โคร

งบป

โครงการคลนกเท

รงการ “ทางก

ประมาณ

รคลนกเทคโนคโนโลย มหา

รการผลตการเกษ

ตามโครงกระท

ผ

วา

นโลย กระทราวทยาลยแมโ

รายงานตพลงงาตรเพอเ

งการคลนทรวงวทย

ทป ผชวยศาสต

ผรบผาทรอยตรธนายปยะนายธว

นาย

วงวทยาศาสตโจ-แพร เฉลม

ฉบบสมานและเเพมราย

นกเทคโนยาศาสตร

รกษาโครงตราจารยชช

ผดชอบโครธรรมศกด บตร โพธควชชย ชยธยวนย บญน

ตรและเทคโนมพระเกยรตht

มบรณพมมลคยไดใหกบ

นโลย ประและเทคโ

งการ ชพ ชพอด

รงการ พนธแสนศคามบารง ธวชวถ นอย

นโลย http:/ttp://www.ph

คาของวบเกษตร

ะจาปงบปโนโลย

ม

ศร

//www.clinicthrae.mju.ac.

วสดเหลรกร”

ประมาณ

tech.most.go.th/system/cl

อใช

2554

o.th linic_technollogy

ค

การผลตพลงงานและเพมมลคาของวสดเหลอใชทางการเกษตรเพอเพมรายไดใหกบเกษตรกร

ธรรมศกด พนธแสนศร, ปยะบตร โพธคามบารง, ธวชชย ชยธวชวถ และวนย บญนอย

มหาวทยาลยแมโจ –แพร เฉลมพระเกยรต

…………………………………………………………………………………………………………………………

บทคดยอ

โครงการนมวตถประสงคเพออบรมและถายทอดเทคโนโลยการเผาถานดวยถง 200 ลตร การผลตถานอดแทง และสรางความตระหนกในเรองการอนรกษพลงงาน การใชพลงงานอยางมประสทธภาพ พรอมทงเผยแพรแหลงพลงงานทดแทนทอยใกลตวและมอยในทองถน โดยการดาเนนโครงการแบงออกเปน 4 ขนตอน คอ การประชมชแจงรายละเอยดโครงการ การอบรมพรอมถายทอดเทคโนโลยการเผาถานดวยถง 200 ลตร การอบรมพรอมถายทอดเทคโนโลยการผลตถานอดแทง และการลงพนทชวยเหลอพรอมตดตามผล

จากการดาเนนโครงการ พบวา ชาวบานใหความสนใจเรองการเผาถานและการนาเศษวสดเหลอใชทางการเกษตรมาใชประโยชน และผทสนใจไดนาเทคโนโลยการเผาถานดวยถงน ามน 200 ลตรและเทคนคการเกบน าสมควนไมไปใชไดจรง สามารถเปนวทยากรจาชมชนได ซงอาจจดตงเปนศนยถายทอดเทคโนโลยประจาหมบานได เพอใหความรและถายทอดใหกบผทสนใจ และตองการนาไปใชในการดารงชวตประจาวน ทกหมบานทเปนกลมเปาหมายไดนาเทคโนโลยเตาเผาถานนไปยงหมบาน ซงเปนจดสาธตและใหความรในเรองของเตาเผาถานและการเกบน าสมควนไมใหกบคนในหมบานและผทสนใจได

สาหรบเทคโนโลยการผลตถานอดแทงนน มกลมชาวบานทสนใจและตองการใหทางคลนกเทคโนโลยเปนผใหคาปรกษาเรองของการผลตถานอดแทง โดยขณะนอยในชวงระหวางการจดตงกลมชาวบานทสนใจ ซงเปนการรวมกลมเองของชาวบาน เมอพรอมกจะไดทาการลงพนทใหคาปรกษาและแนะนาในเรองของเทคนคการอดและดานการตลาดอกครงหนง

ง

Energy production and increase the value of agricultural residues to increase income for farmers.

Tammasak Punsaensri, Piyaboot Photikarmbumrung, Tawatchai Chaitawithi and Winai Boonnoi

Meajo – Phrae University

…………………………………………………………………………………………………………………………

Abstract

This project aims to train and transfer technology to burn coal with a 200-liter tanks to produce charcoal. And creating awareness about energy conservation. Energy efficiency. And dissemination of renewable energy sources that are close and local. The project is divided into 4 stages, 1) The details of the project, 2) Training and transfer of technology to burn coal with a 200 liter tank, 3) Training and transfer of technology to produce charcoal, And 4) To assist with monitoring the area.

From the project found that the villagers to the attention of the burning charcoal and agricultural residues to be utilized. The technology to burn coal with a 200-liter fuel tank and collecting wood vinegar into practice. I can be a guest speaker community. This may establish a technology transfer center of the village. To educate and convey to people who are interested and want to apply in daily life. All targeted villages have adopted this technology incinerator ash to the village. This is a demonstration and education in the kiln, charcoal and wood vinegar to keep people in the villages and people of interest.

Technology for the production of charcoal. A group of people who are interested and want to make technology as a clinical consultant on the production of charcoal. This is currently in the process of establishing a group of villagers who are interested. This is a group of villagers. When ready, it will be to provide advice and recommendations in the area of compression techniques and the market again.

จ

กตตกรรมประกาศ

คณะผดาเนนโครงการ “การผลตพลงงานและเพมมลคาของวสดเหลอใชทางการเกษตรเพอเพมรายไดใหกบเกษตรกร” ขอแสดงความขอบคณตอคลนกเทคโนโลยสวนกลาง กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซงไดใหงบประมาณอดหนนการทาโครงการในปงบประมาณ 2554 ในโครงการ “การผลตพลงงานและเพมมลคาของวสดเหลอใชทางการเกษตรเพอเพมรายไดใหกบเกษตรกร” ขอบคณมหาวทยาลยแมโจ และผอานวยการมหาวทยาลยแมโจ-แพร เฉลมพระเกยรต ทไดอนเคราะหดานอาคารและสถานทตลอดจนขอมลตาง ๆ ในการทาโครงการ ในครงนจนสาเรจลลวงไปไดดวยด

คณะผดาเนนโครงการ

ธรรมศกด พนธแสนศร ปยะบตร โพธคามบารง

ธวชชย ชยธวชวถ วนย บญนอย

วนท 28 มกราคม 2555

ฉ

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ค บทคดยอภาษาองกฤษ ง กตตกรรมประกาศ จ สารบญตาราง ซ สารบญรป ฌ

บทท 1 บทนา 1.1 ปญหาและทมาของโครงการ 1 1.2 วตถประสงค 6 1.3 กลมเปาหมาย 6 1.4 พนทดาเนนการ 6

1.5 ระยะเวลาดาเนนการ 6 1.6 ผลทคาดวาจะไดรบ 6

บทท 2 หลกการและทฤษฏ 2.1 ความหมายของพลงงาน 7 2.2 ประเภทของพลงงาน 8 2.3 แหลงพลงงานในชมชน 9 2.4 แรงงานจากสตวเลยง 10 2.5 การ ใชพลงงานจากชวมวล 12 2.6 เทคนคการเผาถานดวยถงน ามน 200 ลตร 16

2.7 การทานาสมควนไมใหบรสทธ 30 2.8 ประโยชนของนาสมควนไม 31 2.9 เชอเพลงอดแทง 31 2.10 กระบวนการในการผลตถานอดแทง 33 2.11 วธการอดแทงถาน 36 2.12 บทสรป 40

ช

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 3 วธการดาเนนงาน 3.1 การดาเนนโครงการ 41 3.2 ผลผลต/ผลลพธของโครงการ 43 3.3 งบประมาณขอรบการสนบสนน 44 3.4 กลมเปาหมาย 45 3.5 พนทดาเนนการ 45 3.6 ระยะเวลาดาเนนการ 45 3.7 การตดตาม ประเมนผลและรายงานผล 45 3.8 การเผยแพรประชาสมพนธการดาเนนโครงการ 45

บทท 4 ผลการดาเนนงาน 4.1 ผลของขนตอนการเตรยมโครงการ 46 4.2 ผลการการอบรมและถายทอดเทคโนโลย 47 4.3 ผลการลงพนทชวยเหลอและตดตามผล 55 4.4 กจกรรมอน ๆ นอกเหนอแผนการดาเนนโครงการ 57

บทท 5 สรปดาเนนงาน 5.1 สรปผล 62 5.2 ปญหาและอปสรรค 62

5.3 ขอเสนอแนะและแผนในอนาคต 63

ซ

สารบญตาราง

ตารางท หนา 2.1 การเปรยบเทยบของผลตภณฑทไดจากการเปลยนองคประกอบทางเคม ของชวมวล

13

2.2 ตวอยางการใชน าสมควนไมกบการเกษตร 24 2.3 ขอมลดานเทคนคและคาใชจาย 26

3.1 แผนการดาเนนงาน 43 3.2 ผลผลต/ผลลพธของโครงการ 43 3.3 งบประมาณโครงการทไดรบการสนบสนน 44

ฌ

สารบญรป

รปท หนา 1.1 การเผาตนขาวโพดและซงขาวโพด 3 1.2 การเผาตอซงขาวและฟางขาว 3 1.3 การเผาใบไมและกงไม 4 2.1 การใชพลงงานแสงอาทตยในธรรมชาต 9 2.2 ววควายในชนบททใชพลงงานเพอการเกษตรกรรม 10 2.3 ภาพรวมของกระบวนการไพโรไลซสและกระบวนการแกสฟเคชน 15 2.4 ลกษณะเตาเผาถาน 200 ลตร (แบบตง) 17 2.5 ลกษณะการเผาถานโดยใชเตาเผาถาน 200 ลตร 19 2.6 ลกษณะของควนขณะไลความชนและลกษณะของควนบา 19 2.7 การเกบนาสมควนไม 20 2.8 การปดหนาเตา 21 2.9 ลกษณะเตาเผาถาน 200 ลตร แบบนอน 25 2.10 ลกษณะวสดและอปกรณ 25 2.11 กระบวนการอดโดยใชกระบอกอดแบบงาย 36 2.12 การทางานของเครองอดแบบดงเดม 37 2.13 การทางานของเครองอด Earth brick press 38 2.14 การทางานของเครองอดแบบลกสบ 38 2.15 การทางานของเครองอดแบบเกลยว 39 2.16 การทางานของเครองอดแบบเพลเลท 40 4.1 การปะชมชนชแจงรายละเอยดโครงการใหแกผใหญบานกบตวแทนหมบาน 46 4.2 การลงทะเบยนเขารบการอบรมถายทอดเทคโนโลย ฯ รนท 1 48 4.3 การอบรมภาคทฤษฎเตาเผาถานและการเกบนาสมควนไม รนท 1 48 4.4 การอบรมในภาคปฏบตเรองการสรางและการเผาถาน รนท 1 48 4.5 การอบรมภาคปฏบตเรองการเกบนาสมควนไม รนท 1 49 4.6 การลงทะเบยนเขารบการอบรมถายทอดเทคโนโลย ฯ รนท 2 49 4.7 การอบรมภาคทฤษฎเตาเผาถานและการเกบนาสมควนไม รนท 2 49 4.8 การอบรมในภาคปฏบตเรองการสรางและการเผาถาน รนท 2 50

ญ

สารบญรป (ตอ)

รปท หนา 4.9 การอบรมภาคปฏบตเรองการเกบนาสมควนไม รนท 2 50 4.10 การอบรมภาคทฤษฎเรองถานอดแทง ณ บานแมยางโพธ 51 4.11 การอบรมภาคปฏบตเรองถานอดแทง ณ บานแมยางโพธ 52 4.12 อปกรณทาถานอดแทงดวยมอและปนดวยจกรยาน 53 4.13 การอบรมภาคทฤษฎเรองถานอดแทง ณ บานแมทราย 53 4.14 การอบรมภาคปฏบตเรองถานอดแทง ณ บานแมทราย 54 4.15 กลมชาวบานทสนใจพรอมทจะจดตงกลมการทาถานอกแทง 54 4.16 ลงพนทไปชวยใหคาแนะนาและชวยสรางเตาเผาถานจรงทบาน ของคณประยร บญทรพย

55

4.17 ลงพนทใหคาแนะนาและชวยสรางเตาเผาถาน 200 ลตร ทสวน ของคณเชด อตรอนทร

56

4.18 นกศกษาตวแทนของชมรมเมลดพนธแหงความดจดเตรยมบอรด นาเสนอโครงงาน

58

4.19 จดเตรยมบอรดนาเสนอโครงงานฯ ณ สถานทจดงานสรางงานสรางอาชพ จงหวดแพร

59

4.20 เตรยมตวและรอคณะกรรมการการตดสนโครงงานฯ 60 4.21 คณะกรรมการการตดสนโครงงานฯ เขาตรวจและพจารณาโครงงานฯ

เรอง “ถานอดแทง...พลงงานทางเลอกคณภาพสง”

60 4.22 คณะกรรมการการตดสนโครงงานฯ เขาตรวจและพจารณาโครงงานฯ

เรอง “คนเผาถาน...สวกฤตพลงงานแบบพอเพยง”

61 4.23 คณะกรรมการการตดสนโครงงานฯ เขาตรวจและพจารณาโครงงานฯ

เรอง “เตาแกลบ...เพอชวตพอเพยง”

61 4.24 คณะกรรมการการตดสนโครงงานฯ เขาตรวจและพจารณาโครงงานฯ

เรอง “เครองทาถานอดแทงดวยมอ...พลงงานทางเลอกคณภาพสง”

62

บทท 1 บทนา

1.1 ปญหาและทมาของโครงการ

จากภาวะโลกรอน (Global Warming) หรอภาวะภมอากาศเปลยนแปลง (Climate Change) เปนปญหาใหญของโลกเราในปจจบน สงเกตไดจากอณหภมของโลกทสงขนเรอยๆ สาเหตหลกของปญหามาจากการเพมขนอยางตอเนองของกาซคารบอนไดออกไซดทออกมาจากโรงงานอตสาหกรรม รถยนต รวมถงการใชพลงงานเชอเพลงฟอสซล เชน ถานหน น ามน กาซธรรมชาต หรอสารประกอบไฮโดรคารบอน สงผลใหระดบปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดในปจจบนสงเกน 300 ppm (300 สวนในลานสวน) เปนปรากฏการณครงแรกในรอบกวา 6 แสนป ซงกาซคารบอนไดออกไซดทมากขนน ไดเพมการกกเกบความรอนไวในโลกของเรามากขนเรอยๆ จนเกดเปนภาวะโลกรอนและสงผลใหเกดการเปลยนแปลงสภาพอากาศทรนแรง จากสภาพภมอากาศทเปลยนแปลง อากาศทรอนขน และความชนทเพมมากขนทาใหภยธรรมชาตตางๆ เกดบอยครงและรนแรง อาท การละลายของน าแขงขวโลก ระดบน าทะเลทสงขน อทกภย ภาวะภยแลง การเกดพายรนแรงอยางเฉยบพลน เปนตน ในประเทศไทยภยธรรมชาตซงคาดวาจะเกดขนอยางตอเนองรนแรง ไดแก ภาวะภยแลง ดงเชน ในชวงกลางป พ.ศ. 2533 ประเทศไทยตองประสบกบความแหงแลงรนแรงจากปรากฏการณ เอล นนโญ ทเชอกนวาอาจจะเกดจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโลก กอใหเกดความเสยหายอยางรนแรงตอผลผลตทางการเกษตร นอกจากนไฟปาอาจจะเกดบอยครงขนสบเนองมาจากภาวะภยแลง อณหภมเฉลยของโลกทเพมสงขนและเหตการณตามธรรมชาตทรนแรงและเกดบอยครงสงผลกระทบโดยตรงตอสขภาพและอนามยของคนไทย โรคระบาดทสมพนธกบการบรโภคอาหารและน าดม มแนวโนมวาจะเพมสงมากขนโดยภยธรรมชาต เชน ภาวะนาทวมทาใหเกดการปนเปอนของเชอโรคในแหลงน า โรคตดตอในเขตรอนซงมแนวโนมวาจะเพมขน ภาวะโลกรอนทเกดจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศนนไมเพยงแตสงกระทบทรนแรงตอประเทศไทยในทางกายภาพเทานน หากแตยงสงผลกระทบทางดานสงคม แหลงพลงงานมราคาสงขนหลายเทาตว และแหลงน า ซงน าถอไดวาเปนปจจยการผลตทสาคญทสดสาหรบการเกษตร แตเกษตรกรไทยจานวนมากกลบไมมน าทเพยงพอสาหรบเกษตรกรรม บางพนทแมวาจะมแหลงน าตามธรรมชาต เชน หวย หนอง คลอง บง แตเกษตรกรกไมสามารถดงน าขนมาใชได นอกจากจะตองเสยคาน ามนหรอคาไฟฟาจานวนมาก ซงกแทบจะไมคมกบราคาสนคาเกษตรทตกตา

2  

ในปจจบนเกษตรกรจาเปนตองหาแหลงพลงงานทราคาถก หรอหาเครองจกรทไมใชพลงงานเลย มาใชเพอลดตนทนการผลตผลทางการเกษตร และแหลงพลงทนาสนใจกคอ พลงงานจากธรรมชาต ซงใชแลวไมมวนหมดอยางเชน น า ลม แดด วสดเหลอใชทางการเกษตร เปนตน สาหรบเปนทางเลอกทจะนามาลดภาระตนทนการผลต อกทงยงเปนพลงงานสะอาดไมกอใหเกดมลภาวะทเปนอนตรายตอสภาพแวดลอม ซงในหลายๆประเทศอยางเชน “เดนมารก” กมการนา “ลม” มาผนผลตไฟฟาใชกน สาหรบประเทศไทยกไดนาเทคโนโลยพลงงานแสงอาทตยมาชวยในการผลตไฟฟา การอบแหง เทคโนโลยพลงงานลมและพลงงานน ามาผลตไฟฟา หรอแมแตวสดเหลอใชทางการเกษตรกนามาเพมมลคาไดเชนกน เพอเปนอกหนงทางเลอก ทจะลดตนทนจากการทาการเกษตรและสามารถเพมรายไดใหกบเกษตรกรได

อาเภอรองกวาง เปนอาเภอหนงใน 8 อาเภอของจงหวดแพร ตงอยทางทศตะวนออกของจงหวดแพร อาเภอรองกวาง ม 11 ตาบล 93 หมบาน มเนอท 642 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 401,250 ไร ซงแยกเปน พนทการเกษตร 136,342 ไร และพนทปาสงวนแหงชาต 264,908 ไร ประชาชนสวนใหญมอาชพในการทาไร เชน ยาสบ ขาวโพด ถวเหลอง ถวเขยว ครง และทานาเปนหลก โดยในแตละปจะมวสดเหลอใชทางการเกษตรเปนจานวนมาก เชน ฟางขาว แกลบ ตนขาวโพด และซงขาวโพด เปนตนวสดดงกลาวนคนในชมชนยงไมไดนาไปใชประโยชนอะไรมากนก สวนใหญจะทาการกาจดดวยวธการเผา เชน การเผาตนขาวโพดและซงขาวโพด (รปท 1.1) การเผาตอซงขาวและฟางขาว (รปท 1.2) การเผาใบไมและกงไม (รปท 1.3) หรอแมแตการเผาถานแบบตาง ๆ เปนตน การกาจดดวยการเผาทง และการการผลตถานจากเตาเผาถานถง 200 ลตร ดงกลาวน ซงการเผาดงกลาวจะทาใหเกดปญหาดานสงแวดลอมในชมชนเอง และเปนสาเหตหนงของการเกดภาวะโลกรอน มลภาวะทางอากาศแยลง

3  

รปท 1.1 การเผาตนขาวโพดและซงขาวโพด

รปท 1.2 การเผาตอซงขาวและฟางขาว

4  

รปท 1.3 การเผาใบไมและกงไม

ถาหากคนในชมชนมการจดการวางแผนทจะพฒนาวสดดงกลาวมาใชเปนแหลงพลงงานในชมชนและมเทคโนโลยทเหมาะสม ซงจะเปนแนวทางในการแกปญหาดงกลาวไดและยงเปนแนวทางทตรงกบแนวนโยบายของรฐบาลทเรงรดใหหนวยงานของรฐทเกยวของดานพลงงาน เรงจดทามาตรการเพอพฒนาสงเสรมและเผยแพรการใชประโยชนจากพลงงานทดแทน เขาไปสขบวนการผลตและความเปนอยของประชาชน ซงหากผลการดาเนนงานของหนวยงานทเกยวของสมฤทธผล ยอมหมายถงหนทางทชวยผอนคลายแรงกดดนปญหาเศรษฐกจไดทางหนง ตลอดจนชวยลดปรมาณความตองการใชน ามนเชอเพลงลง อนเปนการประหยดเงนตราทตองใชซอหาน ามนจากตางประเทศ รปแบบการใชพลงงานไดเปลยนแปลงตลอดเวลา เปนผลใหอตราการใชพลงงานตางๆ เพมมากขนทกๆ ป นบเปนภาระหนกตอฐานการเงนและการลงทนของประเทศทจะตองจดหาพลงงานมาใชใหเพยงพอและเหมาะสม นอกจากนยงจะตองคานงถงผลกระทบตอสงแวดลอม จากการใชพลงงานอยางมหาศาลดงกลาวดวย

การใชพลงงานทดแทนเปนทางเลอกหนงทจะสามารถลดการใชพลงงานเชงพาณชยลงไดสาหรบประเทศไทยแลวแหลงพลงงานทดแทนทสามารถนามาประยกตใชในทางการเกษตร และ

5  

ครวเรอนไดอยางมศกยภาพนนไดแก พลงงานแสงอาทตย ประเทศไทยมระดบความเขมพลงงานแสงอาทตยโดยเฉลยตลอดป 17 MJ/m2/day ซงสามารถนามาใชประโยชนในการผลตน ารอน การกลนน า การอบแหง การสบน า รวมทงระบบไฟฟาแสงสวาง นอกจากนนแลวยงมพลงงานชวมวลจากวสดเหลอใชทางการเกษตรและอตสาหกรรม เชน ชานออย แกลบ ซงขาวโพดและกากผลปาลม กเปนพลงงานทดแทนทมศกยภาพอกทางเลอกหนง รวมทงการผลตกาซชวภาพจากมลสตวดวยเชนกน

จากความจาเปนเหลาน และการแสดงถงศกยภาพของพลงงานทดแทนทมความเหมาะสมตอสภาวะเศรษฐกจของประเทศไทย การนาเอาพลงงานเหลานมาใชทดแทนพลงงานเชงพาณชยและจะเกดผลดตอประเทศไทย ไมตองสญเสยเงนตราในการนาเขาน ามนเชอเพลง แตในปจจบนปญหาสาคญทเปนอปสรรคปจจยทมผลสาคญตอพฤตกรรมการใชเทคโนโลยพลงงานทดแทนในครวเรอน ไดแก การรบรขาวสารของประชาชน และการไดรบรเทคโนโลยดวยการสมผสหรอเหนจรงถงการนาพลงงานทดแทนไปใชประโยชนในชวตประจาวน ยงมขอกาจดในการเขาถงกลมกลมเกษตรกรหรอผสนใจจะเหนวาวสดเหลอใชทางการเกษตร ซงมเปนจานวนมาก แตคนในชมชนยงไมไดนาไปใชประโยชนอะไรมากนก เนองจากไมมความร และจดการดวยวธการเผา ซงการเผาดงกลาวจะทาใหเกดปญหาดานสงแวดลอมในชมชนเอง ถาหากคนในชมชนไดรบความร ขาวสาร และรบรถงเทคโนโลยพลงงานสะอาดทจะนามาใชกบวสดดงกลาวแลว จะสามารถชวยทาใหวสดดงกลาวกลายเปนแหลงพลงงานทสาคญของชมชน และชวยลดปญหาการกาจดวสดเหลอใชทางการเกษตร ลดปญหามลพษทางอากาศ ปลอดภยตอสงแวดลอม ไมมปญหาทางดานมลภาวะอากาศในชมชน คนในชมชนกจะมสขภาพทด

ดงนนทางมหาวทยาลยแมโจ-แพร เฉลมพระเกยรต จงไดทาการเสนอหวขอในการบรการวชาการเรอง “การผลตพลงงานและเพมมลคาของวสดเหลอใชทางการเกษตรเพอเพมรายไดใหกบเกษตรกร” ใหกบเกษตรกรและชมชนใกลเคยง เพอแกปญหาดงกลาวและเสรมสรางศกยภาพการทาการเกษตรและการใชพลงงานอยางมประสทธภาพใหแกเกษตรกรและชมชน โดยสามารถชวยประหยดพลงงานและประหยดดานรายจายไดอยางมประสทธภาพ ทาใหเกษตรกรและชมชนสามารถพงพาตนเองไดอยางย งยน และทสาคญการแหลงพลงงานดงกลาวเปนพลงสะอาดไมกอมลพษ ไมทาลายระบบนเวศ มตนทนการกอสรางตา เกษตรกรและชมชนสามารถดแลและบรหารจดการเองได

6  

1.2 วตถประสงค

1. เพออบรมและถายทอดเทคโนโลยการผลตเตาเผาถาน 200 ลตร เทคนคการเผาถานและเทคนคการเกบนาสมควนไมใหกบเกษตรกร

2. เพออบรมและถายทอดเทคโนโลยการผลตถานอดแทงใหกบเกษตรกร 3. สงเสรมและสรางความตระหนกในเรองการอนรกษพลงงาน การใชพลงงานอยางม

ประสทธภาพ และการหาพลงงานทดแทน พรอมทงเผยแพรแหลงพลงงานทดแทนทอยใกลตวและมอยในทองถน

1.3 กลมเปาหมาย

กลมเกษตรกรบานแมทราย ต.แมทราย อ.รองกวาง จ.แพร จานวน 50 คน

1.4 พนทดาเนนการ

บานแมทราย ต.แมทราย อ.รองกวาง จ.แพร

1.5 ระยะเวลาดาเนนการ

1 ป (วนท 1 ตลาคม 2553 - 30 กนยายน 2554)

1.6 ผลทคาดวาจะไดรบ

ในการถายทอดเทคโนโลยการผลตพลงงานและเพมมลคาของวสดเหลอใชทางการเกษตร จะชวยใหทางชมชนมความรความเขาใจในการผลตพลงงานและเพมมลคาของวสดเหลอใชทางการเกษตร ซงจะทาใหชมชนสามารถผลตใชไดเองทาใหคณภาพชวตของชมชนดขน เชน การลดรายจายของครวเรอนและเกษตรกร สงเสรมใหมการใชทรพยากรทมในทองถนอยางคมคา ชมชนใหความสาคญกบการใชพลงงานและการอนรกษพลงงาน ซงจะชวยลดคาใชจายดานพลงงานของประเทศ ฯลฯ และเปนศนยกลางกระจายความรดานวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรมสประชาชน เพอเพมโอกาสในการเรยนรของประชาชน

บทท 2 หลกการและทฤษฏ

พลงงานเปนปจจยพนฐานทสาคญทเกยวของกบสรรพสงทกชนด ทงทมชวตและไมมชวตใน

จกรวาล ซงอาจสะสมอยในรปแบบทแตกตางกน ไมมใครสามารถบอกไดวาพลงงานเรมมขนแนนอนตงแตเมอไร แมแตนกวทยาศาสตรทสนใจศกษาในเรองของการกอกาเนดของจกรวาล กไดเพยงแตกลาววา เรมตงแตมการกาเนดของจกรวาลกมพลงงานเขามาเกยวของแลว นนแสดงใหเหนวาพลงงานมมานานมากแลว จนกระทงเมอมนษยเรมมววฒนาการทางความคดมากขนจงไดมการบญญตคาวาพลงงานขนและไดทาการศกษา วจย เพอเรยนรเรองราวของพลงงานตาง ๆ มากขนเรอย ๆ จนกระทงถงปจจบนพลงงานเปนสงจาเปนมากโดยเฉพาะในสงมชวตทกชนด ไมวาจะเปน มนษย สตวและพช เพราะหากขาดพลงงานแลวสงมชวตตางๆ บนโลกนจะไมสามารถมชวตอยได

2.1 ความหมายของพลงงาน

พลงงาน (energy) หมายถง ความสามารถในการทางาน หรออานาจทแฝงอยในวตถซงสามารถเปลยนรปได หรอสามารถกลาวไดวาวตถใดทมพลงงาน วตถนนจะสามารถทางานได พลงงานของวตถตาง ๆ อาจสะสมอยในหลายรปแบบ เชน พลงงานกล พลงงานศกย พลงงานจลน ความรอน แสง ไฟฟาเสยง เปนตน นอกจากนพลงงานยงสามารถทาใหเกดการเปลยนรปจากพลงงานชนดหนงไปเปนพลงงานอกรปหนงได เชน ขณะทรถกาลงวงดวยความเรว เมอคนขบเหยยบเบรก พลงงานจลนบางสวนของรถกจะเปลยนไปเปนความรอนทเกดขนทระบบเบรกและลอของรถ และบางสวนกอาจเปลยนเปนเสยงทเกดขน การผลตไฟฟาจากเขอนโดยการปลอยใหน าซงอยในทสงไหลผานกงหนทตดอยกบเครองกาเนดไฟฟา เปนการเปลยนรปจากพลงงานศกยของน าไปเปนพลงงานไฟฟา หรอการทมนษยสามารถปฏบตกจกรรมตาง ๆ ในชวตประจาได เพราะเมอมนษยรบประทานอาหารประเภทตางๆเขาไป รางกายจะทาการเปลยนอาหารเหลานใหกลายเปนพลงงานและสะสมอยในรางกาย ทาใหมนษยสามารถทากจกรรมตางๆได อยางไรกตามเพอทาใหความเขาใจในเรองของพลงงานเปนเรองทคนทวไปสามารถเขาใจไดงายๆ การกลาวถงพลงงานจงมกเปนการกลาวถงแหลงหรอตนกาเนดของพลงงานโดยตรง ซงแหลงพลงงานทสามารถพบเหนโดยทวไปหรอสมผสไดงายๆ เชน พลงงานน า

8  

ถานหน นามน กาซธรรมชาตพลงงานแสงอาทตย พลงงานลม เปนตน รายละเอยดตางๆ ของแหลงพลงงานดงกลาวจะไดกลาวถงในบทตอๆไป

2.2 ประเภทของพลงงาน

การจาแนกประเภทของพลงงานมดวยกนหลายแบบ แลวแตจะยดถอสงใดเปนเกณฑในการจาแนก เชนถายดถอตามลกษณะของแหลงทใหพลงงานมากสามารถจาแนกไดเปน พลงงาน ตนกาเนด (primary energy) กบ พลงงานแปรรป (secondary energy) ซงการจาแนกแบบนจะพจารณาจากการนาเอาพลงงานเหลานนมาใชโดยตรงเลยหรอไม หรอเปนพลงงานทไดจากการทตองมการแปรรปกอนทจะนามาใช ถายดถอลกษณะการซอขายเชงพาณชยกสามารถจาแนกไดเปนพลงงานเชงพาณชย(commercial energy) กบพลงงานทไมเปนเชงพาณชย (non-commercial energy) หรอถายดถอตามลกษณะแหลงพลงงานกสามารถจาแนกไดเปน พลงงานตามแบบ (conventional energy) กบพลงงานนอกแบบ (non-conventional energy) อยางไรกตามการจาแนกประเภทของพลงงานทนยมใชกนในปจจบนนจะยดถอตามลกษณะของรปแบบการใชแหลงพลงงาน ซงสามารถจาแนกเปน ประเภททใชแลวมโอกาสหมด (non-renewable energy) กบประเภททใชแลวไมมวนหมดหรอสามารถนากลบมาใชใหมไดอก (renewable energy)

2.2.1 พลงงานทใชแลวมโอกาสหมด

พลงงานทใชแลวมโอกาสหมด พลงงานทใชกนอยทกวนนสวนใหญเปนพลงงานทไดมาจากแหลงพลงงานทมโอกาสหมดไปจากโลกนหรออาจเรยกวาเปนพลงงานสนเปลอง หรอพลงงานซากดกดาบรรพ ซงไดแก นามน ถานหน กาซธรรมชาต แหลงพลงงานพวกนเปนแหลงทจะตองใชเวลาในการสะสมเพอกอกาเนดนบเวลาเปนลานๆป ซงธรรมชาตไมสามารถสรางหรอผลตพลงงานเหลานใหทนตอความตองการของมนษย ทนบวนจะมปรมาณเพมขนและมความตองการใชพลงงานมากขน จากการสารวจและวเคราะหโดยบรษทน ามน บ พ พบวา ปรมาณแหลงพลงงานซากดกดาบรรพซงถอวาเปนแหลงพลงงานสารองของโลกทมเหลออยในปจจบนน มเหลอพอใหใชคอ นามนเหลอใหใชประมาณ 40 ป กาซธรรมชาตเหลอใหใชประมาณ 62 ป และถานหนเหลอใหใชประมาณ 218 ป (British Petroleum.2004. On-line)

9  

2.2.2 พลงงานทใชแลวไมมวนหมดหรอพลงงานทดแทน

พลงงานทใชแลวไมมวนหมดหรอพลงงานทดแทน คอพลงงานทไดจากแหลงพลงงานทมอยแลวในธรรมชาต เชน พลงงานแสงอาทตย พลงงานลม พลงงานความรอนใตพภพ พลงงานจากการขนลงของน า พลงงานจากคลน เปนตน พลงงานเหลานนบวามปรมาณมากมายและสามารถใชไดอยางไมจากดเชน ปรมาณทแสงอาทตยสองมายงโลกของเราภายใน 1 ชวโมง จะมคาเทากบพลงงานทมนษยทงโลกใชไดถง 1 ป (Markvart. 2000: 1) หรอพลงงานจากการขนลงของน า ซงสามารถใชไดตราบเทาทดวงจนทรยงคงโคจรรอบโลก นอกจากนยงรวมถงพลงงานทไดจากพวกมวลชวภาพทงหลาย ทสามารถนามาหมนเวยนใชใหมได เชน พชประเภทตางๆ หรอเศษวสดทางการเกษตรและมลสตวตางๆ

2.3 แหลงพลงงานในชมชน

ปจจบนน ชนบทในประเทศไทยอาศยพลงงาน ประเภทไมหมนเวยนเปนหลก เชน นามนกาดเพอแสงสวาง ถานและไมจากปาไมธรรมชาตเพอการหงตม นามนดเซล เพอขบรถไถและเพอสบน าไฟฟาหลวงเพอการใชสอยในครวเรอน เปนตน ซงพลงงานเหลานลวนแตเปนพลงงานทไมถอกาเนดจากทองถน พลงงานประเภทน ามนเหลวตองสงซอจากตางประเทศ ไมทใชทาถานไดมาจากปาธรรมชาตเปนหลก ดงนนจะเหนไดวาระบบเกษตรกรรมของประเทศไทยรวมไปถงครวเรอนทวไปในชนบทอาศยทรพยากรดานพลงงานของตนเองคอนขางนอย

รปท 2.1 การใชพลงงานแสงอาทตยในธรรมชาต

แตแหลงพลงงานซงถอกาเนดในชนบททมสวนใหญ พบวา แหลองพลงงานหลกไดแก แสงอาทตยโดยตรง พลงงานจากตนไมและพช พลงงานจากมลสตวชวมวลในรปของแกสชวภาพ

10  

แรงงานจากสตวเลยง พลงงานลม พลงงานจากแหลงน าขนาดยอม พลงงานจากการหมกน าตาลใหเปนแอลกอฮอล แตพลงงานเหลานลวนแตเปนพลงงานทไมพรอมจะใชทนททนใด เชนเราจะปลกไมโตเรวเอามาทาถานเพอขายเปนถานหงตม และถานขบเครองยนตสนดาปภายใน แตจะลงทนจานวนหนงจะตองใชวชาความรในการคดเลอกพนธไม และจะตองออกแบบเตาถานและเครองกาเนดกาซชวภาพพรอมทงจะตองใชวชาความรดานสงคมศาสตร เพอใหชาวชนบทผจะเปนผควบคมดแล และผรบประโยชนจากระบบพลงงานดงกลาวใหยอมรบกระบวนการทจะจดทา ดงนนกอนจะรบระบบพลงงานทดแทนนมาใชใหเปนแหลงพลงงานถาวรสาหรบระบบเกษตรกรรมและเพอใชสอยในครวเรอนเปนเรองทไมงายเลย และไดมโครงการจดตงระบบพลงงานทดแทนแบบนมากตอมากแลว แตประสบความสาเรจไมสงเทาทควร แตถงแมวาวชาการทางดานเทคโนโลยเศรษฐศาสตรและสงคมศาสตรยงไมไดรบผลสาเรจมากนก ในอนทจะพฒนาระบบพลงงานทดแทนเหลาน แตความเปนไปไดเชงวทยาศาสตรและเทคโนโลยทจะผลตพลงงานภายในระบบเกษตรกรรมมอยอยางแนนอนในปจจบน ดงนนจะไดกลาวถงทรพยากรดานพลงงานทดแทนทประเทศไทยอาจจะพฒนาไดดงน

2.4 แรงงานจากสตวเลยง

ซงใชน ามนดเซลเปนเชอเพลง การทดแทนควายดวยเครองยนตเกดผลใหเพมผลผลตและยนเวลาการทางานของขาวไรชาวนา แตในเวลาเดยวกนทาใหระบบเกษตรกรรม ตองหนมาพงน ามนเหลวทตองซอจากตางถน แตการใชสตวเลยงอยางเดยวในระบบเกษตรกรรมททนสมยเปนสงทไมนาจะเปนตอไปเพราะความลาชาในการทาไรทานา แตทงนสตวเลยงเหลานยงมประโยชนดานอนอกมาก

รปท 2.2 ววควายในชนบททใชพลงงานเพอการเกษตรกรรม

11  

จากการสารวจหมบานดงกลาว พบวาชาวไรชาวนาเปนเจาของมอเตอรไซดมาก เชน ในภาคเหนอ จากการสารวจ 10 หมบาน พบวา 41.5% ของครวเรอนเปนเจาของมอเตอรไซด จากการสารวจ 10 หมบาน ในภาคกลาง พบวา 12% ของครวเรอนเปนเจาของรถกระบะ และ 28.6% เปนเจาของแทรกเตอรขนาดเลก ดงนนขอมลตางๆ เหลานเปนตวเลขทชถงความสาคญของน ามนเบนซนและน ามนดเซล ในชนบทของประเทศไทย ซงทาใหชาวไรชาวนาตองนารายไดของตนไปจดซอเชอเพลงเหลาน อนสงผลใหลดกาไรของระบบเกษตรกรรมของเขา ในปจจบนนทางการปโตรเลยมแหงประเทศไทยกาลงขยายตลาดกาซหงตมทผลตจากอาวไทยออกไปสชนบทของประเทศไทย ซงจะมผลใหเพมชนดของเชอเพลงเหลวทชาวชนบทสามารถใชไดในหมบานทไดสารวจไวแหลงพลงงานหมนเวยนทนามาใชประโยชนเพอการผลตหรอเพอการใชในครวเรอนมนอยทสด จะเปนพลงงานลมกดหรอพลงงานแสงอาทตยโดยตรงกด ขอมลทนาสนใจไดแก การทครวเรอนจานวนมากมตนไมรอบๆ บาน และครวเรอนอาศยแหลงไมเหลานมาก โดยตดกงมาเปนฟน เชน ใน 5 หมบานของจงหวดศรสะเกษทไดสารวจไว แตละครวเรอนมตนไมภายในครอบครวระหวาง 24 ถง 99 ตน ดงนนครวเรอนชนบทบางครวเรอนสามารถหาแหลงไมดวยตวเองไดโดยตดไมจากทดนของเขาเอง หรอเขาจะไปเอาในทสาธารณะอนๆ หรอเขาตองจดซอมาจากผคาถานหรอไมแหลงพลงงานหมนเวยน ทนาสนใจอกแหลงหนง ไดแก วสดเหลอใชทางการเกษตร เชน แกลบขาว ฟางขาว ตนมนสาปะหลง กากมะพราว ตนถว ตนฝาย และวสดเหลอจากตนยาสบ และจากการสารวจ การใชประโยชนของวสดเหลอใชทางการเกษตรพบวา วสดเหลอทางการเกษตรเหลานนใชประโยชนคอนขางนอย เชน แกลบขาวใชเปนแหลงพลงงานในโรงสขาวเพยง 30 เปอรเซนต ทเหลออาจจะนามาเผาอฐมอญ ผลตถานไมและอนๆ และเอาไปทงกคงมมาก สาหรบฟางขาวนนไมมการใชประโยชนดานพลงงาน มการใชทากระดาษทจงหวดอยธยา มการนามาเปนอาหารเลยงสตวอยบาง และลาสดมการนาเอามาแปรรปเปนปยธรรมชาต สาหรบตนมนสาปะหลงทไดภายหลงการเกบเกยวชาวไรชาวนามการใชบางในการจดไฟเผา หงตม แตโดยสวนมากแลวไมไดใชประโยชน สวนวสดเหลอจากการปลกฝายตองเผาทงเมอเกบเกยวแลว สวนกากมะพราวทเปนวสดเหลอจากการขายลกมะพราวในภาคใตของประเทศไทย กากสวนหนงนามาเปนเชอเพลงในการอบเนอมะพราว แตอกสวนหนงไมไดใชประโยชน และถกเผาทงสรปวาการใชประโยชนจากวสดเหลอใชทางการเกษตรในชนบทของประเทศไทยยงมอยคอนขางนอย และทาใหเกดประโยชนนอยตอชวตความเปนอยของชาวชนบท ตรงกนขามขนบทของประเทศจน ขาดพลงงานเพอการหงตมและการทาความรอนในฤดหนาว และวสดเหลอใชทางการเกษตรจะถกใชประโยชนทกสวนโดยเทคโนโลยของประเทศจนเอง เชน เตาหงตมใชฟาง

12  

2.5 การใชพลงงานจากชวมวล

ชวมวล (Biomass) คอสารอนทรยทเปนแหลงกกเกบพลงงานจากธรรมชาตและสามารถนามาใชผลตพลงงานได โดยทชวมวลนนประกอบดวยธาตหลกๆ คอ คารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจน รวมทงมปรมาณของไนโตรเจนและธาตอนๆ อกเลกนอย ชวมวลนนมอยมากมายทงทไดจากสงมชวต (ยกเวนทไดกลายเปนเชอเพลงประเภทฟอสซล เชน ถานหน น ามน และแกสธรรมชาตไปแลว) และยงรวมไปถงสงตางๆ ทมธาตคารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจนเปนองคประกอบหลก ทงนอาจจะสามารถจาแนกแหลงทมาของชวมวลได 2 แหลงดงน

1. ของเสยจากการประกอบการทงภาคอตสาหกรรมและภาคเกษตรกรรม อาทเชน ของเสยจากโรงงานแปรรปทางการเกษตร ไดแก ฟางขาว ชานออย เปนตน รวมไปถงของเสยประเภทพลาสตกและกากตะกอนจากโรงบาบดนาเสยอตสาหกรรม

2. ของเสยจากแหลงชมชน อาทเชน ขยะชมชน กากตะกอนจากระบบบาบดน าเสยชมชน ของเสยจากสตว เชน มลสตว เปนตน

เทคโนโลยทใชในการแปรรปชวมวลทไดรบความนยมในปจจบนเพอปรบปรงคณภาพใหมคณคามากขนกวาเดมนนสามารถจาแนกได 2 เทคโนโลยหลกๆ คอ กระบวนการเปลยนองคประกอบทางเคมโดยวธชวเคม (Biochemical Conversion Process) และ กระบวนการเปลยนองคประกอบทางเคมโดยใชพลงงานความรอน (Thermochemical Conversion Process) โดยทกระบวนการเปลยนองคประกอบทางเคมโดยใชพลงงานความรอนนยงสามารถจาแนกออกเปนกระบวนการยอยๆ ไดอก 3 กระบวนการ คอ กระบวนการเผาไหม กระบวนการไพโรไลซส และกระบวนการแกสซฟเคชน ทงนลกษณะความแตกตางของแตละกระบวนการน นขนอยกบสภาวะทใชในการดาเนนการและวตถประสงคหรอผลตภณฑหลกทตองการ (ดงแสดงในตารางท 2.1)

อยางไรกตามถงแมวากระบวนการเปลยนองคประกอบทางเคมโดยวธชวเคมจะเปนกระบวนการทใชสภาวะในการดาเนนงานทรนแรงนอยกวาเมอเทยบกบกระบวนการเปลยนองคประกอบทางเคมโดยใชพลงงานความรอน แตวธการนคอนขางทจะไดผลตภณฑทไมแนนอนซงจะขนอยกบองคประกอบทางเคมของชวมวลคอนขางมาก จงทาใหกระบวนการเปลยนองคประกอบทางเคมโดยใชพลงงานความรอนมความนาสนใจมากกวาท งในแงของปรมาณและคณภาพของผลตภณฑทได ซงจะทาใหไดผลตภณฑตางๆ ทหลากหลายกวากระบวนการเปลยนองคประกอบทาง

13  

เคมโดยวธชวเคม โดยทกระบวนการไพโรไลซสและกระบวนการแกสซฟเคชนนนมความนาสนใจมากกวากระบวนการเผาไหม ทงนเนองจากมขอไดเปรยบมากกวากระบวนการเผาไมอยหลายประการ อาทเชน กระบวนการเผาไหมนนจาเปนตองตดตงระบบปรบปรงคณภาพแกสจากกระบวนการเผากอนปลอยสบรรยากาศ เพราะอาจจะเกดการเผาไหมทไมสมบรณในบางสวนซงกอใหเกดแกสมลภาวะ รวมทงกระบวนการไพโรไลซสและกระบวนการแกสฟเคชนน นใหผลตภณฑทมคณคามากกวากระบวนการเผาไหมทไดพลงงานความรอนเพยงอยางเดยว

ตารางท 2.1 การเปรยบเทยบของผลตภณฑทไดจากการเปลยนองคประกอบทางเคมของชวมวล

วธชวเคม

วธใชพลงงาน ความรอน

เชอเพลง

สารแตงเตม √ √ แอลกอฮอล √ √ ถานชาร √ ดเซล √ กระแสไฟฟา √ นามนเตา √ แกส √ √ เบนซน √ ไฮโดรเจน √ √

สารเคม

อะซโตน √ บวทานอล √ เอธานอล √ √ สารปรบปรงดน √ √ สารแตงเตมอาหาร √ √ ไฮโดรเจน √ √ มเทน √ √ เมธานอล √ เรซน √ สารอนๆ ทมลกษณะเฉพาะ √ √

14  

กระบวนการไพโรไลซสและกระบวนการแกสฟเคชนน นมความคลายคลงกนมาก เมอพจารณาแลวกระบวนการไพโรไลซสนนนบวาเปนกระบวนการเรมตน ซงโดยทวไปแลวกระบวนการไพโรไลซสจะเกดไดเรวกวากระบวนการแกสฟเคชน ขนตอนโดยรวมนนเรมจาก (ดรปท 1 ประกอบ) การทาใหชวมวลซงเปนวตถดบทประกอบไปดวยเซลลโลส เฮมเซลโลส และลกนน ทมความชนประมาณรอยละ 20 – 30 โดยน าหนกนนปราศจากน าโดยอาศยกระบวนการทาแหงทอณหภมประมาณ 120 – 150 องศาเซลเซยส หลงจากนนชวมวลจะถกใหความรอนจนมอณหภมประมาณ 500 – 600 องศาเซลเซยส เพอทาลายพนธะทางเคมของโมเลกลซงเปนขนตอนของกระบวนการไพโรไลซสไดเปนผลตภณฑจาพวกแกสตางๆ ไดแก คารบอนมอนอกไดออกไซด แกสคารบอนไดออกไซด แกสมเทน และแกสไฮโดรเจน ผลตภณฑของเหลวทสามารถกลนตวได เชน น า กรดอะซตก กรดฟอรมก อะซโตน เมธานอล เมทลอะซเตท ฟนอล เปนตน รวมทงพวกทารและชาร หลงจากนนเมอมการใหความรอนเพมขนไปอกจนมอณหภมประมาณ 900 – 1,100 องศาเซลเซยส ประกอบกบมการเตมตวออกซไดสใหแกระบบจะทาใหทารและถานชารเกดการแตกตวไดเปนผลตภณฑแกสตอไป ซงขนตอนนนนเปนขนตอนของกระบวนการแกสฟเคชนนนเอง

ในชวง 10 ป ทผานมานนไดมการพฒนาเทคโนโลยใหมๆ ทสามารถใชผลตพลงงานไฟฟาจากชวมวลขนมากมาย รวมไปถงมการสงเสรมใหมการใชพลงงานจากชวมวลเพมขนดวยโดยเฉพาะประเทศในแถบทวปยโรป ออสเตรเลย และสหรฐอเมรกา สาหรบประเทศไทยนนนบไดวาเปนประเทศหนงทมทรพยากรชวมวลจานวนมาก แตมการนามาใชประโยชนเปนสวนนอย แหลงชวมวลทสาคญของประเทศไทยคอฟางขาวและชานออยซงถกทงไวในไรนาหรอถกเผาทง รวมไปถงของเสยจากภาคอตสาหกรรมตางๆ จากการประมาณการศกยภาพทางเทคนคนนพบวาประเทศไทยจะมศกยภาพในดานของชวมวลมากกวา 20 ลานตนน ามนดบ ซงมากกวาครงหนงของการใชน ามนในปจจบน ดงนนการนาชวมวลมาแปรรปเพอใหมคณคาเพมมากขนหรอการใชพลงงานจากชวมวลนนนบวามความนาสนใจเปนอยางมาก

15  

รปท 2.3 ภาพรวมของกระบวนการไพโรไลซสและกระบวนการแกสฟเคชน

16  

2.6 เทคนคการเผาถานดวยถงนามน 200 ลตร

เตาเผาถานแบบประหยดพลงงาน ขนาด 200 ลตร ชนดปลองขนานขางเตา เปนเตาทถกประดษฐขนจากวสดทหางายในทองถน (ถงน ามนขนาด 200 ลตร) โดยไดปรบปรงพฒนาจนมประสทธภาพการเผาไหมทดยงขนทาใหถานทผลตไดมคณภาพด ประหยดเวลาและทสาคญสรางประกอบงาย ราคาถกเหมาะสาหรบครวเรอนชนบท ทมการใชถานเปนพลงงานในการหงตมประกอบอาหาร เตาเผาถานถง 200 เปนทนยมในหมบาน เนองจากวสดทใชสรางเตาหางาย ไมทนามาเผาเปนไมเลกไมนอยไดหมด แถมยงเกบน าสมควนไมไดอก (ของเหลวทไดจากการกลนตวจากควน ในชวงเวลาทเหมาะสม)

เตาเผาถาน 200 ลตรนน แยกประเภทออกเปน 2 ชนด คอ เตาเผาถานแบบตงหรอแบบปลอยขนานขางเตา และแบบนอน สามารถเผาถานไดมประสทธภาพสงกวาเตาเผาถานแบบดงเดม ประมาณ 1.2 – 1.5 เทา เตาเผาถาน 200 ลตร ใชหลกความรอนเปนตวไลความชน ดงนนถานทไดออกมาจะมคณภาพ สารกอมะเรงตา ขเถานอย และผลพลอยไดทไดจากการเผาถานอกอยาง คอ “น าสมควนไม หรอ Wood Vinegar”

2.6.1 เตาเผาถาน 200 ลตร (แบบตง)

เตาเผาถาน 200 ลตร มประสทธภาพสงกวาเตาแบบดงเดม เตาประเภทนอาศยความรอนไลความชนในเนอไมทอยในเตา ทาใหไมกลายเปนถาน เรยกวา กระบวนการคารบอนไนเซชน (Carbonization) โครงสรางเปนระบบบด สามารถควบคมอากาศได จงไมมการลกตดไฟของเนอไม ดงนนถานทไดจงมคณภาพสง เกดขเถานอย และผลพลอยไดจากกระบวนการเผาถานอกอยางหนงคอ นาสมควนไม (Wood Vinegar)

สวนประกอบของเตาเผาถาน 200 ลตร ประกอบดวยสวนประกอบตางๆคอ

1. ตวเตา ผลตจากถงขนาด 200 ลตร 2. ฝาเตา และทอเรงไฟ 3. ทอควน3 ทอ 4. สวนควบแนนนาสมควนไม

17  

5. ตระแกรงรองไมดานใน 6. ชองเชอเพลง 7. รเกบน าสมควนไม

รปท 2.4 ลกษณะเตาเผาถาน 200 ลตร (แบบตง) ลกษณะเดน

ดานวตถดบและอปกรณ 1 ไมทนามาใชทาเปนเชอเพลงหางาย สามารถใชเศษไมชนดตางกนได และใชเชอเพลงนอย

ประมาณ 4 กโลกรมตอการเผา 1 ครง 2 สามารถใชไมขนาดเลกมาเผาเปนถานได ลดปญหาดานการตดไมทาลายปา 3 อปกรณทใชงานการสรางสามารถหาชอไดงาย 4 ตวเตาดแลรกษางาย อายการใชงานนาน ประมาณ 1-2 ป หรอ ประมาณ 100-150 ครงของการ

เผา แตหากมการสรางโรงเรอนเพอปองกนนา จะสามารถยดอายการใชงานได

ดานกรรมวธการผลต 1. ใชเวลาทาการเผาสนประมาณ 16 ชวโมง หรอนอยกวานนหากไมตองการเกบนาสมควนไม 2. สามารถควบคมอากาศไดตลอดเวลาของการเผา

18  

3. เกดขเถานอย ประมาณ 0.1 กโลกรม ตอ ครง (กรณการเผาถานสมบรณ) 4. ใชแรงงานนอย สามารถดาเนนการไดโดยใชแรงงาน 1 คน

ดานผลผลต 1. ไดถานคณภาพสง ดตอสขภาพ เพราะมกระบวนการทาถานใหบรสทธ กาจดน ามนดบ

(ทาร) ออกจากเนอไม 2. ไดปรมาณผลผลตถานด ประมาณ 20-23% โดยนาหนก ของปรมาณไมทนามาเผา 3. ไดน าสมควนไม ประมาณ 0.5 - 1.0 ลตรตอครง ขนกบความชน และชนดของไมทนามาเผา

ดานการลงทน 1. ลงทนนอย เหมาะกบการใชงานในครวเรอน โดยมตนทนดานอปกรณในการผลตประมาณ

1,500 – 2,000 บาท

ขนตอนการเผาถานโดยใชเตาเผาถาน 200 ลตร

1. การเตรยมไมใสเตา 1. จดวางเตาใหไดระดบ หามเอยง เนองจากหากเตาเอยงจะทาใหเกบนาสมควนไมไดยาก 2. ควรแยกไมระหวางไมแหงและไมดบ ถาใหดควรตดไมทงไวประมาณ 1-2 สปดาห 3. ขนาดไม ควรแยกใหมขนาดใกลเคยงกน ถาเปนไมใหญใหใสดานหนาเตา ไมเลกใส

ดานหลงเตาและใหปลายไมชลงเนองจากดานบนความรอนจะสงกวา 4. ชนดของไม ควรแยกระหวางไมเนอออนและไมเนอแขง เชน ไมลาไยอาจรวมกบไมมะขาม

ไมไผแยกเผาอกครง 5. ไมทใสในถงควรมขนาดใกลเคยงกบความสงของเตาหรอยาวประมาณ 60 ซม. และควรม

ขนาดใกลเคยงกน

2. การเผาถาน จดเตา 1 เมอเรยงไมเขาเตาเรยบรอย ใหทาการปดฝาเตาใหสนท โดยใหทอเรงไฟอยตรงขามกบชอง

เชอเพลงตรงกบทอควน

19  

2 เรมทาการจดไฟเตา บรเวณหนาเตาทชองเชอเพลง โดยจดทจดไฟอยบรเวณปากของชองเชอเพลงเตมฟนเรอยๆ ชวงนจะใชเวลาประมาณ 2-4 ชวโมง ขนกบความชนของไมทนามาเผา

รปท 2.5 ลกษณะการเผาถานโดยใชเตาเผาถาน 200 ลตร

เตาตด (ควนบา)

3 สงเกตควนทปลองควนและทอเรงไฟ ขณะทาการไลความชน ควนทออกมาจะมสขาว ควนจะมกลนเหมน ซงเปนกลนกรดประเภท เมธานอล ทอยในเนอ อณหภมบรเวณปากปลองควนประมาณ55-60 องศาเซลเซยส และอณหภมภายในเตาประมาณ 150 องศาเซลเซยส ถาความชนถกไลหมด และไมในเตาเรมตดไฟ (ประมาณ 2-4 ชวโมง หลงจากจดเตา) จะเหนควนทปลองควน ลกษณะเปนควนขาวขนปนเทา พงออกมาจานวนมาก เรยกวาควนบา

รปท 2.6 ลกษณะของควนขณะไลความชนและลกษณะของควนบา

20  

เกบนาสมควนไม 4 เมอเกดควนบาให หยดปอนเชอเพลง และเรมทาการเกบนาสมควนไม โดยใชกระปอง รองท

รรบน าสมควนไม ดานลางของทอควนทง 3 ทอ - เตมน าทปลองดานขางพรอมทงเปดนอตสาหรบเกบน าสมควนไม หาภาชนะรองน าสมควน

ไม - หมนเตมน าทปลองดานขางเพอใหควนเยนจะไดน าสมควนไมเพมขน (ถาตองการนาสมควน

ไมมากควรเลอกใชเตาแบบเตานอนซงจะใหปรมาณนาสมควนไมมากกวาเตาตง) - สงเกตทควน ถาปลองใดควนใส มเฉพาะไอรอนออกมาใหปดปลองนนกอน โดยปกตถาเรม

เผา 8 โมงเชาจะปดเตาไดประมาณ 4-5 โมงเยน สงเกตถายงมยางเหนยวทปลองควนยงปดปลองไมได ถาปลองลนใหปดปลองนนไดการเกบน าสมควน

รปท 2.7 การเกบน าสมควนไม

น าสมควนไมทไดจากการเผาถานตองปลอยใหตกตะกอน โดยนาน าสมควนไมทกลนได ทงใหตกตะกอน 90 วน จะทาใหน าสมควนไมแยกตวเปน 3 ระดบ ชนบนจะเปนนามนใส (นา) ชนกลางจะเปนของเหลวสชา คอนาสมควนไมทจะนาไปใชได สวนชนลางสดเปนของเหลวขนดา (ตะกอน) เราสามารถลดเวลาการตกตะกอนโดยการผสม ผงถานประมาณ 5 % ของนาหนกรวมของน าสมควนไมทงหมด โดยผงถานจะดดซบทงนามนใสชนบนและนามนดนลงสชนลางสดในเวลา 45 วน

21  

5 หลงจากหยดการปอนเชอเพลงหนาเตา จะตองควบคมอากาศโดยการหรหนาเตา ปดหนาเตาใหเหลอไวประมาณ 1 ใน 4

6 ปดปลองเรงไฟตรงกลาง (ทอกลาง) และสงเกตทอควนทง 3 ทอ หากทอไดทควนกลายเปนสฟาใส ใหทาการปดทอควนได (ทอไหนเปนสฟาใสกอนใหปดกอน)

การปดเตาและการทาถานใหบรสทธ 7 หลงจากควนเรมใส มเฉพาะไอรอนออกจากปลองควน (ปลองสดทาย) ใหเปดปลองเรงไฟ

และเปดปลองควนทงหมด พรอมกบเปดหนาเตาประมาณ 50% เพอใหอากาศเขาไปทาปฏกรยากบถาน ซงจะทาใหถานบรสทธขน ลดสารกอมะเรง โดยขนตอนนจะใชเวลาประมาณ 30 นาท

8 เมอครบ 30 นาท ใหปดปลองทกปลอง (ปลองเรงไฟ และปลองควน) โดยปลองเรงไฟใชผาหอดนชบนา วางปดไว สวนทอควนใชกระปองครอบ ปดหนาเตาพรอมใชดนเหนยวยาหนาเตาปองกนอากาศเขา และปดทอเกบน าสมควนไม (หากมรอยรว ณ จดอนตองปดรอยรวทงหมด)

9 ทงใหเตาเผาถานเยนตวลง ประมาณ 3-4 ชวโมง หรอทงไวคางคน ตอนเชาสามารถเปดเตาเกบถานและเผาตอในครงตอไปได

รปท 2.8 การปดหนาเตา

3. แนวทางการแกปญหาเบองตน เตาไมตดไฟ 1. หามใสเชอเพลงมาก ใหใสเชอเพลงทละนอย ปกตจะใชเวลาขนตา 2-3 ชวโมง ใหสงเกต

ควนออกจากปลองอยางรนแรง (ควนบา) จงหยดใสเชอเพลงและลดหนาเตาเหลอ 1 ใน 4

22  

2. หลงจากหยดใสเชอเพลง หากเตาเยนตวลง อาจทาการชวยโดยการจดไฟทหนาเตาใหมอกครงหรอใสไฟออน ทหนาเตาขณะเกดควนบา

3. ถาไมแนใจวาไฟตดหรอไมชวงแรก ๆ ทยงเผาไมชานาญ ใหเปดฝาเตาดไมในเตาได วาไมแหงและตดไฟหรอยง ถายงใหใสไฟหนาเตาตอ

เตาเปนถานไมสมาเสมอ 1. ขนาดไมแตกตางกนเกนไป ควรใชไมทมขนาดใกลเคยงกน 2. ปดปลองเรวเกนไป ใหสงเกตวาปลองทจะปดไดจะมเฉพาะเปนไอลอยขนมาจะไมมควน

หรอใหดทปลองวายงมยางเหนยวหรอไม ถายงมยางเหนยวยงปดปลองไมได ใหสงเกตวาถาไมเปนถานหมดแลวปลองจะลน

เกบนาสมควนไมไดนอย 1. ใหเปลยนนาทปลองบอยๆ ไมใหนารอนเกนไปจะทาใหควนไมควบแนน 2. ทาใหปลองเยนโดยการพนดวยผาชมน า 3. รเกบน าสมควนไมตน 4. อาจตงเตาเอยงน าสมควนไมไหลยอยกลบไปในเตา 5. ถาตองการนาสมควนไมเตาแบบนอนจะใหน าสมควนไมดกวา

เตาเปนเถาหมด/ไดถานนอยเกนไป 1. เปดหนาเตาตอนทาถานบรสทธนานเกนไป 2. ปดปลองชาเกนไป 3. ใชดนปดหนาเตาไมสนทอากาศเขาได 4. ใชไมตางขนาดกนเกนไปทาใหไมเลกเปนเถาไมใหญไมสก

4. แนวทางการใชนาสมควนไม

น าสมควนไมเปนของเหลวสน าตาลใส มกลนควนไม ไดมาจากการควบแนนของควนทเกดจากการผลตถานไม ชวงทไมกาลงจะเปลยนเปนถาน โดยอณหภมในเตาอยระหวาง 300 – 400 องศาเซลเซยสสามารถเกบไดงายโดยอาศยการถายเทความรอนจากปลองดกควนสอากาศ ความชนในควนจะควบแนนกลายเปนหยดน า ซงจะไดน าสมประมาณ 2.5% ของน าหนกฟน หากตองการปรมาณ

23  

เพมขน โดยการนาทอน าหลอเยนตดตงในปลองดกควน ซงจะไดน าสมควนไมถง 5% ของนาหนกฟน นาสมควนไมมสารประกอบตางๆมากกวา 200 ชนด สารประกอบทสาคญไดแก น า 85% กรดอนทรย ประมาณ 3% สารอนทรย อนๆอกประมาณ 12% ซงกรดอนทรยทอยในน าสมควนไมมหลายชนดทสาคญคอ กรดอะซตก ( acetic acid ) กรดฟอรมค (กรดมด) ฟอรมาลดไฮด (formaldehyde ) เอธล เอน วาเลอเรต (ethyl-n-valerate ) เมธานอล ( methanol ) น ามนทาร ( tar ) อะซโตน ( acetone ) ฟนอล ( phenol ) ฯลฯ

คณสมบตของสารอนทรยทมอยในนาสมควนไม 1. กรดอะซตรก ( กรดนาสม ) เปนสารกลมออกฤทธ ฆา เชอรา เชอแบคทเรย และไวรส 2. สารประกอบฟนอล เปนสารกลมควบคมการเจรญเตบโตของพช และสารฆาแมลง ใชลาง

แผลทายาจาพวกแอสไพรน 3. ฟอรมลดไฮด เปนสารกลมออฤทธฆาเชอโรค และแมลงศตรพช 4. เอธล เอน วาเลอเรต เปนสารในกลมเรงการเจรญเตบโตของพช 5. เมธานอล แอลกอฮอล ( ดมกนไมได หากเขาตาจะทาใหตาบอด ) เรงการงอกของเมลดและ

รากใชฆาเชอโรคไดและเปนสารในกลมออกฤทธฆาเชอโรค เชอรา เชอแบคทเรย และเชอไวรส 6. อะซโตน สารละลายวตถ ใชทายาทาเลบและเปนสารเสพตด 7. นามนทาร เปนสารจบใบ ชวยลดการใชสารเคม

การใชประโยชน 1. นาสมควนไมผสมนา 20 เทา ใชราดทาลายปลวกและมด 2. นาสมควนไมผสมนา 50 เทา ใชปองกนปลวก มด แมลงและสตวตางๆ เชน ตะขาบ แมลง

ปอง 3. นาสมควนไมผสมนา 100 เทา ใชฉดพนถงขยะเพอปองกนกลนและแมลงวน ใชดบกลนใน

หองน า ดบกลนในหองครว และบรเวณชนแฉะ 4. ใชผลตสารระงบกลนตว 5. ใชผลตสารปรบผวนม 6. ใชในอตสาหกรรมอาหารรมควน และยอมผา 7. ผลตสารปองกนเนอไม จากเชอราและแมลง

24  

ตารางท 2.2 ตวอยางการใชน าสมควนไมกบการเกษตร

2.6.2 เตาเผาถาน 200 ลตร (แบบนอน)

เตาเผาถาน 200 ลตร เปนเตาทมประสทธภาพสง เตาประเภทนอาศยความรอนไลความชนในเนอไมทมอยในเตา ทาใหไมกลายเปนถาน หรอเรยกวา กระบวนการคารบอนไนเซชน นอกจากนโครงสรางลกษณะปดทาใหสามารถควบคมอากาศได จงไมมการลกตดไฟของเนอไม ผลผลตทไดจงเปนถานทมคณภาพ ขเถานอยและผลพลอยไดจากกระบวนการเผาถาน อกอยางหนงคอ นาสมควนไมทสามารถ นาไปใชประโยชนในดานการเกษตรได

การนาไมเขาเตาเผาถาน

1.นาไมทตองการเผาถาน มาจดแยกกลม ตามขนาดเสนผาศนยกลางของไมเปน 3 กลม ไดแก - ขนาดเลก - ขนาดกลาง -ข นาดใหญ

25  

2.เรยงไมทมขนาดเลกไวดานลางของเตา ขนาดใหญไวดานบน โดยวางทบไมหมอนยาวประมาณ 30-40เซนตเมตร การเรยงไมนมความสาคญมาก เนองจากอณหภมในเตา ขณะเผาถานไมเทากน โดยอณหภมดานลางเตาจะตา สวนอณหภมทอยดานบนเตาจะสงกวา

รปท 2.9 ลกษณะเตาเผาถาน 200 ลตร แบบนอน

วสดอปกรณทใชในการตดตง 1. ถง 200 ลตร 2. ของอฉากใยหน เสนผาศนยกลาง 4 นว 3. ทอตรงใยหน เสนผาศนยกลาง 4 นว ยาว 1 ม. 4. อฐบลอกจานวน 5 กอน 5. อฐแดง

รปท 2.10 ลกษณะวสดและอปกรณ

 

ตารางท 2.3 ข

รปแบบคณล1. ข

เจาะฝาดานบ2. ป

ดา Ø ขนาด 2ขนานกบตวเ

3. เจ(ตามรป) และ

4. ทตะแกรงรองพจากพน 20 ซ

5. ตดนเหนยวทง

6. หชองจดไฟครใสขน หรอรสงเกตปลองควน ทมควนการปดใหเรอ

ขอมลดานเทค

กษณะและวธนาดของตวเต

บนโดยรอบเปลองเรง ทอเห2 นว ยาว 85 เตา โดยสงจาจาะชองดานละทาแผนเหลกาตะแกรงรองพนมขนาด Øซม. ตดไมฟนเปนทงบนฝาถงและลงจากจดไฟรงหนงของชอระยะเวลาเดนควน เหมอนนใส และลดชอย ๆ จนครบท

คนคและคาใช

ธการเผาถาน ตาถงน ามนเปปนชองสาหรบหลกดา Ø ขนเซนตเมตร จกพน 5 ซม. (างขนาด 20 xกขนาด 20 x งไมฟน โดยใØ 0.55 ซม. ส

ทอน ยาวประะกนถงโดยรอในชองใสไฟองจดไฟ ระยะไฟ 1 ชม. ผา

นกบปลองเรงคชองจดไฟลงเหทง 3 ปลอง พ

ชจาย

ปลา ขนาด 20บใสฟนดานบนาด 2 นว ยาวานวน 3 ทอน

(ตามรป 4.29)x 20 ซม. จาน25 ซม. สาหรใชเหลกเสนขสามารถนาถง

ะมาณ 65 ซมอบ ฟประมาณ 10ะแรกควนสขานไปทาการปควน ทมควนหลอ ¼ สวน พรอมปดชอง

00 ลตร เสนผบน ว 15 ซม. โดยนโดยเชอมปร) นวน 1 ชอง เพรบเปนแผนปขนาด 4 หน โงเตาครอบได

ม. เรยงไมฟน

0-15 นาท แลวขาวเขม จากนปดปลองเรงดนใสขนใหทา ใหสงเกตปลจดไฟ โดยกา

ผาศนยกลาง

ยเชอมตดฝาประกอบขนาน

พอชองจดไฟ ขดเตา (แผนควดยรอบและใดพอด โดยตะ

นในแนวตงจน

วสงเกต เมอไนใหสงเกตปดานบนและหการปดปลองลองควนทเหลารปดปลองต

0.58 เมตร ส

ปดเตา ปลองคกบตวเตา 3 ด

ขนาด 20x20xวบคมอากาศ)ใชเหลก Ø ¼ ะแกรงนมขาร

นเตม ปดผาถ

ไฟเรมตดใหนปลองควนเรงดหลงจากนน ชงควน เหมอนลอ เมอควนมาง ๆ และชอ

26

สง 0.90 เมตร

ควน ทอเหลกดาน ๆ ละ 1 ร

x20 ซม. ) นว เชอมเปนรองรบ ใหสง

ถงอดรรวดวย

นาแผนปดเตาดานบนกคอยชวโมงท 1 ใหนกบปลอยเรงสฟาใสใหทางจดไฟใหปด

6 

ร

กร

นง

ย

ายหงาด

27  

ดวยดนเหนยวรวมระยะเวลาเรมจดไฟจนปดเตาประมาณ 6 ชวโมง (ไมแหง) หลงจากนนใหปลอยทงไวใหเยนประมาณ 4 ชวโมงโดยปดปลอง ตาง ๆ ไมใหอากาศภายนอกเขา จงทาการเปด กจะไดถานทมคณภาพดใหความรอนสงไวใชภายในครวเรอน หรอจาหนายเปนรายไดเสรมตอไป

กอนเขาสกระบวนการเผา สงสาคญทจะตองเตรยมคอไม ทจะนามาเผาเลอกไมขนาดไลกน (ไมทนามาเผาไมควรสด-แหงจนเกนไป) ถาเปนทอนยาวควรตดใหสน 80 เซนตเมตร ยาวพอจะใสในเตาไดพอด (ถงน ามนยาว 90 เซนตเมตร) และคดแยกไมเปนกลม 3 ขนาด คอ เลก กลาง ใหญ เพอสะดวกในการเรยงไมเขาเตา

การเรยงไมสาคญมาก เรมจากวางไมทอนเลกยาว 1 ฟตไวตามขวางประมาณ 3 ชวงใชเปนหมอนหนน (หรอเหลกเสนยาว 1 ฟต หรอตะแกรงเหลก) ควรวางใหมชองวางจากทองเตาเพอหมนเวยนความรอนภายในเตา

เรมเรยงไมเขาเตา โดยใหไมขนาดเลกสดอยดานลาง ขนาดใหญสดอยบน (ธรรมชาตของความรอนจะลอยอยดานบน อณหภมดานลางจะตากวา เมออณหภมตางกน ไมเลก ไมใหญจะเปนถานพรอมกนพอด และใสไมควรเอาดานเลกกวาเขาไปในเตา เพราะอยใกลชองเชอเพลงซงอณหภมจะสงกวาทายเตา) จนไมเตม

ปดฝาเตา เอารสเหลยม ไวดานลางเปนปากเตา (ปดฝาถงใหสนท) แลวเอาดน ทราย กลบหลงเตาและรอบตวเตาใหมด ประกอบชองใสไฟดวยการเอาอฐบลอก 2 กอนมาวางตงขนานกนตรงรสเหลยมหนาเตา เวนระยะใหพอดกบชองทเจาะไว นาอฐอก 2 กอนวางนอนทบดานบน แลวยาแนวประสานระหวางหนาเตากบอฐ รอยตอของอฐแตละกอนทกแนว ขอบฝาถงกบตวถงกยาแนวใหสนท เรมกระบวนการทาถาน

จดไฟหนาเตาบรเวณอฐกอนแรกสด ใชเชอเพลงแหง เชน เศษหญา กงไมเลกๆ ใสเชอเพลงทละนอย ปลอยใหไอความรอนคอย ๆ เขาไปสะสมในตวเตา (ตองระวงในการใสเชอเพลงเขาไป ถาเรงไฟมาก ความรอนเขาไปในเตาเรวเกนไปจะทาใหไมกลายเปนถานกอนและทสดกเปนขเถา)

28  

ขนตอนการเผาถาน

ชวงทหนง การไลความชน คอไลความชนออกจากเนอไมดวยไอความรอนจากเชอเพลงทใสหนาเตา จะใชเชอเพลงทงหมดไมมาก (ใชเวลาประมาณ 1-3 ชวโมง) อาจเรวหรอชากวานน ขนอยกบ ไม ฉนวนดน และตวเตา จะมความชนมากหรอนอย ชวงแรกน ควนจะมสขาวปนเทา เมอใสเชอเพลงไปเรอยๆ จนความชนใกลหมด ควนจะเรมมากขนพงออกจากปลองควนอยางแรงจนเหนไดชด ภาษาคนเผาถานเรยกวา ควนบา แสดงวาเตาตดแลว (ความรอนทอยในเตาเพยงพอทจะพยงตวเองไดแลว ระออยในตวเตา) ใหหยดใสเชอเพลงทหนาเตา

ชวงทสอง เปลยนจากไมเปนถาน คอเกดปฏกรยาคายความรอนในตวเตา ทาใหไมตองพงความรอนจากหนาเตามากนก สามารถหรไฟหนาเตาลงได หยดใสเชอเพลงแลวนาอฐอกกอนมาปดเพอลดพนท อากาศเขาทหนาเตาใหเหลอประมาณ ¼ หรอประมาณ 1 ฝามอ เพยงพอทจะเลยงไมใหเตาดบ ชวงนไมจะคายสารตางๆ ทมประโยชนออกมา สงเกตโดยบรเวณปากปลองควน จะมสารสดาทเรยกวายางไม หรอ Tar ตดอย ซงเปนชวงทเหมาะสมทจะเรมเกบน าควนไมไดดทสด (ใชเวลาประมาณ 2 – 3 ชวโมง) คอ เอาไมไผทเจาะทะลปลอง พนดวยผาหรอกระสอบปานพรมน าพอหมาด วางดานตดปากเฉยงตอกบปากตอใยหน เอาไมค าปลายไมไผอกดานไวสงกวาลกษณะ 45 องศา แลวนาผาผนหนาชบนามาพนปดรอบรอยตอระหวางปากทอใยหนกบไมไผใหสนท แขวนกระบอกรองน าสมควนไมไวใตรทเจาะ ควนทอกจากปลองควน จะเปนไอรอน เมอกระทบกบอากาศเยนในลาไมไผ จะเกดการควบแนนกลายเปนหยดนา แลวจะไหลยอนกลบลงมาผานรทเจาะ (ชวงนใชเวลา 2–3 ชวโมง) จนกวาน าสมควนไมเรมหนดและมสเขมขน กเลกรองน าสม เอาไมไผออกจากปากปลองทอใยหน ตอนนควนจะเรมเปนสนาเงนปนออกมา แสดงวาไมในเตาเปนถานหมดแลว

ชวงทสาม การทาถานใหบรสทธ เมอควนเปนสน าเงนใหเปดหนาเตาออก ประมาณ ½ หรอครงหนงเพอใหอากาศเขามากขน เปนการเพมอณหภมอยางรวดเรว เพอเอาออกซเจนเขาไปทาปฏกรยากบถานขางใน ความรอนในเตาจะสงขนอกครง เพอทาใหน ามนดน Tar ในเนอถานถกขบไลออกมาทางปลองควน (ทงไวประมาณ 30 นาท มากหรอนอยกวานน ขนอยกบขนาดและชนดของไม) คนเผาถานสวนใหญจะไมไลน ามนดนเพราะน าหนกถานจะลดลง คอยสงเกตดสควนใหเปนสน าเงนนานทสด จนเมอควนเปลยนเปนสฟาออนแสดงวาถานจะเรมเปนขเถาแลว ควรระวงเพราะถาเปดใหอากาศเขาในเตามากเกนไป ชวงการทาถานใหบรสทธจะสนลง ถานจะกลายเปนขเถาสง และนามนดน Tar ใน

29  

เนอถานจะออกไมหมด (นามนดน Tar ในเนอไม เมอไดรบอณหภมสงกวา 425 องศาเซลเซยส จากการเผาถาน จะเปนสารกอมะเรงตกคางอยในถาน เมอเรานาถานทไมผานกระบวนการทาใหบรสทธ ไปปงยางอาหารแลวนามาบรโภค กไดรบสารกอมะเรงเขาสะสมในรางกายอยางไมมทางเลยง ดงนนขอดของเตาเผาถาน 200 ลตร คอ การควบคมปรมาณอากาศ ทาใหเกดกระบวนการเผาไลน ามนดน ทาถานใหบรสทธ ปลอดภยกบการนาไปใชมากกวาวธการเผาแบบดงเดม)

ชวงทส การทาถานใหเยนลง เมอถานบรสทธหมดแลว ควนสฟาจะจางลงกลายเปนควนใสมองทะลผานไดระยะ 10 เซนตเมตร เหนอปากปลองจะมองไมเหนควนใหดบเตา เรมปดจากหนาเตา โดยอฐหนาเตานนปดใหสนทประสานรระหวางอฐใหหมดไมใหอากาศเขาได จนสดทายปดทปากปลองควน ดวยลกประคบทรายชบน านดหนอยปดทปากปลองควนใหสนท ตรวจดหารอยรวอกครง เพราะถารว ถานขางในจะกลายเปนข เถาจนหมด

จากนนเกลยดนบนหลงเตาออกเพอชวยระบายความรอน ทงไวประมาณ 1 คน หรออยางนอย 8 ชวโมง เพอใหถานดบสนทและเยนลง

การเปดเตาทกครงใหเปดทปากปลองกอนเพอไลอากาศทคางอยในเตา แลวจงเปดทหนาเตาแกะอฐและฝาเตาออก คอยๆ ลาเลยงถานออกมาผงในทโลงอยางนอย 1 ชวโมงปองกนไมใหถานลกตดไฟแลวจงคอยนาไปบรรจหรอเกบรวมไวใชตอไป

ถานทไดจากเตา 200 ลตร จะเปนถานคณภาพสงดตอสขภาพ มสารกอมะเรงตาและมปรมาณถานมากถง 20-22 % โดยมวล เมอสงเกตจากภายนอกตรงรอยหก ถานจะมลกษณะมนวาว เวลาเคาะจะมเสยงดงกงวาน เมอนาไปใชจะใหความรอนสง ไมมการแตกระเบด ควนนอย แกรงทนใชนานกวาถานทวไป

นาสมควนไม ผลผลตหนงทไดจากการเผาถาน ปรมาณน าสมควนไมในการเผาถานแตละครง โดยทวไปไมสดทตดทงไว ประมาณ 3 - 4 วน กอนนาเขาเตาหนก 100 กก. ผลผลตทไดจากการเผาจะไดถานประมาณ 20 กก. และได นาสมควนไมดบประมาณ 8 กก.

น าสมควนไมถอวาเปนของแถมจากกระบวนการเผาถาน ของเหลวสชา มกลนฉนของควนไฟ มฤทธเปนกรดออนๆ การเกบน าสมควนไมนน แนะนาใหเกบในชวงอณหภมปากปลองควนประมาณ 80 – 85 ๐C ชวงอณหภมภายในเตาจะประมาณ 300 – 400 ๐C ถาเกบในอณหภมตากวา 300 ๐C จะได

30  

สารประกอบทมประโยชนนอยมาก และถาเกบควนในชวงทอณหภมเกน 425 ๐C น ามนดนหรอน ามนทาร (Tar) จะสลายตวเปนสารกอมะเรง น าสมควนไมสามารถเกบโดยใชเครองมองายๆ โดยอาศยการถายเทความรอนจากปลองดกควนทมอณหภมสงสอากาศรอบปลองดกควนทมอณหภมตากวา ความชนในควนจะควบแนนเปนหยดน า นามารวบรวมและทาใหบรสทธขน กสามารถนามาใชประโยชนไดมาก โดยเฉพาะการเกษตร

น าสมควนไม ควนทเกดจากการเผาถานในชวงทไมกาลงเปลยนเปนถานเมอทาใหเยนลงจนควบแนนแลวกลนตวเปนหยดนา ของเหลวทไดนเรยกวา นาสมควนไม มกลนไหม สวนประกอบสวนใหญเปนกรดอะซตกมความเปนกรดตา มสน าตาลแกมแดง นาน าสมควนไมทไดทงไวในภาชนะพลาสตกประมาณ 3 เดอนในทรม ไมสนสะเทอนเพอใหน าสมควนไมทไดตกตะกอนและแยกตวเปน 3 ชน คอ นามนเบา (ลอยอยผวน า) นาสมไม และนามนทาร (ตกตะกอนอยดานลาง) แยกน าสมควนไมมาใชประโยชนตอไป

2.7 การทานาสมควนไมใหบรสทธ สามารถทาได 3 วธ คอ

1. ปลอยใหตกตะกอน โดยนาน าควนไมมาเกบในถงทรงสง มความสงมากกวาความกวางประมาณ 3 เทา และทงใหตกตะกอนประมาณ 90 วน น าสมควนไมกจะตกตะกอนแบงเปน 3 ชน ชนบนสดจะเปนน ามนใส (light oil) ชนกลางเปนของเหลวสชา คอ น าสมควนไม และชนลางสดจะเปนของเหลวขนสดาคอน ามนดบ หากนาผงถานมาผสมประมาณ 5 % โดยน าหนก ผงถานจะดดวบทงน ามนใสและน ามนดบใหตกตะกอนลงสชนลางสดในเวลาทเรวขน ประมาณ 45 วน แตทงนอาจมสารบางตวทเปนประโยชนออกไปบางและคา ph หรอคาความเปนกรดเปนดางอาจเปลยนไป เมอปลอยใหนาสมควนไมตกตะกอนจนครบกาหนด ใชระยะเวลา 3 เดอน แลวจงนาน าสม ควนไมมากรองอกครงดวยผากรอง แลวจงนามาใชประโยชน

2. การกรอง โดยใชผากรองหรอถงถานกรองทใชผงถานกมมนต (Activated charcoal) ซงคณสมบตแตกตางกนไป เพราะถานกมมนตจะลดความเปนกรดของนาสมควนไม

3. การกลน โดยกลนไดทงในความดนบรรยากาศ และกลนแบบลดความดนรวมทงกลนแบบลาดบสวนเพอแยกเฉพาะสารใดสารหนงในน าสมควนไมมาใชประโยชน สวนมากมกใชในอตสาหกรรมผลตยา

31  

อยางไรกตามทงการกรองและการกลนตองทาหลงจากการตกตะกอนแลวเทานน เนองจากตองรอใหเกดปฏกรยาในนาสมควนไมเกดขนอยางสมบรณกอน

2.8 ประโยชนของนาสมควนไม

1. ใชในครวเรอน ความเขมขน 100% รกษาแผลสด นารอนและไฟลวก นากดเทา เชอราทผวหนง ผสมนา 20 เทา ราดฆาปลวกและมด ผสมนา 50 เทา ปองกนปลวก มด และสตวตางๆ เชน ตะขาบ แมงปอง ฯลฯ ผสมนา 100 เทา ดบกลนในหองนา ครว และบรเวณชนแฉะ ดบกลน

2. ใชในการเกษตร ผสมนา 20 เทา ใชพนลงดนกอนการเพาะปลก 10 วน ฆาเชอราโรคโคนเนา ผสมนา 50 เทา พนลงดน ปองกนเชอจลนทรยทเขาทาลายพช ผสมนา 200 เทา ฉดพนทใบ ชวยขบไลแมลง และกาจดเชอรา และกระต นความ

ตานทานโรคของพช ผสมนา 500 เทา ฉดพน 15 วน หลงตดผล ชวยใหผลโตขน ฉดพนกอนเกบ 20 วน ผสมนา 1,000 เทา ผสมสารจบใบปองกนหนอนแมลง

3. ใชในปศสตว ผสมนา 100 เทา ลดกลนและแมลงในคอกสตว ใชผสมอาหารสตว ยบย งการเกดแกสในกระเพาะ ปองกนและรกษาอาการ

ทองเสย เพมปรมาณนานม ลดกลนมลสตว ปรบปรงคณภาพเนอสตวใหรสด

2.9 เชอเพลงอดแทง

เชอเพลงอดแทงเปนเชอเพลงทไดจากการนาเอาเศษถาน เศษถานหน หรอเศษวสดเหลอใชทางการเกษตรตางๆ มาอดเปนแทงเพอเพมความหนาแนนของเชอเพลงจากวตถดบทมขนาดเลกๆ ประโยชนทไดจากการนาวสดเหลอทงมาทาเปนเชอเพลงอดแทงนน เปนวธการชวยแกปญหาในการกาจดวสดเหลอทง แทงเชอเพลงทผลตไดสะดวกตอการเกบ การนามาใช การขนสงและยงเปนการเพมปรมาณความรอนตอหนวยปรมาณ ซงสามารถนามาใชเปนเชอเพลงทดแทนในครวเรอนและ

32  

อตสาหกรรมทใชเชอเพลงแขงได เชอเพลงอดแทงแบงออกไดเปน2 ประเภท คอ เชอเพลงเขยว และถานอดแทง

2.9.1 เชอเพลงเขยว

เชอเพลงเขยว เปนการนาเศษวสดเหลอใชทางการเกษตรมาอดขนรปใหมความหนาแนนมากขน และมลกษณะเปนแทงเหมาะแกการใชงาน สามารถจดตดไฟและลกไดนาน สาวตร (2543) พบวาใยฝอยทะลายปาลมอดแทงนาไปใชเปนเชอเพลงไดดกวาใยฝอยทะลายปาลมถงแมวาคาความรอนจะใกลเคยงกนกตาม เปนเพราะการอดแทงทาใหเชอเพลงมความหนาแนนสงขน เมอจดตดไฟแลวจะเผาไหมใหความรอนไดยาวนานกวา แตถาใชใยฝอยทะลายปาลมซงมความหนาแนนตาเปนเชอเพลงจะมอดเรว ตองเตมเชอเพลงบอยๆทาใหสนเปลองเชอเพลงและแรงงาน เมอพจารณาคณสมบตทางดานเชอเพลงของเชอเพลงเขยวจะพบวามคาใกลเคยงกบฟนไมแตตากวาถานไม

กศล (2545) กลาววาการใชงานแทงเชอเพลงเขยวจากเศษวสดเหลอใชทางการเกษตรนน ในชวงแรกจะเกดควนมากทาใหภาชนะทนามาใชเกดคราบเขมาควน จงควรมการปรบปรงคณภาพของเชอเพลงเขยวอดแทงโดยการนาไปเผาใหเปนถาน

2.9.2 ถานอดแทง

เนองจากการผลตในรปของเชอเพลงเขยวทาใหจากดการใชอยในภาคอตสาหกรรมและครวเรอนทกระจายอยเปนสวนใหญ ไมเหมาะทจะนามาใชในครวเรอนในชมชนทหนาแนนเพราะมควนมากในระหวางการใชงาน นอกจากน คณสมบตทางเคมของเชอเพลงเขยวนนยงดอยกวาฟนไมและถานไมทงในดานของคาความรอนทตากวา และปรมาณเถาทมากกวา จงไดมการผลตถานอดแทงโดยการอดเศษวสดใหเปนแทงถาน แลวนาแทงวสดดงกลาวไปเผาเชนเดยวกบการเผาถานตามกรรมวธทวไป หรอ โดยการเผาเศษวสดใหเปนถานดากอนแลวจงนาเศษถานดามาอดเปนแทง เนองจากเศษวสดบางชนดมลกษณะเปนชนๆ และแขงทาใหไมสามารถอดขนรปใหเปนแทงได เชน กะลามะพราว กะลาปาลม เหงามนสาปะหลง เปนตน โดยอาจเผาเศษวสดเหลานดวยเตาเผาถานทอณหภมประมาณ 250 ถง 450 องศาเซลเซยส เมอไดถานดาตามตองการจงนาไปตปนดวยเครองสบใหเปนชนเลกๆ แลวนาไปผสมกบตวประสาน แลวจงนาไปอดเปนแทงตามรปแบบทตองการตอไป

33  

ทองมวน (2524) ไดทาการศกษาและวจยการทาถานจากใบฉาฉา โดยนาใบฉาฉาแหงไปเผาเปนถานซงจะไดถานใบฉาฉาประมาณ 25 เปอรเซนตโดยน าหนกจากใบฉาฉาแหง นาถานใบฉาฉาไปคลกกบนาแปงมนสาปะหลงประมาณ 6 ตอ 1 โดยน าหนกใหทว แลวจงนาไปอดในกระบอกโลหะดวยความดน 115.44 กโลกรมตอตารางเซนตเมตรเมอนาไปทดสอบเปรยบเทยบสมบตกบถานไมพบวา ถานใบฉาฉาทไดยงมคณสมบตตา เนองจากอตราการถายเทความรอนโดยประมาณเปนครงหนงของถานไม แตเมอเปรยบเทยบในปรมาณทเทากนพบวา ถานใบฉาฉาจะใชไดนานกวาถานไม สวนการตดไฟพบวา มควนออกมามากในชวงแรกประมาณ 15 นาท หลงจากนนควนจงหมด สาหรบความหนาแนนของถานใบฉาฉาอดแทงมคา 0.58 กรมตอลกบาศกเซนตเมตรในขณะทถานไมทวไป มคา 0.65 กรมตอลกบาศกเซนตเมตร

ปรชา (2530) ศกษาคณสมบตของถานแกลบและถานขเลอยอดแทงโดยทาเปนรปทรงกระบอกขนาดเสนผานศนยกลาง 3 เซนตเมตร ยาว 4.5 เซนตเมตร พบวาคาความรอนมคาเปน 2,813 และ 6,654 แคลอร/กรม ตามลาดบ และจากผลการทดสอบตมน า พบวาถานขเลอยอดแทงนนมคณสมบตตางๆ เชน เวลาทน าเดอด ปรมาณนาและถานทเหลอ อณหภมสดทาย และประสทธภาพการใชงานใกลเคยงกบถานไมธรรมชาต ในขณะทถานแกลบไมสามารถทาใหน าเดอดไดจงไมเหมาะสมในการนามาใชเปนเชอเพลง

2.10 กระบวนการในการผลตถานอดแทง

วสดเหลอใชตางๆทจะนามาใชเปนเชอเพลงไดตองผานการแปรรปใหเหมาะสมกอน โดยมกระบวนการแปรรปดงน การผลตถาน การบดยอย การผสม การอดเปนแทง การทาใหแหง

2.10.1 การผลตถาน

ถาน คอ ไมทไดจากการเผาไหมภายในบรเวณทมอากาศอยเบาบาง หรอกระบวนการแยกสารอนทรยภายในไมในสภาวะทมอากาศอยนอยมาก เมอมการใหความรอนระหวางกระบวนการจะชวยกาจดน า น ามนดน และสารประกอบอนๆออกจากไม ซงถานทไดหลงการผลตจะมปรมาณของคารบอนสงและไมมความชนทาใหปรมาณพลงงานในถานสง โดยมคาเปนสองเทาของปรมาณพลงงานในไมแหง สาหรบกระบวนการททาใหสารอนทรยในเนอไมเปลยนรปเปนถานเรยกวา“Carbonization” ซงสามารถแยกกระบวนการดงกลาวออกไดเปน 4 ขนตอน ขนตอนแรกคอ การเผา

34  

ไหม (Combustion) เปนกระบวนการทตองการปรมาณออกซเจนจานวนมากระหวางการเกดคารบอนไนเซชน โดยใหความรอนกบวสดภายในเตาเผาถาน ในขนตอนท 2 จะเปนปฏกรยาประเภทดดความรอน เพอไลความชนออกจากเนอวสด ซงในขนตอนนจะใชอณหภมจนถง 270 องศาเซลเซยส ความชนจะคอยๆ ลดลงจนกระทงหมดไปซงสงเกตไดจากปรมาณไอน าสขาวทเกดขนจนหนาทบ สวนในขนตอนท 3 ของกระบวนการจะเปนปฏกรยาประเภทคายความรอนโดยเกดขนในชวงอณหภม 250 – 300 องศาเซลเซยส ในระหวางปฏกรยาคายความรอนจะเกดกาซตางๆซงสวนใหญจะเปนกาซคารบอนมอนอกไซค (CO) และกาซคารบอนไดออกไซค (CO2) นอกจากนยงเกดกรดอะซตก เมทลแอลกฮอล และสารพวกนามนดน ในขนตอนนองคประกอบทระเหยไดทยงคงอยในกระบวนการจะถกขบออกไป ซงจะทาใหปรมาณคารบอนของถานเพมขนสาหรบในขนตอนท 4 เปนการนาผลตภณฑถานมาทาใหเยน ซงจะใชเวลาหลายชวโมงขนอยกบชนดของเตาเผาทใชในการผลต คณภาพของถานทผใชยอมรบได คอ ตองมปรมาณคารบอน 70 เปอรเซนต สารระเหยไดตองนอยกวา 25 เปอรเซนต ขเถาประมาณ 5 เปอรเซนต และความหนาแนนประมาณ 0.25 – 0.30 กรมตอลกบาศกเซนตเมตร ซงถานจะมคณสมบตเปราะปานกลาง

สาวตร (2543) ไดทดลองนาทะลายปาลมอดแทงและกะลาปาลมไปผานกระบวนการคารบอไนซ โดยปรบเปลยนอณหภมระหวาง 250 ถง 400 องศาเซลเซยส และเวลาตงแต 30 ถง 120 นาท จากการทดลองพบวาทงทะลายปาลมอดแทงและกะลาปาลมเมอคารบอไนซทอณหภม 400 องศาเซลเซยส เปนเวลา 45 นาท จะใหคาความรอนสงสดท 4,383 แคลอร/กรม และ 6,798 แคลอร/กรม ตามลาดบ

2.10.2 การบดยอย (Grinding)

ผงถานทนามาใชในการอดแทงจะตองละเอยดพอทจะนาไปขนรปไดด ขนาดของผงถานทใชนนจะขนอยกบชนดของถานและวธการทาผงถานใหเปนแทง วธการบดยอยสามารถทาไดหลายวธไมวาจะเปนการใชเครองบด เครองสบและเครองปนวสด หรอวธทงายทสดกคอการบดดวยมอโดยอาจใชครกและสากเปนอปกรณซงวธนตองการแรงงานมากและใชเวลานาน ซงจากการอดขนรปผงถานหนขนาดตางๆ พบวาในปรมาณตวประสานทเทากนผงถานหนขนาดเลกมแนวโนมในการขนรปไดดกวาและสามารถรบนาหนกททาใหถานหนอดแทงแตกหกไดดกวาผงถานหนขนาดใหญ

35  

2.10.3 การผสม (Mixing)

การผสมเปนการผสมวสดทถกปนยอยแลวกบสารทจะชวยประสานวสดใหตดกนงายขนลกษณะของตวประสานทดนน นอกจากจะตองมแรงยดเหนยวระหวางอนภาคสงแลว ทอณหภมใชงานยงตองเปยกและสามารถปกคลมพนทผวของถานไดทวถง ในการทาถานอดแทงจากลกไนทอบ พบวาลกไนทเมอผานกรรมวธอบแลวจะขาดคณสมบตในการจบตวเมอไดรบแรงกด ดงนนจงตองมตวประสานชวย ซงในตางประเทศใช Coal tars มาผสม สาหรบประเทศไทยไดทดลองใชผลตผลทางการเกษตรเปนตวประสาน พบวากากน าตาลและแปงเปยกเปนตวประสานทด ถานอดแทงทใชกากน าตาลเปนตวเชอมประสานนนมคาความรอนสงกวา และมปรมาณเถาตากวาถานอดแทงทใชแปงเปยกเปนตวเชอมประสาน แตขอเสยของการใชกากน าตาลคอ ตองใชปรมาณมากกวาและเมอทงไวในอากาศชนๆ จะดดความชนจากในอากาศเขาไปทาใหออนตวลง อยางไรกตามยงมวสดอกมากมายสามารถนามาใชเปนตวประสานไดซงในแตละทองถนกจะมการใชวสดทแตกตางกนออกไป ดงนนในการทจะเลอกวสดใดเปนตวประสานนนกควรพจารณาถงคณสมบตดงตอไปน คอ ราคาถก มแรงยดเกาะทด ไมกอใหเกดกลนเหมนขณะเผาไหม และสามารถหาไดงายสาหรบเชอเพลงอดแทงทไมไดใชตวเชอมประสานใดๆ เมออดเสรจแลวตองนาไปใชเลยเพราะมความเปราะมาก ทาใหหกเปนทอนๆและปนกระจายไดงาย จงไมสามารถเกบรกษาไวนานๆ

2.10.4 การอดแทง (Compaction)

ขนตอนในการอดสวนผสมเปนแทงนเปนขนตอนในการกาหนดรปรางและความแนนของเนอถานอดแทง โดยทขนาดและรปรางนนจะขนอยกบจดประสงคในการใชงาน และความตองการของผใช ซงวธทงายทสดกคอการใชมอปนและอดสวนผสมใหเปนแทง แมวาแรงอดดวยวธนจะไมมากนก วทรย และ สธ (2529) ไดทาการศกษาถงความหนาแนนของฟนอด พบวาฟนอดทมความหนาแนนระหวาง 0.35 – 0.45 กรมตอลกบาศกเซนตเมตร นนเหมาะในการอดไดดวยวธการกระทงการตดไฟงาย และไฟไมมอดเมอเตมเชอเพลง สาหรบฟนอดทมความหนาแนนระหวาง 0.50 – 0.55 กรมตอลกบาศกเซนตเมตร การตดไฟคอนขางยาก และไฟอาจมอดเมอเตมเชอเพลง สวนฟนอดทมความหนาแนนระหวาง 0.60 – 0.70 กรมตอลกบาศกเซนตเมตร ตดไฟยาก และไฟมอดงายเมอเตมเชอเพลง ดงนนจะเหนไดวาเชอเพลงทมความหนาแนนเหมาะสม จะชวยใหเกดการลกไหม ใหความรอนไดนาน สวนเชอเพลงทมความหนาแนนนอยเกนไปจะทาใหเกดการลกไหมและมอดเรวไมสะดวกตอการใชงาน

36  

เพราะตองเตมเชอเพลงบอยๆ แตเชอเพลงทมความหนาแนนมากเกนไปจะทาใหการลกไหมเกดไมสะดวกและบางครงอาจทาใหเชอเพลงดบอกดวย

2.10.5 การตากแหง

เนองจากเชอเพลงอดแทงทไดยงมปรมาณความชนอยสง จงตองไปตากใหแหงเพอเปนการลดความชนใหไมเกนรอยละ 8 โดยนาหนก และเพอทาใหเชอเพลงแขงตวเกาะกนแนน ซงวธทงายและถกทสด สาหรบการทาใหแหงกคอการนาไปผงแดดประมาณ 3 – 4 วน แตหากใชเปนหองอบโดยใชความรอนจากแสงอาทตย กจะชวยลดระยะเวลาในการทางานใหสนลง นอกจากนเราอาจใชความรอนจากเตาเผามาไลความชนจากแทงถานใหแหง ขอควรระวงสาหรบวธนกคอตองรกษาอณหภมภายในหองอบไมใหสงเกนกวาททาใหถานลกไหม สาหรบเวลาทใชในการอบไลความชนนนจะขนอยกบปรมาณความชนของสวนผสมและชนดของหองอบทใช

2.11 วธการอดแทงถาน

2.11.1 กระบอกอดแบบงาย

วธการใชกระบอกอดแบบงาย ดงรปท 2.11 ชวยในการผลต เปนการใชกระบอกอดททาจากทอเหลก ทอพลาสตกแขง หรอแมแตกระบอกไมไผ การอดจะใชกานกระทงซงทาไดดวยไมหรอโลหะตามแตจะหาได กระทงหลายๆครงจนไดถานอดทแนนตามตองการแลวปลดออกมาตดเปนแทงตามขนาดทตองการ การอดโดยวธนยอมตองสนเปลองแรงงานและเวลามากกวาการใชเครองอด

รปท 2.11 กระบวนการอดโดยใชกระบอกอดแบบงาย

37  

2.11.2 เครองอดแบบดงเดม

เครองอดแบบดงเดม เปนการอดโดยใชกลไกขนพนฐานแบบคานกด และไมตองการชนสวนพเศษดงเชนการอดแบบเกลยวและแบบไฮโดรลก แตอยางไรกตามเครองอดมขนาดคอนขางใหญและหนกซงทาใหยากตอการเคลอนยาย

รปท 2.12 การทางานของเครองอดแบบดงเดม

2.11.3 เครองอด Earth brick press

เครองอดชนดนใหแรงอดสงและสามารถบบอดเนอของของผสมใหเกาะตวกนแนนเปนแทงไดด ลกษณะการทางานของเครองอด Earth brick press เปนการทางานแบบกงเครองมอกลโดยใชแรงคนกดดนกระเดองในเครองซงใชหลกทางเครองกลชวยเพมแรงอด การอดดวยเครองอด Earth brick press นเปนการอดแบบไมตอเนอง โดยเปนนาวสดผสมทตวงแลวมาเทเขาไปในชองรบวสดแลวปดฝา โยกคนอดไปทางดานตรงขาม เปนการใชน าหนกตวดงคนอดลงมาใหต าและกดลง วสดผสมจะถกอดจากดานลางขนไปดานบน เสรจแลวโยกคนอดกลบไปดานเดมแลวเปดฝาหลงจากนนกดคนอดลงไปใหต าจนถงแนวราบถานอดแทงกจะถกดนออกมาจากเครองนอกจากนยงมวธอนอกหลายวธในการเพมกาลงอด เชน การใชสกร และไฮโดรลก เปนตนซงสามารถขนรปถานแทงเปนรปทรงตางๆแลวแตลกษณะของหว Die ทใช ในปจจบนเครองอดแทงแบงออกเปน 3 ประเภทใหญๆ คอ เครองอดแบบลกสบ เครองอดแบบเกลยว และเครองอดแบบเพลเลท

38  

รปท 2.13 การทางานของเครองอด Earth brick press

2.11.4 เครองอดแบบลกสบ (Piston press)

การอดแบบลกสบนนเปนการอดแบบไมตอเนอง ชวมวลทถกอดจะถกทาใหรอนดวยแรงเสยดทานขณะทถกดนไปท Die โดยการกระทาของลกสบทเคลอนทไป – มาดวยความดนสง จงทาใหไดชวมวลอดแทงออกมา ปรมาณความชนของชวมวลทนามาอดไมควรเกน 12 เปอรเซนต จงจะทาใหอดไดผลด แตการอดดวยวธนไมทาใหเกดการ Carbonisation ทขอบนอกของแทงเชอเพลง นอกจากนชวมวลทอดไดคอนขางเปราะและแตกงาย และเมอลกสบเกดการสกหรอจะทาใหความสมพนธของการเคลอนทระหวางลกสบและชวมวลลดลง เครองอดแบบลกสบนสามารถปรบเปลยนขนาดของกระบอกสบและหว Die ไดในตงแต 40 – 120 มม.

ตนกาลงทใชในการขบเครองอดแบบลกสบนนสามารถใชไดทงแบบแรงกล ซงสงผานแรงจาก Flywheel ไปท Crankshaft และแบบไฮโดรลก การอดแบบแรงกลโดยมากแลวจะมขนาดใหญสามารถอดวสดใหแนนไดด สวนการอดแบบไฮโดรลกนนทางานทความดนตากวาจงทาใหวสดอดทออกมามความแนนนอยกวาและออนรวนในบางครง

รปท 2.14 การทางานของเครองอดแบบลกสบ

39  

2.11.5 เครองอดแบบเกลยว (Screw press)

เกลยวจะทาการอดชวมวลผานแมพมพออกมาอยางตอเนองโดยมการใหความรอนจากภายนอกเพอลดแรงเสยดทานทเกดขน แทงชวมวลทไดออกมาตดกนอยางตอเนองเปนเสนยาวและมขนาดสมาเสมอ การอดแบบเกลยวนทาใหบรเวณผวรอบนอกของแทงชวมวลถก Carbonizedบางสวน จงทาใหงายตอการจดตดไฟและการเผาไหม นอกจากนยงปกปองแทงชวมวลจากความชนรอบๆได และรทอยตรงกลางแทงชวมวลจะชวยใหการเผาไหมดขนเพราะทาใหมอากาศไหลเวยนอยางเพยงพอ

รปท 2.15 การทางานของเครองอดแบบเกลยว

ปจจบนเครองอดแบบเกลยวและแบบลกสบมความสาคญทางการคาเพมมากขน แตขาดแคลนการคนควาเพอการปรบปรงและพฒนาเครองอดแบบลกสบ และการขาดความเขาใจในเทคโนโลยของผผลต เปนเหตผลทสาคญ 2 ประการททาใหเครองอดแบบลกสบประสบปญหาทางการคา นอกจากนยงพบปญหาของการสกหรอของ Ram และ Die บอยครง จงทาใหเครองอดแบบเกลยวไดรบความนยมมากขน เมอเปรยบเทยบเครองอดแบบเกลยวกบเครองอดแบบลกสบแลวพบวาเครองอดแบบเกลยวมขนาดกะทดรดกวาแบบลกสบเนองจากไมมสวนทเคลอนทไป – มา (Reciprocating parts) และ Flywheel นอกจากนเครองอดแบบเกลยวยงทางานอยางราบเรยบไมเกด Shock load แตใชพลงงานสงกวาเครองอดแบบลกสบ

2.11.6 เครองอดแบบเพลเลท (Pellet press)

วสดจะถกอดไปท Die โดย Roller (ซงปกตจะมประมาณ 2 – 3 อน) เคลอนทบนแผนเหลกหรอแผนวงแหวน ซงแรงเสยดสของ Die และ Roller จะทาใหเกดความรอนขน และอดวสดผานDie

40  

ออกไป การอดแบบนตองการวสดทมขนาดเลกกวาเครองอดชนดอน และอดออกมาไดความหนาแนนนอย จงควรใชตวประสานเขาชวย นอกจากนวสดทถกอดผาน Die จะรอนจงควรมระบบทาความเยนหลงการอด ขอแตกตางทเหนไดชดของเครองอดแบบเพลเลทกบเครองอดชนดอนคอเครองอดแบบเพลเลทมเสนผานศนยกลางของ Die เลกทสด (ไมเกน 30 มม.) และแตละเครองจะมจานวนหว Die เทากบจานวนรบนแผนเหลกหรอแผนวงแหวน

รปท 2.16 การทางานของเครองอดแบบเพลเลท

แตอยางไรกตามเครองอดเหลานกยงไมเปนทนยมใชกนมากนกสาหรบการผลตถานใชเองภายในทองถนเนองจากมราคาแพงและมความยงยากในการใชงาน

2.12 บทสรป

ครวเรอนเกษตรกรแตละครวเรอน ถอไดวาเปนหนวยผลต อาหารหลกสาหรบประเทศไทย ซงแตกตางกบประเทศทพฒนาแลว ซงหนวยผลตของเขาคอนขางจะใหญกวาครวเรอน เกษตรกรไทยสามารถแบงสวนไดเปนระบบเกษตรกรรม ซงเปนระบบการผลตพชเศรษฐกจ เปนตวครวเรอนซงเปนทอยของเกษตรกรและครอบครว และอาจเพมระบบอนๆ เชน ระบบสตวเลยง ระบบการปลกไมโตเรว เปนตน

การใชพลงงานในหมบานของประเทศมลกษณะการพงพาเชงพาณชยมากขน คอพงเชอเพลงเหลวและไฟฟามากขน และลดการใชสตวเลยงในการไถนาครวเรอนเกษตรกรเปนครวเรอนทสามารถศกษาไดในเชงเศรษฐศาสตรหรอในเชงพลงงาน เพอประโยชนในการเพมคณภาพชวตของครวเรอนเกษตรกรเหลาน เชน การศกษาอทธพลของการนาเทคโนโลยใหมมาเพมผลผลตหรอลดการสญเสยทรพยากร

บทท 3 วธดาเนนงาน

3.1 การดาเนนโครงการ

3.1.1 กจกรรมและวธดาเนนงาน ประกอบดวย

การเตรยมการ 1. เสนอโครงการเพอขออนมต 2. ประชมวางแผนดาเนนงานโครงการถายทอดเทคโนโลยการผลตพลงงานและเพมมลคาของวสดเหลอใชทางการเกษตร 3. คดเลอกกลมเปาหมาย 4. ดาเนนการอบรมและถายทอดเทคโนโลยการผลตพลงงานและเพมมลคาของวสดเหลอใชทางการเกษตร 5. ตดตามประเมนผล และสรปผลการดาเนนงาน

การดาเนนงานหรอใหบรการ

ฝกอบรมเชงปฏบตการ จานวน 4 วน ในการอบรมและถายทอดเทคโนโลยการผลตพลงงานและเพมมลคาของวสดเหลอใชทางการเกษตรเพอเพมรายไดใหกบเกษตรกร โดยมลกษณะกจกรรมดงน

วนท 1 อบรมและถายทอดเทคโนโลยการผลตเตาเผาถาน 200 ลตร เทคนคการเผาถานและ

เทคนคการเกบนาสมควนไมใหกบเกษตรกร โดยภาคเชา จะเปนการบรรยายภาคทฤษฎ และในภาคบายจะเปนการฝกปฏบต เพอใหเกษตรกรสามารถสรางเทคโนโลยการผลตเตาเผาถาน 200 ลตร เทคนคการเผาถานและเทคนคการเกบน าสมควนไมใหกบเกษตรกรไดเองและมความเขาใจมากยงขน

42  

วนท 2 อบรมและถายทอดเทคโนโลยการผลตเตาเผาถาน 200 ลตร เทคนคการเผาถานและเทคนค

การเกบน าสมควนไมใหกบเกษตรกร (ตอ) โดยภาคเชา จะเปนการการฝกปฏบตตอจากวนท 1 ทงนในการฝกปฏบตตองใชเวลามาก เพอใหเกษตรกรมความเขาใจ เพอหาขอบกพรองและชวยกนระดมความคดหาแนวทางการแกไขและแนวทางการนาไปใชประโยชนในพนทการเกษตร

วนท 3 อบรมและถายทอดเทคโนโลยการผลตถานอดแทง โดยภาคเชา จะเปนการบรรยาย

ภาคทฤษฎ และในภาคบายจะเปนการฝกปฏบต เพอใหเกษตรกรสามารถสรางเทคโนโลยการผลตถานอดแทง ไดเองและมความเขาใจมากยงขน

วนท 4 อบรมและถายทอดเทคโนโลยการผลตถานอดแทง (ตอ) โดยภาคเชา จะเปนการการฝก

ปฏบตตอจากวนท 1 ทงนในการฝกปฏบตตองใชเวลามาก เพอใหเกษตรกรมความเขาใจ และในภาคบายจะเปนการสาธตและทดสอบการผลตถานอดแทงจากชนงานของเกษตรกรทไดฝกปฏบตมา เพอหาขอบกพรองและชวยกนระดมความคดหาแนวทางการแกไขและแนวทางการนาไปใชประโยชนในพนทการเกษตร

การตดตามและประเมนผล

การตดตามและประเมนผล จะทาเมอเสรจสนการอบรมและฝกปฏบต ประเมนผลจากกลมเปาหมาย โดยจดทาแบบสอบถามหรอแบบประเมนโครงการทาการสารวจและตรวจเยยม เพอนาขอมลมาวเคราะหประเมนผล

43  

3.1.2 แผนการดาเนนงาน

ตารางท 3.1 แผนการดาเนนงาน

3.2 ผลผลต/ผลลพธของโครงการ

ตารางท 3.2 ผลผลต/ผลลพธของโครงการ ผลผลต/ผลลพธของโครงการ คาเปาหมาย (หนวย

นบ) ขอมลทตองจดเกบ

1. จานวนผรบการถายทอดเทคโนโลย (คน) 50 แบบใบสมคร 2. ผรบการถายทอดฯ มความพงพอใจ (รอยละ) 80% แบบประเมนผลฯ 3. ผรบการถายทอดฯ มการนาไปใชประโยชน (รอยละ)

40% ผไดรบเตาเผาถานอยางนอย 20 คนตองนาไปใชประโยชน หากใน 1 ป ไมใชตองนากลบมาคนให ม.แมโจ-แพร ฯ

4. จานวนสถานประกอบการทนาผลงานวจยไปใชประโยชน ( แหง/ราย)

4 แหง ผรบการถายทอดฯทอยในชมชนหรอหมบานเดยวกน ตงแต 10 คน นาความรไปใชประโยชน (มการรวมกลมกนเผาถาน เกบนาสมควนไม หรอผลตถานอดแทง)

กจกรรม 2553 2554

รวมเงน (บาท)

ไตรมาสท 1 ไตรมาสท 2 ไตรมาสท 3 ไตรมาสท 4

ต.ค. พ.ย ธ.ค. ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย พ.ค ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย.

แผนงาน

1.การเตรยมการ 4,000

2.การดาเนนงานหรอใหบรการ

153,460

3.การตดตามและประเมนผล 4,000

4.สรปรายงานฉบบสมบรณ 2,000

แผนงาน(ปรมาณงานผลผลตทจะจดสงในแตละไตรมาส)

4,000 153,460 4,000 2,000 163,460

44  

3.3 งบประมาณขอรบการสนบสนน

ตารางท 3.3 งบประมาณโครงการทไดรบการสนบสนน

รายการ จานวนเงน

คาตอบแทน 1. คาตอบแทนวทยากรถายทอดเทคโนโลยการผลตเตาเผาถาน 200 ลตร เทคนคการเผาถานและเทคนคการเกบน าสมควนไม (6 ชม. X 2 คน X 500 บาท) 2. คาตอบแทนวทยากรถายทอดเทคโนโลยการผลตถานอดแทง (6 ชม. X 2 คน X 500 บาท) รวม

6,000 6,000

12,000

คาใชสอย 1. คาอาหาร 4 มอ ๆ ละ 60 บาท (50 คน) 2. คาอาหารวาง 8 มอ ๆ ละ 25 บาท (50 คน) 3. คาจดทาเอกสารเทคโนโลยการผลตเตาเผาถาน 200 ลตร เทคนคการเผาถานและเทคนคการเกบนาสมควนไม ชดละ 65 บาท (50 คน) 4. คาจดทาเอกสารเทคโนโลยการผลตถานอดแทง ชดละ 65 บาท (50 คน) รวม

12,000 10,000

3,250 3,250

28,500

คาวสด 1. วสดสานกงาน/ถายเอกสาร/รายงาน 2. นามนเชอเพลง รวม

7,000 4,000

11,000

คาวสดฝกปฏบตการผลตเตาเผาถาน 200 ลตร เทคนคการเผาถานและเทคนคการเกบนาสมควนไม 1. ถงนามน 200 ลตร (20 ชด x 450 บาท) 2. ทอใยหน เสนผานศนยกลาง 4 นว ยาว 1 – 1.5 เมตร (20 ชด x 200 บาท) 3. ของอใยหน เสนผานศนยกลาง 4 นว (20 ชด x 100 บาท) 4. อฐบลอก (600 กอน x 8 บาท) 5. ข เถาแกลบ หรอแกลบดา (40 กระสอบ x 100 บาท) 6. ทรายทาฉนวนหมเตา (15 คว x 500 บาท) 7. ไมไผ เสนผานศนยกลางอยางนอย 3 นว เจาะทะลปลอง ความยาวอยางนอย 5 เมตร (20 ลา x 50 บาท) 8. ปนซเมนต (40 ชด x 120 บาท) รวม

9,000 4,000 2,000 4,800 4,000 7,500 1,000 4,800

37,100

45  

รายการ จานวนเงน

คาวสดฝกปฏบตการผลตถานอดแทง 1. ซงขาวโพด (50 กระสอบ X 100 บาท) 2. แปงมน (แปงมนตกพนจานวน 12 กระสอบ X 500 บาท) 3. ทอเหลกกลมผวดา ขนาด 2 นว (10 X 400 บาท) 4. เหลกแผนเรยบดา หนา 3 มม. ขนาด 4’x8’ (3 อน X 2,300 บาท) 5.เหลกเพลาขนาด 1 นว (10 อน X 400 บาท) 6.แมแรงขนาด 5 ตน (25 อน X 800 บาท) 7.เหลกฉาก 1½\" x 5 mm (10 เสน X 200 บาท) 8.เหลกฉาก 2" x 5 mm (10 เสน X 350 บาท) 9. เหลกตวซ 75x45x15x2.3 มม. (12 X 450 บาท) 10.ลวดเชอม ขนาด 26 มม. (10 กลอง X 150 บาท) 11.นอตเบอร 10 พรอมแหวน (100 ตว X 17 บาท) รวม

5,000 6,000 4,000 6,900 4,000

20,000 2,000 3,500 5,400 1,500 1,700

60,000

รวม 148,600

คาบรการโครงการ/คาสาธารณปโภค 10% 14,860

รวมงบประมาณทขอรบการสนบสนน 163,460

3.4 กลมเปาหมาย : กลมเกษตรกรบานแมทราย ต.แมทราย อ.รองกวาง จ.แพร จานวน 50 คน

3.5 พนทดาเนนการ : บานแมทราย ต.แมทราย อ.รองกวาง จ.แพร

3.6. ระยะเวลาดาเนนการ : 1 ป (วนท 1 ตลาคม 2553 - 30 กนยายน 2554)

3.7 การตดตาม ประเมนผลและรายงานผล 1. ใชแบบสอบถามเพอวดความพงพอใจ และการนาไปใชประโยชนของผรบบรการ 2. รายงานผลผานระบบคลนกเทคโนโลยออนไลน ทก 3 เดอน 3. รายงานผลผานทางเอกสาร (รายงานฉบบสมบรณ) ภายใน 60 วนหลงสนสดปงบประมาณ

3.8 การเผยแพรประชาสมพนธการดาเนนโครงการ ระบวาไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสานกงานปลดกระทรวงวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย และยนดใหความรวมมอเขารวมจดแสดงผลงานคลนกเทคโนโลยในงานนทรรศการตางๆ ทเกยวของ

บทท 4 ผลการดาเนนงาน

ในบทนเปนการแสดงผลการดาเนนงานของโครงการการผลตพลงงานและเพมมลคาของวสด

เหลอใชทางการเกษตรเพอเพมรายไดใหกบเกษตรกร โดยดาเนนงานตงแตวนท 1 กรกฎาคม 2554 ถง วนท 31 ธนวาคม 2554 ผลการดาเนนงานของโครงการการผลตพลงงานและเพมมลคาของวสดเหลอใชทางการเกษตรเพอเพมรายไดใหกบเกษตรกร มรายละเอยดดงน

4.1 ผลของขนตอนการเตรยมโครงการ

ทางผรบผดชอบโครงการและคณะดาเนนงาน ไดทาการประชาสมพนธโครงการใหกบพนทเปาหมายทง 5 หมบาน โดยมผใหญบานคอยอานวยความสะดวก ซงทง 5 หมบานนไดแก บานแมทรายหม 3 บานรองกวางหม 1 บานรองกวางหม 2 บานรองกวางหม 3 (บานแมยางโพธ) และบานรองกวางหม 6 (บานหวยกลว) และทาการชแจงรายละเอยดโครงการใหแกผใหญบาน พรอมทาการนดวนเพอดาเนนงานการถายทอด ฯ ใหกบชาวบาน โดยคดเลอกตวแทนหมบานแตละหมทสนใจ หมละประมาณ 5 คน รวมประชมพรอมกบผใหญบานแตละหมบาน

รปท 4.1 การปะชมชนชแจงรายละเอยดโครงการใหแกผใหญบานกบตวแทนหมบาน

47  

4.2 ผลการการอบรมและถายทอดเทคโนโลย

ทางคลนกเทคโนโลย มหาวทยาลยแมโจ-แพร เฉลมพระเกยรต ไดทาการอบรมและถายทอกเทคโนโลยน ไดแบงออกเปน 2 หวขอหลกๆ ไดแก การอบรมเรองเตาเผาถาน 200 ลตรพรอมกบการเกบน าสมควนไม และการอบรมเรองการอดถานแทงโดยใชแรงคนจากวสดทางการเกษตร โดยเราจะทาการอบรมในภาคทฤษฎและภาคปฏบต ซงสามารถแบงไดดงน

ทางคลนกเทคโนโลย มหาวทยาลยแมโจ-แพร เฉลมพระเกยรต ไดจดอบรม สาธต และถายทอดเทคโนโลยเตาเผาถานไรควนและระบบการผลตน าสมควนไม ใหกบกลมเปาหมาย เพอใหความร หลกการปฏบตและประโยชนของการเตาเผาถานแบบไรควนและน าสมควนไมใชเอง โดยไมมผลกระทบตอสงแวดลอม ซงกจกรรมนจะชวยใหกลมเปาหมายเรมมองเหนประโยชนของการเผาถานทไรมลพษทางอากาศ ผลพลอยไดทไดจากการเผาถานและสามารถชวยลดคาใชจายในครวเรอนได

วนแรก ทาการอบรมเรองการเผาถานดวยถงน ามน 200 ลตร และเทคนคการเกบน าสมควนไมโดยภาคเชาจะเนนในเรองของหลกการเผาถาน การสรางเตา การใสเชอเพลง และการเกบน าสมควนไว และการนาน าสมควนไมไปใช และภาคบายเปนในสวนของภาคปฏบตซงจะเนนขนตอนของการสรางเตาเผาถานและหลกการของการสรางระบบเกบนาสมควนไม

วนทสอง เปนการอบรมการเผาถานและการไดมาของถานซงเปนขนตอนทสาคญทจะใหไดมาซงถาน ถาชาวบานไมเขาใจในเรองขนตอนการเผาจรงกจะใหไดปรมาณของถานทนอย และเปนการสญเสยโดยเปลาประโยชน ซงจากการอบรมชาวบานใหความสนใจเปนอยางยง และพรอมทจะรบเอาเทคโนโลยไปใชกบตนเองทมศกยภาพพรอม ท งในเรองของพนทและสถานท ซงสามารถสรปกจกรรมดงรปตอไปน

48  

รปท 4.2 การลงทะเบยนเขารบการอบรมถายทอดเทคโนโลย ฯ รนท 1

รปท 4.3 การอบรมภาคทฤษฎเตาเผาถานและการเกบน าสมควนไม รนท 1

รปท 4.4 การอบรมในภาคปฏบตเรองการสรางและการเผาถาน รนท 1

49  

รปท 4.5 การอบรมภาคปฏบตเรองการเกบน าสมควนไม รนท 1

รปท 4.6 การลงทะเบยนเขารบการอบรมถายทอดเทคโนโลย ฯ รนท 2

รปท 4.7 การอบรมภาคทฤษฎเตาเผาถานและการเกบน าสมควนไม รนท 2

50  

รปท 4.8 การอบรมในภาคปฏบตเรองการสรางและการเผาถาน รนท 2

 รปท 4.9 การอบรมภาคปฏบตเรองการเกบน าสมควนไม รนท 2

วนทสามและส เปนการอบรมในเรองของการนาถานทไดจากการนาเศษวสดทางการเกษตรและเศษผงถานมาเขาสกระบวนการบดและการอดถานใหเปนแทง โดยเราไดทาการลงพนไปยงหมบานเนองดวยทางหมบานมความสนใจเรองถานอดแทงหลายทาน ทางผนาหมบานถงขอใหไปทาการอบรมทศาลาประชาคมประจาหมบาน โดยชาวบานใหความสนในการเปนอยางยง และพรอม

51  

ทจะรวมกลมเพอจดทาการผลตถานอดแทงเพอใชในครวเรอนและเพอการจาหนาย โดยทาการอบรม สองหมบานโดยใชทงสองหมบานเปนหมบานกลางในการจดสถานทอบรม ไดแก บานแมทรายหม 3 และบานแมยางโพธ ซงมชาวบานสนใจเปนจานวนมาก

รปท 4.10 การอบรมภาคทฤษฎเรองถานอดแทง ณ บานแมยางโพธ

52  

รปท 4.11 การอบรมภาคปฏบตเรองถานอดแทง ณ บานแมยางโพธ

53  

รปท 4.12 อปกรณทาถานอดแทงดวยมอและปนดวยจกรยาน

รปท 4.13 การอบรมภาคทฤษฎเรองถานอดแทง ณ บานแมทราย

54  

รปท 4.14 การอบรมภาคปฏบตเรองถานอดแทง ณ บานแมทราย

รปท 4.15 กลมชาวบานทสนใจพรอมทจะจดตงกลมการทาถานอกแทง

55  

4.3 ผลการลงพนทชวยเหลอและตดตามผล

หลงจากทไดทาการอบรมเปนทเรยบรอย ทางคลนกเทคโนโลยกไดทาการลงพนทตรวจสอบและชวยเหลอกบผทสนใจแตยงมขอสงสย ทางคลนกและนกศกษาจงไดลงพนทเพอทาการชวยดานการตดตงเตาและอธบายถงขนตอนการเกบน าสมควนไมจนถงขนตอนของการปดเตา เพอใหไดถาน โดยมชาวบานสามทานทสนใจแตมขอสงสยไดแก คณลงประยร บญศพท คณลงเชด อตรอนทร และลงสงหคา ทางคลนกเทคโนโลยจงไดไปลงพนทใหการชวยเหลอตงแตขนตอนการเรมทาการตดตงเตาเผาถาน 200 ลตร

 

 

    รปท 4.16 ลงพนทไปชวยใหคาแนะนาและชวยสรางเตาเผาถานจรงทบานของคณประยร บญทรพย

56  

รปท 4.17 ลงพนทใหคาแนะนาและชวยสรางเตาเผาถาน 200 ลตร ทสวนของคณเชด อตรอนทร

สาหรบการลงพนทจรงกไดชวยใหชาวบานสามารถทาไดจรงและเขาใจถงลกษณะและชวงเวลาของการเผาถานและการเกบน าสมควนไม ซงจากการลงพนทสอบถามถงผลหลงจากการทาการเผาถานพบวา ในชวงแรกชาวบานยงขาดประสบการณ เปนผลใหไดถานนอย ไดเถาทมากกวา ชาวบานถงทาการแกปญหาโดยการอดรอยรว และเปลยนวธการปดหนาเตาเลกนอย สาหรบการเกบน าสมควนไมนนในชวงแรกชาวบานใชขวดพลาสตกไปรองและตองเปลยนผาททาการพดทอเพอใหเกดน าสมควนไมนนบอยครง ทางชาวบานจงไดทาการแกไขปญหาโดยการหาขวดพลาสตกใสน าแลวทาการเจาะร ไปแขวนไวเหนอผา โดยทไมตองมาทาการเปลยนผา จงลดในเรองของเวลาทตองทาการเผาดและเปลยน

ทางคลนกไดทาการลงพนทเปนระยะพบวา หลงจากทชาวบานไดนาเตาเผาถานไปใชสองถงสามครงกสามารถเรมเผาถานไดดขน เขาถงถงลกษณะของควนและระยะเวลาของการเผาไดดขน และ

57  

ทางคลนกจงไดแนะนาวาถาตองการใหไดน าสมควนไมเพมขน กใหทดลองเจาะรปททอควนเพมอก 1 ร โดยใหเลยขนไปจากรปแรก 1 ปลองไมไผ หลงจากทชาวบานไดนาไปทดลองใชพบวาไดน าสมควนไมเพมขนจากปกตจะไดการเผาครงละ 1 ลตรตอ 1 เตา ตอมาไดถง 1.5-2 ลตร ตอครงตอเตาทเผา ซงเปนทหนาพอใจของชาวบานเปนอยางยง

สาหรบการนาน าสมควนไมไปใช ทางคลนกไดลงลงพนทเพอทาการสารวจพบวา ทานทเผาถานกจะนาน าสมควนไมทไดไปฉดรดผกและไมผลในสวน ชาวบานไดใชในอตราสวน น าสมควนไม 150 ซซ ตอนา 20 ลตรฉดพนมะนาว มะเขอและพรก เพอใสหนอนและแมลง ชาวบานพบวาจากทกครงทมหนอนและแมลงมากดกนใบมะนาวและพรก จงตองใชสารเคมมากาจดแตกไมหมด แตพอใชน าสมควนไมพบวาสามารถไลแมลงและหนอนไดดกวา และไมผลและผกกงาม และเปนการประหยดมากอกดวย

ดานเศรษฐศาสตรพบวาชาวบานชาวบานทเผาจะใชเวลาการเผาถาน 1 ครงอยท 24 ชวโมงหรอ 1 วน 1 คน จะไดถาน ประมาณ 1 กระสอบป ย ซงสามารถขายไดกระสอบละ 100 บาท ซงเมอรวมแลวสามารถไดเงนจากการขายถานตกสปดาหละ 500-700 รอยบาท และลดการใชสารเคมทงบารงและกาจดแมลงไดถงสปดาหละ 100-300 บาท

หลงจากทไดลงพนทจรงและใหขอมลจนผทมาอบรมสามารถทาไดจรงแลวกสงเสรมใหมการถายทอดเทคโนโลยนตอ โดยมชาวบานทสนใจเพมเตมไดทาการซอเตาและขอใหทางชาวบานทผานการอบรมแลวเปนผถายทอดเทคโนโลยตอและเปนจดสาธตการเผาถานดวยเตาเผาถาน 200 ลตร ใกลบาน

4.4 กจกรรมอน ๆ นอกเหนอแผนการดาเนนโครงการ

4.4.1 งานสรางงานสรางอาชพ จงหวดแพร ครงท 1

ทางคลนกเทคโนโลย มหาวทยาลยแมโจ-แพร เฉลมพระเกยรต ไดใหนกศกษาชมรมเมลดพนธแหงความด สงโครงงานสรางรายไดสรางอาชพเกยวกบพลงงานทดแทน พลงสะอาด เขาประกวดในงานสรางงานสรางอาชพ จงหวดแพร ในระดบอดมศกษาและประชาชนทวไป โดยสงโครงงานเขาประกวดจานวน 3 โครงงาน ดงน

1. เรอง “เตาแกลบ...เพอชวตพอเพยง”

58  

2. เรอง “ถานอดแทง...พลงงานทางเลอกคณภาพสง” 3. เรอง “คนเผาถาน...สวกฤตพลงงานแบบพอเพยง”

ผลการประกวดโครงงานดงกลาว ปรากฏวา โครงงานสรางรายไดสรางอาชพ เรอง “ถานอดแทง...พลงงานทางเลอกคณภาพสง” ไดรบรางวลท 3 ในระดบอดมศกษาและประชาชนทวไป โดยมรายละเอยดดงรปตอไปน

รปท 4.18 นกศกษาตวแทนของชมรมเมลดพนธแหงความดจดเตรยมบอรดนาเสนอโครงงาน

59  

รปท 4.19 จดเตรยมบอรดนาเสนอโครงงานฯ ณ สถานทจดงานสรางงานสรางอาชพ จงหวดแพร

60  

รปท 4.20 เตรยมตวและรอคณะกรรมการการตดสนโครงงานฯ

รปท 4.21 คณะกรรมการการตดสนโครงงานฯ เขาตรวจและพจารณาโครงงานฯ

เรอง “ถานอดแทง...พลงงานทางเลอกคณภาพสง”

61  

รปท 4.22 คณะกรรมการการตดสนโครงงานฯ เขาตรวจและพจารณาโครงงานฯ

เรอง “คนเผาถาน...สวกฤตพลงงานแบบพอเพยง”

รปท 4.23 คณะกรรมการการตดสนโครงงานฯ เขาตรวจและพจารณาโครงงานฯ เรอง “เตาแกลบ...เพอชวตพอเพยง”

4.4.2 งานสรางงานสรางอาชพ จงหวดแพร ครงท 2

ทางคลนกเทคโนโลย มหาวทยาลยแมโจ-แพร เฉลมพระเกยรต ไดใหนกศกษาชมรมเมลดพนธแหงความด สงโครงงานสรางรายไดสรางอาชพเกยวกบพลงงานทดแทน พลงสะอาด เขาประกวด

62  

ในงานสรางงานสรางอาชพ จงหวดแพร ในระดบอดมศกษาและประชาชนทวไป โดยสงโครงงานเขาประกวดจานวน 1 โครงงาน ดงน

เรอง “เครองทาถานอดแทงดวยมอ...พลงงานทางเลอกคณภาพสง”

ผลการประกวดโครงงานดงกลาว ปรากฏวา โครงงานสรางรายไดสรางอาชพ เรอง “ถานอดแทง...พลงงานทางเลอกคณภาพสง” ไดรบรางวลท 3 ในระดบอดมศกษาและประชาชนทวไป โดยมรายละเอยดดงรปตอไปน

 รปท 4.24 คณะกรรมการการตดสนโครงงานฯ เขาตรวจและพจารณาโครงงานฯ

เรอง “เครองทาถานอดแทงดวยมอ...พลงงานทางเลอกคณภาพสง”

บทท 5 สรปผลการดาเนนงาน

5.1 สรปผล

หลกจากทคลนกเทคโนโลยไดจดโครงการการผลตพลงงานและเพมมลคาของวสดเหลอใชทางการเกษตรเพอเพมรายไดใหกบเกษตรกร ไดมชาวบานใหความสนใจเรองการเผาถานและการนาเศษวสดเหลอใชทางการเกษตรมาใชประโยชน และผทสนใจไดนาเทคโนโลยการเผาถานดวยถงน ามน 200 ลตรและเทคนคการเกบน าสมควนไมไปใชไดจรง สามารถเปนวทยากรจาชมชนได ซงอาจจดตงเปนศนยถายทอดเทคโนโลยประจาหมบานได เพอใหความรและถายทอดใหกบผทสนใจ และตองการนาไปใชในการดารงชวตประจาวน ท◌กหมบานทเปนกลมเปาหมายไดนาเทคโนโลยเตาเผาถานนไปยงหมบาน ซงเปนจดสาธตและใหความรในเรองของเตาเผาถานและการเกบน าสมควนไมใหกบคนในหมบานและผทสนใจได

สาหรบเทคโนโลยการผลตถานอดแทงนน มกลมชาวบานทสนใจและตองการใหทางคลนกเทคโนโลยเปนผใหคาปรกษาเรองของการผลตถานอดแทง โดยขณะนอยในชวงระหวางการจดตงกลมชาวบานทสนใจ ซงเปนการรวมกลมเองของชาวบาน เมอพรอมกจะไดทาการลงพนทใหคาปรกษาและแนะนาในเรองของเทคนคการอดและดานการตลาดอกครงหนง

5.2 ปญหาและอปสรรค

1. ชวงระยะของการอบรมอยในชวงของการทาการเกษตรของชาวบาน เปนผลใหชาวบานบางสวนทสนใจไมไดเขารวมการอบรมโครงการในครงน 2. ชาวบานบางทานสนใจอยากไดถานและนาสมควนไมใชเองแตขาดปจจยในดาน เงนทนและสถานททจะทาการตดตง เนองดวยอยในเขตชมชน จงไมสามารถทจะตดตงได

63  

5.3 ขอเสนอแนะและแผนในอนาคต

1. กระจายศนยสาธตเทคโนโลยในดานนและดานอนทชมชนตองการใหมากยงขน 2. จดสรรวนและเวลาใหเหมาะสมทสดเพอใหชาวบานทสนใจสามารถเขารบการอบรมและถายทอดเทคโนโลยได 3. จดหาเทคโนโลยทชมชนตองการทหนอกเหนอและจดอบรมสาธต 4. สรางจดสาธตของแตละทใหเขมแขงและพรอมทจะถายทอดแกผสนใจไดทกเมอ 5. ลงพนทตดตาม และใหคาแนะนากบเทคโนโลยนแลอนๆ เปนประจา 6. ทาการถายทอดเทคโนโลยในรปของสอตางๆ เชน วดทศน หนงสอ เปนตนเพอใหผทสนใจและตองการขอมลเพมเตม