ (อมรา ศรสชาต 2555 : 57-72)

ภาพท 5 จารกวดหวเวยง เมองไชยา พทธศกราช 1773

29

6. จารกวหารโพธลงกา วดมหาธาตเมองนครศรธรรมราช จารกวหารโพธลงกา วดมหาธาตเมองนครศรธรรมราช จารกดวยอกษรมอญ ภาษา

มอญและภาษาพมาโบราณ ราวพทธศกราชท 1775-1825 คนพบทวหารโพธลงกา วดมหาธาต

วรมหาวหาร อาเภอเมองนครศรธรรมราช ปจจบนกยงคงเกบรกษาทวหารโพธลงกา เชนเดมโดย

ใจความกลาวถง พญานาค 2 ตน ทมความสงา กาลงเคลอนตวไปอยางชา แสดงความนอบนอม

ตอพระอาทตย (เทม มเตม และ จาปา เยองเจรญ 2529 : 112-118) อยางไรกตามถงแมวา

เนอความ ไมมความเกยวเนองกบพทธศาสนาโดยตรง แตการใชตวอกษรและภาษามอญ พมา

อาจมนยยะทแสดงใหเหนวาพทธศาสนาเถรวาทเรมเขามามบทบาทอกครง หลงจากพทธศาสนา

มหายานมบทบาทในพนทภาคใตมาหลายรอยป

ภาพท 6 จารกโพธลงการาวพทธศกราช 1775-1825 พบทวหารโพธลงกา วดมหาธาต

วรมหาวหาร อาเภอเมองนครศรธรรมราช

ทมา : เทม มเตม และ จาปา เยองเจรญ, จารกในประเทศไทย (กรงเทพมหานคร : หอสมด

แหงชาต กรมศลปากร, 2529),113.

30

หลกฐานศลปกรรม หลกฐานศลปกรรม ไดแกหลกฐานทางดานศลปกรรมตาง ๆ ทสามารถบงบอกถงการ

ตดตอ ความสมพนธดานตาง ๆ และสามารถชวยสอถงการสรางภาพทางดานสงคมและวฒนธรรม

ในยคนน ๆ ซงตอไปนจะขอกลาวถงเรองราวของหลกฐานทางดานพทธศาสนาทงพทธศาสนาเถร

วาทและมหายาน ทมการคนพบในนครศรธรรมราชทสามารถแสดงถงรองรอยของพทธศาสนา

กอนพทธศตวรรษท 19 อนไดแก ประตมากรรมเนองในพทธศาสนา อาทเชน พระพทธรป พระ

โพธสตวตาง ๆ และพระพมพโดยในทนขอเรยงลาดบหลกฐานตามอายสมย อยางไรกตามขอแยก

เรองหลกฐานพระพมพ มาเรยงลาดบหลกฐานตามอายสมย โดยมไดสลบกบหลกฐานประเภทอน ๆ

หลกฐานศลปกรรม เนองในพทธศาสนาทปรากฏในนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษ

ท 19 ไดแก

1. เศยรพระพทธรป อทธพลของศลปะอนเดยสกลอมราวด ราวพทธศตวรรษท 10-11

พบทอาเภอสชล จงหวดนครศรธรรมราช

2. พระพทธรปศลา พบทวดหวายาน(ราง) ราวพทธศตวรรษท 12-13 อาเภอเมอง


3. ชนสวนธรรมจกร ดนเผา ราวพทธศตวรรษท 12-13 พบทวดมเหยงค (ราง)ตาบลกะ

หรอ อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช

4. พระโพธสตวอวโลกเตศวร ราวพทธศตวรรษท 13-14 พบทวดพระเพรง อาเภอเมอง


5. พระโพธสตว ราวพทธศตวรรษท 13-14 พบทโบราณสถานตมปง อาเภอทาศาลา


6. เศยรพระพทธรป ศลา ราวพทธศตวรรษท 14 พบท วดคนนาราม ตาบลนาสาร

อาเภอเมองนครศรธรรมราช

7. พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร ราวครงหลงพทธศตวรรษท 14 พบท ตาบลทาเรอ

อาเภอเมองนครศรธรรมราช

8. นางปรชญาปารมตา สารด ราวครงแรกพทธศตวรรษท 17พบทวดพระเดม อาเภอ

เมองนครศรธรรมราช จงหวดนครศรธรรมราช

9. นางปรชญาปารมตา สารด ราวพทธศตวรรษท 18 พบทตาบลทาเรอ อาเภอเมอง

จงหวดนครศรธรรมราช

31

10. พระพทธรปประทบยน สารด ปางเทศนา ราวพทธศตวรรษท 17-18 พบทวด

จอมทอง อาเภอสชล จงหวดนครศรธรรมราช

11. พระพทธรปประทบยนปางประทานธรรมสารด ราวพทธศตวรรษท 18-19 พบท

วดนางตรา อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช

12. พระพมพรปแบบตาง ๆ ทมการคนพบในนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19

1. เศยรพระพทธรปศลา พบทอาเภอสชล จงหวดนครศรธรรมราช ราวพทธศตวรรษ

ท 10-11พระพกตรรปไขคอนขางกลม เมดพระศกปมใหญ เกตมาลาเตย เกอบจะอยในแนวเศยร

กบเมดพระศก แสดงใหเหนอทธพลของศลปะอนเดย สกลชางอมราวดแหงลมแมนากฤษณาของ

ทางภาคตะวนออกเฉยงใตของอนเดย เกบรกษาทพพธภณฑสถานแหงชาต นครศรธรรมราช

(ณฎฐภทร จนทวช 2529 : 49)

ภาพท 7 เศยรพระพทธรป อทธพลของศลปะอนเดยสกลอมราวด ราวพทธศตวรรษท 10-11 พบ

ทอาเภอสชล จงหวดนครศรธรรมราช

ทมา : ณฏฐภทร จนทวช, นาชมพพธภณฑสถานแหงชาตนครศรธรรมราช (กรงเทพมหานคร :

รงศลปการพมพ (1977), 2543), 49.

32

2. สวนองคพระพทธรปประทบยน ราวพทธศตวรรษท 12-13 พบทวดหวายาน

(ราง) อาเภอเมองนครศรธรรมราช พระเศยรและพระหตถทงสองขางหกหายไป การครองจวรแบบ

หมคลม และจวรแนบพระวรกาย เปนลกษณะของศลปกรรมในสมยทวารวด เกบรกษาท

พพธภณฑสถานแหงชาต นครศรธรรมราช (ณฎฐภทร จนทวช 2529 : 50)

ภาพท 8 สวนองคพระพทธรปศลา พบทวดหวายาน(ราง)

ทมา : ณฏฐภทร จนทวช, นาชมพพธภณฑสถานแหงชาตนครศรธรรมราช (กรงเทพมหานคร

: รงศลปการพมพ (1977), 2543), 49.

33

3. ธรรมจกร พบท อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช ราวพทธศตวรรษท 12-

13 เปนสญลกษณในพระพทธศาสนาทหมายถงพระธรรมคาสงสอนของพระพทธเจา แตในยค

ตอมาธรรมจกรสามารถเปนหลกฐานทสอใหเหนถงคตความเชอทงในพทธศาสนานกายมหายาน

และหนยาน สาหรบความเชอทางดานมหายานนน วชรอาสน ของพระพทธองคประดษฐานอยบน

แนวเสนรอบวงของวงลอทมซลอพนซ และเมอพระพทธเจาเสดจเขาสปรนพพาน วงลอทมซ 1,000

ซ กไดปรากฏอยดานนอกของพระโกศดวย นอกจากนแลวยงเปนสญลกษณของพระศรอารย

เมตไตรยโพธสตว (พระศรอารย) พระพทธเจาในอนาคตและพระไวโรจนะ(ณฎฐภทร จนทวช

2529 : 61)

ภาพท 9 ชนสวนธรรมจกร ดนเผา


: รงศลปการพมพ(1977), 2543),61.

34

4. พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร สารดอายราวพทธศตวรรษท 13-14 พบบรเวณ

ใกลวดพระเพรง ขณะททาการสรางถนนสายวดหนองแตน อาเภอเมอง ลกษณะของพระโพธสตว

อวโลกเตศวร มพระวรกายลาสน พระพกตรกลม ทรงยนอยบนฐานปทมาสน หรอฐานบวควาบว

หงาย เกลาพระเกศาเปนทรงชฎามกฎ มรปพระธยานอมตภะประทบอยดานหนาสวมกระบงหนา

ทรงสามเหลยม อยกลางพระนลาฏ และเหนอพระกรรณทงสองขาง ดานหลงพระเศยรมรศม พระ

หตถขวาบนทรงถอลกประคา (อกษมาลา) พระหตถขวาลางแสดงปางประทานพร พระหตถซาย

บนทรงถอหนงสอ พระหตถซายลางทรงถอดอกบวบาน (ปทมะ) ทรงสายธราทาดวยผาแพรพาด

พระองสาซายเฉยงไปทางปนพระองคดานขวาพระวรกาย ทรงพระภษายาวเกอบถงขอพระบาท

และคาดหนงเสอทพระโสณ (ณฎฐภทร จนทวช 2529 : 55)

ภาพท 10 พระโพธสตวอวโลกเตศวร พบทวดพระเพรง อาเภอเมอง นครศรธรรมราช


: รงศลปการพมพ (1977), 2543), 55.

35

5. พระโพธสตว พบทโบราณสถานตมปง อาเภอทาศาลา นครศรธรรมราชราวพทธ

ศตวรรษท 13-14 องคนมลกษณะพระวรกายคอนขางอวบอวน พระหตถขวาหกหายไป พระหตถ

ซายนวพระหตถหกหายไป พระอระตา บนพระองคสง พระพกตรเปนรปสเหลยม พระเนตรเหลอบ

มองลงตา พระนาสกใหญ พระโอษฐคอนขางบาง ทรงเกลาพระเกศาเปนรปชฏามกฎทรงกรวย

เจาะเปนชองเลก ๆ รปสามเหลยมคลายชองสาหรบใสพระอมตภะหรอใชบรรจสถปขนาดเลก

ประดบ และสวมกะบงหนาตกแตง ทรงยนพระบาทชดกน ทรงพระภษายาวเหนอขอพระบาท

เลกนอย ผกโบทพระโสณพรอมคาดปนเหนงทบ พรอมทงทรงสวมกรองพระศอสามเสน

ภาพท 11 พระโพธสตว พบทโบราณสถานตมปง อาเภอทาศาลา นครศรธรรมราช

36

6. เศยรพระพทธรป ศลาราวพทธศตวรรษท 14 พบท วดคนนาราม ตาบลนาสาร

อาเภอเมองนครศรธรรมราช แสดงใหเหนอทธพลอนเดย โดยมพระพกตรอมรปสเหลยมเมดพระ

ศกรปกนหอยใหญ อษณษะเปนรปกรวย พระเนตรเหลอบมองลงตา พระโอษฐเลกอนเปนลกษณะ

ของพระพทธรปแบบภาคใต (พรยะ ไกรฤกษ 2523 : 170)

ภาพท 12 เศยรพระพทธรป ศลา พทธศตวรรษท 14 พบท วดคนนาราม


: รงศลปการพมพ(1977), 2543),64.

37

7. พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร พบท ตาบลทาเรอ อาเภอเมองนครศรธรรมราช

อายประมาณครงหลงพทธศตวรรษท 14 มลกษณะพระวรกายผอมบาง พระอระเลก ปนพระองค

สงคอด พระพกตรกลม พระเนตรเหลอบลง พระโอษฐอมยม ทรงยนตรง ทรงเกลาพระเกศาเปน

รปชฏามกฏ มพระพทธเจาอมตถะประทบอยดานหนาและสวมกระบงหนาซงมเครองประดบรป

สามเหลยมตกแตงทกลางพระนลาฏและเหลอบพระกรรณทง 2 ขาง เบองหลงพระเศยรมศรจกร

เปนรปเปลวเพลง พระหตถขวาทรงถอลกประคา พระหตถขวาลางทรงถอหมอนามนต พระหตถ

ซายบนทรงถอหนงสอ พระหตถซายลางทรงถอกานดอกบวบานสชมพซงหกหายไป ทรงพระภษา

ยาว คาดปนเหนงผาทบและตกแตงดวยผาทตกลงเปนวงโคงทางดานหนาของตนพระเพลาแลวยก

เปนโบทพระโสณทง 2 ขาง (พรยะ ไกรฤกษ 2542 : 5108)

ภาพท 13 พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร พบท ตาบลทาเรอ

ทมา : พรยะ ไกรฤกษ, “พระโพธสตว : ประตมากรรมทพบในภาคใต,” สารานกรม

วฒนธรรมวฒนธรรมไทยภาคใต เลมท 10 (กรงเทพมหานคร : มลนธสารานกรมวฒนธรรม

ไทย ธนาคารไทยพาณชย, 2542) 5108.

38

8. นางปรชญาปารมตา 2 กร พบทวดพระเดม อาเภอเมองนครศรธรรมราช จงหวด

นครศรธรรมราช สารด สง 27 เซนตเมตร โดยทรงมลกษณะพระวรกาย ประทบขดสมาธเพชรบน

ปทมาสนซงบานออกจากกอบว ท ตงอยบนฐานสเหลยมยอมมไมสบสองลดหลนกน 2 ชน

ปทมาสนนยงมดอกบวขนาดเลกรองรบ พระหตถทงสองอยในปางปฐมเทศนา ทรงพระภษาจบ

เปนรวยาวกรอมขอพระบาทคาดทบดวยสายปนเหนงรปลกประคาแลวทงชายพระภษาลง

ดานหนาทรงสวมกรองศอ พาหรด ทองพระกร (พรยะ ไกรฤกษ 2542 : 3486)

ภาพท 14 นางปรชญาปารมตา สารด กาหนดอายราวครงแรกพทธศตวรรษท 17 พบทวดพระ

เดม อาเภอเมองนครศรธรรมราช จงหวดนครศรธรรมราช

ทมา : พรยะ ไกรฤกษ, “เทพในพทธศาสนาลทธวชรยาน : ประตมากรรมทพบในภาคใต,”

สารานกรมวฒนธรรมวฒนธรรมไทยภาคใต เลมท 7 (กรงเทพมหานคร : มลนธสารานกรม

วฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชย ,2542) 3486.

39

9. ประตมากรรมพระโพธสตวปรชญาปารมตา ราวพทธศตวรรษท 18 พบทตาบล

ทาเรอ อาเภอเมองนครศรธรรมราช สารดแสดงใหเหนถงอทธพลของศลปะลพบร ซงประตมากรรม

ชนนมพระพกตรรปเหลยม สวมอณหศ (กระบงหนา) พระขนงคอนขางตรง พระนาสกเปนสน พระ

โอษฐเปนเสนตรง นงผายาวคาดปนเหนงรอบพระโสณ ทาดวยเพชรพลอยมอบะหอยประดบเปน

ระยะ ชายพกจะดงตาลงมาปดขอบปนเหนง ชายผาดานหนาปลอยใหหอยยาว เปนรปคลายหาง

ปลาทบไปมาตาลกษณะศลปะเขมรแบบบายน ซงเปนทนยมอยในชวงพทธศตวรรษท 18 ทรงศรา

ภรณ กรองศอ พาหรด เกยร และกาไลขอพระบาท (ณฎฐภทร จนทวช 2543 : 65) อยางไรกตาม

เนองจากวา ประตมากรรมองคนมขนาดเลก จงอาจสนนษฐานไดวา อาจมการนามาจากภาค

กลางของประเทศไทย (พรยะ ไกรฤกษ 2523 : 240)

ภาพท 15 นางปรชญาปารมตา พบทตาบลทาเรอ


: รงศลปการพมพ(1977), 2543), 65.

40

10. พระพทธรปประทบยน พบทวดจอมทอง อาเภอสชล จงหวดนครศรธรรมราช

ราวพทธศตวรรษท 17-18 ครองจวรแบบคลม จวรบางเปนรวบางแนบพระองค พระหตถซายถอ

ชายจวร หรอทเรยกวา กฏกมทรา สวนพระหตถขวาชารด ซงเดมอาจจะแสดงปางแสดงธรรม

ลกษณะการครองผาและลกษณะจวรทเปนรว ตลอดจนลกษณะชายผาตาง ๆ แสดงลกษณะ

ศลปะภาคใต ทสรางขนภายใตอทธพลของศลปะอนเดยทางภาคตะวนออกเฉยงใต (ณฎฐภทร

จนทวช 2529 : 63)

ภาพท 16 พระพทธรปประทบยน สารด พบทวดจอมทอง


: รงศลปการพมพ (1977), 2543), 63.

41

11. พระพทธรปประทบยนปางประทานธรรม สารด พบทวดนางตรา อาเภอทา

ศาลา จงหวดนครศรธรรมราช เปนพระพทธรปครองจวรหมคลม พระหตถทงสองขางแสดงปาง

ประทานธรรม จากลกษณะการแสดงปางนเปนอทธพลของศลปะมอญ จากลกษณะขอบบนของ

ผาสบงทตกแตงดวยลายดอกไม และมประภาวลโปรง แสดงใหเหนถงอทธพลจากศลปะเขมรใน

ราวกลางพทธศตวรรษท18 ถงราวกลางพทธศตวรรษท 19 (พรยะ ไกรฤกษ 2523 : 84)

ภาพท 17 พระพทธรปประทบยนปางประทานธรรมสารด พบทวดนางตรา

ทมา : พรยะ ไกรฤกษ, ศลปะทกษณกอนพทธศตวรรษท 19 (กรงเทพมหานคร : อมรนทรการ

พมพ, 2523), 84.

42

12. พระพมพรปแบบตาง ๆ พระพมพเปนสงสกการะอยางหนงทมความสาคญตอ

พทธศาสนา และถกสรางขนเพอเปนสงเคารพบชาแทนของพระพทธเจา หลงจากทพระพทธเจาได

ปรนพพานไปแลว นอกจากนยงมการจารกคาถาตาง ๆ อาท คาถา“เย ธมมา” ซงถอไดวาเปน

หลกธรรมอนเปนหวใจของพระพทธศาสนา เปนตน สาหรบพระพมพทพบในภาคใตนนจดอย

ในชวงสมยศรวชย ซงพบตามถาตาง ๆ และตามวดตาง ๆ ในเขตจงหวดนครศรธรรมราช ตรง

พทลง ปตตาน ยะลา ฯลฯ โดยการสรางมกมการนาเอาอฐธาตของพระสงฆเถระผเปนครบา

อาจารยโขลกเคลากบดน แลวพมพพระพทธรป หรอรปพระโพธสตวไวแลวนาไปทงไวตามเขาตาม

ถาตาง ๆ สาหรบพระพมพทพบในเมองนครศรธรรมราชนนโดยมาก พบตามเจดยตามวดตาง ๆ

ภายในเขตจงหวดนครศรธรรมราช ไดแก วดพระนางตรา (พนงตรา) วดพระเขยน วดหวมนา วดนา

สน วดโพธ วดนาขอม วดเขาพนมไตย วดเวยงและถาเขาแดง (ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร

ณ นคร 2542 : 4913-4914)

อยางไรกตามในทนจะขอกลาวถงพระพมพทมการคนพบในนครศรธรรมราช กอน

พทธศตวรรษท 19โดยแบงตามอายสมย โดยไมลาดบตามพนททมการคนพบและไมคานงถง

รปแบบของพระพมพ ไดแก

43

12.1 พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตว โดยพระพมพเปนภาพ

พระพทธเจาประทบยนบนดอกบว พระหตถแสดงวปางประทานอภย? มพระโพธสตวประทบยน

ขนาบขางบนดอกบว เหนอพระพทธเจา เปนพระพทธเจาอกหนงพระองคประทบนงสมาธขนาบ

ขางดวยองคสถปและธรรมจกร ราวพทธศตวรรษท 13-16 ซงมการคนพบทวดทาวโคตร จงหวด

นครศรธรรมราช ปจจบนเกบรกษาอยทพพธภณฑสถานแหงงชาตพระนคร

ภาพท 18 พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตว พบทวดทาวโคตร

44

12.2 พระพมพภาพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท และพระโพธสตว

ขนาบขาง โดยพระพมพเปนภาพพระพทธเจาประทบนง/ยนหอยพระบาท และพระหตถขวาแสดง

ปางประทานธรรม และขนาบขางดวยพระโพธสตว ราวพทธศตวรรษท 13-16 คนพบทกรกาแพง

ถม อาเภอเมอง นครศรธรรมราช ปจจบนเกบรกษาท พพธภณฑสถานแหงงชาตนครศรธรรมราช

ภาพท 19 พระพมพภาพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท และพระโพธสตว คนพบทกร

กาแพงถม

ทมา : ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร, “พระเครอง: กรเมองนครฯ,” สารานกรมวฒนธรรม

วฒนธรรมไทยภาคใต เลมท 10 (กรงเทพมหานคร : มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคาร

ไทยพาณชย, 2542), 4919.

45

12.3 พระพมพภาพพระพทธเจาประทบยน ขนาบขางดวยสถป ราวพทธ

ศตวรรษท 13-16 มการคนพบทกรกาแพงถม อาเภอเมองนครศรธรรมราช ปจจบนเกบรกษาท

พพธภณฑสถานแหงชาต นครศรธรรมราช

ภาพท 20 พระพมพพระพทธเจาประทบยน ขนาบขางดวยสถป พบทกรกาแพงถม



ไทยพาณชย, 2542), 4919.

46

12.4 พระพมพภาพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท ขนาบขางดวยพระ

โพธสตว ราวพทธศตวรรษท 13-16 คนพบทกรกาแพงถม อาเภอเมองนครศรธรรมราช ปจจบนเกบ

รกษาทพพธภณฑสถานแหงชาต นครศรธรรมราช

ภาพท 21 พระพมพพระพทธเจาประทบนง ราวพทธศตวรรษท 13-16 พบทกรกาแพงถม



ไทยพาณชย, 2542), 4919.

47

12.5 พระพมพภาพพระพทธเจา ปางมารวชย ราวครงหลงพทธศตวรรษท 14-

15 พบทถาเขาชมทอง อาเภอรอนพบลย นครศรธรรมราช ปจจบนเกบรกษาทพพธภณฑสถาน

แหงชาต พระนคร

ภาพท 22 พระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชย พบทถาเขาชม



ไทยพาณชย, 2542), 4926.

48

12.6 พระพมพภาพพระพทธเจาปางสมาธ ทรงมงกฎ อยบนฐานดอกบว อยใต

ซม ขนาบขางดวยองคสถป อายประมาณครงหลงพทธศตวรรษท 14-18 พบทถาหมนยม เขา

เหมน อาเภอฉวาง ไมระบทเกบรกษา

ภาพท 23 พระพมพดนเผาปางสมาธเพชร ขนาบขางดวยสถป พบทถาหมนยม เขาเหมน



ไทยพาณชย, 2542), 4918.

49

12.7 พระพมพภาพพระพทธเจามารวชย อยบนบลลงก ภายซม ขนาบขางดวย

องคสถป ราวครงหลงพทธศตวรรษท 14-18 พบทกรวดนาสน อาเภอเมองนครศรธรรมราช (ไม

ระบทเกบรกษา)

ภาพท 24 พระพมพภาพพรทธเจาปางมารวชย พบทกรวดนาสน



ไทยพาณชย, 2542), 4918.

50

12.8 พระพมพพระพทธเจาประทบยน ปางประทานพร อยบนฐานดอกบวราว ครง

แรกของพทธศตวรรษท 14 พบทเขาชมทอง อาเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช (สรสวสด

สขสวสด 2528 : 191)

ภาพท 25 พระพมพภาพพระพทธเจาประทบยน ปางประทานพร พบทเขาชมทอง อาเภอรอน

พบลย

51

12.9 พระพมพภาพพระพทธเจา และโพธสตวขนาบขาง ราวพทธศตวรรษท 14-

15 โดยพระพทธเจาปางสมาธ ภายใตปรกโพธ ขนาบขางดวยพระโพธสตว ประทบยนอยบนฐาน

ดอกบว พบทเขาชมทอง จงหวดนครศรธรรมราช ปจจบนเกบรกษาทพพธภณฑสถานแหงชาต

พระนคร

ภาพท 26 พระพมพภาพพระพทธเจาและโพธสตวขนาบ พบทเขาชมทอง

52

12.10 พระพมพพระพทธเจา ปาง มารวชย อยภายในกรอบรปเปลวเพลง ราว

พทธศตวรรษท 14-15 พบทเขาชมทองจงหวดนครศรธรรมราช ปจบนเกบรกษาอยทพพธภณฑ

สถานแหงชาต พระนคร

ภาพท 27 พระพมพพระพทธเจา ปาง มารวชย อยภายในกรอบรปเปลวเพลง พบทเขาชมทอง

53

12.11 พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรก ขนาบขางดวยพระโพธสตว ราว

ครงแรกของพทธศตวรรษท 18 พบทกรวดพระนางตรา โดยลกษณะของพระพมพมพระพทธเจา

ปางนาคปรก ขนาบขางดวยพระอวโลกเตศวรทางดานขวาของพระองค และพระโพธสตวปรชญา

ปารมตาทางดานซายของพระองคและเหนอขนไปทางดานขวาของพระองค เปนพระพทธรปปาง

มารวชย ตรงกลางเปนพระโพธสตวปรชญาปารมตา 11 เศยร และถดไปเปน พระโพธสตวปรชญา

ปารมตา 2 กร ซงลกษณะดงกลาวแสดงใหเหนถงพทธศาสนามหายาน ปจจบนเกบรกษาท

พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร (พรยะ ไกรฤกษ 2542 : 5051)

ภาพท 28 พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรก ขนาบขางดวยพระโพธสตว พบทกรวดพระ

นางตรา

ทมา : พรยะ ไกรฤกษ, “พระพมพ: ทพบในภาคใตกอนพทธศตวรรษท 20,” สารานกรมวฒนธรรม


ไทยพาณชย, 2542), 5050.

54

12.12 พระพมพภาพพระพทธเจา ประทบนงบนบลลงกปางมารวชย ราวครง

หลงพทธศตวรรษท 18 พบทกรวดพระนางตรา และกรพระเวยง ปจจบนเกบรกษาพพธภณฑสถาน

แหงชาต พระนคร? โดยพระพมพมลกษณะเปนแบบตรกาย โดยมพระพทธเจาประทบนงบน

บลลงกปางมารวชย และขนาบขางดวยพระพทธเจานาคปรก (พรยะ ไกรฤกษ 2542 : 5051)

ภาพท 29 พระพมพปางมารวชย ดนเผา พบทกรวดพระนางตรา



ไทยพาณชย, 2542), 5051.

55

12.13 พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรกขนาบขางดายพระโพธสตวอวโลก

เตศวรและพระโพธสตวปรชญาปารมตา พบทกรวดพระเขยน อาเภอเมองนครศรธรรมราช

(พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร?) ราวครงหลงพทธศตวรรษท 18 (ประทม ชมเพงพนธ และ

วเชยร ณ นคร 2542 : 4920)

ภาพท 30 พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรกขนาบขางดายพระโพธสตว พบทกรวดพระ

เขยน

ทมา : ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร, “พระเครอง: กรเมองนครฯ,” สารานกรม


ไทย ธนาคารไทยพาณชย, 2542), 4920.

56

12.14 พระพมพภาพพระพทธเจา ปางมารวชย ซมเรอนแกว ปรกโพธ ราวครง

หลงพทธศตวรรษท 18 พบทกรวดนาสน และวดโพธ อาเภอเมองนครศรธรรมราช ราวครงหลงพทธ

ศตวรรษท 18 โดยพระพมพเปนภาพพระพทธเจาปางมารวชยในซมเรอนแกวปรกโพธ ขนาบขาง

ดวยพระพทธรปนาคปรก บนฐานดอกบวชกาน (ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร 2542 :

4919)

ภาพท 31 พระพมพภาพพระพทธเจา ปางมารวชย พบทกรวดนาสน และวดโพธ




57

12.15 พระพมพพระพทธรปปางมารวชย ขนาบขางดวยพระสาวก พระพมพ

พระพทธรปปางมารวชย ราวพทธศตวรรษท 18-19 กรพระนางตรา กรวดนาสนและเจดยเกาวด

ทาวโคตร อาเมอง นครศรธรรมราช อายประมาณพทธศตวรรษท 18 เกบรกษาทพพธภณฑสถาน

แหงชาต พระนคร (ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร 2542 : 4918)

ภาพท 32 พระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชย พบทกรวดนาสน




58

12.16 พระพมพภาพพระพทธเจาหลายองค ราวครงหลงพทธศตวรรษท 18 พบ

ทกรวดโพธ ทาเรอ อาเภอเมองนครศรธรรมราช และเขาชมทอง อาเภอรอนพบลย โดยลกษณะ

ของพระพมพเปนภาพพระพทธเจาถกแบงเปน 3 แถว แถวลางสดเปนภาพพระพทธเจาหลาย

พระองคปางมารวชย แถวกลางพระพทธเจาหลายพระองคประทบนงปางสมาธ และแถวบนเปน

รปพระพทธเจาหลายพระองคประทบยน (ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร 2542 : 4917)

ภาพท 33 พระพมพภาพพระพทธเจาหลายพระองค พบทกรวดโพธ ทาเรอ




59

12.17 พระพมพภาพพระพทธเจาหกพระองค ราวครงหลงพทธศตวรรษท 18 พบ

ทกรวดนาขอม (ราง) อาเภอสชล โดยพระพมพเปนภาพพระพทธเจาหกพระองคประทบนงบน

บลลงกภายในซมโดยพระพทธเจาองคบนสด เปนปางมารวชย และพระพทธเจาอกหาพระองค

ประทบนงสมาธ (พรยะ ไกรฤกษ 2542 : 5050)

ภาพท 34 พระพมพภาพพระพทธเจาหกพระองค พบทกรวดนาขอม



ไทยพาณชย, 2542), 5050.

60

บทท 4

บทวเคราะหรองรอยหลกฐานทางดานโบราณคดของพทธศาสนานกายมหายาน ทปรากฏในนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19

การวเคราะหหลกฐานทางดานโบราณคดเนองในพทธศาสนานกายมหายานทมการคนพบในจงหวดนครศรธรรมราช หลกฐานทางดานโบราณคดเนองในพทธศาสนานกายมหายานทมการคนพบใน

นครศรธรรมราช และจงหวดใกลเคยงทปรากฏกอนพทธศตวรรษท 19 ไดแก หลกฐานทเปนลาย

ลกษณ และไมเปนลายลกษณ โดยหลกฐานทเปนลายลกษณมเพยงสวนนอย เมอเทยบกบ

หลกฐานทไมเปนลายลกษณ หลกฐานทเปนลายลกษณมกเปนหลกฐานทมกการกลาวในภาพรวม

ของพทธศาสนามหายาน หรอคตความเชอพทธศาสนามหายานททยงคงสอดแทรกอย และสาหรบ

หลกฐานทไมเปนลายลกษณนน โดยมากมกเปนประตมากรรมทมขนาดเลก

หลกฐานทางโบราณคดทเปนลายลกษณ หลกฐานโบราณคดทเปนลายลกษณทหลงเหลอทสามารถแสดงใหเหนคตของพทธ

ศาสนามหายานทแฝงอยไดจากเรองราวทมการกลาวถงคตทางความเชอทางพทธศาสนามหายาน

ภาษาทมการใชในการบนทกเรองราว และชวงเวลาทมการบนทกเรองราว และหลกฐานทยง

หลงเหลออยนน ไดแก จารก และจดหมายเหตจน โดยหลกฐานเหลานสามารถแสดงใหเหนถง

พทธศาสนามหายาน ในสมยศรวชย ราวพทธศตวรรษท 13-18 และชวงศรวชยเสอมอานาจราว

พทธศตวรรษท 17-19 ทาใหพทธศาสนามหายานจากภาคกลางไดแพรเขาสภาคใต จารก เมอมการวเคราะหจากจารกทงหมดทมการคนพบในนครศรธรรมราชในภาพรวม

แสดงใหเหนวาทงพทธศาสนามหายานและเถรวาท ไดถกเผยแพรเขาสนครศรธรรมราชและพนท

ใกลเคยงในชวงราวพทธศตวรรษท 12 เนองจากมการคนพบจารกจารกวดมเหยงค (ราง)

นครศรธรรมราช ราวพทธศตวรรษท 12 ทสามารถแสดงใหเหนถงพทธศาสนามหายาน และจารก

วดมหาธาตวรมหาวหาร นครศรธรรมราช ราวพทธศตวรรษท 12 กแสดงใหเหนถงพทธศาสนาเถร

วาท จากภาษามอญทใชในการจารก และเมอเขาสพทธศตวรรษท 13 กปรากฏอยางเดนชดวา

61

พทธศาสนามหายานมความสาคญมากกวาพทธศาสนาเถรวาท เนองจากมการพบจารกหลาย

หลกทแสดงคตพทธศาสนามหายาน ไดแก จารกวดเสมาเมอง อาเภอเมองนครศรธรรมราช

พทธศกราช 1318 จารกฐานพระพทธรปนาคปรก พทธศกราช 1726 และจารกวดหวเวยง อาเภอ

ไชยา จงหวดสราษฏรธาน พทธศกราช 1773 และเมอเขาสชวงราวพทธศตวรรษท 18-19 นนพทธ

ศาสนาเถรวาทกไดเรมเขามามบทบาทอกครง เนองจากมการคนพบจารกโพธลงกา วดมหาธาตว

รมหาร นครศรธรรมราชพทธศกราช 1775-1825 ทมการจารกดวยอกษรมอญ ภาษามอญและ

ภาษาพมาโบราณ

อยางไรกตามในทนจะขอวเคราะหเพยงจารกทสามารถแสดงใหเหนคตพทธศาสนา

มหายาน อนไดแก

1. จารกจารกวดมเหยงค (ราง) นครศรธรรมราช ราวพทธศตวรรษท 12

2. จารกวดเสมาเมอง อาเภอเมองนครศรธรรมราช พทธศกราช 1318

3. จารกฐานพระพทธรปนาคปรก พทธศกราช 1726

4. จารกวดหวเวยง อาเภอไชยา จงหวดสราษฏรธาน พทธศกราช 1773 1. จารกวดมเหยงค อาเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช จารกวดมเหยงค อาเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช เปนจารกทใชตวอกษรปล

ลวะ พทธศตวรรษท 12 จารกเปนภาษาสนสกฤต พบทวดมเหยงค (ราง) ตาบลบานสระแกว อาเภอ

ทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช (กรมศลปากร 2504 : 101) ลกษณะตวอกษรทปรากฏมลกษณะ

คลายคลงกบตวอกษรทมการคนพบท Kutai ประเทศอนโดนเซยโดยกษตรย Mulawarman โดย

เนอความมไดกลาวถงเรองราวของพทธศาสนามหายาน แตกลาวถงการการทาสงครามเพอขยาย

อาณาเขตใกลเคยง ซงเปนยคทเรมมการทาเขาสสมยของอาณาจกรศรวชย (Chia and Andya

2554 : 286) ทาใหรปแบบของตวอกษรทมการจารกมลกษณะคลายคลงกบตวอกษรทใชในจารก

วดมเหยงค ซงเปนตวอกษรปลลวะตอนตนเหมอนกน แสดงถงการตดตอซงกนและกน และอาจม

การสงคตพทธศาสนามหายานซงกนและกน

62

ก ข

ก. จารกวดมเหยงค อาเภอเมองนครศรธรรมราช

ข. จารก Kutai ประเทศอนโดนเซย

ภาพท 35 การเปรยบเทยบจารกวดมเหยงค อาเภอเมองนครศรธรรมราช และจารก Kutai

ประเทศอนโดนเซย

ทมา : ณฏฐภทร จนทวช, นาชมพพธภณฑสถานแหงชาตนครศรธรรมราช (กรงเทพมหานคร:

รงศลปการพมพ (1977), 2543), 101.

: Department of National Heritage, Bujung valley and early civilsations in southeast

Asia (Kuala Lumpur : Ministry of Information, Communications and Culture, 2554), 286.

2. จารกวดเสมาเมอง อาเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช

จารกวดเสมาเมอง จงหวดนครศรธรรมราช (กรมศลปากร 2529: 21-26) จารกเปน

ภาษาสนสกฤต อกษรหลงปลลวะ จารกม 2 ดาน ดานท 1 จารกในศกราช 697 ตรงกบ พ.ศ.1318

และดานท 2 จารก พ.ศ.1325 ปจจบนเกบรกษาทพพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร มขอความ

ตอนหนงของจารก กลาววา “เอกะ ปถาปต ไอษฏกเคหวรตรยเมตต กชกรมารน สทนพชรนวาส”

ซงอาจหมายถงพระราชาผเปนเอก ทรงสรางอาคารอฐมสวยงามทงสามหลงนใหเปนของพระ

โพธสตวผมดอกบวในพระหตถของพระพทธเจาผทรงชนะมารและพระโพธสตวผมวชระ”(กรม

ศลปากร 2529: 190-203)ขอความนมเนอความทคลายกบจารก ทพบทวด Abhayagiri ท Ratu

63

Baka ในชวาภาคกลาง ทมการกลาวถง การอปถมถวดแหงน โดยมการอทศใหแด “Kamalapani”

(กมลปาน) ผมดอกบวอยในมอ และเปนผปกปองจากความทกข พทธศกราช 1335-1336 (อมรา

ศรสชาต 2555 : 62)นอกจากนแลวคาแปล ดงกลาว อาจมนยยะหมายถง

2.1 พระโพธสตวผถอดอกบวสแดง (กมลปาณ) อนอาจหมายถง พระโพธสตว

ปทมปาณ หรออวโลกเตศวร

2.2 พระพทธเจาผทรงชนะมาร อาจหมายถง พระพทธเจาผทรงชนะมาร

2.3 พระโพธสตวผมวชระ อาจหมายถง พระโพธสตววชรปาณ

นอกจากนแลวนนตวอกษรทใชในการจารก ซงเปนอกษรหลงปลลวะ นนไดม

ลกษณะคลายคลงกบตวอกษรของจารก Katukapu เปนจารกสมยศรวชย พบทแมนา Menduk

เกาะ Bangka อกษรหลงปลลวะ ราว 686 CE (ราวพทธศตวรรษท 12) ซงตอนทายของจารกมการ

กลาวถงอาณาจกรศรวชยทพยายามยดครอง Bhumi Java ซงในขณะนนอาณาจกรศรวชยไดเรม

มการรบเอาพทธศาสนามหายานเขามาเปนศาสนาสาคญ (Chia and Andya 2011 : 289)

3. จารกบนฐานพระพทธรปนาคปรกวดเวยง อาเภอไชยา จงหวดสราษฏรธาน

จารกบนฐานพระพทธรปนาคปรก (พระพทธรปแหงครห)อกษรขอม พบทวดเวยง

อาเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน ซงมใจความวา โปรดใหอาราธนา มรเตง ศรญาโน ใหทา ปฏมากร

นสารดมนาหนก 1 ภาระ 2 ตละ ทองคา (ทปด) มราคา 10 ตาลง สถาปนา....สาหรบใจความ

โดยรวมนนกลาวถง เจาเมองครห ไดรบพระราชโองการจากพระเจาศรมต ไตรโลกยราช ภษนวรรม

เทวะ ใหหลอพระพทธรป เมอ พ.ศ.1726 (กรมศลปากร 2529 : 117-120) แสดงใหเหนถงการ

เผยแพรพทธศาสนมหายานจากขอมเขาสครห ซงเปนพนทอยไมหางไกลจากนครศรธรรมราช และ

อาจมการกระจายอทธพลของพทธศาสนามหายาน ไปสนครศรธรรมราช

(มการคนควาทางดานการนบศกราช และลกษณะของตวอกษรทใชในการจารก

ทาใหมขอสนนษฐานเกยวกบอายของจารกวาควรเปน พทธศกราช 1835 (De Casparis 2510 :

37)

นอกจากนแลวนคตของพทธศาสนามหายานทแพรสสราษฎรธาน อาจไดรบ

อทธพล หลงจากทเรมมการเผยแพรพทธศาสนาเขาสภาคกลาง โดยทางภาคกลางมการพบจารก

ศาลสงภาษาเขมร ซงพบทโบราณสถานศาลสง อาเภอเมอง จงหวดลพบร และพระพทธรปนาค

ปรก พ.ศ.1756 ทมการจารกอยดานหลง

64

จารกศาลสงภาษาเขมร ซงพบทโบราณสถานศาลสง อาเภอเมอง จงหวดลพบร

กลาวถงเรองของพระพทธศาสนาทงเถรวาทและมหายานในสมยพระเจาสรยวรมนท 1 เมอศกราช

944 และ 947 (พ.ศ.1565 และ 1568) ทกลาวถงเรองราวของการบาเพญตบะของนกบวชทง

ศาสนาพราหมณและพทธศาสนาทงมหายานและเถรวาทเพออทศบญกศลใหพระมหากษตรย

(ยอรช เซเดส 2529 : 159) ซงจารกหลกนแสดงใหเหนถงการเผยแพรพทธศาสนามหายานเขาส

ภาคกลางอยางเดนชด ซงอาจตองใชเวลานานในการเผยแพรใหเกดความเขมแขงเพอแทนทพทธ

ศาสนาเถรวาท ตามอยางอาณาจกรทวารวด ทเจรญอยในภาคกลางราวพทธศตวรรษท 12-16

และหลงจากพทธศาสนามหายานจากอาณาจกรเขมร มความเขมแขง ซงอาจเปนจดเรมทมการสง

อทธพลสนครศรธรรมราชและสราษฏรธาน

นอกจากนการสรางพระพทธรปนาคปรกและมการจารกอาจมการสงอทธพลซงกน

และกนทาใหมการคนพบจารกหลงพระพทธรปนาคปรกทมการจารกดวยอกษรขอม ภาษาไทย

เขมร และสนสกฤต จารกใน พ.ศ.1756 กลาวถงการสรางพระพทธรปสมาธนาคปรกประดษฐาน

ใตตนศรมหาโพธ (กองแกว วระประจกษ 2529 : 140-143)

65

ก

ก. จารกฐานพระพทธรปนาคปรกวดเวยง

ข ค

ข. จารกศาลสงภาษาเขมร จากโบราณสถานศาลสง อาเภอเมอง จงหวดลพบร

ค. จารกหลงพระพทธรปนาคปรก จากอาเภอเมอง จงหวดลพบร

ภาพท 36 การเปรยบเทยบจารกฐานพระพทธรปนาคปรกวดเวยง, จารกศาลสงภาษาเขมร และ

จารกหลงพระพทธรปนาคปรก อาเภอเมอง จงหวดลพบร

ทมา : กรมศลปากร, จารกในประเทศไทย เลม 3 (กรงเทพมหานคร : หอสมดแหงชาต กรม

ศลปากร, 2529), 159.

: กรมศลปากร, จารกในประเทศไทยเลม 4 (กรงเทพมหานคร : หอสมดแหงชาต กรม

ศลปากร, 2529), 140-143.

66

4. จารกวดหวเวยง อาเภอไชยา จงหวดสราษฏรธาน จารกวดหวเวยง เมองไชยา จงหวดสราษฏรธานจารกดวยอกษรขอม ภาษา

สนสกฤต พทธศกราช 1773 มคาจารกตอนหนง กลาววา “.........สวสตศร กมลกลสมตภา (ต)

ตามพรลงเคญวร” ซงอาจมนยยะวา พระเจาจนทรภานทรงคาชหรอเชดชไวสงสด ตอตระกล

ดอกบวหลวง (กมล) ซงเปนตระกลของพระพทธเจาอมตาภะ (อมรา ศรสชาต 2555 : 57-72)

เนอความของจารกวดหวเวยงกลาวถงเรองราวของพทธศาสนามหายาน ซงใน

ขณะนนมการตดตอกบอาณาจกรเขมร ในพนทภาคกลาง เนองจากในจารกดงแมนางเมอง พบท

บานดงแมนางเมอง ตาบลบางตาหงาย อาเภอบรรพตพสย จงหวดนครสวรรคทมการจารกใน

พ.ศ.1710 มการกลาวพระนามของพระเจาศรธรรมโศกราช วาใหพระเจาสทต ถวายทนา เพอบชา

พระธาต ซงคาวา พระเจาศรธรรมโศกราช เปนพระนามทใชเรยกพระกษตรยในนครศรธรรมราช (ฉา

ทองคาวรรณ 2508 : 12-13)

67

ก ข

ก. จารกวดหวเวยง เมองไชยา พทธศกราช 1773

ข. จารกดงแมนางเมอง อาเภอบรรพตพสย จงหวดนครสวรรค

ภาพท 37 การเปรยบเทยบจารกวดหวเวยง เมองไชยา พทธศกราช 1773 และจารกดงแมนาง

เมอง อาเภอบรรพตพสย จงหวดนครสวรรค

ทมา : ฉา ทองคาวรรณ, ประชมศลาจารก ภาคท 3 (กรงเทพมหานคร : คณะกรรมการจดพมพ

เอกสารทางประวตศาสตร วฒนธรรม และโบราณคด สานกนายกรฐมนตร, 2508 ), 12-13.

อยางไรกตามเมอพจารณาถงคตพทธศาสนามหายาน ทปรากฏกสามารถแบงไดเปน

2 คตคอ พทธศาสนามหายานตามอยางอาณาจกรศรวชยและพทธศาสนามหายานตามอยางเขมร

จารกทแสดงคตพทธศาสนามหายานทแสดงอทธพลอาณาจกรศรวชย ไดแกจารกวด

มเหยงค (ราง) อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช พทธศตวรรษท 12 และจารกวดเสมาเมอง

อาเภอเมองนครศรธรรมราช พ.ศ.1318

จารกทแสดงคตพทธศาสนามหายานทแสดงอทธพลอาณาจกรเขมร ไดแก จารกฐาน

พระพทธรปนาคปรก วดเวยง อาเภอไชย จงหวดสราษฏรธาน พ.ศ.1726 และจารกวดหวเวยง

อาเภอไชยา สราษฏรธาน พ.ศ.1773

68

หลกฐานศลปกรรม หลกฐานศลปกรรมทมการคนพบในนครศรธรรมราชทสามารถแสดงถงรองรอยของ

พทธศาสนามหายานกอนพทธศตวรรษท 19 เรมปรากฏชดเจนในชวงพทธศตวรรษท 13 โดยในทน

ขอจดเรยงลาดบกลมประตมากรรมดงน พระพทธรป พระโพธสตวชาย พระโพธสตวหญง และ

พระพมพ สาหรบหลกฐานทมการคนพบมดงน

1. พระพทธรป พระพทธรปทสามารถแสดงพทธศาสนามหายานอยางชดเจน ม

เพยง พระพทธรปประทบยนปางประทานธรรมสารด พบทวดนางตรา อาเภอทาศาลา จงหวด


2. พระโพธสตวชาย

2.1 พระโพธสตวอวโลกเตศวร ราวพทธศตวรรษท 13-14 พบทวดพระเพรง อาเภอ

เมอง นครศรธรรมราช

2.2 พระโพธสตว ราวพทธศตวรรษท 13-14 พบทโบราณสถานตมปง อาเภอทา

ศาลา นครศรธรรมราช

2.3 พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร พบท ตาบลทาเรอ อาเภอเมองนครศรธรรมราช

อายประมาณครงหลงพทธศตวรรษท 14

3. พระโพธสตวหญง

3.1 นางปรชญาปารมตา สารด กาหนดอายราวพทธศตวรรษท 18 พบทตาบล

ทาเรอ อาเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช

3.2 นางปรชญาปารมตา สารด กาหนดอายราวครงแรกพทธศตวรรษท 17พบทวด

พระเดม อาเภอเมองนครศรธรรมราช จงหวดนครศรธรรมราช

4. พระพมพ พระพมพรปตามคตพทธศาสนามหายานรปแบบตาง ๆ ทมการคนพบใน

นครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19 1. พระพทธรป

พระพทธรปทสามารถแสดงพทธศาสนามหายานอยางชดเจน มเพยงพระพทธรป

ประทบยนปางประทานธรรมสารด พบทวดนางตรา อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช

พระพทธรปประทบยนปางประทานธรรม สารด พบทวดนางตรา อาเภอทาศาลา

จงหวดนครศรธรรมราช แสดงอทธพลของศลปะมอญ และศลปะเขมรในราวกลางพทธศตวรรษท

18 ถงราวกลางพทธศตวรรษท 19 ( พรยะ ไกรฤกษ 2523 : 84) มลกษณะของผาสบงและปนเหนง

คลายคลงกบพระพทธรปปางประทานอภย ศลปะลพบร ราวพทธศตวรรษท 19 อยทพพธภณฑ

สถานแหงชาตสมเดจพระนารายณและพระพทธรปปางประทานอภย ศลปะลพบร พทธศตวรรษท 18

69

ถงตนพทธศตวรรษท 19 ไดจากถาเขาพระพทธ อาเภอพระพทธบาท จงหวดสระบร เกบรกษาท

พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร

ก ข

ก. พระพทธรปประทบยนปางประทานธรรมสารด พบทวดนางตรา

อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช

ข. พระพทธรปปางประทานอภย ศลปะลพบร ไดจากถาเขาพระพทธ

อาเภอพระพทธบาท จงหวดสระบร

ภาพท 38 การเปรยบเทยบนางปรชญาปารมตา สารด อาเภอเมองนครศรธรรมราช และพระ

โพธสตวปรชญาปารมตา สมฤทธ ศลปะบายน

ทมา : พรยะ ไกรฤกษ, ศลปะทกษณกอนพทธศตวรรษท 19 (กรงเทพมหานคร : อมรนทรการ

พมพ, 2523), 84.

70

2. พระโพธสตวเพศชาย 2.1 พระโพธสตวอวโลกเตศวร ราวพทธศตวรรษท 13-14 พบทวดพระเพรง อาเภอ

เมอง นครศรธรรมราช

2.2 พระโพธสตว ราวพทธศตวรรษท 13-14 พบทโบราณสถานตมปง อาเภอทา

ศาลา นครศรธรรมราช

2.3. พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร พบท ตาบลทาเรอ อาเภอเมอง นครศรธรรมราช

อายประมาณครงหลงพทธศตวรรษท 14

. 2.1 พระโพธสตวอวโลกเตศวร ม 4 กร ทามาจากสารด อายราวพทธศตวรรษท

13-14 พบบรเวณใกลวดพระเพรง (ภาพท 10) แสดงใหเหนอทธพลของศลปะจากชวา ทมการ

ผสมผสานกบศลปะปาละ ทเจรญอยทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศอนเดย โดยม

ศนยกลางอยในแควนเบงคอลและพหารทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ณฎฐภทร จนทวช 2543 :

55) มลกษณะคลายคลงกบพระโพธสตวทมการพบท อาเภอสทงพระ จงหวดสงขลา อายราวครง

แรกของพทธศตวรรษท 14 แสดงอทธพลศลปะชวา (พรยะ ไกรฤกษ 2542 : 5104) และพระ

โพธสตวอวโลกเตศวร สารดทมการคนพบท Tekaran ประเทศอนโดนเซย ราวพทธศตวรรษท 13-

14 (Beguin 2009 : 140) ลวนแสดงอทธพลศลปะชวา ภายใตอาณาจกรศรวชย

71

ก ข ค

ก. พระโพธสตวอวโลกเตศวร พบทวดพระเพรง อาเภอเมอง นครศรธรรมราช

ข. พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร สารด

ค. พระโพธสตวอวโลกเตศวร สารด พบท จากาตาร ประเทศอนโดนเซย

ภาพท 39 การเปรยบเทยบพระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร สารด จากแหลงตางๆ ทอยในชวงราว

พทธศตวรรษท 13-14


รงศลปการพมพ (1977), 2543), 101.

: พรยะ ไกรฤกษ. “พระโพธสตว : ประตมากรรมทพบในภาคใต,” สารานกรมวฒนธรรม


ไทยพาณชย, 2542), 5104.

: Gilles Beguin. Buddhist art: An Historical and Cultural Journey (Bangkok : River

Books, 2009), 140.

2.2 พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร พบท ตาบลทาเรอ อาเภอเมองนครศรธรรมราช

แสดงอทธพลของศลปะชวาภาคกลาง มลกษณะเขมขดคลายคลงกบพระโพธสตวอวโลกเตศวร 4

กรพบทวดดอนสก ตาบลทาชนะ อาเภอทาชนะ จงหวดสราษฏรธาน ราวครงหลงของพทธศตวรรษ

ท 14 สารด และมลกษณะของมงกฏทคลายคลงกบองคและพระเศยรพระโพธสตวอวโลกเตศวร

72

4 กร สารด พบท อาเภอสทงพระ จงหวดสงขลา อายราวครงหลงของพทธศตวรรษท 14 (พรยะ

ไกรฤกษ 2542 : 5108)

ก ข ค

ก. พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร ตาบลทาเรอ อาเภอเมองนครศรธรรมราช

ข. พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร พบทวดดอนสก ตาบลทาชนะ อาเภอทาชนะ

ค. องคและพระเศยรพระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร พบทอาเภอสทงพระ

ภาพท 40 การเปรยบเทยบพระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร ในชวงราวพทธศตวรรษท 14-15

ทมา : พรยะ ไกรฤกษ. “พระโพธสตว : ประตมากรรมทพบในภาคใต,” สารานกรมวฒนธรรม


ไทยพาณชย, 2542), 5108.

2.3 พระโพธสตว พบทโบราณสถานตมปง อาเภอทาศาลา นครศรธรรมราชราว

พทธศตวรรษท 13-14 ลกษณะของพระเกศาเปนรปชฏามงกฎทรงกรวย สง พระวรกายประทบยน

ในลกษณะตรง และมงกฎทรงสง ซงลกษณะของมงกฎทรงสง คลายกบพระโพธสตวอวโลกเตศวร

สารด พบทจงหวด Binbinh ประเทศเวยดนาม ศลปะจาม กาหนดอายราวพทธศตวรรษท 14 -15

(Guillon 2001 : 35)

73

ก ข

ก. พระโพธสตว พบทโบราณสถานตมปง อาเภอทาศาลา นครศรธรรมราช

ข. พระโพธสตวอวโลกเตศวรสารด พบทจงหวด Binbinhประเทศเวยดนาม

ภาพท 41 การเปรยบเทยบพระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร สารด จากแหลงตาง ๆ ทอยในชวง

ราวพทธศตวรรษท 13-15

ทมา : Emmanuel Guillon, Cham art : Treasure from the Da Nang museam, Vietnam

(Bangkok : River Books, 2001), 35.

3. พระโพธสตวเพศหญง 3.1 นางปรชญาปารมตา สารด กาหนดอายราวครงแรกพทธศตวรรษท 17พบทวด

พระเดม อาเภอเมองนครศรธรรมราช จงหวดนครศรธรรมราช

3.2 นางปรชญาปารมตา สารด กาหนดอายราวพทธศตวรรษท 18 พบทตาบล

ทาเรอ อาเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช

3.1 นางปรชญาปารมตา 2 กร พบทวดพระเดม อาเภอเมองนครศรธรรมราช

จงหวดนครศรธรรมราช ราวชวงครงแรกของพทธศตวรรษท 17 ( พรยะ ไกรฤกษ 2542 : 3486) ม

74

ลกษณะทานง เครองประดบ และฐานบวทคลายกบพระโพธสตวปรชญาปารมตาศลา พบท

Cungkup Putri ใกล Singhasari Temple ชวาตะวนออก ประเทศอนโดนเซย อายราวพทธ

ศตวรรษท 18 (Sosrowardoyo1998 : 66) พระโพธสตวทงสององคนลวนแสดงอทธพลศลปะ

อนเดยแบบปาละ

ก ข

ก. นางปรชญาปารมตา สารด พบทวดพระเดม

ข. นางปรชญาปารมตา พบท Cungkup Putri ใกล Singhasari Temple ชวาตะวนออก

ภาพท 42 การเปรยบเทยบพระโพธสตวปรชญาปารมตา สารด พบทวดพระเดม และพระโพธสตว

ปรชญาปารมตาศลา จากชวาตะวนออก

ทมา : พรยะ ไกรฤกษ. “พระโพธสตว : ประตมากรรมทพบในภาคใต,” สารานกรมวฒนธรรม


ไทยพาณชย, 2542), 3486.

: Tara Sosrowardoyo, Indonesian Art : Treasures of the National Museum, Jakatar

(Singapore : Periplus Edition, 1998), 66.

75

3.2 ประตมากรรมพระโพธสตวปรชญาปารมตา พบทตาบลทาเรอ อาเภอเมอง

จงหวดนครศรธรรมราช สารดแสดงใหเหนถงอทธพลของศลปะเขมรอยางชดเจน โดยลกษณะของ

ชายผาดานหนาปลอยใหหอยยาว เปนรปคลายหางปลาทบไปมาตาลกษณะศลปะเขมรแบบ

บายน ( พรยะ ไกรฤกษ 252 3: 24) มลกษณะของผานงและปนเหนงทคลายคลงกบพระโพธสตว

ปรชญาปารมตา สมฤทธ ราวพทธศตวรรษท 18 ศลปะลพบร (สภทรดศ ดศกล 2547 : 70) และ

พระโพธสตวปรชญาปารมตา สมฤทธ ศลปะบายนราวพทธศตวรรษท 18 เกบรกษาทพพธภณฑ

กเมต (Baptiste and Zephir 2008 : 208)

ก ข

ก. นางปรชญาปารมตา สารด พบทตาบลทาเรอ อาเภอเมองนครศรธรรมราช

ข. พระโพธสตวปรชญาปารมตา สมฤทธ ศลปะบายนราวพทธศตวรรษท 18

เกบรกษาทพพธภณฑกเมต

ภาพท 43 การเปรยบเทยบนางปรชญาปารมตา สารด อาเภอเมองนครศรธรรมราช และพระ

โพธสตวปรชญาปารมตา สมฤทธ ศลปะบายน ราวพทธศตวรรษท 18


รงศลปการพมพ (1977), 2543), 65.

: Jeannine Auboyer, L’Art Khmer : Cambodge, VI-XIIIe Siecle, Paris : Publications

Filmees d'Art et d'Histoire, 1965), 208.

76

พจารณาถงคตพทธศาสนามหายาน ทแสดงอทธพลจากอาณาจกรตาง ๆ ก

สามารถแบงไดเปน 3 คต คอ พทธศาสนามหายานตามอยางอาณาจกรศรวชย, อาณาจกรจาม

และอาณาจกรเขมร

หลกฐานศลปกรรมทแสดงคตพทธศาสนามหายานทแสดงอทธพลอาณาจกรศร

วชย ไดแก พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร ราวพทธศตวรรษท 13-14 จากวดพระเพรง อาเภอเมอง

นครศรธรรมราช และพระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร ประมาณครงหลงพทธศตวรรษท 14 จาก

ตาบลทาเรอ อาเภอเมอง นครศรธรรมราช

หลกฐานศลปกรรมทแสดงคตพทธศาสนามหายานทแสดงอทธพลอาณาจกร

จาม ไดแก พระโพธสตว ราวพทธศตวรรษท 14-15 จากโบราณสถานตมปง อาเภอทาศาลา


หลกฐานศลปกรรมทแสดงคตพทธศาสนามหายานทแสดงอทธพลอาณาจกรเขมร

ไดแก พระโพธสตวปรชญาปารมตา สารด ราวพทธศตวรรษท 18 จากตาบลทาเรอ อาเภอเมอง

นครศรธรรมราช, พระพทธรปประทบยนปางประทานธรรม สารด ราวกลางพทธศตวรรษท 18 ถง

กลางพทธศตวรรษท 19 จากวดพระนางตรา อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช 4. พระพมพรปแบบตางๆ พระพมพ รปตามคตพทธศาสนามหายานรปแบบตาง ๆ ทมการคนพบใน

นครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 19 โดยแบงตามอาย รปแบบศลปะของพระพมพ หรอคต

สราง ซงสามารถจดกลมพระพมพได 2 กลม ไดแก 4.1. พระพมพดนดบแบบศรวชย และ 4.2.

พระพมพดนเผาแบบเขมร ไดแก

4.1 พระพมพดนดบแบบศรวชย สามารถกาหนดอายไดราวพทธศตวรรษท 13-18

โดยพระพมพในกลมนมกสรางจากดนดบ และบางครงอาจมการผสมอฐของผทลวงลบไปแลวผสม

ลงในพระพมพ พระพมพกลมนสามารถแบงไดเปน 2 แบบยอย คอ 4.1.1 พระพมพภาพพระพทธเจา

องคเดยว และ 4.1.2 พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตว

4.1.1 พระพมพภาพพระพทธเจาองคเดยว ไดแก

4.1.1.1 พระพมพภาพพระพทธเจาประทบยน ขนาบขางดวยสถป ราว

พทธศตวรรษท 13-16 มการคนพบทกรกาแพงถม อาเภอเมอง นครศรธรรมราช (ประทม ชมเพงพนธ

และ วเชยร ณ นคร 2542 : 4919) มคตการสรางเชนเดยวกบพระพมพภาพพระพทธเจาปางสมาธ

ขนาบขางดวยสถปพบทถาเขาอกทะล จงหวดพทลงราวพทธศตวรรษท 13 และพระพมพ

77

พระพทธเจาปางสมาธ ขนาบขางดวยสถปพบทพบทจงหวดยะลา อายประมาณครงแรกของพทธ

ศตวรรษท 13 (พรยะ ไกรฤกษ 2542 : 5049)

ก ข ค

ก. พระพมพพระพทธเจาประทบยน ขนาบขางดวยสถป พบทกรกาแพงถม

ข. พระพมพพระพทธเจาปางสมาธ ขนาบขางดวยสถป พบทถา เขาอกทะล

ค. พระพมพพระพทธเจาปางสมาธ ขนาบขางดวยสถป พบทถาเขาอกทะล

ภาพท 44 การเปรยบเทยบพระพมพทมสถปขนาบขาง ราวพทธศตวรรษท 13-16



ไทยพาณชย, 2542), 4919.

: พรยะ ไกรฤกษ, “พระโพธสตว : ประตมากรรมทพบในภาคใต,” สารานกรมวฒนธรรม


ไทยพาณชย, 2542), 5045, 5046.

4.1.1.2 พระพมพภาพพระพทธเจาปางสมาธเพชร ขนาบขางดวยองค

สถป อายประมาณครงหลงพทธศตวรรษท 14-18 พบทถาหมนยม เขาเหมน มลกษณะของมงกฎ

คลายคลงกบพระพทธรปปางมารวชยราวพทธศตวรรษท 13-14 ซงลกษณะของการสวมมงกฎ

แสดงอทธพลศลปะปาละ (กรมศลปากร 2543 : 168) และคลายกบพระพทธรปศลปะปาละ พบท

พหาร ประเทศอนเดย ราวพทธศตวรรษท 15-16 (Leeuw 1984 : figure 151)

78

ก ข ค

ก. พระพมพดนเผาปางสมาธเพชร พบทถาหมนยม เขาเหมน

ข. พระพทธรปปางมารวชย ศลปะศรวชย รบมอบจากพพธภณฑสถานแหงชาต

พระนคร

ค. พระพทธรปปางมารวชย ศลปะปาละ ราวพทธศตวรรษท 14-18

ภาพท 45 ภาพการเปรยบเทยบพระพมพภาพพระพทธเจาทรงมงกฎและพระพทธรปทรงมงกฎ

ทมา : พรยะ ไกรฤกษ, “พระโพธสตว : ประตมากรรมทพบในภาคใต,” สารานกรมวฒนธรรม


ไทยพาณชย, 2542), 4926.

: กรมศลปากร. พพธภณฑสถานแหงชาต สงขลา (กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, 2525),

168.

: J. E. Van Lohuizen-De Leeum, “Pala-Sena Schools of Sculpture,” Studies in

South Asian Culture (England : Institute of South Asain Archaeology University of

Amsterdam, 1984), figures 151.

4.1.1.3 พระพมพพระพทธเจาประทบยน ปางประทานพร อยบนฐาน

ดอกบว ครงแรกของพทธศตวรรษท 14 พบทเขาชมทอง อาเภอรอนพบลยจงหวดนครศรธรรมราช

มลกษณะคลายกบพระพมพภาพพระพทธเจาปางประทานพร พบทถาเขาขรม จงหวด

สราษฏรธาน อายประมาณครงแรกของพทธศตวรรษท 14 อยทพพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร

(สรสวสด สขสวสด ณ อยธยา 2528 : 191) พระพมพพระพทธเจาปางประทานพร พบทควน

พนพน จงหวดสราษฏรธาน อายประมาณครงแรกของพทธศตวรรษท 14 และพระพมพ

79

พระพทธเจาปางประทานพร พบทถาเขาสายจงหวดตรงราวพทธศตวรรษท 15-18 (Malay

Peninsula Archaeology Department 2005 : 201)

ก ข

ค ง

ก. พระพมพพระพทธเจาประทบยน ปางประทานพร พบทเขาชมทอง

ข. พระพมพภาพพระพทธเจาปางประทานพร พบทถาเขาขรม จงหวดสราษฏรธาน

ค. พระพมพภาพพระพทธเจาปางประทานพร พบทควนพนพน จงหวดสราษฏรธาน

ง. พระพมพภาพพระพทธเจาปางประทานพร พบทถาเขาสายจงหวดตรง

ภาพท 46 การเปรยบเทยบพระพมพภาพพระพทธเจาปางประทานพร ชวงพทธศตวรรษท 14-18

ทมา : ศกดชย เจยจนทรพงษ และ สรญญา สรยรตนกร, นาชมพพธภณฑสถานแหงชาต

ปราจนบร (กรงเทพมหานคร : สานกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร,

2542), 100.

: Malay Peninsula Archaeology Department, Proceeding of the seminar on Thailand-

Malaysia (Malaysia : Malay Peninsula Archaeology Department Programme, 2005), 201.

80

4.1.1.4 พระพมพภาพพระพทธเจา ปางมารวชย อายประมาณครง

หลงพทธศตวรรษท 14-15 พบทถาเขาชมทอง อาเภอรอนพบลย นครศรธรรมราช มลกษณะคลาย

กบพระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชย จากเขาขรม จงหวดสราษฏรธาน (ประทม ชมเพงพนธ

และ วเชยร ณ นคร 2542: 4926)

ก ข

ก พระพมพดนเผาปางมารวชยสมาธราบ พบทถาเขาชมทอง

ข พระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชย พบทเขาขรม จงหวดสราษฏรธาน

ภาพท 47 ภาพการเปรยบเทยบพระพมพดนเผาปางมารวชย ในชวงราวพทธศตวรรษท 14-15

ทมา: ประทม ชมเพงพนธและ วเชยร ณ นคร, “พระเครอง: กรเมองนครฯ,” สารานกรม



4.1.1.5 พระพมพภาพพระพทธเจามารวชย ขนาบขางดวยองคสถป

ราวครงหลงพทธศตวรรษท 14-18 พบทกรวดนาสน อาเภอเมองนครศรธรรมราช ลกษณะของพระ

พมพสรางตามคตพทธศาสนาแบบมหายานซงอาจไดรบอทธพลจากศลปะปาละ โดยพระพมพ

ทรงมงกฎมคตเดยวกบพระพทธรปปางมารวชย ศลปะปาละราวพทธศตวรรษท 16 จากแควน

พหาร ประเทศอนเดย

81

ก ข

ก พระพมพดนเผาปางมารวชยทรงมงกฎ พบทกรวดนาสน

ข พระพทธรปปางปฐมเทศนา ศลปะปาละ

ภาพท 48 การเปรยบเทยบพระพมพทขนาบขางดวยเจดย ชวงราวพทธศตวรรษท 14-18



ไทยพาณชย, 2542), 4918.

: J. E. Van Lohuizen-De Leeum, “Pala-Sena Schools of Sculpture,” Studies in South

Asian Culture (England : Institute of South Asain Archaeology University of Amsterdam,

1984), figures 156.

4.1.1.6 พระพมพพระพทธเจา ปางมารวชยอยภายในกรอบรปเปลว

เพลง ราวพทธศตวรรษท 14-15 พบทเขาชมทองจงหวดนครศรธรรมราช มลกษณะคลายกบพระ

พมพทมการพบจากเขาประสงค จงหวดสราษฏรธาน (สรสวสด สขสวสด 2528 : 191)

82

ก ข

ก. พระพมพภาพพระพทธเจา ปางมารวชยอยภายในกรอบรปเปลวเพลง

ข. ลายเสนภาพพระพทธเจา ปางมารวชยอยภายในกรอบรปเปลวเพลง

ภาพท 49 การเปรยบเทยบพระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชยอยภายในกรอบเปลวเพลง

ทมา : สรสวสด สขสวสด, “การศกษาพระพมพภาคใต,” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2528), 191.

4.1.2 พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตว ไดแก

4.1.2.1 พระพมพภาพพระพทธเจาแสดงปางประทานธรรม? และพระ

โพธสตวยนขนาบ โดยพระพมพเปนภาพพระพทธเจาประทบยนบนดอกบว ราวพทธศตวรรษท

13-16 ซงมการคนพบทวดทาวโคตร จงหวดนครศรธรรมราช คลายกบพระพมพทภาพพระพทธเจา

ขนาบขางดวยพระโพธสตว ซงอาจมการลดรปแบบบางประการออกไป ราวพทธศตวรรษท 13-16

ซงมการเกบรกษาไวทพพธภณฑสถานแหงชาตสมเดจพระนารายณ จงหวดลพบร

83

ก ข

ก. พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตว คนพบทวดทาวโคตร

ข. พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตว จากพพธภณฑวงนารายณ

จงหวดลพบร

ภาพท 50 พระพมพภาพพระพทธเจาขนาบขางดวยพระโพธสตว ชวงราวพทธศตวรรษท 13-16

4.1.2.2 พระพมพภาพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท และพระ

โพธสตว ขนาบขาง อายประมาณพทธศตวรรษท 13-16 คนพบทกรกาแพงถม อาเภอเมอง

นครศรธรรมราช (ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร 2542 : 4919) มลกษณะคลายคลงกบ

พระพมพภาพพระพทธเจา ทไดจากเขาอกทะล พทลง ราวพทธศตวรรษท 12-13, พระพมพภาพ

พระพทธรปปางประทานธรรม?ดนดบ ราวพทธศตวรรษท 12-13 ไดจากถาคหาสวรรค จงหวด

พทลง, พระพมพภาพพระพทธรปประทบนงมพระโพธสตว 2 องคขนาบขาง พบท เมองทพชมพล

จงหวดนครสวรรค ศลปะทวารวด ราวพทธศตวรรษท 12-13 และพระพมพพระพมพภาพ

พระพทธรปประทบนงมพระโพธสตว 2 องคขนาบขาง ทมการคนพบทแหลงโบราณคด Batujaya

ท Karawang ทางชวาตะวนตก โดยมการพบรวมกบจารก ราวพทธศตวรรษท 12-13 (Chia and

Andya 2011 : 292)

84

ก ข ค

ง จ

ก. พระพมพภาพพระพทธเจา และพระโพธสตว ขนาบขาง จากกรกาแพงถม

ข. พระพมพภาพพระพทธเจา และพระโพธสตวขนาบขาง จากเขาอกทะล

ค. พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตวขนาบขาง จากถาคหาสวรรค

ง. พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตวขนาบขาง จากเมองทพชมพล

จ. พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตว ขนาบขาง จากแหลงโบราณคด

Batujaya ท Karawang ทางชวาตะวนตก

ภาพท 51 พระพมพภาพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท และพระโพธสตวขนาบขาง ทพบ

ในชวงราวพทธศตวรรษท 13-16



ไทยพาณชย, 2542), 4919.

: Stephen Chia and Barbara Watson Andya. Bujang Valley and Early Civilisations

in Southeast Asia (Malaysia : Department of National Heritage, Ministry of Information,

Communications and Culture, 2011), 292.

85

4.1.2.3 พระพมพภาพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท ขนาบขาง

ดวยพระโพธสตว เปนภาพพระพทธเจา ปางประทานธรรม? ราวพทธศตวรรษท 13-16 (ประทม

ชมเพงพนธและ วเชยร ณ นคร 2542: 4919). คนพบทกรกาแพงถม อาเภอเมอง นครศรธรรมราช

คลายกบพระพมพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท ขนาบขางดวยพระโพธสตว จากควน

สราญรมย จงหวดสราษฏรธาน และพระพมพภาพพระพทธเจา ศลปะทวารวด ราวพทธศตวรรษท

13-16 คนพบทวดพระประโทน จงหวดนครปฐม

ก ข

ก. พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตวขนาบขาง พบทกรกาแพงถม

ข. พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตวขนาบขาง พบทวดพระประโทน

ภาพท 52 พระพมพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท พบทกรกาแพงถม และพระพมพภาพ

พระพทธเจา ศลปะทวารวด พบทจากวดพระประโทน จงหวดนครปฐม ในชวงราว




ไทยพาณชย, 2542), 4919.

86

4.2.1.4 พระพมพภาพพระพทธเจาและโพธสตวขนาบขาง ราวพทธศตวรรษท

14-15 พบทเขาชมทอง จงหวดนครศรธรรมราช มลกษณะคลายกบพระพมพภาพพระพทธเจาอย

ภายใตปรกโพธ ระหวางพระโพธสตว 2 องค พทธศตวรรษท 13-18 พบทเขาอกทะล จงหวดพทลง

ก ข

ก. พระพมพภาพพระพทธเจาและโพธสตวขนาบขางพบทเขาชมทอง อาเภอรอนพบลย

ข. พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตวขนาบขาง พบทเขาอกทะล

ภาพท 53 การเปรยบเทยบพระพมพภาพพระพทธเจาและโพธสตวขนาบขางในชวงราวพทธ

ศตวรรษท 13-18

4.2 พระพมพดนเผาแบบเขมร สามารถกาหนดอายไดราวราวพทธศตวรรษท 17-

18 นนสามารถจดไดเปน 4 กลม ไดแก

4.2.1 พระพมพภาพพระพทธเจาองคเดยว

4.2.2 พระพมพภาพพระพทธเจา 3 องค (ตรกาย)

4.2.3 พระพมพภาพพระรตนตรยมหายาน

4.2.4 พระพมพพระพทธเจาหลายองค

4.2.1 พระพมพภาพพระพทธเจาองคเดยว ไดแก

87

4.2.1.1 พระพมพพระพทธรปปางมารวชย ขนาบขางดวยพระสาวก

พระพมพพระพทธรปปางมารวชย ราวพทธศตวรรษท 18-19 กรพระนางตรา กรวดนาสนและเจดย

เกาวดทาวโคตร อาเมอง นครศรธรรมราช อายประมาณพทธศตวรรษท 18 (ประทม ชมเพงพนธ

และ วเชยร ณ นคร 2542 : 4918) คลายกบพระพมพ จากกรวดราชบรณะ พระนครศรอยธยาราว


ก ข

ก. พระพมพพระพทธรปปางมารวชย ขนาบขางดวยพระสาวก พบทกรวดนาสน

ข. พระพมพพระพทธรปปางมารวชย ขนาบขางดวยพระสาวก กรวดราชบรณะ

ภาพท 54 การเปรยบเทยบพระพมพพระพมพพระพทธรปปางมารวชย ขนาบขางดวยพระสาวก

ชวงพทธศตวรรษท 18-19 ทมา : ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร, “พระเครอง: กรเมองนครฯ,” สารานกรมวฒนธรรมวฒนธรรมไทยภาคใต เลมท 10 (กรงเทพมหานคร : มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชย, 2542), 4918. 4.2.2 พระพมพภาพพระพทธเจา 3 องค (ตรกาย) ไดแก 4.2.2.1 พระพมพภาพพระพทธเจา ประทบนงบนบลลงกปางมารวชย ภายใตซม ขนาบขางดวยพระพทธรปนาคปรกราว (ตรกาย) ครงหลงพทธศตวรรษท 18 พบทกรวดพระนางตรา และกรพระเวยง (พรยะ ไกรฤกษ 2542 : 5051) มลกษณะคลายกบพระพมพ ศลปะลพบร กาหนดอายราว พทธศตวรรษท 18, พระพมพศลปะลพบร กาหนดอายราว พทธศตวรรษท 18 -19 จากกรวดราชบรณะ จงหวดพระนครศรอยธยา, พระพมพรปพระพทธเจาสามองค จากวดพระธาตหรภญชย อาเภอเมอง จงหวดลาพน ราวพทธศตวรรษท 18-19 (บณฑต เนยมทรพย 2549 : 69)

88

ก ข

ค ง

ก. พระพมพตรกาย พบทกรวดพระนางตรา

ข. พระพมพ ตรกาย จากพพธภณฑชยนาทมน

ค. พระพมพตรกาย จากกรวดราชบรณะ

ง. พระพมพตรกาย จากวดพระธาตหรภญชย อาเภอเมอง

ภาพท 55 ภาพเปรยบเทยบพระพมพตรกาย ชวงราวพทธศตวรรษท 18-19


วฒนธรรมไทยภาคใต เลมท 10 (กรงเทพมหานคร: มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคาร

ไทยพาณชย, 2542), 5051.

: บณฑต เนยมทรพย, “พระพมพทพบในจงหวดลาพน,” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ มหาวทยาลยศลปากร, 2549), 69.

4.2.2.2 พระพมพภาพพระพทธเจา ปางมารวชย ซมเรอนแกวปรกโพธ

ขนาบขางดวยพระพทธรปนาคปรก ราวครงหลงพทธศตวรรษท 18 พบทกรวดนาสน และวดโพธ

อาเภอเมองนครศรธรรมราช ราวครงหลงพทธศตวรรษท 18 มลกษณะคลายกบพระพมพภาพ

พระพทธเจาปางมารวชยในซมเรอนแกวปรกโพธ ขนาบขางดวยพระพทธรปนาคปรก บนฐาน

ดอกบวชกาน พบทจงหวดนครสวรรค , พระพมพดนเผาปางมารวชย พบทเมองสงห จงหวด

กาญจนบรกาหนดอายราวพทธศตวรรษท 17-18, พระพมพดนเผา พบทวดดอนแกว จงหวดลาพน

กาหนดอายราวพทธศตวรรษท 17-18 และพระพมพ พบทเจดยองคใหญ วดมหาธาต ชยนาท

กาหนดอายราวพทธศตวรรษท 18-19

89

ก ข

ค ง

ก. พระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชยในซมเรอนแกวปรกโพธ พบทวดนาสนและวดโพธ

ข. พระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชยในซมเรอนแกวปรกโพธ พบทปราสาทเมองสงห

จงหวดกาญจนบร

ค. พระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชย ในซมเรอนแกวปรกโพธ พบทวดดอนแกว จ.ลาพน

ง. พระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชยในซมเรอนแกวปรกโพธ พบทเจดยองคใหญ

วดมหาธาต จ.ชยนาท

ภาพท 56 การเปรยบเทยบพระพมพภาพพระพทธเจาปางมารวชยในซมเรอนแกวปรกโพธ ในชวง

ราวพทธศตวรรษท 17-19



ไทยพาณชย, 2542), 4919.

4.2.3 พระพมพภาพพระรตนตรยมหายาน ไดแก

4.2.3.1 พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรกขนาบขางดาย พระโพธสตว (รตนตรยมหายาน) พบทกรวดพระเขยน ราวครงหลงพทธศตวรรษท 18 (ประทม

ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร 2542 : 4920) คลายกบแมพมพสมฤทธ รตนตรยมหายาน ราวพทธศตวรรษท 18 จากวดอทยานสวรรค เกบรกษาพพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร, พระพมพ

90

ศลปะลพบร กาหนดอายราว พทธศตวรรษท 18,แมพมพสมฤทธ รตนตรยมหายาน ราวพทธศตวรรษท 18 พบบรเวณเมองพมาย อาเภอพมาย นครราชศรมา และพระพมพปางพระพทธรปนาคปรก

ขนาบขางดวยพระโพธสตว ศลปะบายน ราวพทธศตวรรษท 18 อยทพพธภณฑกเมต (Auboyer 1965 : 202)

ก ข

ค ง จ

ก. พระพมพภาพรตนตรยมหายาน พบทกรวดพระเขยน ข. แมพมพสมฤทธ รตนตรยมหายาน จากวดอทธยานสวรรค ค. พระพมพรตยตรยมหายาน จาก พพธภณฑชยนาทมน

ง. แมพมพสมฤทธ รตนตรยมหายาน พบบรเวณเมองพมาย อาเภอพมาย จ. พระพมพรตยตรยมหายาน ศลปะบายน อยทพพธภณฑกเมต

ภาพท 57 การเปรยบเทยบพระพมพรตนตรยมหายาน ศลปะลพบร ชวงราวพทธศตวรรษท 18-19 ทมา : ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร, “พระเครอง: กรเมองนครฯ,” สารานกรมวฒนธรรมวฒนธรรมไทยภาคใต เลมท 10 (กรงเทพมหานคร : มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชย, 2542), 4919.

: Jeannine Auboyer, L’Art Khmer: Cambodge, VI-XIIIe Siecle (Paris : Publications Filmees d'Art et d'Histoire, 1965), 202.

91

4.2.3.2 พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรก ขนาบขางดวยพระ

โพธสตว ราวครงแรกของพทธศตวรรษท 18 พบทกรวดพระนางตรา (พรยะ ไกรฤกษ 2542 : 5051)

โดยลกษณะของพระพมพมพระพทธเจาปางนาคปรก ขนาบขางดวยพระอวโลกเตศวรทาง

ดานขวาของพระองค และพระโพธสตวปรชญาปารมตาทางดานซายของพระองคและเหนอขนไป

ทางดานขวาของพระองค เปนพระพทธรปปางมารวชย ตรงกลางเปนพระโพธสตวปรชญาปารมตา

11 เศยร และถดไปเปน พระโพธสตวปรชญาปารมตา 2 กร ซงลกษณะดงกลาวแสดงใหเหน

ถงพทธศาสนามหายาน ซงมลกษณะคลายกบพระพมพทมการคนพบทกรวดราชบรณะ

พระนครศรอยธยา ราวพทธศตวรรษท 18-19 (กรมศลปากร 2502 : รปท 93)

ก ข

ก. พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรก ขนาบขางดวยพระโพธสตว

พบทกรวดพระนางตรา

ข. พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรก ขนาบขางดวยพระโพธสตว

พบทกรวดราชบรณะ

ภาพท 58 การเปรยบเทยบคตการสรางพระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรก ขนาบขางดวย

พระโพธสตว ราวพทธศตวรรษท 18-19

ทมา : พรยะ ไกรฤกษ, “พระพมพ: ทพบในภาคใตกอนพทธศตวรรษท 20,” สารานกรม



; กรมศลปากร. พระพทธรปและพระพมพในกรพระปรางควดราชบรณะ จงหวด

พระนครศรอยธยา (กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, 2502), รปท 93.

92

4.2.4 พระพมพภาพพระพทธเจาหลายพระองค ไดแก

4.2.4.1 พระพมพภาพพระพทธเจาหลายองค ราวครงหลงพทธ

ศตวรรษท 18 พบทกรวดโพธ ทาเรอ และเขาชมทอง (ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร

2542 : 4917) คลายกบพระพมพรปพระพทธเจาหลายองค จากกรปรางคประธานวดราชบรณ

จงหวดพระนครศรอยธยา ราวครงหลงพทธศตวรรษท 18, พระพมพพระพทธรปหลายพระองค

จาก เมองสงห จงหวดกาญจนาบร ราวพทธศตวรรษท 18 (กรรณกา จรรยแสง 2552 : 82) และ

จากจงหวดอยธยา ราวพทธศตวรรษท 19-20

ก ข ค ง

ก. พระพมพภาพพระพทธเจาหลายพระองค พบทกรวดโพธ

ข. พระพมพภาพพระพทธเจาหลายพระองค กรปรางคประธานวดราชบรณ

ค. พระพมพภาพพระพทธเจาหลายพระองค เมองสงห จงหวดกาญจนาบร

ง. พระพมพภาพพระพทธเจาหลายพระองค จงหวดอยธยา ราวพทธศตวรรษท 19-20

ภาพท 59 การเปรยบเทยบพระพมพพระพทธเจาหลายพระองค ชวงราวพทธศตวรรษท 18-19



ไทยพาณชย, 2542), 4919.

: กรรณกา จรรยแสง, 0นครปฐมศกษาในเอกสารฝรงเศส : รวมบทความแปล (นครปฐม

: ศนยขอมลเพอการคนควาวจยฝรงเศส-ไทยศกษา คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร,

2552), 82.

93

4.2.4.2 พระพมพภาพพระพทธเจาหกพระองค ราวครงหลงพทธ

ศตวรรษท 18 (ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร 2542 : 5049) โดยพระพมพเปนภาพ

พระพทธเจาหก พระองคประทบนงบนบลลงกภายในซมโดยพระพทธเจาองคบนสด เปนปางมาร

วชย และพระพทธเจาอก 5 พระองคประทบนงสมาธ คลายกบพระพมพภาพพระพทธเจา ศลปะ

ลพบร ราวพทธศตวรรษท 18 ซงลกษณะของพระพมพสามารถแสดงใหเหนอทธพลของพทธ

ศาสนาแบบมหายานจากเขมร ราวชวงพทธศตวรรษท 18

ก ข

ก. พระพมพพระพทธเจาหกพระองค พบทกรวดนาขอม อายประมาณ

ครงหลงพทธศตวรรษท 18

ข. พระพมพภาพพระพทธเจาหกพระองค ศลปะลพบร ราวพทธศตวรรษท 18

จากพพธภณฑ ชยนาทมน

ภาพท 60 การเปรยบเทยบพระพมพพระพทธเจาหกพระองค ราวชวงพทธศตวรรษท 18-19

ทมา : พรยะ ไกรฤกษ, “พระพมพ: ทพบในภาคใตกอนพทธศตวรรษท 20,” สารานกรม



94

การวเคราะหแบบแผนการกระจายตวของหลกฐานศลปกรรมพทธศาสนามหายานในจงหวดนครศรธรรมราช กอนพทธศตวรรษท 19

หลกฐานทางโบราณคดเนองในพทธศาสนามหายานอนไดแกหลกฐานดานลายลกษณ

และดานศลปกรรม ยงสามารถแสดงใหเหนถงพนทในสมยอดต วาพนทใดเปนพนท ทมการนบถอ

พทธศาสนามหายานทเดนชดในพนทเมองนครศรธรรมราช ซงจากการศกษา พบวาพนท ทมการ

กระจายของหลกฐานพทธศาสนามหายาน พบวา พนททมการนบถอพทธศาสนามหายานท

ตอเนองมาตงแตราวพทธศตวรรษท 12-19 ไดแก พนทในเขตอาเภอเมองนครศรธรรมราช อาเภอ

ทาศาลา และพบบางสวนในเขตอาเภอรอนพบลย

เขตอาเภอเมองนครศรธรรมราช เปนเขตทมการพบหลกฐานทางดานโบราณคดเนอง

ในพทธศาสนามหายานทมความตอเนองมาตงแตราวพทธศตวรรษท 12-19 อนไดแก

1. จารกเสมาเมอง ตาบลในเมอง พ.ศ.1318 และ พ.ศ.1325

2. พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร ราวพทธศตวรรษท 13-14 จากวดพระเพรง, พระ

โพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร ราวครงหลงพทธศตวรรษท 14 พบท ตาบลทาเรอ, พระโพธสตว

ปรชญาปารมตา 2 กร สารด ราวชวงครงแรกของพทธศตวรรษท 17 จากวดพระเดม, พระโพธสตว

ปรชญาปารมตา สารด อายราวพทธศตวรรษท 18 ตาบลทาเรอ

3. พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตว ราวพทธศตวรรษท 13-16 พบทวด

ทาวโคตร, พระพมพภาพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท ขนาบขางดวยพระโพธสตว อาย

ประมาณพทธศตวรรษท 13-16 จากกรกาแพงถม, พระโพธสตว ขนาบขางอายประมาณพทธ

ศตวรรษท 13-16 จากกรกาแพงถม, พระพมพภาพพระพทธเจาประทบยน ขนาบขางดวยสถป

อายประมาณพทธศตวรรษท 13-16 จากกรกาแพงถม, พระพมพภาพพระพทธเจาประทบนงหอย

พระบาท ขนาบขางดวยพระโพธสตว ราวพทธศตวรรษท 13-16 จากกรกาแพงถม, พระพมพภาพ

พระพทธเจาประทบยน ขนาบขางดวยสถป อายประมาณพทธศตวรรษท 13-16 จากกรกาแพงถม,

พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรกขนาบขางดายพระโพธสตว ราวครงหลงพทธศตวรรษท 18

พบทกรวดพระเขยน, พระพมพภาพพระพทธเจา ปางมารวชย ซมเรอนแกว ปรกโพธ ราวครงหลง

พทธศตวรรษท 18 กรวดนาสน และวดโพธ, พระพมพภาพพระพทธเจาหลายองค ราวครงหลง

พทธศตวรรษท 18 กรวดโพธ ทาเรอ และเขาชมทอง

95

เขตอาเภอทาศาลา เปนเขตทมการพบหลกฐานทางดานโบราณคดเนองในพทธ

ศาสนามหายานทมความตอเนองมาตงแตราวพทธศตวรรษท 12-19 เชนเดยวกบอาเภอเมอง

นครศรธรรมราช โดยหลกฐานทพบ ไดแก

1. จารกวดมเหยงค (ราง) ตาบลบานสระแกวอาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช

พทธศตวรรษท 12

2. พระโพธสตว ราวพทธศตวรรษท 13-14 โบราณสถานตมปง อาเภอทาศาลา

นครศรธรรมราช, พระพทธรปประทบยนปางประทานธรรมสารดราวกลางพทธศตวรรษท18 ถงราว

กลางพทธศตวรรษท 19 จากกรวดพระนางตรา

3. พระพมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรก ขนาบขางดวยพระโพธสตวราวครงแรก

ของพทธศตวรรษท 18 กรวดพระนางตรา อาเภอทาศาลา, พระพมพภาพพระพทธเจา ประทบนง

บนบลลงคปางมารวชย ราวครงหลงพทธศตวรรษท 18 กรวดพระนางตรา อาเภอทาศาลา, พระ

พมพพระพทธรปปางมารวชย ขนาบขางดวยพระสาวก ราวพทธศตวรรษท 18-19 กรพระนางตรา

เขตอาเภอรอนพบลย เปนอกเขตพนทหนงทมการพบพระพมพ ตงแตราวพทธศตวรรษ

ท 14 -19 โดยพนทสนนษฐานไดวาเปนพนทสาคญ คอ เขาชมทอง

พระพมพภาพพระพทธเจา ปางมารวชย ราวครงหลงพทธศตวรรษท 14-15, พระพมพ

ภาพพระพทธเจาประทบยน ปางประทานพร ราวครงแรกของพทธศตวรรษท 14, พระพมพภาพ

พระพทธเจาและโพธสตวขนาบขาง ราวพทธศตวรรษท 14-15, พระพมพพระพทธเจา ปางมารวชย

ราวพทธศตวรรษท 14-15 โดยพระพมพเหลานลวนคนพบทถาเขาชมทอง

96

ภาพท 61 การกระจายตวของหลกฐานศลปกรรมพทธศาสนามหายานในจงหวดนครศรธรรมราช

กอนพทธศตวรรษท 19

97

ความสมพนธทางดานพทธศาสนามหายานระหวางนครศรธรรมราชและอาณาจกรภายนอกกอนพทธศตวรรษท 19

ความสมพนธทางดานพทธศาสนามหายานระหวางของนครศรธรรมราชกบอาณาจกร

ภายนอก กอนพทธศตวรรษท 19 โดยในชวงราวพทธศตวรรษท 12 พทธศาสนาไดเผยแพรเขาส

นครศรธรรมราชทงพทธศาสนามหายานและเถรวาท โดยหลกฐานทแสดงการเขามาของพทธ

ศาสนามหายาน ในชวงราวพทธศตวรรษท 12 คอจารกวดมเหยงค พทธศตวรรษท 12 จารกเปน

ภาษาสนสกฤต และหลกฐานทแสดงการรบพทธศาสนาเถรวาท เชน จารกวดมหาธาตเมอง

นครศรธรรมราช เปนจารกภาษาปลลวะ และภาษามอญโบราณ อายราวพทธศตวรรษท 12

ราวพทธศตวรรษท 13-18 อาณาจกรศรวชย ไดมอานาจเหนอคาบสมทรภาคใต ทาให

นครศรธรรมราช อยภายใตอาณาจกรศรวชย และเปนชวงทนครศรธรรมราช ไดมการตดตอกบ

อาณาจกรทวารวดทางภาคกลาง โดยมการสงคตพทธศาสนามหายานใหยงอาณาจกรทวารวด

ทางภาคกลาง อาทเชน พระพมพภาพพระพทธเจาและพระโพธสตวราวพทธศตวรรษท 13-16พบ

ทวดทาวโคตร ทมลกษณะคลายกบพระพมพทมการเกบรกษาทพพธภณฑพระนารายณ,พระพมพ

ภาพพระพทธเจาประทบนงหอยพระบาท ขนาบขางดวยพระโพธสตวอายประมาณพทธศตวรรษท

13-16 จากกรกาแพงถม อาเภอเมอง นครศรธรรมราช เปนตน

หลกฐานทแสดงถงความเจรญรงเรองของพทธศาสนามหายานในนครศรธรรมราช

อาทเชน จารกวดเสมาเมอง จงหวดนครศรธรรมราช จารกเปนภาษาสนสกฤต อกษรหลงปลลวะ

พ.ศ.1318 และ พ.ศ.1325, พระโพธสตวอวโลกเตศวร ราวพทธศตวรรษท 13-14 พบทวดพระเพรง

อาเภอเมอง นครศรธรรมราช,พระโพธสตวอวโลกเตศวร 4 กร พบท ตาบลทาเรอ อาเภอเมอง

นครศรธรรมราช, นางปรชญาปารมตา 2 กร พบทวดพระเดม อาเภอเมองนครศรธรรมราช และพระ

พมพแบบศรวชย อาทเชน พระพมพภาพพระพทธเจา ปางมารวชยอายประมาณครงหลงพทธ

ศตวรรษท 14-15พบทถาเขาชมทอง อาเภอรอนพบลย, พระพมพพระพทธเจาประทบยนปาง

ประทานพรอยบนฐานดอกบวครงแรกของพทธศตวรรษท 14พบทเขาชมทอง อาเภอรอนพบลย

เปนตน

ชวงราวพทธศตวรรษท 14-15 ปรากฏการตดตอกบอาณาจกรจาม ทาใหมการสง

อทธพลซงกนและกน โดยมการพบพระโพธสตว ราวพทธศตวรรษท 14-15 พบทโบราณสถานตม

ปง อาเภอทาศาลา ทแสดงอทธพลศลปะจาม

98

ราวพทธศตวรรษท 18-19 อาณาจกรขอมไดเผยแพรอทธพลพทธศาสนามหายานลงส

นครศรธรรมราช ทาใหมการพบหลกฐานพทธศาสนามหายานตามอยางเขมร อาทเชน พระพทธรป

ประทบยนปางประทานธรรม สารด พบทวดนางตรา อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช,

ประตมากรรมพระโพธสตวปรชญาปารมตาราวพทธศตวรรษท 18 พบทตาบลทาเรอ อาเภอเมอง

นครศรธรรมราชและพระพมพตามแบบเขมร อาทเชนพระพมพภาพพระพทธเจา ประทบนงบน

บลลงกปางมารวชย ราวครงหลงพทธศตวรรษท 18 พบทกรวดพระนางตรา และกรพระเวยง, พระ

พมพภาพพระพทธเจาปางนาคปรกขนาบขางดายพระโพธสตวพบทกรวดพระเขยน ราวครงหลง

พทธศตวรรษท 18 เปนตน

หลงจากนนในชวงราวปลายพทธศตวรรษท 18-19 นครศรธรรมราช อาจเปนชวงทเรม

มการเปลยนแปลงจากพทธศาสนามหายาน เปนพทธศาสนาเถรวาทจากศรลงกา เนองจากมการ

พบ จารกวหารโพธลงกา วดมหาธาตเมองนครศรธรรมราช จารกดวยอกษรมอญ ภาษามอญและ

ภาษาพมาโบราณ ราวพทธศกราชท 1775 -1825 ซงอาจมนยยะถงการเขามามบทบาทของพทธ

ศาสนาเถรวาทอกครง

99

หลกฐานทางโบราณคดเนองในพทธศาสนามหายานศรวชย

หลกฐานทางโบราณคดเนองในพทธศาสนามหายานเขมร

ภาพท 62 ความสมพนธทางดานพทธศาสนามหายานระหวางนครศรธรรมราชและอาณาจกร

ภายนอกกอนพทธศตวรรษท 19

100

บทท 5

สรปรองรอยคตพทธศาสนามหายานในนครศรธรรมราช

กอนพทธศตวรรษท19

พทธศาสนาเขาสนครศรธรรมราช พรอมกบการเขามาของศาสนาพราหมณในชวงราว

พทธศตวรรษท 10-11 โดยมหลกฐานทสาคญ ตอมาราวพทธศตวรรษท 12-13 เมอเขาสพทธ

ศตวรรษท 13-18 กปรากฏการเขามาของพทธศาสนามหายานภายใตอทธพลอาณาจกรศรวชย

และในชวงนเองทพทธศาสนามหายานจากนครศรธรรมราช ไดแพรอทธพลไปยง อาณาจกรทวาร

วด ทางภาคกลางซงทาใหปรากฏหลกฐานทางดานโบราณคดเนองในพทธศาสนามหายานตาม

อยางอาณาจกรศรวชยในหลายพนท เชน นครสวรรค นครปฐม มหาสารคาม เปนตน และในชวง

ราวพทธศตวรรษท 14-15 กปรากฏหลกฐานทางโบราณคดทแสดงใหเหนวาอาณาจกรจาม ไดม

การเผยแพรอทธพลพทธศาสนามหายานเขาสนครศรธรรมราชเชนกน ตอมาราวพทธศตวรรษ 17-

19 มการรบอทธพลพทธศาสนามหายานจากอาณาจกรเขมรเขามา เผยแพรอทธพลลงสภาคใต

พทธศาสนามหายาน กอนพทธศตวรรษท 19 กบชมชนในนครศรธรรมราช

เมอพจารณาความตอเนองของหลกฐานทางโบราณคดเนองในพทธศาสนามหายาน

ตามพนทของการกระจายตวของหลกฐานทางดานโบราณคด แสดงใหเหนถงพนท ทมการนบถอ

พทธศาสนามหายานอยางตอเนองอนไดแก อาเภอเมองนครศรธรรมราช ตงแตราวพทธศตวรรษท

12-19 ,อาเภอทาศาลา ตงแตราวพทธศตวรรษท 12-19 ,อาเภอรอนพบลย เปนอกเขตพนทหนงท

มการพบพระพมพ ตงแตราวพทธศตวรรษท 14 -19 โดยพนท ทสนนษฐานไดวาเปนพนทสาคญ

คอ เขาชมทอง โดยเขตพนทเหลานลวนเปนเขตพนททมการอาศยอยอยางตอเนองตงแตสมย

แรกเรมพทธศตวรรษท 12 และลวนเปนพนทสาคญของนครศรธรรมราช

พทธศาสนามหายานกอนพทธศตวรรษท 19 กบความสมพนธแหลงอนๆ

จากการศกษารองรอยพทธศาสนามหายานทปรากฏในนครศรธรรมราช กอนพทธ

ศตวรรษท 19 ทาใหเหนการเผยแพรพทธศาสนามหายานจาก 2 อาณาจกร ไดแกอาณาจกรศร

วชย ราวพทธศตวรรษท 13-18 และอาณาจกรเขมร ราวพทธศตวรรษท 16-19

101

โดยในชวงแรกนนพทธศาสนามหายานตามอยางอาณาจกรศรวชยเจรญอยในภาคใต

รวมทงมาเลเซย อนโดนเซย และตอมาสนนษฐานวาราวพทธศตวรรษท 13 ไดมการเผยแพรส

ภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทาใหมการพบหลกฐานทางดานโบราณคด ในหลาย

พนท เชน พระพมพตามอยางศลปะศรวชย ทนครปฐมราวพทธศตวรรษท 13-18 ปทมปาณทม

การคนพบทอทองสพรรณบร ซงแสดงออกถงอทธพลศลปะศรวชย (Nandana Chutiwongs 1984

: 220) พระพทธเจาไวโรจนะ ศลปะศรวชย ราวพทธศตวรรษท 14 จากอาเภอโกสมพสย จงหวด

มหาสารคาม หรอแหลงโบราณคดตางๆ ในชวงพทธศตวรรษท 13-15 เชน คบว จงหวดราชบร

ศรเทพ จงหวดเพชรบรณ ลวนเปนแหลงโบราณคดทมการพบหลกฐานทางดานโบราณคดเนองใน

พทธศาสนามหายาน (Nandana Chutiwongs 1984 : 220) เปนตน

ชวงตอมาราวพทธศตวรรษท 16-19 อาณาจกรเขมรไดแพรแพรอทธพลของพทธ

ศาสนามหายาน ครอบคลมทงภาคเหนอ เชน จงหวดลาพน ภาคกลาง เชนลพบร กาญจนบร ราชบร

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอในเกอบทกจงหวด และภาคใต เชนทนครศรธรรมราช สราษฏรธาน และ

สงขลา เปนตน

เมอพจารณาถงการเผยแพรพทธสาสนามหายานของทงสองอาณาจกร แสดงใหเหน

วาพทธศาสนามหายานของอาณาจกรเขมร ทเรมเขาสประเทศไทยราวพทธสตวรรษท 16-19 ม

ความเจรญรงเรอง และสามารถเผยแพรอทธพลไดอยางกวางไกล ยงกวาพทธศาสนามหายาน

ตามอยางอาณาจกรศรวชย ซงอาจเปนผลมาจากการท ในชวงพทธสตวรรษท 12-16 อาณาจกร

ทวารวด ทใหการยกยองพทธสาสนาเถรวาทยงคงรงเรอง และเปนทยอมรบนบถอของผคน เปน

เหตใหพทธศาสนามหายานจากอาณาจกรศรวชย ทแผอทธพลไปถงไดเพยงบางพนทเทานน

ขอเสนอแนะ

จากการศกษาเรองรองรอยของพทธศาสนามหายานทปรากฏในนครศรธรรมราช กอน

พทธศตวรรษท 19 กอใหเกดแนวคดเพมเตมในการศกษาเรองราวทางดานโบราณคดสมย

ประวตศาสตร เพอเปนแนวทางในการคนควาตอไป ไดแก

1. ควรมการศกษารองรอยการเผยแพรพทธศาสนามหายานตามอยางอาณาจกรศร

วชย สพนทภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย กอนพทธศตวรรษท 19

เนองจากในหลายพนทมการพบหลกฐานทางดานโบราณคดเนองในพทธศาสนามหายาน เชน

สพรรณบร มหาสารคาม

102

2. ควรมการศกษารองรอยการเผยแพรพทธศาสนามหายานตามอยางอาณาจกรเขมร

สพนทภาคใต กอนพทธศตวรรษท 19เนองจากเมอมการศกษาพบวา ในจงหวดนครศรธรรมราชม

การพบหลกฐานทางดานโบราณคดเนองในพทธศาสนามหายานตามอยางเขมร เปนจานวนมาก

ดงนนควรมการศกษาในภาพรวมของภาคใต เพอแสดงใหเหนรองรอยของพทธศาสนามหายาน

ตามอยางอาณาจกรเขมรทชดเจน

3. ควรมการศกษารองรอยพทธศาสนามหายานทปรากฏในจงหวดสงขลาและจงหวด

ใกลเคยง กอนพทธศตวรรษท 19 เนองจากจงหวดสงขลาเปนจงหวดทมการพบหลกฐาน

โบราณคดเนองในพทธศาสนามหายาน อทธพลศลปะปาละ เปนจานวนมาก ซงควรมการศกษาวา

มปจจยใดบางททาใหมการพบหลกฐานเหลานนในพนทจงหวดสงขลามากกวาพนท อน ๆ

ในภาคใต

103

ตารางท

1 เปรยบเทยบห

ลกฐานลายลกษณ

เนองในพท

ธศาสนามหายานอทธพลอาณ

าจกรศรวชยทมการคนพบ

ในนครศรธรรมราชกอนพ

ทธศตวรรษท

19

ลาดบ

ท ชอหลกฐาน

/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา

และทเกบรกษ

า อายสมย

คาอธบายหลกฐาน

หลกฐานเปรยบเทยบ

อางอง

1 จารกวดมเหยงค

วดมเหยงค (ราง

) ต.

บานสระแกว

อ.ทาศาลา

จ.นครศรธรรมราช

(พพธภณ

ฑสถาน

พระนคร

กรงเทพ

มหานคร

)

พทธ

ศตวรรษ

ท 12

จารกเปนภ

าษาสนสกฤต อกษร

ปลลวะ กลาวถงเรอ

งราวของ

พทธศาสนา

และการปฏบ

ตธรรม

ของพระสงฆ

จารกจาก

Kuta

i ประเทศอนโดนเซย

โดยกษต

รย M

ulava

rman

ซงเป

น

ยคทเรมเขาสสมยของอาณาจกร

ศรวชย ทาใหรปแบบของตวอกษร

ทมการจารกมลกษณ

ะคลายคลงกบ

ตวอกษรทใชในจารกวดมเหยงค

ซงเปนตวอกษ

รปลลวะตอนตน

เหมอนกน

(ยอรช เซเดย,

2529

: 44

-47)

(ธราพงศ

ศรสชาต

,

2529

: 12

0)

(Chia

and

Andy

a 25

54 :

286)

104

ตารางท 1

(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

2 จารกเสมาเมอง

วดเสมาเมอง

ต.ในเมอง

อ.

เมอง


(พพธภณ

ฑสถาน

พระนคร

)

ดานท 1

จารก

ในศกราช

697 ตรงกบ

พ.ศ.

131

8

และ

ดานท 2

จารก

พ.ศ.

132

5


าษาสนสกฤต อกษร

หลงปลลวะ

ขอความจารกตอน

หนงทกลาววา

“เอกะ

ปถาป

ต ไอษฏก

เคหว

รตรยเมตต

กชก

รมารน

สทนพ

ชรนว

าส”

มคาแป

ล วา

“พระราชาผเปน

เอก ทรงสราง

อาคารอฐมสวยงามทงสามห

ลง

นใหเปน

ของพ

ระโพธส

ตวผ ม

ดอกบ

วในพ

ระหต

ถของพระ

พทธ

เจาผ

ทรงชน

ะมารแล

ะ

พระโพธสตวผมวชระ”

ขอความทก

ลาวถง

“พระโพธสตว

ผมดอกบวใ

นพระ

หตถของ

พระพทธเจาผทรงชนะมารและ

พระ

โพธสตวผม

วชระ

” นนม

เนอค

วามท

คลายกบจารกทพ

บทวด

Abh

ayag

iri

ท Ra

tu Ba

ka ในชวาภาคกลาง ท

ม

การกลาวถงการอป

ถมถวดแ

หงน

โดยม

การอทศ

ใหแด “K

amala

pani”

(กมลปาน)

ผมดอกบวอยในมอและ

เปนผปกป

องจ

ากควา

มทกข

พทธศกราช

1335

-133

6

นอกจากนแลวคาแปล ดงกลาว

อาจ

มนยยะหมายถง

1. พ

ระโพธสตวผถ

อดอกบวสแดง

(กมล

ปาณ) อ

นอาจหม

ายถง

พระ

โพธสตวปท

มปาณ

หรออวโลกเตศวร

(ยอรช เซเดย,

2529

: 19

0-

203)

(Chia

and

Andy

a

2554

, 289

)

(อมรา

ศรสชาต

,

2555

: 62

)

(พรยะ

ไกรฤกษ

.,

2523

: 17

9)

105


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

2.

พระพทธ

เจาผ

ทรงชน

ะมาร

หมาย

ถงพระพทธ

เจาผซ

งทรง

ชนะมาร

3. พระ

โพธส

ตวผมวช

ระอา

จ

หมาย

ถง พระโพธส

ตววช

รปาณ

นอกจ

ากนแ

ลวนน

ตวอก

ษรท

ใช

ในการจารก ซงเปนอ

กษรหลงปล

ลวะ นน

ไดมล

กษณะคลายค

ลงกบ

ตวอกษรของจารก

Katu

kapu

เปน

จารก

สมยศ

รวชย พบทแม

นา

Men

duk

เกาะ

Ban

gka

อกษร

หลงปลลวะ

ราว

686

CE (ราวพทธ

ศตวรรษ

ท 12

) ซงต

อนทา

ยของ

จารกมก

ารกลาวถงอาณาจกรศร

วชยทพ

ยายา

มยดค

รอง

Bhum

i

Java

106


แสดงการเปรยบเทยบห

ลกฐานลายลกษณ

เนองในพท


าจกรเขมรทมการคนพ

บในนครศรธรรมราชกอน

พท

ธศตวรรษท

19

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

1 จารกฐานพ

ระพท

ธรปน

าคปรก ปางมาร

วชย(จารกพระพทธรปแหงครห)

วดเวยง

อ.ไชยา

จ.สราษฎรธาน

(พพธภณ

ฑสถาน

พระนคร

)


1726


าษาเขมรในชวง

พ.ศ.

172

6 กลาวถงการสราง

พระพทธ

รปนา

คปรก

โดย

ลกษณ

ะของศลปกรรมตาม

พทธศ

าสนาแ

บบมหาย

าน

ตนตระ จากเขมร

จา

รกทแส

ดงใหเหนถง

การ

เผยแพรอทธพลของพท

ธศาสนาแบบ

มหายานจากเขมรทคอนขางเดนชด

คอ

1. จารกศาลสงภาษาเขมร ซงพบ

ท

โบราณสถานศาลสง อ

.เมอง

จ.ลพบ

ร

กลาวถงเรองของพระพท

ธศาสนา

แบบม

หายานในสมยพระเจาสรยวร

มนท

1 เมอศกราช

944

และ

947

(พ.ศ

.1565

และ

1568

) ทกลาวถง

เรองราวของการบาเพญ

ตบะของ

นกบวชทงศาสนาพราหมณ

และพทธ

ศาสนาทงมหายานและเถรวาทเพอ

อทศบญกศลใหพ

ระมหา ก

ษตรย

(จารกใน

ประเทศไทย

เลม3

, 252

9 :

159)

(จารกใน


เลม

4 , 25

29

: 117

-120

)

(จารกใน


เลม

4, 25

29 :

140-

143)

107


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

จารกศาลสงภาษาเขมร

จากโบราณ

สถาน

ศาลสง อ

.เมอง

จ.ลพบ

ร

นอกจากนก

ารสรางพระพทธ

รปนาคป

รกและม

การจารก

อาจมการสงอทธพลซงกนและ

กนทา

ใหมการคนพบ

จารก

หลงพระพท

ธรปน

าคปรกท

ม

การจารกดว

ยอกษรขอม

ภาษาไทย เขมร

และสนสกฤต

จารกใน

พ.ศ

. 175

6 กลาวถง

การส

รางพ

ระพทธ

รปสม

าธนาค

ปรก

ประดษฐานใตตนศรมหาโพธ

พระพทธรปนาคปรก

พ.ศ.

1756

108


(ตอ

) ลา

ดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

2 จารกวดหวเวยง

วดหวเวยง

อ.ไชยา

จ.สราษฎรธาน

(พพธภณ

ฑสถาน

พระนคร

)


1773

จารก

ดวยอ

กษรข

อม

ภาษาสนสกฤต


1773

มคาจารก

“สวสตศร

กมลกลสมตภา

(ต)

ตามพร

ลงเคญวร

” ซงอาจมน

ยยะ

วา พระเจาจนทรภานทรงคา

ชหรอ

เชดช

ไวสงส

ด ตอ

ตระก

ลดอก

บวหล

ง(กม

ล)

ซงเป

นตระกลของ

พระพทธเจา

อมตาภะ

เนอความของจารกวดหวเวยงกลาวถงเรอ

งราวของ

พทธศาสนามหายาน

ซงในขณะนนม

การตดตอกบ

อาณาจกรเขมร

ในพน

ทภาคกลาง

เนองจากในจารก

ดงแมนางเม

อง อ

.บรรพต

พสย จ.นครสวรรคทม

การ

จารกใน

พ.ศ

. 171

0 มการกลาวพระนามของพระ

เจา ศรธรรมโศกราช

วาใหพ

ระเจาสทต

ถวายทนา

เพอบชาพระธาต

ซงคาวา พระเจาศรธรรมโศกราช

เปนพระ

นาม

ทใชเร

ยก

พระ

กษตรยใน


จารกดงแมนางเม

อง

อ.บรรพตพ

สย

จ.นครสวรรค

(จารกใน


เลม

4,

2529

:

144-

146)

(ฉา ท

องคา

วรรณ

,

2508

:

12-1

3)

109

ตารางท

3 แสดงการเป

รยบเทยบหลกฐานทางดานศลปกรรมเนองในพท


าจกรศรวชยทมการคนพบ

ในนครศรธรรมราช

กอนพ


19

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

1 พระโพธสตวอวโลกเตศวร

4 กร

วดพระเพรง อ.เมอง


(พพธภณ

ฑสถาน

แหงชาตนครศร

ธรรมราช)

ราวพทธ

ศตวรรษ

ท 13

-14

พระโพธ

สตวอวโลก

เตศวร

ราว

พทธศตวรรษท

13-

14แสดงใหเหน

อทธพลของศลปะจากชวา

ทมการ

ผสมผสานกบศ

ลปะปาละ ทเจรญ

อยทางภา

คเหน

อของปร

ะเทศ

อนเดย โดยม

ศนย

กลา

งอยใน

แควนเบงคอลและพหารทางภาคะ

วนออกเฉยงเห

นอ

พระโพ

ธสตวอวโลก

เตศวร 4

กร ส

ารด พบ

ท

อ.สท

งพระ

จ.สงขลา

อายราวคร

งแรกขอ

ง

พทธศ

ตวร

รษท

14

แสดง

อทธพ

ลศลป

ะ

ชวา

พระโพธสต

วอวโลกเต

ศวร ส

ารดทมการคนพบ

ท Te

kara

n “W

onog

ini”

จากา

ตารอนโดนเซย

ราวพทธศตวรรษท

13-1

4

(ณฎฐภทร

จนทวช,

2543

: 55)

(พรยะ

ไกรฤกษ,

2542

: 510

4)

(Beg

uin

2009

: 140

)

110

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

2 พระโพธสตว

โบราณสถานตมปง



(พพธภณ

ฑสถาน



ราวพทธ

ศตวรรษท

13-1

4

พระโพธสตว ราวพท


14-1

5 พบทโบราณสถานตมปง

แสดงดงอทธพลของศลปะจาม

พระโพธสตวอวโลกเตศวรสารด พบ

ทจงหวด

Binb

inh ป

ระเทศเวย

ดนาม

กาห

นดอาย

ราวกลางพทธ


13 ถงกลางพทธ


14

(พรยะ

ไกรฤกษ.

2542

: 511

0)

(Guil

lon

2001

: 35)

111

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

3 พระโพธสตวอวโลกเตศวร

4 กร

พบท ต.ทาเรอ

อ.เมอง


(พพธภณ

ฑสถาน



ราวครง

หลงพทธ

ศตวรรษ

ท 14


วอวโลกเตศวร 4

กร

อายป

ระมาณครงหลง

พทธ

ศตวรรษ

ท 14

แสด

ง

อทธพ

ลของศล

ปะชวาภาค

กลาง

และ

อทธพ

ลอนเดย

สมยคปตะ


วอวโลกเต

ศวร 4

กรพบท

วดดอน

สก ต

.ทาชนะ

อ.ทาชนะ

จ.สราษ

ฏร ธาน

อาย

ราวครงหล

งของพท

ธ


14 ส

ารด ม

ลกษณะเ

ขมขดท

คลายคล

งกบพ

ระโพธ

สตวอวโลกเตศวร 4

กร

องคแล

ะพระ

เศยร

พระโพธส

ตวอวโลก

เตศวร 4

กร ส

ารด

พบ

ท อ.สทงพระ

จ.สงขลา

อายราวครงหลงขอ

ง


14

(พรยะ ไกรฤกษ,

2542

: 510

8)

(นาชมพ

พธ

ภณฑส

ถาน

แหงชาต

สงขลา

,

2525

: 160

)

112

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

4 พระโพธสตวปรชญาปารมตา

2 กร สารด

วดพระเดม

อ.เมอง


(สมบ

ตเอกชน

)

ราวชวงครง

แรกของพท

ธ


17

พระโพธสตวปรชญาปารมตา 2

กร สารด แสดงใหเหนอทธพล

ของศลปะอนเดยแบบปาละ ราว

ชวงครงแรกของพท


17

ลกษณ

ะสวนพระวรกายของพระโพธสตว

ปรชญ

าปารมตา 2

กร ม

ลกษณ

ะของทานง

เครองประดบ

รวมท

งลกษ

ณะของฐานบ

ว

คลายคลงกบพ

ระโพธสตวปรชญ

าปารมตา

2 กร จากชวาตะวนออก


2542

:3486

)

(Miks

ic,20

07

:150)

113

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

5 พระพ

มพภาพ

พระพ

ทธเจา

ประทบยน

ขนา

บขางดว

ย

สถป

กรกาแพงถม

อ.เมอง


(พพธภณ

ฑสถาน

แหงงชาต นครศร

ธรรมราช

)

อายประมาณ

พทธศตวรรษ

ท 13

-16

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

ประทบย

น ขนาบขางดวย

สถป

พระพมพ

พระพทธเจาปางสมาธ ขนาบขาง

ดวยสถปพบ

ทถาเขาอกทะล จ.พท

ลง ราว


13

พระพมพ

พระพทธเจาปางสมาธ ขนาบขาง

ดวยสถป

พบทพ

บทจ.ยะลา


ครงแรกของพทธศตวรรษท

13

(ประทม

ชมเพงพน

ธ,

พระเครอง

: กรเม

อง

นครฯ

. สารานกรม

วฒนธรรมภาคใต

เลมท 10

, 491

9 ,

5045

)

(พรยะ ไกรฤกษ.

พระพมพ

: ทพบ

ใน

ภาคใตกอนพท

ธ


20.

สารานกรมวฒ

นธรรม

ภาคใต เลมท 10

,

5049

)

114

ตารางท

3

(ตอ)

ลา

ดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

6 พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

ปางสมาธ ข

นาบขางดวย

องคสถป

ถาหมนยม เขา

เหมน

อ.ฉวาง

(ไมระบท

เกบ

รกษา

)


ครงหลงพท

ธ


14-1

8

พระพมพ

ภาพ

พระพทธเจาปางสมาธ

ขนาบขางดวย

องคสถป

พระพทธรปปางมารวชย

ราวพทธศต

วรรษท

13-

14 โด

ยไดรบม

อบจาก

พพธ

ภณ

ฑสถาน

แหงชา

ต พระ

นคร

ลกษ

ณะข

องศลปะ

โดยเฉพาะพระเศยรทม

ลกษณะของ

การสวมม

งกฎแ

สดงอทธพ

ล

ศลปะปาละ

พระพ

ทธรป

ปาง

มารวชย

ศลปะ

ปาละ

จากแควน

พหา

ร ราวพ

ทธ

ศตวรรษท1

4-18

(ประทม


ธ

และ วเชยร

ณ นคร

,

2542

: 491

8)

(พพธภณ

ฑสถาน

แหงชาต

สงขลา

,

2543

: 168

)

(Lee

uw, 1

984 :

figur

es 15

1)

115

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง


ภาพพ

ระพท

ธเจา

ประทบยน ปางประทานพร

เขาชมทอง

อ.รอนพ

บลย


ครงแรก

ของพทธ

ศตวรรษ

ท 14

-18

พระพมพ

พระพทธเจาประทบ

ยน ปางประทานพร

อยบน

ฐานดอกบว

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจาปางประทานพ

ร พบ

ท

ถาเขาขรม

จ.สราษฏ

รธาน อายประมาณ

ครงแรก

ของพทธศตวรรษท

14

อยทพ

พธภณ

ฑสถาน

แหงชาต

พระนคร

(สรสวสด สข

สวสด

ณ

อยธยา,

2528

:

191)

(Pro

ceed

ing of

the se

mina

r on

Thail

and-

Mala

ysia,

2005

: 201

)

116

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

พระพมพ

พระพทธเจาปางประทานพร

พบ

ทควน

พนพน

จ.สราษฏ

รธาน อายประมาณ

ครงแรกของ


14

พระพมพ

พระพทธเจาปางประทานพร

พบท

ถาเขา

สาย จ.ตรง ราวพท


15-1

8

(พพธภณ

ฑ

สถานแหงชาต

ปราจนบร,

2542

, 100

)

117

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง


ภาพพ

ระพท

ธเจา

ปางมารวชย

ถาเขาชมทอง

อ.รอนพ

บลย


(พพธภณ

ฑสถาน

แหงงชาต

พระนคร

)

อาย

ประมาณ

ครงหลง

พทธ


14-1

5

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

ปางมารวชย

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจาปางมารวชย

จากเขาขรม จ.สราษฏรธาน ราวพทธ


14-1

5

(ประทม


ธ

และ วเชยร

ณ นคร

,

2542

: 492

6)

118

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง


ภาพพ

ระพท

ธเจามาร

วชย ขนาบขางดวยองคสถป

กรวดนาสน

อ.เมอง


(ไมระบท

เกบรกษา)

ราวครง

หลงพทธ


14-1

8

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

มารวชย

ขนาบขางดวย

องคสถป

ลกษณ

ะของพระพมพ

สรางตามคตตรกายพท

ธ

ศาสนาแบบมหายานซงอาจไดรบอทธพลจาก

ศลปะปาละ

พระพทธรปปางมารวชย ศลปะปาละราวพทธ


16

(ประทม

ชมเพง

พนธและวเชยร

ณ นคร

, 254

2 :

4918

)

(Lee

uw, 1

984:

Figur

es 15

6)

119

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

10

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

และพระโพธสตว

วดทาวโคตร

อ.เมอง


(นครศรธรรมราช

พพธภณฑส

ถาน

แหงงชาตพระนคร)

ราวพทธ


13-1

6

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

ประทบยนบนดอกบว

พระ

หตถแสดงปางประทานอภย?

มพระโพธสตวขนาบขาง ด

น

บนมพ

ระพท

ธรปป

างสมาธ

ทมสถปและธรรมจกรขนาบ

ขาง

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

ขนาบขางดวยพ

ระ

โพธสตว รา

วพทธศตวรรษท

13-1

6 เกบรกษ

าท

พพธภณฑล

พบร แ

สดงการรบอทธพลจากศลปะ

สมยศรวชย

(พพธภณ

ฑ

สถานแหงงชาต

พระนคร

)

120

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

11

พระพ

มพภาพ

พระพ

ทธเจา

ประทบน

งหอยพระบาท

และ

พระโพธสตว ข

นาบขาง

กรกาแพงถม

อ.เมอง


(พพธภณ

ฑสถาน

แหงงชาต


)

อาย

ประมาณ

พทธ


13-1

6

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

ประทบนง/ย

นหอยพระบาท

และพระหตถขวาแสดงปาง

ประทานธรรม

และขนาบขาง

ดวยพระโพธสตว

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธรปป

ระทบ

นงและม

พระโพธ

สตวขน

าบขางดนด

บ ราวพ

ทธ

ศตวรรษ

ท

12-1

3 ไดจากเขาอกทะล จ.

พทลง

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธรปปางประทานธรรม

?

ดนดบ


12-1

3 ไดจากถา

คหาสวรรค จ

.พทลง

(ประทม


ธ,

พระเครอง

: กรเม

อง

นครฯ

.สารานกรม

วฒนธรรมภาคใต

เลมท 10

, 491

9)

(พพธภณ

ฑชยนาท

มน)

(กรรณกา

จรรยแสง

, 0

นครปฐมศกษาใน

เอกสารฝรงเศ

ส :

รวมบทความแปล

,

2552

, 82)

121

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธรป

ประทบน

งมพระโพธสต

ว

2 องคข

นาบข

าง พบท

เมองท

พชมพล

จ.

นครสวรรค ศลป

ะทวาร

วด ราวพท

ธศตว

รรษท

12-1


ภาพพ

ระพท

ธรป

ประทบน

งมพระโพธสต

ว

2 องคข

นาบข

าง พบท

เมองทพ

ชมพล

จ.นคร

สวรรค ศล

ปะทว

ารวด


12-1

3

(Step

hen C

hia &

Barb

ara W

atson

Andy

a. Bu

jang

Valle

y and

Ear

ly

Civil

isatio

ns in

South

east

Asia.

Depa

rtmen

t of

Natio

nal H

erita

ge,

Mini

stry o

f

Infor

mati

on,

Com

mun

icatio

ns

and

Cultu

re,

Mala

ysia

2011

, 292

)

122

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

พระพมพ

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธรปป

ระทบ

นงม


ว 2 องคขนาบขาง

ทมก

ารคน

พบท

แหลงโบราณคด

Butuj

aya ท

Kara

wangทางชวา

ตะวนตก

โดยม

การพบรวม

กบจารก

ราวพท

ธ


12-1

3

123

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

12

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

ประทบนงหอยพ

ระบาท

ขนาบขางดวยพระโพธสตว

กรกาแพงถม อ.เมอง

นครศ

รธรรมราช

(พพธภณฑสถ

าน

แหงงชาต นค

รศร


ราวพ

ทธ

ศตวรรษ

ท

13-1

6

พระพ

มพพระพท

ธเจาปา

ง

ประทานธรรม

? ประทบน

ง

หอยพ

ระบา

ท แล

ะมพระ

โพธสตวขนาบขาง

มการพบ

พระพมพ

ทมลกษณ

ะคลายกบพ

ระ

พมพพ

ระพท

ธเจาประทบน

งหอย

พระบ

าท

ขนาบ

ขางดวยพระโพธสตว

ท จากคว น

สราญ

รมย

จ.สราษฏ

รธานและวดพ

ระ

ประโทน

นครปฐม

พระพ

มพภา

พพระพท

ธเจา

ศลป

ะทวารวด

ราวพทธ


13-1

6 คนพ

บจากวด

พระประโทน

จ.นครปฐม

(ประทม ชม

เพง

พนธ,

2542

: 49

19)

124

ตารางท

3

(ตอ)

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

13

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

และโพธสตวขนาบขาง

เขาชมทอง

อ.รอนพ

บลย


(พพธภณ

ฑสถาน

แหงชาต

พระนคร)

ราวพทธ

ศตวรรษ

ท 14

-15

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

ภายใตซมป

รกโพธ

และพระ

โพธสตวขนาบขาง

พระพ

มพภา

พพระพท

ธเจาขนาบขางดวยพระ

โพธสตว พทธศตวรรษท

13-1

8 พบท

เขาอกทะล

จ.พท

ลง

(พพธภณ

ฑ


พระนคร

)

125


แสดงการเปรยบเทยบหลกฐานทางดานศลปกรรมเนองในพท


าจกรเขมรทมการคนพ

บในนครศรธรรมราช

กอนพ


19

ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

1 พระพทธรปประทบยนปาง

ประทานธรรมสารด

วดนางตรา


จ.นคร

ศร ธรรมราช

(พพธ

ภณฑส

ถาน

แหงช

าตนค

รศร


ราวก

ลาง


ท18 ถงราว

กลาง

พทธ


19

พระพทธรปประทบย

นปาง

ประ

ทาน

ธรรม

สาร

ด

อทธพ

ลของศล

ปะมอ

ญ

และศลปะเขมร

พระพ

ทธรปป

างประท

าน

อภย

ศลป

ะลพบร พทธ


18- 1

9 ไดจากถา

เขาพ

ระพทธ

อ.พระพทธ

บาท จ.สระบ

ร มล

กษณะ

ของปนเหนงทคลายคลงกน

(พรยะ

ไกรฤกษ

.,

2523

: 237

)

126


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

2 พระโพธสตวปรชญาปารมตา

สารด

ต.ทาเรอ

อ.เมอง


(พพธภณ

ฑ



)

อายราวพท

ธ


18

พระโพธ

สตวปรชญาป

ารมต

า

สารดแสดงใหเหนถ

งอทธพล

ของ

ศลปะ

เขมร

อยาง

ชดเจน โดย

ลกษณะข

องชา

ยผาด

านหน

า

ปลอย

ใหหอ

ยยาว

เปนรปค

ลาย

หางป

ลาทบ

ไปมา

ตาลก

ษณะ

ศลปะเขมรแบบบ

ายน

พร

ะโพธ

สตวปรชญาป

ารมต

า สม

ฤทธ

ศลปะบายนราวพทธศตวรรษท

18

เกบ

รกษาทพ

พธภณ

ฑกเมต

มลกษ

ณะของ

ผานงทค

ลายคลงกบ


วปรชญา

ปารมตา

สารดจากนครศรธรรมราช

(ณฏฐภทร

จนทวช,

2529

: 55

)

(Pier

re

Bapt

iste

Thier

ry

Zeph

ir, -

L’Art

Khm

er

2001

: 2 0

8)

127


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง


พระพทธ

รปปางมาร

วชย ขนาบขางดวยพระสาวก

กรพระนางตรา


และ

เจดย

เกาวดท

าว

โคตร อ.เม

อง


(พพธ

ภณฑส

ถาน

แหงชาตพระนคร

)

ราวพทธ

ศตวร

รษท

18-1

9

พระพ

มพพระพ

ทธรปปางมาร

วชย ดนเผา

พระพมพ

พระพทธรปปางมารวชย ดน

เผา

ขนาบขางดวยพระสาวก

พระพ

มพมาจากกรวดราชบรระ

พระนค

ร

ศรอย

ธยา จด

แสดงทพ

พธภณฑชย

นาท

มน

(ประทม

ชมเพง

และ ว

เชยร

ณ นคร

, 254

2 :

4918

)

128


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

4 พระพ

มพภา

พพระพท

ธเจา

ประทบนงบน

บลลงคป

าง

มารวชย

กรวดพระนางตรา


และ

กรพระเวยง อ

.เมอง


(พพธภณ

ฑสถาน


)

ราวครงหลง


18

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

แบบตรกาย

โดยม

พระพทธเจาประทบ

นงบน

บลลงคปางมารวชย

และ

ขนาบขางดวยพระพทธเจา

นาคปรก

พระพมพ

ศลป

ะลพบ

ร กาหน

ดอายราว พท

ธ

ศตวรรษ

ท 18

(จาก

พพธภณฑชย

นาทม

น

แตไมระบท

มา)

พระพมพ

ศลป

ะลพบ

ร กาหน

ดอายราว พท

ธ


18 -1

9(จาก พพ

ธภณฑชยนาทม

น

แตไมระบท

มา)

(พรยะ ไกรฤกษ

2542

, 505

1)

129


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

4

พร

ะพมพ

ศลป

ะลพบ

ร กา

หนดอ

ายราว พท

ธ


18 -1

9 จากกรวดราชบรณะ จ.พระนคร

ศรอยธยา

พระพมพ

รปพระพทธเจาสามองค จากวดพ

ระธาต

หรภญ

ชย อ

.เมอง

จ.ลาพน

กาหน

ดอายราวพทธ


18-1

9

130


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง


ภาพพ

ระพท

ธเจา

ปาง

มารวชย

ซมเรอนแกว

ปรกโพธ


และ

วดโพธ อ.เมอง

(พพธภณ

ฑสถาน

แหงชาต

พระ

นคร?

)



ท 18

พระพมพ

ภาพ

พระพทธเจา

ปางมารวชยในซมเรอน

แกวปรกโพธ ขนาบขาง

ดวยพระพท

ธรปนาคปรก

บนฐานดอกบวชกาน

พระพ

มพภา

พพระพท

ธเจาปางมารวชยในซม

เรอนแกวปรกโพธขนาบขางดวยพระพทธรปนาค

ปรก บนฐานดอกบวชกาน

พบท

จ.นครสวรรค

พระพ

มพดน

เผาปางมารวชย

พบท

เมองสงห

จ.กาญจน

บรกาหน

ดอายราวพ

ทธศต

วรรษท

17-1

8

(ประทม

ชมเพง

และ

วเชยร

ณ นคร

, 254

2 :

4919

)

131


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

พระพมพ

ดนเผา พ

บทวดดอนแกว

จ.ลาพน

กาหนดอายราวพทธศตวรรษท

17-1

8

พระพมพ

พบท

เจดยองคใหญ

วดมหาธาต

ชยนาท

กาหนดอายราวพทธศตวรรษท

18-1

9

132


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง


ภาพพ

ระพท

ธเจาปาง

นาคปรกขนาบขางดายพระ

โพธสตว

กรวดพระเขยน

อ.เมอง


(พพธภณ

ฑสถาน


)



ท 18

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

ปางนาค

ปรกข

นาบข

าง

ดายพระโพธสตว

แมพม

พสมฤ

ทธ รต

นตรยมห

ายาน

ราวพท

ธ


18 จากพ

พธภณ

ฑสถานแหงชาต

พระนคร

พระพมพ

ศลปะลพบ

ร กาหนดอายราว

พทธ


18 (จากพพ

ธภณฑช

ยนาทมน แต

ไมระบท

มา)

(ประทม

ชมเพง

และ ว

เชยร

ณ นคร

,

2542

: 491

6)

(นาชมพ

พธภณ

ฑ


พมาย

, 255

1 : 1

27)

( Aub

oyer

, 196

5 :

202)

133


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

6

แมพม

พสมฤ

ทธ รต

นตรยมห

ายาน

ราวพท

ธ


18 พบบ

รเวณเมองพม

าย อ

.พมาย

นครราชศรมา

พระพมพ

ปางพระพท

ธรปนาคปรก ขนาบขาง

ดวยพระโพธสตว ศลปะบายน ราวพทธ


18 อยทพพ

ธภณฑก

เมต

134


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง


ภาพพ

ระพท

ธเจาปาง

นาคป

รก ขนาบขางดวยพ

ระ

โพธสตว

กรวดพระนางตรา


(พพธภณ

ฑสถาน


)

ราวครงแรก

ของพทธ


18

ลกษณ


มพระพท

ธเจา

ปางนาคปรก ขน

าบขางดวยพระอว

โลกเตศ

วรทางดานขวาของพระองค

และพ

ระโพธส

ตวปรชญาป

ารมต

า

ทางดานซายของพระองคและเหนอขน

ไปทา

งดาน

ขวาของพร

ะองค เปน

พระพทธรปปางมารวชย ตรงกลางเป

น

พระโพธสตวปรชญา ปารมตา 1

1 เศยร

และถดไปเปน

พร ะโพธสตวปรชญ

า

ปารมตา

2 กร ล

กษณะดงกลาวแสดง

ใหเหนถงพทธศาสนามหายาน

พระพ

มพภาพ

พระพ

ทธเจาป

าง

นาคป

รก ขนา

บขา

งดวย

พระ

โพธส

ตวจาก

กรวด

ราชบ

รณะ

พระนค

รศรอ

ยธยา

ราว

พทธ


18-1

9


2542

, 505

1)

135


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง


ภาพพ

ระพท

ธเจา

หลายองค

กรวดโพธ ทาเรอ

อ.เมอง


และเขาชมทอง อ

.

รอนพ

บลย

(พพธภณ

ฑสถาน

แหงชาต

พระ

นคร)



ท 18

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

หลายองค

พระพ

มพรปพระพทธ

เจาห

ลายองค จากกร

ปรางคป

ระธานว

ดราชบรณ

จ.พระนค

รศร

อยธยา ราวครงหลงพท


18

พร

ะพมพ

พระพท

ธรปห

ลายพ

ระองค จาก

จ.กาญจนบร


18

(ประทม

ชมเพง

และ ว

เชยร

ณ นคร

,

2542

: 49

17)

(กรรณกา

จรรยแสง

,

2552

: 82)

136


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง

พระพมพ

แผง จากจ.อยธยา


19-2

0

พระพมพ

แผง จากจ.อยธยา


19-2

0

137


(ตอ

) ลาดบ


/ภาพ

แหลงทพ

บ/ทมา





อางอง


ภาพ

พระพทธ

เจาหก

พระองค

กรวดนาขอม(ราง)

อ.สชล

(พพธภณ

ฑสถาน

แหงชาต

พระ

นคร?

)



ท 18

.

พระพมพ

ภาพพ

ระพท

ธเจา

หลายพระองค

ลกษณ


สามารถแสดงให

เหนอท

ธพลข

องพทธ

ศาสน

าแบบ

มหาย

านจา

กเขม

ร ราวชวงพทธ


18

พร

ะพมพ

ภาพ

พระพ

ทธเจา ศล

ปะ

ลพบร


18


2542

: 59

18)

138

บรรณานกรม ภาษาไทย กรรณกา จรรยแสง. 0นครปฐมศกษาในเอกสารฝรงเศส : รวมบทความแปล. นครปฐม :

ศนยขอมลเพอการคนควาวจยฝรงเศส-ไทยศกษา คณะอกษรศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร, 2552.

กรมศลปากร. จารกในประเทศไทยเลม 3. กรงเทพมหานคร : หอสมดแหงชาต กรมศลปากร,

2529.

. จารกในประเทศไทยเลม 4, กรงเทพมหานคร : หอสมดแหงชาต กรมศลปากร,

2529.

. จารกทพบในเขตจงหวดสราษฎรธาน. นครศรธรรมราช : สานกงานโบราณคด

และพพธภณฑสถานแหงชาตท 11, 2543.

. ประชมศลาจารก ภาค 2. พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, 2526.

. พระพทธรปและพระพมพในกรพระปรางควดราชบรณะจงหวดพระนคร-

ศรอยธยา. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, 2502.

ฉา ทองคาวรรณ. ประชมศลาจารกภาคท 3 : ประมวลจารกทพบในภาคเหนอ ภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ ภาคตะวนออกและภาคกลางของประเทศไทย อนจารกดวยอกษรและ

ภาษาไทย, ขอม, มอญ, บาลสนสกฤต. กรงเทพมหานคร : คณะกรรมการจดพมพ

เอกสารทางประวตศาสตร วฒนธรรม และโบราณคดสานกนายกรฐมนตร, 2508.

ณฏฐภทร จนทวช. นาชมพพธภณฑสถานแหงชาต นครศรธรรมราช. กรมศลปากร,

กรงเทพมหานคร : อมรนทรการพมพ, 2540.

. เครองถวยจนทพบจากแหลงโบราณคดในประเทศไทย. กรงเทพมหานคร

: กรมศลปากร, 2529.

ทรงธรรมปานสกณ, รองรอยพระพทธศาสนาในอาณาจกรเขมรโบราณกอนพทธศตวรรษ

ท 17, วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาเขมรศกษา บณฑตวทยาลย


บรบาลบรภณฑ, หลวง. พระพทธรปสมยตางๆ ในประเทศไทย. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร,

2515.

139

บณฑต เนยมทรพย. พระพมพทพบในจงหวดลาพน. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2549.

ประทป ชมพล. “พทธศาสนาในนครศรธรรมราชกอนพทธศตวรรษท 20.” ประวตศาสตรและ

โบราณคดนครศรธรรมราช วทยาลยครนครศรธรรมราช. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพอกษรสมพนธ, 2521.

ประทม ชมเพงพนธ. ตามพรลงค. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาโบราณคด

สมยประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2549.

ประทม ชมเพงพนธ และ วเชยร ณ นคร. “พระเครอง: กรเมองนครฯ.” สารานกรมวฒนธรรม

วฒนธรรมไทยภาคใต เลมท 10. กรงเทพมหานคร : มลนธสารานกรมวฒนธรรม

ไทย ธนาคารไทยพาณชย, 2542.

ประเสรฐ ณ นคร. “จารกทพบในนครศรธรรมราช.” รายงานการสมมนาประวตศาสตร

นครศรธรรมราช. กรงเทพมหานคร : กรงสยามการพมพ, 2521.

ผาสก อนทราวธ. พทธศาสนาและประตมานวทยา. กรงเทพมหานคร : ภาควชาโบราณคด


พรยะ ไกรฤกษ. “เทพในพทธศาสนาลทธวชรยาน: ประตมากรรมทพบในภาคใต.” สารานกรม

วฒนธรรมไทยภาคใต เลมท 10. กรงเทพมหานคร : มลนธสารานกรมวฒนธรรม

ไทย ธนาคารไทยพาณชย, 2542.

. “พระโพธสตว : ประตมากรรมทพบในภาคใต.” สารานกรมวฒนธรรมไทย

ภาคใต เลมท 10. กรงเทพมหานคร : มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคาร

ไทยพาณชย, 2542.

. ศลปะทกษณกอนพทธศตวรรษท 19. กรงเทพมหานคร : อมรนทรการพมพ,

2523.

. อารยธรรมไทย. กรงเทพมหานคร : อมรนทรพรนตงแอนพบลชชง, 2544.

มยร วระประเสรฐ. โบราณคดและประวตศาสตรในประเทศไทย ฉบบมอสงคม.

กรงเทพมหานคร : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, 2545.

วรรณวภา สเนตตา. คตรตนตรยมหายานในศลปเขมรพทธศตวรรษท 18 ทพบในภาคกลาง

ของประเทศไทย, วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2549.

140

สธวงศ พงศไพบลย และคณะ, “ภาคใต.” สารานกรมวฒนธรรมภาคใต เลมท 12.

กรงเทพมหานคร : อมรนทรการพมพ, 2529.

สภทร ดศดศกล, หมอมหลวง. ประวตศาสตรศลปะประเทศใกลเคยง. กรงเทพมหานคร :

สานกพมพมตชน., 2545.

. ประวตศาสตรเอเชยอาคเนยถง พ.ศ. 2000, กรงเทพมหานคร : คณะกรรมการ

ชาระประวตศาสตรไทย สานกนายกรฐมนตร, 2522.

. ศลปะอนเดย. กรงเทพมหานคร : สานกพมพมตชน, 2545.

ศกดชย เจยจนทรพงษ และ สรญญา สรยรตนกร. นาชมพพธภณฑสถานแหงชาตปราจนบร.

กรงเทพมหานคร : สานกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร,

2542.

อนกลจนทระมาเนอรจ และคนอน ๆ, นกายสาคญในพระพทธศาสนา. แปลโดย อมร โสภณ

วเชฏฐวงศ. กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, 2542.

อมรา ศรสชาต และ ธราพงษ ศรสชาต. “ชมชนสมยแรกเรมประวตศาสตรและประวตศาสตร

รฐโบราณในภาคใต,” สารานกรมวฒนธรรมวฒนธรรมไทยภาคใต เลมท 2.

กรงเทพมหานคร : มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชย, 2542.

อมรรตน พยะกล. พฒนาการของชมชนโบราณในจงหวดพทลงกอนพทธศตวรรษท 24

จากหลกฐานทางโบราณคด. คณะโบราณคด. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

ศลปากร, 2551.

อภชย โพธประสทธศาสต. พระพทธศาสนามหายาน. กรงเทพมหานคร : สานกพมพ

แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551.

ภาษาตางประเทศ Auboyer, Jeannine. L’ Art Khmer: Cambodge, VI-XIIIeSiecle, Paris : Publications

Filmeesd'Art et d'Histoire, 1965.

Besguin, Gilles. Buddist Art : An Historical and Cultural Journey, Bangkok: River Book,

2009.

Department of National Heritage, Bujung valley and early civilsations in southeast Asia,

Kualalumpur : Ministry of Information, Communications and Culture, 2554.

141

Guillon. Emmanuel. Cham art : Treasure from the Da Nang museam, Vietnam,

Bangkok : River Books, 2001.

J. G. De Casparis. “The date of the Grahi Buddha.” Journey of the Siam

Society. Bangkok : Siam Society, 2510.

Malay Peninsula Archaeology Department. Proceeding of the seminar on Thailand-

Malaysia. Malaysia : Malay Peninsula Archaeology Department Programme,

2005.

Piriya Krairiksh. Art in Peninsular Thailand Prior to the Fourteenth Century A. D.,

Bangkok : The Fine Arts Department, 2003.

Stephen Chia & Barbara Watson Andya. Bujang Valley and Early Civilisations in

Southeast Asia. Malaysia : Department of National Heritage : Ministry of

Information, Communications and Culture, 2011.

Tara Sosrowardoyo. Indonesian art : treasures of the National Museum, Jakatar,

Singapore : Periplus Edition, 1998.

Van, J. E. and Lohuizen-De Leeum. “Pala-Sena Schools of Sculpture.” Studies in

South Asian Culture. England : Institute of South Asain Archaeology

University of Amsterdam, 1984.

Williams, M. Monier. .A Sanskrit-English Dictionary, 1819-1899. Delhi : Motilal

Banarsidass, 1970.

142

ประวตผวจย ชอ-สกล นางสาวมณศฑชา โมสาลยานนท ทอย 142 ม.5 ถนนวรยนศาสตร ต. บานเกาะ อ.พรหมคร จ. นครศรธรรมราช 80320

ประวตการศกษา พ.ศ. 2549 ปรญญาตรศกษาศาสตรบณฑต วชาเอกภาษาองกฤษ คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

พ.ศ. 2554 ปรญญาโทศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร ภาควชาโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

ประวตการทางาน พ.ศ. 2552 พนกงานสวนนาเขา บรษท วนชย กรปจากด (มหาชน) พ.ศ. 2554 ขาราชการคร ตาแหนงครผชวย โรงเรยนยานเวศวทยาคม พ.ศ. 2555 Academic Director Assistant at L@C Education Ltd.

2554 - silpakorn university · ช วงพุทธศตวรรษท ี่ 18-19...

Documents