28erman g.ven 14 - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d075582/2000/2000_guvene.pdft. a r i h k. Ü l t...

E Y Ü P S U L T A . N S E M PO Z YU M U

TARİHİ, KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA ••

EYUPSULTAN SEMPOZYUMU

IV TEBLiGLER

Türkiye Diyanet Vakfı İsHim Araştırmaları Merkezi

Kütüphanesi

Dem. No: f1555.2 Tas. No:

'3S6.ıLıı § ,,

'-!U .S

EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜGÜ

Tel: (0212) 563 16 65-616 00 98 Fax: (O 212) 616 00 78

IV

T. A R i H K. Ü L T ü· R Ü V E S A N A T

EYÜP BELEDiYE Sİ KÜLTÜR YAYINLARI

13

GENEL YÖNEfİM:

OSMANSAK

YA YlN SORUMLUSU:

İRFAN ÇALIŞAN

GRAFiK TASARlM:

Y AZIEVi İLETiŞiM HİZMETLERİ

FiLM ÇlKlŞ:

KO MBİ

BASH

SEÇİL OFSET

CİLT

BAYINDIR

BASlLDI GI YER,

İSTANBUL

BASKITARiHi>' . · KASIM 2Öo6 · .. · ...

. . :·.ı::·

-Eyüpsultan Senıpozyııınu kitabında kullanılan,

tebliğ sahiplerine ait olanlar dışındaki görsel malzemeler Eyüp Belediyesi, Kazını Zaim ve Yazıevi İletişim Hizmetleri arşivlerine aittir. . Kitaptaki tüm yazıların ve görsel malzemelerin

yayın hakkı Eyüp Belediyesi'ne aittir. Bir başka yerde izinsiz olarak yayınlanamat

ve kullanılamaz.

Y L A

T A R ‹ H ‹ K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A

EYYÜB SULTANTÜRBES‹N‹N HAT

SANATI AÇISINDAN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹

ERMAN GÜVEN

Z

1954’de Sürmene’de do¤du. ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Klasik Diller ve Edebiyatlar› bölümünden mezun oldu.

Y›ld›z Üniversitesi “Müzecilik” bölümü master program›n› bitirdi. ‹znik Müzesi ve Y›ld›z Porselen Fabrikas› El Dekor Atelyelerinde görev yapm›flt›r.

1982 y›l›nda ‹stanbul Türbeler Müzesi Müdürlü¤ü’nde göreve bafllad›. 1994 y›l›ndan beri Müze Müdürü olarak görev yapmaktad›r.

Çeflitli seminer ve sempozyumlara bildiriler ile kat›ld›. Yay›nlanm›fl kitaplar› ve makaleleri bulunmaktad›r.

310

1. Kitabeler Recep AKAKUfive Mehmet Nermi HAS-KAN’›n Eyyüb Sultanla ilgilikitaplar›nda k›smen mevcuttur.Bknz: Bibliyo¤rafya

Resim 1

Resim 2

Resim 3

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V

‹stanbul’un en çok ziyaret edilentürbelerinden baflta geleni flüphesiz kiEyyüb Sultan Türbesi’dir. Türbe ziya-reti yap›l›rken insanlar dua okumaklameflgul olduklar›ndan ve telafllar›ndandolay› türbenin duvarlar› üzerindekiçok güzel kitabe ve yaz›lar dikkat ve il-giden uzak kal›rlar. Türbeye hediyeedilen hat levhalar› da bunlar› sergile-yecek, müzemize ait bir sergi mekan›-n›n olmamas› nedeniyle depolarda bu-lunduklar›ndan Eyyüb Sultan Türbesin-deki kültürümüz ve hat sanat› aç›s›ndanönemli bu eserleri dikkatlice incelemekimkan› yoktur. Bu nedenle bu de¤erlieserleri çal›flmamda tan›tmay› hat sana-t›n› çok seven bir insan olarak borç bil-dim. Bu kitabelerin bir k›sm› okunmuflve yay›nlanm›flsa da tamam›n›n okunup

yay›nland›¤› müstakil bir yay›n henüzyoktur.1

Eyyüb Sultan Türbesi ve çevresinind›fl mekanlar›ndaki mezar tafllar› FatihSultan Mehmed devrinden günümüzeçeflitli tarihleri ve yaz›lar› içermektedir.Ancak bu çok önemli konuyu da inflal-lah önümüzdeki y›l ayr›ca genifl olarakinceleyece¤iz. Türbenin mekan›ndaduvarlar›n üzerinde çini, kalem ifli veduvarlar üzerindeki hat sanat› aç›s›ndande¤erli eserler ile türbeye hediye edil-mifl envantere kay›tl› hat levhalar›ndanhat sanat› aç›s›ndan önemli olanlar›n›bu çal›flmam›zda inceleyece¤iz. Ancaktan›t›lacak eserler çok oldu¤undanbunlar›n k›sa tariflerini vermeyi, bunakarfl›l›k eserlerin ço¤unun resimleriniyay›nlamay› daha uygun bulduk.

311

2. Bknz: HASKAN MehmetMermi, Eyüp Tarihi Cilt 1, S.185

3. AKAKUfi Recep, EyyübSultan ve Mukaddes Emanet-leri, ‹stanbul, Sahaflar KitapSaray› yay›n›, 1991-s.125

4. ÜNSAL Mine, Eyüp Sul-tan Türbesi Hacet Penceresifiebekesi Restorasyonu, I. EyüpSultan Sempozyumu, Tebli¤lerS.71


A. EYYÜB SULTANTÜRBES‹ MEKANLARI VE TÜRBE DUVARLARI

ÜZER‹NDEK‹K‹TABELER‹N HAT SANATI

AÇISINDAN ÖNEM‹Eyyüb Sultan Türbesi’ndeki mermer

üzerine kaz›l› kitabelerin ço¤unun tür-beyi esasl› bir tamirden geçiren ve duasalonu, hacet penceresi, sebili ve cüz-haneyi türbeye ekleyen Sultan I. Ah-med Devrine (1603-1617) ait oldu¤unugörmekteyiz.2 Bu nedenle bu konuda o

devrin Hassa Mimar› Sedefkâr MehmetA¤a’n›n (1603-1613 y›llar› aras›ndahassa mimari olarak görev yapm›flt›r)bu kitabeleri koydu¤unu ve Sultan I.Ahmed Camii yaz›lar›n› yazan HattatKas›m GUBAR‹’nin yaz›lar› yazm›fl ol-du¤unu düflünebiliriz. Bu konudaki ka-naatimizi do¤rulayan, türbenin içindekikuyunun kitabesinde I. Ahmed’in, tür-benin içini ve d›fl›n› güzelce, bafltanba-fla esasl› bir flekilde onard›¤›n›n ifadeedilmesidir.3 Ayr›ca Sultan I. Ahmed’intürbeye koydurdu¤u dokuz adet mer-mer kitabe ayn› hat karakterini tafl›-maktad›r. Ancak hepsi de imzas›zd›r.

1. Pirinç Hacet Penceresi: Sultan I.Ahmed taraf›ndan yapt›r›lan ve orjinaliSultan I. Ahmed Türbesi deposundabulunan bu eser çok y›prand›¤›ndanyerine imitasyonu yapt›r›larak konul-mufltur.4 “La ilahe ‹llallahu el Melikü’lHakkul Mubin Muhammedur Rasulul-lahi Sa’d›kul Va’dil Emin” ibaresi celisülüsle iki sat›r olarak yaz›lm›flt›r. Yaz›-y› helezonik dal ve yapraklar çevrele-mifltir. Yaz›, metal kesme hat eserleri-nin en güzel örneklerinden birisidir(Resim:1) Hattat veya ustan›n ismi ya-z›l› olmakla birlikte oyma bir eser ol-du¤undan bir türlü okumaya muvaffakolamad›k.

2. Hacet Penceresi sa¤›ndan ve so-lunda yer alan Allah ve Muhammed

312

Resim 4

Resim 5

Resim 6

5.Bu eserin Hat Sanat› aç›s›n-dan çok güzel bir eser oldu¤uSay›n U¤ur DERMAN vedi¤er Hat otoritelerince ifadeedilmekle beraber Hattat›n kim-li¤ini tespit için çal›flmalaryap›lmas› gerekmektedir.


(s.a.v) yaz›l› çini karolar: Sonradan dü-flünülerek yerine konuldu¤u anlafl›lanbu çini karolarda hattat imzas› yoktur.(Resim:2,3).

3. Hacet Penceresinin Camiye ba-kan d›fl yüzeyinde pencere üzerindekikitabe: Mermer üzerine dört kartufl ha-linde celi sülüs ile yaz›lm›flt›r. Sultan I.Ahmed’in Hacet penceresini yapt›rd›-¤›na ait bir kitabedir. Mermer üzerinealt›n varakla süslü güzel bir yaz›d›r(Resim:4).

4. Hacet Penceresinin türbe içinebakan pencere iç duvarlar› üzerindekikitabe: Pencerenin sa¤l› sollu iki tara-f›nda yer alan celi sülüs kitabe yirmikartufl içinde yer alm›flt›r. Sultan I. Ah-med’in hay›rsever kiflili¤i ve Vak›flar›-n›n övüldü¤ü bir metin yaz›l›d›r. Bu ce-li sülüs yaz› XVII. yy. hat sanat›n›nözelliklerini tafl›maktad›r.

5. Türbeye Caminin iç avlusundanziyaretçilerin girdi¤i kap› üzerindekikitabe: Mermerden alt› sat›r halindeotuzalt› kartufl içinde yaz›l› bu celi sü-lüsle yaz›lm›fl yaz› türbe duvar› üzerin-de göz kamaflt›rmaktad›r. Eyyüb Sul-tan-› Hazreti Halid’i ö¤en Arapça birkasidedir. Maalesef hattat kitabesi yok-tur. Kitabeyi fieyhülislam MehmedEs’ad Efendi yazm›flt›r. Çok güzel bir

313

Resim 7

Resim 8

Resim 9

6. Ö⁄ÜT Hac› Cemal, Ey-yüb Sultan, Hz. Hâlid EbuEyyüb El Ensâri, S.63.Burada kitabenin Sultan I.Ahmed ve Sultan II. OsmanDevri fieyhülislâmlar›ndanyirmialt›nc› fieyhülislâm HocaSadeddin Efendi’nin o¤lu fiey-hülislâm Mehmed Es’ad Efen-di’ye ait oldu¤u yaz›l›d›r. Buzat Eyüp Sultan’dagömülüdür. Hac› Cemal Ö¤ütkitabenin tercümesini de ver-mektedir.

7. Kitabenin okunuflu RecepAKAKUfi’un kitab›nda S.136.’da mevcuttur.

8. Kitabenin okunuflu MehmetNermi HASKAN’›n EyüpTarihi kitab›nda Eyüp Türbesimaddesinde vard›r. S. 185.


eserdir5 (Resim:5). Bu kitabenin metni-ni fieyhülislam Mehmed Es’ad Efenditaraf›ndan m›, yoksa yine Eyyüb Sultanile ilgili eser ve fliirleri bulunan SultanAbdülmecid Devri Vak’anüvisi Es’adMehmed Efendi taraf›ndan m› yaz›l-m›flt›r, araflt›rma konusudur.6

6. Sultan I. Ahmed’in yapt›rd›¤› Se-bil Kap›s› ve Sebil pencereleri üzerin-deki kitabeler: Sebilin Sultan I. Ahmedtaraf›ndan (1022/1613) tarihinde yap›l-d›¤› son m›sras›ndan anlafl›lmaktad›r.Sebilin mimar› Sedefkâr MehmedA¤a’d›r. Bu sülüs yaz›lar da XVII. yy.hattatlar›n›n karakteristik özelliklerinitafl›maktad›r (Resim:6). Ayn› kitabe se-bilin ön duvarlar› üzerindeki pencerele-rin üzerinde dikdörtgen kartufllar için-de devam etmektedir.7 Büyük bir ihti-mal bu kitabeler de di¤er ça¤dafl› kita-belerle beraber Sultan I. Ahmed devrihattatlar›ndan Kas›m GUBAR‹’ye aitolmal›d›r.

7. Hacet Penceresinin Dua Salonu-na bakan yüzündeki pencere al›nl›¤›üzerindeki kitabe: Peygamber Efendi-mizin Eyyüb Sultan hakk›nda söyledi¤igüzel bir sözle ilgili Hazreti Ayfle’ninrivayetinin yer ald›¤› Hadis-i fierif çokgüzel bir hatla bafl köflede mermer üze-rinde yer alm›flt›r.

8. Kadem-i Saadet Dolab›’n›n kita-besi: Kitabe Talik yaz›yla yaz›lm›flt›r.Peygamber Efendimizin ayak izlerininSultan I. Mahmud taraf›ndan 1731 y›-l›nda Topkap› Saray›ndan buraya geti-rildi¤iyle ilgilidir. On kartufl içindekikitabe mermer üzerine alt›n varakl›d›r8

(Resim:7).9. Bursa Ekolü (Renkli S›r Tekni¤in-

den) Çini kitabe: Devflirme olarak son-radan türbe duvarlar›na konulmufltur.‹ki kartufl içinde celi sülüsle Osmanl›cabir beyit yer alm›flt›r. Kitabe XV. yy.ile tarihlendirilmektedir (Resim:8).

10. Türbenin Ana Girifl Kap›s› Üze-rindeki kitabeler: Yar›m daire formuiçinde Allah (c.c.) ve Muhammed(s.a.v.) isimleri ve celi sülüsle Kelime-iTevhid yaz›lm›flt›r. Di¤er Kelime-iTevhid istiflerinden ayr› olan özelli¤i

314

Resim 10

Resim 11

Resim 12

9. Bu konuda daha genifl bilgiiçin Erman GÜVEN’in “EyüpSultan Türbesi’ne VakfedilenEserler” II. Eyüp Sultan Sem-pozyumu Tebli¤ler dergisindekimakalesine bak›labilir.

10. Kitabenin okunuflu MehmetNermi HASKAN’›n EyüpTarihi birinci cilt s. 185’tevard›r.


Ra harfinin üstte tek olarak yer alm›flolmas›d›r. Güzel bir istiftir (Resim:9)

11. Türbe içindeki çiniden yaz› kufla-¤›: Lacivert zemin üzerine celi sülüs ileTevbe suresinin 72-100-117-119 ve 120no’lu ayetleri beyaz olarak yaz›lm›flt›r.Yaz› çok güzeldir. Di¤er çini yaz› kuflak-lar›nda oldu¤u gibi ketebe ve tarih yok-tur. Çini karolar duvar üzerine Sultan I.Ahmed zaman›nda yapt›r›ld›¤›ndan yaz›kufla¤› XVII. ile tarihlenebilir. Hattat› bi-linmemektedir. (Resim:10).

12. Kubbenin kalemifli kitabesi:Kubbenin tam ortas›nda oval olarak,kalem ifliyle Âl-i ‹mrân Suresi’nin 193.ayeti yer alm›flt›r. Yeni ve çok güzel biristiftir. Türbe ve caminin 1960 y›l›ndaAdnan Menderes taraf›ndan yapt›r›lanrestorasyonu s›ras›nda yaz›n›n Camikubbe yaz›lar› ile beraber Hattat Ha-mid’e yazd›r›lm›fl olmas› muhtemeldir.9

Bu konu da araflt›r›lmaya muhtaçt›r.Çünkü çok geliflmifl ve güzel bir istiftir(Resim:11).

13. Türbenin bronzdan ana girifl ka-p›s› üzerideki kitabeler: Sultan II. Ab-dülhamid’in bronzdan yapt›rd›¤› kap›-n›n sa¤ ve sol kanad›nda dikdörtgenform içinde güzel bir ta’lik yaz› ile ya-z›lm›fl olan kitabede kap›y› vakfedenSultan II. Abdülhamid’in ismi geçmek-tedir. Hattat imzas› yoktur (Resim:12).

14. Türbe içindeki su kuyusunun ki-tabesi: Sultan I. Ahmed devrinden kal-mad›r. 1016 (1607) tarihli kitabedeSultan I. Ahmed’in Eyyüb Sultan’›n tür-besinin içini ve d›fl›n› onar›p ihya eyle-di¤i yaz›l›d›r10 (Resim: 13)

15. Eyyüb Sultan Türbesi Pencereperdelerinin üzerinde yer alan yaz›lar:Deri üzerine yeflil atlas zemin ve gü-müfl simle Hattat Padiflah Sultan II.Mahmud’un yazd›¤› “kelime-i flehadet”ide içeren yaz›lard›r. Sultan II. Mah-mud’un ad›n›n yan›nda “el-Gazi” flek-linde ünvan›n›n da zikredilmesi aç›s›n-dan bu yaz›lar önem tafl›maktad›rlar.

16. Eyyüb Sultan’›n sandukas›n›nüzerinde gümüfl flebekedeki hat yaz›la-r›: Sultan III. Selim’in yapt›r›p türbeyehediye ettirdi¤i flebeke ‹stanbul Türbe-

ler Müzesi Müdürlü¤ü 369 no’lu en-vanter numaras›na kay›tl›d›r. Her cep-hesinde kitabeler yer alm›fl olup, gü-müfl kesme hat yaz›lar›n›n flaheserlerin-dendir. Sandukan›n ön yüzünde ortadaüstü beyzi bir formda celi sülüs Besme-le yer alm›flt›r (Resim:14). Ayr›ca sa¤l›sollu olarak iki adet Hazreti Halid’inismi yer alm›flt›r. fiebekenin ön ve ar-kadaki uzun olan yan yüzlerinde kafeslibölümün ortas›nda yuvarlak kompozis-yonda “besmele ve fatiha” suresi yer al-m›flt›r (Resim:15).

fiebekenin ayak ucu denilen bölü-münde sa¤l› ve sollu dikdörtgen formiçinde ta’lik yaz›yla yaz›lm›fl yaz›da;

315

Resim 13

Resim 14

Resim 15


fiebekeyi Sultan III. Selim’in yapt›rd›¤›-na ait tarih metni yer alm›flt›r. Kitabedört sat›r› sa¤da dört sat›r› solda olmaküzere sekiz sat›rdan oluflmufltur. Tarihm›sra› 1207/1792’yi gösterir.

Ayr›ca flebekenin en üst k›s›mlar›n-da S harfi fleklindeki k›vr›mlarla bütünflebekeyi dolaflan ayet yaz›l› bir kuflakgümüfl üzerine alt›n ile kaplanm›fl birteknikle yaz›lm›fl olup, hat sanat›n›nflaheserlerindendir. On parça kafestenoluflan gümüfl flebekenin birbiriyle biti-flip sütun oluflturdu¤u uç k›s›mlar üsttet›pk› bir sütun bafll›¤›na benzeyen veyelpazeyi and›ran gümüfl tablolarla süs-lü olup, bunlar›n üzerinde de sülüsleKelime-i Tevhid, Maflallah, Allah(c.c.),Muhammed (s.a.v) vb. gibi yaz› kom-pozisyonlar› vard›r. Maalesef bütün buyaz›larda Hattat ismi yaz›l› de¤ildir.

17- Eyyüb Sultan’›n sandukas› üze-rindeki puflide üzerindeki kitabeler:

Türbe envanter defterinin 156 no’sunakay›tl› bulunan bu eser Marafl ifli stilindederi ve kadife üzerine gümüfl ve alt›nsimle ifllenmifl harikulade bir sanat eseri-dir. Yaz›lar›n›n bir k›sm› Hattat MustafaRak›m Efendi, baz› kuflak yaz›lar› iseSultan II. Mahmud’a aittir (Resim: 16).Eyyüb Sultan’›n rivayet etti¤i Hadis-ifierifler, Peygamber Efendimizin EyyübSultan’› ö¤en Hadis-i fierifleri, Kelime-ifiehadet ve Allah (c.c.) ismine ait yaz›laryer alm›flt›r. Bu eser tek bafl›na bir ma-kaleye konu olabilecek flaheserlerdendir.

18. Adile Sultan Mescidi duvar›nda-ki çini kitabe: Odan›n tam k›ble duva-r›nda yer alm›flt›r. Kâbe tasviri XVI. yy.‹znik özellikleri tafl›yan çini panodur.Benzeri Rüstem Pafla Camii ve Topkap›Saray› Müzesi çini duvarlarda iki yerdemevcuttur.

19. Türbe ç›k›fl koridorunun biti-mindeki kap› üzerindeki kitabe: BuradaPeygamber Efendimizin Sahabelerininbir y›ld›z gibi oldu¤uyla ilgili pek mefl-hur olan Hadis-i fierifleri celi sülüslemermer üzerine yaz›lm›flt›r. Güzel biryaz›d›r (Resim:17).

20. Türbe ç›k›fl kap›s›n›n perdesiüzerinde, deri üzerine yaz›lm›fl Kelime-i Tevhid levhas›: Beyzi bir kompozis-yondur. Hattat Mustafa Halim Özyaz›-c›’n›n 1375/1955 tarih ketebesi vard›r(Resim:18).

21. Eyüp Cüzhanesi’nin (TürbeleriKoruma ve Yaflatma Derne¤i merkezi-nin bulundu¤u) girifl kap›s› üzerindekikitabe: Müslümanlar›n Resullullah’danraz› olmas›n›n en güzel fley oldu¤unadair mesaj veren güzel bir yaz›d›r. Ta-rih ve hattat imzas› yoktur.

22. Türbe iç mezarl›¤›n›n cami içavlusuna bakan Hacet Penceresinin ki-tabesi: Kitabede Sultan I. Ahmed’in o¤-lu Sultan IV. Murad’›n ismi geçmekte-dir. Sultan II. Osman’›n annesi Mahfi-ruz Sultan’›n gömülü oldu¤u EyyübSultan Türbesi içi mezarl›¤›n›n kitabe-sidir. On sat›rl›k kartufllar içine ya-z›lm›fl olup, klasik Osmanl› yaz› özel-liklerini tafl›maktad›r (Resim:19).

316

Resim 16

Resim 17


B. EYYÜB SULTANTÜRBES‹’NE VAKFED‹LEN

EL YAZMASI K‹TAP VE LEVHA fiEKL‹NDEK‹

HAT ESERLER‹Konuya giren ve hat sanat›n› içeren

Eyyüb Sultan Türbesi envanterine üç-yüzyirmisekiz adet eser kay›tl›d›r. Bun-lardan dokuz adedi elyazmas› kitap veKur’an-› Kerim, yetmifl iki adeti levhave ikiyüzk›rkyedi adedi ise di¤er mal-zemeler üzerindeki hat yaz›lar›ndanoluflmaktad›r. fiimdi bu malzeme içindeönemli olanlar›n› s›rayla inceleyece¤iz.

EL YAZMASI K‹TAPLAR Çok k›ymetli Kur’an-› Kerim’ler

1926 y›l›nda Türk ve ‹slam EserleriMüzesi’nin envanterine geçirilmifl idi.‹kinci derecede önemli eserler aras›nda1,3 ve 15 no’ya kay›tl› eserler gerekhat, gerekse süsleme sanatlar› aç›s›ndanönemlidir.

Kur’an-› Kerim: Envanter defterinin1 no’suna kay›tl›d›r. Eser türbedeki engüzel Kur’an-› Kerim’dir. Üzeri flemse-ler ve köflebentlerle süslü deriden kla-sik süslemeye sahip bir cildi vard›r.Levha ve sure bafllar› alt›n ve laciverta¤›rl›kl› renklerde Klasik Osmanl› süs-lemeleriyle bezelidir. Sultan AbdülazizHan’›n dad›s› merhum fiöhret Kalfa’n›nruhu için Pertevniyal Valide Sultan ta-raf›ndan türbeye hediye edilmifl1270/1853 tarihli vak›f eseridir. Hattat›Seyyid Mehmed Efendi’dir. Hattatkendisini tan›t›rken Galatasaray Sulta-nisi Sülüs Hocas› oldu¤unu ö¤renmek-teyiz. Güzel bir ince nesih ile yazm›fl-t›r. Bilindi¤i gibi Seyyid MehmedEfendi Pertevniyal Valide Camii yaz›-lar›n› da yazan hattatt›r.

Kur’an-› Kerim: 15 no’lu envanterekay›tl› bu Kur’an-› Kerim gerek hatt›gerek klasik Osmanl› tarz›nda bir tez-hibe sahip olmas› aç›s›ndan önemlidir.1056/1646 yani Sultan I. ‹brahim Dev-ri’ne (1640-1648) aittir. Bu eserin hat-tat› belli de¤ildir. Araflt›r›l›p yaz› ka-rakterine göre bulunabilir.

HAT LEVHALARIBu malzemeleri de konular›na göre

s›n›flayarak inceleyece¤iz.Hilye-i fierif Levhalar›: Türbede 36,

38, 42, 43, 50 ve 95 no’lu envanterekay›tl› bulunan Hilye-i fierif levhalar›nhepsi de hat sanat› aç›s›ndan önemli-dir. Bu eserleri tek tek tan›tmay›p han-gi hattatlara ait olduklar›n› ve tarihleri-

317

Resim 18

Resim 19

Resim 20


ni k›saca özet olarak tan›taca¤›z.En eski tarihli Hilye-i fierif levhas›

1101/1690 tarihli Haf›z Osman’a aittir(Resim:20). 36 ve 38 (Resim:21) no’luenvantere kay›tl› olan Kazasker Musta-fa ‹zzet Efendi’ye ait 1253/1837 ve1254/1838 tarihli hilyeleri görülmeyede¤er çok güzel tezhipli eserlerdir. 95.no’ya kay›tl› olan ve Mustafa Refik im-zal› hilye ise bafltan sona heryeri sülüs-le yaz›lm›fl bir eser olarak di¤er hilye-lerden ayr› dizaynda s›ra d›fl› bir yaz›olarak ilgi çekicidir (Resim:22).

Türbeye Vakfedilmifl Celi Sülüs HatLevhalar›:

Genellikle bu levhalar›; 1. EyyübSultan ile ilgili onu konu edinen hatlevhalar›, 2. Padiflahlar›n yazd›¤› yaz›-lar, 3. Di¤er önemli sülüs ve celi sülüslevhalar 4. Ta’lik yaz› ile yaz›lm›fl hateserleri ve 5. ‹kinci derecede önemlidi¤er hat levhalar› diye befl bölümdeinelenebilir.

1. Eyyüb Sultan’› konu edinen hatlevhalar›: Hazreti Halid çok sevildi¤iiçin hattatlar onunla ilgili de¤iflik eser-ler oluflturmufllard›r. Türbe envanteri-nin 53 no’suna kay›tl› Mahmud Cela-leddin’in tarihsiz fakat çok mükemmeltezhipli “Ya Hazreti Halid” yaz›s› çokgüzeldir (Resim: 23).

Hazreti Halid ile ilgili Hadis-i fie-riflerin ve Eyyüb Sultan ve sahabelerleile ilgili levhalar türbe envanterinin 54,59, 60, 61, 62, 63, 64, 71, 92, 100,106, 107 no’lar›na kay›tl›d›r. Bunlardanhat sanat› aç›s›ndan önemli olanlar›flunlard›r: 71 no’lu envantere kay›tl›olan levha Hattat Mustafa Rak›m’›n1219/1804 ketebeli yaz›s› alt›nla zeren-düt fleklinde yaz›lm›fl, mükemmel bireserdir. Yaz›y› Hattat Rak›m’dan kopyeeden veya ettirenin ve levhay› haz›rla-yan Dârü’s-Saltanat müderrisi Osmanfiakir Bey’in de ismi yaz›n›n alt›ndabordürün ortas›nda yer alm›flt›r (Re-sim:24).

318

Resim 21

Resim 22

Karfl› sayfada

Resim 23

Resim 24


107 no’lu envantere kay›tl› olan si-yah muflamba üzerine alt›nla zerendütolarak yaz›lm›fl 2,5 metre uzunlu¤unda-ki büyük bir levhad›r. 1310/1892 tarihliyaz› Muhsinzade Seyyid Mehmed Paflaimzal›d›r. (Resim:25). Bu büyük boyda-ki levhalar dahi Osmanl› Devrinde tür-be duvar›na as›l› vaziyette idi. Günü-müzde desenlerini, güzelliklerini deörtmesi dolay›s› ile maalesef depolardasaklanmaktad›r.

2. Padiflahlar›n yazd›¤› hat levhalar›:Padiflahlar›n yazd›¤› ve türbeye hediyeetti¤i hat eserleri befl adettir. HattatPadiflah Sultan II. Mahmud’un 73 no’yakay›tl› 2,5 metre uzunlu¤undaki “Has-bünallahi Ve Ni’mel Vekil” diye baflla-yan Beyaz›t ve Fatih Camisindeki lev-halar›yla birlikte büyük camiler içinyazd›¤› yaz›lardand›r. Yaz› siyah zemi-ne kabartma olarak alt›nla yaz›lm›flt›r(Resim: 26).

Ayn› zamanda çok de¤erli bir hattatolan Sultan Abdülmecid’in de 39 no’luenvanter numaras›na kay›tl› bir eserivard›r. Lacivert zemine alt›nla “Fese-yekfikehümullah” diye bafllayan ayetyaz›lm›flt›r. Sultan Abdülaziz Han’›nressaml›¤›n›n yan›nda kat›¤› sanat› ileyapt›¤› ve envanter 48 ve 51 no’lar›nakay›tl› olan iki Hadis-i fierif levhas›çok mükemmeldir.

319


Sultan Abdülhamid’in ise 48 no’yakay›tl› bir Hadis-i fierif levhas› vard›r.Bu da lacivert zemine alt›nda zerendütolarak yaz›lm›flt›r.

3. Di¤er önemli sülüs ve celi sülüslevhalar: Bu bölümde konuyu özet ola-rak anlatabilmek için Hattat olarakflöhret yapm›fl ve kitaplarda haklar›ndaçokça makaleler yaz›lm›fl hattatlar›m›-z›n Eyyüb Sultan Türbesi’nde eserleribulunanlar›ndan k›saca bahsedece¤iz.

a. Envanter defterinin 55 no’sunakay›tl› bulunan Mahmud Celaleddinbey’in 1236/1820 tarihli levhas›nda“fiefaatim ümmetimden büyük günahiflleyenlere olacakt›r” anlam›ndaki Ha-dis-i fierif yaz›l›d›r. Yaz› üç kartufl için-de yer alm›flt›r. Köfleleri ince tezhipledoldurulmufltur (Resim:27).

b. Mustafa ‹zzet Efendi’nin 47 no’luenvantere kay›tl› ve 1274/1857 tarihliAllah (c.c.) Muhammed (s.a.v.), Ali(r.a), Fatma (r.a.), Hasan (r.a.) ve Hü-seyin (r.a)’in isimlerinin yer ald›¤› lev-

320

Resim 25

Resim 26

Resim 27

11. Muhiddin serin’in “HatSanat› ve Meflhur Hattatlar”kitab› S. 252’de ‹zzet Efen-di’nin icazetini babas› MehmedEs’ad Yesari’den ald›¤› anlat›l-maktad›r.


had›r. Zerendüt tekni¤inde yap›lm›flt›r(Resim:28). Yine Kazasker Mustafa ‹z-zet Efendi’ye ait Envanter 67 no’sunakay›tl› bulunan 1278/1861 bir eseri da-ha vard›r. Eserde “Allahü Hayyün Kab-le Külle Hayyün” yaz›l›d›r.

c. Envanter defterinin 37 no’sunakay›tl› fievki Efendi’nin 1288/1871 ta-rihli yaz›s›nda; siyah üzerine zerendütolarak Kelime-i Tevhid yaz›l›d›r. Kom-pozisyon olarak da ça¤dafl› Sami Efen-di’nin çok bilinen Kelime-i Tevhidkompozisyonunun ayn›s›d›r.

d. Envanter defterinin 63 no’sunakay›tl› Hasan R›za Bey’in çok güzel birlevhas›yla karfl›lafl›yoruz. On sat›rl›ksülüs yaz›yla Hazreti Halid’in kabrininbulunuflu anlat›lmaktad›r. Tezhip bor-dürünün en üstünde bir tu¤ra vard›r.

e. Hattat Hulusi Efendi’nin de ikilevhas› vard›r. Envanterin 65 no’sunakay›tl› 1335/1916 tarihli “Aman YaHazreti Muhammed” yaz›s› ile 78no’ya kay›tl› müsenna olarak yaz›lm›flbir ayettir.

4. Ta’lik yaz› ile yaz›lm›fl hat eserle-ri: Envanter defterinin 40 no’suna ya-z›lm›fl olan Yesarizade Mustafa ‹zzetEfendi’nin 1204/1789 tarihli yaz›s›d›r.1202/1788’ de icazet alan ‹zzet Efen-di’nin ilk ta’lik yaz›lar›ndand›r.11 Beyazrenk aherli ka¤›da ta’lik yaz›yla dört sa-t›r halinde meyilli olarak Sultan III. Se-lim’e ait bir k›t’a yaz›lm›flt›r. Yer yer al-t›nla tezhip edilmifltir. Metin Sultan III.Selim’in Eyyüb Sultan Hazretleri’nehayranl›¤›n› içeren sözlerden oluflmufl-tur (Resim:29).

Envanter defterinin 58 no’suna ka-y›tl› Fatma Zehra isimli han›m hattataait talik yaz›l› levha otuz iki sat›rl›k yi-ne mayil flekilde yaz›lm›fl beyitlerdenoluflmufltur. Bayan hattat›n eseri olmas›aç›s›ndan önemlidir.

70 no’lu envanter defterine kay›tl› Mehmed Aziz imzal› ve 1322/1904 ta-rihli fleker renk ka¤›t üzerine celi ta’lik

321

Resim 28

Resim 29


ile dört sat›r halinde Peygamber Efen-dimizi metheden beyitler yaz›l›d›r (Re-sim:30)

72 no’ya kay›tl› ta’lik yaz›l› levhadalacivert zemine alt›nla alt› sat›rl›k Ey-yüb Sultan’› meth eden beyitler yaz›l›-d›r. Kenar bordürü de tezhiplidir. Bugüzel eserin hattat› bilinmiyor (Re-sim:31)

5. ‹kinci Derecede Önemli Di¤erHat Levhalar›: Envanterin 75 no’suna

kay›tl› levha Kâbe-i Muazzama puflide-sinden ayet kufla¤›ndan bir parçan›nçerçevelenip levha haline getirilmesi ileeser oluflmufltur (Resim:32).

Envanterin 76 no’suna kay›tl› tu¤rafleklindeki yaz› Peygamber Efendimizimeth eden sözlerden oluflmufltur. Be-yaz zemine siyah hat mürekkebi ile ya-z›lm›flt›r. Eserin yap›mc›s› SilahtarOca¤›ndan Ahmed Razi Bey’in1189/1774 tarihli eseridir (Resim:33).

322

Resim 30

Resim 31


SONUÇEyyüb Sultan Türbesi’nde bizzat

hattat veya zerendüt tekni¤i ile müzeh-hibin elinden ç›km›fl hat eserleri yan›n-da Kâbe örtüleri, perdeler ve Kedim-iSaadet örtüleri, ipek örtüler, çini karo-lar, metal seramik gibi pek çok de¤iflikmalzemelerin üzerinde de hat yaz›lar›mevcuttur. Günümüzde de Eyyüb Sul-tan Türbesi’ne üzerinde hat yaz›l› eser-ler hediye edilmeye devam edilmekte-dir. Bunun en son örne¤i Hattat YusufBENEFfiE’nin türbeye hediye etti¤idört adet yaz›s›n› gösterebiliriz.Temennimiz Eyyüb Sultan Türbesi’ninHat Sanat› aç›s›ndan zenginli¤ini or-taya koyan detayl› bir bilimsel çal›fl-man›n yap›lmas›d›r.

B‹BL‹YO⁄RAFYAAKAKUfi, Recep, “Eyyüb Sultan ve MukaddesEmanetler”, ‹stanbul, 1991BAYRAK, Orhan, “‹stanbul’da Gömülü MeflhurAdamlar”. ‹stanbul, Türkiye An›tlar Derne¤i ‹s-tanbul fiubesi Yay›n›BAYAT, Ali Haydar, “Hüsn-i Hat Bibliyo¤raf-yas›” Ankara, Kültür Bakanl›¤›, 1990BERK, Süleyman, “Hattat Mustafa Râk›m’da CeliSülüs ve Tu¤ra Esteti¤i”Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens-titüsü ‹slam Tarihi ve Sanatlar› Ana Bilim Dal›DERMAN, U¤ur, “Türk Sanat›n›n fiaheserleri”‹stanbul, 1981GÜVEN, Erman, “Eyyüb Sultan TürbesindekiEserlerin ‹ncelenerek Sultan Reflad Türbesinde Ser-gilenmesi”, Y›ld›z Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens-titüsü, Bas›lmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul,1992HASKAN, Mehmet Mermi, “Eyyüb SultanTarihi, Eyüp Sultan Belediyesi, 1996‹BNÜLEM‹N, Mahmud Kemal, “Son Hattatlar”,‹stanbul, 1955RADO, fievket, “Hattat Hâmid Aytaç” ‹stanbul,1983------- “Türk Hattatlar›”, ‹stanbulSER‹N, Muhittin, “Hat Sanat›m›z”, ‹stanbul,1982, Kubbealt› neflriyat›.------- “Hattat Aziz Efendi”, ‹stanbul, 1988, Kub-bealt› neflriyat›.------- “Hattat fieyh Hamdullah”, ‹stanbul, 1992,Kubbealt› neflriyat›.------- “Hat Sanat› ve Meflhur Hattatlar”, ‹stan-bul, 1999, Kubbealt› neflriyat›.

fiEHSUVARO⁄LU, Haluk, “As›rlar Boyunca‹stanbul” Cumhuriyet Gazetesi yay›n›ÜNVER, Süheyl, “Hattat Mustafa Rak›m Efen-di”, ‹stanbul, 1953------- “Hattat Mustafa ‹zzet ve Eserleri”, ‹stanbul,1953------- “Hattat Mustafa fievki”, ‹stanbul, 1953YAZIR, Mahmud Bedreddin, “Kalem Güzeli”, An-kara 1989------ Eski Yaz›lar› Okuma Anahtar›, Vak›flarGenel Müdürlü¤ü, Ankara, 1978

Resim 32

Resim 33

323

28erman g.ven 14 - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d075582/2000/2000_guvene.pdft. a r i h k. Ü l t...

Documents