2.BölümKariyer Gelişim

Sürecini Etkileyen Faktörler

İçindekiler

• Kariyer Gelişim Sürecini Etkileyen Faktörler• Psikolojik Faktörler:• Sosyolojik Faktörler• Cinsiyet• Ekonomik Ve Politik Faktörler

KARİYER GELİŞİM SÜRECİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

A) Psikolojik Faktörler

• Yetenek• İlgi• Kişilik• Meslek değerleri

a) Yetenek

• Çeşitli alanlarda sergilenebilen performans kapasitesi.

• Öğrenme gücü • Bir iş, görev ya da faaliyeti diğer insanlara göre

daha başarılı ve daha hızlı bir şekilde yapabilme yetisi.

Yetenek*

• Her hangi bir davranışı (bilgi veya beceriyi) öğrenebilmek için doğuşta sahip olunan gizilgücün (kapasitenin) çevre ile etkileşim sonucu geliştirilmiş ve yeni öğrenmeler için hazır hale getirilmiş kısmı” * Kuzgun, Y. (2008), Meslek Danışmanlığı: Kuramlar Uygulamalar, Nobel Yayın Dağıtım

Yeteneğin Kaynağı

• Genetik• Çevresel faktörler

Yeteneğin Özelliği

• Yetenek zamanla geliştirilebilir.• Yetenek görece durağanlık gösterir.

Beceri

• Beceri, bireyin bilişsel, psikomotor ya da fiziksel işlev görmesi olarak tanımlanan alanlarda şu andaki performans düzeyidir.

BECERİ = Potansiyel + İlgi + Olanaklar

BECERİ

İlgiler

Potansiyel Kapasite

Olanaklar

Yetenek – Beceri Farkı

• Beceri ve yetenek kavramları birbirine yakın anlamlar içermekle birlikte, bu ikisi arasında ince bir fark vardır.

• Yetenek, bireyin performansına yansıtacağı potansiyel iken; beceri, bireyin ondan istenen işi yapabilecek düzeyde olması anlamına gelir.

• Bir başka ifade ile beceri; potansiyel, ilgi ve koşulların etkileşimi sonucunda gelinen noktayı gösterir.

Yetenek Alanları (Rotundo, 2006)

A. Zihinsel Yetenekler B. Psikomotor yetenekler C. Duyusal veya Algısal D. Fiziksel yetenekler

1. Zihinsel Yetenekler

• Zihinsel yetenekler daha çok düşünme, muhakeme, okuma, yazma, matematiksel usavurum gibi zihinsel kapasite ile ilgili olan yeteneklerdir.

2. Psikomotor Yetenekler

• Psikomotor yetenekler, kaslar ve bedenle yapılan aktivitelerde kendini gösterir.

• Bu yetenek bedensel etkinliklerde ortaya konan;– Reaksiyon zamanı, – Reaksiyon hızı, – Duyarlılık, – Bedensel koordinasyon ve – Bedensel faaliyetlerde kendini gösterir

14

3. Duyusal veya Algısal Yetenekler

• Duyusal veya algısal yetenekler bir uyarıcıyı algılama ya da fark etmeyi sağlayan görsel, işitsel kapasite ile ilgilidir.

15

4. Fiziksel Yetenekler

• Fiziksel yetenekler ise kas gücü, kardiyovasküler dayanıklılık ve bedensel olarak yapılabilen hareket kalitesi ile ilişkilidir.

Genel Yetenek Test Bataryasına Göre Yetenek Sınıflandırılması

17

1. Zekâ

• Genel öğrenme becerisi. Okulda başarılı olmak için gerekli olan genel akademik yetenek.

18

2. Sözel Yetenek

• Sözcüklerin anlamını bilme, sözcüklerle akıl yürütme, okuduğu bir metni anlama ve bir düşünceyi sözcüklerle etkili bir biçimde anlatabilme yeteneği.

19

3. Sayısal Yetenek

• Aritmetik hesaplamaları hızlı ve doğru bir biçimde yapabilme yeteneği.

20

4. Uzay-Mekân İlişkileri Yeteneği

• Cisimlerin uzaydaki biçimlerini algılama, cisimleri iki veya üç boyutlu olarak görebilme veya geometrik şekilleri farklı açılardan baktığında anlama yeteneği.

21

5. Şekil Algısı

• Bir cisim, resim veya grafik üzerindeki ayrıntıları algılama veya birbirine oldukça benzeyen iki görseli karşılaştırabilme ve aralarındaki küçük farklılıkları görebilme yeteneği.

• Cisimlerin uzunluk genişlik gibi ölçüleri arasındaki ince farklılıkları algılayabilme yetisi.

22

6. Büro İşleri Yeteneği

• Yazılı bir metinde ya da tablodaki detayları algılayabilme, iki ayrı metin arasındaki farklılıkları görebilme, sözcük veya sayısal verileri düzeltebilme ve aritmetik hesaplamalarda algısal hatalar yapmama yeteneği.

23

7. Motor Koordinasyon

• Göz ile eli veya göz ile parmakları hızlı, doğru ve koordineli bir biçimde hareket ettirebilme yeteneği.

24

8. Parmak Becerisi

• Küçük cisimleri parmakla hızlı, doğru ve istenen yöne hareket ettirebilme veya istenen yere koyabilme yeteneği.

25

9. El Becerisi

• Elleri çabuk ve ustalıkla kullanabilme yeteneği.

26

UYGULAMA

• Yukarıda tanımlanan 9 yetenek alanında kendi durumunuzu değerlendiriniz.

• Hangi alan/lar/da akranlarınıza göre daha iyi olduğunuzu düşünüyorsunuz ve bu durumu gösteren somut kanıtlarınız nelerdir?

Gardner’ın Çoklu Zeka Sınıflandırması

28

1. Sözel - Dilsel Zekâ

• Akademik başarıyla ilişkili olan genel zekânın temel unsurudur.

• Sözel – dilsel zekâ bir anlamda okuma, yazma, dinleme ve konuşmada kelimeleri etkili kullanma yeteneğidir.

• Bu zekâ türü bireyin kendini, başkalarını ya da bir konuyu açıklarken kendini gösterir. – Şairler– Gazetecilik, – Öğretmenlik, – Psikolojik danışmanlık ve psikologluk vb.

29

2. Mantıksal Matematiksel Zekâ• Bu zekâ türü de okul başarısıyla ilişkili olan genel zekânın

temel unsurlarından biridir.• Hesaplama becerisi, mantıksal nedensellik ilişkisi kurma ve

problem çözme becerisini kapsar. • Bu zekâ türü gelişmiş olan insanlar çevrelerinde genellikle

zeki diye adlandırılırlar. • Matematikçiler, • Mühendisler, • Mantık bilimci• Felsefeciler vb.

30

3. Müziksel Zekâ

• Bu zekâ türü sesin ritim ve tınısına, ayrıca şarkı söyleme, bir müzik enstrümanı çalma gibi müziksel etkinliklerde sesin duygusal boyutuna duyarlı olmayı gerektiren becerileri kapsar.

• Yaratıcı müziksel zeka:• Bestekârlık

• Teknik müziksel zeka: • Bir çalgı aleti çalmak• Vokalistlik yapmak vb.

31

4. Kinestetik Görsel-Bedensel ZekâBu zekâ türü, bireyin bedensel etkinliklerde başarılı olmasını sağlar. Görsel bedensel beceriler:

• Dans, aktörlük, oyunculuk vb. Yaratıcı Devinimler:

• Kareografi, Oyunculuk, aktörlük, film yönetmenliği vb.Sportif beceriler: (dikkat, çeviklik, kontrol)

• Profesyonel futbolcular, Uzakdoğu sporları jimnastikçiler vb. Üst düzeyde motor beceriler:

• Beyin cerrahları , elmas kesiciler vb. Karmaşık ve soyut düşünceleri jest ve mimiklerini ifade edebilme

• Modern dansçılar, pantomim sanatçıları vb.

32

5. Uzamsal Zekâ

Görsel dünyayı doğru algılamayı gerektiren zekâ türüdür. • Sanatsal tasarım yapmayı gerektiren meslekler• Görsel tasarım yapmayı gerektiren meslekler• Grafikçiler• Harita mühendisliği• İç mimar (yaratıcı yetenek + teknik konularda uzmanlık)• Araba tamirciliği (yaratıcı ve sanatsal yetenekler fazla gerekmez)

33

6. Doğa Zekâsı • Doğa zekâsı gelişmiş bireyler bitkiler, hayvanlar gibi canlı varlıklara ve

jeolojik doğal varlıklara empati duyar, onlara duyarlı davranırlar. • Çiftçiler, • Ziraatçılar, • Veteriner hekimler, • Bilim adamları• Doğa bilimciler vb.

• Bilim adamları ekolojik sistemi anlamak, türleri belirlemek ve sınıflamak için bu beceriye gerek duyar.

• Empatik beceriler bireylerin canlı varlıkları koruma ve onların yaşamlarına duyarlı olmayı sağlar.

34

7. İçsel Zekâ • İçsel zekâ beynin ön loblarıyla ilişkili bir zekâ türüdür.

• İçsel zekâ insanın kendini bilmesini sağlar.

• İçsel zekâ insanın kendini takdir etmesi, amaç belirlemesi, kendini ayarlaması ve duygusal öz yönetimini sağlamaya destek olur.

• İçsel özgüveni yükseltmeyi ve stresle etkin bir biçimde baş edebilmeyi etkileyen bir faktördür.

• İçsel zekâ öğrenme, bireysel tatmin elde etme ve başarılı olma gibi bireyin kariyer gelişimi bakımından önemlidir.

• Bu zekânın özellikle de bireysel özyönetim becerilerinin gerektirdiği meslekler arasında şunlar sayılabilir:

• Pilotluk, polislik, yazarlık, danışmanlık ve öğretmenlik vb.

35

8. Kişilerarası Zekâ • Kişilerarası zekâ da içsel zekâ gibi bireysel iyi oluşu etkiler

• Diğer insanlarla başarılı ilişkiler kurmayı sağlayan bir zekâ türüdür.

• Bu zekâ türünün bireysel kariyer gelişimini kolaylaştırıcı niteliği vardır.

• Bireysel farklılıkları görebilme, onların duygularını anlama, nasıl bir ruh hali içinde olduklarını algılama, kendini ve diğer bireyleri motive etme, kısacası etkili kişilerarası ilişkiler kurabilmeyi sağlar

• Ayrıca bir grubu yönetebilme ve motive edebilme becerileri de özellikle yönetici ve liderlik pozisyonlarındaki bireylerin sahip olmaları gereken önemli özellikler arasındadır.

• Psikolojik danışmanlık, psikologluk, öğretmenlik ve satış danışmanlığı vb.

36

b) İlgi• Bir etkinliğin özünden elde edilen doyum.

– belli faaliyetlere isteyerek yönelme,

– bu faaliyetleri kısıtlayıcı koşullar altında bile başka faaliyetlere tercih etme ve

– bu faaliyetleri yaparken yorgunluk yerine dinlenmişlik, bıkkınlık yerine devam etme isteği duyma durumlarında varlığına hükmettiğimiz bir iç uyarıcıdır.

Bazı ilgi türleri

• Temel Bilim İlgisi• Sosyal Bilim İlgisi• Canlı Varlık İlgisi• Mekanik İlgi• İkna İlgisi• Ticaret İlgisi• İş Ayrıntıları İlgisi• Edebiyat İlgisi• Güzel Sanatlar İlgisi• Müzik İlgisi• Sosyal Yardım İlgisi

38

Yetenek – İlgi Farkı

• Yetenekler bir mesleki etkinlikte sağlanan başarı düzeyi, ilgiler ise o faaliyetlerden zevk alma düzeyiyle ilişkilidir.

İlgiler neden yeteneklerden daha geç kararlılık gösterir?

40

İlgileri Belirleme Yöntemleri• İfade Edilen İlgiler: Bireyin sözcükleriyle

ifade ettiği ilgiler.

• Gözlenen İlgiler: Bireyin yaptığı faaliyetlere bakarak anlaşılabilecek ilgiler.

• Envanterle Ölçülen İlgiler: Bireyin ilgilerini bir dizi maddeden oluşan envanterlerle ölçülen ilgiler.

• Testlerle Ölçülen İlgiler: Yetenek testlerinden elde edilen sonuçlara bakarak belirlenen ilgiler.

c) Kişilik Özellikleri

• Tanım: İnsanın çevreye kendine özgü bir biçimde uyum sağlamasını belirleyen karakterinin, duygusal, bilişsel ve fiziksel yapısının nispeten kararlı ve durağan bir biçimde örgütlenmesidir (Eysenck, 1970).

Kişiliğin Sınıflandırılması

Holland’a Göre Kişilik Tipleri

1. Gerçekçi2. Araştırmacı3. Sanatçı4. Sosyal5. Girişimci6. Gelenekçi

Beş Faktör Kişilik Modeli

1. Nevrotizm 2. Dışadönüklük 3. Yaşantılara açık olma4. Uyumluluk 5. Sorumluluk

İçedönük-Dışadönük Kişilik Yapısı

İçedönük Bireylerin Özellikleri• Matematik, fen bilimleri ve yabancı dil öğrenimimde daha

başarılıdırlar.

• Matematik, kimya, bilgisayar programcılığı, kütüphanecilik ve mühendislik mesleklerine yönelimlidirler.

• Performans testlerinde daha yavaş ancak daha doğru yanıtlar vermektedirler.

• Uzun ve monoton işlerde daha başarılıdırlar.

• Problem çözme sürecinde konsantre olabilmek için sessizliğe, çalışırken rahatsız edilmemeye, gereksinim duyarlar.

Dışadönük Bireylerin Özellikleri

• Performans testlerinde daha hızlı ancak daha fazla hata yapmaktadırlar.

• Uyarımların görece yoğun olduğu durumlarda daha başarılıdırlar.

• Problem çözerken diğer kişilerin görüşlerini öğrenmeye, iletişim kurmaya ve konuyu onlarla tartışmaya gereksinim duyarlar.

• Satış, halkla ilişkiler, oyunculuk, otel ve restoran yöneticiliği gibi mesleklere daha yönelimlidirler.

Meslek Değerleri

Meslek Değerleri

• Bir mesleğe girme sonucunda o mesleğin getirilerinden elde edilen doyumdur.

• Meslek değerleri, bir mesleği birey için değerli kılan özelliklerin, bir başka ifade ile bir meslekten beklenen doyum türlerinin sıralaması anlamına gelir.

50

Yaygın Bazı Meslek Değerleri

• Tablo 1’de yer alan meslek değerlerini okuyarak, önce bu değerlerin sizin için ne kadar önemli olduğunu işaretleyin.

• Daha sonra ise sizin için en önemli olan 5 meslek değerini önem sırasına göre dizin.

Tablo 1: Meslek DeğerleriÇok önemli Orta Önemli Önemsiz

1. Yüksek Ücret2. Toplumsal Saygınlık3. Sosyal Güvence4. Güvenlik5. Yükselme Olanakları6. Yetenekleri Kullanma7. Yaratıcılık8. Bağımsızlık 9. Güç ve Otorite

Tablo 1: Meslek Değerleri - Devam Çok önemli Orta Önemli Önemsiz

10. Rekabet11. İkna12. Değişiklik13. Düzenlilik14. Değişiklik15. Seyahat16. Sorumluluk Alma17. İşbirliği18. Takım Çalışması

Tablo 1. Meslek Değerleri -DevamÇok önemli Orta Önemli Önemsiz

19. Yalnız Başına Çalışma20. Arkadaşlık21. Esnek Çalışma Saatleri22. Tanınma23. Başkalarına Yardım24. Estetik25. Değerlerle Uyuşum26. Yenilik

En önemli 5 Değer1.2.3.4.5.

SED

• Ailenin sosyal düzeyi ve ekonomik olanakları çocukların eğitim hedeflerinin belirlenmesinde önemli bir faktördür.

• Yüksek gelirli aileler • Düşük gelirli aileler

56

Araştırma Bulgusu (Gerçek ve Pişkin)

• Farklı sosyo-ekonomik düzeye ait üniversite öğrencilerinin meslek değerlerini araştıran bir çalışmada;– Üst SED öğrencilerin “yüksek ücret” ve “statü”

değerlerine orta SED öğrencilerden daha fazla önem verdikleri

– Orta SED öğrencilerinin ise “başkalarına yardım” değerini üst SED’e ait öğrencilere oranla daha önemli gördükleri belirlenmiştir.

57

Araştırma Bulgusu (Bölükbaş)• Bölükbaş tarafından “Yüksek Öğrenimde Program Seçimini

Etkileyen Faktörler”i belirlemek amacıyla yapılan bir araştırmada:

– Alt gelir grubuna sahip öğrencilerin daha çok sosyal bilimleri,

– Üst gelir grubundaki öğrencilerin ise daha çok idari bilimler, tıp ve sağlıkla ilgili programları tercih ettikleri saptanmıştır.

– Bu çalışmada ayrıca, anne-babalarının eğitim düzeyi lise ya da daha düşük olan öğrencilerin sosyal bilimleri,

– Anne-babalarının eğitim düzeyi üniversite olan öğrencilerin ise tıp, sağlık ve idari bilimleri tercih ettikleri bulgusuna ulaşılmıştır.

58

Aile

• Araştırma bulguları, çocukların meslek seçimi üzerinde en etkili kurumun aile, en etkili kişilerin ise anne-babalar olduğunu göstermektedir.

• Anne-babalar;– Kalıtımsal donanım – Aşılanan değerler ve– Sağlanan olanaklar

59

Anne-Babaların Etkisi

• Çocukların kararlarına müdahale etme. • Ailenin erkek çocuktan baba mesleğini sürdürme

talebi.• Bencin tercihi ile ailenin isteklerinin çatışması.• Anne-babanın çocuğa ilişkin yüksek beklentileri.

60

Cinsiyet• Kadınların ev dışında çalışmaları yeni bir

olgudur.

• Eğitimli kadınların çoğu ev kadınlığı ile uzlaşabilecek mesleklere yönelmektedirler.

61

İlgi ve Cinsiyet

• Kadınların genellikle– Sanat– Müzik– Sosyal Hizmet– El işleri– Büro İşleri

• Erkekleri ise– Bilim-teknik– Yönetim

62

Kültürler bazı faaliyetleri birinci derecede erkeklere, bazılarını ise kadınlara özgü saymaktadır.

Kız ve Erkeklerin İlgileri

Kuzgun tarafından liselerinde yapılan bir araştırmada;

– Kızların sadece sosyal hizmet ilgisi yönünden erkeklerden yüksek puan aldığı,

– Erkeklerin ise mekanik ve bilim ilgisi yönünden kızlardan daha yüksek puan aldığı görülmüştür.

• Kız ve erkeklerin ilgilerinde gözlenen bu farklılıkların daha çok eğitimden kaynaklandığı söylenebilir.

63

Holland’ın Tipolojisi

• Erkekler– Girişimci– Araştırıcı– Gerçekçi

• Kadınlar– Sosyal– Sanatçı– Gelenekçi

64

ABD (Genel Yetenek Test Bataryası)

• ABD Çalışma Bakanlığının Genel Yetenek Test Bataryasını uyguladığı araştırmalarda

– Erkekler uzay ilişkilerini görebilme alt testinde,

– Kadınlar ise;

• El-göz koordinasyonu,

• Büro yeteneği ve

• Şekil algısı alt testlerinde daha yüksek puan almışlardır.

65

Türkiye (Kuzgun)

• Kızların ayrıntıları algılamada, • Erkeklerin ise mekanik ilişkileri görme gücü

bakımından üstün oldukları bulgusuna ulaşmıştır.

66

LYS-2011KIZLAR ERKEKLER

MF 273 263TM 261 254TS 261 262

67

Bu sonuçlar imkân tanındığında kızların en az erkekler kadar başarılı olabildiklerini göstermektedir.

Farklılık Nedenleri

• Her ne kadar iki cins arasında yetenek ve ilgi farklılıklarının olduğu gözlense de, bulgular arasında gözlenen çelişkiler bu konuda evrensel bir yargı ileri sürmenin kolay olmadığını ortaya koymaktadır.

• Gözlenen farkların kültürel - toplumsal değerler ve cinsiyet rollerinden kaynaklanabileceği ileri sürülmektedir.

68

D) Ekonomik ve Politik Faktörler• Piyasaların arz ve talep dengesi• Yasal zorunlulukların bazı mesleklere olan talebi ortaya çıkarması• Mesleklerin sertifikalandırılma zorunluluğu• Politik faktörler • Ekonomik düzeyin alınan eğitimi, eğitimin kariyer gelişimi etkilemesi• Ülkenin ya da bölgenin içinde bulunduğu ekonomik durum ve işgücü

piyasalarının büyüklüğü.• Teknolojik gelişmelerin istihdamı biçimlendirmesi• Çalışma hayatına atılan kadınların işgücü piyasalarındaki nicel ve nitel

konumlarının her geçen gün daha da yükselmesi• Nüfus hareketliliği ve göç olgusu• Sürekli eğitime duyulan ihtiyacın artması

SONUÇ• Meslek seçimi bireylerin hayatları boyunca verdiği en önemli

birkaç karardan biridir.

• Ancak bu kararlar gerçekte bir anda verilen kararlar olmayıp, yaşam boyu almış olduğumuz eğitimler, büyüdüğümüz aile, ait olduğumuz sosyo-ekonomik sınıf, bu sınıfın bize sağladığı ya da sınırlandırdığı imkânlar, içinde bulunduğumuz ülkenin, hatta bölgenin ekonomik durumu ve politik yapısından da etkilenir.

• Bu nedenle kariyer danışmanları, bir yandan bireyin kişisel özelliklerini, diğer yandan ülkenin işgücü piyasasının yapısı ve koşullarını hesaba katmak zorundadırlar.

Teşekkürler