ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009...

48
FUNDACION MUSEO DO MAR DE GALICIA Consellería de Cultura e Turismo Consorcio Zona Franca de Vigo Concello de Vigo MUSEO DO MAR DE GALICIA 17 de xullo/13 de setembro 09

Upload: others

Post on 09-Jul-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

FUNDACION MUSEO DO MAR DE GALICIAConsellería de Cultura e TurismoConsorcio Zona Franca de VigoConcello de Vigo

MUSEO DO MAR DE GALICIA17 de xullo/13 de setembro 09

catalogo.indd 1catalogo.indd 1 12/08/2009 12:23:4612/08/2009 12:23:46

Page 2: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

catalogo.indd 2catalogo.indd 2 12/08/2009 12:24:0712/08/2009 12:24:07

Page 3: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

catalogo.indd 3catalogo.indd 3 12/08/2009 12:24:0712/08/2009 12:24:07

Page 4: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

catalogo.indd 4catalogo.indd 4 12/08/2009 12:24:0812/08/2009 12:24:08

Page 5: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

L’ART DE LA TERANYINAA ARTE DE ARDORA

Carles Bros

Pinturas e Instalacións

FotografíaManuel González Vicente

Deseño gráfi coDON gráfi ca contemporánea

Deseño da montaxe expositivaProducción e Xestión Cultural

MontaxeSacaferro

Coordinación do catálogoProducción e Xestión Cultural

ImpresiónGrafol Artes Gráfi cas, S.A.

Dep. Legal

ISBN978-84-936963-5-1

© da edición: Museo do Mar de Galicia

catalogo.indd 5catalogo.indd 5 12/08/2009 12:24:0812/08/2009 12:24:08

Page 6: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Detalle da montaxe no Museo do Mar de Galicia

catalogo.indd 6catalogo.indd 6 12/08/2009 12:24:0812/08/2009 12:24:08

Page 7: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

catalogo.indd 7catalogo.indd 7 12/08/2009 12:24:1012/08/2009 12:24:10

Page 8: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

O artista, Carles Bros

catalogo.indd 8catalogo.indd 8 12/08/2009 12:24:1112/08/2009 12:24:11

Page 9: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

A arte da teranyina é a arte da “luz”, que antigamente se chamaba tamén a l’encesa.

Ir a l’encesa, é pescar de noite cun verdadeiro lume a bordo, eis o seu nome. A teranyina, a pesca de cerco, está forte-mente arraigada no país catalán e forma parte das historias dos nosos devanceiros e, sobre todo, da cultura mediterrá-nea.

A pesar da crise que atravesa o sector da pesca, eu son un fi rme defensor deste sistema de pesca que combina a luz e mailo cerco, respectando do leito do mar e que, feita de xeito responsábel, permite e garante unha explotación sostida da riqueza que o mar nos ofrece.

A exposición contén as experiencias e sensacións que eu vivín logo dunha noite enteira enrolado na teranyina Montes y Sabino, con base en Port de la Selva. A exposición está constituída por unha serie de pinturas onde predominan as cores do barco, os da roupa de auga dos mariñeiros, amarelo e laranxa, o negro da noite e mailo branco das luces do barco.

Esta exposición pretende ser unha homenaxe a este sistema de pesca, tan mediterráneo e tan noso, e aos homes de mar, mariñeiros, que cada noite que saen do porto viven unha aventura.

A través da arte contemporánea, quero compartir e amosar a opinión pública a arte de pesca de la teranyina, para que a súa vez tome conciencia e aprenda a valorar e apreciar a colleita que se obtén, principalmente sardiña e bocarte, que se ben ata hai ben pouco tempo eran moi abundantes, poden chegar a desaparecer.

Quero crer e teño a esperanza que o sentido común e as boas practicas do home fagan posible deter os excesos, atopar un equilibrio nas capturas, para que todas as especies do noso Amado Mare Nostrum non formen parte do pasado e que perduren para sempre.

Carles Bros

Detalle montaxe

catalogo.indd 9catalogo.indd 9 12/08/2009 12:24:1112/08/2009 12:24:11

Page 10: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Detalle montaxe

catalogo.indd 10catalogo.indd 10 12/08/2009 12:24:1212/08/2009 12:24:12

Page 11: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

catalogo.indd 11catalogo.indd 11 12/08/2009 12:24:1312/08/2009 12:24:13

Page 12: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Coas nosas redes e aparellos estamos a navegarcara o inmenso e salvaxe océano

É aló, no mar alto, onde está a colleita da que obtemos o noso pana medida que cazamos as prezadas touzas de arenque

The Shoals of Herring (Ewan MacColl)

Decote asociamos a unha profesión dura e de futuro incerto como é a pesca, un aura de romanticismo, unha señardade do descoñecido: maila realidade cotiá do mar, pouco sabemos da profesión de mariñeiro. Porén sempre é de agradecer facer aproximacións ao mundo do mar e da pesca dende diferentes ámbitos: unha achega holística que permite unha mellor difusión e coñecemento do mesmo.

Neste sentido o Museo do Mar de Galicia entende como cerne da Cultura Marítima Galega a Industria da Pesca, que aglu-tina a mariñeiros, buques e ofi cios e bens das industrias relacionadas co aproveitamento dos recursos naturais do mar. O noso obxectivo principal é dar a coñecer este mundo tan noso pero tan descoñecido, promovendo premios de fotografía e realizando material didáctico, exposicións historiográfi cas e mesmo aproximacións artísticas contemporáneas.

A exposición l’Art de la Teranyina/A Arte da Ardora, enrólanos nunha das pescarías máis extraordinaria e descoñecida: a pesca do cerco. Tal como di a letra da canción de Ewan MacColl, máis que dunha pesca, debemos falar dunha caza, xa que logo, os peixes peláxicos, como a sardiña, “caminan en tropas o bandadas [...] siguiendo la costa, tan presto al Norte, como al Sur; por cuya razón Lamare en su tratado de Policía le llama errante, y vagabunda; pero lo cierto es, que en Invierno camina regularmente al Mediodía, y se abriga de los senos de la costa, y en Verano sube al Norte 1”. Os mariñeiros galegos están afeitos a axexar, a escudriñar a superfi cie do mar, buscando a ardentía, ese resplandor, producido polo fi toplancto, que a xeito de ronsel deixan os peixes peláxicos nas noites escuras da primavera e verán ao fuxiren ou evitaren o barco. Un ronsel que os delata e permite obter as colleitas, o pan dos mariñeiros. Unha ardentía que identifi ca con ese nome as pescarías que noutrora, antes da chegada das sondas e mailos sónares, usaban esta técnica para detecta-los bancos de peixe, cerqueiros e xeiteiros: os barcos da ardora. Unha arte no máis prístino senso, xa que logo, requiría aprendizaxe e coñecemento que non estaba á man de todos. Un acervo identitario imprescindible para a subsistencia da comunidade pesqueira exercido polos patróns.

A teranyina recibe en Galicia diferentes nomes en función do tamaño da rede de cerco. Así temos a tarrafa, un cerco de gran tamaño usado para a pesca da sardiña no “limpo 2”,o racú, de menor tamaño, para traballar nos “secos 3” ou en pouco fondo e mesmo as veces bocarteira que como seu nome indica, é acaída para pesca do bocarte. Se o xeito de axexar e busca-lo peixe defi ne e identifi ca o tipo de especies albo (sardiña, rincha, xarda, bocarte e mesmo xurelo), o tipo de arte tamén defi ne aos barcos. Porén os grandes buques de ardora se coñecen xeralmente como tarrafas, que deixaron preciosas estampas a principios do século XX (e se cadra tamén algún que outro confl ito), especialmente nos portos do norte de Galicia, e facianas de perplexidade cando a xente albiscou unha nova fasquía, da que destacaba a gran cheminea da caldeira de vapor e unha popa ben lanzada. Tamén cara a mesma época apareceron os primeiros racús, embarcacións de menor porte utilizadas para pescar con cercos máis pequenos, halados a man. Hoxe en día aínda é posible ver estas fasquías gracias ao esforzo das asociacións dedicadas á recuperación do noso Patrimonio Marítimo Flotante, a meirande cantidades delas reunidas ao abeiro da Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial.

Nomes que nos levan á tradición do saber facer mariñeiro, preciso na identifi cación de tódolas praias e caladoiros de pesca, cuxo rumbo é trazado grazas ás marcacións, dotando ao mar e a costa de nomes propios a través dunha rica hi-drotoponomia: cons, baixos, pedras, enseadas... todos perfectamente identifi cados e coñecidos como calquera rúa dunha gran cidade.

Cando fun ver a exposición de Carles Bros ao Museu Maritìm de Barcelona, teño que recoñecer que me sorprenderon os collages e obras realizadas cos útiles de traballo da pesca do cerco. Axiña agromaron os recordos das conversas con Xosé Xesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a cantidade de peixe era tal que se podía andar por riba del: era un “fenómeno”. Tamén lembro as súas explicacións sobre o xeito de caldea-lo mar con rabas ou ovas para

1 Memoria sobre la pesca de la sardina en las costas de Galicia (José Cornide de Saavedra, 1774).2 Fondos areosos sen grandes3 Afl oramento ou promontorio, xeralmente rochoso e irregular, onde se concentran os bancos de peixes.

catalogo.indd 12catalogo.indd 12 12/08/2009 12:24:1412/08/2009 12:24:14

Page 13: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

facer subi-lo peixe, e mesmo, tal como describe Carles Bros, acender os focos para logra-lo mesmo efecto. Curiosa tamén a asignación de nomes agrícolas á forma coa que os bancos de peixe son visualizados nos ecogramas das sondas: son os únicos palleiros que podemos topar no fondo do mar. No caso de escoitar unha conversa entre patróns escoceses, o que toparemos no mar son amorodos e non precisamente de Huelva...

Esta exposición, en defi nitiva, é a síntese dunha pesca que nos achega o propio traballo no mar, pero que non esquece que o destino fi nal da mesma, que non é outro que a súa conservación e posta en valor para a súa comercialización, incorporan-do na súa obra as presentacións fi nais dos produtos obtidos en forma de conservas e salgado. Unha nova aproximación que se pode contrastar e complementar coa máis historiográfi ca e científi ca que se pode observar na exposición permanente do Museo do Mar de Galicia.

Pablo Carrera LópezDirector do Museo do Mar de Galicia

Detalle da montaxe. Ao fondo, Instal.lació Caixes de sardines I e Instal.lació Pots d’anxoves

catalogo.indd 13catalogo.indd 13 12/08/2009 12:24:1412/08/2009 12:24:14

Page 14: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Instal.lacio de boies. Detalle

catalogo.indd 14catalogo.indd 14 12/08/2009 12:24:1512/08/2009 12:24:15

Page 15: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Curriculo de Carles Bros:

Nado no 1956 en Terrassa (Barcelona) onde estuda debuxo e pintura.

No ano 1982 gaña o seu primeiro premio na Sala Pares de Barcelona.

En 1983, traslada o seu estudo á Costa Brava (Girona)

Ten realizado máis de 60 exposicións individuais a nivel internacional e a súa obra forma parte de museos, institucións e coleccións particulares de Europa, Ásia, África e Estados Unidos.

É posuidor de diversos premios e concursos

Alén da pintura ten feito logotipos como o da Copa de Europa de Hockey, da Copa de España de Remo, Copa de Europa de Esquí, etc.

Exposicións desde o ano 2000:

Toulouse, Terrassa, Figueres, Nîmes, Paris, Orleáns, Madrid, Albi, Cadaqués, Kuala Lumpur, Yakarta, Tossa de Mar, Andorra, Torroella de Montgri, Llivia, Bonn, Inca, Lyon, El Port de la Selva, Barcelona, Las Azores, La Escala, Cadaqués, Nantes e Vigo.

Vindeiras exposicións: Sant Pol, Portimâo, Roses, Collioure, Pekín, Paris

Tamén editou libros como “Carles Bros 25 años de pintura”, “La Aventura de la Creatividad”, y “Los 24 Capricci de Paga-nini” e ten realizados traballos para Columna Música, TVE, TV3, TVGirona, France TV.

L’Art de la Teranyina estas expoñer de xeito itinerante por distintos Museos de Europa. Asemade combina dita exposición con outra mostra sobre os 24 Caprichos de Paganini que se acompañan de concertos da virtuosa violinista Ala Voronkova.

www.carlesbros.comwww.artistaen.com

telf. 0034 669884934

catalogo.indd 15catalogo.indd 15 12/08/2009 12:24:1612/08/2009 12:24:16

Page 16: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Detalle da montaxe. Instal.lació Caixes de sardines II

catalogo.indd 16catalogo.indd 16 12/08/2009 12:24:1612/08/2009 12:24:16

Page 17: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

catalogo.indd 17catalogo.indd 17 12/08/2009 12:24:1712/08/2009 12:24:17

Page 18: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Detalle da montaxe. Instal.lació Caixes de sardines I e Instal.lació Pots d’anxoves

Detalle da montaxe. Xarxa e, ao fondo, Llaunes de sardines I e Roba d’aigua I

catalogo.indd 18catalogo.indd 18 12/08/2009 12:24:1812/08/2009 12:24:18

Page 19: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

El arte de teranyina es el arte de pesca de la “luz”, que antiguamente también se llamaba de l’encesa.

Ir a l’encesa es pescar por la noche con un verdadero fuego a bordo, de ahí su nombre. La teranyina, la pesca de cerco, está fuertemente arraigada en el país catalán y forma parte de las historias de nuestros antepasados y, especialmente, la cultura mediterránea. No hace mu-chos años, había embarcaciones pequeñas de cerco en casi todos los pueblos de la costa y pescaban dentro de las bahías, todo tipo de peces (calamares, lubinas, dora-das, lisas, corvinas) etc.

Actualmente se pesca a unas cuantas millas de la costa y básicamente capturan sardina y anchoa. Las embarca-ciones son mas grandes y mas potentes, para navegar a más distancia.

A pesar de la crisis que padece la industria pesquera, soy un fi rme partidario de este sistema de pesca que combina la luz y el arte de cerco, respetando el lecho marino y que, realizada de forma responsable, permite y garantiza una explotación sostenida de la riqueza que el mar nos ofrece.

La exposición contiene las experiencias y sentimientos que yo he vivido después de toda una noche enrolado en la teranyina Montes y Sabino, con sede en Port de la Selva. La exposición está constituida por una serie de pinturas donde predominan los colores del barco, los de la ropa de agua de los marineros, amarillo y naranja, el negro de la noche y el blanco de las luces del barco. La exposición va acompañada de esculturas con corchos e instalaciones con redes, latas, botes y cajas de pescado, con una proyección de imágenes y sonido y el diario de a bordo.

Esta muestra itinerante que se inició en Port de la Selva, se ha podido ver en el Museo del Mediterráneo, Museo Marítimo de Barcelona, Museo de la Anchoa y la Sal de la Escala, Museo de Horta en Las Azores y ahora en el Museo del Mar de Galicia en Vigo.

Pretende ser un homenaje a este sistema de pesca, tan mediterráneo y tan nuestro, y a los hombres de mar, marineros, que cada noche que salen del puerto viven una aventura.

A través del arte contemporáneo, quiero compartir y mostrar a la opinión pública el arte de pesca de la te-ranyina, para que a su vez, tome conciencia y aprenda a valorar y apreciar la captura que se obtiene, sardina y anchoa principalmente, que si bien hasta hace muy poco tiempo eran muy abundantes, pueden llegar a des-aparecer.

Quiero creer y tengo la esperanza de que el sentido co-mún y buenas prácticas del hombre hagan posible dete-ner los excesos, encontrar un equilibro en las capturas, para que todas las especies de nuestros mares no formen parte del pasado y que perduren para siempre.

Carles Bros

L’Art de la Teranyina, és l’art de pesca del “Llum”, que antigament també s’anomenava “L’Encesa”.

Anar a l’encesa era anar a pescar de nit, amb foc real a bord. La sardina i l’anxova s’alimenten del plàncton que amb el llum atrau el peix blau.

No fa gaires anys, hi havia teranyines petites a gairebé bé tots els pobles costaners i calaven l’art prop de la costa, dintre de les cales, agafant tot tipus de peixos (calamars, llobarros, llisses, corballs, orades, etc.).

Avui en dia, es cala l’art a unes quantes milles en fora i pràcticament només es pesca sardina o bé anxova. Les embarcacions són més grans i més potents, per navegar a més distància.

Aquest tipus de pesca està molt arrelat a la nostra costa, forma part de les històries dels nostres avantpassats i sobretot de la nostra cultura Mediterrània i també At-làntica.

Aquesta mostra itinerant que es va iniciar al Port de la Selva, es va poder veure al Museu de la Mediterrània, Museu Marítim de Barcelona, Museu de l’Anxova i la Sal de l’Escala, Museu da Horta de les Açores i ara al Museu del Mar de Galícia. L’exposició neix a partir de l’experiència i les sensacions que vaig viure tota una nit embarcat a bord de la Teranyina, “Montes y Sabino”, al Port de la Selva.

L’exposició és un homenatge a la pesca, a l’industria conservera i a aquests mariners que cada nit que surten viuen una aventura. El contingut consta d’una sèrie de pintures, on predominen els colors de la barca, el groc i taronja de la roba dels pescadors, el negre de la nit i el blanc dels caps i del llum.

L’exposició va acompanyada d’escultures amb surades i d’instal•lacions amb fi lats, llaunes, pots i caixes de peix, amb una projecció d’imatges i so i el diari de bord.

Es tracte d’acostar i sensibilitzar al públic en general, a aquest art de pesca a través de l’art contemporani.

Haurem d’aprendre a valorar i apreciar urgentment aquests peixos que, com el seitó i la sardina, que fi ns no fa gaire nedaven en l’abundància, poden acabar des-apareixent.

Vull creure i tinc l’esperança que el seny i la mà de l’ésser humà aturaran el procés de captures i trobaran l’equilibri perquè totes les especies dels nostres mars no formin part del passat i perdurin per sempre.

Carles Bros

catalogo.indd 19catalogo.indd 19 12/08/2009 12:24:2012/08/2009 12:24:20

Page 20: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Detalle da montaxe. Serie, La teranyina

catalogo.indd 20catalogo.indd 20 12/08/2009 12:24:2012/08/2009 12:24:20

Page 21: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

catalogo.indd 21catalogo.indd 21 12/08/2009 12:24:2112/08/2009 12:24:21

Page 22: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

A menudo asociamos a una profesión dura y de futuro incierto como es la pesca un aura de romanticismo, una añoranza de lo desconocido: a pesar de la cotidiana rea-lidad del mar, poco sabemos de la profesión de marine-ro. Por ello siempre es de agradecer la realización de aproximaciones al mundo del mar y de la pesca desde diferente ámbitos: una contribución holística que permi-te una mejor difusión y conocimiento del mismo.

En este sentido, el Museo do Mar de Galicia entiende como pilar fundamental de la Cultura Marítima Galle-ga la Industria de la Pesca, que aglutina a marineros, barcos y ofi cios y bienes de las de las industrias relacio-nadas con el aprovechamiento de los recursos naturales del mar. Nuestro principal objetivo es dar a conocer este mundo tan nuestro pero tan desconocido, promoviendo concursos de fotografía, material didáctico, exposicio-nes con enfoque historiográfi co e incluso aproximaciones artísticas contemporáneas.

La exposición L’Art de la Teranyina / A Arte da Ardora, nos enrola en una de las pesquerías más extraordina-ria y desconocida: la pesca del cerco. Tal como dice la letra de la canción de Ewan MacColl, más que de una pesca, debemos hablar de una caza, ya que los peces pelágicos, como la sardina “caminan en tropas o banda-das [...] siguiendo la costa, tan presto al Norte, como al Sur; por cuya razón Lamare en su tratado de Policía le llama errante, y vagabunda;pero lo cierto es, que en

Sovint associem a una professió dura i de futur incert com és la pesca una aura de romanticisme, una enyo-rança d’allò desconegut: malgrat la quotidiana reali-tat de la mar, en sabem poc de la professió del mari-ner. Es per això que sempre és d’agrair la realització d’aproximacions al món de la mar i de la pesca des de diferents vessants: una contribució holística que permet una millor difusió del mateix.

En aquest sentit, el Museu del Mar de Galícia entén com a pilar fonamental de la cultura marítima gallega la in-dústria de la pesca, que aplega a mariners, vaixells i per-sonal de les indústries relacionades amb l’aprofi tament dels recursos naturals de la mar. El nostre principal ob-jectiu és donar a conèixer aquest món tan nostre però a l’hora tan desconegut, promovent concursos de foto-grafi a, exposicions de caràcter historiogràfi c i fi ns i tot aproximacions artístiques contemporànies.

L’exposició l’Art de la Teranyina/A Arte da Ardora, ens enrola en una de les pesques més extraordinàries i des-conegudes: la pesca del cercle. Tal com diu la lletra de la cançó de Ewan MacColl, més que d’una pesca, hem de parlar d’una caça, ja que els peixos pelàgics com la sardina “caminen en tropes o bandades [...] seguint la costa, tant cap al nord com cap al sud; per això Lamare en el seu tracte de Policia l’anomena errant i rodamóns; però el cert és que a l’hivern camina regularment al migdia i s’abriga dels accidents de la costa i a l’estiu

Detalle da montaxe. Instal.lació Caixes de sardines II

catalogo.indd 22catalogo.indd 22 12/08/2009 12:24:2212/08/2009 12:24:22

Page 23: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Detalle da instalación Llaunes de sardines

catalogo.indd 23catalogo.indd 23 12/08/2009 12:24:2312/08/2009 12:24:23

Page 24: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Detalle do cadro Conserves II

Detalle do cadro L’industria conservera II

catalogo.indd 24catalogo.indd 24 12/08/2009 12:24:2312/08/2009 12:24:23

Page 25: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

puja direcció al nord 1”. Els mariners gallecs estan acos-tumats a resseguir la superfície del mar buscant el res-plendor, aquest refl ex produït pel fi toplàncton que, com una estela, van deixant els peixos pelàgics durant les nits fosques de primavera i d’estiu en fugir o evitar el vaixell. Una estela que els delata i que permet obtenir les collites, el pa dels mariners. Un refl ex que identifi ca amb aquest nom a els pesquers que antany, abans de l’ irrupció de les sondes i sonars, feien servir aquesta tècnica per detectar els bancs de peixos, cercles i xei-teiros2: la teranyina “ardora”. Un art en el més pristi sentit, ja que requeria un aprenentatge i coneixement que no estava a l’abast de tothom. Un tret identitari, imprescindible per la subsistència de la comunitat, exer-cit per els patrons de pesca.

La Teranyina rep a Galicia diferents noms segons el ta-many de la xarxa d’encerclament. Així doncs tenim la “tarrafa”, una xarxa de grans dimensions usada per la pesca de la sardina en els anomenats “limpos 3”, el racú de menors dimensions, per treballar en els “secos 4” o en aigües somes i fi ns i tot hi ha una xarxa anomena-da “bocarteira”que com el seu nom indica, fou ideada per la pesca de l’anxova (bocarte amb gallec). Si la ma-nera de buscar els bancs de peixos identifi ca el tipus d’especie que es vol pescar, el tipus de xarxa també ser-veix per defi nir els vaixells. Per això els grans vaixells d’encerclament es coneixen generalment com tarrafas, que van deixar precioses estampes a principis del se-gle XX (i també algun confl icte amb altres tècniques de pesca), especialment als ports del nord de Galicia, així com rostres de perplexitat quan la gent va observar una nova tipologia de vaixell del qual destacaven la gran xe-meneia de la màquina de vapor i unes popes realment llançades.

També cap a la mateixa època es van introduir els “ra-cús”, vaixells menors utilitzats per pescar amb encercla-ments mes petits, fets a mà. Avui en dia encara és pos-sible veure racús navegant per les Ries gràcies a l’esforç de les associacions dedicades a la recuperació del nostre patrimoni marítim fl otant, la majoria d’elles reunides entorn de la Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial.

Noms que ens porten a la tradició del saber fer mari-ner, precís a l’hora de identifi car els llocs de pesca, el seu rumb dels quals es traça gràcies a les marcacions, dotant la mar i la costa de noms propis a través d’una

1 Memòria sobre la pesca de la sardina a les costes de Galícia (José Cornide de Saavedra, 1774)

2 Embarcació que pescava amb xeito, xarxa d’enmalle de deriva, calada en superfície, per a la pesca de sardina. Amb la xávega, va ser el principal mètode de captura de sardina a Galícia fi ns a principis del segle XX

3 Fons de sorra sense grans irregularitats4 Afl orament o promontori, generalment rocos i irregular, on

es concentren els bancs de peixos

Invierno camina regularmente al Mediodía, y se abriga de los senos de la costa, y en Verano sube al Norte 1”. Los marineros gallegos están acostumbrados a escudri-ñar la superfi cie del mar, buscando ese resplandor, ese brillo producido por el fi toplancton, y que a modo de estela, van dejando los peces pelágicos en las noches oscuras noches de primavera y verano al huir o evitar el barco. Una estela que los delata y que permite obtener las cosechas, el pan de los marineros. Un resplandor, ar-dora, que identifi ca con ese nombre a las pesquerías que antaño, antes de la irrupción de las sondas y sonares, usaban esta técnica para detectar los bancos de peces, cerqueros y xeiteiros2: los barcos de ardora Un arte en el más prístino sentido, ya que requería aprendizaje y co-nocimiento que no estaba al alcance de todos. Un acervo identitario, imprescindible para la subsistencia de la co-munidad pesquera, ejercido polos patrones de pesca.

La teranyina recibe en Galicia diferentes nombres en función del tamaño de la red de cerco. Así tenemos la tarrafa, un cerco de gran tamaño usado para la pesca de la sardina en los llamados “limpos 3”, el racú, de menor tamaño, para trabajar en los “secos 4” o en aguas someras, e incluso hay una red denominada “bocarteira” que como su propio nombre indica está ideada para la pesca de la anchoa. Si la forma de escudriñar y localizar los bancos de peces identifi ca al tipo de especies obje-tivo (sardina, anchoa, caballa o incluso jurel), el tipo de arte también sirve para defi nir a los barcos. Por ello los grandes barcos de ardora se conocen generalmente como tarrafas, que dejaron preciosas estampas a princi-pios del siglo XX (y también algún que otro confl icto con otros tipos de pesca), especialmente en los puertos del norte de Galicia, y rostros de perplejidad en la gente cuando observaron una nueva tipología de barco de la que destacaban la gran chimenea de la caldera de va-por y unas popas realmente lanzadas. También hacia la misma época se introdujeron los primeros racús, barcos de menor porte utilizados para pescar con cercos más pequeños, halados a mano. Hoy en día aún es posible ver racús navegando por las Rías gracias al esfuerzo de las asociaciones dedicas a la recuperación de nuestro Patri-monio Marítimo Flotante, la mayoría de ellas reunidas en torno a la Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial.

Nombres que nos llevan a la tradición del saber hacer marinero, preciso a la ahora de identifi car ls los cala-

1 Memoria sobre la pesca de la sardina en las costas de Gali-cia (José Cornide de Saavedra, 1774)

2 Embarcación que pescaba con xeito, red de enmalle de deriva, calada en superfi cie, para la pesca de sardina. Con la xávega, fué el principal método de captura de sardina en Galicia hasta principios del siglo XX

3 Fondos arenosos sin grandes irregularidades4 Afl oramiento o promontorio, generalmente rocoso e irregu-

lar, donde se concentran los bancos de peces

catalogo.indd 25catalogo.indd 25 12/08/2009 12:24:2612/08/2009 12:24:26

Page 26: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Detalle do cadro La teranyina VII

Detalle da instalación Caixes sardines I

catalogo.indd 26catalogo.indd 26 12/08/2009 12:24:2612/08/2009 12:24:26

Page 27: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

deros o placeres de pesca, cuyo rumbo se traza gracias a marcaciones, dotando al mar y a la costa de nombres propios a través de una rica hidrotoponimia: piedras, bajos, ensenadas, rompientes... todos perfectamente identifi cados y conocidos como cualquier calle de una gran ciudad.

Cuando fui a ver la exposición de Carles Bros al Museu Maritìm de Barcelona, tengo que reconocer que me sor-prendieron los collages y obras realizadas con los úti-les de trabajo de la pesca de cerco. Enseguida brota-ron los recuerdos de las conversaciones con Xosé Xesús, Andrés o Antonio, todos patrones de ardora, añorando aquellos tiempos en los que la cantidad de peces era tal que se podía andar sobre ellos: era un “fenómeno”. También recuerdo sus explicaciones sobre el “caldeo” o de cómo echaban al mar restos de pescado y huevas en salmuera para que los bancos de peces ascendieran y estuvieran accesibles a los artes de pesca e incluso, tal como describe Carles Bros, encender los focos del barco para lograr el mismo efecto. Curiosa también la asignación de nombres agrícolas a la forma con la que los bancos de peces se observaban en la sondas: son los únicos palleiros o pajares que podemos encontrar en el fondo del mar. Sin en vez de escuchar una conversación entre gallegos la escuchamos entre patrones escoceses, lo que encontraremos en el lecho marino son fresones y no precisamente de Huelva...

Esta exposición es una síntesis de una pesca que nos acerca el propio trabajo del mar, pero que no olvida el destino fi nal de la misma, que no es otro que la con-servación y puesta en valor para su comercialización, incorporando en su obra las presentaciones fi nales en forma de conservas y salazones. Una nueva aproxima-ción al mundo de la pesca que se puede contrastar y complementar con la más historiográfi ca y científi ca que se puede observar en la exposición permanente del Mu-seo do Mar de Galicia.

Pablo Carrera LópezDirector do Museo do Mar de Galicia

rica hidrotoponímia: pedres, baixos, cales, trencants...tots perfectament identifi cats i coneguts com qualsevol carrer.

Quan vaig anar a veure l’exposició de Carles Bros al Mu-seu Marítim de Barcelona, he de reconèixer que em van sorprendre els collages i obres realitzades amb els uten-silis de treball de la pesca d’encerclament i immediata-ment vaig recordar les converses amb Xosé Xesús, Andrés o Antonio, tots ells patrons d’ardora, amb l’enyorança d’aquells temps, en que la quantitat de peixos era tal que es podia caminar per damunt seu, era un “fenomen”. També recordo les seves explicacions sobre el “grumeig” o de com llançaven restes de peix perque els bancs de peixos pugessin a la superfície i fossin accessibles a les arts de pesca i fi ns i tot, tal com descriu Carles Bros, encendre les llums del vaixell per aconseguir el mateix efecte. També és curiosa l’assignació de noms agrícoles a la forma que els bancs de peixos adopten quan els veiem per les sondes: son el únics pallers (palleiros) que podem trobar al fons del mar i si en lloc de gallecs, es-coltem a patrons d’Escocia, el que ens trobarem al fons del mar son maduixots.

Aquesta exposició és una síntesi d’una pesca que ens apropa el propi treball de la mar, però que no oblida el destí fi nal de la mateixa, que no és un altre que la con-servació i la valoració d’aquest treball per la comerciali-tzació, incorporant les seves presentacions fi nals en for-ma de conserves i salaons. Una nova aproximació al món de la pesca que es pot contrastar i complementar amb la més historiogràfi ca i científi ca que es pot observar a l’exposició permanent del Museo do Mar de Galicia.

Pablo Carrera LópezDirector do Museo do Mar de Galicia

catalogo.indd 27catalogo.indd 27 12/08/2009 12:24:2912/08/2009 12:24:29

Page 28: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Carles Bros:

El año 1956 nace en Terrassa (Barcelona) donde estudia dibujo y pintura.En el año 1982 gana su primer premio en la Sala Pares de Barcelona.En 1983, traslada su estudio a la Costa Brava (Girona)Carles Bros ha realizado más de 60 exposiciones indi-viduales a nivel internacional y su obra forma parte de museos, instituciones y colecciones particulares de Eu-ropa, Ásia, África y Estados Unidos.Su obra ha sido seleccionada y premiada en diversos pre-mios y concursos.Ha realizado logotipos como el de la Copa de Europa de Hockey, el de la Copa de España de Remo, Copa de Europa de Esquí, etc.Actualmente expone de forma itinerante por distintos Museos de Europa, su trabajo sobre “La Pesca de Cerco” y tambien las obras sobre los 24 Caprichos de Paganini que se exponen en todos los conciertos de la virtuosa violinista Ala Voronkova.Carles Bros ha editado libros como “Carles Bros 25 años de pintura”, “La Aventura de la Creatividad”, y “Los 24 Capricci de Paganini” y ha registrado grabaciones e imá-genes en Columna Música, TVE, TV3, TVGirona, France TV.

Exposiciones desde el año 2000:Toulouse, Terrassa, Figueres, Nîmes, Paris, Orleáns, Ma-drid, Albi, Cadaqués, Kuala Lumpur, Yakarta, Tossa de Mar, Andorra, Torroella de Montgri, Llivia, Bonn, Inca, Lyon, El Port de la Selva, Barcelona, Las Azores, La Esca-la, Cadaqués, Nantes y Vigo.

Próximas exposiciones:Sant Pol-Portimâo-Roses-Collioure-Pekín-Paris

Detalle do cadro Caixes sardines

Carles BrosTerrassa (Barcelona)1956

L’any1982 guanya el seu primer premi a la Sala Parés de Barcelona.L’any 1983 trasllada el seu estudi a Colera (Alt Empor-dà)La seva vida ha estat vinculada sempre amb l’esport, la mar i marcada per els viatges.Ha estat seleccionat i premiat en nombrosos premis i concursos de pintura.Ha realitzat logotips com el de la Copa d’Europa d’Hoquei, la Copa d’Europa d’Esquí, la Copa d’Espanya de Rem i per diferents empreses i institucions.Carles Bros ha fet més de seixanta exposicions indivi-duals i ha estat convidat per els Governs de les Aço-res, França, Xina i la Xunta de Galícia; per institucions com la Universitat la Sorbonne de Paris, l’ambaixada de Malàisia a Kuala Lumpur o museus com el Marítim de Barcelona, el Museu do Mar de Galicia, el Museu de Portimâo, etc.Ha fet viatges d’estudis visitant museus d’Espanya, França, Itàlia, Suïssa, Alemanya i Anglaterra.L’any 2003 viatge al Senegal i el Mali on dibuixa i escriu, per fer més tard l’exposició “El Retorn del Senegal”L’any 2004 viatge a Malàisia i Tailàndia i l’any 2007 al Marroc.Actualment exposa de manera itinerant l’exposició “L’Art de la Teranyina” per diferents museus d’Europa. També està exposant les seves obres sobre els “24 Ca-pricis de Paganini” paral•lelament amb els concerts de la prestigiosa violinista Ala Voronkova.Properament viatjarà a la Xina, convidat per fer una exposició al Museu de Belles Arts de Pekín.L’any 1990 s’edita el llibre “Els Pagesos” amb il•lustracions seves.El 2006 el llibre “L’Aventura de la Creativitat”.El 2008 “Carles Bros 25 anys de Pintura” i recentment el llibre “Els 24 Caprici de Paganini”.També s’han gravat entrevistes i reportatges a Icat FM, Catalunya Radio, Com Radio, Ona Catalana, Radio Na-cional exterior d’Espanya...en DVD per Columna Músi-ca, TV3, TVE, Canal Nord TV, France TV1, TVG etc.La seva obra forma part de museus, institucions i col•leccions particulars d’Amèrica del Sud, Europa, Àsia, Àfrica i Estats Units.

catalogo.indd 28catalogo.indd 28 12/08/2009 12:24:2912/08/2009 12:24:29

Page 29: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Xarxa IIPigmentos, nylon, cortiza s/tela114x145

catalogo.indd 29catalogo.indd 29 12/08/2009 12:24:3112/08/2009 12:24:31

Page 30: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

L’Industria Conservera I. Col.lagePigmentos, látex, folla de lata, papel s/tela114x145

catalogo.indd 30catalogo.indd 30 12/08/2009 12:24:3212/08/2009 12:24:32

Page 31: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

El cercle ITécnica mixta. Pigmentos, látex, nylon, cortiza s/tela114x145

catalogo.indd 31catalogo.indd 31 12/08/2009 12:24:3312/08/2009 12:24:33

Page 32: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Peixos (sardines)Pigmentos, látex, papel, po de mármore s/tela114x145

catalogo.indd 32catalogo.indd 32 12/08/2009 12:24:3412/08/2009 12:24:34

Page 33: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Caixes SardinesTécnica mixtaPigmentos, látex, madeira (tabais), papel, po de mármore s/tela114x145

catalogo.indd 33catalogo.indd 33 12/08/2009 12:24:3612/08/2009 12:24:36

Page 34: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

CapsPigmentos, látex, cabos, po de mármore s/madeira114x145

catalogo.indd 34catalogo.indd 34 12/08/2009 12:24:3712/08/2009 12:24:37

Page 35: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

L’Industria Conservera II. Col.lagePigmentos, látex, papel, po de mármore s/tela114x145

catalogo.indd 35catalogo.indd 35 12/08/2009 12:24:3812/08/2009 12:24:38

Page 36: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Conserves I. Pigmentos, látex, papel, po de mármore s/tela114x145

catalogo.indd 36catalogo.indd 36 12/08/2009 12:24:3912/08/2009 12:24:39

Page 37: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Conserves II. Pigmentos, látex, papel, po de mármore s/tela114x145

catalogo.indd 37catalogo.indd 37 12/08/2009 12:24:4012/08/2009 12:24:40

Page 38: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

La teranyina I. Pigmentos, látex, papel, po de mármore e sal s/tela81x100

catalogo.indd 38catalogo.indd 38 12/08/2009 12:24:4112/08/2009 12:24:41

Page 39: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

La teranyina III. Pigmentos, látex, papel, po de mármore e sal s/tela81x100

catalogo.indd 39catalogo.indd 39 12/08/2009 12:24:4212/08/2009 12:24:42

Page 40: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

La teranyina VII. Pigmentos, látex, papel, nylon, po de mármore e sal s/tela130x162

catalogo.indd 40catalogo.indd 40 12/08/2009 12:24:4312/08/2009 12:24:43

Page 41: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

La teranyina IX. Pigmentos, látex, papel, po de mármore e sal s/tela89x110

catalogo.indd 41catalogo.indd 41 12/08/2009 12:24:4412/08/2009 12:24:44

Page 42: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Llaunes de sardinesInstalaciónPigmentos, látex, papel, folla de lata, po de mármore e sal

catalogo.indd 42catalogo.indd 42 12/08/2009 12:24:4612/08/2009 12:24:46

Page 43: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

catalogo.indd 43catalogo.indd 43 12/08/2009 12:24:4612/08/2009 12:24:46

Page 44: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Pots d’anxovasInstalaciónPigmentos, látex, papel, po de mármore e sal

catalogo.indd 44catalogo.indd 44 12/08/2009 12:24:4712/08/2009 12:24:47

Page 45: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

catalogo.indd 45catalogo.indd 45 12/08/2009 12:24:4812/08/2009 12:24:48

Page 46: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Roba d’aigua IPigmentos, látex, papel, po de mármore e plástico s/tela145x228

catalogo.indd 46catalogo.indd 46 12/08/2009 12:24:4912/08/2009 12:24:49

Page 47: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

Llaunes de sardines. DetalleInstalaciónPigmentos, látex, papel, folla de lata, po de mármore e sal

catalogo.indd 47catalogo.indd 47 12/08/2009 12:24:5012/08/2009 12:24:50

Page 48: ccatalogo.indd 2atalogo.indd 2 112/08/2009 …museodomar.xunta.gal/file_download/81/a_arte_da_ardora.pdfXesús, Andrés ou Antonio, patróns de ardora, sobre aqueles tempos cando a

catalogo.indd 48catalogo.indd 48 12/08/2009 12:24:5112/08/2009 12:24:51