ژماره 255 2014/11/22 1

ساڵی شەشه م ژماره 255 شەممە 2014/11/22 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 255 2014/11/22

سياسەت

هەولێر–تاران دێت. الوازبونــــی لەكاتــــی ئەمــــەی كــــورد ،)1946( كورد–مۆســــكۆ پەیوەندییەكانــــی كــــورد– و )1975( كورد–تــــاران ئێســــتا تاقیكردۆتــــەوە. واشــــنتۆندا)1975( لــــەم چەند ســــاڵەی دواییــــدا پەیوەندییەكانی هاوشــــێوەی بەغدا–ئەنكــــەرە نێــــوان پەیوەندییەكانی هەولێر-بەغدا گرژی زۆری تێكەتووە. لەمالشــــەوە بەپێچەوانەی بەغدا، هەولێر–ئەنكــــەرە نێــــوان پەیوەندییەكانــــی

راوێــــژكاری هورموزلــــی" "ئەرشــــەد ئەردۆغــــان ناوەڕاســــتی خۆرهەاڵتــــی ســــەركۆماری توركیــــا، لەقســــەیەكی خۆیدا دەڵــــێ "بەغــــدای بەهێــــز بەواتــــای هەولێری الواز نایەت". ناوبراو لەكاتی ســــیمینارەكەی "دەزگای لەهۆڵــــی جەعفــــەری ئیبراهیــــم نێودەوڵەتییەكان- ســــتراتیژییە توێژینــــەوە و كــــردووە قســــەیەی ئــــەم ئوســــاك"

گەلێــــك ســــەرنجی توێژەرانــــی راكێشــــاوە. گەلێكجاریش ئێمە لەهەرێمی كوردستان ئەو فۆبیایەمان هەیە و ئەزمونی تاڵیشمان هەیە، ئەگــــەر گرژییەكانــــی نێوان دراوســــێكانمان بڕەوێتەوە، ئەوسا دەبێ چی بكەین؟ چونكە ئەمــــە پشــــتی بەنوســــتالیژیایەكی مێژوویی بەســــتوە، كــــە خــــۆی لــــەم فۆرومولەیــــەدا بینیوەتەوە: پەیوەندی بەهێز لەنێوان بەغدا–ئەنكەرە، بەغداد–تاران بەواتای الوازبوونی پەیوەندییەكان لەنێــــوان هەولێر–ئەنكەرە و

فۆبیا و گومانی كورد لە سیاسەتی نەهێشتنی گرژییەكانی بەغدا

هەمیشە الی هاواڵتی و بڕیارسازانی كورد فۆبیایەك لە پتەوبوونی پەیوەندی بەغدا بەدراوسێكانیەوە هەبووە و بۆنی پیالنگێڕی لێكردووە

بەشی سیاسەت

ژماره 255 2014/11/22 3

سياسەت

دەبێ هەرێمی كوردستان بەكردەوە باوەڕی بە

دروشمی "عێراقی بەهێز بەواتای كوردستانی الواز

نایەت" بێت

ســــوننە تونــــدڕەوەكان پاڵیــــان بەســــەلەفییە جیهادییەكانــــەوە داوە، لەئاكامــــدا بۆتە هۆی ســــەركەوتنی بێوینەی داعــــش و بەكردەوە عێراقی كردوە بەسێ كوتەوە. ئێستا عەبادی دەیەوێ ئەم هەڵە ستراتیژیانە سارێژبكاتەوە. لەالیەك ســــەرەتا لەسەر ئاســــتی ناوخۆیی هەوڵیــــداوە حكومەتێكی تەوافقی نیشــــتمانی پێكەوەبنێــــت، ســــوننە( و كــــورد )شــــیعە، لەالیەكیش لەسەر ئاستی ناوچەیی دەیەوێ گرژییەكانی لەگەڵ ئەنكەرە، ریاز، دەوحە و

عوماندا بسڕێتەوە. ئایــــا دەیانــــەوێ كوردســــتان گەمــــارۆ

بدەن؟ئــــەوەی مایــــەی نیگەرانــــی بڕیارســــازی بریتییــــە كوردســــتانە، هەرێمــــی سیاســــی لــــەوەی ئایا ئــــەم سیاســــەتەی جەعفەری و عەبادی ســــەركەوتن بەدەستدەهێنێت؟ لەوە واوەتریــــش ئایا ئەگەر هاتو ئەم سیاســــەتە سەریگرت، ئەوە هۆكارێكی پشتەوەی هەیە و تاقمی عەبادی–جەعفەری دەیانەوێ لەرێی نەهێشــــتنی گرژییەكان، بەستێنی سیاسەتی ناوچەیــــی بــــەڕووی هەرێمــــی كوردســــتان بەرتەنگ بكەن؟ بەكورتی ئایا ئەم سیاسەتە بەمانایــــەك بۆ تەنگپێهەڵچنین و گەمارۆدانی هەرێمی كوردستانە؟ بوێسترێ و نەویسترێ ئەم هاوســــێ-فۆبیاییە الی هاواڵتی ئاسایی و بڕیارسازی سیاســــی كوردستان هەیە و هەمیشــــەش لەژێر هەموو هەنگاوێكدا بۆنی

پیالنگێڕی دەكات! سەردەمێكی نوێ دەسیپێكردوە

هەڵبەت هەمیشــــە ئــــەم هەنگاوانەی بەغدا دەشێ بەپرسیارەوە ســــەیر بكرێت، چونكە ئەزمونــــی حوكمڕانــــی ئــــەم چەنــــد ســــاڵەی دوایــــی لەعێراق ئــــەوەی دەرخســــتووە، كە ئەگــــەر شــــیعە بااڵدەســــتەكان ناچــــار نەبن، حوكمــــی لەدابەشــــكردنی حەزیــــان ئــــەوە واڵت نییــــە و بەهیچ شــــێوەیەكیش نیازپاكی ئەوەیان نیشــــاننەداوە، كە بیانەوێ بەراستی بەپێی سازانێكی نیشتمانی راستەقینە لەگەڵ كورد و سوننەكان رێبكەون. هێشتا نازانرێ ئایا ئەم حكومەتە نوێیەی عێراق بەراســــتی دەیەوێ لەتوێی سیاسەتی سازانی نیشتمانی راســــتەقینەدا رێز لەبەڵێن و واژۆكانی خۆی بگرێت، یاخــــود دەیەوێ زمینــــەی ناوچەیی هەرێمــــی و ســــوننەكان پەیوەندییەكانــــی كوردستان لەگەڵ هاوسێكان وشك بكات.

لەگەڵ ئەمە پێویســــتە حكومەتی هەرێمی فورمولــــە ئــــەو بەكــــردەوە كوردســــتان بەهێــــز "عێراقــــی دەڵێــــت: كــــە هەڵبگرێــــت بەواتای كوردستانی الواز نایەت". هەروەها

"كوردســــتانی بەهێزیــــش بەمانــــای عێراقــــی الواز نایــــەت". واتــــە "كوردســــتانی بەهێــــز یەكســــانە بەعێراقی بەهێز" و چیتر پێویست نــــاكات نە عێراق بەگوێرەی فۆبیای هەشــــتا ســــاڵی رابردوو مامەڵە لەگەڵ كورد بكرێت و دەســــەاڵتداران پێیانوابــــێ بەســــتنی هەرچ پەیوەندییەكــــی هەرێمــــی لەگەڵ هاوســــێكان بــــۆ پیــــالن داڕشــــتنی حســــابی لەســــەر الوازكردنی بەغدا دێت. لەالیەكیش هەرێمی كوردستان دەبێ پشت بەو راستییە ببەستێ، كــــە هاوپشــــكی حوكمڕانی بەغدایــــە و نابێ وەك میــــوان یاخود وەك راگــــوزەر مامەڵە

لەگەڵ بەغدا بكات. هەرێمــــی هەیــــە: دیكەیــــش راســــتییەكی كوردستان دەبێ پشــــت لەفۆبیای مێژوویی دراوســــێ دوو كاتێــــك بــــكات، خــــۆی پەیوەندییەكانیــــان پێشــــدەخەن، نابــــێ ئەوە بەمایەی هەڕەشــــە بۆ ســــەر خــــۆی بزانێت. بەســــەرچوبێت، قۆناغــــە ئــــەم پێدەچــــێ چونكــــە كــــورد ئیتــــر خــــۆی گەمەكەرێكــــی هەرێمــــی و نیشــــتمانی عێراقیشــــە و بەهیچ شــــێوەیەك دەســــكەوتەكانی كورد بۆ دواوە پاڵپێوەنانرێت. شتی لەوە گرنگتریش ئەمەیە، كــــە دەبــــێ سیاســــەتەمەداری كوردســــتانی ئەو راســــتییە لەبەر چاو بگرێت: سیاســــەتی نەهێشــــتنی گرژییــــەكان دەبێ تەنها لەســــەر ســــێ دوو پایــــە هەڵنەچنرێــــت. بەڵكو كاتێك هەنگاوێكی وا هەڵدەگیرێ، ئەوە دەبێ لەسەر ســــێ–پێ واتە لەسەر ســــێپایە هەڵبچنرێت. واتە پایەیەك بەغدایە لەالیەك و هاوسێیەكە لەالیــــەك )بۆ نمونە ئەنكــــەرە( و لەالیەكیش

پایەیەك لەهەولێر پێكبێت. ئەگــــەر هەولێــــر بتوانــــێ كارایــــی خــــۆی لەســــەر سیاسەتســــازی عێراق پیشــــانبدات، ئــــەوە دەتوانێ خۆی بكاتە پایەی ســــێیەمی پەیوەندییــــە هەرێمییەكانــــی عێــــراق. جاران ئەمە بەســــانایی دەكــــرا، چونكــــە وەزارەتی دەرەوە بەدەست كوردەوە بوو، بەاڵم ئێستا بەدەست خودی شیعەوەیە و پێویستە كورد

زۆر لەجاران هوشیارانەتر هەڵبسوڕێن.

الپــــەڕەی زێڕینــــی بەخۆیەوە دیوە. ئێســــتا لەعێراق حكومەتی حەیدەر عەبادی بەتەمای نەهێشــــتنی بەســــتراتیژی پشــــت ئەوەیــــە گرژییەكان )ســــفركردنی كێشــــەكان( لەگەڵ دراوســــێیەكان ببەســــتێت. بۆ ئەمەش تادێت پەیوەندییەكانــــی لەگــــەڵ ئەنكــــەرە و ریــــاز

ئاساییی دەكاتەوە. پێــــش ماوەیــــەك ئیبراهیــــم جەعفــــەری سەردانی ئەنكەرەی كرد و پەیامی حكومەتی ئەنكــــەرە راگەیانــــد. بەئەنكــــەرە تــــازەی سیاســــەتە لــــەم پێشــــوازی بەگەرمییــــەوە كــــردووە. عەبــــادی حكومەتــــی تازەیــــەی هەروەهــــا ئەنكــــەرە ئەمــــە وادەخوێنێـتەوە، كەوا لەبەغدا وەرزێك لەواقیعبینی سیاســــی پێنجشــــەممەیش رۆژی دەســــتپێبدەكات. ئەحمــــەد داودئۆغڵو ســــەروەزیرانی توركیا بۆ بەهێزكردنی ئەم خولە تازەیە ســــەردانی بەغدا دەكات. ئێســــتا بەڕاستی ئەو پرسیارە و ستراتیژیســــتەكان بڕیارســــازان، الی میدیاكارانــــی هەرێمــــی كوردســــتان هەیە و هەمــــوو كــــەس بەنیگەرانییــــەوە دەپرســــێ، گرژییەكانــــی نەهێشــــتنی سیاســــەتی ئایــــا حكومەتی عەبادی بەواتای پشتگوێخستن و

گەمارۆدانی هەرێمی كوردستان دێت؟ سیاسەتی نەهێشتنی گرژییەكان

حكومەتــــی تــــازەی عێــــراق بەپشــــتیوانی راوێــــژكارە نێودەوڵەتییــــەكان و بەتایبــــەت ئــــەم بەپێــــی پێكهاتــــوە. ئەمەریكاییــــەكان راوێژ و توێژینەوانە هەڵە ســــتراتیژییەكانی نوری مالیكی كە لەســــەر ئاســــتی ناوخۆییی سوننەكان و كوردەكان و شیعە لیبراڵەكانی پشتگوێخســــتوە، لەسەر ئاســــتی ناوچەییش و بەســــتووە هاوســــێیەك بەتاقــــە پشــــتی پەیوەندییــــە هەرێمییەكانــــی خــــۆی لەدوای كشــــانەوەی هێزەكانــــی ئەمەریــــكا لــــە 15-

11-2011 لەســــەر گرێژەنەی تاقە هۆكاری شــــیعەگەری لەگــــەڵ تــــاران رێكخســــتووە. ئەمەش بۆتە ســــەرەتایەك بۆ دروستبوونی و ناوخۆیــــی هەڵــــەی زنجیرەیــــەك ناوچەیــــی. ســــوننەكان بەتەواوەتی لەحوكم لەگــــەڵ كێشــــەكانیش و دورخراونەتــــەوە حكومەتــــی هەرێمــــی كوردســــتان بەلوتكەی

خۆی گەیشتووە. لەسەر ئاستی ناوچەییش پەیوەندییەكانی عێراق لەگەڵ توركیا، عەرەبســــتان، قەتەر و ئــــوردن و ..هتــــد تێكچوە. ئەمــــەش دەرگای لەســــەر دروســــتبوونی كۆمەڵێــــك ناكۆكــــی سیاسی و ستراتیژی كردۆتەوە. ئەم كێشانە چ لەسەر ئاستی ناوخۆیی و چ لەسەر ئاستی هەرێمــــی تەقیونەتــــەوە و لەئەنجامی ئەمەدا

4 ژماره 255 2014/11/22

سياسەت

ئیسالمیەكان كێشەی یەكالیینەبوونەوەی پارێزگاری سلێمانیان ئاڵۆزكرد و

هەڵوێستێكی هەلپەرستانەیان نواند

بابەكر دڕەیی ئەندامی جڤاتی نیشتیمانی گۆڕان، بۆ سڤیل:

لەبەر بەرژەوەندی خەڵك لەبارەی

پارێزگاری سلێمانیەوە ئامادەی جۆرێك لە

سازشكردنین

هێڵی سووری بزووتنەوەی گۆڕان مافی حیزب و

دەنگدەرەكانییەتی كە نەخورێن

بەهیچ شێوەیەك گۆڕان ناچێتە

رێككەوتننامەی ستراتیژی نێوان پارتی و یەكێتیەوە

د.هەڤاڵ هێڵی سوور نییە بۆ گۆڕان و دەكرێت

بگۆڕدرێت

4 ژماره 255 2014/11/22

ژماره 255 2014/11/22 5

گـــۆڕان دەیەوێـــت هیـــچ هێزێـــك هەموو نـــەكات قـــۆرخ بـــۆ خـــۆی دەســـەاڵتێك

بەشێوەیەك یاسا رێگەی پێنەدابێت. ئـــەی ســـەبارەت بـــەدوو ســـاڵ

بەدوو ساڵەكە؟بابەكر دڕەیی: ئەوە برادەرانی ئیسالمی پێشنیاریان كرد و بزووتنەوەی گۆڕانیش قبوڵـــی كـــرد، كاتێكیـــش الیەنـــی بەرانبەر قبوڵی ناكات، پێویستە الیەنی پێشنیاركەر ببێتە بەشـــێك لەو الیەنەی پێشنیارەكەی قبوڵ كردووە، بەاڵم بەداخەوە ئەوان هەر

دەنگیان بەئێمە نەدا. گـــۆڕان هیـــچ هێڵێكی ســـووری

هەیە؟ســـووری هێڵـــی دڕەیـــی: بابەكـــر و حیـــزب مافـــی گـــۆڕان بزووتنـــەوەی

دەنگدەرەكانییەتی كە نەخورێن. حیزبی بەرانبەرتان حەساسییەتی بەرانبـــەر كاندیدی ئێوە هەیە بۆ پارێزگار و نەشیشـــاردۆتەوە، چۆن ئـــەم تێڕوانینە

دەبینن، كاندیدەكەتان هێڵی سوور نییە؟بابەكر دڕەیـــی: ئەگەر ئێمە پەنجا زائید یەكمان بهێنایە قســـەیەكمان لەم بارەیەوە ئەنجومەنـــی لەنـــاو وەختێـــك دەكـــرد، پارێزگادا پێویستمان بەدەنگی الیەنەكانی ترە، لەم كاتەدا بۆ كاندیدی ئێمە و هەموو برادەرانـــی تریـــش پڕۆســـەكە دەگۆڕێت، بەاڵم ئەگەر زۆرینەمان بهێنایە بەجۆرێكی تر لەم پرسەمان دەڕوانی. ئەوكات داوامان لەیەكێتـــی دەكـــرد بچێت لەدادگا شـــكات بكات و تۆمەتەكانی لەســـەر كاندیدەكەی ئێمـــە بســـەلمێنێت، بـــەاڵم هەنـــدێ شـــت

مانگـــە ئـــەم 25ی وابڕیـــارە كۆبوونەوەی لوتكەی بزووتنەوەی گۆڕان و یەكێتـــی ئەنجام بدرێـــت، لەو بڕوایەدان ئەمـــە دوا كۆبوونـــەوە بێـــت و كێشـــەی

پارێزگاری سلێمانی یەكالیی بكرێتەوە؟بابەكـــر دڕەیـــی: دیارە فشـــارێكی زۆر وەك بـــەاڵم هەردووالمانـــە، لەســـەر بزووتنەوەی گۆڕان سوورین لەسەر ئەو پۆســـتانەی كە بەمافـــی خۆمانی دەزانین، بەپۆستی پارێزگاری سلێمانیشەوە، بەاڵم ئەمە بەو مانایـــە نایەت، كە گۆڕان ئامادە نییە بـــۆ پێكهاتن لەگـــەڵ یەكێتی، ئەمەش لەبەر بەرژەوەندی خەڵكی كوردســـتان و پارێزگای سلێمانی، لەبەر ئەو هۆكارانەش وەك بزووتنەوەی گۆڕان ئامادەی جۆرێك

لەسازش كردنین. لـــەو كۆبوونەوەیەی 25ی مانگ دەكرێت، ئیســـالمییەكان بوونیـــان نابێت،

واتا بۆچوونیان وەرناگیرێت؟كێشـــەی خـــودی دڕەیـــی: بابەكـــر یەكالیینەبوونەوەی پارێزگاری ســـلێمانی ئیســـالمییەكان ئاڵۆزیـــان كـــرد، كە ئەوان خۆیان بەالیەكدا نەخست، ئەگەر ئەوەیان بكردایە مەوزوعەكە ئاســـانتر چارەســـەر دەكـــرا. چونكـــە پارتـــی خـــۆی یەكالیـــی و دەدات بەئێمـــە دەنـــگ كـــە كـــردەوە، دەبووین بە 15 كورســـی و 2 كورسیمان دەویست بۆ 17 كورسییەكە، بەاڵم برایانی كۆمـــەڵ و یەكگرتوو یەكیانگرت و خۆیان

قایمكرد.ئیســـالمییەكان هەڵوێســـتی

تەندروست نەبوو لەوبارەیەوە؟

بابەكـــر دڕەیی: بێگومان هەڵوێســـتێكی و ناسیاســـیانە و ناتەندروســـت زۆر هەلپەرســـتانە بوو، جگەلـــەوەش زیانێكی زۆریان بەپڕۆســـەی دیموكراســـی گەیاند و پەكیان خســـت. من لەو روانگەیەشەوە قســـە ناكـــەم بۆ دەنگیـــان نـــەدا بەگۆڕان، هەرچەندە ئەمە حەقە، چونكە ئەوان پێشتر هاوپەیمانـــی ئێمە بوون، زیاتر مەبەســـتم

خۆ یەكالییكردنەوەیان بوو بەالیەكدا.لەگـــەڵ قســـەیان لەوبارەیـــەوە

كراوە؟بابەكـــر دڕەیـــی: بەدڵنیاییەوە قســـەیان لەگەڵ كـــراوە، دوای ئەوەش ئـــەم بابەتە قسەكردنی ناوێت، ئێمە هاوپەیمان بووین و پڕۆژەمـــان داوە بەحكومەت، ئێســـتاكە چووینەتـــە حكومەتـــەوە، دەنگەكانـــی تۆ

پارێزگاری سلێمانی یەكالیی دەكاتەوە. ئیسالمییەكان بۆچی وایان كرد؟

بابەكر دڕەیی: ئیســـالمییەكان پێیانوایە دیموكراســـی واتـــە لەئاوی قوڕدا ماســـی گرتـــن، بەڵـــێ لەنێـــوان ئێمـــە و یەكێتیـــدا ئاوەكە قوڕاوە، ئەوانیـــش دەیانەوێت لەو

ئاوەدا ماسی خۆیان بگرن. واتا بۆیە ئەو هەڵوێستەیان نواند

چونكە ماسییەكەیان گرتووە؟بابەكـــر دڕەیـــی: بەڵێ، ئەوەتـــا لەبەغدا پۆستیان داونەتێ و مامەڵەیان بەپەیوەندی

نێوان ئێمە و یەكێتییەوە كرد.ســـێ لەســـەر بۆچوونتـــان

پێشنیارەكەی یەكێتی چییە؟بابەكر دڕەیی: هەموو ئەو پێشـــنیارانە ئێســـتا لەگفتوگـــۆدان، بـــەاڵم بزووتنەوی

جڤاتـــی ئەندامـــی دڕەیـــی، بابەكـــر و گـــۆڕان بزووتنـــەوەی نیشـــتمانی ئەندامـــی هـــەردوو لیژنـــەی پێكهێنانـــی ناڕازییەكانـــی و ســـلێمانی پارێـــزگای گـــۆڕان، لـــەم دیدارەیـــدا لەگەڵ ســـڤیل، دەربـــارەی پرســـەكانی وەك پارێزگای ســـلێمانی، ئەدای گـــۆڕان لەحكومەتدا و بەرنامەكانیان، پەیوەندی هەرێم و بەغدا قسە دەكات. گەرچی ئەو ئەندامی لیژنەی ناڕازییەكانی بزووتنەوەی گۆڕانە، بەاڵم هەر لەسەرەتاوە ئەوەی پێراگەیاندین كە بەهیچ جۆرێك لەوبارەیەوە قسە ناكات.

پێشەوا محەمەد

ئیسالمییەكان پێیانوایە دیموكراسی واتە لەئاوی

قوڕدا ماسی گرتن، لەنێوان ئێمە و یەكێتیدا ئاوەكە قوڕاوە، ئەوانیش

دەیانەوێت لەو ئاوەدا ماسی خۆیان بگرن

تەحەداكردنی كورد لەالیەن

شیعەكانی عێراقەوە، لەكاتێكدا داعش

بەتەنیشتیانەوەیە، گەوجێتیە

لە سیاسەتدا

6 ژماره 255 2014/11/22

سياسەت

لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا پارتیش قسەی وای بەگۆڕان

وتوە بۆنی خوێنی لێدێت

سیاسەتی نەوتی هەرێمیش رۆژ بەرۆژ بەرەو

شەفافبوونی زیاتر دەچێت زۆر پێی گەشبینین

ئێمە الیەنگری سیستەمی پەرلەمانین و پشتگیریی هەمواركردنەوەی دەستوور

دەكەین

ئەو جەماوەرەی نییە لەگەڵ گۆڕان كێشەی پۆستیان هەبێت، دواجار كاری سیاسیش بۆ پۆســـت و پلـــەو پایەیـــە، لەبەرئەوەی بەرنامەكانـــت دەتوانیـــت لەپۆســـتەكاندا جێبەجێ بكەیت. لەم حكومەتەشدا تائێستا لەگـــەڵ پارتیدا تێنەگەیشـــتنێك دروســـت نەبـــووە، مامەڵەی پارتـــی و گۆڕان لەگەڵ

یەكتری بۆ هەردووال تازەیە. ئێســـتا یەكێتی و پارتی سەرقاڵی رێككەوتننامـــەی هەمواركردنـــەوەی ســـتراتیژین، گـــۆڕان دەبێتە بەشـــێك لەو

رێككەوتننامەیە؟بابەكـــر دڕەیـــی: مومكین نییـــە گۆڕان بچێتە رێككەوتننامەی ستراتیژی ئەو دوو

هێزەوە. پێشـــتر دەوتـــرا یەكێتـــی باجـــی نزیكبوونەوە لەپارتی دا، گۆڕانیش هەمان

باج دەدات؟بابەكر دڕەیی: بێگومان باجەكە دەدات، خۆ ئەگەر پارتیش نەبوایە، كردەی بەشداری لەحكومەتدا باج بەالیەنی سیاسیی دەدات، چونكە لەبەشـــداریكردنتدا كەسانێك هەن رادیكاڵـــن و دووردەكەونەوە، كەســـانێك هەن تموحێكیان هەیە و پێینەگەیشـــتوون و دووردەكەونەوە، كەســـانێكیش گلەییان هەیـــە و جێبەجێ نەكراون. بەاڵم ئامانجی گـــۆڕان لەمـــە گەورەتـــرە، كـــە بریتییە لە

بەدامودەزگاییكردنی حكومەت. گـــۆڕان دەتوانێـــت چـــۆن ئـــەوە بكات، یان چەند لەو بانگەشـــانە جێبەجێ

دەكات كە هەڵیگرتبوون؟پێویســـتی ئەمـــە دڕەیـــی: بابەكـــر بەئامـــارە، بـــۆ نموونـــە لـــەم مـــاوەدا كە وەزارەتی پێشـــمەرگە بەگۆڕانە چەند لیوا و فیرقەیـــەك هاتونەتـــە ژێـــر دەســـەاڵتی وەزارەتـــی پێشـــمەرگە، ئـــەو چەكانـــەی هاتوون بەیەكســـانی دابەش كراون، چەند فەرماندە و بەرپرســـێك لێپرســـینەوەیان لێكراوە، من گەشبینم كە وەزیرەكەی ئێمە

ئەمەی پێدەكرێت و ئەوەش بەرنامەیەتی، گەشبینیشـــم كـــە لەالیـــەن ســـەرۆكایەتی

هەرێم و حكومەتەوە هاوكاری دەكرێت. بزووتنـــەوەی گـــۆڕان ئەو هێزە نیشـــتیمانییەی پێ دروســـت دەكرێت، كە

بەردەوام دەیوتەوە؟بابەكـــر دڕەیـــی: بەڵـــێ بێگومـــان پێـــی دایـــە، لەپڕۆســـە ئێســـتاش دەكـــرێ، بەشێكیشـــی پەیوەندی بـــەو بارودۆخەوە بوو، كـــە هاتەئاراوە و ســـەلماندی هێزی پێشمەرگە پێویســـتی بە بەدەزگاییبوونە، لێـــدەكات وامـــان داعشـــیش هـــاوكات پێویســـتمان بەیەك دەســـەاڵتی مەركەزی

هەبێت بۆ كەرتی سەربازی. گـــۆڕان چـــووە حكومەتـــەوە و كێشەكانیش زۆرتر بوون، لەكاتێكدا خەڵك دەیانـــوت گـــۆڕان كێشـــەكان چارەســـەر

دەكات؟بابەكـــر دڕەیی: بارودۆخەكـــە گۆڕاوە، ئێســـتا خەڵـــك شـــەهید و برینـــداری بـــۆ دێتـــەوە، كچەكانمـــان بازرگانیـــان پێـــوە دەكرێ، لەم حاڵەتەشـــدا خەڵك وشـــیارە و ئەمە دەبینێـــت. ئەگەر وانەبوایە خەڵكی قبوڵیان نەدەكـــرد یەك ڕۆژ مووچەكەیان

دوابكەوێت. پێتانوایـــە بـــەم هەنـــگاوە تازەیە

هەولێر و بەغدا بگەنە رێككەوتن؟بابەكر دڕەیی: ئەو هەنگاوە چارەسەری كۆتایـــی نییە، بـــەاڵم پێموایـــە هەنگاوێكی باشە. ئێمە جوگرافیایەكی نەفرەتلێكراومان هەیـــە، بـــۆ خۆمان پێنـــج ملیۆنیـــن، بەاڵم ئێـــران و توركیا و ســـووریا بە 60 تا 80 ملیۆنـــی دەورەیان داویـــن و چارمان نییە دەبێـــت بـــەردەوام بین، لـــەم بارودۆخەدا دەبێـــت لەگـــەڵ بەغدا سیاســـەتێك بكەین بەسوودی خۆمان، تا خۆمان بەتەواوەتی بەهێـــز دەكەین. گۆڕانی مالیكی بەعەبادی و شەهرســـتانی بەعـــادل عەبدولمەهـــدی پۆزەتیڤـــە تاڕاددەیـــەك گۆڕانكارییەكـــی

لەسیاســـەتدا رێگەپێدراوە، بەالم لەیاسادا رێگەپێدراو نییە.

كاندیدەكەی ئێـــوە زیاتر لە 240 هـــەزار دەنگـــی هێناوە، گـــۆڕان دەتوانێت

مساوەمەی لەسەر بكات؟بابەكـــر دڕەیـــی: پڕۆســـەی بانگەشـــی چنینـــەوەی و شـــتێكە هەڵبـــژاردن ئێمـــە تـــر، شـــتێكی ئەنجامەكانیشـــی توانیومانە كەسێكی ئازیز و خۆشەویستی خۆمان بەناوی "د.هەڤاڵ" كە لەســـەرەتای ئەم بزووتنەوەیـــەوە لەگەڵماندایە، كاندید و هێنـــاوە زۆری دەنگێكـــی و بكەیـــن بزووتنەوەكەیـــە، دەنگـــی لەبنەڕەتیشـــدا بەاڵم لـــەودا كۆبۆتـــەوە، ئێمـــەش هەوڵی خۆمـــان داوە ئەو هاوڕێیەمـــان بگەیەنینە پۆســـتێكی گرنگی ئـــەم پارێزگایـــە، بەاڵم كاتێـــك ئەنجامی هەڵبژاردن شـــتێكی ترە، هەم هاوڕێكەمان لەبارودۆخەكە تێدەگات، هەم دەبێت جەماوەری وشیاری گۆڕانیش لەمە تێبگات. چونكە ئێمە بۆ بەدەستهێنانی پۆستی پارێزگاری سلێمانی، بەدەر لە 240 هەزار دەنگ پێویستیمان بە 17 كورسییە، كاتێك 17 كورسیمان نەهێناوە، ناشكرێت ئێمـــە تەنهـــا بڵێیـــن بـــەزۆری زۆرداری هەر ئەو بـــرادەرە دادەنێیـــن، دواجاریش بەدەستهێنانی پۆستی پارێزگار بەژمارەی دەنگی كەســـەكان نییە، بەڵكـــو بەژمارەی

كورسییەكانە. پارتـــی لەگـــەڵ پەیوەندیتـــان

هاوپەیمانیەتیە؟بابەكـــر دڕەیی: هاوپەیمانیەتی نییە بەو مانایەی چەند خاڵێك بنوسیت و لەسەری رێكبكەویـــت، بەاڵم خودی دروســـتكردنی

حكومەت هاوپەیمانیەتیە. بەاڵم خۆ یەكێتیش لەحكومەتدایە و پەیوەندیتان لەگەڵـــی وەك پەیوەندیتان

نییە لەگەڵ پارتی؟بابەكـــر دڕەیـــی: لەگەڵ پارتـــی پێگەی جەماوەریمان جیاوازە، لەســـلێمانی پارتی

ژماره 255 2014/11/22 7

سياسەت

لە هەڵبژاردنی داهاتوودا گۆڕان باجی نزیكبوونەوە

لە پارتی و چوونە ناو حكومەت دەدات

ئەوانەی شەڕی ناوخۆیان دروست كرد هەر ئەوان و نموونەكانیانن مامەڵە لەگەڵ داعشدا دەكەن

شیعەكانی عێراق بە كردەوە دەریانخست نموونەی بێعەقڵین

پڕۆســـەكە بەردەوامە، بەحوكمی فشاری واڵتانـــی و ئۆپۆزســـیۆن و ناوچەكـــە دەرەوە، سیاسییەكانمان بەرەو كامڵبوون چوون. سیاســـەتی نەوتی هەرێمیش رۆژ بەرۆژ بەرەو شەفافبوونی زیاتر دەچێت. گەشبینن بەو سیاسەتە نەوتییە؟بابەكر دڕەیی: بەڵێ زۆر گەشـــبینین و

پڕۆسەكە زۆرباش دەڕواتە پێشەوە. تۆ شـــتێكت نووسیبوو كە گوایە شەڕی ناوخۆ جەالل تاڵەبانی و مەسعود هەنـــدێ بەڵكـــو كـــرد، نەیـــان بارزانـــی هەڵپەرست بوون، ئایا ئەم بەقاچاغبردنەش

هەر ئەو هەڵپەرستانە و نمونەكانیانن؟هەمیشـــە پێموایـــە دڕەیـــی: بابەكـــر كەســـانێك هەن چاوی یاســـایان لێ دیار نەبێـــت، هەمـــوو شـــتێك دەكـــەن. من بۆ خـــۆم دوو ســـێ ســـاڵی یەكەمی شـــەڕی ناوخۆ بەشـــدار بووم و ئاگاداری هەموو وردەكارییەكانـــم، ئەمـــەی ئێســـتاش بـــە قاچاغبردنی نەوت و مامەڵە لەگەڵ داعش

ئەوان و نموونەی ئەوانەن. بەاڵم ئەم دۆســـییەیە بەكەسانی كـــەم دەســـەاڵت ناكرێـــت، رۆژنامەیەكی ئەمریكیـــش دەڵێ ئـــەو كەســـانە ئەوەندە بەهێـــزن، تەنها خودی ســـەرۆكی هەرێم توانـــای لێپێچینەوەی هەیە لەو كەســـانە، ئەگەر حكومەت نەتوانێت ئەمانە دەستگیر بكات، چۆن دەتوانین باسی شەفافییەت و

دیومكراسی بكەین؟بابەكر دڕەیی: ئەگەر بزانین لەتەنیشت ئـــەو كارانـــە دەكرێـــن، ســـەرۆكەكانەوە ئێمـــە بێبەریان ناكەین، دیـــارە دەبێت ئەو ســـەرۆكانە بەجـــدی بێنەپێشـــەوە و ئەو

دۆسییە پیس و رەشە بوەستێنن. ئێســـتا جارێكی تر قسەوباســـی هاتۆتەوە دەســـتوور هەمواركردنـــەوەی گۆڕێ، گۆڕان لەســـەر هەڵوێستی جارانی

سوورە لەسەر دەستوور؟بابەكر دڕەیی: نەك تەنها گۆڕان، بەڵكو

یەكێتـــی و پارتیـــش هاتوونەتە ســـەر ئەو بڕوایـــەی دەبێـــت دەســـتوور لەپەرلەمان

یەكالیی بكرێتەوە. بەاڵم سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی كوردســـتان دەڵێت دەستوور

ناگەڕێتەوە پەرلەمان؟بابەكر دڕەیی: من باســـی قســـەی ئەو بەڕێزە ناكەم، من باسی ئەو رێككەوتنەی نێوان پارتی و یەكێتی دەكەم كە لەئاستی بااڵدا كراوە و لەسەر ئەوە رێككەوتوون، بەاڵم ئێستا لەسەر شـــێوازی هەموارەكە

گفتوگۆ دەكەن. ئەی لەو نێوانەدا بۆچوونی ئێوە

چییە؟پشـــتگیریی ئێمـــەش بابەكـــر دڕەیـــی: لەپەرلەمانـــدا. دەكەیـــن هەموارەكـــە گـــۆڕان الیەنگری سیســـتەمی پەرلەمانییە لەكوردســـتاندا و الیەنگـــری سیســـتەمی سەرۆكایەتی نییە، كە راستەوخۆ لەالیەن

خەڵكەوە هەڵبژێردرێت. بـــۆ مافـــی هەڵبـــژاردن لەخەڵك لەپەرلەمـــان لەكاتێكـــدا دەســـتێننەوە، دەتوانرێـــت تەوافـــوق بەدەنگـــی خەڵكەوە

بكرێت؟بابەكـــر دڕەیـــی: واڵتەكەمـــان تازەیە و دەمانەوێت دیموكراســـی تێدا بچەسپێنین، لەسیستەمی پەرلەمانیدا كارەكان ئاسانتر دەڕۆنە پێشـــەوە و مەودای دروستبوونی و تاكـــڕە و دیكتاتـــۆر كەســـایەتی كەمدەبێتـــەوە، چونكـــە كەســـێك بەدەنگی خەڵـــك ببێتـــە ســـەرۆك، مامەڵـــە لەگەڵی گرانترە وەك لەوەی لەالیەن پەرلەمانەوە ئەو متمانەیەی پێبدرێت، سەرەڕای ئەوەش، خۆكاندیدكـــردن فرســـەتی لەپەرلەمـــان بـــۆ خەڵكێكی زۆرتـــر دەكاتـــەوە، جیاواز لەهەڵبژاردنـــی ڕاســـتەوخۆ، كە كەســـێك خۆی كاندید بكات، پێویســـتی بەپارەیەكی باش و میدیایەكی باش و حیزبێكی باشـــە

پشتگیریی بكات.

لەپڕۆســـەی سیاســـیی عێراقـــدا و دەبێت سوود لەم دەرفەتە وەربگرین.

بەاڵم كورد وەك دەڵێن بەالوازی چۆتـــە حكومەتـــەوە، چـــۆن دەتوانێت ئەو

دەرفەتە بقۆزێتەوە؟بابەكر دڕەیی: چۆن و كێ دەڵێت كورد

بەالوازی چۆتە حكومەتەوە؟ بـــەوەی كـــە حكومەتەكانـــی تـــر لەهەولێـــرەوە پێكدەهاتن و كورد دەبووە هەوێـــن، بـــەاڵم ئەمجـــارە كـــورد خـــۆی یەكالیی نەكردبۆوە لەبەشـــداریكردن یان نەكـــردن، كاتێـــك عەبـــادی كارنامەكـــەی

لەپەرلەمان پێشكەش دەكرد؟بابەكر دڕەیی: بەو كردەوەیە شـــیعەی عێراق دەریانخســـت نموونـــەی بێعەقڵین، بێگومـــان زەرەرمەندیـــش بـــوون، ئێســـتا و فەللوجـــە و بەغـــدا لەدەروازەكانـــی نزیـــك فڕۆكەخانـــەی بەغدا داعشـــی لێیە، خۆبەهێزدەرخستنیان بەسوودیان كۆتایی و بەتەنیشـــتییەوەیەتی داعـــش نەهـــات، تەحەدای كوردیش بكات ئەوە گەوجێیتییە لـــە سیاســـەتدا، بەدڵنیاییشـــەوە باجەكەی دەدەن، ئەوە ئێستا نیوەی عێراق لەخوێندا ئـــەو بەپێچەوانـــەوە بۆیـــە دەگەوزێـــت، مامەڵەیە الوازییە بۆ ئەوان نەوەك كورد. ئـــەی سیاســـەتی نەوتـــی هەرێم بەرانبەر بەغدا شكســـت خواردووە، وەك

پێشتر زۆر باستان دەكرد؟بابەكر دڕەیی: قســـەی كاتی هەڵبژاردن

جیاوازە لەحەقیقەتی سیاسەت لەواقیعدا.لـــەو هەبـــووە دووفاقیتـــان

قسەیەدا؟بابەكـــر دڕەیی: دەبێـــت هەبێت، لەكاتی بانگەشەدا پارتیش قســـەی وای بەگۆڕان وتوە، ئەگەر بیری خەڵكی بخەیتەوە بۆنی خوێنی لێدێت، بـــەاڵم پێش ئەوەی گۆڕان بێتـــە حكومەتـــەوە و بەفشـــاری گـــۆڕان سیاســـیەتی نەوتی هەرێم بەرانبەر بەغدا و بۆ ناوخۆش بەرەو شـــەفافبوون چوو،

8 ژماره 255 2014/11/22

لەســـتراتیژی رووبەڕووبوونەوەی ئەمەریكا داعش لەعێراق، چەند میحوەرێكی كردۆتە بنەما. بۆ نمونە یەكێك لەو پالنانەی ئەمەریكا رەچاوی كـــردووە و لەبەڵگەنامەكانی سیاســـەتی عێراقی خۆیدا جەختی لەسەر كردۆتەوە، پێدانی جۆرێك المەركـــەزی و تەنانـــەت جۆرێـــك لەئۆتۆنۆمیە ئەمەریكاییـــەكان عێـــراق. ســـوننەكانی بـــۆ بـــەوە ئاماژەیـــان خۆیانـــدا لەبەڵگەنامەكانـــی كردووە، ئەزمونی دروســـتكردنی "سەحوەكان" باشـــترین فاكتەری بەشـــداریكردنی ســـوننەكان بـــووە لەسیســـتەمی حوكـــم و دەزگای ئەمنی و

سەربازی عێراق. ئەزمونـــە ئـــەم دەیانـــەوێ ئێســـتا ئـــەوان بەشـــێوەیەكی فراوانتـــر بچەســـپێنن و لەرێـــی ســـتراتیژی دروســـتكردنی "یەكەكانی مقاومەتی ناوخۆیی ســـوننە"وە بەرەنـــگاری داعش ببنەوە. ئـــەم ئەزمونە بـــۆ هەرێمی كوردســـتانیش بایەخ و بەهای ســـتراتیژی هەیە. چونكە دروســـتبونی حكومەتێكـــی هەرێمـــی ســـوننەكان بـــۆ هەرێمی كوردســـتان هـــەم هـــەل لەخۆدەگرێـــت و هـــەم هەڕەشـــەش. هەڵبەت هەولێر چەند بتوانێ ببێتە پێشـــەنگی ئـــەم مۆدێلـــە و خـــۆی بەپشـــتیوانی ســـەرەكی ســـوننەكان لەعێـــراق لەقەڵەمبـــدات، ئەوەنـــدە زیاتـــر دەتوانـــێ بەرهەمە سیاســـی و

ستراتیژییەكانی بچنێـتەوە. و هەلـــەكان ئەوەیـــە، پرســـیارەكە ئێســـتا هەڕەشەكانی دروســـتبوونی حكومەتی هەرێمی ســـوننە بۆ هەرێمـــی كوردســـتان و پێداوەكانی ئاسایشـــی نیشـــتمانی حكومەتـــی هەرێم چیین؟ هەروەهـــا پرســـیاری دووەمیـــش ئەوەیـــە: ئایا هەرێمـــی كوردســـتان توانای قۆســـتنەوەی ئەم پارامەترە نوێیەی هەیە و دەتوانێ بیكاتە یەكێك

لەكۆڵەكەكانی ئاسایشی نیشتمانی خۆی؟ نمونەی دەوڵەتە تامپۆنییەكان

دەســـتەواژەیەكی تامپۆنـــی" "دەوڵەتـــی زانســـتی جیۆپۆلیتیكایـــە، كـــە پێدەچـــێ لەدوای دەســـتەواژەی "ناوچـــەی تامپۆنـــی" و ناوچـــەی پەرژینـــەوە هاتبێـتەكایەوە. تامپۆنی بەو ناوچانە دەگوتـــرێ، كـــە لەنێوان دوو یان ســـێ ناوەندی هێـــزدا دەبنە "ناوچـــەی موحەڕەمە" و بۆ ئەوەی هاوســـەنگی و هاوتەرازووی هێزەكان تێكنەچێ، هیچیان توخنی ئەو ناوچـــە تامپۆنییە ناكەون و دەســـكاری ناكەن. بەمەش ئەو ناوچە تامپۆنییە دەبێتـــە گرەنتـــی ســـتراتیژی بـــۆ تێكنەچوونـــی هاوكێشە سیاسی و ستراتیژییەكانی هێز. گەلێك جاریش كاتێك لەئاكامی جەنگێكی گەورەدا هێزە گەورەكان لەدەوری یەك كۆبونەتەوە، بڕیاریان داوە دەوڵەتێـــك یان چەنـــد دەوڵەتێكی تامپۆنی دروســـتبكەن، بۆ ئـــەوەی هاوســـەنگی هێزەكان تێكەنەچـــێ و لەمەشـــەوە ئاشـــتی و ئاسایشـــی

ناوچەیی تێكنەچێت. بـــۆ نمونـــە لـــەدوای جەنگـــە ناوخۆییەكانـــی ئەوروپاوە سویســـرا وەكـــو دەوڵەتێكی تامپۆنی چەنـــد لەنێـــوان و كـــراوە لەگـــەڵ مامەڵـــەی پەرژینێكـــی رۆڵـــی مەزنـــدا ئمیپراتۆریایەكـــی ســـتراتیژی گێـــڕاوە. یاخود دەوڵەتی نەمســـا كە پاشماوەی ئیمپراتۆریای نەمسا–هەنگاری بووە، لـــەدوای جەنگی جیهانـــی دووەمەوە ئەم رۆڵەی هەبووە. ئەمجـــۆرە دەوڵەتانە لەمەڕ ئاسایشـــی هێزە گەورەكانیشـــەوە رۆڵـــێ یەكالكەرەوەیان هەیە. بۆ نمونە روســـیا بۆ پاراســـتنی ئاسایشی نیشـــتمانی خۆی هەمیشـــە پێویستی بەكۆمەڵێك وردە دەوڵەت هەیە، كە لەنێوان خۆی و هاوسێ

ئەوروپاییەكانی ببنە شورایەكی جیاكەرەوە. لەخۆرهەاڵتـــی ناوەڕاســـت میســـر، توركیا و ئێـــران و بەمدواییانـــەش عەرەبســـتان كاریـــان

لەسەر دروستكردنی هێزی تامپۆنی كردووە. بۆ نمونە ئێســـتا ئێران، عێراق و ســـوریای كردۆتە دەوڵەتـــی تامپۆنـــی لەنێـــوان خـــۆی و توركیا و عەرەبســـتان. هەروەهـــا عەرەبســـتان دەیـــەوێ ســـوننەكانی عێراق و ســـوریا بكاتـــە دەوڵەتێكی تامپۆنی بۆ خۆی، چونكە ئەم بژارەیە بەنیسبەت خۆیـــەوە نیشـــتمانی ئاسایشـــی كۆڵەكەكانـــی بەبژارەیەكی ستراتیژی دەزانێت. بۆیە لەزانستە نێودەوڵەتییـــەكان، پەیوەندییـــە سیاســـییەكان، جیۆپۆلیتیـــكا و تەنانـــەت ئاسایشـــی نیشـــتمانی دەوڵەتاندا مەســـەلەی دەوڵەتـــی تامپۆنی یەكێك لەبژارە تازەكانی دەوڵەتانە. ئێستا با بزانین ئەمە

چۆن بۆ هەرێمی كوردستان دەلوێت؟ هەرێمی كوردستان دەتوانێ ئەمە بقۆزێتەوە!

بەكـــردەوە كوردســـتان هەرێمـــی ئێســـتا و جیۆپۆلیتیكییـــەكان بەپێویســـتییە هەســـتی خـــۆی نیشـــتمانی ئاسایشـــی زەرورەتەكانـــی كردووە. هەرێمی كوردســـتان نیمچە دەوڵەتێكی ناوكیشـــوەریی داخراوە، كە بەم سااڵنەی دوایی لـــەرووی ئابوورییەوە و لەئەنجامی ســـتراتیژی وزەوە بەهێـــز دەبێـــت و لـــەرووی سیاســـی و ستراتیژیشـــەوە دوای رووداوەكانی پەیوەســـت بەكورد لەتوركیا و ســـوریا، حەزی لەوەیە ببێـتە ئەكتەرێكی ناوچەیی و گەمەی ناوچەییش بكات.

سياسەت

"هەرێمی سوننە" و ئاسایشی نیشتمانی كوردستان

یەكێك لەپالنەكانی ئەمریكا پێدانی جۆرێك لەئۆتۆنۆمیە بۆ سوننەكانی عێراق

بەشی سیاسەت

ژماره 255 2014/11/22 9

بەتایبـــەت گەلێك هەوڵیـــداوە ئەمە لەگەڵ توركیا بـــكات، ئەنكـــەرەش پێی خراپ نەبـــووە هەرێمی كوردســـتان بكاتە دیاردەی ســـتراتیژی كوردی خـــۆی. هەروەها هەولێر لـــەدوای جەنگی ئەهلی سوریاشەوە ویستویەتی خۆی وەكو پارێزەری كوردەكان لەو بەشە نیشانبدات و ئەمەی كردۆتە

بەشێك لەستراتیژی كوردستانی خۆی. لـــەم كوردســـتان هەرێمـــی لەالیەكیشـــەوە بیســـت ســـااڵنەی دوایـــی ئـــەوەی زانیـــوە، كـــە ناوچە ســـنورییەكانی لەگەڵ عەرەبستانی عێراق ســـەرچاوەی سەرەكی هەڕەشـــەكانی ئاسایشی نەتەوەییـــن. بۆ ئەمەش چ لەســـەردەمی حوكمی ســـەددام، چ لەسەردەمی حوكمی شـــیعەكان، یا لەسەردەمی بااڵدەستبونی داعش بەسەر ناوچە كوردســـتان، هەرێمـــی هاوســـێی ســـوننەكانی هەمیشـــە لەو ناوچانەوە هەڕەشـــەی ئاسایشی بۆ دروســـتبووە. لەبەر ئەمە گەلێـــك هەوڵیداوە ئەمـــە لەسیاســـەتی عێراقیی خۆیـــدا بقۆزێتەوە. بۆ نمونـــە لەكاتێكدا هێزەكانی ئەمەریكا لەناوچە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی هەرێم دەیانویست بەرەنـــگاری گروپـــە تیرۆریســـتییەكان ببنـــەوە، پێویســـتیان بەهـــاوكاری پێشـــمەرگە هەبووە و

هەولێریش ئەمەی قۆستۆتەوە. ئەمجارەشیان لەوەتی ســـوننە میانەرەوەكان

لەنێوان مەنگەنەی حكومەتی شـــیعە و خەالفەتی داعشـــدا دەجندرێن، ئـــەوە پەنایان بـــۆ هەرێمی كوردســـتان هێنـــاوە. جگەلە یـــەك میلیۆن و نیو ئـــاوارە، ئـــەوە بەشـــی هـــەرەزۆری نوێنەرانـــی ئیدارە محەلییەكانی دیالە، سەاڵحەددین، نەینەوا و تەنانـــەت ئەنباریـــش لەهەولێـــر كۆبونەتـــەوە. هەرێمـــی ئەزمونـــی دەیانـــەوێ ســـوننەكان كوردســـتان بقۆزنـــەوە. بۆیـــە لێـــرەوە لەڕووی ســـتراتیژی ئاسایشی نیشـــتمانی كوردستانەوە داڵدەدانـــی ئـــەم ســـوننانە گەلێـــك گرنگـــە. لەوە گرنگتریش ئەوەیە، كە هەرێم پشـــتیوانیان بكات بۆ ئەوەی ئەم پارێزگا ســـوننانە بكرێنە هەرێمی یەكپارچـــە. ئەمە دەبێتـــە حكومەتێكـــی تامپۆنی لەنێوان شیعەكان و كوردستان و گەلێك ئاكامی

باشیشی بەدواوە دەبێت. ئەنجام، هەلەكان-هەڕەشەكان:

حكومەتێكـــی بكرێنـــە ســـوننەكان ئەگـــەر هەرێمـــی لەناو عێـــراق، ئەوە لەالیـــەك هۆكاری مقاوەمەتی ناوخۆیی سوننە دەبێتە فاكتەرێك بۆ لەریشـــەهەڵكەندنی داعش )نمونەی سەحوەكان( و بەشـــێكی زۆر لەتێچوە مـــاددی و مرۆییەكان لەسەر پشتی هەرێمی كوردستان سوك دەكرێن. هەروەها بەرەی جەنگەكەیش لەباتی سنورەكانی نێوان هەرێمی كوردســـتان و ناوچە سوننەكان،

دەگوازرێتـــەوە بۆ ناوچـــە ناوخۆییەكانی ئەنبار، ســـەاڵحەدین، موســـڵ و دیالـــە و بەغـــدا. لـــەوە واوەتریـــش ئەگەر ئەم حكومەتـــە پێكبێت، ئەوە جۆرێك لەبااڵنسی هێز لەنێوان بەغدا، سوننەكان و هەرێمـــی كوردســـتان دێتەكایـــەوە و ئەمەش

پارسەنگی دیكتاتۆری شیعەكان دەداتەوە. دیـــارە ئەمـــە دەكـــرێ ببێتـــە ســـەرچاوە و هـــۆكاری هەڕەشـــەش. بۆ نمونە دروســـتبوونی هەرێمێكی ســـوننە بۆی هەیە ئیدیعاكان لەســـەر 40%ی خاكی كوردســـتان لەنەینـــەوا، كەركوك، ســـەاڵحەددین و دیالـــە بوروژێنێـــت. هەروەهـــا بـــۆی هەیە ببێتە ســـەرەتا بۆ دەســـتەبەربوونی "قەزیەیەكـــی نەتەوەیی" الی عەرەبە ســـوننەكان )بگـــرە شـــیعەكانیش(، كـــە هەرێمی كوردســـتان بەشـــێك لەخاكـــی عەرەبی داگیركـــردوە! لەگەڵ ئەمەشـــدا لە هەركوێیەكیـــەوە بۆی بنۆڕی، ئەوە خێـــر و بێرەكانی ئەم ســـتراتیژییە بـــۆ هەرێمی كوردســـتان لەزیانەكانـــی زیاتـــرن و هیچ نەبێ دروســـتبوونی هەرێمێكـــی ئاوا بـــۆ گەڕانەوەی یەك میلیـــۆن و نیو عـــەرەب و لەكۆڵكردنەوەی مەترســـی داعش بۆ ســـەر هەرێمی كوردســـتان پێویستییەكی حاشـــا هەڵنەگرە. بەاڵم ئەمە تەنها ئەوكاتـــە دەســـتەبەر دەبـــێ، كـــە هەولێـــر خۆی

"دەسپیشخەری سیاسەتی سوننە" بێت.

دروستبوونی هەرێمێك بۆ سوننەكان هەم هەل هەم هەڕەشە بۆ هەرێمی كوردستان لەخۆدەگرێت

سياسەت

10 ژماره 255 2014/11/22

سياسەت

یەكێتی: ئەم پرسە پێویستی بە رێكەوتنی سیاسی هەیە

و هێشتاش ماوەیەكی زۆرمان لەبەردەستە

یەكگرتوو: گەر سیستەمی

حكومڕانی بكرێتە پەرلەمانی، ئاسانتر ئەو پرسە یەكالیی

دەكرێتەوە

گۆڕان: بەهەمواركردنەوەی دەستوور و گۆڕینی

سیستەمی حكومڕانی بۆ پەرلەمانی، كێشەی

والیەتی سەرۆكی هەرێم چارەسەر دەكرێت

جارێكی تر پۆستی سەرۆكی هەرێم مشتومڕ دەنێتەوە

الیەنەكان چارەسەر لە گۆڕینی سیستەمی حكومڕانیدا دەبیننەوە

ژماره 255 2014/11/22 11

سياسەت

پارتی: سەرۆكی هەرێم

جاری پێشووش داوای درێژكردنەوەی

والیەتەكەی نەكردووە، بەڵكو گرنگی ئەو بۆ قۆناغەكە ئەمەی

خواستووە

مــــاوەی درێژكردنــــەوەی لەكاتــــی ســــەرۆكایەتی مەســــعود بارزانی لەپۆستی ســــەرۆكی هەرێم، الیەنەكانی ئۆپۆزســــیۆن ناڕەزایەتیەكی زۆریــــان بەرامبەر بڕیارەكە هەبــــوو، تەنانەت خۆپیشــــاندان و هەڵمەتی راگەیاندنیشــــیان لــــەدژی ئەنجامــــدا، بــــەاڵم لەحكومەتــــدان، هەمــــووان كــــە لەئێســــتادا پرسەكە ئارامتر تێدەپەڕێت و باس لەسازانی نیشــــتمانی لەبارەیــــەوە دەكرێــــت، ئەمــــەش پاش ئــــەوە دێت، كە مــــاوە درێژكراوەكەی

سەرۆكی هەرێم بەرەو كۆتایی دەچێت.یەكێتــــی 2013 حوزەیرانــــی 30ی لــــە نیشــــتمانی كوردســــتان و پارتی دیموكراتی كوردستان یاسای ژمارە 19یان لەپەرلەمانی كوردستان دەركرد، كە یاسایەك بوو تایبەت بەدرێژكردنەوەی والیەتی سەرۆكی هەرێمی كوردســــتان- عێراق و لەمــــاددەی یەكەمی یاســــاكەدا ئاماژە بەوە درابوو، كە والیەتی ســــەرۆكی هەرێم لە )2013/8/20(دا تەواو دەبێت و تا )2015/8/19( درێژ دەكرێتەوە، كە ئیتر بەپێی ئەم یاســــایە ناكرێت جارێكی دیكە ماوەی سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی درێژبكرێتەوە، كە لەســــاڵی داهاتوودا تەواو دەبێت. لەئێستاشــــدا كە پەرلەمانی پرســــی هەمواركردنەوەی دەستووری وروژاندووە، ماوەی ســــەرۆكایەتیەكەی سەرۆكی هەرێم بۆتــــە یەكێك لەدیارترین ئــــەو خااڵنەی لەم

بابەتەدا قسەی لەسەر دەكرێت.ئــــەو لەبــــارەی پەرلەمانتارانیــــش پۆســــتەوە ئامــــاژە بــــەوە دەدەن، كە ســــێ رێگە لەبەردەســــتدایە بۆ چارەســــەركردنی پرســــەكە، ئەوانیــــش یان دەبێت دەســــتوور لەســــەر راپرســــی و بكرێتــــەوە هەمــــوار بكرێــــت، یاخــــود دەبێت یاســــای ژمارە 1ی ساڵی 2005ی سەرۆكایەتی هەرێم هەموار بەڕێوەبردنــــی سیســــتەمی و بكرێتــــەوە كوردســــتان لەهەرێمــــی ســــەرۆكایەتی لەسەرۆكایەتیەوە بگۆڕدرێت بۆ پەرلەمانی لەنێــــو هەرێــــم ســــەرۆكی دووبــــارە و پەرلەمانی كوردستاندا هەڵبژێردرێتەوە، كە ئــــەو كاتەش والیەتەكەی ســــەرۆكی هەرێم لەگــــەڵ كۆتاییهاتنــــی والیەتــــی پەرلەمانــــدا تەواو دەبێت، هاوكات رێگەی سێیەمیش كە بەرێگە نایاســــاییەكە ناودەبرێت، ئەوەیە كە بەیاسایەكی دیكە والیەتی سەرۆكی هەرێم

جارێكی دیكە درێژبكرێتەوە. "دلێــــر ماوەتــــی" پەرلەمانتــــاری یەكێتــــی لەپەرلەمانــــی كوردســــتان جگەلە ئاماژەدان

بەو زانیاریانە وتیشی "ماوەیەكە لەئاستێكی نافەرمیــــدا و لەنێــــو الیەنــــە سیاســــیەكان و پەرلەمانیشدا قســــە لەبارەی درێژكردنەوە، یاخود درێژنەكردنەوەی والیەتی سەرۆكی هەرێــــم دەكرێــــت، تەنانــــەت لەكۆبونەوەی سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی هەرێمیشدا قســــەی لەبــــارەوە كــــراوە، بــــەاڵم هێشــــتا ماوەیەكی زۆر لەبەردەستدایە بۆ رێككەوتن

لەسەر ئەو پرسە".بەوتــــەی ماوەتــــی بــــۆ یەكالكردنــــەوەی پرسەكە پێویستە رێكەوتنی سیاسی لەنێوان ســــەرجەم الیەنەكان بێتەكایــــەوە. ئەو وتی "پرسی درێژكردنەوەی ماوەی سەرۆكایەتی هەرێــــم و مانەوەی لەپۆســــتەكەیدا بابەتێكە پێویستی بەرێكەوتنی سیاسی هەیە و دەبێت بزانرێت، ئایا بارودۆخی كوردســــتان چۆن دەخوازێت، هەر بۆیە الیەنە سیاسییەكانیش دەبێــــت پێكــــەوە دابنیشــــن و رێكەوتن لەو بــــارەوە بكەن، بــــەاڵم تائێســــتا كۆبونەوەی تایبەت بەو مەبەســــتە نەكــــراوە و یەكێتیش لەبارەیــــەوە خــــۆی فەرمــــی هەڵوێســــتی

رانەگەیاندووە".هاوكات "ئومێد خۆشــــناو" پەرلەمانتاری پارتی ئاماژەی بەوەدا، كە مەسعود بارزانی نــــەك ئەمجــــارە، بەڵكــــو جاری پێشــــووش والیەتەكــــەی درێژكردنــــەوەی داوای نەكــــردووە، بەاڵم گرنگی ئــــەو بۆ قۆناغەكە خۆشــــناو ئومێــــد خواســــتووە. ئــــەوەی ســــەرۆكی فراكســــۆنی پارتــــی لەپەرلەمانی كوردســــتان وتی "بارزانی بەهیچ شێوەیەك درێژكردنــــەوەی والیەتی ســــەرۆكایەتی پێ قبوڵ نییە و جاری پێشــــووش قبوڵی نەبوو، بــــەاڵم واقیعی هەرێمی كوردســــتان وایكرد هیــــچ چارەیەك نەمێنێــــت، هەربۆیە ئەویش

ئەو داواكارییەی قبوڵكردووە".بزووتنــــەوەی رای لــــەوەش بــــەدەر گــــۆڕان لەبەرامبــــەر پرســــەكە نەرمتــــرە بە بــــەراورد بەجــــاران و ئــــەوان داوای ئــــەوە دەكــــەن لەرێگەی هەمواری دەســــتوورەوە لەســــەرۆكایەتیەوە حوكــــم سیســــتەمی بگۆڕێــــت بۆ پەرلەمانی و ســــەرۆكی هەرێم لەپەرلەمانــــەوە هەڵبژێردرێتــــەوە. بەوتــــەی "بەهار محەمــــەد" ئەندامی لیژنەی یاســــایی لەپەرلەمانــــی كوردســــتان و پەرلەمانتاری گۆران لەنوێترین كۆبونەوەی سەرۆكایەتی هەرێــــم لەگەڵ ســــەرۆكی فراكســــیۆنەكاندا بەروونی بــــاس لەبابەتی هەمواركردنەوەی دەســــتوور كراوە، كە ئەوەش پەیوەندیەكی راســــتەوخۆی بەپرسی پۆســــتی سەرۆكی هەرێمەوە هەیە. ئەو وتی"بەخۆشحاڵیشەوە

لەســــەر كۆكــــن فراكســــیۆنەكان هەمــــوو گرنگــــی هەمواركردنەوەی دەســــتوور، هەر بۆیە گەر دەســــتوور هەموار كرایەوە، ئەوا كێشــــەی والیەتی ســــەرۆكی هەرێمیش لەو دەســــتوورەدا چارەســــەر دەكرێــــت، بەپێی هەمواری دەســــتووریش ئێمە لەفراكسیۆنی گۆڕان داوای ئەوەمان كردووە سیســــتەمی حكومڕانی لەكوردســــتان ببێتە سیستەمێكی

پەرلەمانی".بەهــــار وتیشــــی" گــــەر ئــــەو داواكارییــــە چەســــپا، دەتوانرێت لەپەرلەمانەوە سەرۆك هەڵبژێردرێتەوە، بەاڵم گەر ئەوەش نەچەسپا، ئەوا بارودۆخەكە بەشێوازێكی دیكە دەبێت، هێشتاش ماوەی تەواوبونی سەرۆكایەتیەكە نۆ ماگی ماوە و دەســــتووریش لەســــەروو هەمومانــــەوە دەبێــــت، لەدەســــتووردا چــــی

بڕیاردرا، ئەوە جێبەجێ دەكرێت".الیەنە ئیسالمیەكانیش بۆ یەكالكردنەوەی و دەكــــەن ســــازان داوای پۆســــتەكە بەهەمــــان شــــێوەی بزووتنــــەوەی گــــۆڕان حكومڕانــــی سیســــتەمی گۆڕینــــی داوای لەســــەرۆكایەتیەوە بــــۆ پەرلەمانــــی دەكەن. ئەبوبەكر هەڵەدنی پەرلەمانتاری یەكگرتوو لەپەرلەمانی كوردستان لەمبارەیەوە دەڵێت "یەكالكردنەوەی پرســــی والیەتــــی بارزانی و پۆســــتی ســــەرۆكایەتی هەرێم پێویســــتە الیەنــــەكان ســــەرجەم نێــــوان بەســــازانی دەبێــــت، بــــەاڵم ئــــەوەی لەئێســــتادا گرنگــــە ئەوەیــــە پرۆژە یاســــای دەســــتوور هەموار بكرێتــــەوە و سیســــتەمی حكومڕانی بكرێتە پەرلەمانی، ئەوكاتیش ئاســــانتر ئەو پرســــە

یەكالدەبێتەوە".

راوێژ كامەران

12 ژماره 255 2014/11/22

سەرۆكی هەرێم و محەمەد جەواز زەریفی وەزیری دەرەوەی ئێران، لەكاتی سەردانەكەی بۆ هەولێر

سياسەت

عێـــراق" له هه مـــووکات به هێزتـــره ، وه زیـــری کـــه بنوێنـــێ وا هه وڵیـــدا ئێـــران ده ره وه ی ده وڵه ته کـــه ی دۆســـت و پاڵپشـــتی هه رێمـــی هه ربۆیـــه خه ڵکه که یه تـــی، و کوردســـتان له ســـەرەتاوه تـــا ده گاته ئه م قۆناغـــه ، نه ته نیا ستراتیژی ناوچه یی و تێڕوانینی ئه م واڵته بۆ پێگه ی هه رێمی کوردستان هیچ گۆڕانکارییه کی به ســـه ردا نه هاتـــووه، بگـــره زیاتـــر له هه موو

کاتێک زه ق وبه رچاوتره .له رژێمـــی ســـتراتیژیه ی ئـــه م ئێـــران، په هله وییـــەوە به میرات وه رگرتـــووه. کوردی

پـــاش هاتنه کایه ی داعـــش و رووداوه کانی دواتری و گرژتربوونه وه ی قه یرانی ده سه اڵت له بەغـــدا، کـــه ئه نجامه که ی الدانـــی مالیكی و به ده سه اڵتگه یشـــتنی حه یـــده ر عه بـــادی بوو، وه زیـــری ده ره وه ی کۆماری ئیســـالمی ئێران له چاوپێکه وتنـــی له گـــه ڵ مه ســـعود بارزانـــی ســـه رۆکی هه رێمی کوردســـتان رایگه یاند که "ئێمـــه خوازیاری یه کگرتوویی و جێگیربوونی ئاســـایش و ســـه قامین له عێراقدا، چونکه پێش

هه موو شتێک یه کپارچه یی و ئه منییه تی عێراق یه کسانه به ئاسایش و ئه منییه تی واڵته که مان". له راســـتیدا هه ریـــه ک له چه مکه کانی ئه منییه ت، ســـه قامگیریی و یه کپارچه یـــی خاکـــی عێراق، ته نیـــا به ئه دا و زمانێکی دیپلۆماســـی وه زیری بـــۆ ئایدیالیـــن بابه تـــی کۆمه ڵێـــک ده ره وه ، کۆمـــاری ئیســـالمی ئێران، ئـــه وه ی له عێراقی ئه مـــڕۆدا نییه، یان گەر هەشـــبێت كرچوكاڵن،

ئه م بابه تانه ن. سه رباری ئه م سه ردانەی، لەهه لومه رجێکدا "له به ریه کهه ڵوه شـــانه وه ی ئه گه ره کانـــی کـــه

پێگه ی هه رێمی کورستان له ستراتیژی ناوچه یی ئێراندا

ئێران لەدوای )1979(وە ئەركی پشتیوانیكردنی ستراتیژیەتی ناوچەیی خۆی بە یەكێتی سپاردووە و بۆ ئەو مەبەستەش پشتیوانی لێدەكات

خەالفەتەكەی داعش مەترسیی جدییە بۆ سەر بوونی ئێران و ستراتیژی ناوچه ییەكەشی بەرەو هەڵدێر بردووە

بەشی سیاسەت

ژماره 255 2014/11/22 13

سياسەت

ئێران به درێژایی شه ڕی هەشت ساڵەی لەگەڵ

عێراقدا نەیتوانی كەربەال داگیربکات، به اڵم دوای 2003 بێ

کێشه و سه رئێشه ، عێراقی وه ک هه تیوێکی

بێ سه رپه رشت که وته به رده ست

باشـــوور تا ئه و جێگایه لەالیەن ئێرانەوە رۆڵ و پێگـــەی هه یـــه و پشـــتیوانی ســـه ربازیی و دارایی و سیاسیی لیده کرێ، که له پیاده کردنی ئه م ســـتراتیژیه ناوچه ییەی ئێراندا فاکته رێکی یارمه تیده ر بێت و له هاوکێشه کانی ناوچەكە دا ســـه نگ و قورســـایی بخاتـــە تای تـــه رازووی ئێرانه وه . له مڕووه وه رژێمی شـــا له چه شـــنی کۆماری ئیسالمی، که بزووتنه وه کوردییەکانی ئێرانـــی زۆر بێبه زه ییانـــه ســـه رکوت ده کرد، له هه مانکاتدا لەپەیوه ندی ئاڵۆز و هاوکێشه کانی خۆی له گه ڵ عێراقدا، پشتیوانی ته واوی دارایی و ســـه ربازی له شۆڕشـــه که ی مـــه ال مســـته فا بارزانـــی ده کـــرد، به اڵم هه ر کـــه ئامانجه کانی له سیاســـه تی و وه رســـووڕ پێـــکا، خـــۆی پێشـــووی خۆی پاشـــگەزبووییەوە و پشـــتی بزووتنه وه کـــه ی باشـــووری چۆڵکرد. له دوای شۆرشـــی ئیســـالمی ئێران له ســـاڵی 1979 و قووڵبوونـــه وه ی کێشـــه و ناکۆکیه کانی له گه ڵ رژێمی به عس، کۆماری ئیســـالمی هه وڵیدا بۆ ئه م ســـتراتیژیه ی خۆی پشتگیریی لەبەشێكی هێزە كوردیەكان بکات، هه ر بۆیه ئه م رۆڵه ی

به یەكێتی نیشتمانی کورستان سپارد.له دوای هێرشـــی ئه مریکا بۆ ســـه ر عێراق، هێـــزی ئه م واڵتـــه دابه ش بوو، کـــه کوردیش کـــورده کان ده ســـه اڵتی به رکـــه وت، پشـــکی هه ڵکشـــا، که دیاره ئه مه بەدڵـــی ئێران نه بوو. جیالەوە، بەهۆی کاریگه ربوونی راسته وخۆی دەرفەتـــەی و هـــەل بـــەم ئێـــران کـــوردی روویکردۆتە کوردی باشوور، جۆرێک له ترس و نیگه رانـــی رووی کـــرده ئێـــران، کـــه نه بادا نه توانێ به شێوەی جاران، وه ک براگه وره یه ک

ده ست به سه ر ئه م هه رێمه دا بێنێ.ئێـــران چـــاری نەما، دەبـــوو تەنیـــا دۆخی نوێی هه رێمی کوردســـتان وه ک واقعێک قبوڵ بـــکات، هه رچه نـــد بـــه نابه دڵیش بێـــت، به اڵم ئه مه به مانای ئه وه نه بوو، که ده سته وه ســـتان بێت، به ڵکو تـــه واوی هه وڵ و تواناکانی خۆی خسته گه ڕ، که نفوزی سیاسی خۆی له رێگه ی پەیوەنـــدی ئابووریی و سیاســـیه وه بپارێزێ،

به تایبه ت له رێگه ی یه کێتیەوە .ئاڵۆزی و قه یرانه یه ک له دوای یه که کانی ئه م دواییانه ی عێراق، به تایبه ت هاتنه کایه ی پرسی سه ربه خۆیی هه رێمی کوردستان، دژکرده وه ی توندی کۆماری ئیســـالمی لێکه وته وه، ئه مه ش بوه هۆی ئه وه ی هێرشێکی توند و بێبه زه ییانه بکاتـــه ســـه ر هه رێمـــی کوردســـتان، به تایبه ت گوڕه شـــه وه و له هه ڕه شـــه ســـه رۆکه که ی. بگره تـــا خســـتنه پاڵی تۆمه تی وابەســـتەبوون بـــه اڵم پێشـــڕه وییه کانی داعش، به ئیســـرائیل، که ته نانـــه ت هه ولێری خســـته مه ترســـییه وه ، کۆماری ئیســـالمی ئێران و حکومه تی هه رێمی

خســـته ناو یه ک به ره وه ، لێره وه یه بۆ جارێکی باشـــوور کـــوردی پێگـــه ی دیکـــه ش رۆڵ و له هاوکێشه سیاسیه کانی عێراق و ناوچه که بۆ کۆماری ئیسالمی به رجه سته بووه وه ، ته نانه ت تاڕاده یـــه ک ده کـــرێ بوتـــرێ، ئه مڕۆکـــه ئه وه کۆماری ئیســـالمییه وه له رووی ناچارییەوه و بۆ راکێشـــانی سه رنج و پشـــتیوانی حکومه تی هه رێم، ده سله مالنێ بووه ، هۆکاری سه ره کیش بوونی داعشـــه لەپشت ده روازه کانی ئێران، که نەك ته نیا ده توانێ ســـتراتیژی ناوچه یی ئێران له بارببات، به ڵکو ده توانێ مه ترســـیه کی جیدی بخاتـــە ســـەر بوونـــی ئـــه م واڵته ، ئامـــاژه کان زۆر روونـــن، هه رئێســـتاش داعش توانیویه تی به داگیرکردنـــی به شـــێکی زۆر له خاکی عێراق و ســـوریا )وه ک حـــه وزه ی نفـــوزی ئێران( و پێکهێنانـــی خه الفه تـــی ئیســـالمی، ســـتراتیژی

ناوچه یی ئێران به ره و هه ڵدێر ببات.له شکه رکێشـــی ئه مریکا بۆ ســـه ر عێراق و گەیشتنی شـــیعەكان بەلوتکه ی ده سه اڵتی ئه م واڵتـــه ، مانای وابـــوو که ئه مریـــکا به به الش و بێبه رامبـــه ر عێراقی راده ســـتی ئێران کردووه ، ره نگه ئه مـــه گه وره ترین ســـه رکه وتن بێت بۆ ســـتراتیژی ناوچه یی ئێران. کۆماری ئیسالمی نه یتوانی به درێژایی شـــه ڕێکی 8 ساڵه كەربەال داگیـــر بـــکات، به اڵم بێ کێشـــه و سه رئێشـــه ، عێراقـــی وه ک هه تیوێکـــی بـــێ سه رپه رشـــت که وته به رده ست. ماوه یه کی ده خایاند تا ئێران بـــه ره بـــه ره به هـــۆی ده ســـت و پێوه نده کانی له عێراق، شـــوێنپێی خـــۆی له داموده زگا ئه منی و ســـه ربازییه کان قاییم بکات، له پاشان ده ست په راوێزخســـتنی و پاکتاوکـــردن بـــه بـــکات پێکهاته کانـــی دیكەی عێـــراق، ئه مه ش به واتای ده ســـه اڵتی بێ رکابـــه ری ئێران بوو به ســـه ر

عێراقێکی ده سته مۆدا. عێراقـــه وه له رێـــگای ئێـــران کـــه رۆڵێـــک له قه یرانی ســـوریا دا ده یگێڕا، له که س شـــاراوه نه بوو، لەروانگه ی ئێرانه وه ئه گه ر ئه مڕۆکه ش پێشـــڕه وییه کانی داعـــش پێشـــی پێنه گیـــرێ و ده وڵه تی شیعه مه زهه بی عێراق له پێ بکه وێت، ئاڵقه یه کـــی گرنگـــی زنجیـــره ی ســـتراتیژیکی که وتنـــی ده ره نجامه کـــه ی کـــه لێده بێتـــه وه ، ده سه اڵته که ی به شار ئه سه ده . زۆر له رێگاکانی ئێران له م قه یرانه ی دوایی عێراق و ســـوریادا داخرابوون، نه ده یتوانی به شێوه ی راسته وخۆ ده ستێوه ردانی ســـه ربازی بکات، نه ده یتوانی تا ئه و راده یه ش چاوپۆشی لێبکات، پشتبه ستن به ســـوپای عێراقیش چاره سەر نه بووه ، چونكە پشـــکی داعشـــدا شـــه ڕی له تاقیکردنـــه وه ی رێـــوی به رکه وتبووه. لێره دایـــه که بمانه وێ و نه مانه وێ رۆڵی هه رێمی کوردستان به رجه سته ده بێته وه ، نه ته نیا له دیدی ئێراندا، به ڵکو له کۆی

هاوکێشـــه کانی واڵتانی زلهێزیشدا جێی خۆی کردۆ تـــه وه . ته نیـــا له هه رێمـــی کوردســـتاندایه کـــه به ربه ســـتێک بـــۆ داعـــش دروســـتکراوه ، ئێســـتا هه رێمی کوردســـتان به ره یه کی جیدییه له شـــه ڕ له گـــه ڵ داعـــش، ئه گه رچی لـــه رووی لۆجێســـتیکه وه چه کوچـــۆڵ و ســـه ربازیی و الوازی پێـــوه ده بینرێ، به اڵم له رووی ئینتمای نیشـــتمانی و کاراکتەری نه ته وه ییه وه بەهێزە، له هه مووی گرنگتر ئه وه یه، که پاڵپشتی جیهانی ده ره وه شـــی به ده ستهێناوه . ئێســـتا ئێران هه ر ســـه رکه وتنێکی هێزی پێشـــمه رگه له به ره کانی شـــه ڕی داعشدا به ســـه رکه وتنی خۆی له قه ڵه م پێشـــمه رگه هێـــزی ســـه رکه وتنی ده دات. مانای ســـه رکه وتنی ئێرانیش به ســـه ر داعشدا دەگەیەنێـــت، وه ک دوژمنێکـــی ئایدیۆلـــۆژی و عه قیده یـــی. داعش له زۆر رووه وه مه ترســـییه تائێســـتا کـــه به تایبـــه ت ئێـــران، ســـه ر بـــۆ ســـه ره کیترین دۆڕاوی ملمالنێکـــه ئێران بووه و به شـــێکی به رچـــاوی کەناڵه کانـــی پەیوەندی ئێران به ســـوریا و لوبنانـــەوە له ژێر کۆنتڕۆلی داعشدایه . ســـه فه ری به په له پڕوزه ی وه زیری ده ره وی ئێران بۆ هه رێمی کوردســـتان و ئه و ســـتایش و لێدوانانه ی لـــه زاری هه ڵده وه رین، ئاماژه یه ک بوون بـــۆ پێگه ی به هێزی هه رێمی و ناوچەكـــە له هاوکێشـــه کانی کوردســـتان نیگه رانی ئێـــران له ره وتی رووداوه کان. ئه گه ر ئێـــران نه که وتبایه تـــه ئه م دۆخـــه وه ، بێگومان پێویســـتی به وه نه ده بـــوو دۆســـتایه تی ئێران و کوردی باشـــوور وه بیربێنێتـــه وه . هه روه ک چـــۆن له مه ســـه له ی بڕینی مه عاش و پرســـی هه رێمـــی کوردســـتاندا رووی ســـه ربه خۆیی هه ربـــه و نه شـــارده وه ، خـــۆی راســـته قینه ی شـــێوەیە ش ناتوانێ حاشا له پێگه ی ستراتیژی

هه رێمی کوردستان بکات.

14 ژماره 255 2014/11/22

سياسەت

ئایدیالیستەكانی ناو پارتی كاتی

رووداوەكانی موسڵ وێنای سەركەوتنێكی گەورەیان

دەكرد، بەاڵم دواتر رووداوەكانی شەنگال دووچاری شۆكی كردن

لەو کاتەوەی کارەساتی شەنگال روویداوە، قسەوباســـی جوراوجـــۆر ســـەبارەت بەهۆکار و کاریگەرییەکانـــی ئـــەم کارەســـاتە دەکرێت. کارەســـاتە ئـــەم سیاســـییەکان لەزمانـــی وەک، کارەســـاتێکی نەتەوەیـــی نـــاو دەبرێـــت، و هەژانـــد کـــوردی تاکـــی دیســـانەوە کـــە نەهامەتییەکانـــی وەبیرهێنایـــەوە. لەهەمانکاتدا ئەم کارەساتە وەک کارتێکی سیاسیش لەگەمە سیاســـییەکانی کوردستان کەڵکی لێوەرگیراوە، یان لێوەردەگیرێت. بەگشتی هەرچەند پێدەچێ تارمایی شەڕ لەکوردستان لەم ساتەدا مەودای ئـــەوە نـــەدا، بیـــر لەکاریگەرییـــە جیاوازەکانی ئـــەم کارەســـاتە لەژیانـــی سیاســـی و کلتوری کوردســـتان بدرێتەوە. بەاڵم پێناچێ ئەم جۆرە روانینە الی سیاسییەکانیش هەمان مانای هەبێ. بۆیـــە وەک دیاردەیەکی سروشـــتی کاراکتەرە سیاسییەکانی بەردەوام لەمەترسی و دەرفەتدا بیر لەخۆیان و دوارۆژی سیاسییان دەکەنەوە. هەر لێرەوەیە دەكرێ بپرســـین ئاخۆ دەتوانین گریمانـــەی ئـــەوە بکەین کارەســـاتی شـــەنگال کاری کردۆبێتە ســـەر هاوکێشە سیاسییەکانی

ناو پارتی دیموکراتی کوردستان؟جیـــاوازەکان کۆمەڵگـــە سیاســـی ژیانـــی لێوانلێوە لەو چرکەســـاتە مێژوییانەی بوونەتە هۆی ســـەرهەڵدان یان شکســـتهێنانی الیانێکی سیاســـی. شـــەڕ، کارەســـات، قەیرانی سیاسی، ئابوری و ... هتد، ئەو چرکەساتە مێژووییانەن،

کە بۆ ئەکتەرەکانی ناو پانتایی سیاســـی دەبنە سەرەتای مێژوو یان کۆتایی مێژوو. لێرەوەیە کە کوردســـتانیش دەتوانێ لـــەم خانەدا جێگای ببێتەوە. بۆ نمونە پێموانیە کەس لەگەڵ ئەوەدا نەبێ کە شکســـتی کورد لەکۆماری کوردستان هاوکێشـــە لەســـەر هەبـــووە کاریگـــەری سیاسییەکانی خۆرهەاڵتی کوردستان، پێموانیە کەس لەگەڵ ئەوەدا نەبێ کە نسکۆی شۆڕشی ئەیلـــول کاریگـــەری هەبـــوو لەســـەر گۆڕینی هاوکێشە سیاسییەکانی باشووری واڵت. ئەمانە و دەیـــان نمونەی گـــەورە و بچوک دەرخەری ئـــەو راســـتییەن، کە هاوکێشـــە سیاســـییەکان

بەردەوام لەگۆڕاندان. پێدەچێ پرســـیاری ئەوە بێتە ئاراوە، کە بۆ پارتی دیموکرات؟ هەروەها رەخنەی ئەوە بێتە بەربـــاس، کە پارتی یەکە و نابـــێ بەدوو، ئیتر

ئەم باسانە چ مانایەکی هەیە؟ لـــە بەرئـــەوە دەبـــێ بـــەردەوام خوێندنەوە لەسەر رەفتاری پارتی بکرێت، چونکە لەئێستادا ئەم پارتە یەکێکە لەدوو کۆڵەکە ســـەرکییەکەی ناو هاوکێشە سیاســـییەکانی کوردستان. بۆیە هەرچەشنە گۆڕانکارییەک لەم پارتە راستەخۆ کاریگەری لەسەر داهاتووی گەمە سیاسییەکان

دەبێ. لەالیەکیتـــرەوە ئـــەوەی لەم وتـــارە جێگای مەبەستە، هاوکێشەی سیاســـییە لەناو پارتیدا، نەک گوتاری سیاسی ئەم پارتە. واتە ئێمە قسە

پارتی دوای شەنگال هاوكێشەی نێوان دوو ئەقڵیەتی ئایدیالیست و

پراگماتیستەكانی ناو پارتی

تەنیا هێزی سەرۆكایەتی هەرێم دەتوانێ چارەنووسی زاڵبوونی یەكێك لەم دوو ئەقڵیەتە لەناو پارتیدا دیاری بكات، كە ئاخۆ پارتی ئەم پۆستەی هەر بەدەستەوە

دەبێ، یا گەمەكانی دەگۆڕێت بۆ حكومەت؟

حیسام دەسپیش

ژماره 255 2014/11/22 15

پراگماتیستەکانی ناو پارتی بەروونی لەدەوری نێچیرڤان کۆبوونەتەوە

و لەدەروازەی خۆشگوزەرانی و گەشەسەندنی

ئابورییەوە دەڕواننە سیاسەت

سياسەت

ئاڕاستەکەی بەشکردنی هێزی نیشتمانی نەبێ. بەڵکو ئەوە بەرپرسیاریەتی نیشتمانیە کە دەبێ بەش بکرێت. بۆیە ئایدیالیســـتەکان کە لەبواری سەرۆکایەتی هەرێم لەژێر گوشارێکی فراواندا بوون، بەشێوەیەکی تاکتیکی پاشەکشیان کرد، تاکـــو حکومەتی بنکەفـــراوان هاتەئاراوە. بەاڵم ئەمە کۆتایی مێژوو و هاوکێشـــە سیاسییەکان مەکـــۆی وەک کوردســـتان چونکـــە نەبـــوو. ناوەڕاســـت رۆژهەاڵتـــی گۆڕانکارییەکانـــی ناتوانـــێ ئارامی بەخۆیەوە ببینـــێ، تاکو نەبێتە خاوەن هێزێکی فراوان و ســـەقامگیر. بۆیە ئەم بۆچوونـــە وای لەئایدیالیســـتەکانی نـــاو پارتی کرد، بیر لەکەڵکوەرگرتـــن لەئاژاوەی ناوچەکە بکەنەوە، بۆ ئەوەی ئاسایش هەرێم دەستەبەر بکـــەن. لەبەرئەوەی ئاســـایش یەکێکە لەچەمکە ســـەرەکییەکانی ئەقڵییەتی الیانی ئایدیالیســـتی ناو پارتی. موســـڵ ئـــەو وێســـتگە گرنگە بوو، کـــە ئـــەم دەرفەتـــەی بۆ ئـــەوان هێنایـــە پێش. بۆیە ســـەرۆکایەتی هەرێم سوکانی گەمەکانی گرتەدەســـت. لەم نێـــوەدا الیانی ئایدیالیســـتی نـــاو پارتـــی چونکـــە پێشـــمەرگە و ئاســـایش خـــۆی ســـەرکییەکانی لەپێگـــە یەکێـــک وەک دەبینـــێ، لەپەنای دەســـکەوتەکانی پێشـــمەرگە و ســـەقامگیری هەرێـــم، رێگاکانی بەهێزبوونی

خۆی وێنا دەکرد.لێرەدا بوو، کە شەنگال سەریهەڵدا. لەیەکەم رۆژەکانی شـــەنگاڵ تاکو گرتنـــەوەی مەخمور

لەســـەر سیاســـەت بەمانا رووتەکەی دەکەین، نـــەک لەســـەر ئـــەو لۆجیکـــە فکرییـــەی پارتی وەک گوتار یان پێناســـەی خۆی دیاریکردووە. بۆیـــە گوتـــاری سیاســـی دەتوانـــێ لـــەم ماوە دوور و درێـــژەدا پارتێکی سیاســـی بەخۆیەوە ســـەرقاڵ بكات. بەاڵم زۆر ئەستەمە هاوکێشە سیاسییەکان بۆ گەیشتن بەو گوتارە بەردەوام یەک حاڵەت بەخۆیانەوە ببینن. بۆیە هاوکێشەی سیاســـی لەبـــەردەم گۆڕانـــی بـــەردەوام دایە، بەتایبـــەت ئەگەر پـــرس یان کۆمەڵە پرســـێکی گرنـــگ رووبەرووی ئـــەو هاوکێشـــانە ببنەوە. بۆیـــە پارتـــی دەتوانـــێ خـــۆی وەک هێزێکـــی نیشـــتمانی بناســـێنێت، بەاڵم هاوکێشەکانی ناو ئـــەم پارتە بۆ گەیشـــتن بەو ئامانجـــە دەتوانێ

لەگۆڕانی بەردەوامدا بێ. وەک بۆچوونێکی سەرەتایی دەتوانین بڵێین کارەســـاتی شەنگال و پێش ئەو، رووداوەکانی موســـڵ، دوو وێستگەی گرنگ بوون بۆ پارتی. لەموســـڵ الیانی ئایدیالیســـتەکانی نـــاو پارتی وێنای ســـەرکەوتنێکی مەزن و گەورەیان کرد. لەبەرانبـــەردا الیانی پراگماتیســـتی نـــاو پارتی لەپەراوێزی گەمەکان چاویان لەم ســـەرکەوتنە دەکـــرد. لەشـــەنگال گەمەکـــە بەپێچەوانە بوو. و کـــرد شـــۆک تووشـــی ئایدیالیســـتەکانی پراگماتیســـتەکانی هێنایەوە ناو بازنەکە. بەاڵم رۆژانی یەکەمی کارەســـاتی شەنگال بۆ پارتی وەک رۆژانـــی دواتر نەبـــوو. هاتنی کۆمەڵگای

نێونەتـــەوەی بۆ یارمەتی باشـــوور، یەکگرتنی کوردان بۆ پاراســـتنی باشـــوور، پڕچەککردنی هێـــزی پێشـــمەرگە و رۆیشـــتنی پێشـــمەرگە بـــۆ کۆبانی، ئەو وێســـتگە گرنگانـــە بوون، کە ئایدیالیســـتەکانی ناو پارتی بوژاندەوە. چونکە ئایدیالیســـتەکان خۆیان بەشوناسی کوردیەوە گرێداوە. لێرەوەیە پراگماتیستەکانی ناو پارتی، حکومـــەت، بەغـــدا و تورکیـــا و ئێرانیان وەک ئاڵترناتیڤ لەبەرچاوگرتووە، تاکو هاوســـەنگی

بهێڵنەوە. ئایدیالیستەکان پاش شەنگال

یەکـــەم وێســـتگە کـــە ئایدیالیســـتەکانی ناو بەهێزبـــوون بـــۆ جدیـــان هەنـــگاوی پارتـــی هاویشـــت، کۆنگـــرەی 13ی پارتـــی بـــوو. لەم گۆنگرە بـــەوالوە ئەم الیانەی نـــاو پارتی وای پێشـــانداوە، کـــە تەماحـــی ســـەرکردایەتی ئەم پارتـــەی هەیە. بۆیە بەشـــێوەی رێکخســـتن و یەکگرتن هەنگاوی جۆراوجۆریان هاویشتووە. بـــەاڵم هەنگاوەکانـــی پـــاش گۆنگـــرە ئەوەندە ســـادە نەبوون، چونکە کوردستان لەو کاتانەدا بـــووەوە بـــەرەورووی پرســـی ئۆپۆزســـیۆن و تەنهـــا مانیفێســـتێک کـــە دەیتوانـــی پارتـــی لەپانتاییەکەدا بەهێز بهێلێتەوە، ئەو ئەقڵییەتەیە، کە پراگماتیستەکان باوەڕیان پێیەتی. ئەقڵیەتێک کـــە باوەڕی بەفرەیی یان بەمانا جەماوەریەکی فرەکوێخـــای هەیە. هەرچەندە ئایدیالیســـتەکان ئینـــكاری فرەیـــی ناکـــەن. بـــەاڵم دەڵێـــن دەبێ

16 ژماره 255 2014/11/22

حكومەتی بنكەفراوان دەرفەتی بۆ پراگماتیستەكانی ناو پارتی رەخساند، بەردەوام لە لوتكەی هاوكێشە سیاسیەكاندا بمێننەوە

سياسەت

كاتی سەرهەڵدانی ئۆپۆزسیۆن، تەنیا مانیفێستێك كە دەیتوانی پارتی

لەپێگەی بەهێزدا بهێڵێتەوە، ئەقڵیەتی

پراگماتیستەكانی ناو پارتی بوو

لەهەمووان گرنگتر خۆگرێدان بەناسیونالیزمی کوردیان بەدەســـتەوەیە، وێنای هێزێكی زۆرتر لەكوردســـتاندا دەکەن. هاوکێشـــەی نێوان ئەم دوو الیانـــەی نـــاو پارتـــی بەردەوامـــی دەبێ، تەنها هێزێک کە دەتوانێ چارەنوسی زاڵبوونی بیرۆکـــە و بەرنامـــەی ئەم دوو الیانـــە دیاری بـــکات، ســـەرۆکایەتی هەرێمـــە، بـــەو مانایەی چارەنوســـی ســـەرۆکایەتی چی بەســـەر دێت. ئاخۆ پارتی ئەم پۆســـتەی بەدەستەوە دەمێنێ یان گەمەکانی دەگۆڕێ بۆ حکومەت؟ هەروەها پارتـــی چۆن خۆی وێنـــا دەکات؟ وەک ئەوەی ئێستا هەیە؟ یان وەک ئەوەی دەیەوێ ببێ؟

تواناکانـــی و دەســـکەوت لـــە زۆر ..هتـــد، و ئایدیالیســـتەکان چووە ژێر پرســـیارەوە. بەاڵم گوشـــار و شۆکی سەر ئەوان زۆری نەخایاند. چونکـــە کۆمەڵگای نێونەتەوەیـــی هاتە هاواری بەکۆمەڵێـــک هەرێـــم ئاسایشـــی پێشـــمەرگە، هێزی نێونەتەوەییـــەوە گرێدرا، لێرەدا بوو، کە ئایدیالیســـتەکان وەرەیانگرتەوە. بۆیە دەســـتی ئەوان کەوتۆتە ســـەرەوە. دەتوانین بەتەواوی لەهەڵســـوکەوت و دەرکەوتنی کـــەس و الیانە نزیکەکانی سەر بەم الیانەی ناو پارتی لەناوخۆ

و دەرەوە تێبینی ئەو رەفتارە بكەین. پراگماتیستەکان لەدوای شەنگال

پێموایە قســـەی یەکێـــک لەبیرمەندانی کورد راســـت بێ، کـــە دەڵێ سیاســـەتی راســـتەقینە لەکوردستان لەدەست مام جەالل و نێچیرڤاندا بوو. ئەم قســـەیە دەتوانێ لەوبـــارەوە دەتونێ راســـت بێ، کە نێچیرڤـــان بارزانی بـــەردەوام سوکانی حکومەتی بەدەستەوە بووە، کە وەک شادەماری ژیانی رۆژانی خەڵک هەژماردەکرێت. پراگماتیســـتەکانی نـــاو پارتـــی زۆر بەروونی لەدەوری نێچیرڤان کۆبوونەتەوە. ئەم الیانەی نـــاو پارتـــی لـــەدەروازەی خۆشـــگوزەرانی و گەشەســـەندنی ئابورییەوە دەڕواننە سیاسەت. بۆ ئەم مەبەســـتە ناتوانن یان نایانەوێ خاوەن

پڕۆژەی گەورە بن. پراگماتیســـتەکان لەکۆنگـــرەی 13ی پارتـــی بەمـــالوە هەســـتیان بەجۆرێـــک لەپاشەکشـــی دەکـــرد. بـــەاڵم سروشـــتی گەمـــەی سیاســـی لەکوردســـتان تا هاتنە کاییـــەی حکومەتی بنکە فروان بەشێوەیەک بوو، کە دەرفەتی بۆ ئەوان

دەرەخســـاند بـــەردەوام لە لوتکەی هاوکێشـــە سیاســـییەکاندا بمێنەوە. ئەوە بوو کە بیرۆکەی حکومەتـــی بنکـــە فـــراوان ســـەریگرت. بـــەاڵم موســـڵ تووشـــی دڵەراوکێی کردن و شەنگاڵ هەناســـەیەکی پێبەخشـــین. لەموســـڵ بەمالوە الیانی پراگماتیســـتی ناو پارتـــی، وەک ئەوەی لەسیاسەتی کوردســـتان بوونیان نەبێ، کەمتر دەردەکەون و تەنها لەپرسی حکومەت، بودجە، بەغـــدا و نەوت باسوخواســـتی ئـــەوان دەهاتە کاییـــەوە. زۆربـــەی قورســـایەکانی ئاســـایش، هێزی چەکـــداری و تاڕادەیەک پەیوەندییەکانی دەرەوەی هەرێـــم لەســـەر الیانی ئایدیالیســـتی نـــاو پارتییە. بۆیە لەئێســـتادا پراگماتیســـتەکان هەموو هێلکەکانی خۆیان وەک هەمیشە لەسەر دانـــاوە، بەحکومـــەت پەیوەســـت پرســـەکانی ئەو پرســـانەی کە گرێـــدراوی ژیانی رۆژانەی

خەڵکن. بەگشـــتی ئەوەی لەپاش شـــەنگال بۆ پارتی هاتۆتە ئاراوە، کۆمەڵێك دەرفەت و هەڕەشەن، کـــە پێماندەڵـــێ چـــۆن و بـــە چ ئاڕاســـتەیەک کاریگـــەری لەســـەر هاوکێشـــە سیاســـییەکانی نـــاو ئەم پارتـــە دادەنێ. بۆیـــە وەک دەرنجامی ئەم پرســـە دەبـــێ بڵێم کـــە الوازکردنی الیانی پراگماتیســـتی نـــاو پارتـــی چەنـــدە ئەســـتەمە، بەهەمـــان شـــێوەش بەرگرتـــن لەتەماحەکانـــی چونکـــە مەحاڵـــە. ئایدیالیســـتیش الیانـــی پراگماتیســـتەکان زۆر لەمێژە لەگەڵ گوزەران و ژیانـــی رۆژانـــەی خەڵـــک تێکەڵـــن. هەروەها ئایدیالیستەکان کە شـــەرعییەتی نێونەتەوەیی، و دەرەوەی پەیوەندییەکانـــی ئاســـایش،

ژماره 255 2014/11/22 17

سياسەت

لە سلێمانی وایلێهاتووە بە

تەلەفۆن كۆبوونەوەی ئەنجومەن دوادەخرێ و

خەڵك توشی مەلەل بووە

ئێمە لەهەولێر زۆر قۆناغمان بڕیوە، بەاڵم ئەنجومەنی

سلێمانی هێشتا لەقۆناغی سفر

دایە

دیموكراتـــی پارتـــی لیســـتی ســـەرۆكی كوردســـتان لەئەنجومەنی پارێـــزگای هەولێر لەچاوپێكەوتنێكـــی گۆڤـــاری )ســـڤیل( باس لە شێوازی دابەشكردنی لیژنەكانی ناو ئەنجومەن دەكات و وەاڵمی قســـەكانی ســـەرۆكی لیستی یەكێتـــی لـــە ئەنجومەنـــی پارێـــزگاری هەولێر دەداتەوە و دەشـــڵێ "نەمانگوتووە پۆســـت بە

یەكێتی نادەین و بەشداری پێناكەین".

بیالل سەعید

دووبارە ناگەڕێینەوە سەر قسەكردن لەسەر پۆستی سەرۆكی ئەنجومەن

كەنعان خەیالنی سەرۆكی لیستی پارتی لە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر:

18 ژماره 255 2014/11/22

دەمانەوێت لیژنەی ناوخۆی ئەنجومەن

لەالیەن ئێمەوە سەرۆكایەتی بكرێت

ترسمان نییە لەوەی گرفت و كێشەكانی

ئیدارەی هەولێر بخرێنەڕوو

رابـــردوودا لەمـــاوەی لەئەنجومەنی پارێـــزگای هەولێر چیتان

كردووە؟كەنعـــان خەیالنـــی: دوای راگەیاندنی ئەنجامـــی هەڵبژاردنەكانـــی ئەنجومەنی پارتـــی لیســـتی هەولێـــر، پارێـــزگای پلـــەی یەكەمـــی بەدەســـتهێنا و ئێمەش لـــەو چوارچێوەیـــەدا لەگـــەڵ هەریـــەك لەلیســـتەكانی توركمان و مەسیحیەكان هاوپەیمانییەكمان پێكهینا، دوای ئەوەی پارێـــزگاری هەولێـــر بانگـــەوازی كـــرد بـــۆ كۆبوونەوەی ئەنجومەنـــی پارێزگا، ئێمەش وەك الیەنێكی بەشدار لەپرۆسەی بانگەوازەكـــەوە بـــەدەم هەڵبـــژاردن رۆیشـــتین و لەگـــەڵ هاوپەیمانەكانمان بەزۆرێنەی رەها سەرۆكی ئەنجومەن و پارێزگاری تازەی هەولێرمان هەڵبژارد، ســـەرجەمی كاركـــردن و ئەنجامدانـــی پرۆســـەی هەڵبژاردنەكانیشـــمان بەپێی یاســـای ئەنجومـــەن كـــردووە، لەپێنـــاو ئـــەوەی پایتەختی هەرێمی كوردســـتان لەفەراغێكـــی یاســـاییدا نەبێـــت. قۆناغی نوســـینەوەی كاركردنمـــان دووەمـــی پەیڕەوی ناوخـــۆی ئەنجومەنی پارێزگا

بوو.یەكێتـــی لیســـتی ســـەرۆكی دەڵـــێ لیســـتەكانی )یەكێتـــی و گـــۆران و یەكگرتـــوو و كۆمـــەڵ( بەشـــێوەیەكی بـــۆ نەكراونەتـــەوە ئـــاگادار فەرمـــی كۆبوونـــەوەی ئەنجومـــەن، ئێـــوە چۆن

ئاگادار كراونەتەوە؟كەنعان خەیالنی: پارێزگار بەپێی یاسا بانگەوازی كردووە و كارەكەی بەیاســـا كردووە، لەمادەی 6 لەیاســـاكە هاتووە "پارێـــزگار بانگـــەواز دەكات لەمـــاوەی پەســـەندكردنی لەمێـــژووی رۆژ 15

لەبارێكدا دەرئەنجامی هەڵبژاردنـــەكان، ئەگەر بانگـــەواز بۆ دانیشـــتنەكە نەكرا، كۆدەبێتـــەوە". بۆخـــۆی ئەنجومـــەن بانگـــەوازی وادەكـــە پێـــش پارێـــزگار كـــردووە، بانگەوازەكـــەش لەتەلەفزیون بانـــگ كـــە لەمزگـــەوت وەك كـــراوە، دەدرێـــت، خـــۆ مامۆســـتای مزگـــەوت چاوەرێ ناكات چەند ســـەعاتێك بزانێت چەند كەس دێت، گرنگ ئەوەیە خەڵكەكە ئـــاگادارن كـــە نوێـــژ دەكرێـــت. منیـــش لەتەلەفزیۆن كۆبوونەوەكەم بانگەوازی خوێندۆتەوە و بەدوای ئەو بانگەوازەدا رۆیشتووم، پرۆسەكەش بەهەڵبژاردنێكی ئازادانـــە و بەئامادەبوونـــی كەناڵەكانی راگەیانـــدن بەڕێوەچـــووە. بۆیـــە ئەگەر بەپێـــی یاســـا قســـە بكەین لیســـتەكانی دیكە پێشـــیلكاریی یاسایان كردووە، كە

بەشداری كۆبوونەوەكانیان نەكردووە. دوای ئـــەو پرۆســـەیە، چاالكی

ئێوە چی بووە؟یاســـا بەپێـــی خەیالنـــی: كەنعـــان پێویســـتە ئێمـــە پەیڕەوێكـــی ناوخۆمان هەبێت، بۆ ئەو مەبەســـتەش لیژنەیەكی كاتـــی لەمـــاوەی رابـــردوو پێكهـــات و پەیـــڕەوی ناوخـــۆی نووســـییوە، تێیـــدا ســـود لەپەیڕەوی ســـلێمانی و دهۆك و هەولێـــر و كەركوك وەرگیـــراوە، ئینجا بەكـــۆی دەنگـــی ئەندامانـــی ئەنجومەن پەســـەندكرا، لەپەیڕەوەكەشـــدا هاتووە، كـــە ئەنجومەن پێویســـتە پانـــزە لیژنەی هەبێـــت و بەســـەر 30 لیژنـــەدا دابەش بكرێت، ئێستا لەقۆناغی یەكالكردنەوەی لیژنەكانین، ئێمە وەك پارتی 6 لیژنەمان بەردەكەوێت، یەكێتی 3 لیژنە، گۆران 2 لیژنە. لێرەشدا كێشەیەك هەبوو، لیستی خزمەت و لیســـتی توركمـــان هەریەكەو ســـێ كورســـیان هەبـــوو، پارتـــی وەك بنكەفراوانی بەپرۆســـەی بڕوابوونێـــك كورســـییەكی خـــۆی لەنێـــوان لیســـتی خزمەت و لیســـتی توركماندا بەخشـــی. ئێستا وەك پارتی خاوەن پێنج لیژنەین. تائێســـتاش 7 لیژنـــە یەكالكراونەتـــەوە، 8 لیژنەمـــان ماوەتـــەوە و بـــەم نزیكانە

یەكالیی دەكەینەوە. ئەولەویەتـــی ئێـــوە وەك پارتی

بۆ چ لیژنەیەك بووە؟كەنعـــان خەیالنی: هەمـــوو لیژنەكان بـــۆ ئێمـــە گرنگـــن، بـــەاڵم لەهەمـــووی

گرنگتر كەســـی یەكەمـــی لیژنەكەیە، كە رۆڵ دەبینی لـــەوەی بتوانێت لیژنەكەی كاراتـــر بكات، ئێمـــە وەك پارتی بەهۆی ئەوەی لیســـتی یەكەمیـــن و حكومەتیش لەالیـــەن ئێمەوە ســـەرۆكایەتی دەكرێت بۆیە بەگرنگمان زانییوە، لیژنەی ناوخۆ لەالیەن ئێمـــەوە سەرپەرشـــتی بكرێت، بـــەاڵم بەشـــێوەیەكی گشـــتی پێویســـتە ئەوە بزانیـــن ئەنجومەن بۆ خۆی كاری

چاودێریكردنی حكومەتی خۆجییە. ســـەرۆكی لیستی یەكێتی دەڵێ جیاوازی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی و هەولێـــر تەنیـــا ئەوەیـــە، لـــە هەولێـــر

حیللەیەكی قانونی كراوە؟كەنعـــان خەیالنی: ئـــەوەی لەهەولێر ئەنجامـــدراوە بەیاســـا كـــراوە، راســـتە یاساكە كەموكورتی تێیدایە، بەاڵم یاسا بۆ ئـــەوە دەرچـــووە جێبەجـــی بكرێت، لەیاســـاكە بـــاس لەپێكهاتـــەكان كراوە، كـــە لەئەنجومەن خاوەن پێنج كورســـی ئەنجومەنـــن، ســـێ كورســـی توركمـــان و دوو كورســـی مەســـیحی بـــووە، ئەو مافـــە لەپەرلەمان بەیاســـا پێیانـــدراوە، بۆیە ناكرێت لەبەڕێوەبردنی دەســـەاڵت بشـــزانین پێویســـتە بكرێـــن. بێبـــەش پێكهاتەی هەولێر و ســـلێمانی جیاوازە، لەهەولێر توركمان و مەسیحی ژمارەیان زۆرترە، لەسلێمانی مەسیحی تەنیا یەك كورســـیان هەیـــە. بەرای مـــن جیاوازی ئەنجومەنی هەولێر و ســـلێمانی ئەوەیە، ئێمە سەرۆكی ئەنجومەن و جێگرەكەی دیاریكـــردووە، پارێزگاریشـــمان و جگەلەوەش پەیڕەوی ناوخۆمان داناوە، هەروەهـــا بەشـــێكی زۆری لیژنەكانمان یەكالكردۆتـــەوە، بۆیـــە ئێســـتا لەســـەر ســـكەین و گفتۆگۆكانمـــان بەردەوامە و زۆر لەهێـــزەكان بـــاس لەدابەشـــكردنی پۆســـتەكان دەكـــەن و لەقۆناغی ئەوەن

سياسەت

راوێژ كامەران

ژماره 255 2014/11/22 19

سەرۆكی لیستی یەكێتی قسەیەكی رەق و

ناخۆشی كرد، كە گوتی لەكەركوك و سلێمانی پۆست بە پارتی نادەین

ئەنجومەنـــی پارێزگا توركمانێكە، ئەگەر پۆســـتی لەداهاتـــوو توركمـــان هەیـــە

دیكەش وەربگرن. یەكێتـــی بەمافی خۆی دەزانێت سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگایان هەبێت، پارتی بۆچی ئامادەنییە ئەم پۆســـتەیان

پێبدات؟كەنعـــان خەیالنـــی: ئـــەو پرســـە دوو الیەنەیە، لەیاســـاكە باس لەوە نەكراوە، بـــەاڵم عـــورف وایـــە كاتێـــك لیســـتێك براوە بێت، ئەوكات ئەو لیســـتە بەوكارە هەڵدەســـێت، كـــە حكومەتـــە خۆجییەكە پێكبهێنێت، واتە لەیاسادا باس لەزۆرینەی رەها كراوە نەك لیستی یەكەم و دووەم. یەكێتی لەهەولێر لیستی دووەمن داوای ســـەرۆكی ئەنجومەنی پارێـــزگا دەكەن، كەچـــی دووەمـــن، لەســـلێمانیش خـــۆ داوای پارێـــزگار دەكەن! لەســـلێمانی و

هەولێـــر دوو داوای جیاوازییـــان هەیە، لەكاتێك لیســـتی سەوز دەتوانێت داوای پۆستی دیكە بكات، بۆ نمونە دەسەاڵتی قایمقامێـــك یـــان بەڕێوەبەرێكی گشـــتی زۆر زیاترە لەدەسەاڵتی چاودێریكردن. ئێمـــەش كە ئـــەو پۆســـتەمان هەڵبژارد و بەهیـــچ شـــێوەیەك دوودڵ نەبوویـــن لەهەڵبژاردنی و پەشیمان ببینەوە لەوەی ئەنجومـــەن ســـەرۆكی پێمانباشـــبووە لەخۆمـــان بێت، دووبارەش ناگەڕێینەوە

سەر قسەكردن لەسەر ئەو پۆستە.دەســـتبەرداری ئامـــادەن

پۆستەكە ببن بۆ یەكێتی؟پۆســـتە ئـــەو خەیالنـــی: كەنعـــان قابیلـــی و دیاریكـــراوە بەهەڵبـــژاردن گۆڕان نییە، تەنیا ســـەرۆكی ئەنجومەن بۆ خۆی بەپێی یاســـا دەتوانێت دەســـت

لەكاربكێشێتەوە.و دانیشـــتن ئەنجامـــی ئـــەی گفتۆگۆكانـــی نێوان الیەنە سیاســـیەكان

بەكوێ گەیشتووە؟وابریـــارە خەیالنـــی: كەنعـــان لەكۆبوونەوەكانـــی مەكتەبـــی سیاســـی

باس لەپۆستەكان بكرێت.گوتویەتـــی پارتـــی زۆرجـــار یەكدەســـتی هۆكاری ئەوە بووە هەولێر لەرابردوودا گەشەی كردووە، ئێستاش

هەمان راتان هەیە؟كەنعـــان خەیالنـــی: بـــەڕای تایبەتـــی خۆم، ئیدارەی محەلی واباشە یەكالیەنە كاربكات باشـــترە، لەهەولێر یەك ئیدارە هەبـــووە، دەبینیـــن لەماوەی 10 ســـاڵی رابردوودا چۆن گەشەی كردووە، ئەمە بەرهەمی ئەو یەكدەستییە بووە. بەرای من ئەگەر دابەشـــكاری پۆستەكان لەناو الیەنـــەكان بێتەكایەوە، گرفتـــی ئیداری

دروست دەبێت. سەرۆكی لیســـتی یەكێتی باس لەوەدەكات، ئەگەر ئێوە بێبەشیان بكەن لەپارێزگای هەولێر، ئەوانیش لە سلێمانی و كەركوك و هەڵەبجە بەهەمان شـــێوە

مامەڵەتان لەگەڵ دەكەن؟كەنعان خەیالنی: یەكێتی لەســـلێمانی و هێنـــاوە دووەمـــی پلـــەی بۆخـــۆی تائێستاش دیار نییە كێ دەبێتە پارێزگار، نەدەبـــوو بـــەو شـــێوە باســـی ئـــەوەی بكردایە پۆســـت بەپارتـــی نادەم، چونكە ئێمـــە نەمانگووتـــوە لەهەولێـــر پۆســـت بەیەكێتـــی نادەین، بۆیە قســـەیەكی رەق

و ناخۆشبوو. یەكێتی دەڵێ ئەگەر بەشداریمان پێنەكرێـــت، مەلەفـــی كەموكورتییەكانی هەولێـــر هەڵدەدەینـــەوە، ئێـــوە خۆتـــان

ئامادەكردووە؟كەنعان خەیالنـــی: وەك پارتی پێمان خۆشـــە هەموو الیەنەكان بەشـــداربن و خەتی ســـوورمان بـــۆ كـــەس دانەناوە، ئـــەوەی هەیـــە ئێســـتا كێشـــە لەســـەر دابەشـــكردنی پۆســـتەكان هەیـــە، بۆیە نەمانگوتـــووە یەكێتـــی یـــان الیەنەكانی دیكـــە بەشـــداری پێناكەین. ســـەبارەت بەخســـتنەرووی مەلەف و كەموكورتی ئێمـــە، ترســـمان نییـــە لـــەوەی گرفت و كێشـــەكانی هەولێر بخرێنـــەڕوو، بەڵكو

بەپێچەوانەوە پێمان باشە.

باس لەدابەشكردنی پۆستە ئیدارییەكان و ناحییـــەكان و قایمقامـــەكان دەكرێت، بەاڵم لەســـلێمانی لەقۆناغی ســـفر دان، بـــۆ كۆبوونـــەوە لەســـلێمانی چونكـــە تەنانـــەت دوادەخرێـــت، كۆبوونـــەوە وایلێهاتـــووە بەتەلەفـــۆن دوادەخرێـــت، دادگا، گەیشـــتوەتە كار جگەلـــەوەش ئێستا لەســـلێمانی خەڵك تووشی مەلەل بووە، كە دوای شەش مانگ هێشتا باس لـــەوە بكرێت كێ بۆ ئەم پۆســـتە و كێ بۆ ئەو پۆســـتە بێت، بۆیە زەرەری هەر گەورە خەڵكی ســـلێمانی كردوویەتی و فەراغێكی گەورەی یاســـایی لەسلێمانی دروســـتبووە. بۆیە جیاوازی ســـلێمانی و هەولێـــر نـــەك زۆرە بەڵكـــو ئـــەرز و

ئاسمانە. ســـەرۆكی لیستی یەكێتی دەڵێ پێكهاتەكانـــی نـــاو ئەنجومەن ســـێبەری پارتیـــن، پارتی لەگەڵ ئەوان توانیویەتی پارێـــزگا و ئەنجومـــەن ســـەرۆكی

هەڵبژێرن؟كەنعان خەیالنی: توركمان و مەسیحی نەتـــەوەن و پەرلەمانی مافـــی پێداون و خـــاوەن پێنج كورســـی ئەنجومەنن، ئەو پارتانـــەش سیاســـەت دەكـــەن و لەگەڵ كام پـــارت بگونجێـــن لەگەڵ ئـــەو پارتە دادەنیشـــن. بەپێی یاسا و عورفیش هیچ رێگرییـــەك نییە لەوەی لەگەڵ ئەو پارت و پێكهاتانـــە هاوپەیمانـــی بكرێت. دەكرا وەك ئێمـــە چۆن دانیشـــتنمان كردووە، پارتەكانی دیكەش لەگەڵیان دابنیشتنایە و گفتۆگۆیان بكردایە و هاوپەیمانییەتیان

دروستبكردایە.لەگـــەڵ هاوپەیمانییەكەتـــان كۆتاكانـــی نـــاو ئەنجومـــەن تەنیـــا بـــۆ ســـەرۆكی و پارێـــزگار دیاریكردنـــی ئێســـتاش یـــان بـــوو، ئەنجومـــەن

بەردەوامن؟كەنعان خەیالنی: هاوپەیمانییەتیەكەمان بەردەوامـــی هەیـــە، بۆیە بەشـــدار دەبن وابریـــارە كـــە دیكـــە، لەپۆســـتەكانی خۆجییـــدا حكومەتـــی لەچوارچێـــوەی دابـــەش بكرێـــت. بۆ نمونـــە توركمانێك داوای بەڕێوەبـــەری ناحییەیەك دەكات، یـــان پۆســـتێكی دیكـــە، بۆیـــە بەهەمان شـــێوەی الیەنەكانی دیكەش گفتۆگۆمان لەگەڵ مەســـیحی و توركمانەكان هەیە. ســـەرۆكی جێگـــری بشـــزانین دەبـــێ

سياسەت

20 ژماره 255 2014/11/22

سياسەت

بیالل سەعید

زیاد رەئوف نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردســــتان لەپۆڵۆنیا لــــەو چاوپێكەوتنێكی گرنگــــی بــــە ئامــــاژە )ســــڤیل( گۆڤــــاری پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردســــتان و پۆڵۆنیــــا دەكات، باس لەوەش دەكات، كە پۆلۆنییەكان هەمیشە دەڵێن لەهەستی كورد تێیدەگەین، چونكە ئێمــــەش ماوەیەكی زۆر بێ دەوڵەت بووین. دەشــــڵێ "تاوەكو ئێستا لەپۆڵۆنیا 10 توێژینەوەی ماستەر و دكتۆرا

لەسەر كورد نوسراوە".

پۆڵۆنیەكان دەڵێن لەهەستی كورد تێدەگەین، چونكە ئێمەش ماوەیەكی زۆر بێ دەوڵەت بووین

زیاد رەئوف نوێنەری حكومەتی هەرێم لە پۆڵۆنیا:

بەپێی رێكەوتنێك قوتابیانی كورد لەسەر خەرجی پۆڵۆنیا لەوێ دەیانخوێند، بەداخەوە وەزیری خوێندنی بااڵ كۆتایی

بەم رێكەوتنە هێنا و گوتی چیتر پێویستمان نیە

لە پۆڵۆنیا مانگانە نزیكەی 150 تا 200 بابەت لەسەر كورد دەنوسرێت

تا ئێستا 10 تویژێنەوەی ماستەر و دكتۆرا لەالیەن پۆلۆنییەكانەوە لەسەر كورد نوسراوە

پۆڵۆنیا واڵتێكی پێشكەوتووە و ئەندامی یەكێتی ئەوروپا و ناتۆیە، بۆیە گرنگە كورد پەیوەندیەكانی لەگەڵ

پۆڵۆنیا بەردەوامی و پەرە پێبدات

ژماره 255 2014/11/22 21

سياسەت

مێژووی دامەزراندی نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمی كوردســــتان لەپۆڵۆنیا بــــۆ كــــەی دەگەرێتــــەوە؟ پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردســــتان و پۆڵۆنیا لەچ

ئاستێكدایە؟2004ەوە لەســــاڵی رەئــــوف: زیــــاد كوردســــتان هەرێمــــی نوێنەرایەتــــی واتــــە 10 ســــاڵە لەپۆڵۆنیــــا كراوەتــــەوە، هەیــــە، لەپۆڵۆنیــــا نوێنەرایەتــــی هەرێــــم ئەویــــش دوابــــەدوای ئــــەوەی بەرێز كاك نیچیرڤــــان بارزانــــی ســــەرۆكی حكومەتی هەرێم تەكلیفی لەمن كرد بۆ ئەوەی وەك نوێنەری حكومەت لەپۆڵۆنیا دەستبەكاربم، لەوماوەیەوە تاوەكو ئێســــتا بەشێوەیەكی بەردەوام پەیوەندییەكانی هەرێم و پۆڵۆنیا

بــــەرەو پیشــــەوە دەچێــــت، پەیوەندییەكی زۆر باش لەنێوان هەردووال دروستبووە، جگە لەپەیوەندییە سیاســــیەكانی نیوانمان، هاتنــــی شــــاندی پۆڵۆنیــــا بــــۆ هەرێــــم و ســــەردانی شــــاندی هەرێــــم بــــۆ پۆڵۆنیــــا لەبواری سیاسی و زانستی و رۆشنبیریی جگەلــــەوەش بەردەوامــــە، ئابــــووری و 2005 لەســــاڵی بیرهێنانەوەیــــەك وەك و لەجیهــــان وەزیــــر ســــەرۆك یەكــــەم لەواڵتانی ئەوروپا كە ســــەردانی هەرێمی ســــەرۆكوەزیرانی كــــرد، كوردســــتانی پۆڵۆنیــــا و وەفدێكــــی یاوەری بــــوون، كە بــــۆ ئەوكاتە ســــەردانێكی زۆر گرنگ بوو، چونكــــە لەوكاتەدا ســــەردانەكان لەســــەر ئاســــتی بااڵ بەو شێوەیەی ئێستا نەبوون،

كوردســــتانەوە لەهەرێمــــی جگەلــــەوەش چەند جارێك لەسەر ئاستی بااڵ سەردانی پۆڵۆنیا كراوە، بۆیە پۆلۆنییەكان زۆر جار دەڵێن لەهەســــتی كورد تێدەگەین، چونكە پۆڵۆنیەكانیــــش بەهەمــــان شــــێوەی كورد

ماوەیەكی زۆر بێ دەوڵەت بوونە.وەفدێكــــی رابــــردوو رۆژانــــی حكومەتی پۆڵۆنیا هاتە هەرێمی كوردستان، ئامانجــــی ســــەردانەكە چی بــــوو؟ پۆڵۆنیا تاچەنــــد هاوكاری مرۆیی بــــۆ ئاوارەكانی

هەرێمی كوردستان گەیاندووە؟زیــــاد رەئــــوف: پۆڵۆنیــــا یەكێــــك لــــەو واڵتانەیە، كە لەچوارچێوەی هاوپەیمانی دژ بەداعشــــە، بۆیە هەوڵیانداوە وەك واڵتانی دیكــــە هــــاوكاری بگەیەنێتــــە كوردســــتان،

22 ژماره 255 2014/11/22

سەفارەتی عێراق بەشێوەیەكی فەرمی داوایان لەوەزارەتی

دەرەوەی پۆڵۆنیا كردووە، سیفەتی دیپلۆماسی بداتە نوێنەرایەتی هەرێمی كوردستان

لەپۆڵۆنیا

جگەلە حكومەتی پۆڵۆنیا، كۆمەڵێك

رێكخراوی خێرخوازیش لەپۆڵۆنیا بەردەوام

كۆمەك بۆ كوردستان كۆدەكەنەوە

لەماوەی رابردووشدا دوو فرۆكە كۆمەك و پێویستی گەیاندۆتە هەرێمی كوردستان، بۆ ئەوەی بەســــەر ئاوارەكانی كوردستان داهاتووشــــدا لەرۆژانــــی دابەشــــبكرێت، بەشــــێك لەو كۆمەكانــــە دەگوزارێتەوە بۆ ئاوارەكانی ســــنوری دهۆك و زاخۆ، بۆیە گەیاندنــــی هــــاوكاری و كۆمەكانــــی واڵتی پۆڵۆنیا بەردەوامی دەبێت. جگەلە كۆمەكی حكومەتــــی پۆڵۆنیا كۆمەلێــــك رێكخراوی بەردەوامــــن لەپۆڵۆنیــــا خێرخــــوازی لەكۆكردنــــەوەی كۆمــــەك و هاوكاریــــی، بــــۆ نمونــــە رێكخراوی پزیشــــكانی هیوا و دەزگای خێرخــــوازی پۆڵۆنیــــا و چەندین لەچاوپێكەوتنەكانــــی دیكــــە، رێكخــــراوی رۆژانی رابردووشمان لەگەڵ بەرپرسانی هەرێمــــی كوردســــتان، تەئكیدیــــان لــــەوە دەكــــردەوە، كە چــــۆن بتوانرێــــت كۆمەك ســــەربازی و مرۆیــــی هــــاوكاری و بگەیەنرێتــــە هەرێمــــی كوردســــتان، بۆیــــە بەرپرســــانی هەرێمی كوردســــتان داوای كۆمەكی سەربازی و چەك و تەقەمەنیان

لەحكومەتی پۆڵۆنیا هەبوو. بەشــــێكی زۆری ئــــەو واڵتانــــەی نوێنەرایەتیان لەهەرێمی كوردستان هەیە، بەئاشــــكرا ئاماژە بەوەدەكەن، كە چاویان لەكەرتــــی ئابووری هەرێمی كوردســــتانە، ئاســــتی مامەڵــــە و بازرگانــــی پۆڵۆنیــــا و

هەرێم بەچ شێوەیەكە؟زیــــاد رەئــــوف: ئەگەر باســــی مێژووی كۆمپانیــــا لەرابــــردوودا، بكەیــــن عێــــراق گەورەیــــان پــــرۆژەی زۆر پۆلۆنیــــەكان لەعێــــراق ئەنجامــــداوە، بەتایبەت لەرووی

كاری هەروەهــــا عێــــراق، رێگاوبانــــی كۆمپانیــــا پۆلۆنیەكان هیــــچ جیاوازییەكی لەگــــەڵ كۆالیتــــی كۆمپانیــــا ئەوروپیەكان نییە، لەرووی نرخەوە كاریان زۆر باشە. كۆمپانیــــا پۆلۆنییــــەكان زۆر هەوڵیانداوە ئــــەوەی بــــۆ بەردەوامــــن ئێســــتاش و لەكوردســــتان كاربكەن، بــــەاڵم بەداخەوە زۆرجــــار نەیانتوانیــــوە كاری زۆر گەورە بەدەســــتبهێنن و لەپڕۆژەكان بەشدار بن، لەبەدەســــتهێنانی نەبــــوون ســــەركەوتوو بۆیــــە زۆرجــــار كۆمپانیــــا تەنــــدەرەكان، توركییەكان بردویانەتەوە، بەاڵم كۆمپانیا بــــەردەوام بەشــــێوەیەكی پۆلۆنییــــەكان بەشــــداری لەپێشــــانگا نیودەوڵەتییەكانــــی

هەرێمی كوردستاندا دەكەن. كۆمپانیا پۆلۆنییەكان لەچ بوارێكدا ســــەركەوتوو بــــوون، بۆ ئــــەوەی هەرێم

بتوانی سود لەتواناكانیان وەربگرێت؟زیــــاد رەئــــوف: كۆمپانیــــا پۆلۆنییەكان لــــەزۆر بــــوار ســــەركەوتوون، بەتایبــــەت 40%ی نزیكــــەی كشــــتوكاڵ، لەبــــواری كااڵكانیــــان رەوانــــەی واڵتانــــی ئەڵمانیا و روســــیا و چەندیــــن واڵتی دیكــــە دەكەن، هەروەهــــا شــــارەزایەكی زۆریــــان هەیــــە لەبــــواری دیكەی وەك رێگاوبان و كارەبا و دروســــتكردنی خواردەمەنــــی و ئامێری خواردەمەنی، بۆیە دەتوانین بڵێین كۆمپانیا پۆلۆنیــــەكان لەزۆر واڵتــــی جیهان خاوەن

پرۆژەی گەورەن. لەبەشێك لەواڵتانی جیهان گرفت حكومەتــــی نوێنەرایەتییەكانــــی لەنێــــوان هەرێــــم و ســــەفارەتەكانی عێراقــــدا هەیە، نوێنەرایەتــــی نێــــوان پەیوەندییەكانــــی هەرێمی كوردســــتان و سەفارەتی عێراق

لەپۆڵۆنیا چۆنە؟زیاد رەئــــوف: پەیوەندییەكی زۆر باش لەنێوان هەردووالمان هەیە و هەماهەنگی یەكترین، هیچ گرفتێك لەنێوانمان نییە، زۆر جار ســــەفارەتی عێراق داوای هاوكاری و یارمەتــــی لەهەندێك بــــوار لەئێمە دەكەن، تەنانەت بــــۆ رێكخســــتنی پەیوەندییەكانی نێوان پەرلەمــــان و وەزارەتەكانی پۆڵۆنیا لەگەڵ زۆرجار لەگەڵ ســــەفارەت هاوكار و هەماهەنــــگ بوویــــن، تەنانــــەت كاتێــــك وەزیــــری دەرەوەی عێــــراق بەرێــــز كاك هۆشــــیار زێباری هاتە پۆڵۆنیا، لەبەشێك لەدانیشــــتنەكان من بۆخۆم بەشــــداربووم عێــــراق ســــەفارەتی بۆیــــە لەگەڵــــی، بەشــــێوەیەكی فەرمی داوایان لەوەزارەتی دەرەوەی پۆڵۆنیــــا كردووە، كە ســــیفەتی

دیپلۆماســــی بدرێتە نوێنەرایەتی هەرێمی كوردستان لەپۆڵۆنیا.

داواكارییەكــــەی پۆڵۆنیــــا ئــــەی سەفارەتی عێراقی قبوڵكرد؟

زیاد رەئوف: داواكە هێشتا قبوڵنەكراوە، لەبەرئەوەی پێویستی بەهەندێك رێكاریی یاســــایی هەیە، پێویستە لەالیەن عێراقەوە ئەنجام بدرێت، بەاڵم پەیوەندییەكانی ئێمە لەگــــەڵ حكومەتــــی پۆڵۆنیــــا مێژوویەكــــی دوورودرێــــژی هەیــــە، بەتایبــــەت لەگــــەڵ زانكۆكانــــی پۆڵۆنیــــا پەیوەندییەكــــی زۆر باشمان هەیە و ژمارەیەكی زۆر قووتابی و خوینــــدكار لەرابــــردوودا هاتنــــە پۆڵۆنیا خوێندنی ماســــتەر و دكتۆرایان تەواوكرد و ئێســــتا لەهەرێمی كوردســــتان خزمەت دەكەن، هەر ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی

زۆرجــــار ســــەفارەتی عێــــراق داوا لەئێمە بكەن، كــــە پەیوەندی لەنێــــوان زانكۆكانی عێــــراق و پۆڵۆنیایان بۆ دروســــتبكەین و كارئاســــانیان بۆ بكەین، بۆ ئەوەی بتوانن

قوتابیانی عێراق لەپۆڵۆنیا بخوینن. پەیوەندی نێوان زانكۆكانی هەرێم

و زانكۆكانی پۆڵۆنیا بەچ شێوەیەكە؟2003ەوە لەســــاڵی رەئــــوف: زیــــاد زانكۆكانی هەرێمی كوردستان و زانكۆكانی پۆڵۆنیــــا پەیوەندییەكــــی بــــاش لەنێوانیاندا هەیە، واتە پەیوەندییەكــــە دەگەڕێتەوە بۆ پێش كردنــــەوەی نوێنەرایەتــــی حكومەت لەپۆڵۆنیا، رێكەوتنەكەی نێوان زانكۆكانی هــــەردووال بۆ ماوەی چەند ســــاڵێك بوو، هەروەها ســــەرجەمی تێچــــووی خوێندنی قوتابیانی كوردستان لەئەستووی پۆڵۆنیا بــــوو، بــــەاڵم ئێســــتا ئــــەو رێكەوتنامەیــــە

بەكۆتاهاتووە.

ژماره 255 2014/11/22 23

سياسەت

پێشووتر لە عێراقدا كۆمپانیا پۆلۆنیەكان

زۆر پرۆژەی گەورەیان ئەنجامداوە، بەتایبەت

لەرووی رێگاوبانەوە

ژمــــارەی خویندكارانــــی كــــورد لەپۆڵۆنیا ئێستا چەندە؟

ئــــەوەی دوابــــەدوای رەئــــوف: زیــــاد رێكەوتنەمەكــــەی زانكۆكانــــی هــــەردووال بەكۆتاهــــات، ژمــــارەی قوتابیانــــی كــــورد رۆژ بــــەرۆژ كەمدەبێتەوە، چونكە ســــاڵی رابردوو كاتێك وەزیــــری خوێندنی بااڵی كوردســــتان هاتە واڵتی پۆڵۆنیــــا، لەكاتی گفتۆگۆكــــردن لەگەڵ زانكۆكانــــی پۆڵۆنیا ئامــــاژەی بــــەوە كــــرد، كــــە رێكەوتنامەكە تــــازە ناكەینــــەوە، لەبەرئەوەی پرۆســــەی دەســــتی لەكوردســــتان تواناســــازی پێكردووە و پێویستیان بەو رێكەوتنامەیە نەمــــاوە، بەاڵم بەداخــــەوە دواتر پڕۆژەی هەرچەنــــد راوەســــتا، تواناســــازیش پرۆژەیەكــــی یەكێتــــی ئەورپــــا هەیــــە، كە قوتابیان دەتوانن بۆ ساڵێك، یان نیو ساڵ لەزانكۆكانی پۆڵۆنیا بخوێنن، لەو بەرنامە ژمارەیەك قوتابی زانكۆی سەاڵحەدین و

دهۆك لەپۆڵۆنیا دەخوێنن. ئەی ژمارەی هاواڵتیانی كورد لە

پۆڵۆنیا لەچی ئاستێكە؟زیاد رەئــــوف: لەپۆڵۆنیا ژمارەی كورد زۆر كەمــــە، چونكە لەســــااڵنی نــــەوەد كە سیســــتەمی ئابووری و سیاســــی پۆڵۆنیا گــــۆڕا، ژیانیش لــــەو واڵتە گــــۆڕا، چونكە پۆڵۆنیــــا بەرنامەیەكی فراوانــــی نەبوو بۆ ئەوەی هــــاوكاری پەنابەران بــــكات، بۆیە ژمارەیەكــــی زۆر لەو كوردانەی هاتبوونە پۆڵۆنیــــا پەڕینەوە بۆ واڵتانی دیكەی وەك سوید و ئەڵمانیا و نەرویج، بۆیە لەوانەیە ژمــــارەی كــــورد لەپۆڵۆنیا نزیــــك بە 200

كەسێك بێت. پەیوەندیــــی نێــــوان ئێــــوە و ئەو ژمارە كوردە لەپۆڵۆنیا بەچی شێوەیەكە؟

زیاد رەئــــوف: پەیوەندییەكی بەردەوام كــــوردی ڕەوەنــــدی و ئێمــــە لەنێــــوان لەپۆڵۆنیا هەیە، ســــااڵنە ئاهەنگی نەورۆز لەپۆڵۆنیــــا دەكەینەوە، جگەلەوەش بۆخۆم بەشــــێوەیەكی بەردەوامی ســــەردانی ئەو شارانە دەكەم، كە كوردی تێیدایە، نزیكەی 50 گەنجــــی كــــورد كــــە نــــەوەی رەوندی كوردیــــن لــــە واڵتانــــی ســــوید و نەرویج پزیشــــكی لەبــــواری پۆڵۆنیــــا، هاتونەتــــە دەخوێنن، چونكە ئاستی خویندنی پزیشكی لەپۆڵۆنیا زۆر بەرزە، لەگەڵ ئەو قوتابیانە پەیوەندییەكی باشــــمان هەیــــە و لەماوەی رابردوودا كۆمەڵەیەكیان دروستكردووە، ئێمەش بەهەموو شــــێوەیەك هاوكاریانین بــــۆ ئــــەوەی پێكــــەوە كاربكــــەن لەكاتــــی

خوێندنەكەیان و دوای خوێندنەكەیان.بــــەچ پۆڵۆنیــــا لەمیدیاكانــــی شێوەیەك باس لەپرســــی كورد دەكرێت،

گرنگی بەكورد دراوە؟زیــــاد رەئوف: بۆ چەند ســــاڵێكە لەگەڵ لەپۆڵۆنیــــا میدیایــــی دامەزراوەیەكــــی ســــەرجەمی ئــــەوەی بــــۆ رێكەوتوویــــن ئــــەو بابەتانــــەی رۆژانــــە لەســــەر كــــورد باڵودەبێتــــەوە، لەمیدیــــا پۆلۆنییــــەكان بۆ ئێمــــەی كۆبكەنــــەوە و رەوانــــەی بكــــەن، ئەوانیش رۆژانە ســــەرجەمی ئەو بابەتانە كۆدەكەنەوە، كە لەســــەر كورد نوسراون و رەوانــــەی دەكەن بــــۆ ئێمە، واتە مانگانە نزیكــــەی 150 تاوەكو 200 بابەت لەســــەر كورد دەنوسرێت و هەموویمان الی خۆمان ئەرشــــیف كــــردووە. جگەلەوە ســــەنتەری كوردی و زانیاری هەیە كە دەیان قوتابی ماســــتەر و دكتۆرا سودیان لەو سەنتەرە وەرگرتــــووە، پەرتوكخانەیەكمان هەیە بۆ ئەو كەســــانەی دەیانەوێت لەســــەر كورد بخوێننەوە و بنوسن و توێژینەوە ئەنجام بدەن، تا ئێســــتا 10 تویژێنەوەی ماســــتەر و دكتۆرا لەالیەن پۆلۆنییەكانەوە لەســــەر كورد نوسراوە. بۆیە دەڵێم پۆڵۆنیا واڵتێكی زۆر گرنگە لەئەوروپا لەرووی سیاسیەوە نزیكتریــــن هاوكار و دۆســــتی ئەمریكایە، و پێشــــكەوتووە ئابووریــــش لەبــــواری تەنانەت لەو قەیرانە ئابوورییەی ئەوروپا كە روویدا وەزعی خراپ نەبوو، هەروەها رۆڵی سیاســــەتمەدارانی پۆڵۆنیا لەیەكێتی ئەوروپــــا زۆر گرنگــــە و خاوەن پۆســــتی گرنگن لەناو یەكێتی ئەوروپا، جگەلەوەش پۆڵۆنیا ئەندامی ناتۆیە، بۆیە بۆ كورد زۆر گرنگــــە پەیوەندییەكانمان لەگــــەل پۆڵۆنیا

بەردەوامی پێبدەین و زیاتری بكەین.

ژماره 255 2014/11/22 23

24 ژماره 255 2014/11/22

"وەرزشی ئاخر زەمان"گەیشـــتن بـــۆ ریـــگان رۆناڵـــد گەشـــتی بەكۆشـــكی سپی، پڕ لەســـەپرایز و رووداوی سەیر بوو. ئەو لەساڵی 1932 هەموو ئومێدی تەنیا ئـــەوە بـــوو ببێتە بێژەرێكی وەرزشـــی. بـــۆ ئەو مەبەســـتەش روو لەئیزگـــەی "دەبلیو ئۆســـی" لەشیگاكۆ دەكات. چاوی بەبەرپرسی ئیزگەكە دەكەوێت، كە پیرەپیاوێكی شەل بوو و بەناوی "ماك ئارســـەر" و بەدوو دارشـــەقە دەڕۆیشـــت. ریگان داوایلێكرد، گـــەر بتوانێت وەك بێژەری وەرزشـــی كاریان لەگەڵ بكات، بەاڵم ئارســـەر پێیگـــوت كە شـــوێنی بەتاڵیان نیە و كەســـیان ناوێت. ریگان پەســـت و توڕە دەبێت و بەئارســـەر دەڵێ "دیارە ئەوان كوێر بوونـــە، كـــە پیرەپیاوێكی شـــەلی وەك تۆیان كردۆتە بێژەری وەرزشـــی، ئەمەیە وەرزشی ئاخر زەمـــان". روو وەردەگێڕێت و بەخێرایی دەڕوات. ئارســـەر خـــۆی و دار شـــەقەكانی دەكەوێتە دوای، بۆ بەختی ریگان مەســـعەدی باڵەخانەكـــە زۆر قەرەباڵغ دەبێت و ئارســـەر پێیدەگاتەوە، لەوێ یەك ریز جنێوی ناشیرین بەریـــگان دەدات. دواتر كـــە لەتوڕەبوونەكەی ســـارد دەبێـتەوە، لێیدەپرسێ: دەتوانی لەسەر رادیـــۆ ببیتـــە جۆرێـــك لەبێـــژەر، كـــە وێنای یاریگاكـــە بـــۆ بیســـەران وێنا بكـــەی؟ ریگان گوتـــی: بەڵێ. دواتر ریگان لـــە ئەزموونەكەی دەرچـــوو و ئەمە بووە ســـەرەتای كاركردنی

ریگان وەك بێژەری وەرزشی.دواتـــر لەســـاڵی 1937 لەگـــەڵ یانەیەكـــی وەرزشی گەشـــتی كالیفۆرنیا دەكات و لەوێ بەرێكەوت بۆی هەڵدەكەوێ و تاقیكردنەوەیەك لەبارەی گونجانی كەسایەتی خۆی بۆ كاركردن لەبواری نوانـــدن و ســـینەمادا دەكات. ریگان لەمەشیاندا ســـەردەكەوێت، گرێبەستی لەگەڵ واژۆ كرا، بەمەش دەرگایەكی تازەی ناوبانگ و درەوشـــانەوە لەجیهانـــی هۆلیـــود بەرووی ریگاندا كرایەوە. ئەو ســـەرەتا دەیگوت كاتێك وەك بێژەری وەرزشی وەرگیرا، هەستیدەكرد بەختەوەرترین مرۆڤی جیهانە، كاتێكیش بووە ســـینەماكار، ئەو جیهانە هەرگیز لەگەڵ كاری بێژەریدا بەراورد نەدەكرا، لەرووی ناوبانگ و داهات و هەســـتكردن بەبەختەوەری. تا دواتر هەنـــگاوی گەورەتـــری بەرەو ســـەرۆكایەتی واڵت نـــا. ئـــەوە بـــوو ریـــگان بـــۆ دوو خولی سەرۆكایەتی )1980-1988( هەڵبژێردرایەوە. لە كاری بێژەرییەوە بۆ كاری سیاسی

بەهۆی جەنگی جیهانی دووەمەوە چاالكیە ســـینەماییەكانی ریگان وەســـتان، چوار ساڵ چـــووە ریـــزی ســـوپا. كاتێكیـــش گەڕایـــەوە، لـــەو بڕیاریـــدا ببێتـــە بێـــژەری تەلەفزیـــۆن.

سياسەت

بێژەر و سینەماكار و سیاسەتوانرۆناڵد ریگان

مەریوان عومەر

ژماره 255 2014/11/22 25

رۆناڵد ریگان لەگەڵ مارگرێت تاتچەری سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا-1987

كارەشیاندا زۆر ســـەركەوتوو بوو، كەسێكی زۆر قســـەزان و زمانپاراو بوو، بەڕێوەبەری كەناڵەكـــە زۆر پێی سەرســـام بـــوو، رۆژێك ئامـــۆژگاری ریگانـــی كرد، كە فەلســـەفەیەكی دیاریكراو بـــۆ ژیانی هەڵبژێرێت و ئامانجێكی گەورەتـــر بكاتـــە نیشـــانە. ریـــگان بیـــری لەو بڕیاریـــدا دواتـــر كـــردەوە، ئامۆژگاریانـــە

رووبكاتە بواری سیاسەت.لەهەڵبژاردنەكانی ساڵی 1964، كاندیدەكان "لینـــدۆن جۆنســـۆن"ی دیموكراتـــی و "جوڵـــد وۆتـــەر"ی كۆماری بوون. ریـــگان لەكەناڵێكی تەلەفزیۆنیـــدا وتارێكـــی پێشـــكەش كـــرد، بۆ پشـــتیوانیكرد لـــە وۆتـــەر. بـــەاڵم وتارەكەی بەڵكـــو نەبـــوو، تێپـــەڕ بەســـادەیی هـــەروا دەنگدانەوەیەكـــی گەورەی هەبوو، ســـەرنجی تەواوی خەڵكی بۆ الی خۆی راكێشا. تا ئەوە بوو، چەند ملیاردێرێكـــی ویالیەتی كالیفۆرنیا داوایانلێكـــرد خـــۆی بۆ بـــوون بەحاكمی ئەم ویالیەتە كاندید بكات. بەدوودڵیەوە چووە ناو ئەو پرۆسەیەشـــەوە، لەویشیاندا سەركەوتنی بەدەســـتهێنا و ســـاڵی 1966 بـــووە حاكمـــی

كالیفۆرنیا. وێنە و یادەوەرییەكانی

دانیشـــتبوو، رۆژێـــك ســـەرۆك ریگانـــی تەماشـــای وێنە و یادەوەریەكانی ســـەردەمی گەنجیەتـــی خۆی دەكرد، هەندێـــك لەوێنەكان هـــی رۆژانـــی كاركردنی بـــوو وەك ئەكتەری دیمەنێكـــی لەوێنـــەكان یەكێـــك ســـینەمایی. رۆمانسی و هەستگۆڕینەوە بوو لەگەڵ خانمە ئەكتەرێك بەناوی "بۆنـــزو". ریگان ماوەیەكی درێـــژ تەماشـــای وێنەكـــەی كـــرد، ئینجـــا بە بزەیەكەوە لەبەرخۆیەوە دەیگوت "ئای ریگان..

چ الوێكی قۆزی سەردەمی خۆت بووی"!!!

ریگان وەك نەخۆشێكی گوێڕایەڵهەڵبژاردنەكانــــی ریــــگان ئــــەوەی دوای 1980ی بردەوە و بووە ســــەرۆكی ئەمریكا، دووچــــاری هەوڵــــی تیرۆركــــردن بوویــــەوە و گەیەندرایــــە نەخۆشــــخانە، نەشــــتەرگەری بۆ كــــرا و رزگاری بوو. لەكاتــــی وەرگرتنی چارەسەریەكانیشــــدا، پزیشــــكەكان ستایشی ریگانیــــان دەكرد، بەوەی وەك نەخۆشــــێكی زۆر گوێڕایــــەڵ رەفتــــار دەكات و لەرێنمایی پزیشــــكەكان النــــادات و كوێرانە بەقســــەیان دەكات. كــــە ریگان ئەم قســــانەی بیســــت، بە پێكەنیــــەوە گوتــــی "ئــــەوان راســــتدەكەن من گوێڕایەڵــــی رێنماییەكانیانم، بەاڵم نەك لەبەر ئەوەی من نەخۆشێكی نمونەییم كە بەردەوام گوێڕایەڵی پزیشــــكەكانیەتی، بەڵكو من لەبەر هۆكارێكــــی تر ئەمــــە دەكەم، كــــە بەخەیاڵی كەســــتاندا نایەت! ئێــــوە نازانن لەوەتەی ژنم هێنــــاوە لەهەموو دكتۆرێك دەترســــم، لەبەر

ئەوەی خەزوورم دكتۆرە"!!!! دڵنەواییكردنی سەرۆك

تیرۆركردنەكــــەی هەوڵــــی دوای لــــە یەكێــــك ریــــگان، زامداربوونــــی و ســــەردانیكردنی لەكاتــــی یاریدەدەرەكانــــی ریگان لەنەخۆشــــخانەدا، ویســــتی ســــەرۆك لەبارودۆخی كۆشــــكی ســــپی دڵنیــــا بكاتەوە و پێیگــــوت "خەمــــت نەبێــــت هەموو شــــتێك بەڕێــــوە بەرێكوپێكــــی ســــپی لەكۆشــــكی دەچێت". ریگان خێرا وەاڵمی دایەوە "پێتوایە بەم قســــەیەت دڵخۆش دەبم؟ بەپێچەوانەوە ئەو قســــەیە خەمبــــارم دەكات، گەر وابێت و بێ مــــن هیــــچ كەمكوڕییەك نەبێــــت، كەواتە مــــن لــــەوێ زیادەم و هیــــچ كارێكی گرنگ و

كاریگەرییەكم نیە"!!!

توڕەبوونی ریگانســــنگفراوان و ئــــارام بەكەســــێكی ریــــگان ناسرابوو، زۆر كەم توڕە دەبوو، بەاڵم جارێكیان ریــــگان لەرووداوێــــك زۆر توڕە بــــوو، قەڵەم و چاویلكەكەی دوور فڕێدا ئەمسەری ژوورەكەی. پاشان دوای ئەوەی كەمێك توڕەبوونەكەی هێور بوویەوە، چــــوو قەڵەم و چاویلكەكەی هێنایەوە. ئینجا بە یەكێــــك لەیاریدەدەرەكانی گوت "ژیان فێــــری كردم، كــــە هیــــچ رێگرییەك نیــــە لەوەی كاتێك مرۆڤ توڕە دەبێت، شــــتەكانی بەردەمی فڕێبدات، بەاڵم پێویستە هەر لەناوماڵدا فڕێیبدات و نەیخاتە دەرەوە و سەر شەقام، چونكە دواتر هەر پێویستت بەو شتانە دەبێتەوە و دەبێ بچی

بیهێنیتەوە"!!! منداڵە ناشەرعیەكانی ریگان

كاتێــــك ریــــگان حاكمی ویالیەتــــی كالیفۆرنیا بــــوو، یەكێــــك لەئەندامانــــی ئەنجومەنــــی پیران نوســــیبووی لەرۆژنامەیەكــــدا لەویالیەتەكــــە، "لەوەتــــەی ریگان بۆتە حاكمــــی ویالیەتەكەمان، منداڵــــی هەرزەكارانــــەی كچــــە ئــــەو رێــــژەی ترســــناك بەرادەیەكــــی دەبێــــت ناشــــەرعیان زیادیانكردووە". ئینجا كەســــێكیش ئەم بەشــــەی لەوتارەكەی ئەو ســــیناتۆرەی بۆ رۆناڵد ریگان ناردبــــوو. ریــــگان لەوەاڵمی ئەو قســــانەدا بۆی نوســــیبوون "لەناخی دڵمەوە سوپاستان دەكەم، كــــە توانیوتانە ئــــەو منداڵــــە ناشــــەرعیانەمم بۆ بژمێرن، كــــە لەكچــــە هەرزەكارەكانی ویالیەتی كالیفۆرنیــــا بوومــــن، ئەمە دەریدەخــــات، كە من تاكــــە شاســــواری خــــەون و پەرســــتراوی ئەو كچــــە هەرزەكارانــــەم، بەجۆرێــــك لەبەرامبــــەر هێز و سەرنجڕاكێشــــیمدا خۆیــــان بۆ ناگیرێ و ئەزیزیترین بەشــــی جەســــتەی خۆیان رادەستم

دەكەن"!!!

26 ژماره 255 2014/11/22

دەبوون. ئەو تیپە تازە و ناودارە لەناو شۆڕش دەنگی دایەوە و رەونەقی هونەری هەستی پێدەكرا.

لەبیرەوەری نەورۆزی 1988 لەقوتابخانەی ش���ێخ وەس���انان ئاهەنگ���ی ن���ەورۆز ك���را، وتارێ���ك لەالیەن ئێمەمانانی���ش ك���را، پێش���كەش عەبدوڵ���ا كرمان���ج ش���انۆگەری هەرل���ەوێ ئامادەبووی���ن، هەمووم���ان "كاوەی ئاس���نگەر" پێشكەش كرا، كە لەالیەن )شێركۆ بێكەس( س���یناریۆیەكەی داندرابوو، شانۆكارەكانیش

ئەمانە بوون:كرمانج عەبدوڵا رۆڵی كاوەی ئاسنگەری هەبوو، دێوان���ە م���ەزن زۆر چ���االك ب���وو، كارەكتەران���ی تر پێشمەرگە بوون، شانۆگەرییەكە زۆر سەركەوتووانە

بەئامادەبوونی پێشمەرگەیەكی زۆر پێشكەش كرا.بەراس���تی ل���ەو ماوەی���ەدا، ك���ە توان���ای دارایی و هون���ەری الوازا ب���وو، ب���ەاڵم ب���ۆ بەرزكردن���ەوەی ورەی پێش���مەرگە زۆر كاریگ���ەری هەب���وو. تا كاتی ئۆپەراس���یۆنی ئەنفال ئەو تیپە لەكاركردن بەردەوام ب���وو، بەاڵم دوات���ر چتیر ماوەی چاالك���ی هونەرییان

نەما. شۆڕش و رۆشنبیریی

لەس���ەرەتای كوردس���تان دیموكرات���ی پارت���ی دروستبوونییەوە، گرنگی بەالیەنی رۆشنبیریی داوە، تا ئێس���تا 19 خولی پێگەیاندنی كادیرانی لەپەیمانگەی كادی���ران كردۆتەوە. لەپ���اڵ ئەمەش ئێم���ە لەلقەكانی پارتی لەكاتی ئاش���تی و شۆڕش���دا لەپ���اڵ راگەیاندن

گرنگی تایبەتمان بەرۆشنبیریی دەدا.ب���ۆ ئ���ەو مەبەس���تە چەن���د خولێكی رۆش���نبیریی جۆراوجۆرمان كردبۆوە، یەكێكیان خولی رۆشنبیری

رێكخستن بوو، كە ماوەی دوومانگی خایاند. لەیادەكانی شۆڕش و پارتیدا لە 16ی ئاب، چاالكی هونەری و رۆش���نبیریی س���ەربازیی ئەنج���ام دەدرا، لەیادی شۆڕشی ئەیلولی پیرۆز لە 11/ئەیلولی/1961 ل���ە ئاهەنگی ن���ەورۆز لەالیەن تیپی هون���ەری قەاڵت

شۆڕش و هونەركاك كرمان���ج عەبدوڵا یەكێك ل���ەو گەنجانە بوو، كە هاتبووە ناو شۆڕش���ی گواڵن، خۆش���ی دەرچووی هون���ەر ب���وو و لەهون���ەر ش���ارەزایی باش���ی هەبوو، لەس���ەرەتای گەیش���تنی بەش���ێخ وەس���انان، هەر بەو پێش���نیارەی ك���ە زیات���ر ئاراس���تەی منی ك���رد، منیش لەگ���ەڵ هەڤااڵن���ی كارگێ���ڕی بەتایب���ەت لەگ���ەڵ كاك خورش���ید شێرە و نەجمەدین یوس���ف پێمان باشبوو و بڕیاریشماندا تیپێكی هونەری دروستبكەین بەناوی

)تیپی هونەری قەاڵت(.ب���ەكاری دەس���تیان 1987/3 مانگ���ی لەس���ەرەتا خۆیان كرد، بەاڵم س���ەرەتا بەشێوەیەكی نارەسمی و پەرتوباوی بوو، دواتر لەمانگی 6 بەرەسمی دەستیان بەكاروچاالك���ی خۆی���ان ك���رد، ئ���ەم هونەرمەندان���ەی

بەشداری ئەو تیپەیان كرد ئەمانە بوون:1. كرمان���ج عەبدوڵ���ا خەڵك���ی ش���اری هەولێ���ر، سەرۆكی تیپەكە و بەرپرسی هونەری لقی2ی پارتی.

2. ئیس���ماعیل م���ەال محەم���ەد ماوەران���ی )دێوان���ە مەزن(.

3. تەیب گەردی )گۆڤەند(4. تەحسین حەسەن ئیسماعیل )زێوەر(

5. نەوزادەسور )هاوكار بوو لە هەولێرەوە(6. ئەحمەد حەیران )هاوكار بوو لە هەولێرەوە(

7. موحسین محەمەد )هاوكار بوو لە هەولێرەوە(.بەم ش���ێوەیە تیپی هونەری قەاڵت كەوتە كاركردن ئامێ���ری هەندێ���ك دا، ئەنج���ام چاالكی���ان زۆر و مۆس���یقایان پەیداكردب���وو، لەئاهەن���گ و خۆش���ی و هەڵپەڕكێ لەهەر جۆرە چاالكییەك لەدەس���تیان هاتبێ

درێغیان نەدەكرد.ئێم���ەش وەك لق���ی2 بەگوێ���رەی توان���ای ماڵیمان هاوكاریم���ان دەك���ردن و وادەزان���م رازی���ش ب���وون. لەیادەكان���ی پارت���ی وەك ن���ەورۆز و 16ی ئ���اب و یادی بەرپابوونی شۆڕش���ی ئەیلول و گواڵن بەشدار

چاالكی پێشكەش كرا. هەروەها لەیادی 11ی ئازار و یادەكانی تردا، چاالكی باشمان ئەنجام دا، بەداخەوە، رۆژە رەش���ەكانی پرۆس���ەی ئەنفال دەستی پێكرد و

كارەسات دوای كارەسات هات.چاالكی رۆش���نبیریی بەكردن���ەوەی چەند خولێكی سەربازی بوو، لەماوەی ساڵێك سێ خولی فێركردنی بەكارهێنان���ی چەك، لەالیەن رێكخراوی رێباز ئەنجام

درا، كە بەسەرپەرشتی لقی2 بوو.بەرپرس���ی رێكخراوەكە م���ازم فەرەیدوون بوو، كە ئەفس���ەری عەس���كەری بوو و زۆر شارەزا بوو، هەروەه���ا كەس���انی ت���ری ش���ارەزاش لەچ���ەك لەو رێكخ���راوەدا هەب���وون. لەه���ەر خولێك���دا 30 ت���ا 40 ك���ەس فێری بەكارهێنانی چەكی پێش���مەرگە دەكران، لەچەكەكانی كاش���ینكۆف، بی كەی سی، دۆشكە، ئار ب���ی جی، ه���اوەن 81، 82، 120 ملم. ه���ەر خولێكیش

مانگێك یان 40 رۆژی پێدەچوو.لەس���اڵی 1987-1988 س���ێ خولی س���ەربازیمان لەسەر ئەو جۆرە چەكانەی لەبەر دەستی پێشمەرگەدا ب���وو، ئەنج���ام دا، هەروەه���ا خولێكی���ش تایبەت بوو بەش���ارەزا بوون لەتۆڕی )وێرانك���ردن و دانانەوەی

مین( واتە دانانەوەی ئەلغام.م���ن زۆرج���ار لەگ���ەورە عەس���كەرەكانی كۆن و ت���ازەوە گوێ���م لێدەبوو، چ���ەك و جۆرەكانی چەك و چەكی سەردەم هەتا دوایی زۆر گرنگن، بەاڵم ئەوەی زۆر گرنگترە ئەو كەس���ەیە كە لەس���ەر چەكەكەیە و بەكاریدەهێن���ێ، ك���ە تا چەند زانای���ە لەبەكارهێنانی و رێكخستنەوەی س���ەربازی بەشێوەی س���ەردەمیانە، چەند بیروباوەڕی بەواجبات و س���تراتیژییەتی ش���ەڕ هەی���ە، چەن���د ب���ڕوای بەكێش���ەی واڵت و نەت���ەوە و

خەڵكەكەی هەیە.لەپێش���مەرگەی پێ���ش راپەڕی���ن و تاراپەڕینی���ش ب���ڕوای بەوش���تانە و زیاتر هەبوو، ب���ەاڵم بەداخەوە

ئێستا ئەمانە هەمووی البەال بوونە.

محەمەد مەال قادر

شێخ وەسانانساڵێك لە

)13(

شەڕی دوژمن پێشمەرگەی لە هونەر و چاالكی رۆشنبیریی دانەبڕی

سياسەت

ژماره 255 2014/11/22 27

نــــاوخــــــــــۆ

یاساكانی پەرلەمانی كوردستان هەڵەی زمانەوانی و داڕشتنی

یاسایی زۆریان تێدایە

28 ژماره 255 2014/11/22

پڕۆژەكانی ئەم دواییە بەهۆی كێبڕكێ و لێشاوی پڕۆژە یاسای فراكسیۆنەكانەوە لەرووی داڕشتن و زمانەوانیەوە لەوانەی پێشووش خراپترن

ناوخۆ

یاساكانی پەرلەمانی كوردستان هەڵەی زمانەوانی و داڕشتنی یاسایی زۆریان تێدایە

ژماره 255 2014/11/22 29

د. مەجید خضر، پسپۆری یاسایی:یاساكان كەموكوڕییان زۆرە، ئەمەش خراپ

بەسەر ناوبانگی پەرلەمان و حكومەت و

واڵتدا دەشكێتەوە

د. فرسەت سۆفی، ئەندامی پەرلەمان: نە تەنیا دەقە

عەرەبیەكان، بەڵكو دەقە كوردییەكانیش كەموكوڕی زمانەوانی و داڕشتنیان

تێدایە

كاردۆ محەمەد، راوێژكاری سەرۆكی پەرلەمان:پەرلەمان پشت بەزمانی

عەرەبی دەبەستێ و ئاسانیش نییە بەزمانێكی تر پڕۆژە یاسا بەباشی

دابڕێژرێت

ناوخۆ

زمانێكی یاســـایی یەكگرتوو لەپەرلەمان سەروەر ساڵەییدابڕێژیـــن و بـــەو هۆیەشـــەوە تائێســـتا لەپەرلەمـــان پشـــت بەزمانـــی عەرەبـــی دەبەســـترێت و ئاســـانیش نییە بتوانیت بەزمانێكی تر بەباشی یاسا دابڕێژیتەوە

و یاساكەش بێ كەموكوڕی نابێت".مـــەرج زۆرجـــار ئـــەو بەبۆچوونـــی نییـــە پەرلەمانتار شـــارەزایی زمانەوانی هەبێت، بەاڵم وەك خۆی باســـی دەكات ئەزموون و توانســـتی ئەندامانی لیژنەی یاســـایی كاریگەرییان هەیە لەداڕشـــتنی

پڕۆژە یاساكاندا.ئەمە لەكاتێكدایە كە "د. فرسەت سۆفی" پســـپۆڕ لەبواری یاســـای دەستووری و ئەندامـــی پەرلەمانی كوردســـتان جەخت لـــەوە دەكاتەوە كە "نەك لەكوردســـتان، لەهەمـــوو واڵتانـــی دونیـــا كەموكـــوڕی لەیاســـاكاندا هەیـــە لـــەڕووی زمانەوانی بـــۆ بـــەاڵم داڕشـــتنەوە، لـــەڕووی و كەموكوڕییانـــە ئـــەو چارەســـەركردنی رێگەی هەمواركـــردن هەیە، كە دەكرێت رابردووشـــدا لەخولەكانی بگیرێتەبـــەر، یاسای زۆر باش دەرچوون، كە بەشێكیان ناوەڕۆكـــەوە و لـــەڕووی زمانەوانیـــی پتـــەون و بەشێكیشـــیان كەموكوڕییـــان تێدایـــە". پێشـــیوایە كەموكوڕی لەیاســـا و نییـــە گـــەورە زۆر عەیبەیەكـــی دەڵێـــت "راســـتە دەبێـــت هـــەوڵ بدرێت پڕۆســـەی یاســـادانان راست و دروست و بـــێ كەموكـــوڕی بێـــت، بـــەاڵم مادام دروســـتكراوی مرۆڤە، هەر كەموكوڕی پڕۆســـەی پێشـــموانییە دەبێـــت، تێـــدا یاســـادانان لەهەرێمی كوردســـتان زۆر الواز بێـــت، بـــەاڵم كەموكـــوڕی هەبووە و دەكرێـــت لەڕێـــی هەمواركردنەوە ئەو

كەموكوڕییانە چارەسەر بكەین".

نین، بۆیە بەشـــێك لەو یاســـایانە لەگەڵ كوردســـتانیدا كۆمەڵگـــەی سروشـــتی

ناگونجێن".بەبۆچوونـــی ناوبـــراو داڕشـــتنەوەی یاســـایی یەكێكە لەپرســـە گرنگـــەكان و پێویستی بەپسپۆڕیی ورد هەیە، تەنانەت وەك ئەو باسی دەكات كەسی یاساییش ناتوانێت ئەو كارە بكات، ئەگەر پســـپۆڕ یاســـادا، داڕشـــتنی لەبـــواری نەبێـــت دەشڵێت "ئێستا هەندێك یاسا بەپەلەپەل كۆمەڵێـــك جیالـــەوەش دەردەكرێـــن، مەبەســـتی سیاســـی هـــەن لەداڕشـــتنی لەدەركردنی لەســـەرخۆییش یاساكاندا،

یاساكاندا باشترە لەپەلەكردن".ئـــەو مامۆســـتایەی زانكـــۆ هـــۆكاری بوونی ئـــەو كەموكوڕییانە لەیاســـاكانی هەرێمی كوردســـتاندا بۆ كەمئەزموونی پەرلەمانتـــاران دەگەڕێنێتـــەوە و دەڵـــێ دەردەچـــن یاســـانەی لـــەو "بەشـــێك بۆیـــە پێوەدیـــارە، كەمئەزموونییـــان بەكەموكوڕییەوە دەردەچن، زۆرجاریش دەقـــی دوو لەنێـــوان دژبەیەكییـــەك یاســـایەكدا هەیـــە، ئەمـــەش دەبێتە هۆی جێبەجێنەكردنی یاساكە، دەركردنی ئەو یاســـایانە كارێكی باشـــە، بـــەاڵم ئەگەر بەكاتێكی زۆر و بەشێوەیەكی رێكوپێك دەربچن باشترە لەوەی بەكاتێكی كەم و

بەشێوەیەكی خراپ دەربچن".الی خۆیەوە "كاردۆ محەمەد" یاساناس و ئەندامـــی لیژنـــەی یاســـایی لەخولـــی و كوردســـتان پەرلەمانـــی پێشـــووی راوێژكاریی سەرۆكی ئێستای پەرلەمان، لەبـــارەی بوونـــی ئـــەو كەموكوڕییانـــە كوردســـتاندا پەرلەمانـــی لەیاســـاكانی هاوڕایە لەگـــەڵ بۆچوونەكەی د. مەجید و پێیوایـــە "تائێســـتا ئێمـــە نەمانتوانیـــوە

پشـــتی كۆمەڵگـــە و بڕبـــڕەی یاســـا و دەســـەاڵت ســـەرەكی جومگەیەكـــی لەهەرێمـــی كۆمەڵگەیـــە، رێكخســـتنی كوردستاندا پەرلەمانی كوردستان وەك دەســـەاڵتی یاســـادانان ئەزموونێكی 22 ســـاڵەی لەگەڵ كاری یاســـاداناندا هەیە، كە بەهـــەردوو زمانی فەرمـــی )كوردی دەردەكات، یاســـاكان عەرەبـــی( و بەاڵم بەشـــێك لەپســـۆڕان و یاساناسی كوردســـتان پێیانوایە، یاســـاكانی هەرێم هەڵـــە و كەموكـــوڕی زۆریـــان لەرووی زمانەوانی و داڕشتنەوە تێدایە، بەتایبەت

لە زمانی عەرەبیدا.پەرلەمانـــی كوردســـتان لەماوەی ئەو 22 ســـاڵەی كاركردنیـــدا، زیاتـــر لە 320 یاسای یاســـای گرنگی پەسەندكردووە، كە بەشـــێك لەو یاســـانە هەمواركردنی یاســـاكانی پێشـــووترن، بـــەاڵم بەبڕوای ئـــەو یاســـایی، لەپســـپۆڕانی بەشـــێك پەرلەمانـــەوە لەالیـــەن یاســـایانەی دەركراون لەڕووی داڕشتن و زمانەوانیی یاســـاییەوە كەموكوڕی زۆریـــان تێدایە، ئەندامانی خولـــی چوارەمی پەرلەمانیش جەخت لەوە دەكەنەوە، كە هەوڵدەدرێت

لەم خولەدا ئەو كەموكوڕییانە نەهێڵن."د.مەجیـــد یاریـــدەدەر پرۆفیســـۆری گشـــتیدا لەیاســـای دكتـــۆرای خضـــر" هەیـــە، بۆچوونی وایە كـــە زۆربەی ئەو یاســـایانەی لەپەرلەمانی كوردســـتانەوە و زمانەوانـــی لـــەڕووی دەردەچـــن داڕشـــتنی یاســـاییەوە رێكخـــراو نیـــن، لەمبـــارەوە دەڵێـــت "بەتێڕوانینـــی یەكەم بـــۆت دەردەكەوێـــت كـــە ئەو یاســـایانە وەرگیـــراون و كوردســـتانی و عێراقـــی

30 ژماره 255 2014/11/22

ناوخۆ

د. ڤاال فەرید، سەرۆكی لیژنەی یاسایی پەرلەمانی كوردستان:زۆر لەو پڕۆژانەی

لەئەنجامی ملمالنێی فراكسۆنەكان

پێشكەشكراون، مەرجی پێویستیان نیە و

بەپڕۆژەی یاسا دانانرێن

بەڕاســـتی كەموكوڕییـــە، ئێمـــە لەزمانی كوردیـــش زۆر باش نین و پێویســـتمان بەوەیـــە لەڕووی داڕشـــتنی یاســـاییەوە دەوڵەمەندتـــر بیـــن، چونكـــە بتەوێـــت و نەتەوێت داڕشتنەوەی یاسایی الی ئێمە لەقۆناغی ســـەرەتادایە، هێشتا كۆمەڵێك وشـــەمان هەیە، كە بەكوردی دەستمان عەرەبییەكـــەی ناچاریـــن و ناكـــەون بەكاربهێنیـــن، بـــەاڵم بەتێپەڕبوونی كات دەبێتـــە كوردیـــش زمانـــی وردەوردە زمانـــی نوســـینەوەی یاســـاكان و لـــەو ڕووەوە پتەوتـــر دەبێت، بۆیـــە لەزمانی بەپێداچوونەوەی پێویستمان كوردیشدا

زیاتر هەیە".هـــەر لەمبارەیـــەوە د. مەجیـــد دەڵـــێ لەهەرێـــم یاســـایانە ئـــەو "زۆربـــەی دەردەچن لەڕووی زمانەوانی كوردی و

عەرەبییـــەوە رێكخراو نین و بەشـــێكیان لەهەندێك یاسای بیانییەوە وەرگیراون، هۆكارەكـــەش ئەوەیـــە، كە لـــەدەرەوەی پەرلەمـــان بۆچوونی كەس وەرناگیرێت، بێگومان ئەو كەموكوڕییانەش بەئەنقەست نییە، پەرلەمانتارانیش بەشێكن لەهەرێم و لەالیەن هاواڵتییانەوە هەڵبژێردراون و گومان لەنیازپاكییان ناكرێت، بەڵكو قسە

و گومانەكان لەسەر ئەزموونەكانیانە".د. ڤـــاال، ســـەرۆكی لیژنـــەی یاســـایی پەرلەمانیـــش پێیوایە "زۆرجار كێشـــەی دەســـتەواژەمان لەنێوان زمانی عەرەبی و كوردی بۆ دروســـت دەبێت، زۆرجار شـــوێنی كـــە نییـــە، كـــوردی زاراوەی زاراوە عەرەبییـــەكان بگرێتـــەوە، بۆیـــە

بەردەوام زاراوەی تـــر بەكاردەهێنرێت، ئـــەوەش وادەكات زیاتـــر لەتەفســـیرێك هەڵبگرێت، زۆرجاریش لەداڕشـــتنەوەی عەرەبـــی یاســـاكان كێشـــە لەوەڕگێڕان دروســـت دەبێـــت، ئەوەش مانـــای ئەوە نییـــە داڕشـــتنەوە عەرەبییەكان راســـت لەدەقـــە كەموكـــوڕی لەوانەیـــە بـــن،

عەرەبییەكانیش هەبێت".هەرچی كاردۆ محەمەدە پێیوایە ئەركی پەرلەمانە زمانێكی كوردی یەكگرتوو بۆ یاســـادانان دیاریبكات و دەڵێ "تائێســـتا نەتوانراوە یەكێتی زمانەوانی بۆ داڕشتنی یاساكان بەرهەم بهێنرێت، بەڕای منیش كێشەكە لەئەركی حكومەت و سیستەمی پەرلەمانـــە ئەركـــی ئێمەیـــە، سیاســـی بڕیاربـــدات زمانی كـــوردی ببێتە زمانی بنەڕەتی یاســـادانان، ئەوەش پێویســـتی لەگـــەڵ هاوڕاییبوونـــە و بەكاركـــردن یاساناسان، بۆ داڕشتنی خشتەی زاراوە یاساییە پێویستەكان، تاكو بتوانین پشت بەزمانـــی كوردی ببەســـتین". پێشـــیوایە ئەگەر پێشـــتر گوترابێـــت زمانی كوردی زمانێكی هەژارە، ئێســـتا دوای 22 ساڵ لەحكومڕانی خۆماڵی كاتی ئەوە هاتووە زمانـــی كـــوردی بكرێتە زمانـــی فەرمی

یاسادانان. لێشاوی نوێی پڕۆژە یاساكان

ماوەیەكـــی زۆر نیـــە خولی چوارەمی دەســـتی كوردســـتان پەرلەمانـــی بەدانیشتنە ئاســـاییەكانی خۆی كردووە و لەو ماوەیەشدا فراكسیۆنە جیاجیاكان بە "لێشـــاو و بەدەســـتە" پڕۆژە یاسایان خستۆتە بەردەم سەرۆكایەتی پەرلەمان، یاســـایی لیژنـــەی ســـەرۆكی بەوتـــەی پەرلەمانیش تائێستا خوێندنەوەی یەكەم

تەنها بۆ 29 پڕۆژەیان كراوە.بوونـــی لەســـەر قســـە لەكاتێكـــدا كەموكوڕی لەیاساكانی هەرێم دەكرێت، پـــڕۆژە زۆرەی ژمـــارە ئـــەو بوونـــی یاســـا لەپەرلەمان بەمەترســـی بۆ ســـەر پڕۆســـەی یاســـادانانی هەرێم دەزانرێت دەزانـــن بەپێویســـتی پســـپۆڕانیش و پەرلەمان بەوریاییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو پڕۆژانەدا بـــكات، كە دەخرێنە بەردەمی، بـــۆ نەهێشـــتنی ئـــەو كەموكوڕییانـــەش بەپێویســـتی دەزانـــن پشـــت بەتوانـــای كەســـانی پســـپۆڕی دەرەوەی پەرلەمان

ببەسترێت.

هەرچەنـــدە بەشـــێك لەڕەخنەگران و پســـپۆڕان پێیانوایە جیـــا لەكەموكوڕییە زمانەوانییـــەكان، بەشـــێكی زۆری دەقە یاســـاییەكانی هەرێـــم زیاتر لەتەفســـیر بـــەاڵم و شـــیكردنەوەیەك هەڵدەگـــرن، ســـەرۆكی لیژنـــەی یاســـایی پەرلەمـــان ســـەرەڕای ئەوەی پێیوایـــە كەموكوڕی هەیـــە، یاســـاكاندا لەداڕشـــتنەوەی هاوكات دووپاتیشیدەكاتەوە كە كارێكی زیاتـــر لەدەقـــەكان هەندێـــك ئاســـاییە

لەشیكردنەوەیەكیان بۆ بكرێت.د. مەجیـــد پێیوایـــە بەشـــێك لەدەقـــە تێدایـــە بەیەكییـــان دژ یاســـاییەكانی لەتەفســـیرێك زیاتـــر بەشێكیشـــیان و هەڵدەگرن، ئەوەش بەبڕوای ئەو مەترسی لەسەر جێبەجێكردنی یاساكان دروست دەكات. بـــەاڵم "د. ڤااڵ فەرید" ســـەرۆكی لیژنەی یاســـایی پەرلەمانی كوردســـتان پێیوایـــە كە " یاســـا هەیە داڕشـــتنەكەی وایە و پێویستە بەشـــێوەیەكی الستیكی پێویســـتە هەیـــە یاســـاش بنوســـرێت، زیاتـــر كـــە بنوســـرێت بەجۆرێـــك

لەتەفسیرێك هەڵنەگرێت".ئەو یاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر بەنموونـــە دەهێنێتـــەوە و پێیوایـــە ئـــەو یاسایە پێویســـتە بەشێوەیەكی الستیكی بنوســـرێتەوە، چونكـــە وەك خۆی دەڵێ تیـــرۆر بەرەنگاربوونـــەوەی "یاســـای لەهەموو واڵتێكدا بەشێوەیەكی الستیكی دەنوســـرێت، چونكـــە مەســـەلەی تیرۆر بـــەردەوام لەگەشەســـەندندایە و گروپە تیرۆریســـتییەكانیش رۆژانـــە كردەوەی

نوێ ئەنجامدەدەن.عەرەبییـــەكان دەقـــە تەنهـــا

بەكەموكوڕی نینئەگەرچی پەرلەمانی كوردستان تاكو ساڵی 2002 بەزمانی عەرەبی یاساكانی دەركردووە و تائێســـتاش تەواوی یاسا كارپێكراوەكانـــی هەرێـــم جیـــا لەدەقـــی كوردی، دەقی عەرەبیشـــیان هەیە، بەاڵم بەبـــڕوای بەشـــێك لـــەو یاساناســـانەی دەگـــرن، هەرێـــم لەیاســـاكانی رەخنـــە كەموكوڕیـــی نـــاو ئـــەو یاســـایانە تەنها لەدەقە عەرەبییەكانیاندا نییە، بەڵكو ئەوان دەڵێـــن دەقە كوردییەكانیـــش رێژەیەكی

زۆری كەموكوڕییان تێدایە.د. فرســـەت دەڵـــێ "لەدەقـــی كـــوردی یاساكانیشـــدا كەموكوڕی هەیە، ئەوەش

ژماره 255 2014/11/22 31

ناوخۆ

"هەر بە بینینی پڕۆژە یاساكان بۆت

دەردەكەوێت، كە پڕۆژەی وەرگیراون و كوردستانی

و عێراقی نین"

"بەشێك لەو یاسانەی دەردەچن كەمئەزموونییان

پێوەدیارە"

ئیتر دەبێتە یاســـای تەواوی كوردستان، نەك تەنها پەرلەمان، بۆیە هەر یاسایەك كەموكـــوڕی تێدابێـــت، بەخراپ بەســـەر ناوبانگی حكومەت و واڵتدا دەشـــكێتەوە و زیانی بۆ كۆمەڵگەدا دەبێت، زۆركەس هەن ئەزموونی زۆریان هەیە و دەتوانن یاســـای باش دابڕێژن، بۆیـــە هیوادارین پەرلەمـــان پشـــت بەهاوكاری كەســـانی ئـــەوەش خزمـــەت ببەســـتێت، پســـپۆڕ

بەهەمووان دەكات".هەرچـــی فرســـەت ســـۆفییە پێیوایـــە شـــارەزا بەكەســـانی راوێژكـــردن دەبێـــت هـــاوكار بەئەزمـــوون و لەكەمكردنەوە و نەهێشتنی كەموكوڕیی لەپڕۆژە یاســـاكاندا، دەشـــڵێت "پێویستە ئەندامانی پەرلەمان و لیژنە پسپۆڕەكان زیاتـــر خۆیـــان ماندوو بكـــەن و هەوڵی كۆكردنەوەی رۆشـــنبیریی زیاتر بدەن، بـــەراوردكاری مەبەســـتەش ئـــەم بـــۆ ســـوودوەرگرتن و یاســـاكان لەنێـــوان لەیاسای واڵتانی تر گرنگە بۆ نەهێشتنی

ئەو كەموكوڕییانە".الی خۆیـــەوە د. ڤـــااڵ جەخـــت لـــەوە تێكـــڕای لیژنەكەیـــان كـــە دەكاتـــەوە، هەوڵـــی خـــۆی داوە بۆ نەهێشـــتنی ئەو كەموكوڕییانە، دەشـــڵێت "ســـەرۆكایەتی پەرلەمان دەیەوێت بۆردێك لەكەســـانی شارەزا و پسپۆڕی یاسایی و زمانەوانی دروســـت بكرێـــت، بـــۆ هاوكاریكردنـــی لیژنەی یاسایی و سەرۆكایەتی پەرلەمان بۆ نەهێشـــتنی كەموكوڕییـــەكان. منیش وەكو ســـەرۆكی لیژنەی یاسایی تێبینی زۆرم لەسەر پڕۆژەیاساكان هەبوو، بۆیە لەگەڵ سەرۆكایەتی پەرلەمان گفتوگۆمان لەسەر ئەوە كرد، كە ئێمە خوێندنەوە بۆ هیچ پڕۆژەیەك ناكەین، ئەگەر بەفلتەری لیژنەی یاســـاییدا تێنەپەڕێـــت، بەاڵم ئەو 29 پڕۆژە یاســـایانەی خوێندنەوەیان بۆ

كراوە بەفلتەری ئێمەدا تێنەپەڕیوون".

رەتكردنەوەیان".بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانیش پێویستە پڕۆژە یاسا لەالیەن ژمارەیەكی پەرلەمانـــەوە ئەندامانـــی دیاریكـــراوی پێشـــكەش بكرێـــن، كـــە ژمارەیـــان لـــە 10 پەرلەمانتـــار كەمتـــر نەبێـــت، یاخود پێشكەشـــی یاســـا پـــڕۆژە حكومـــەت پەرلەمـــان بـــكات، بەم پێیـــەش بێت هیچ فراكسیۆنێكی ناو پەرلەمان مافی ئەوەی نییە بەناوی فراكســـیۆنەوە پڕۆژە بخاتە

بەردەم پەرلەمان. چی بكرێت بۆ چارەسەركردن؟

لەئێستادا تەواوی رەخنەگران لەسەر ئـــەوە كۆكـــن، كـــە پێویســـتە پەرلەمـــان ئـــەو كەموكوڕییانـــەی بـــۆ نەهێشـــتنی لەیاســـا و پڕۆژەیاســـاكاندا هـــەن راوێژ پســـپۆڕانی و شـــارەزا بەكەســـانی دەرەوەی پەرلەمـــان بـــكات و لـــەڕووی زمانەوانیی و یاساییەوە، سوود لەتواناو ئەزموونەكانیـــان وەربگرێت. ســـەرۆكی لیژنەی یاســـاییش باس لەوە دەكات، كە سەرۆكایەتی پەرلەمان بڕیاری پێكهێنانی ژوورێكی بۆ كەسانی پسپۆڕ و شارەزای دەرەوەی پەرلەمـــان داوە، تاكو هاوكار

بن لەداڕشتنەوەی پڕۆژەیاساكاندا.لەمبارەیـــەوە كاردۆ محەمـــەد دەڵـــێ "ئەو كەموكورتییانەی هەن پەیوەندییان كاركردنـــی خۆمانـــەوە و بەئەزمـــوون هەیە، كە نەتوانراوە ســـوود لەكەســـانی وەربگیرێـــت، بەتوانـــا و بەئەزمـــوون مەرجیـــش نییـــە تەنها پەرلەمـــان كاری داڕشـــتنی یاســـا بكات، بەڵكـــو دەكرێت ســـوود لەئەزموونی كەســـانی پســـپۆڕ وەربگیرێـــت، بۆیـــە پێویســـتە پەرلەمان پشـــت بەتواناكانـــی كەســـانی شـــارەزا و بەئەزموونـــی بـــواری زمانەوانیـــی و

یاسادانان ببەستێت".و پێشـــتر كـــە مەجیـــد د. هـــاوكات لەسەردەمی ئەیاد عەالوییدا پێنج یاسای بـــۆ عێراق داڕشـــتووە و لەچەند ســـاڵی رابردووشـــدا چەندین كۆڕ و سیمیناری لەبـــارەی كەموكـــوڕی نـــاو یاســـاكانی هەرێمی كوردســـتان ئەنجامـــداوە، دەڵێ "پێویســـتە هـــەر یاســـایەك دەردەچێت، بەكەســـانێكی پەســـەندكردنی پێـــش پسپۆڕ نیشـــانبدرێت، بۆ پێداچوونەوە و دیاریكردنـــی كەموكوڕییەكانـــی، چونكە كاتێـــك یاســـا لەپەرلەمان پەســـەندكرا،

بەبۆچوونـــی فرســـەت ســـۆفی ئـــەو بـــەردەم خراونـــە زۆرانـــەی پـــڕۆژە پەرلەمان دیاردەیەكی خراپ بوو و بۆنی هەڵبژاردنەكانیان پێـــوە دیاربوو، دەڵێت "فراكســـیۆنەكان ملمالنێیان دەســـتپێكرد بـــۆ ئـــەوەی هـــەر الیەنـــە و پـــڕۆژەی زیاتر پێشـــكەش بكات، 85%یشـــیان ئەو پرۆژانـــە بـــوون، كـــە لەخولـــی پێشـــوو پێشكەشـــكرابوون، ئەمجارەش بەشـــێك ماراســـۆن وەك لەفراكســـیۆنەكان هەوڵیانـــدا و لەناو ئەرشـــیفی پەرلەمان خســـتیانەوە دووبـــارە و دەریانهێنـــا بەردەم پەرلەمـــان، ئەمەش دیاردەیەكی دروست نییە و لەگەڵ فراكسیۆنەكانیش قســـەمان كردووە بۆ ئەوەی لەئاینددەدا بەهەماهەنگـــی یەكتـــر كاربكەیـــن، نەك

وەك موزایەدەكردن".هەرچـــی ســـەرۆكی لیژنەی یاســـایی دەكاتـــەوە، لـــەوە جەخـــت پەرلەمانـــە زۆرەی رێـــژە ئـــەو پێشكەشـــكردنی پڕۆژە یاســـا بەشـــێك بـــوو لەملمالنێی "نامەشـــروع"ی نێـــوان فراكســـیۆنەكان، ئاماژە بەوەش دەدات، كە بەشێكی زۆری ئەو پڕۆژە یاســـایانە مەرجی پێویستیان تێـــدا نییـــە بۆ ئەوەی وەك پڕۆژە یاســـا ئەژمـــار بكرێـــن. ڤـــاال فەریـــد دەشـــڵی "پڕۆژە یاساكان لەڕووی زمانەوانییەوە كێشـــەیان تێدایـــە، پـــڕۆژەی واش هەیە بنەماكانـــی پـــڕۆژە یاســـای تێـــدا نییە و لەڕووی شێوەوە رەتدەكرێتەوە، چونكە لەشـــێوەی توێژینـــەوە پێشكەشـــكراوە، سیســـتەمی پێچەوانـــەی بەشێكیشـــیان گشـــتی و بنچینە دەستوورییەكانن، بۆیە بڕیـــارە كۆبوونەوە لەســـەر ئەو پڕۆژە یاســـایانە ئەنجامبدەین، كە خوێندنەوەی لـــەڕووی و كـــراوە بـــۆ یەكەمیـــان شـــێوەوە مەرجی یاســـایان تێدا نییە، بۆ

32 ژماره 255 2014/11/22

دوبەی 13ی نۆڤەمبەری 2014 : كۆمپانیای )سیدرەس ئەنتربرایزیسی وەرگر( كە كۆمپانیایەكی فرە چاالكییە رایگەیاند، بەشێكی زۆری پشكەكانی كۆمپانیای )ت������ۆڕی خزمەتگوزاریەكانی وزە NESی دەس������تكەوتووە كە ب������ەم دواییە دامەزراوە بە هاوبەش������ی لەگەڵ S&T AG ئەویش كۆمپانیایەكی پێش������ەنگی بەرهەمهێنانی

سیستمەكانی تەكنۆلۆژیای زانیارییە لە نەمسا و ئەوروپا.كۆمپانیای NES دامەزرا دوای ئەوەی S&T وAG و سیدرەس������ی وەرگر یەكەی نوێكردن������ەوەی ت������ۆڕی )ژمێریارە زیرەك������ەكان و تۆڕی زیرەكی( ل������ە كۆمپانیای ئەشیلۆن )Echelon( كڕی كە بارەگاكەی لە كالیفۆرنیایە لە واڵتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و لە رێگای ئەم كۆمپانیا نوێیە، )س������یدرەس ئەنتربرایزیسی وەرگر( چووە نێو رێكەوتنێكی هاوبەش������ی لەگەڵ S&T وAG و ئەس������ترۆی وەرگر كە لە 30ی

سێپتێمبەری 2014 واژۆ كرا.)سیدرەسی وەرگر( پشت بە شێوازی هاوبەشی فرەالیەن دەبەستێت لەگەڵ الیەنە پەیوەندارە خۆجێی و هەرێمی و جیهانییەكان ئەویش لە رێگای دامەزراندنی پرۆژەی هاوب������ەش، هەروەها كار دەكات بۆ دامەزراندنی دەزگای درووس������تكردنی تایبەت بە NES بۆ ژمێریارە زیرەكەكان بە هاوبەش������ی كردن لەگەڵ كەرتی گشتی لە رێگای

دەس������تە تایبەتمەندەكان یان لە رێگای كەرتی تایبەت لە رێگای هاوبەش������ە خۆجێی و نێودەڵەتیی������ەكان بە ئامانجی خزمەت كردن و پێش������كەش كردنی هاندەرێكی زیاتر

بۆ ناوچەكە.بەم بۆنەیەوە غەیس مازی س������ەرۆكی ئەنجوومەنی ئیدارەی سیدرەس������ی وەرگر وتی: ئەم كارە هاوبەش������ە هەنگاوێكی س������تراتیژییە بۆ سیدرەسی وەرگر كە هەنگاو دەنێت لەس������ەر ئەو دەرفەتە گرنگ������ە لەو ناوچەیەی كە خزمەتی تێدا پێش������كەش دەكات، ب������ە گەڕان������ەوە بۆ پەیوەندی مێژووییمان لەگەڵ ه������ەر یەكە بە كۆمپانیای "ئەش������یلۆن" و "یۆبیترونیكس" بۆ سیس������تمەكانی چارەسەری GmbH، لەوانەیە ئەم رێكەوتننامەیەی نێوان "S&T" و"سيدرس������ی وەرگر، توانا و چاالكی هەردوو ال بەهێز و پتەوتر بكات، بەر لە هەڵبژاردنی )ئەش������یلۆن( وەك هاوبەش������ێكی ستراتیژی تۆڕە زیرەكەكان، سیدرەس������ی وەرگر جەختی لەس������ەر وەبەرهێنان كردووە لە تاقیكردنەوەی هەموو ژمێریارە پێش������كەوتووەكانی ژێرخانی، بەم پێی������ەش هەڵیبژارد دوای ئەوەی

ئەنجامەكان دەریانخست كە باشترین تەكنۆلۆژیای بەردەستە لەم بوارە.لەالیەن خۆیەوە هانس نیدیرهۆسر سەرۆكی جێبەجێكاری كۆمپانیای S&T وتی: دەس������تكەوتنی یەكەی نوێكردنەوەی تۆڕی سەر بە كۆمپانیای شەیلۆن هەنگاوێكی گرنگە لەالیەنی تواناكانمان لە وزەی زیرەك و بڕوا بوونمان بەو هەالنەی لەبەر دەستدان بۆ پەرەپێدانی ژمێریارە زیرەكەكان و بێگومان بەكارهێنەران چارەسەری تەواویان دەوێ لەگەڵ مامەڵە كردن لەگەڵ ئەواەی كە ش������ارەزاییەكی تەواویان هەیە لەگەڵ تیمی كاری پس������پۆر بۆ دابینكردنی ئەم چارەس������ەریە داهێنراوانە بە سەركەوتوویی، ئێمە ،S&T لەگەڵ بەرنامەی زیرەكی NES هەوڵ دەدەین بەرنامەی جێبەجێكاری سەر بەبەمەش ئەو چارەس������ەرانەی پێشكەشیان دەكەین بە هاوبەشانمان لە ئەوروپا و جیهان

باشتر دەبێت.چوارچێ������وەی كاری NES زۆر ل������ە چاالكیی������ەكان دەگرێتەوە ل������ە پەرەپێدان و بەرهەمهێن������ان تا دەگاتە فرۆش������تن و گەیاندنی بەرهەم������ەكان و پێوانە و چاودێری كردن������ی كۆنتڕۆڵ كردن لە رێگای تۆڕەوە، هەروەها گرێبەس������تەكە گواس������تنەوەی توێژینەوە و دەزگاكانی پەرەپێدان لە س������یلیكۆن فال������ی لە كالیفۆرنیا و فارگۆ لە

داكۆتای باكوور و تیمی پسپۆر و ئەندازیارانی سەر بە یەكەی نوێكردنەوەی تۆڕەكان NES ،كۆمپانیای ئەش������یلۆن دەگرێتەوە، سەرەڕای دەزگاكانی پەرەپێدان لە ئەمریكابنكەیەكی پەرەپێدانی لە ش������اری لینزی نەمس������ا كردۆتەوە، هەروەها تەكنۆلۆژیای هێڵی پەیوەندی كارەبایی هاوچەرخ PLC بەكاربێنێت، لێرەش������دا پێویستە ئاماژە بەوە بكەین كە زیاتر لە 34 ملیۆن ژمێریاری زیرەك لە سەرتاسەری جیهان تەكنۆلۆژیای

ئەشیلۆن بەكاردەهێنێت. OSGP Alliance لە الیەكی دیكەوە بۆ دانیلسۆن سەرۆكی ئەنجوومەنی ئیدارەی OSGP( رایگەیاند: بەو س������یفەتەی سەرۆكی SEAS-NVE و س������ەرۆكی بەش������یAlliance(م خۆش������حاڵم كە ئەندامە جێبەجێكارییەكان "NES" دەبینم كۆمپانیایەكی

سەربەخۆ رادەگەیەنن كە ئامانجی دابینكردنی چارەسەرە زیرەكەكان بۆ ئەوەی كەرتی وزە پێش������بخەن و وەك بەكارهێنەرێك خۆشحاڵم كە پالنێكی ئاشكرای كار هەیە و بە

پەرۆشەوەم بۆ كار كردن لەگەڵ تیمێكی پسپۆر و پیشەگەر.لە كۆتاییدا مازی وتی : "لەمیانەی پالنەکانمان بۆ ساڵی 2015، کار بۆ دانانی کارگەیەک بۆ بژمێری زیرەک لەناوچەکەدا دەکەین وبۆ ئەم مەبەستەش دەستمان بەدانوس������تاندن کردووە لەگەڵ کەسانێک کە ئەگەری ئەوەیان هەیە هاوبەشمان بن

لەم پرۆژەیەدا".پرۆژەکانی وەبەرهێنانی "سیدرەس" هەمیشە لەگەڵ ستراتیژی تایبەتیدا هاوشانە کە ئامانجی ئەوەیە ببێتە سەرچاوەی یەکەمی چارەسەری تەکنەلۆژیا لەناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست وباکووری ئەفریقیا. ئەو ستراتیژەش وای لێکرد هاوبەشیەکی دوورە مەودا لەگەڵ یەکێک لەگەورەترین کۆمپانیاکانی نیمچە کیشوەری هیندی بونیاد بنێت کە کۆمپانیای تاتا دەلهیە بۆ دابەشکردنی وزەی دەستنیشانکراوە، کە پرۆژەیەکی هاوبەش������ە لەنێوان کۆمپانیای تاتا وحکومەتی دەلهی. ئەم هەنگاوەش پەیوەندی نێوان هەروو کۆمپانیای "س������یدرەس ئەش������یلۆن هێنایە دی کە دە س������اڵ لەمەوبەر دامەزرا وبووە یەکێک لەپێش������ەنگەکانی کەرتی تەکنەلۆژیای زانیاری وتۆڕە زیرەکەکان. لەالیەکی دیکەش������ەوە یوبیترونیکس بۆ سیستەمی چارەسەری GmbH،س������ەرچاوەیەکی دیکەی پێشەنگە بۆ چارەسەری تەواو بۆ بەڕێوەبردنی وزە

وتۆڕە زیرەکەکان وتوانی بەشێوەیەکی سەرەکی تواناکانمان وتوانی دوایین زنجیرەی خزمەتگوزاری تەواو بەدەستبێنێت.

لەبارەی سیدرەسەوەسيدرس )www.cedrus.net( کۆمپانیایەکی تایبەتی فرە چاالکیە. هەروەها ئەم کۆمپانیایە بەوە بەناوبانگە کە توانیویەتی بەش������ێکی زۆری کار وخزمەتگوزاری راوێژکاری رووماڵ بکات بەتایبەتی لەبواری وزەدا. س������تراتیژی ئەم کۆمپانیایەش دوورەمەودا ودرێژخایەنە بۆ وەبەرهێنان لەبواری وزەی نوێکراوەوە هەروەها ئیدارەکردن ودابەش������کردنی تەکنیکەکانی وزە، AMI، هەروەها چارەسەریەکانی تۆڕی زیرەک وتەکنەلۆژی������ای بەرز )ICT، ISP،چارەس������ەری زیرەکی م������ااڵن، هەروەها پرۆگرام وپەیوەندیەکان(. هەروەها س������یدرەس لەهەگبەیدایە خزمەتگ������وزاری بەڵێندەرایەتی بێنێتە ئاراوە )ژێرخان ئابوری ونیشتەجێبوون( وبەرهەم وچارەسەری کارۆمیکانیکی وخزمەتگەتگوزاری خاوێنکردن وچاککردنەوە وئیدارەکردنی بەش������ەکان وبەرگری وئاس������ایش)تایبەتمەند لەبواری کەلوپەل ومەشق( وخزمەتگوزاری گواستنەوە)ئیدارە ونۆرەی������ی زەمینی فڕۆکەخان������ەکان( ومیوانداری)هۆتێل وریس������تۆرانت وجیاوکی

بازرگانی وخۆراک(.

)سیدرەس ئەنتربرایزس(ی وەرگر پرۆژەكانی وزەی زیرەكی بەرفراوانتر

S&T AG دەكات بە هاوبەشی لەگەڵ

ژماره 255 2014/11/22 33

كۆمەاڵیەتی

ئەو ژنانەی زێدەڕۆیی پیاوە مەشروبخۆرەكانیان ژیانی لێ تاڵ كردوون

34 ژماره 255 2014/11/22

بـــاو و ئیشـــكالیی بـــاوەڕی هەنـــدێ لەبارەی شەیتانەوە:

لەكۆمەڵگای ئێمەی موســـوڵماندا گەلێك قســـە لەبارەی شـــەیتانەوە دەكرێ و گەلێ باوەڕ دروســـت بـــووە، كە رەنگـــە نەزانین ســـەرچاوەكەی كوێیە و تاچەند راســـت و دروســـتە، لێرەدا قســـە لەسەر هەندێك لەو باوەڕ و ئیشكالییەتانە دەكەین، كە زۆر باو

و جێگای گرنگیپێدانن. ئایـــا بەنەگوتنـــی )بســـم اللە( شـــەیتان

نانمان لەگەڵ دەخوات؟زۆر جـــار گوێمان لـــەوە بووە كە ئەگەر یەكێـــك پێش دەســـپێكردنی خواردن، ناوی خـــوا نەهێنێ و )بســـم اللـــە( نـــەكات، ئەوا شەیتان خواردنەكەی لەگەڵ دەخوات. ئەمە لەكاتێكدایـــە هیچ كەســـێكمان نابینێ ئەگەر خواردنێـــك بخـــوا و نـــاوی خوای لەســـەر نەهێنرابێ، بڕەكەی كەم بێتەوە، كەواتە ئایا ئەم قســـەیە راستە؟ ئەگەر راستە مەبەست چییە لێـــی و بەڵگە چییە؟ ئەگەر راســـتیش

نییە لەكوێوە هاتووە؟!دی زانایەكـــی چەنـــد و تەبەڕانـــی دەگێڕنـــەوە "پیاوێك لـــەالی پێغەمبەر )د.خ( نانی دەخوارد، لەدوا پاروودا گوتی "بســـم اللـــە اولە و اخرە". پێغەمبـــەر فەرمووی "تا

ئەو كاتەی گوتی اولە و اخرە، شەیتان هەر نانی لەگەڵدا دەخوارد، بەاڵم دواتر شەیتان رشـــایەوە و هەمـــوو ئـــەوەی هێنایەوە، كە خواردبووی". لەریوایەتێكی دیكەدا هاتووە "شەیتان هەر لەگەڵی دەخوارد تا ئەو كاتەی ناوی خوای گەورەی هێنا، ئەوكات هەموو

ئەوەی هێنایەوە كە لەسكیدا بوو".زانایـــان لەبارەی ئـــەم فەرموودەیە رای جیاوازیـــان هەیە، هەنـــدێ لەزانایان دەڵێن: ئەم فەرموودەیە راســـتییە، مەبەستیش لێی خـــودی خواردنەكـــە نییە، بەڵكو مەبەســـت ئەو بەرەكەتە رۆیشـــتووەیە، كە لەئەنجامی "بســـم اللـــە نەكـــردن"ەوە روودەدات، واتا مەبەستەكە كەمبوونەوە و خواردنی خودی خواردنەكە نییە، بەڵكو وەكو ئەوەیە لەسكی شـــەیتاندا بەرەكەتێـــك وەكـــو ئەمانەتێـــك هەبێت و بە "بســـم اللـــە كردن" بەرەكەتەكە بـــۆ خواردنەكـــە دەگەڕێتـــەوە. هەرچەندە تێبینی ئەوەش بكەین، كە خواردن بە "بسم اللـــە نەكردن"، بڕەكـــەی كەمنـــاكات، بەاڵم بەرەكەتەكـــەی كەمدەكات، یـــان بەتەواوی

بەرەكەتی نامێنێ.بەاڵم زۆربەی زانایانی فەرموودە دەڵێن ئـــەم فەرموودەیـــە الوازە و وەرناگیـــرێ، ئیمامی ئەلبانیـــش لەدیاریكردنی فەرموودە

الوازەكانـــی ناو كتێبی )ریـــاض الصالحین(دا، ئەمەی بەیەكێك لەفەرموودە الوازەكان

داناوە.فەرموودەیەكی تر هەیە ئیمامی موسلیم ریوایەتـــی كـــردووە و دەفەرمـــووێ "جابر فەرمـــووی بێـــت لەســـەر خـــوای رەزای پێغەمبـــەر )د.خ( فەرمانی پێدەكردین كە )لە كاتـــی خواردنـــدا( دەوری قاپەكەش )دوای تەواوبوونی خواردنەكە( بەپەنجە دالێســـین و پەنجەمان بلێسینەوە، دەیفەرموو: چونكە ئێوە نازانن پیت و بەرەكەتی خواردنەكانتان

بەكامەوەیەتی".لەگێڕانەیەكـــی دیكـــەدا موســـلیم رەزای خوای لەســـەر بێـــت دەڵێ پێغەمبـــەر )د.خ( دەیفەرمـــوو "ئەگـــەر پـــارووی كەســـێكتان بەربـــووەوە، باهەڵـــی بگرێتـــەوە و پاكـــی بكاتەوە لەئازار و شتی وا و ئینجا بیخوا و نەیهێلێتەوە بۆ شەیتان، كە لەنان خواردنیش لێبووەوە، با لەپێشدا پەنجەكانی بڵێسێتەوە، ئەوساكە ئەگەر ویستی با بەخاولی دەستی بســـڕێتەوە. چونكـــە ئـــەو نازانـــێ پیـــت و

بەرەكەتی خواردنەكەی بەكامەوەیەتی".لەگێڕانەوەیەكی دیكەی موسلیمدا هاتووە كـــە پێغەمبەر )د.خ( فەرموویەتی "شـــەیتان بۆ هەمـــوو كاروبارێكتـــان دێ بەالتەنەوە،

كـۆمـەاڵیـەتی

خواردنی شەیتان!ئایا بە نەگوتنی )بسم اللە( شەیتان نانمان لەگەڵ دەخوات؟!

سەنگەر زراری

ژماره 255 2014/11/22 35

جـــا بـــۆ زیانـــی ئێوەبێ یـــان بۆ ســـوودی خۆی، تەنانەت لەكاتی نانخواردنیشدا دێت بـــۆ التان، جـــا ئەگـــەر پـــارووی یەكێكتان بەربـــووەوە، بـــا پاكـــی بكاتەوە لەئـــازار و شـــتی وا و ئینجا بیخوات و نەیهێڵیتەوە بۆ

شەیتان".لێرەدا پرسیار ئەوەیە، ئایا ئەگەر پارووێك دەمێنێتـــەوە؟! شـــەیتان بـــۆ بەربـــووەوە وەكـــو ئـــەوەی لەفەرموودەكـــەدا هاتووە؟! لەســـەر ئەمە زانایان رای جیاوازیان هەیە، لەســـەر مانـــای )نەیهێڵێتەوە بۆ شـــەیتان(، هەندێكیـــان وای بـــۆ دەچن كە ئـــەم وتەیە مانای گوێڕایەڵی شـــەیتان و لەدەســـتدانی نیعمەتی خوایە، كە پێویســـت نییە شـــەیتان ســـوود لەوە وەرگرێ بەندەیەك بەرامبەر نیعمەتەكانـــی خوای خـــۆی كەمتەرخەم بێ و ســـوود لەنیعمەتەكانـــی وەرنەگرێ. واتا زانایان پێیانوایە مانای )بەجێنەهێشـــتن بۆ شـــەیتان( ئەوەیە، مرۆڤ نابـــێ گوێڕایەڵی شـــەیتان بـــكات، لەبەهەدەردانـــی نیعمەتی خـــوا، چونكـــە ئەمـــە كاری شـــەیتانە، كـــە هەمیشـــە كردەوەی نابەجێ دەكات و دژی نیعمەتەكانـــی خـــوای گەورەیـــە، واتا مەرج نییە شـــەیتان خواردنەكە بخوات. هەروەها هەڵنەگرتنـــەوەی خـــواردن )ئەگـــەر پیـــس

بەو پێیەی كە پێغەمبەر )د.خ( فەرموویەتی "ئەگـــەر پـــارووی كەســـێكتان بەربووەوە، باهەڵـــی بگرێتـــەوە و پاكیبكاتـــەوە لەئازار و شـــتی وا و ئینجـــا بیخـــوا و نەیهێلێتەوە بـــۆ شـــەیتان". ئیبن حەجەر دەڵـــێ "ئەوەی شەیتانیش خواردن دەخوات، پێچەوانە نییە لەگەڵ راســـتیی و عەقڵیـــش قبوڵی دەكات".دەفەرمـــووێ دیكـــەدا لەفەرموودەیەكـــی یـــان خـــوارد نانـــی یەكێكتـــان "ئەگـــەر خواردنەوەیەكـــی خواردەوە، با بەدەســـتی راســـت بیخـــوات و بیخواتـــەوە، هەروەهـــا بەدەســـتی راســـت وەریبگرن و بەدەســـتی راست بیبەخشن، چونكە شەیتان بەدەستی چـــەپ دەخوات و دەخواتەوە و بەدەســـتی چەپ دەبەخشـــێ و وەردەگـــرێ". ئەم دوو فەرموودەیـــە ئـــەوە بەدیـــار دەخـــەن، كـــە شەیتانیش دەخوات و دەخواتەوە و ئیمامی نەوەویش دەڵێ "ئەم فەرموودەیە ئاماژەیە بۆ ئـــەوەی شـــەیتان خـــواردن دەخوات و

خواردنەوە دەخواتەوە".بـــەاڵم ســـەبارەت بەچۆنییەتی خواردنی شـــەیتان و ئەوەی شـــەیتان چی دەخوات، ئـــەوە لەبابەتـــە غەیبییەكانـــە و بـــۆ مرۆڤ بەڵگەیەكـــی هیـــچ و رووننەبۆتـــەوە

یەكالكەرەوە بۆ ئەم مەبەستە نییە.

نەبووبێ( نیشـــانەی خۆبەگـــەورە زانینە و ئەمەش كردەوەی شـــەیتانە و بەپێی ئایینی ئیسالم مرۆڤی موســـوڵمان نابێ لووتبەرز بێ و خۆی بەگەورە بزانێ و الســـایی ئەم

سیفەتانەی شەیتان بكاتەوە. خواردنی شەیتان:

بەهۆی ئەوەی ســـەرچاوەی باسكردنی شـــەیتان بەپلەی یەكەم و بـــەوردی، ئایینە، بۆیە تەنیا دەتوانین لەئایینەوە بابەتێكی لەم جـــۆرە ببینینەوە، كە ئایا شـــەیتان خواردن دەخـــوات؟ ئەگـــەر بەڵـــێ، چـــی دەخوات و

چۆنی دەخوات؟!

كـۆمـەاڵیـەتی

شوناسی شەیتانهەوڵێك بۆ ناسینی شەیتان

)6(

ئەو فەرموودەیەی باس لەوە دەكات بە نەگوتی )بسم الله( شەیتان نان

لەگەڵ كەسەكە بخوات، بە فەرموودەیەكی الواز

لەقەڵەم دەدرێت

36 ژماره 255 2014/11/22

كـۆمـەاڵیـەتی

هـــەرزوو لەمنداڵیەوە كـــچ و كوڕ فێری جیـــاوازی رەگەزیـــی دەكرێـــن، بەبیانوو و پاســـاوی الواز و بـــێ بنەمـــا". لەگـــەڵ تەنانـــەت پایســـكیل پێیوایـــە ئەوەشـــدا تەمەنێكـــی تـــا نێریـــش رەگـــەزی بـــۆ دەشـــڵێ و رێگەپێـــدراوە دیاریكـــراو "كەمی بەكارهێنانی پایســـكیل پەیوەندی بەكەلتوور و رۆشـــنبیریی نانەتدروستی

كۆمەڵگامانەوە هەیە".كچە شاعیر گوڵباخ بەهرامی لەبارەی لێخوڕینـــی پایســـكیل لەالیـــەن كچانەوە بـــۆ ســـڤیل ئامـــاژەی بـــەوەدا "ئـــەوەی لەكۆمەڵگای ئێمەدا دەبینرێت ســـەبارەت بەجیاوازی نێوان رەگـــەزەكان، چەندین خوێندنەوە هەڵدەگرێت. پێكهاتەی كۆمەڵگا و دابەشـــبوونی ژیانی هاوبەش لەنێوان دوو رەگـــەز، پێوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان و دەسەاڵتی بەڕێوبەری كۆمەڵگا و فیكر و ئایدۆلۆژیـــای بااڵدەســـت، كاریگـــەری راســـتەوخۆیان لەســـەر بیركردنـــەوەی تاكەكانـــی هەیـــە. پێموایـــە بەشێكیشـــی بـــۆ روانینی ئافـــرەت بەرامبـــەر بەخۆی دەگەڕێتەوە". گوڵباخ هۆكارێكی مانەوەی ئافرەتـــان لەنـــاو چوارچێـــوەی عەیب و شەرمدا بۆ خودی خۆیان دەگێڕێتەوە و دەڵێ "هەندێجار ئـــەوە ئێمەین پێش ئەو نەریتانە دەكەوین و ترسمان لەدەرچوون لەبازنەی داخراوی كۆمەڵگاكەمان هەیە. دەبینین ژنانی كۆمەڵگا پێشكەوتووەكانی جیهـــان ســـنووری بۆشـــاییەكانی نێوان زەمین و ئاسمانیشیان بڕیوە و لەوپەڕی پێشـــكەوتندان، و باوەربەخۆبـــوون بـــەاڵم الی ئێمە لێخوڕینی پاســـكیل یان سەركەوتن لەســـەر ماتۆڕسیكلت عەیبە و بڤەیـــە بۆ ژنـــان، هێشـــتا نەمانتوانیوە قەناعـــەت بەبەرانبەرەكانمـــان بێنین، كە

لەكۆمەڵگا پێشكەوتووەكان، لێخوڕینی پایســـكیل بەكارێكـــی ئەرێنـــی و جێگای دەستخۆشی دادەنرێت، چونكە پایسكیل هەم دۆستی ژینگەیە و هەم لێخوڕینیشی جـــۆرە وەرزشـــێكە بـــۆ مـــرۆڤ. بـــەاڵم لەكۆمەڵـــگای ئێمـــەدا پایســـكیل تەنیا بۆ كوڕان و ئەویش لەتەمەنێكی دیاریكراودا ئاســـاییە، وەكـــو تـــر كارێكـــی نامۆیـــە

بەكۆمەڵگا، بەتایبەت بۆ ئافرەتان.شـــەقامە و ســـەرجادە و لەكـــۆاڵن گشتیەكان، جاروبار گەنجێكی كاسبكار، بەدەگمەنیـــش پیاوێكـــی كامـــڵ بەســـەر پایســـكیلێكەوە دەبینیـــن، بـــەاڵم هەرگیز پایســـكیل ناكەوێـــت بەرچـــاو كچێـــك لێبخوڕێت. گەر شـــتێكی واش رووبدات،

وەك سەیر و سەمەرە دێتەبەرچاو.كچان پێیانوایە لێخوڕینی پایســـكیلیش وەك زۆر كار و رەفتاری تر، لەئافرەتان بەگشـــتی قەدەغەیە. هەرچـــی لێخوڕینی پایسكیلیشـــە، نەتەنیا بۆ كچان، بەڵكو بۆ كوڕانیش تەنیـــا لەتەمەنێكی دیاریكراودا رێگاپێـــدراوە. كچە راگەیاندنكار شـــەیما جاف دەڵێ "پاســـیكیل كە بۆی یەكەمجار دروســـتكراوە، لەسەری نەنوسراوە دەبێت بـــەس رەگەزی نێر بەكاری لەكۆمەڵـــگای بـــەاڵم بهێنێـــت. پـــەروەردەی ئێمـــە ن تیمـــا ە ڕ بنەپەروەردەیەكی تەندروســـت ، نیـــە

پایسكیل بۆ كچان عەیبەیە

محەمەد هەسنانی

كچێك: بەشێكی خەتای خۆمانە و گوێ بەو نەریتانە دەدەین و ئەو ترس و شەرمە ناشكێنین

36 ژماره 255 2014/11/22

ژماره 255 2014/11/22 37

كـۆمـەاڵیـەتی

دەبێـــت )ژن( بـــەر لەرەگەزی پێناســـەی بكەین، دەبێ وەك مرۆڤ لەچوارچێوەی

بەها مرۆڤایەتییەكاندا بخوێندرێتەوە". هەوراز ئەحمەد كچە راگەیاندنكارێكی تـــرە، پێیوایە نـــە تەنیا لەكاری ســـادەی رۆژانـــەی وەك لێخوڕینـــی پایســـكیلدا، بەڵكو لەهیچ ئاســـتێكدا جیاوازی لەنێوان نێر و مێدا نیە. ئەو بۆ ســـڤیل گوتی "من وەك ئافرەتێك هیچ جیاوازیەك لەبەینی ئافـــرەت و پیاوانـــدا نابینـــم. لەئێســـتادا ژنان لەســـەنگەرەكانی شـــەڕدا بەرگری لەنیشـــتیمان دەكـــەن، بەرخۆدانـــی ژنان دەنگدانەوەی جیهانیی بەدوای خۆیداهێنا. بـــەاڵم بەداخـــەوە لەكۆمەڵـــگای ئێمـــەدا تائێستا ئافرەت بەپلە دوو سەیر دەكرێت و توندوتیژی بەرامبەر دەكرێت و لەگەلێك نەنانـــەت كـــراوە. بێبـــەش لەمافەكانـــی لەبابەتێكـــی وەك لێخوڕینی پایســـكیلدا، پاســـكیل تەنها بۆ پیاوان نەكراوە، كەچی كاتێك ژنێك بەپاســـكیلەوە بەشەقامێكدا بڕوات، رووبەرووی هەزار تانە و توانج دەبیتـــەوە، بۆیە دەبێ ئافرەتان گوێ بەم قســـانە نەدەن، هەمیشـــە هـــەوڵ لەپێناو

ئازادی زیاتر بۆ خۆیان بدەن".بەشار عەزیز، رۆژنامەنووس، پێیوایە لەبنەڕەتـــدا، نە بۆ ژن و نە بۆ پیاو، هیچ عەیبەێكی تێدا نییە پایســـكیل لێبخوڕێت، بەاڵم الی ئێمە هێشـــتا نەبووەتە كلتوور. بەشـــار دەڵێ "الی ئێمە هێشتا پیاوانیش الیان عەیبەیە پاســـكیل لێبخوڕن، چ جای ئافرەت، بەداخەوە دەبینین لەزۆربەی شار و شـــارۆچكەكان ژمارەی ئۆتۆمبێلەكان هیـــچ زیاتـــرە، كەســـەكان لەژمـــارەی بیرمـــان لەكاریگەرییە خراپەكانی زۆری ژمارەی ئۆتۆمبێل نەكرۆدتەوە". دەشڵێت "پێویستە كار لەسەر ئەوە بكرێت پاسكیل لێخوڕین بكرێت بەكلتوور، لەبری ئەوەی فەرمانبەر و دوكاندار بەئۆتۆمبێل برۆنە جەنجاڵییـــە هەمـــوو ئـــەو و ســـەركار دروســـت بكەن، با بەپاسكیلێك بچن، كە هـــەم بۆ جەســـتەی خۆیان و هەمیش بۆ ژینگە كاریگەری باشـــی هەیە". لەبارەی كچانیشـــەوە دەڵێـــت "لەكۆمەڵگەی ئێمە ســـەختە كچ بتوانێت پاسكیل لێبخوڕێت، تـــا نەبێتـــە كلتوور و شـــتێكی ئاســـایی، چونكـــە رەنگە هەم لەناو خێزانەكانیان و هەمیـــش لەناو كۆمەڵگە تووشـــی تانە و

تەشەر ببنەوە".

گەنجێكی نیشــــتەجێی پارێزگای دهۆك، كە هاوكات ئەفسەری یەكێك لەدەزگا ئەمنییەكانی ئەو شــــارەیە، باوكــــی دەكوژێــــت و دواتر بۆ

ماوەی 10 ساڵ زیندانی سزادەدرێت.بەپێی لێكۆڵینەوەكان هۆكاری كوشــــتنەكە ئەوە بووە، باوكەكە ویســــتویەتی ژنی دووەم بهێنێــــت، بەاڵم كوڕەكــــەی رێگر بووە و دواتر بۆتە دەمەقاڵێیان، بەو هۆیەوەش تۆمەتبارەكە خــــۆی باوكــــی دەمانچەكــــەی، بەفیشــــەكی

دەكوژێت.تۆمەتبــــار، تەمەنــــی 30 ســــاڵە و كــــوڕی گــــەورەی بــــاوك و دایكییەتــــی، كاتێك باوكی باسی هێنانی ژنی دووەمی كردووە، لەكاتێكدا دایكی نەخۆشــــەو لەســــەر جێكەوتووە، توڕە دەبێــــت و لەگــــەڵ باوكــــی ناكۆكــــی دەكەوێتە نێوانیــــان، دواجار ئــــەو ناكۆكییە بەكوشــــتنی

باوكی كوڕەكە كۆتایی دێت.لەدەســــتدانی لەگیــــان بــــەر باوكەكــــە لەنەخۆشخانەی فریاكەوتنی دهۆك بەپۆلیسی راگەیاندبوو، كە ئــــەو لەالیەن كوڕی خۆیەوە پێكــــراوە، هەرلەوێ ســــكااڵی دژی كوڕەكەی تۆماركرد و داوایكــــرد مافی نەخورێت، بەاڵم دوای چەند كاتژمێرێكی كەم گیانی لەدەستدا.

لەدەســــتپێكی دانیشــــتنی دادگادا برایەكــــی تۆمەتبارەكــــە رایگەیانــــد "كــــە باوكــــم باســــی ژنهێنانی كرد، بــــرا گەورەكەم قبوڵی نەكرد و داوای لێكرد ژن بۆ من بهێنێت، چونكە بەقسەی براكەم تەمەنی ژنهێنانی من بەســــەرچوو بوو

و پێویست بوو كە خێزان پێكەوە بنێم".بــــرای كــــە شــــایەتحاڵە ئــــەو ئەگەرچــــی بكوژەكەیــــە، لەســــەرەتای دەمەقاڵێی نێوانیان لەماڵەوە نەبووە، بەاڵم وەك خۆی باسی دەكات خوشــــكەكەی پەیوەندی پێوەكردووە و كاتێك گەڕاوەتەوە ماڵ بینویەتی باوكی كالشینكۆفی

بەدەســــتەوەیە و براكەشی دەمانچە، دەڵێ "زۆر هەوڵمدا شــــەڕ نەكەن و كەس نەكوژرێت، بەاڵم بینیــــم باوكم بەبرینداری كەوتە ســــەر زەوی و

لەو نێوانەدا منیش برینداربووم".ئەو كوڕە نایشــــارێتەوە، كە باوكی بەردەوام تــــوڕە بــــووە و زۆر جاریــــش ئەمــــە بۆتە هۆی پەیدابوونی شــــەڕ و ئاژاوە لەنێو خێزانەكەیاندا، هەروەها بەرگری لەبراكەی كرد، كە لەقەفەسی تۆمەتباریــــدا بــــوو و پێیوایە، كە باوكی لەســــەر

حەق نەبووە.هەرچی خوشكی تۆمەتبارەكەیە، كە بەچاوی خــــۆی رووداوەكــــەی بینیــــوە، پاڵپشــــتی باوكی دەكرد، ئەو بــــەدادوەری لێكۆڵینــــەوەی گوتبوو "رۆژی رووداوەكە من لەگەڵ باوكم بووم، چەند جارێك بــــرا گەورەكەم پەیوەنــــدی بەباوكمەوە كــــرد، بــــەاڵم ئەو وەاڵمــــی نەدایــــەوە، دواتر من وەاڵمــــم دایەوە، براكــــەم زۆر توڕەبــــوو، دوای كەمێــــك باوكم مۆبایلەكەی لەدەســــتم وەرگرت و قســــەی لەگەڵ كرد، ئیتر بــــوو بەدەمەقاڵێیان، دواتــــر باوكم كاڵشــــنكۆفەكەی دەركرد و گوتی كوڕەكەی دەیەوێت بیكوژێت و ئەویش بەرگری

لەخۆی دەكات".لەگەڵ ئەوەشــــدا تۆمەتبارەكــــە دوای ئەوەی دانــــی بەتاوانەكەیدا نا، لەبــــەردەم دادوەر گوتی "باوكــــم زۆر تــــوڕە و دیكتاتــــۆر بــــوو، ژیانــــی خێزانەكەمانــــی ناخــــۆش كردبوو و دەیویســــت ژنێكی تــــر بهێنێت، ســــەرەڕای ئــــەوەی براكەم بــــەاڵم بــــوو، خێــــزان بەپێكهێنانــــی پێویســــتی فەرامۆشــــی كردبوو". گوتیشی "من بۆ كوشتنی ئــــەو نەچوومــــە ماڵــــی باوكــــم، بەڵكــــو تەنها بۆ سەردان چووم و ئەو هەوڵی كوشتنیدام، منیش

تەنها بەرگریم لەخۆم كرد". لەدوا دانیشتنیدا، دادوەری دادگای تاوانەكانی دهۆك، بەپێی ماددەی 405ی یاســــای سزادانی عێراقی، بڕیاری ســــزادانی تۆمەتبارەكەی دا بۆ

ماوەی 10 ساڵ.

لەسەر ژنهێنان باوكی دەكوژێتدهۆك

ژماره 255 2014/11/22 37

38 ژماره 255 2014/11/22

كـۆمـەاڵیـەتی

زۆرینەی ئـــەو ژنانەی هاوســـەرەكانیان ئاڵـــوودەی خواردنەوە كحولیەكانن، بێزاری خۆیـــان لەدەســـت ژیانـــی خۆیـــان و ئـــەم خووەی هاوســـەرەكانیان دەردەبڕن، بەاڵم تاكوتەراش هەن بە ئاسایی دەبینن، لەوەش زیاتر یەكێك لەو ژنانەی سڤیل دواندویەتی دەڵێ "رۆمانسیترین كاتی هاوسەرەكەم ئەو

كاتەیە كە دەخواتەوە"."ســـەلوە قادر" تەمەن 50 ســـاڵ لەیەكێك لەفەرمانگەكانی شاری هەولێر فەرمانبەرە و نزیكەی 28 ساڵە ژیانی هاوسەری پێكناوە، دوو كـــوڕ و كچێكی هەیە، كە چوونەتە رێی خۆیـــان. ئـــەو ئامـــاژە بـــەوە دەدات كە لەو رۆژەوەی شـــووی بەو پیاوە كردووە، تەنیا 3 رۆژ مەشـــروبی نەخواردۆتەوە. ســـەلوە دەڵـــێ "هەمـــوو شـــەوێك دەبـــێ بخواتەوە، ئەگەرنـــا توڕە دەبـــێ و هەنجەتم پێدەگرێ". ئـــەو ژنـــە زۆر لەم خووەی هاوســـەرەكەی دڵگرانـــە، چونكـــە "لەرادە دەرچـــووە و هیچ ســـنورێك بۆ خۆی دانانێت"، وەك ســـەلوە باســـی دەكات، بـــەر لـــە شـــوكردنی بـــەم

خـــووەی پیاوەكـــەی زانیـــوە، چونكە كوڕی پوری بـــووە و خانەوادەكەشـــیان هەمووی خواردویانەتـــەوە. بـــەاڵم دەڵـــێ "نەمدەزانی تەنیـــا هاوســـەرەكەی من ژمـــارە پێوانەیی شـــكاندووە و قوڕەكـــە بـــۆ منـــە". لەبارەی خواردنەوەیـــەی ئـــەو كاریگەرییەكانـــی هاوسەرەكەشـــی دەڵێـــت "بەرامبـــەر ماڵەوە زۆر ئیهمالە، بۆ نموونە 28 ساڵە پێكەوەین، تائێستا خانوومان نییە، تەنانەت ئەو زەییەی حكومـــەت پێیداین فرۆشـــتی، كـــەس نازانێ پارەكـــە چیلێهـــات. كاتێكیـــش لـــە نادیەكان بخواتـــەوە، ئەوەنـــدە دەخواتـــەوە تا هەموو پارەكەیانـــی و پێیپێدەكەنـــن هاوڕێكانـــی پێدەدەن، لە هەمووی ناخۆشتر ئەوەیە هیچ ســـۆزێكی بۆ من نییـــە، هەر ئێوارە هات من و منداڵـــەكان الی ئـــەو قوربانی یەك پێكین. بۆیـــەش منداڵـــەكان ئەوەندەی پشـــت بەمن دەبەســـتن، نیـــو ئەوەنـــدە پشـــت بەباوكیان

نابەستن و قسەی لێوەرناگرن"."خەندە" ژنێكی تری تەمەن 35 ساڵەی بااڵ مامناوەندی گەنمڕەنگی رووشیرینە، ماوەی 2 ساڵ لەگەڵ كوڕێكی دانیشتووی سلێمانی هاوســـەرگیری كرد و دوای بوونی منداڵێك

هاوســـەرەكەی ئاڵوودەبوونـــی بەهـــۆی لێیجیادەبێتەوە. كحوولیەكان، بەخواردنەوە ئەگەرچی لەكۆمەڵگـــەی كوردیدا بەچاوێكی نائاســـایی تەماشـــای ئەو ژنانە دەكرێت، كە هاوسەرەكانیان جیابوونەتەوە، بەاڵم خەندە هەرگیز لەو كارەی پەشـــیمان نییە و دەڵێت "تا قیامەت سوپاسی خوا دەكەم لەكۆڵ ئەو

بەاڵیە بوومەوە". ئـــەو ژنـــە بـــاس لەژیانـــی خـــۆی لەگەڵ "ئەگـــەر دەڵـــێ و دەكات هاوســـەرەكەی مەشـــروبی نەخواردبایەوە، كەس وەك ئەو باش نەبوو، بەاڵم كە دەیخواردەوە هەنجەتی بەمن دەگرت و هەموو شەو كە بەسەرخۆشی ســـووكی جنێـــوی و لێـــدەدام دەهاتـــەوە پێـــدەدام و الچاوێكـــی مۆردەكردمـــەوە، كە بەیانی هەڵدەســـتام دەیگوت بۆ واتلێهاتووە، پێمدەگوت تۆ واتكردووە، پەشیمان دەبۆوە و داوای لێبوردنی دەكرد و داوەتی دەكردم، بـــەاڵم شـــەو كە دەچووە نـــادی وەك خۆی لێدەهاتـــەوە و هەمـــان ســـیناریۆ دووبـــارە

دەبویەوە". خەنـــدە بـــاس لەبراكانی هاوســـەرەكەی دەكات، كـــە خواردوویانەتـــەوە و زۆریـــش

ئەو ژنانەی زێدەڕۆیی پیاوە مەشروبخۆرەكانیان ژیانی لێ تاڵ كردوون

كۆمەاڵیەتی

ژنێك: كە ئێوارە هات، پیاوەكەم من و منداڵەكان بە قوربانی یەك پێك دەكات!

38 ژماره 255 2014/11/22

ژماره 255 2014/11/22 39

كـۆمـەاڵیـەتی

لەگـــەڵ خێزانەكانیـــان نەرمونیـــان بوونـــە، بەشـــێوەیەكی زۆر رۆمانســـی رەفتاریـــان لەگـــەڵ كـــردوون، بـــەاڵم هـــی ئـــەو بـــەم شـــێوەیە نەبـــووە، بۆیە ئەم دوو ســـاڵە بەم شـــێوەیە ژیاوە. لەبەرئـــەوە دواجار بڕیاری جیابوونـــەوە دەدات، چونكە خۆشـــی داوای جیابوونەوەكـــەی كردبـــوو، هیچ مارەییەكی بۆ نەبڕایـــەوە، لەگەڵ ئەوەشـــدا دەڵێ "هیچ باكـــم بەمارەیـــی نەبوو، خواخـــوام بوو لێی جیا ببمەوە و لەكۆڵم بێتەوە". ئێســـتا خەندە ماوەی ساڵێكە شـــووی كردۆتەوە و دەڵێت "تاكـــە مەرج بۆ هاوســـەری نوێم ئەوە بوو،

كە نەخواتەوە".كۆلیـــژی دەرچـــووی تۆفیقـــی"، "گوڵـــێ ئەدەبیاتە و تەمەنی 25 ساڵە، دەڵێ كە بەهیچ شـــێوەیەك ئامـــادە نییە ژیانی هاوســـەری لەگەڵ كەسێكی مەشروبخۆر پێكبێنی، چونكە وەك خۆی دەڵێ "ئەو كەسەی لەكۆمەڵگەی ئێمە مەشروب بخواتەوە بەچاوێكی سووك ســـەیر دەكرێت، هەروەها لەنێو خەڵكیش بە خاوەن كەسایەتییەكی الواز سەیر دەكرێت، بۆیـــە ئامادەنیم شـــوو بەمەشـــروبخۆرێك

بكەم".

بەپێچەوانەی ئەم بۆچونانەی ســـەرەوە، بۆچوونی "نـــەورۆز" كە نـــاوی خوازراوی ژنێكـــی تەمـــەن 30 ســـاڵەیە و دەرچـــووی كۆلێـــژە، لەو بۆچونە دەگمەنانەیە، كە لەناو ئافرەتاندا بەرامبەر بەپیاوی مەشـــروبخۆر هەیە. ئـــەو پێیوایە پیاو بەخواردنەوە جوان و گوفتشیرین دەبێت و دەڵێ "ئەو پیاوانەی دەخۆنـــەوە هەردەم قســـەیان خۆشـــترە و گفـــت و لوتفیـــان شـــیرینترە، بۆیـــە پیاوی دەخۆنـــەوە". هەستناســـك و تێگەیشـــتوو لەبارەی پیاوەكەشـــی دەلێ "پیاوەكەم زۆر رۆمانســـیە، بەاڵم ئەوكاتەی دەخواتەوە 10 ئەوەندەی جاران رۆمانســـیتر دەبێت، بۆیە حەزدەكـــەم زوو زوو بخواتـــەوە". لەبارەی ئەو كەسانەشی كە زێدەڕۆیی لەخواردنەوە خێزانەكانیانـــدا لەنێـــو كێشـــە و دەكـــەن دروســـت دەكەن، دەڵێ "ئەمانە رۆشنبیریی خواردنەوەیان نییە، بۆیە پێویســـتە كەسێك ســـەرەتا خـــۆی بناســـێ، ئینجـــا بڕیـــاری

خواردنەوە بدات".بەهەمان شێوە "زارا ئازاد" كچێكی شاری كۆیەیە، دانیپێدا دەنێت، كە لەخانەوادەكەیان هەموو مەشروب دەخۆنەوە، بۆیە دەیەوێت

شـــوو بەكەســـێكی مەشـــروبخۆر بـــكات و دەشـــڵێت "بێگومانـــم كە شـــوو بەكەســـێك دەكـــەم، بتوانـــێ لەكۆڕی باوكـــم بێ منەت دانیشێ". لەگەڵ ئەوەی زارا بەقسەی خۆی هیچ كاتێك لەگەڵ زیادەڕۆیی نییە و دەڵێت

"هەموو شتێك بە خوێ و خوێش بەمانا".توێـــژەری عوســـمان"ی "زەردەشـــت كۆمەاڵیەتی باس لەوە دەكات، كە بەحوكمی ئەوەی كۆمەڵگەی ئێمە موسڵمانە و لەئایینی ئیسالمیش خوادنەوە كحولییەكان حەڕامە، بۆیـــە لەنەســـتی تاكـــی ئێمە ئەو كەســـەی مەشـــروب دەخـــوات نەخـــوازراوە، لەگـــەڵ ئەوەشـــدا دەڵێت "ناكرێ ئەوەی بگشتێنین، بـــەاڵم زۆربەی تاكەكان الیان نەخوازراوە". ئـــەو هـــۆكاری ئایـــن، جگەلـــە پێشـــیوایە نەخوازراوەییـــە بـــۆ نەزانـــی لەبڕ و جۆری خواردنەوەش دەگەڕێتـــەوە "هەندێك كەس زیادەڕۆیی لەخواردنەوەدا دەكەن، ئەمەش جیـــاواز بەچاوێكـــی كۆمەڵگـــە وادەكات ســـەیری ئەوانی دیكەش بكات". زەردەشت پێیوایە خواردنەوە ئەگـــەر زیادەڕۆیی تێدا بكرێت، كاریگەری لەســـەر خێزان دەبێت و

"شیرازەی خێزان تێكدەشكێنێ".

ژماره 255 2014/11/22 39

40 ژماره 255 2014/11/22

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

ئەو خواردنانەی بۆ ئافرەتی دووگیان تەندروستن

نزیكەی نیوەی خەڵكی سەر زەوی توشی ڤایرۆسی گەمژەیی بوونە!

خواردن بەشێكی گرنگ لەپرۆسەی دووگیانی پێكدەهێنێت، بۆیە ئەو ئافرەتانەی دووگیانن پێویستە گرنگی بەخواردنەكانیان بدەن، تاوەكو تەندروســـتی خۆیان و كۆرپەلەكەیان باش بێت. پێویســـتە بشـــزانن، هەر شـــتێك كـــە دەیخـــۆن، كۆرپەكانیان لەگەڵیان هاوبەشـــن و هەمان كاریگەری لەســـەر هەریەكەیان

دەبێت. بۆیە پێویستە خواردنەكیان بریتی بێت لە:1. خواردنی جۆراوجۆر وەك گۆشـــت و برنج و باقلەمەنی

و میوەكان و ...هتد، واتە خواردنیان هەمەچەشن بێت. 2. ئـــەو دایكانەی گۆشـــت ناخۆن، لەوانەیـــە كۆرپەلەكەیان

ناتەواو دەربچێت.3. ماســـی و خواردنـــە دەریایەكان باش نیـــن و كاریگەری خراپ دەكەنە ســـەر

كۆرپەلەكە.4. خواردنی پەنیر باش نیە و

دەبێتە هۆی لەبارچوون.كەمكردنـــەوەی .5خواردنـــەوەی چـــای و قاوە و كحـــول، چونكـــە منداڵەكـــە توشـــی دایكەكـــە هاوشـــێوەی

راهاتن دەكات.

لەدواین توێژینەوەی پزیشــــكیدا توانــــراوە جۆرێك لەڤایرۆس بدۆزرێتــــەوە، كــــە نــــاوی)ATCV-1( توشــــی مــــرۆڤ دەبێــــت و لەمێشــــك جێگیر دەبێت. ئەوەی زانراوە ئەو ڤایرۆسە كاردەكاتە ســــەر توانای بیركردنەوە و الوازی دەكات، لەگەڵ سســــتكردنی جێبەجێكردنی فرمانەكانی مێشك، هەستی فێربوون و خوێندنیش كەمدەكاتــــەوە، توێژینەوەكــــە لەزانكۆی )جونز هۆبكنز( لەســــەر 99 كــــەس ئەنجامــــدراوە و دەركەوتــــووە 44%یــــان توشــــی ئەو ڤایرۆســــە هاتــــوون. دەریشــــكەوتووە ئەو ڤایرۆســــە كاردەكاتە سەر بوهێڵەكانی مرۆڤ و تێكیان دەدات، بەمەش بیركردنەوە و

فێربوون الواز دەكات و مرۆڤەكە بەرەو گەمژەیی دەبات.

40 ژماره 255 2014/11/22

ژماره 255 2014/11/22 41

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

ئاگاداری بەكتریا سودبەخشەكانی سەر پێستتان بن

چەند ئامۆژگارییەك بۆ كاتی شوشتنی منداڵەكەت

ئەوان حەز بەتێكەڵبوون دەكەن 8 ساڵ زیاتر دەژین

لەســـەر پێســـتی مرۆڤ جۆرێك لەبەكتریا دەژی، كەسەكە توشی نەخۆشی ناكات، بەڵكو لە بەكتریا و كەڕووی زیانبەخش

دەیپارێزێت، ئەوانەی توشی نەخۆشی دەكەن.ســـەربارەی ئـــەوە لەشـــی مـــرۆڤ بەئارەقـــە و چـــەوری داپۆشـــراوە، كـــە وەك قەڵغانێكـــە بۆ لەش و ناهێڵیت پێســـت توشـــی نەخۆشـــیە جۆراوجۆرەكان بێت و لەرێگەی پێستەوە

میكرۆبەكان بچنە ناو لەش، بـــەاڵم لەكاتی خۆشوشـــتن ئـــەو قەڵغانە نامێنێـــت، بەئاو و ســـابون دەڕوات. هەروەهـــا ئەگـــەر بەپاكـــەرەوەی بەهێـــز و ئاوی زۆر گەرم خۆت بشـــۆیت، بەكتریا سودبەخشـــەكانیش دەكوژیت، بەمەش ئەگەری توشـــبوونت بەنەخۆشـــی پێســـت

دوو ئەوەندەی كاتی ئاسایی زیاتر دەبێت. بۆیە پزیشـــكە ئەڵمانیەكان دەڵێن، نابێت بۆ ماوەیەكی زۆر لەحەمـــام بمێنیتـــەوە و خۆت بشـــۆیت، یان ئـــاوی زۆر گەرم بەكاربهێنیت، زوو خۆت وشـــك بكەیتەوە و پاش خۆشوشتن تـــا 2 كاتژمێـــر ئاگاداری خۆت بـــە، چونكە ئـــەو قەڵغانە دوو دەخایەنێـــت كاتژمێـــر تاوەكـــو جارێكی تر

دروستبێتەوە.

پێویســـتە دایـــكان لەكاتی شوشـــتنی منداڵەكانیـــان ئاگاداری هەندێـــك خاڵ بـــن، ئەگەرنا منداڵەكانیان توشـــی كێشـــە دەبن. لەوانە: پێویستە شـــوێنی شوشتنی مندااڵن تایبەت بێت و لوس نەبێـــت، نـــەوەك بەربێتەوە و زیانی پێبـــگات. هەروەها حەوزی تایبەتی مندااڵن بەكاربهێنن. پێســـتی مندااڵن ناســـكە، نابێت ئەو ئـــاوەی پێی دەشـــۆرێ پلـــەی گەرمیەكەی لە 38 پلەی ســـەدی زیاتر بێت، باشتر وایە گەرمیپێو بەكاربهێنرێت بۆپێوانی رێژەی

گەرمیەكەی، ئەگەرنا پێستەكەی دەسوتێنێت.هەروەها ئەو مندااڵنەی تەمەنیان لەخوار 3 ساڵیەوەیە، نابێت بەهیچ جۆرێـــك بەتەنیـــا جێبهێڵدرێن، هەرچەنـــدە بۆماوەیەكی كەمیـــش بێـــت، چونكـــە لەكەمتریـــن ئـــاودا بەزووتریـــن كات دەخنكێن. نابێت بۆ شوشتنی مندااڵن سابون و شامپۆی ئاسایی بەكاربهێنرێـــت، بەڵكو دەبێ تایبەت بۆ مندااڵن دروســـتكرابێت، چونكە شامپۆ و ســـابونەكانی تر كاریگەرییان لەسەر پێست و

چاو و لوت و تەواوی تەندروستی مناڵەكە دەبێت.

بەپێی دواین لێكۆڵینەوەی پزیشكی دەروونی، كە لە گۆڤاری )تایمز( باڵوكراوەتـــەوە، ئـــەو كەســـانەی تێكـــەاڵون و مەیلی قســـەی خۆش و هاوڕێیەتی دەكەن، تەمەنیان هەشت ساڵ درێژتر دەبێت لەو كەسانەی

حەز بە تەنیایی دەكەن و خۆیان دوورە پەرێز لەكۆمەڵگا دەگرن.هەروەهـــا لـــەو توێژینەوەیەدا هاتـــووە، خێزان و ژیانـــی خێزانی و پەیوەنـــدی نێوان ئەندامانی خێـــزان و هاوكاریكردنی یەكتری لەرووی دەرونیـــەوە زۆر گرنگـــە. تێشـــیدا هاتـــووە، كـــە ئەمانـــە كاریگـــەری راستەوخۆیان لەسەر باشتركردنی تەندروستی مرۆڤ دەبێت، تەنانەت لەكاتی پیریشـــدا باشتر وایە كۆمەڵێك پێكەوە بژین، نەوەك بەتەنیا. لە

كوردەواری خۆشماندا دەگوترێت تەنیایی تەنها بۆ خودا باشە.

ژماره 255 2014/11/22 41

42 ژماره 255 2014/11/22

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

دەرمان و هاواڵتیانی كورد

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

پێكهاتەكـــەی )پیـــاو( مـــرۆڤ لەشـــی و ماســـولكە گۆشـــتی و ئێســـقان چەورایەتـــی و 5 لتـــر خوێنـــە، كـــە ئاوی لەشە، هەروەها لەئافرەتان 4،5 لتر خوێن هەیە. ئـــەو خوێنە هەموو كانزاكانی تێیدا بەســـەر هەمـــوو ئەندامەكانـــی لەشـــی و مێشـــكیدا دەسوڕێتەوە، هەروەها خرۆكە ســـورەكان كە ئۆكسجین دەگوزاننەوە و خرۆكـــە ســـپییەكان كـــە دژە میكرۆباتن، شـــەڕیان لەگەڵ دەكەن، چونكە هەردەم میكرۆباتیـــش لەناو لەشـــدا هەیـــە، ئەمە شـــەڕی سروشـــتی نـــاو لەشـــە لەگـــەڵ دوژمنەكانیان، كە میكرۆب و ڤایرۆســـن، )كۆئەندامی هەرس لەدەمـــەوە تا دەگاتە خـــوارووی كۆڵـــۆن، كە پیســـایی رۆژانە لێدەردەچێ( بـــە ترلیۆن میكرۆبی تێدایە، گـــەر هاوســـەنگییەكە تێكچـــوو بەهـــۆی دەرمانی دژە میكرۆبەوە، ئەوكات توشی تێكچوونی بەرگری نەخۆشییەكان دەبێ.

دەبـــێ دەرمـــان لەبەرئەوەیـــە هـــەر

یـــەك جـــۆرە دژە میكرۆب بێـــت، بۆ ئەو نەخۆشییەی دەستنیشان كراوە، بۆنمونە )گرانەتا( لە 2 هەفتە زیاتر نییە. هەركاتێك مرۆڤ بۆ ماوەیەكـــی زۆر دەرمانی دژە میكرۆبـــی بەكارهێنا، زیـــان بە جەرگ و

گورچیلە و مێشكی دەگەیەنێت.و بنیـــادەم جەرگـــی بزانیـــن دەبـــێ تاكـــو پێدادەچـــێ، خوێنـــی ئاژەڵـــەكان، لـــە ژەهـــرەكان پاكـــی دەكاتـــەوە، بەواتا خانەكانـــی خوێن ئەگـــەر دەرمانیان پێدا

رۆیشت زەرەمەند دەبن.لەسۆنار پشكنینی جگەری نەخۆشەكان دەكەم، بە زۆری ئەو كەسانەی دەرمانی زۆریان لـــە تەمەنی خۆیان خـــواردووە، جەرگیان توشـــی كۆبوونـــەوەی چەوری

بووە لەجێگای خانەكانی.هەروەها گورچیلـــەكان رۆژانە لەیەك خولەكـــدا نزیكەی 1.5 لتـــر خوێنیان پێدا پاكیدەكاتـــەوە، ئەویـــش دەبـــێ، تێپـــەڕ نـــاو خوێن كانزاكانیـــش دەگەڕێنێتـــەوە

و ئـــاوە زیادەكـــەی بەشـــێوەی میز فڕێ دەداتە دەرەوە.

ئـــاوت چەنـــد رۆژانـــە بۆیـــە هـــەر خواردبێتـــەوە، گورچیلـــە بـــەو رێژەیـــە ئـــاو فڕێدەدا، گەر لەكاركـــەوت، ئەو ئاوە لـــە لـــەش كۆدەبێتەوە، ئەســـتور دەبێ و پاڵەپەســـتۆ لەســـەر دڵ دروســـت دەكا. ئەگەر گورچیلە توشی نەخۆشییەك بوو، خوێنی سست دەبێ، بۆیە دەبینین ئەوەی نەخۆشـــی گورچیلەی هەیە خوێنی كەمە

)ئەنیمیا(. بێ هـــۆ نییـــە لـــەو زەمانـــەدا میللەتی ئێمـــە بـــەزۆری گورچیلـــەی نەخۆشـــە، كـــە بەهـــۆكاری دەرمانی خـــراپ و زۆر بێسوودە، ئینجا مۆدیڵی گۆڕینی گورچیلە

زۆر بووە، وەك قەستەڕە و باڵۆن.لەم رۆژانە نەخۆشـــێك هاتەالم گوتی "بەدكتۆرەكەم گوتووە من نەخۆشییەكەم لەخوارەوەیـــە )قەســـتەڕە و باڵۆنـــم( بۆ چییە"؟ ئافەرین بۆ ئەو شـــاژنە كە خۆی پاراست. بەستەزمانە نەخۆشی میزڵدانی هەبـــوو، كاتێـــك بەنازوڕ تەماشـــام كرد، شـــێرپەنجەی میزڵدانی هەبوو، ئێســـتاش لەســـەر چارەســـەكردن بەردەوامە، خوا

شیفای بدا.خوێنـــەی بەڕێـــز.. پزیشـــكانی بەڕێز، تكایـــە بـــا دووبارە بیربكەینـــەوە و چەند رێنمایەكی )ابوقرات(ی باوكی پزیشـــكان

جێبەجێ بكەین.1. بەبێ دەستنیشانكردنی نەخۆشییەكە

دەرمان نەدەین.2. ئەگەر لە نەخۆشییەكەی نەگەیشتین، لەبـــرادەرە یەكێـــك بـــەر بەرینـــە پەنـــا بـــە پەیوەنـــدی كـــە پزیشـــكەكانمان، نەخۆشییەكەوە هەبێ. لەهەموو دونیاش واباوە پزیشك ناتوانێ هەموو دەردرێك

چارەسەر بكا.3. تەمـــاح بەالوە بنێیـــن، چونكە مردن

هەیە، ئێوەش نەخۆش دەبن.4. لەگەڵ نەخۆش راستگۆ بن.

5. هەرگیز لەبەر خاتری نەخۆشخانەكە، كە ئیشـــی تێـــدا دەكـــەن، نەشـــتەرگەری مەكـــەن، تەنها ئەگەر نەخۆش پێویســـتی

پێبوو.ژەهـــرن، هەمـــوو دەرمانـــەكان .6و شـــیفا بینوســـن، بەهاوســـەنگی

چاكبوونەوە الی خوای پەروەردگارە. بەشی دووەم

"بەهۆی دەرمانی خراپ و بێسوودەوەیە، كە خەڵكی ئێمە لەمڕۆدا بەزۆری توشی نەخۆشی گورچیلە دەبێت"

"نەخۆشێك هاتە الم، شێرپەنجەی میزڵدانی هەبوو، پزیشكەكەی بەنیاز بووە قەستەرە و باڵۆنی بۆ بكات"!!!

ژماره 255 2014/11/22 43

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

من میوزیكژەنم ئەگەر دەنگیشم خۆش نەبێت، نەشاز ناكەم و بەزانستی گۆرانی دەڵێم

ئومێد باڵەبان:

44 ژماره 255 2014/11/22

هونەریهونەری

كچانی كورد لە وێبسایتەكەم جلەكانم دەكڕن

هونەری من لەكوردستان گرنگی پێنادرێت

من لە دیزاینەرە دەوڵەمەندەكانم

جلێكی زستانییم لەپێستی رێوی دورستكردووە و نرخەكەی 1000 دۆالرە

بەرهەم و دیزاینەكانم بە ماركەی واڵتە ئەوروپاییەكان دەفرۆشم

حەزی دیزاین الی من لە جلی بووكە شووشەكانمەوە دەستیپێكرد

سۆنیا بێتوشی، دیزاینەر و نمایشكاری جلوبەرگ:

44 ژماره 255 2014/11/22

ژماره 255 2014/11/22 45

بەرهەمهێنــــان و هونــــەرەوە هەیە و پێموانییە وەك مەترســــی بــــۆ ســــەر هیــــچ حكومەتێك ئەژمــــار بكرێت، بەرهــــەم و دیزانەكانم زیاتر بــــۆ دەرەوەی واڵتــــی ئێرانــــە و ئامانجیشــــم واڵتی ئێران نییە، تائێســــتا لەالیەن حكومەتی ئێرانەوە كێشــــەیان بۆ دروست نەكردووم و هیــــوادارم ئیزن بدەن بــــەردەوام بم و بتوانم رۆژێك لــــەرۆژان خۆم ببــــم بەكۆمپانیایەكی بەرهەمهێنانی جلوبەرگ و هەناردەی واڵتانی ئەوروپایــــی بكــــەم، جگــــە لەداهات بــــۆ خۆم، بتوانم ســــەدان گەنج دامەزرێنم و سوودمەند بــــن لەبزنــــس و هونەرەكــــەم، ئەمە بەگشــــتی

ئامانجــــی منــــە و پێموانییە حكومەتــــی ئێران كێشەی لەگەڵ ئەو ئامانجەی مندا هەبێت.

كارە دیزاینەكانی خۆت دەفرۆشــــی یان تەنیا بۆ خۆت دروستیان دەكەیت؟

وەك مــــن كارەكانــــی بێتوشــــی: ســــۆنیا تابلۆیەكــــی نەقاشــــی وان، ئەگــــەر تابلۆیــــەك كۆپــــی بكــــەی نرخێكــــی بەرچــــاوی نابێــــت، جلوبەرگیش بەمشــــێوەیە دەبێــــت، ماوەیەكی زۆر بیردەكەمــــەوە و پاشــــان بیرۆكە و پالن

تــــۆ نمایشــــیان ئــــەم جلوبەرگانــــە دەكەیــــت، هەمــــووی لەدەســــتكرد و دیزانــــی

خۆتە؟ سۆنیا بێتوشی: بەڵی هەموو ئەم جلوبەرگەی لەوێبســــایت و پەیجــــی خــــۆم لەفەیســــبووك وێنەكەیــــان باڵودەكەمــــەوە بۆخــــۆم دیزاینم كــــردوون. جــــاری واهەبــــووە چەندەهــــا رۆژ بەیەك دیزاینەوە ســــەرقاڵبوومە و بەردەوام گۆڕانكاریــــم تێــــدا كــــردووە، تــــا ســــەرنجام بەدڵــــی خۆم بــــووە. بەاڵم تائێســــتا مەجبوور بوومە بۆخۆم ببم بەمودێلی كۆلێكشــــنەكانم، لەبەرئــــەوەی بۆ ئەو كارانە بەربەســــت هەیە و ئەســــتەمە ئافرەتێــــك بتوانێــــت و بوێرێــــت ببێتە مودێلی دیزاینەكانم بۆ نمایشــــكردنیان. داواشــــملێكراوە كاری نمایــــش بكــــەم، بــــەاڵم ئامانجــــی مــــن ئەوەیــــە وەك دیزاینیەریەكــــی بەناوبانگــــی كــــورد لەســــەر ئاســــتی جیهــــان خۆم بناســــێنم نەوەك نمایشكاری جلوبەرگ. بەناوبانگــــی لــــەزۆر گۆڤــــاری كارەكانیشــــم جیهانــــی باڵوكراونەتــــەوە. بــــەاڵم بەداخــــەوە لەبەرئەوەی بەشێوەی پرۆفیشناڵ كۆمپانیای لەكوردســــتان جلوبەرگمــــان بەرهەمهێنانــــی نییــــە و تەنیا جلوبەرگ هاوردە دەكرێت، هەر بۆیــــەش هەســــت دەكــــەم هونــــەری من وەك

واڵتانی دیكەی جیهان گرنگی پێنادرێت. چۆن فێــــری كاری دیزاین بووی و

كێ مامۆستات بووە؟ زۆرم بەمنداڵــــی مــــن بێتوشــــی: ســــۆنیا لەبووكــــی باربــــی هەبــــوو، هەمــــوو خولیــــای دیزانی جلوبــــەرگ لەبووكەكانمەوە دەســــتی پێكــــرد، كاتێــــك منداڵ بووم جلــــی بووكەكانم دەگــــۆڕی و جلــــی یەكێكیانــــم لەبــــەر ئــــەوی تریــــان دەكــــرد، وای لێهــــات خــــۆم بەپەڕۆ و قوماشــــی زیــــادەی ناومــــاڵ جلوبەرگم بەدڵی خۆم بــــۆ بووكەكانم دروســــت دەكــــرد، هەر ئــــەم خۆشەویســــتیەی بووكەكانم بووە هۆی دروستبوونی خۆشەویستی بۆ ئەم هونەر و پیشەیەی الی من، ئێستا وێبسایتێكی تایبەتی

خۆم هەیە، كارەكانمی تێدا باڵودەكەمەوە. لەنمایشــــەكارە بەناوبانگەكان بەكێ

سەرسامی؟نمایشــــكارە لەنــــاو بێتوشــــی: ســــۆنیا بەناوبانگەكانــــدا )باربــــارا پەلڤیــــن( و )میراندا كێر( زۆر ســــتایلیان بەدڵمە و زیاتر "ستریت ستیال" واتا نمایشی شەقامیانم زۆر پێجوانە. ئــــەم جلوبەرگانــــەی تــــۆ دیزاینیان زۆربەیــــان دەكەیــــت نمایشــــیان و دەكــــەی نیمچەرووتن، لەكاتێكدا تۆ لەكۆماری ئیسالمی

ئێران نیشتەجێی، لەسزادان ناترسی؟ســــۆنیا بێتوشــــی: كاری مــــن پەیوەندی بە

لەسەر كاغەز دادەنێم و هەوڵ دەدەم كارێكی جیاواز لەكارەكانی پێشووی خۆم و كەسانی تر بكەم، بۆیە ئەم دیزاینانە وەك جلی ئاسایی نابینم، كە بیانفرۆشم. من دیزاینەكانم بە ماركە ئەوروپیەكان دەفرۆشــــم، بەاڵم فرۆشتنی ئەم دیزاینانــــەم بۆ كاتێك دانــــاوە، كە پیر بووم و خانەنشــــینی خۆم بەفەرمی رابگەیەنم و چیتر دیزایــــن نەكــــەم، بەداهاتەكەشــــی هەوڵدەدەم كاری خێرخــــوازی بكەم و كەســــانی خاوەن پێداویســــتی لەبەرهەمــــی ژیانــــم بەهرەمەنــــد

بكەم. ئێســــتا تۆ لەگــــەڵ كام كۆمپانیا كار

دەكەیت؟سۆنیا بێتوشی: ئێستا من لەگەڵ گەورەترین جلوبــــەرگ بەرهەمهێنەرەكانــــی كۆمپانیــــا كاردەكەم، وەك: بێهپوش ڤیۆلێت و كۆمپانیای خانــــەی مۆد، كە لەگەورەتریــــن كۆمپانیاكانی بەهەمهێنــــەری جلوبەرگــــن لەئێــــران، لەگــــەڵ برەنــــد و كۆمپانیای نێودەوڵەتی بەناوبانگیش كاردەكەم، بەاڵم لەبەر نهێنی تایبەت بەكاری خۆم ناتوانم و حەزناكەم ئێستا ناویان بێنم. گرانتریــــن جــــل كــــە تــــۆ دروســــتت

كردبێت كامەیە و نرخەكەی چەندە؟ســــۆنیا بێتوشی: گرانترین جلم بۆ زستانی ئەمســــاڵ دیزاین كردووە، كە لەپێستی رێوی

سازمكردووە و نرخەكەی 1000 دۆالرە.لەدیزاینــــەرە تــــۆ كەواتــــە

دەوڵەمەندەكانی یان هەژارەكان؟ســــۆنیا بێتوشــــی: مــــن لــــەو دیزاینەرانەم كــــە پــــارە لەدیزاینەكانی خــــۆم وەردەگرم و

خۆشحاڵم، كە منیش دەوڵەمەندم. لەكوردســــتان پارەی باشــــتر هەیە و بــــازاڕ گەورەتــــرە، ئافرەتانــــی كوردســــتان ئارەزوویان زۆر زیاترە بۆ جلوبەرگی ماركە،

بۆچی كارەكەت ناهێنی بۆ كوردستان؟سۆنیا بێتوشی: لەكوردستان كۆمپانیایەكی گــــەورەی وەبەرهێنانــــی جلوبــــەرگ نییە، كە بتوانێ دیزانیەكانی من بكڕێت، خۆشــــبەختانە ســــەرمایە زۆرە، بەاڵم بەداخەوە وەبەرهێنان نییــــە و وەبەرهێنانــــی كەرتــــی تایبــــەت تەنیا لەكڕینی زەوی و خانوو و هاوردەكردنی كااڵ

كۆبۆتەوە.واڵت كام كچانــــی زیاتــــر

جلوبەرگەكانی تۆ دەكڕن؟ســــۆنیا بێتوشــــی: زۆر لەكچانــــی كورد لە وێبســــایتەكەی من جلەكانم دەكــــڕن، ئێمەش بۆیــــان دەنێرینــــەوە كوردســــتان، هەروەهــــا كچانی كورد لەئەوروپا زۆر لەجلوبەرگەكانی مــــن دەكــــڕن، جگەلەوانەش كچانــــی ئێران و

واڵتە ئەوروپییەكان جلەكانم دەكڕن.

هونەری

زانا دڵشاد دزەیی

و دیزاینــــەر كچــــە بێتوشــــی، ســــۆنیا نمایشــــكارێكی كوردە و دانیشتووی تارانە، ئەو تەمەنی تەنیا 23 ساڵە، بەاڵم بەرهەم و دیزاینەكانی لەسەر ئاستی واڵتانی ئەوروپا نمایــــش دەكرێــــن و دەفرۆشــــرێت، ســــۆنیا لەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ )ســــڤیل( باس لە

تایبەتمەندیەكانی كارەكەی خۆی دەكات.

ژماره 255 2014/11/22 45

46 ژماره 255 2014/11/22

هونەری

ئەحمەد تاریق

من میوزیكژەنم ئەگەر دەنگیشم خۆش نەبێت، نەشاز ناكەم و

بەزانستی گۆرانی دەڵێم

ئومێد باڵەبان:

لەبەر هونەرمەندە تورك و عەرەبەكان هونەرمەندی كورد بۆتە پلە سێ

موزیكژەن هەمیشە الیتێكی لەدەستە و دەزانێ چۆن دەڕوات و پێشی رووناكە

دوو ساڵ چاوەڕێی چوار پێنج تێكستی زیاد ئەسعەدم كرد، دواتر نەیكرد و داوای

لێبووردنی كرد

ئومێد باڵەبان موزیكژەن و گۆرانیبێژ بۆ یەكەمجار لەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ )سڤیل( باس لەبارودۆخی هونەری گۆرانی و میوزیكی كوردی دەكات و دەشڵێت، كە ئەو ئێستا وازی لە میوزیكژەنی هێناوە و بەهونەریش ناژی، بەڵكو كاری تر دەكات و فەرمانبەرە.

گلەیشی لە زۆربەی ئەو كارە هونەرییانە هەیە، كە بۆ پێشمەرگە دەكرێن و پێی وایە "دەنگ و شیعر و موزیكیان زۆر خراپە".

46 ژماره 255 2014/11/22

ژماره 255 2014/11/22 47

هونەری

بەداخەوە سپۆنسەر و هاوكاری تەنیا بۆ گۆرانیبێژە كچەكانە

ژماره 255 2014/11/22 47

48 ژماره 255 2014/11/22

هونەری

لە ئەلبوومەكەم دەفتەر و نیوێكم زەرەر كرد، زەكەریا عەبدوڵاڵ نەبایە زەرەری زیاترم

دەكرد

داوا لە كەناڵەكان دەكەم لیژنە

دروست بكەن و هەموو گۆرانیەك

باڵونەكەنەوە

لەكوردستان تەنیا ئەو گۆرانیبێژانەی

دەچنە ئاهەنگی بوكگواستنەوە قازانج

لەكارەكەیان دەكەن

لێهاتووی���ی ه���اوكاری كچ���ەكان بكرێت، نەك لەسەر الیەنی شەخس���ی. كەسانێك هاوكاری دەكرێ���ن، ك���ە نازان���ن گۆران���ی بڵێ���ن، كەچی هاوكاری زۆر زۆرییان دەكرێت، س���ەیر بكەن كچێك تازە دەردەكەوێت و یەكەمجارە گۆرانی بڵێ���ت، چەندین ش���تی ب���ۆ دەكەن، ك���ە قابیلی ئ���ەوە نییە، ب���ەس لەبەرئەوەی كچ���ە، نموونە زۆرە و ح���ەز ناكەم ناوی هیچ كەس���ێك بێنم، هونەرمەندی كوڕی زۆر باش���یش هەبووە، كە جەماوەرێك���ی زۆری هەیە و ل���ە لووتكەدایە، كاتێ���ك چۆت���ە الی زۆرب���ەی كۆمپانی���اكان و الیەن���ەكان داوای ئەوەی كردووە تەنیا پارەی مەس���روفاتی بدەن���ەوە، هیچی���ان نەداوەت���ێ، بەداخ���ەوە ئەوە زۆر خراپ بەس���ەر هونەری

كوردیدا دەشكێتەوە. تاچەند نێوانت لەگەڵ ژەنینی باڵەبان

ماوە؟ئومێد باڵەبان: خ���ۆم دەمێكە لەموزیكژەنی كاریش���یان ئەوان���ەی دووركەوتوومەت���ەوە، لەگ���ەڵ دەك���ەم موزیكی���ان بۆ دەژەن���م، زیاتر

بەحوكمی هاوڕێتییە. ئ���ەوە پەیوەن���دی بەگۆرانیگووتنەوە

هەیە، كە دووركەوتیتەوە لەموزیكژەنی؟ئومێ���د باڵەب���ان: نەخێر، خ���ۆم دەمێك بوو حەزم دەك���رد دووركەوم���ەوە لەموزیكژەنی، چونكە موزیكژەنی بۆ خۆش���ی خۆت خۆش���ە، و بەموزیكژەن���ی ناتوانێ���ت كەس���ێك هی���چ بەگۆران���ی ژیانی دابین بكات. من چەند لەمێژە كاری هون���ەری دەك���ەم، ه���ەر ئەو كەس���ەی جاران���م، بۆی���ە ئێس���تا تەنها بۆ خۆش���ی خۆم موزی���ك دەژەنم، تەنه���ا ئەگ���ەر بەهاوڕێیەتی كاری موزیكژەن���ی ب���ۆ هونەرمەندێ���ك بكەم، ئەوان���ەی كاریش���یانم لەگەڵیان ك���ردووە، بێ دوو دڵی كاریانم لەگەڵ كردووە، بۆیە موزیك لەگەڵ خۆم هەر بەردەوامە، بەاڵم وەكو پیشە،

نەخێر. ئەگ���ەر بەموزی���ك نەتوان���ی ژیان���ت دابین بكەی، ئەی پێت وانییە بەگۆرانیگوتنیش

ناتوانیت؟ئومێ���د باڵەب���ان: من ب���ەدەر لەهونەر كاری

ماوەیەك���ی زۆرە بێدەنگ���ی و كاری تازەت نییە بۆچی؟

ئومێد باڵەبان: بەمش���ێوەیەش نییە، كلیپێكم ئام���ادە ك���ردووە، ب���ەاڵم لەب���ەر بارودۆخ���ی ئەم���ڕۆی كوردس���تان نەمتوانی���ووە كلیپەكەم باوبكەم���ەوە، چونكە ئێس���تا كەناڵەكان بەس گۆرانیی���ە نیش���تیمانییەكان دادەبەزێن���ن، تەنیا ڤی���ن نەبێ���ت، بۆیە هەم���وو كارە هونەرییەكان وەس���تاون و ئەو كلیپە تازەیەشم كە لەسێدیە تازەكەم دابوو بەناوی )عیش���قی جاران(، ئەوم راگرتووە، لەبەرئەم بارودۆخەی ئێستا تاوەكو

بارودۆخەكە هێمن دەبێتەوە. ئ���ەی بۆچ���ی گۆرانییەك���ت لەس���ەر

بارودۆخی ئێستا ئامادە نەكردووە؟ئومێ���د باڵەب���ان: دەمێك���ە بەنی���ازم لەگ���ەڵ مامۆس���تا فەرەنگ غەفوور شتێك بكەم، بەاڵم لەب���ەر زۆری و ب���ۆری خەڵكانێك ك���ە دەبینم گۆرانی نیش���تیمانی دەڵێن، بۆیە هەس���تم كرد ئەو كارەی منیش دەیكەم ون دەبێت لەناویان، بۆیە بە باش���مزانی ئیس���راحەت بك���ەم جارێ، بەاڵم من بەردەوام لەسەنگەرەكان سەردانیانی پێش���مەرگەم كردووە، رەنگە پێمخۆش نەبووە ل���ە راگەیان���دن باس بك���رێ و لەفەیس���بووك وێن���ەكان باوبكەمەوە، ب���ەاڵم من لێرەوە داوا لەكەناڵ���ەكان دەك���ەم، لێژنە دروس���ت بكەن و هەموو گۆرانیی و س���ردووێك باونەكەنەوە، س���روود كارێكی ئاس���انییە، ئێس���تا كۆمەڵێك كەس ئەوەیان بە بۆش���ایی زانیووە و گۆرانی بەس���ەر پێش���مەرگەدا دەڵێن، ك���ە زۆریان هی ئ���ەوە نین، دەن���گ و ش���یعر و موزیكیان زۆر خراپ���ە، تكای���ە ناوی پێش���مەرگەش ناش���رین مەكەن، هیوادارم كەناڵ���ەكان ئەم داواكارییەم

بەهەند وەربگرن. هونەرمەندە ك���وڕەكان دەڵێن كاری هون���ەری ب���ۆ ئێمە قورس بووە و سپۆنس���ەر

تەنیا بۆ كچەكانە، ئەوە راستە؟ئومێ���د باڵەب���ان: بەڵ���ێ زۆر راس���تە، ن���ەك لەالیەن���ی هون���ەری، بەڵكو لەهەم���وو الیەنێك گرنگ���ی زیاتر بەكچ���ەكان دەدرێت، هەرچەندە پێ���م ناخۆش نییە، بەاڵم با لەس���ەر زیرەكی و

تر دەكەم، هەروەها فەرمانبەرم و مووچەش���م هەیە لەوەزارەتی رۆش���نبیری، لەكوردس���تان هی���چ هونەرمەندێ���ك، جگەلەوان���ەی كە دەچنە ئاهەنگی بووكگواستنەوە، چاوەڕێی ئەوە ناكات بەهون���ەر قازانج بكات، ئەو هونەرمەندانەی لە لووتكەش دان، ئەوانیش بەزەرەر سیدیەكانیان باودەكەن���ەوە، چونك���ە زەرەری كۆپی لەگەڵ هی���چ نیی���ە، ئەلبوومێك ئام���ادە دەكەیت كەس نییە بۆت باوبكاتەوە و دەبێت لەسەر گیرفانی خ���ۆت باویبكەیت���ەوە، ئ���اوا ب���ڕوات هونەری كوردی تووش���ی قەیرانێكی زۆر دەبێت، ئێستا من ناوێرم خۆم لە سێدی بدەم، تاوەكو ئێستا بۆ ح���ەزی خۆم���ان كاری هون���ەری دەكەین، نەبۆتە كاری بازرگان���ی، هونەر دەبێت پارەی بێتەوە ش���وێنی و قازانجیش بكەی، پێویس���تە خەڵك فێر بكەیت بە بلیت بێت گوێت لێبگرێت، ب���ەاڵم خەڵكی ئێمە ئام���ادەن بچن بۆ یانەكانی ش���ەوانە بخۆنەوە بەدیار گۆرانیبێژێكی تورك و عەرەب پ���ارەی پێبدەن، ب���ەاڵم گۆرانیبێژی كوردیان قبووڵ نییە، من كە باسی ئەوە دەكەم زۆر ئاس���اییە هونەرمەن���دی ئێم���ەش لەنادی شەوانە گۆرانی بڵێت، هیچ عەیب نییە، لەدنیادا هونەرمەن���دە بەناوبانگ���ەكان لەنادی ش���ەوانە گۆران���ی دەڵێن، ب���ەاڵم هونەرمەندی ئێمە بۆتە پلە سێ، لەبەر هونەرمەندانی عەرەب و تورك! خەڵك���ی كورد وافێركراوە گوێ لەش���تی بیانی بگرن، ئێس���تا ئێمە هونەرمەندی زۆرمان هەیە بێئیش���ە، پێویستە دەرفەتیان پێبدەن كار بكەن

و پارەیان بێتەدەست. ئەلبوومی نوێ دەكەیت؟

لەدروس���تكردنی ئەگ���ەر باڵەب���ان: ئومێ���د ئەلب���ووم زەرەر نەك���ەم، پێمخۆش���ە بیك���ەم، نزیكەی ح���ەوت گۆرانیم ئامادەیە بۆ ئەلبووم، بەاڵم بڕی���ارم نەداوە دەس���تپێبكەم لەبەر ئەو بارودۆخە، چونكە لەئەلبوومی پێشووم زۆرم زەرەر ك���رد، ك���ە تێچووی ئەلبوومەكەم س���ێ دەفت���ەر دۆالر بوو، دەفتەرێ���ك و نیو دۆالرم زەكەری���ا هونەرمەن���د ئەگ���ەر ك���رد، زەرەر عەبدوڵا نەبا لەوانەیە زۆر زیاتریش زەرەرم بكردبای���ە، بەاڵم ئەوە حەز و ئارەزووە و پارە

ژماره 255 2014/11/22 49

هونەری

زۆربەی ئەو گۆرانیانەی بەسەر پێشمەرگەدا دەگوترێن هی ئەوە

نین و دەنگ و شیعر و موزیكیان زۆر خراپە

بەقوربان���ی هونەری ك���وردی دەكەی���ن، تەنیا بۆئەوەی هونەری كوردی پێشبكەوێت.

ت���ۆ بەگۆرانییەك���ی زی���اد ئەس���عەد بەناوبان���گ بووی���ت، بۆچی ل���ە ئەلبوومەكەت كاری ئ���ەوی تێ���دا نیی���ە و گۆران���ی نوێ���ت

لێوەرنەگرتووە؟ئومێ���د باڵەب���ان: ب���ڕوا بك���ەن دوو س���اڵ چاوەڕێی هونەرمەند زیاد ئەس���عەدم كرد، كە چوار، پێنج ئاوازم دابوویێ تێكس���تی لەس���ەر دابنێ، لەهەمانكاتدا خۆش���ی ئاوازی خۆی بۆ ئامادە كردب���ووم، بەاڵم نازان���م بۆچی كتوپڕ پەیوەندیم���ان پچ���ڕا و ئەو ژم���ارە تەلەفۆنەی لەالی من ب���وو داخرا، ئیتر دواتر بەكەس���ێك وەاڵم���ی ب���ۆ ن���اردم و داوای لێبوردن���ی لێ���م كردب���وو، ك���ە باردۆخەكەی واب���وو نەیتوانی كارەكان���م ت���ەواو ب���كات و هاوكاری���م بكات، ب���ەاڵم من چیت���ر نەمتوان���ی چاوەڕێ���ی بكەم لەوكات���ەوە تەواوك���رد، ئەلبوومەك���ەم و

پەیوەندییمان نەماوە. بۆچوونێك لەسەر تۆ هەیە، دەگوترێ تۆ موزیكژەنێكی باش���ی، بەاڵم گۆرانیبێژێكی

باش نیت، وەاڵمت بۆ ئەو قسەیە چییە؟ئومێد باڵەبان: ئەوە جەماوەر بڕیار دەدات، بزانن چەن���د هەزار كەس س���ەیری كارەكانی من���ی ك���ردووە و چەن���د ك���ەس س���ەیری ئەو كەس���ەی ك���ردووە، ك���ە رەخن���ەم لێدەگرێت، ئەگ���ەر خۆم پێ باش نەبێ���ت دووردەكەمەوە لەگۆران���ی، كۆمەڵێك ك���ەس گۆرانی دەڵێن و بەناوبانگ���ن و نان���ی هونەرەكەی���ان دەخ���ۆن، بەاڵم ئەگەر من لەش���وێنی ئ���ەوان بام دەمێك بوو دووردەكەوتم���ەوە لەگۆرانیگوتن، ئەگەر من دەنگیش���م خ���ۆش نەبێ���ت، بەاڵم نەش���از ناك���ەم و بەزانس���تی گۆران���ی دەڵێ���م، چونكە من كەس���ێكی مۆس���یقیم، موزیكژەن هەمیشە الیتێك���ی لەدەس���تە دەزانێ چ���ۆن دەڕوات و پێشی رووناكە، بەاڵم كۆمەڵێك كەسمان هەیە گۆران���ی دەڵێ���ن الیتیان پێنیی���ە و لەخۆیانەوە گۆرانی دەڵێن، لەوانەیە لەگۆرانییەك شانسی هەب���ێ جەماوەری ب���ۆ كۆبێت���ەوە، لەوانی تر

دەكەوێت. ئێستا زۆربەی ئاوا دەیانبینم.

ژماره 255 2014/11/22 49

50 ژماره 255 2014/11/22

هونەری

"تارا جاف"یش ئامادەیە چەك هەڵگرێت

سڤیل: زانا دزەییخانمـــە هونەرمەنـــد تارا جـــاف رایگەیاند، ئامادەیە چـــەك هەڵبگرێت

لەپێناو بەرگریكردن لەكوردستان.تـــارا جاف لەالپـــەرەی تایبەتی خۆی لەفەیســـبووك وێنەیەكی خۆی

لەگـــەڵ ئامێری چەنـــگ باڵوكردۆتـــەوە و نوســـیوویەتی "بەهەموو شـــێوەیەك بەرگـــری لەكوردســـتانەكەمان دەكەیـــن، بەهونـــەر و

بەچـــەك، هیچكات لەدوژمن نەترســـاوین و مێژوو شـــایەدی ئەمە دەدات".

بـــەاڵم تارا جـــاف ئاماژەی بـــۆ ئەوە نەكـــردووە، بۆچی ئەلبوومەكەی باڵونەكردۆتەوە، كە ســـاڵی

پار رایگەیاندبوو ئەلبوومەكەی تەواو بووە و بەنیازی باڵوكردنەوەیەتی.

50 ژماره 255 2014/11/22

ژماره 255 2014/11/22 51

هونەری

فیلمێكی كوردی لەفیستیڤاڵی "گۆڵدن گرو" وەرگیراوە

پەرواز بە جلێكی كوردی تایبەتەوە یەكەم كلیپ تۆمار دەكات

درامایەك لەبەر بێ پارەیی دەوەستێت

سڤیل: زانا دزەییبەڕێوەبـــەری بەرهەمـــی فیلمـــی )یـــەك مۆمـــك و دوو مۆمك( كە فیلمێكـــی كوردییـــە بە)ســـڤیل(ـی راگەیانـــد، فیلمەكەیان لەفیســـتیڤاڵی

گۆڵدن گرو وەرگیراوە.ئەنـــوەر شـــێخانی كە بەڕێوەبـــەری بەرهەم و هـــاوكات ئەكتەری فیلمەكەشـــە، بە)ســـڤیل(ـی راگەیاند "بەشـــێوەیەكی فەرمی دادوەرانی فیســـتیڤاڵی گۆڵدن گـــرو وەاڵمیان داینەوە، كـــە فیلمی )یەك مۆمك و دوو مۆمك(ـیـــان قبووڵ كردووە بۆ بەشـــداریكردن لەفیســـتیڤاڵەكە،

بەنـــاوی فیلمێكی ئەمەریكی-كوردی كـــە لەمانگی دوو دەســـت پێـــدەكات". فیلمی یەك مۆمـــك و دوو

مۆمك لەدەرهێنانـــی جانۆ رۆژبەیانییە و باس لەكێشـــە كۆمەاڵتییەكانی

ئافرەتـــی كـــورد دەكات و ئەكتـــەری چەندیـــن

هەولێر بەشدارن تێیدا.

سڤیل: زانا دزەییپەرواز حوســــێن یەكەم گۆرانی خۆی لەرەواندوز كلیپ كرد، كە

گۆرانییەكی نیشتیمانییە.پەرواز حوسێن دوای ساڵێك لەبێدەنگی و بێ بەرهەمی، هەفتەی رابردوو یەكەم گۆرانی خۆی لەرەواندوز كلیپ كرد، كە گۆرانییەكی نیشــــانیمانییە بۆ كوردســــتان و داوای پێكەوەژیــــان دەكات و دەڵێ

وەرن بۆ ئاوەدانی كوردستان و لێرە سەقامگیریی هەیە.ئەندامێكی ســــتافی كلیپســــازەكە بە)ســــڤیل(ـی راگەیانــــد "پەرواز جلێكی كوردی بەكارهێناوە، كە رەنگی جلی پێشــــمەرگەیە، ئەمەش بۆ یەكەمجار جلی پێشمەرگە لەسەر جلی كوردی ئافرەتان دیزاین بكرێــــت، كە لەالیەن دیزاینەری بەناوبانگی كورد )ئەســــعەد( ئامادە

كراوە". بڕیارە بەمنزیكانە كلیپەكە باڵوبكرێتەوە.

سڤیل: زانا دزەییدرامــــای "پەناگەی هیوا" لەوێنەگرتن دەوەســــتێت و بەڕێوەبەری

بەرهەمی دراماكەش هۆكارەكەی بۆ نەبوونی پارە گێڕایەوە.درامای پەناگەی هیوا كە لەسیناریۆ و دەرهێنانی جانۆ رۆژبەیانییە، لەماوەی رابردوودا لەشــــاری هەولێر دەســــت بەوێنەگرتنی كرا، كە چەندیــــن ئەكتەر بەشــــداریان تێدا كــــردووە، بەاڵم ئێســــتا دراماكە

لەوێنەگرتن وەستاوە.ئەنوەر شــــێخانی بەڕێوەبەری بەرهەمی درامــــای پەناگەی هیوا بە)سڤیل(ـی راگەیاند "ئەم درامایە لەبەرهەمهێنانی كۆمپانیای )ئەڤینی فیلم(ـە، ویســــتمان دوو ئەڵقە وێنە بگرین، كە 50 دەقیقەیە و پاشان بەكۆمپانیاكان و حكومەت بڵێین ئەوە بەرهەمی ئێمەیە هاوكاریمان بكەن لەبەردەوامبوونمان بۆئەوەی ئەڵقەكانی دیكەش تۆمار بكەین، داوا لەكۆمپانیاكان دەكەین سپۆنســــەرمان بكەن، پێمان خۆشە سپۆنســــەرمان هەبێ، نەك پارە لەحكومەت وەربگرین، ئەگەر سپۆنســــەر پەیــــدا بوو، دەســــت بەوێنەگرتــــن دەكەینەوە، لەم

رۆژانەشدا ئەم دوو ئەڵقەیە پێشكەش دەكەین".

ژماره 255 2014/11/22 51

52 ژماره 255 2014/11/22

رەنــگاوڕەنــــگ

خۆشەویستەكەی ئەمجارەی تۆم كروز 30 ساڵ لەخۆی بچووكترە

گۆڤ���اری "ی���و ئێ���س ویكل���ی" ئەمریك���ی ئاشكرای كردووە، كە ئەكتەری سینەمایی ئەمریكی "تۆم كروز" بەتەواوەتی الپەڕەی "كایتی هۆڵمز"ی لە ژیانی خۆی داخستووە و الپەڕەیەك���ی ت���ری لەگ���ەڵ خانمە گەنجە

یاریدەدەرەكەی كردۆتەوە.ت���ۆم كروزی تەمەن 52 س���اڵە، لە ئێس���تادا لەپەیوەندیەك���ی خۆشەویس���تی دای���ە لەگەڵ خانمێكی ق���ژزەردی 22 س���اڵە "ئیمیلی"، كە وەك "5 mission impossible" فیلم���ی ل���ە یاری���دەدەر لەگەڵیدای���ە، بەجۆرێك زۆربەی

كاتەكانی پشوودانیان بەیەكەوە دەبیندرێن.هەرچەن���دە دوای جیابوونەوەی كروز لە كایتی هۆڵمز، زۆر قس���ە لەبارەی ئەوەوە كرا، كە كروز پەیوەندی لەگەڵ "لیندسی لۆهان"، یان "میراندا كیر"دا هەیە، بەاڵم ئەم دەنگۆیانەی رەتكردەوە. پێدەچێت ئەمجارە كروز لەگەڵ ئیمیلیدا تێهەڵچووبێتەوە، كە

نزیكەی 30 ساڵ لەخۆی بچووكترە.

52 ژماره 255 2014/11/22

ژماره 255 2014/11/22 53

رەنــگاوڕەنــــگ

لەناو عەمبارێك كادا بەدوای دەرزییەكدا دەگەڕێت!!

"گەردنی زەرافەئاسا" نهێنی جوانی كچە بۆرمیەكانە

هونەرمەندێك����ی ئیتاڵی بەناوی "س����فین ت����ری ئەزموونێك����ی ل����ە ساخس����البر" ئەمج����ارە خۆی����دا، سەیروس����ەمەرەی بڕیاری����داوە لە مۆزەخانەیەكی ش����اری پاریس����دا، لەنێو عەمبارێك كادا بەدوای

دەرزیەكدا بگەڕێت.بەڕێوەب����ەری مۆزەخانەك����ە لەوبارەوە دەڵ����ێ "بڕی����ارە ئ����ەو پرۆس����ەی گەڕانە ب����ەدوای دەرزیەكەدا لەنێو كایەكەدا 48 كاتژمێ����ر بخایەنێت، ب����ەاڵم رەنگە لەوە زیارتیش����ی پێبچێت". ئ����ەم بەڕێوەبەرە خ����ۆی دەرزیەك����ەی خس����تۆتە نێو ئەم

عەمب����ارە كایەوە و لە یەكێك لە هۆڵەكانی مۆزەخانەكەی دایناوە.

"گ����ەڕان ب����ەدوای دەرزی لەنێو عەمبارێك ب����ە میللەتان����دا، ل����ە زۆر لەنێ����و كادا" كوردیشەوە، وەك جۆرە پەندێكی لێهاتووە، ب����ۆ كاری نەكردە، كە كاری زەحمەتە یان رێیتێناچێ����ت. بەاڵم ئەم هونەرمەندە ئیتاڵیا شانی داوەتە بەر و خەریكە دەیدۆزێتەوە. بەڕێوەب����ەری مۆزەخانەك����ەش دەڵێ "ئەم كارە هەندێك جار پێكەنیناوی دێتەبەرچاو، هەندێ����ك جاری����ش وەك كارێكی جدی، یا

پێكەنیناوی و جدی لە یەك كاتدا"!

كردن����ە گەردن����ی چەند دانەی����ەك ئاڵقەی ل����ە نەریت����ە كۆنەكان����ی م����س، یەكێك����ە ئافرەتان����ی واڵت����ی بۆرم����ا. كچ����ەكان لە تەمەن����ی هەرزەكاریی����ەوە ئ����ەم ئەڵقان����ە دەخەنە ملیان، سەرەتا هەر هێندەی جێگا ببێتەوە، پاشان بە درێژتربوونی زیاتری

ملیان، ئاڵقەی زیاتری دەخەنەسەر.رەنگ����ە بەالی ئێم����ەوە گەردنی باریك و

درێژی لەمش����ێوەیە ناش����رین بێ����ت، بەاڵم نەتەوان����ەی ئ����ەو و بۆرمی����ەكان ب����ەالی تریش����ەوە، كە ئافرەتانیان ئەم ئاڵقە مس����یە دەخەن����ە گەردنی����ان، چەن����دەی گەردەنیان بەهۆی����ەوە درێژت����ر دەربكەوێ����ت، ئەوەندە بەالیەن����ەوە جوانتر دەبێ����ت. هەر ئەم ئەڵقە مسیە و ملی درێژی زەرەفائاسایان، بەالی

ئەوانەوە نهێنی جوانی ئافرەتەكانیانە.

خانمە ئەكتەری میسری "نەعیمە عاكف"، لە 37 ساڵیدا و لە ساڵی 1966 بە شێرپەنجەی ریخۆڵ���ە گیان���ی لەدەس���تدا. دوات���ر س���ێ هونەرمەن���دی ئافرەتی تر بە ش���ێرپەنجەی مەم���ك كۆتای���ی بەژیانی���ان هات: "س���امیە جەم���ال" كە بە پەپولەی هونەری میس���ری ناس���رابوو، س���اڵی 1974 و "ناهد شەریف" لەتەمەنی 39 ساڵیدا و لەساڵی 1981، ئینجا خانمە هونەرمەند "هالە فوئاد" لەساڵی 1993

بەهەمان نەخۆشی گیانیان لەدەستدا."ن���ەوال ئەكت���ەر خانم���ە 2007 س���اڵی ئەبولفەت���وح" دوای ملمانێیەكی زۆر لەگەڵ ش���ێرپەنجەی ئێس���كدا، گیان���ی لەدەس���تدا. ئینجا دوای ئەویش لە س���اڵی 2014 "فایزە كەم���ال" بەه���ۆی ش���ێرپەنجەی جگ���ەرەوە گیان���ی س���پارد. ل���ە 10ی ئ���ەم مانگەش���دا خانم���ە هونەرمەند "مەعال���ی زاید" بە هۆی

شێرپەنجەی سیەكانەوە گیانی لەدەستدا.

شێرپەنجە گیانی خانمە هونەرمەندانی میسر

دروێنە دەكات

ژماره 255 2014/11/22 53

54 ژماره 255 2014/11/22

ســــەدەیەك تێناپەڕێــــت گوێمــــان لەناوی كەســــانی زانا و بیلمەت لەجیهاندا نەبێ، تا دەگاتە ســــەدەی بیســــتەم، كە تێیدا "ستیڤن هۆكینگ" لەئۆكســــفۆردی بەریتانیا لەساڵی كۆچــــی ســــاڵیادی لەسێســــەدەمین 1942

دوایی گالیلۆ لەدایك بوو. "شتەكان چۆن كاردەكەن"

ســــەرەتاییدا لەقوتابخانــــەی ســــتیڤن كەســــێكی بێ كۆشش بووە، هەڵسەنگاندنی و )ناوەنــــد لەنێــــوان وانەكانــــی زانســــتی خراپ(دا بــــووە. بەاڵم ئەمــــە جێی بایەخی ســــتیڤن نەبــــوو، بەڵكو ئــــەوەی تەنیا بیری لێدەكــــردەوە ئەو پرســــیارە بوو "شــــتەكان خەریكــــی زۆر كاردەكــــەن؟" چــــۆن دەستكاریكردنی ئامێر و كاتژمێرەكان بوو، تەنانــــەت هاوڕێكانــــی لەقوتابخانە بۆ گاڵتە ناویان نابوو "ئەنشتیان". لەوكاتەی ئەو بە "قوتابییە تەمبەڵەكە" ناوی دەكردبوو، بەاڵم لە خوێندن بــــەردەوام بوو. گەرچی باوكی پێیخۆشــــبوو بچێتــــە خوێندنــــی پزیشــــكی قوتابیــــە بــــەاڵم ئۆكســــفۆرد، لەزانكــــۆی تەمبەڵەكە زانســــتە قورســــەكەی هەڵبژارد، "فیزیــــا"، ئەو زانســــتەی دواتر تێیــــدا بووە یەكێــــك لەو ســــێ بلیمەتەی فیزیــــا بوو بە پســــپۆرییان "نیوتن و ئەنشــــتیان و ستیڤن

هۆكینگ خۆی".هۆكینگ دەڵێ ئامانجەكەی زۆر سادەیە دەبینێتــــەوە: پرســــیارەدا لــــەو خــــۆی و "تێگەیشتنی تەواو بۆ گەردوون چیە، بۆچی بەو شــــێوەیە؟ بۆچــــی لەبنەڕەتــــدا هەیە؟" لەرێگەی ئەو ئامانجە ســــادەیەوە رۆچووە ناو بیردۆزەكانی گەردوون، بیری لەقەبارە و كشــــانی گەردوون دەكردەوە، بیردۆزی رەشــــەكانی "كونــــە دەربــــارەی تایبەتــــی گــــەردوون" و "كات" هەبوو. هەموو ئەمانە لەمیانــــەی ســــاڵەكانی خوێندنــــی زانكۆیــــدا بوون. بەاڵم لەتەمەنی 21 ســــاڵیدا هەستی دەكــــرد ناوەنــــاوە توشــــی سەرســــوڕانێك دەبێــــت، زۆری پێنەچــــوو نەخۆشــــیەكەی بووە درێژخایەن، نەخۆشــــیەكە لەدەماری جوڵەكردنــــی بــــوو، پزیشــــكەكان لە 1963 دەتكوژێــــت، نەخۆشــــیە ئــــەم پێیانگــــوت چونكە ئەوانەی دوای ئەم نەخۆشــــیە تەنیا 10 ســــاڵیش دەژین، رێژەكەیــــان 5% تێپەڕ ناكات، بەاڵم هۆكینگ تا پەنجا ســــاڵ دواتر و ئێســــتاش هــــەر دەژی. هۆكینگ لەبارەی نەخۆشــــییەكەی دەڵێت "من بەبەخت بووم، چونكە حاڵەتی تەندروســــتیم بــــە بەراورد بەسروشــــتی نەخۆشییەكە زۆر بەهێواشی خراپ دەبوو. ئەمەش دەریدەخات، كە نابێ مــــرۆڤ هیوا لەدەســــتبدا. مــــن هەوڵم دەدا بەپێی توانا بەشــــێوەیەكی سروشتی بژیم،

هەرگیــــز بیــــر لەحاڵەتــــی نەخۆشــــیییەكەم نەكەمەوە، هەروەها هەســــت بەپەشــــیمانی ناكەم لەبەرامبەر ئەو شتانەی نەمتوانییوە

ئەنجامیان بدەم، كە زۆریش نین". خۆشەویستی و سەركێشی

گەورەترین پاڵنەری ژیانی ستیڤن، زانینی نەخۆشــــییەكەی بوو لەگەنجێتیدا، ناڕۆشنی داهاتوویی و حاڵەتی تەندروســــتی جۆرێك لەهیوایــــان پێبەخشــــی، كــــە گرنــــگ بوو بۆ ژیانی. بەتایبەت لەكاتی ناسینی خاتوو )جین والید(. لــــەو بارەیەوە دەڵێــــت ")جین( خاڵی گۆڕانــــكاری ژیانم بــــوو، هۆكارێكی تری بۆ ژیان پێبەخشیم". تاساڵی 1974 سێ منداڵیان بوو. پێشتر ستیڤن توانای هەبوو خۆی نان بخوات، بەاڵم ماسولكەكانی توانایان الوازتر بوو، بۆیە هەردوو هاوســــەرەكە بڕیاریاندا توێژەرێك بۆ حاڵەتی تەندروســــتی هۆكینگ

لەگەڵیان بژی. ساڵی 1985 توشی هەاڵوسانی سییەكان بوو، جارێكــــی تر پزیشــــكەكان لێی بێهیوا بوون، بەاڵم خێزانــــی نەچۆوە ژێر باریان، گواســــتیەوە بۆ نەخۆشخانەیەكی بەریتانیا نەشــــتەرگەرییەك ئەنجامدانــــی دوای و لەمیانــــەی بــــەاڵم بــــوو. رزگار ژیانــــی توانــــای و دەنــــگ نەشــــتەرگەرییەكەدا قسەكردنی لەدەست دا، ماوەیەك نەیتوانی پەیوەندی بەكەسەوە بكات، تەنیا لەرێگەی

هاوێنە

ئاالن عومەر

هاوێنە

بە قوتابیە تەمبەڵەكە ناوی دەركردبوو

ستیڤن هۆكینگ .. زیرەكترین مرۆڤ لەدوای نیوتن و ئەنشتاینەوە

ژماره 255 2014/11/22 55

هاوێنەهاوێنە

ئاماژەی برۆیەكانی نەبێت. )ولت ولتوسز( شــــارەزا لەبواری كۆمپیوتەر لەكالیفۆرینا، گوێبســــتی نەهامەتی ســــتیڤن بوو، بڕیاردا بەرنامەیەكــــی تایبەتــــی كۆمپیوتــــەری بــــۆ بنرێت بەنــــاوی )ئیكوالیــــزەر(، كە یارمەتی ئــــەو وشــــانەی لەدەستنیشــــانكردنی دەدا لەلیستێك لەســــەر شاشەی كۆمپیوتەرەكە دەردەكەون و لەرێگەی پەنجەیەوە دەتوانێ

كاری پێبكات. مێژووی زەمەن

سیڤن دوای ئەوەی زانی زۆری لەژیاندا نەماوە، لەســــاڵی 1988 كتێبێكی دەربارەی كات )زەمەن( باڵوكردەوە، باسی لەتەقینەوە گەورەكە كرد بەناوی "كورتەیەك لەبارەی مێژووی كات". رەواجێكی زۆری پەیداكرد و ناوبانگێگی گەورەی بۆ ستیڤن تۆماركرد. ســــتیڤن لەو كتێبەیدا وەسفی پەرەسەندنی گەورەكــــە لەتەقینــــەوە دەكا، گــــەردوون دەســــتیپێكردووە، تــــا دەگاتــــە مردنی كات لەداهاتوویەكــــی دووردا. كتێبەكــــە باســــی سروشــــتی شوێن و كات دەكات، هەروەها رۆڵــــی خــــوا لەدروســــتكردنیدا و مێژووی و داهاتــــووی جیهان، دوای ئــــەم بەرهەمە ستیڤن بووە ناوێك كە بەردەوام خوێنەران و هەوادارنی بەدوای هەواڵ و وێنەكانی دا دەگەڕان، وەك ئەســــتێرەكانی سینەما. ئەم

كتێبە بۆ زیاتر لە 50 زمان وەرگێڕدرا.

ستیڤن لە هەموو شوێنێكهەیـــە، شـــوێنێك لەهەمـــوو ســـتیڤن لەهەموو گفتوگۆیەك، لەهەموو پرســـێك كە بیری مرۆڤ سەرقاڵ دەكات، دەتوانێ توانـــا زیرەكییـــە دەگمەنەكـــەی لەهـــەر پرسێك یان بابەتێك بەكاربخات و وەاڵمی بـــۆی هەبێـــت، لەبوونی پـــەروەردگاری گەردوون، كونەڕەشەكانی گەردوون، تا دەگاتـــە دراما و ئەفالم كارتۆن. لەبارەی كونـــە رەشـــەكانی گەردوونـــەوە دەڵـــێ "برســـییەتی كونە رەشـــەكانی گەردوون بەئەندازەیەكـــە كـــە توێـــژەران پێیانوایە لەگـــەردوون ماددانـــەی ئـــەو هەمـــوو ناویانـــەوە". دەچنـــە لەكۆتاییـــدا هـــەن تاســـاڵی 1970 زانایان پێیانوابوو ماددە )بەتیشك(یشـــەوە، كە دەچێتـــە ناو كونە رەشـــەكەوە بۆ تا هەتایـــە كۆتایی دێت، بەاڵم ســـتیڤن هۆكینگ دەڵێت "ئەو كونە رەشانەش لەرووی كردارییەوە جۆرێك ئـــەوەی بـــۆ هەیـــە، لەتیشـــكدانەوەیان بتوانـــدرێ ببیندرێت، یان بەواتایەكی تر، بۆ ئـــەوەی لەرێگەی ئەو تیشـــكدانەوەیە

بیانناسین". گەشتكردن بەناو زەمەندا

ســـتیڤن هۆكینگ دەڵێ "دەكرێ مرۆڤ گەشـــت بەنـــاو كاتدا بـــكات"، پێشـــیوایە مرۆڤایەتی دەتوانێت لەداهاتوودا جۆرێك

كەشـــتی ئاســـمانی دروســـت بـــكات، كە توانای گەشـــتكردنی هەبێت بەخێراییەك نزیـــك لەخێرایـــی رووناكی، بـــەاڵم ئەم كەشـــتییە پێویستی بە 6 ســـاڵ هەیە بۆ ئـــەوەی ئەوپـــەڕی خێراییەكـــەی بگاتـــە

98%ی خێرایی رووناكی.كات الی سەرنشـــینانی ئەو كەشتیەی بەخێرایی 98%ی خێرای رووناكی دەفڕێت، كە دەگاتە 650 ملیۆن میل لەكاتژمێرێك، زۆر بەهێواشـــی دەڕوات. ئەمەش بەپێی بیـــرۆدۆزی ئەنشـــتاین كـــە دەڵێـــت "تـــا خێرایی شـــتەكان زیاتـــر بێت، كات الیان خاوتر دەبێتەوە"، بەو پێیە سەرنشـــینانی كەشـــتیەكە بە 80 ساڵ دەگەنە ئەوپەڕی گەلەســـتێرەكە، بەو ئەندازەیە یەك رۆژ لەسەر كەشـــتییەكە یەكســـانە بەساڵێك لەسەر زەوی، بەپێی بۆچوونی هۆكینگ "گـــەر هـــەر كارەســـاتێكی رووبـــدات و مـــرۆڤ لەناوبچێت، تاخمی سەرنشـــینی كەشـــتییەكە دەتوانن دووبـــارە رەگەزی

مرۆڤ لەسەر زەوی بژییەننەوە". ئەم ســـەردەمە بەهۆی بوونی ستیڤن و كاریگـــەر ســـەردەمێكی هۆكینگـــەوە پـــڕ زانیاری بـــووە. ئـــەو موعجیزەیەكی جەســـتەیەكی لـــە زینـــدووە زانســـتی مردوودا و لەسەر كورسیەكی جواڵ، كە

بەرەو مێژوو هەنگاوی گەورەی نا.

هاوڕێكانی بەگاڵتەپێكردنەوە

پێیاندەگوت "ئەنشتاین"

لە قوتابخانەدا تێكڕای نمرەكانی لەنێوان

"ناوەند و خراپ"دا بووە

دووجار لە ساڵەكانی 1963 و 1985 پزیشكان لە ژیانی ستیڤن نائومێد بوون و دەستیان لێشوشت

56 ژماره 255 2014/11/22

شەموان

سەگ و وەزیرهەبـــوو پاشـــایەك دەڵێـــن دەگێڕێنـــەوە 10 ســـەگی هەبـــوو، هـــەر كاتێـــك وەزیرێك هەڵەیەكـــی بكردبـــا، ئـــەوا بۆ چەنـــد رۆژێك سەگەكانی برسی دەكرد، دواتر وەزیرەكەی

دەرخواردی سەگە برسییەكەی دەدا.رۆژێكیـــان لەســـەر مەســـەلە و رایـــەك، وەزیرێـــك رایەكـــی پێچەوانـــەی رای پاشـــا دەدات، ئەویش زۆر توڕە دەبێ، بڕیار دەدات وەزیرەكـــە ســـزا بـــدات و بیكاتـــە خواردنی

سەگەكانی.وەزیرەكەش بەرامبەر بە بۆچوونی خۆی ئامادە دەبێ ســـزا بدرێ و لە را و قســـەكانی پاشـــگەز نابێتـــەوە، بـــەاڵم داوایەك لەپاشـــا دەكات و دەڵـــێ "گەورەم بەســـزا و فەرمانی بەڕێزتـــان رازیم، بەاڵم من ماوەی 10 ســـاڵە خزمەتـــی بەڕێزتان و واڵت دەكەم، داواكارم تەنیا 10 رۆژ مۆڵەتم بدەن، ئەوكات سزاكەم بەسەردا بسەپێنن". پاشا لەبەرامبەر داواكاری وەزیرەكە رازی دەبێ و رەزامەندی لەســـەر ئەوەش دەردەبڕێ، كە لەو 10 رۆژەدا كاكی وەزیر هەرچی پێویســـتی بێت و داوای بكات

بۆ دابین بكەن.پاســـەوانی الی دەچێتـــە وەزیـــر كاكـــی ســـەگەكان و داوا دەكات ئـــەو چەنـــد رۆژە لەگەڵ سەگەكان بێت، لەو ماوەیەدا وەزیرەكە بەهەموو شێوەیەك گرنگی بەژیانی سەگەكان دەدات و تێرخواردنیـــان دەكات و ســـۆز و

میهرەبانیان پێدەبەخشێ.كاتێـــك 10 رۆژەكـــە تەواو دەبێت، پاشـــا فەرمـــان دەدات ســـزاكە جێبەجـــێ بكرێت و وەزیرەكەش بخەنە ژێر چەپۆكی ســـەگەكان. لەو بەینەدا ماوەیەك پاشا چاوەڕوان دەكات، دەبینێ سەگەكان هیچ تخونی وەزیر ناكەون و تەنیـــا لەژێـــر قاچیـــدا دەحەپن. پاشـــا ئەو دیمەنـــەی پێ ســـەیر دەبێ و هـــاوار دەكات "پاســـەوان"، پاســـەوان دێـــت و دەڵـــێ "بەڵێ

گەوەرم فەرموو قوربان"؟پاشـــا دەڵێ "پاسەوان ئەو ســـەگانە چیان بەسەر هاتووە، بۆ وا گۆڕاون و وەك جاران

نەماون"؟پاســـەوان لەوەاڵمدا دەڵێ "نازانم گەورەم، تەنیا ئەو چەنـــد رۆژە كاكی وەزیر لەگەڵیان

بووە، ئەو رەنگە باشتر بزانێ".پاشـــا فەرمـــان دەدات وەزیرەكـــە لەنێـــو بیهێننـــە و دەربێنـــن ســـەگەكان قەفەســـی بەرامبەری، كاتێك پاشا لەوەزیرەكە دەپرسێ: "چیت لەو ســـەگانە كـــردووە، بۆ وا عەوداڵی تـــۆن"؟ وەزیرەكەش لەوەاڵمـــدا دەڵێ: "هیچم نەكـــردووە گـــەورەم، من 10 ســـاڵ خزمەتی تۆم كرد، تۆش لەســـەر هەڵەیەكی بچوك كە لەبنەڕەتدا هەڵە نییە، سزام دەدەی، بەاڵم من تەنیـــا 10 رۆژ خزمەتی ســـەگەكانم كرد بەو

شێوەیە وەفام بۆ دەنوێنن".جا قوربان لەو واڵتەی ئێمەش خەڵك هەیە 20 رۆژ خزمەتـــی گەل و واڵتـــی نەكردووە، كەچـــی حكومەت و حزبەكان بە لێشـــاو بۆی دەبارێنن و باوەشـــیان بۆ كردۆتەوە، ئەگەر جارێكیـــش هەڵەیەكی كـــرد، ئەوا بەســـەفەر و گەشـــتكردنێكی پڕ كەیف و ســـەفا ســـزای

دەدەن.میللەتی قوڕبەســـەریش 20 ساڵە خزمەت بـــەو حكومەت و حزبانـــە دەكات، بێ ئەوەی كەس حســـێب بۆ ئـــەرك و مافەكانیان بكات، رۆژانـــە خەڵكی كوردســـتان بـــۆ مافەكانیان خۆپیشـــاندان ســـازدەكەن، لەخۆیـــان بێـــزار بـــوون، كەچی حكومەت هەر تەقەی ســـەری دێت، لـــەو وەزعە بێزار نابێـــت. مەزووعەكە رێك وەك مەســـەلەی ئەو پیرەمێـــردە وایە، كـــە دوو هەفتەیە 12 هـــەزار دیناری بەپاس سەرفكردووە، بۆ ئەوەی ئەو بڕە پارەیەی الی بایەع هەیەتی وەریبگـــرێ، كە هەموو خەون و ئاواتـــی چەند رۆژەی لەســـەری بینادناوە، ســـەد وەعدی بە رۆڵە و منداڵەكانی داوە، كە شـــتی خۆشـــیان بۆ بكڕێ، بەاڵم كاكی بایەع وەك بەرپرسەكانی خۆمان بۆ كەیف و سەفا ســـەفەری دوبەی كردووە و حكومەت ئاســـا ئاگای لەو بڕە پارەیەی خەڵكی ســـادەخەون

نیە و فشەشی پێ دێت.

پشتیوان عەبدوڵاڵ