3-3-3-3-3-���������������

20122012201220122012

�������������������������

Bosh muharrir

Halim SAIDOV

Ilmiy-metodik,axloqiy-ta’limiy,ommabop jurnal

Tahrir hay’ati

Baxtiyor DONIYOROV

Jo‘ra YO‘LDOSHEV

Islom ZOKIROV

Tal’at G‘AFFOROVA

Dilfuza TOSHMUHAMEDOVA

Nafisa SAFAROVA

Gulmira KAMILOVA

(bosh muharrir o‘rinbosari)

Shahnoza ALIYEVA

(mas’ul kotib)

Manzilimiz: 100000, Toshkent,

Matbuotchilar ko‘chasi, 32- uy.

Telefonlar: (0-371) 236-74-23,

(0-371) 232-02-90.

Fax: (0-371) 233-72-28

Veb-sayt: www.bt-jurnal.uz

E-mail: talim-uz@xtv.uz

Jurnal O‘zbekiston RespublikasiMatbuot va axborot agentligida¹ 0056- raqam bilan 2006- yil22- dekabrda ro‘yxatga olingan.

MUASSIS:O‘zbekiston Respublikasi

Xalq ta’limi vazirligi

Jurnal maketi tahririyatning matbaa

bo‘limida tayyorlandi.Dizayner - B. Jontemirov.

Sahifalovchi - M. Fayziyeva.

Bosishga 2016- yil 22.03. kuniruxsat etildi. Ofset usulida chop

etildi. Qog‘oz bichimi60x84 1/8. Qog‘oz hajmi shartli

4 bosma taboq. Nashriyothisobida 4,65 bosma taboq.

Tiraji: 20176. 263- buyurtma.Bahosi kelishilgan narxda.

Tahririyat nuqtayi nazariga moskelmagan maqolalar tahlil etilmaydiva egalariga qaytarilmaydi.

© BOSHLANG‘ICH TA’LIM 2016- yil

«Sano-Standart» MCHJbosmaxonasi.

100069, Toshkent shahri,Shiroq ko‘chasi, 100- uy.

Nashr uchun mas’ul:

B.Yunusova.

O‘qituvchiga yordam

Ochiq dars negao‘tiladi?................................2

O‘qish

«Yurtim, ado bo‘lmasarmonlaring bor».................4

Voqealar, dalillar, raqamlar

O‘qituvchida kompetensiyashakllansin........................6

E’tiborga sazovor

Ta’zim sizga, mehribonustoz!................................7

Diqqat, yangi rukn!

Xazina...............................9

Ona tili

So‘z turkumlari(3- sinf, IV chorak)...........10

Dam olish daqiqalarida

Kayfiyat mashqlari...............11

Maxsus ta’lim

O‘yinlar ruhiy muammolarniham bartaraf etadi...............12

Tajriba almashamiz

Tayyorlov sinflarda yozuvmalakalari....................13

Intellektual bellashuv

«Bilag‘on shou»(3- sinf uchun tadbirssenariysi)..........................14

Test

Aql charxi(2- sinf)..............................18

Matematika

Ikki amalli masalalar

(1- sinf, IV chorak).................18

Ïîëåçíûå ñîâåòû

Ãäå ëåâàÿ è ïðàâàÿñòîðîíû â çåðêàëüíîì

îòðàæåíèè?..................20

Óðîê ðóññêîãî ÿçûêà â êëàññàõ

ñ óçáåêñêèì ÿçûêîì îáó÷åíèÿ

Âñå êðàñèâîå îò

ïðèðîäû

(Äëÿ 4-ãî êëàññà)...........22

Ýòî èíòåðåñíî

Îäàðåííûå è äåòè èíäèãî:

êàê èõ ðàñïîçíàòü...........24

English

 ãîñòÿõ ó ñìåøàðèêîâ(Âíåêëàññíîå ìåðîïðèÿòèåâî 2-ì êëàññå)...................26

Sog‘lomjon

Nojo‘ya odatdan saqlang........28

Umumiy mustahkamlash

«Dam olish vaqti»................30

Yangi nashrlar

Bolalarning bayoti...............31

Shingil hikoyalar

«U tomonga quyoshbormaganmi?»......................32

2

«Xo‘sh, ochiqdars nega o‘ti-ladi?», «Uningoddiy darsdan farqli jihatlarinimada?» kabi savollarga aniq vaasosli javob aytish ko‘pchilikdabiroz qiyinchilik tug‘dirishi rost.Quyida tajribali pedagoglarningtasnif-u tavsiflari asosida ana shu savollarga aniqlikkiritamiz.

Malohat Abdullayeva, Sirdaryo tumanidagi43- umumta’lim maktabining II toifaliboshlang‘ich sinf o‘qituvchisi:

— Ochiq dars, asosan, namunaviy usuldatashkillashtiriladi. O‘quvchilar mashg‘ulot davomidao‘quv yilining muayyan davri mobaynida o‘rganganbilim, ko‘nikmalarini namoyish etadilar. Maktabningochiq darslariga ota-onalar, mahalla vakillari,o‘qituvchilar taklif etilib, dars jarayonini kuzatibboradilar. Dars so‘ngida ular o‘z fikr-mulohazalarini«Dars tahlili daftari»ga yozib qoldiradi. Ushbu darskuzatuvchilar tomonidan ko‘pincha yuqori baholanadi.Ayniqsa, o‘quvchilarning iqtidori, mustaqil fikrlashi,o‘z fikrlarini dadil, biyron tilda bayon eta olishlaribarchada katta taassurot qoldiradi. Bundaytadbirlarning o‘tkazilishi «Oila—mahalla—ta’limmuassasasi» hamkorligini kuchaytirishga ham yordamberadi.

Bugungi kunda maktab oldiga qo‘yilgan engmuhim vazifalardan biri ta’lim sifati va samaradorliginiyangi bosqichga ko‘tarishdir. Shuningdek, ilm-fan,texnika va ishlab chiqarish sohalarining tez sur’atlarda,jadallik bilan rivojlanib borayotgani har bir pedagogzimmasiga yangidan yangi mas’uliyat va vazifalarniyuklamoqda. Ota-ona erta tongdan farzandini «Darsgakechikma», «Darsda e’tiborli bo‘l», «Odobli bo‘l»,«Yaxshi baho olib qayt» singari nasihatlar bilan ezguumidda maktabga kuzatadi. O‘z kasbining fidoyisibo‘lgan har bir o‘qituvchi maktab ostonasidan odimlarekan, o‘y-xayolida «Kechagidan-da yaxshiroq dars beraolyapmanmi?», «O‘quvchilarning faolligini yanada

oshirishga intilyapmanmi?», «O‘z darsimdan qanoathosil qilyapmanmi?» degan savollarga o‘z-o‘zidan javobqidiradi.

Dars — bu ta’limning asosi, o‘qituvchi rahbarligidao‘quvchilar uchun sinfda aniq maqsadlarni ko‘zlab,belgilangan vaqt mobaynida o‘quv-tarbiya jarayoniningtashkil etilishidir. O‘qituvchi darsga puxta tayyorgarlikko‘rib, 45 daqiqalik darsning maqsadiga mostalablarni to‘g‘ri bajarishni burch deb hisoblashi zarur.Dars turli ilg‘or uslublar asosida o‘tilsa, o‘quvchimavzuni tez, oson va samarali o‘zlashtirib olishgaharakat qiladi. Bugungi zamonaviy o‘qituvchining asosiyvazifasi ham sifatli dars o‘tib, yaxshi tarbiya berish,dars muqaddasligini mas’uliyat bilan his qilishhisoblanadi. Afsuski, maktabdagi dars haqida eskichafikr yuritadigan, o‘zi o‘qigan davrda dars qandayo‘tilgan bo‘lsa, hozir ham shunday, deb o‘ylaydiganota-onalar topiladi. Ochiq darslar orqali ular bugungikunda ta’lim-tarbiya jarayoni ilg‘or pedagogiktexnologiyalar asosida samarali tashkil etilayotganidan,darslarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridanfoydalanib yuqori natijaga erishilayotganidan,o‘quvchilarning zamonaviy laboratoriya jihozlaridanfoydalanishga kun sayin qiziqishi oshib borayotganidanxabar topadi, shaxsan guvohi bo‘ladi. Ota-ona kimbo‘lishi, qayerda ishlashidan qat’i nazar, jamiyat,qolaversa, maktab oldida farzandining ta’lim-tarbiyaolishiga doimo mas’uldir. Ta’bir joiz bo‘lsa, ota-onalar

Yosh avlodga jahon andozalari darajasida bilim berish, ularni har jihatdanrivojlantirishga erishish umumta’lim maktablari oldida turgan eng muhimvazifalardan biridir. Bu vazifani bajarishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardanfoydalanib o‘tiladigan noan’anaviy ochiq darslarning o‘rni va ahamiyati katta.

3

maktabga farzandining darsgatayyorgarl ik bi lan borishi,mashg‘ulotlarda faol qatnashishi,tirishqoq va intiluvchan bo‘lishininazorat qilishi lozim. Bu boradaaniqroq fikr yuritadigan bo‘lsak,darslarni yangi pedagogiktexnologiyalar, innovatsion, interfaolusullarda tashkil etish o‘quvchilaruchun ham ancha qulaylik yaratadi.Buning mohiyati shuki, o‘qituvchio‘z ustida ishlaydi, darsga ilmiyyondashadi, izlanuvchanligi oshadi,kompyuter va boshqa texnikavositalaridan foydalanadi.

Umumta’lim maktablarida ilg‘orpedagogik texnologiyalar asosidao‘tilgan ochiq darslar o‘ziningyaxshi nat i ja va samarasinibermoqda. Jumladan, buguno‘qituvchilar darsni «Klaster», «Aqliyhujum», «Topqirlar bahsi», «So‘zustuni», «Kim to‘g‘ri va tez topadi?»,«Sirli maktub», «So‘z gavhariniqadab qo‘y», «Tushunchalar tahlili»,«G‘oyaviy charxpalak», «Sinkveyn»,«Bingo» kabi bir nechta usullardanfoydalanib o‘tmoqda. Bir narsaayonki, o‘qituvchi amaliyotchisifatida o‘quv-tarbiya jarayoniningpast-balandini, muammolari-yuo‘quv-metodik materiallarningsamaradorlik darajasini ko‘proqbiladi, xolis baholaydi. Darsjarayonida zamonaviy ta’ l imusul lar idan foydalanadi. O‘zmehnatining nati jasidan,mahsulidan qanoat hosil qiladi,quvonadi.

Xorazm viloyati Xonqatumanidagi 40- umumta’limmaktabining oliy toifali bosh-lang‘ich sinf o‘qituvchisiAzzatjon Azimova 21 yillik ishtajribasiga ega. Pedagogik faoliyatidavomida boshlang‘ich sinflardaturli fanlardan ko‘plab ochiqdarslar tashkil etgan tajribalipedagogning ayni mavzu yuzasidanbildirgan quyidagi fikrlari e’tiborgamolik:

— Darsga qo‘yilgan tarbiyaviy,didaktik va tashkiliy talablarningqanday bajarilayotgani, o‘qituv-chining qaysi uslub va ko‘rgazmalivositalardan foydalanayotgani,AKTni samarali qo‘l lay olishsavodxonligi, o‘qituvchi va o‘quvchimunosabatini bi l ish, kasbiymahoratini baholash, o‘quvchi-larning darsni o‘zlasht ir ishko‘rsatkichini aniqlash, malakalio‘qituvchilarning ish tajribalarinio‘rganish, yosh o‘qituvchilar

faoliyatini kuzatish maqsadidaochiq dars tashkil etiladi. Darso‘qituvchi va o‘quvchining ijodiyhamkorligiga asoslanishi lozim.Uning oddiy darsdan farqishundaki, o‘qituvchi va o‘quv-chining mas’uliyati bir nechabarobar ortadi, yangi ko‘rgazmaliqurollar, tarqatma materiallartayyorlaydi, qo‘shimcha manba vamaterial lar qidiradi. Asl idao‘qituvchining har bir mashg‘ulotiochiq dars bo‘lishi, unga doimtayyor turishi kerak. O‘quvchilarshe’r va maqollar yodlaydi, bahsgakirishadi. Fevral oyida o‘qishfanidan 3- sinf o‘quvchilariga«Donolarning donosi» mavzusidao‘tgan ochiq darsimda yoshpedagoglar va ota-onalar ishtiroketdi. Tumanimizda har oyda xalqta’limi muassasalari faoliyatinimetodik ta’minlash va tashkil etishbo‘l imi boshlang‘ich ta’ l immetodisti Zamira Nuniyozovarahbarligida barcha umumta’limmaktablarida boshlang‘ich ta’limtizimiga i lg‘or pedagogik vaaxborot-kommunikatsiya texnolo-giyalarini tatbiq qilish, multimedialiilovalardan foydalanish yuzasidantashkil etilayotgan ochiq darslarta’lim sifati va samaradorliginioshirishga xizmat qilayotir.

— Ochiq darsning asosiymaqsadi o‘quvchilarning mustaqil,ijodiy, mantiqiy fikrlash qobiliyatinirivojlantirish, og‘zaki va yozmasavodxonligini yanada oshirish,bi l im doirasini kengayt ir ish,bilganlarini erkin bayon qilishmalakasini kuchliroq rivojlantirishhamda axloqiy fazilatlarni kamoltoptirishdan iborat, — deydipoytaxtimizning Yunusobodtumanidagi 302- umumta’limmaktabining I toifali bosh-lang‘ich sinf o‘qituvchisiMamnuna Maripova. — Darsdayangi pedagogik texnologiyalar,noan’anaviy usullardan foydalanib,DTS talablariga mos ravishdao‘tilishini amalga oshirish, ota-onalar va o‘qituvchi o‘rtasidagihamkorlikni yanada rivojlantirishgaalohida e’tibor qaratiladi. Bundao‘quvchilar o‘ziga yuklatilganvazifalarni ota-onalar bi lanbirgalikda kutubxona, internet,gazeta va jurnallar yordamidao‘rganish orqal i darsgatayyorlanibgina qolmay, shu fangabo‘lgan qiziqishi oshadi.O‘quvchilarning ko‘proq faollikka

intilishi, o‘qituvchi ham, o‘quvchiham shu mavzu bo‘yicha kengroq,mukammalroq ishlashi, o‘quvchilarbilim-ko‘nikmalarini auditoriyagako‘rsata olishi, o‘quvchi o‘zigayuklatilgan mas’uliyatni tushunibyetishi bilan ham bunday darslaralohida ahamiyatga ega.

O‘qituvchi ham, o‘quvchilar hamochiq darsda oddiy darsganisbatan jiddiyroq tayyorgarlikko‘radi va shu mavzu bo‘yichaqo‘shimcha ma’lumotlar bilanishlaydi. Ochiq darsning oddiydarsga nisbatan qiziqarliroq o‘tishi,darsga mehmonlarning tashrifbuyurishi hamda o‘quvchilar bilanbir qatorda kuzatuvchilarda aynimashg‘ulot katta taassurotqoldirishi bilan farq qiladi. Ochiqdarsni har bir o‘qituvchi, avvalo,o‘z bilim saviyasi darajasida olibboradi.

Qachonki, inson o‘z kasbinisevsa, har qanday vaziyatda ungamas’uliyat bilan yondashadi. Ochiqdarsning qay darajada o‘tishio‘qituvchining bilim saviyasidantashqari ijodkorligiga ham bog‘liq.Ba’zan 30 yil ishlagan tajribaliustozdan ko‘ra 3—4 yil ishlaganyosh mutaxassis ochiq darssoatlarini mazmunli tashkil etishimumkin. Ko‘zlangan maqsaddanchetlashmaslik, ayniqsa, notanishmehmonlar nazariga chalg‘imaslik,o‘quvchilarning diqqat-e’tiborini birjoyga jamlab, dars davomida faqato‘zining ko‘rsatmalariga jalb etishoson ish emas, albatta. Pedagogyaratilgan imkoniyatlardan unumlifoydalanib, o‘z mahorat ini ,beradigan bilimlarini vaqt taqsimotibilan uyg‘unlashtira olsagina,ko‘zlagan maqsadiga erishadi.Bunda ko‘p yillik tajribaga egaustoz-murabbiylar bergantavsiyalar, ayniqsa, asqotadi.Bundan tashqari, ochiq darsgatashrif buyurgan mehmonlaro‘zlariga kerakli xulosalar olishimumkin.

Har bir noan’anaviy darso‘quvchilar egallagan bilimlarnikengaytirish va chuqurlashtirishgaxizmat qiladi. Muxtasar aytganda,ochiq dars xo‘jako‘rsinga emas,aslida odatiy dars jarayoni singarihaqiqiy, sara bir namunasini aksett ir ish, i fodalash uchun

tashkillashtirilishi zarur.

Dilshod RO‘ZIQULOV.

4

Darsning maqsadlari:ta’limiy: o‘quvchilarni Muhammad

Yusufning «Yurtim, ado bo‘lmasarmonlaring bor» she’rining

mazmuni bilan tanishtirish, ifodalio‘qish ko‘nikmalarini o‘stirish;

tarbiyaviy: shoir MuhammadYusufning ona Vatanni madh

etgan she’rlari orqali o‘quvchilarnivatanparvarlik, insonparvarlik ruhida

tarbiyalash;rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning

o‘qish ko‘nikmalarini takomillashtirish,mustaqil mutolaa qilishga o‘rgatish, ifodalio‘qish, mazmunini so‘zlab berish vaijodkorlik qobiliyatini o‘stirish.

Dars turi: yangi tushuncha,bilimlarni shakllantiruvchi.

Dars metodi: Venn diagrammasi,klaster usuli, mozaika.

Dars jihozi: darslik, MuhammadYusuf rasmi, Vatan tasviri

— Bu faslda qanday bayramlar nishonlanadi?

(O‘quvchilar javobi tinglanadi).

II. O‘tilgan mavzuni mustahkamlash. «9- may — Xotira

va qadrlash» kuni.

Uyga berilgan vazifa — Yoqutxon Rahimovaning «Eng

muqaddas kun» hikoyasi asosida savol-javob o‘tkaziladi.

— Xotira va qadrlash maydonida nimalarni ko‘rish

mumkin?

— Ikkinchi jahon urushi qanday oqibatlarga olib keldi?

— Yurtdoshlarimiz nima uchun kurashdilar?

— 9- may qanday kun deb e’lon qilindi? Qachon?

O‘tilgan mavzu yuzasidan topshiriq.

O‘quvchilar «Venn diagrammasi» orqali «Xotira» va

«Qadrlash» so‘zlariga ta’rif berishadi.

(O‘tilgan mavzu yuzasidan guruhlar xulosasi tinglanadi).

Dam olish daqiqasi. («Vatan» qo‘shig‘i).

III. Yangi mavzu bayoni. «Yurtim, ado bo‘lmas

armonlaring bor» (Muhammad Yusuf she’ri).

Muhammad Yusuf she’riyati bilan tanishtirish maqsadida

AKTdan foydalaniladi. Monitorda shoir hayoti va ijodidan

lavhalar ko‘rsatiladi. O‘zbek milliy adabiyotining ko‘zga

ko‘ringan iste’dodli shoirlaridan biri Muhammad Yusuf

1954- yil 26- aprelda Andijon viloyatining Marhamat

tumani Qovunchi qishlog‘ida bog‘bon oilasida tavallud

topdi. 2001- yil 47 yoshida vafot etgan.

Shoirning to‘plamlari klaster usulida ekranda

ko‘rsatiladi.

(Muhammad Yusuf haqida bir o‘quvchi ma’lumot

beradi. Shoir she’rlarining mazmun-mohiyati haqida fikr

yuritiladi).

Mavzuga o‘quvchilar diqqati jalb etiladi. She’r o‘qituvchi

tomonidan obrazli, ifodali, ravon o‘qib beriladi.

Yurtim, ado bo‘lmas armonlaring bor,

Toshlarni yig‘latgan dostonlaring bor.

O‘tmishingni o‘ylab og‘riydi jonim,

Ko‘ksing to‘la shahid o‘g‘lonlaring bor.

Yurtim, ko‘nglingdek keng osmonlaring bor,

Yulduzni yig‘latgan dostonlaring bor.

Osmonlaringdan ham diydoringga zor,

Jayrondek termulgan Cho‘lponlaring bor.

Qo‘ling qadog‘iga bosay yuzimni,

Onamsan-ku, og‘ir olma so‘zimni.

Qayinbarglar yopib qaro ko‘zini,

Olislarda qolgan Usmonlaring bor.

Qurboning bo‘layin, ey onajonim,

Sening faryodlaring — mening fig‘onim,

O‘tmishingni o‘ylab o‘rtanar jonim,

Aytsam ado bo‘lmas armonlaring bor.

tushirilgan rasmlar, ko‘rgazma vadidaktik tarqatma materiallar, test

tayoqchasi, videolavhalar.Darsning borishi

I. Tashkiliy qism.O‘quvchilarni darsga hozirlash.

Navbatchi axboroti tinglanadi.O‘qituvchi: — Hozir

yurtimizda qaysifasl?

5

(She’r mazmuni o‘quvchilar bilan birgalikda ochib beriladi.Tushunarsiz so‘zlar lug‘atdan topiladi).

Lug‘at ishi.

Armon — amalga oshmagan orzu yoki o‘z vaqtidaqilinmagan ish tufayli ko‘ngilda qolgan o‘kinch.

Doston — xalq og‘zaki ijodiga mansub nazm yoki nasrbilan yozilgan hikoya, poema.

Diydor — kishining yuzi, aft, bashara, ruxsor.

Shahid — vatan uchun yoki haqqoniyat yo‘lida qurbonbo‘lgan insonlar.

Jayron — ko‘zlari chiroyli hayvon, ohularning bir turi.

Qadoq — uzoq ishqalanish natijasida terida hosilbo‘ladigan qattiq qavariq.

Faryod — qattiq xafalik, alam, ruhiy azob ta’sirida o‘zinitutolmay o‘kirib yig‘lash.

Fig‘on — qattiq xafa bo‘lish, alam chekish tufayliyuz beradigan yig‘i-sig‘i, nola, faryod.

O‘rtanar — xuddi kuydirayotgandek achishtirmoq,

kuydirmoq.

IV. Mustahkamlash.

Savollar joylashtirilgan tarqatma materiallar

o‘quvchilarga tarqatiladi:

1. Shoirning istagi nima?

2. «Yurtim, ado bo‘lmas armonlaring bor»

she’rida nima sababdan shoir «Î‘tmishingni o‘ylab

og‘riydi jonim» deydi?

3. Siz qanday dostonlarni bilasiz?

4. Nima uchun she’rda, ado bo‘lmas armonlaring

bor, jumlasi keltirilgan? Siz buni qanday

tushunasiz?

Yangi mavzu yuzasidan, bu she’rdan siz qanday

xulosa chiqardingiz, degan savol o‘quvchilarga

beriladi, fikrlar xulosalanadi.

Test sinovi.

1. «Yurtim, ado bo‘lmas armonlaring bor»

she’rining muallifi kim?

a) Abdulla Oripov

b) Erkin Vohidov

d) Muhammad Yusuf

2. She’rda qaysi buyuk shoirlarimiz nomlari qayd

etilgan?

a) Fitrat, Qodiriy

b) Cho‘lpon, Usmon Nosir

d) Ikkala javob ham to‘g‘ri

3. «Qurboning bo‘layin, ey onajonim»degan misrasi orqali shoir kimgamurojàat qilyapti?

a) Onagab) Vatangad) Insonlarga4. Muhammad Yusufning

mazkur she’rida nima madhetilgan?

a) Vatanb) Shoir nidosid) Shoirlar hayoti5. Muhammad Yusufning qalb

nidosini qaysi she’rda o‘qidik?a) «Vatan» she’ridab) «O‘zbekiston» she’ridad) «Yurtim, ado bo‘lmas armonlaring bor»

she’ridaV. Yakunlash.O‘quvchilarning dars davomida

olgan kartochkalari hisoblanib,o‘quvchilar baholanadi vatashakkurnomalar beriladi.

VI. Uyga vazifa. She’rniifodali o‘qib kelish.

Baxtigul CHO‘LIYEVA,Buxoro viloyati G‘ijduvon tumanidagi

56- umumta’lim maktabining boshlang‘ichsinf o‘qituvchisi.

6

O‘quvchilarning bo‘sh vaqtini mazmunlitashkil etishda maktablarda o‘tkaziladigan turlitadbirlarning alohida o‘rni bor. Sinflarda ahillikva guruh bo‘lib ishlashni yanada rivojlantiruvchi,o‘quvchilarning o‘z iqtidor hamda iste’dodininamoyish etishga imkon beruvchi ana shundaytadbirlarni tashkil etish maktabimizda an’anagaaylanib ulgurgan. Har yili bahor kirib kelishi bilan«Bahordan salom!» deb nomlangan bayram

Samarqand shahridagi 24- umum-

ta’lim maktabida «O‘quvchi kompe-

tensiyasini shakllantirishda pedagogik

texnologiyalardan foydalanishning

ahamiyati» mavzusida ilmiy-

amaliy seminar bo‘lib o‘tdi.

Viloyat xalq ta’limi xodim-

larini qayta tayyorlash va

malakasini oshir ish

instituti «Maktab-

gacha, bosh-

lang‘ich va

Farg‘ona viloyatining Buvayda tumanidagi 42- umumta’limmaktabida 2016-yil — «Sog‘lom ona va bola yili» doirasida«Sog‘lom avlod — millat quvonchi» shiori ostida sport musobaqasibo‘lib o‘tdi. Unda boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bir necha shartbo‘yicha kuch sinashdilar. «Arqon tortish», «Oq terakmi, ko‘kterak?», «Qopqon» o‘yinlari o‘g‘il bolalar kuchini sinovdano‘tkazgan bo‘lsa, qizlar «Beshtosh» va «Sakramachoq»o‘yinlarida o‘z guruhlari sha’nini himoya qilishdi.

O‘yin natijalari o‘quvchilarning yoshini hisobga olgan holdao‘rinlar bilan emas, «Tartibli jamoa», «Chaqqon guruh»,«Ahillikni qo‘ldan bermagan sinf», «Aqlli qizlar», «Milliylikkamunosib nomzod» nominatsiyalari orqali belgilandi. Shunialohida ta’kidlash kerakki, sinf rahbarlarining «Sog‘lomo‘quvchilarning rahbari», «Ota-onalar e’tiboriga sazovor»nominatsiyalari bo‘yicha e’tirof etilishi esa ularni yanadaruhlantirdi.

Tadbirga tashrif buyurgan ota-onalar farzandlariningjismoniy barkamolligidan quvonib, o‘qituvchilarga o‘z

minnatdorchiligini bildirishdi.

maxsus ta’lim» kafed- rasi tomonidan

tashkil etilgan tadbirda tajribali metodist va

mutaxassislar hamda sak- songa yaqin boshlan-

g‘ich sinf o‘qituvchilari ishtirok etdi. Unda institut katta

o‘qituvchilari Olimjon To‘xtayev va Tursuntosh Tolipovaning

«Davlat ta’lim standartlari tushunchasi», «O‘quvchilarda

shakllantiriladigan kompetensiyalarning turlari» mavzusidagi

mazmunli ma’ruzalari tinglandi.

To‘rtta sho‘baga bo‘lingan pedagoglar Gulshoda

Ergasheva, Shirin Hojimatova tomonidan o‘tkazilgan

«Kompetensiya turlarini pedagogik texnologiyalar orqali

shakllantirish» mavzusidagi o‘ziga xos trening mashg‘ulotlari,

interfaol o‘yinlarda o‘z bilim va mahoratlarini boyitdi.

Seminar so‘ngida o‘qituvchilarning fikr-mulohazalari

tinglanadi. O‘rtaga tashlangan taklif va tavsiyalar yuzasidan

tegishli qaror va yakuniy xulosalar ishlab chiqildi.

D.RO‘ZIQULOV.

To‘xtasin OTAJONOV, jismoniy tarbiya o‘qituvchisi.

namoyishi fasl tadbirlarini boshlab beradi. Bu yil3- «A» sinf o‘quvchilari bilan ana shu tadbirni o‘tkazdik.Unda jismoniy tarbiya va musiqa fani o‘qituvchilaribilan birgalikda milliy o‘yinlarimiz, xalq qo‘shiqlari vasport to‘garagiga qatnashadigan o‘quvchilarimizchiqishlarini namoyish etdik. Bayramlar guldastasini«Balli, qizlar», «Farzandlar baxti — onalar baxti», «Navro‘zkeldi elimga», «Assalom, Navro‘z!» nomli tadbirlari bilanmaktabimiz boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ZulfiyaTojixo‘jayeva, Mahmuda Alimova, Dilshoda Bobomurodova,

Dono Abidovalar tayyorlashdi.

Nilufar QAHHOROVA,Toshkent shahar Uchtepa tumanidagi

287- umumta’lim maktabining boshlang‘ich sinfo‘qituvchisi.

7

Poytaxtimizning Olmazortumanidagi 185- umumta’limmaktabida «Sog‘lom vabarkamol bolajonlar — kelaja-gimiz!» shiori ostida boshlan-g‘ich ta’lim yo‘nalishidagipedagogik g‘oyalar festivalibo‘lib o‘tdi. Toshkentshahar xalq ta’limi boshboshqarmasi Metodikamarkazi tomonidan tashkiletilgan ushbu festival«Sog‘lom ona va bola yili»Davlat dasturida belgilanganvazifalar ijrosini ta’minlash,shahrimizdagi umumta’limmaktablarida boshlang‘ichta’limning sifat va samaradorliginioshirishda sinfdan tashqari ishlarhamda tarbiyaviy soatlarnijonlantirish, ijodkor o‘qituvchilartayyorlagan ko‘rgazmali qurollarninamoyish etish maqsadida o‘tkazildi.

Festivalda interfaol metodlar,AKTdan keng foydalanib har birio‘zgacha tarzda o‘tilgan 12ta ochiqdars ishtirokchilar, boshlang‘ich sinfo‘qituvchilari va mehmonlarda kattataassurot qoldirdi. Shuningdek,tashrif buyurganlar 243- maktabo‘qituvchisi G.Karimova hamda249- maktab o‘qituvchisiD.Yo‘ldoshevalarning «Sog‘lombolajonlar estafetasi», 197-maktabning boshlang‘ich sinfo‘qituvchisi M.Yakubovaboshchiligidagi «Fotima vaZuhra» qo‘g‘irchoq teatri,maktablarda faoliyat yuri-tayotgan turli to‘garaklarfaoliyati bilan ham tanishdilar.

Yalpi yig‘ilishda ishtirokchilarboshlang‘ich ta’limning sifat vasamaradorligini oshirish bora-sidagi fikr va g‘oyalarini bildirishimkoniga ega bo‘ldi.Shuningdek, ilg‘or ish tajribali,yuksak pedagogik mahoratgaega bo‘lgan boshlang‘ich ta’limo‘qituvchilari faxriy yorliq vaesdalik sovg‘alar bilan

taqdirlandi.

Charos TURSUNOVA,O‘zDJTU talabasi.

Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi — yagona va umrning

oxirigacha esda qoluvchi, eng aqlli, eng bilag‘on siymo sifatida

o‘quvchi ko‘z o‘ngida gavdalanadi. Albatta, bor mehrini berib,

mahoratini ishga solib yosh avlodni tarbiyalab, unga ta’lim bera

olsagina shunday martabaga erishadi. Ana shunday ustozlar safiga

Namangan shahridagi

7- umumta’lim maktabida

45 yildan buyon ishlab

kelayotgan 67 yoshli ustoz

Hanifaxon Rahmatul-

layevani kiritish mumkin.

Muallima 1995- yilda ko‘p yillik samarali va halol mehnatlari yuqori

baholanib, Prezidentimiz farmoniga binoan «II darajali Sog‘lom avlod uchun»

ordeni bilan mukofotlangan. Mukofot ustozga shunday kuch berdiki, u

nafaqat o‘z ustida ishlashni yanada kuchaytirdi, balki ushbu maktabning yosh

o‘qituvchilariga metodik jihatdan yordam berib, kasb sirlarini mukammal

o‘zlashtirishlariga ko‘maklashib kelmoqda.

Ushbu maktabning yana bir faxriy o‘qituvchisi, 4 qiz va 2 o‘g‘ilning onasi,

bugungi kunda 20 nafar nabira, 6 nafar evara, kelin va kuyovlar davrasida

tabarruk 73 bahorni qarshi olgan Ma’muraxon Usmonovadir. Uning o‘quvchilari

hozirgi kunda nufuzli tashkilotlarda ishlamoqda. Ular bir paytlar bor mehrini

berib o‘qitgan va komil inson bo‘lib shakllanishida tinmay mehnat qilib

tarbiyalagan birinchi o‘qituvchisini unutishmaydi. Shu sababli bayramlarda

ustozning uyi gullarga to‘lib ketadi, chunki hozirgacha o‘quvchilari diqqati

va ehtiromida.

Jajji o‘quvchilardan bilimi va mehrini, yosh pedagoglardan o‘z maslahati

hamda yordamini ayamaydigan bu kabi insonlar oldida doim ta’zimdamiz.

Yulduz SHAAMIROVA,NamDU Boshlang‘ich ta’lim va metodika kafedrasi

katta o‘qituvchisi.

Bir sinfdagi 25—30 nafar

bolaning diqqat va e’tiborini tortish

uchun o‘qituvchi tajr iba va

mahoratdan tashqari sabr-

matonatga ham ega bo‘lishi kerak.

Bu borada boshlang‘ich ta’lim

o‘qituvchi lari z immasidagi

mas’uliyat va majburiyat ikki karra

ortadi. Poytaxtimizning Sergeli

tumanidagi 8- umumta’l im

maktabining boshlang‘ich sinf

o‘qituvchisi Nargiza Umirova 15

yi l l ik faol iyat i davomida bu

haqiqatning yukini his etib

kelmoqda.

— Kasbim — faxrim, — deydi u.

— Har bir bola — betakror olam.

Ularni kashf etish bizning asosiy

vazifalarimizdan bir idir. Turl i

qobil iyat va fe’l-atvorga ega

bolalarning qalbiga yo‘l topish

uchun astoydil ishlaymiz, izlanamiz,

ijod qilamiz. Bir o‘quvchi mavzuni

oson qabul qi lsa, boshqasi

o‘zlashtir ishga qiynaladi. Bu

muammoni bartaraf etish uchun

darsdan tashqari va to‘garak

mashg‘ulotlarida mavzuni takror-

laymiz, mustahkamlaymiz.

N.Umirova boshlang‘ich sinf

o‘qituvchilari uchun tumanda tashkil

etilgan «Mahorat maktabi»ning

trener-o‘qituvchisi sifatida ham

faoliyat olib boradi. Ta’limning bu

bosqichi inson umri davomida qabul

qi ladigan bi l imlarning asosini

tashki l et ishini hisobga ol ib,

o‘quvchilarining ilk tushuncha va

tasavvurini shakllantirishda

izlanishdan charchamaydi.

8

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012- yil10- dekabrdagi «Chet tillarini o‘rganish tizimini yanadatakomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori ijrosinita’minlash, chet tili o‘qituvchilari uchun til muhitini yaratish,xorijiy tillarni egallashning umumyevropa kompetensiyasitizimi talablari asosida o‘qitishning zamonaviy uslublarinio‘rganishi uchun 42 nafar «Yilning eng yaxshi chet tilio‘qituvchisi» ko‘rik-tanlovi g‘oliblari 2016- yilning8—22- yanvar kunlari Buyuk Britaniyada xizmat safaridabo‘lishdi. Tajriba almashish davomida o‘qituvchilarimiz darso‘tishning turli usullarini, jumladan, kichik guruhlarda ishlash,o‘qitishning kommunikatsion metodlaridan foydalanish,muammoli vaziyatlarda chet tilida muloqotga kirishishusullarini iboralar va rolli o‘yinlar orqali o‘rganishdi. O‘quvyakunida barcha ishtirokchilarga sertifikatlar berildi va ularuylariga juda katta bilim, tajriba va metodikalar xazinasibilan qaytishdi. Ular tayanch maktablar bazasida chet tilio‘qituvchilari uchun joriy yilning mart-dekabr oylaridao‘tkaziladigan o‘quvlarda trener sifatida ishtirok etishadihamda olgan bilim va ko‘nikmalarini hamkasblari bilano‘rtoqlashishadi.

Shunday pedagoglardan biri — Navoiy shahridagi11- sonli davlat ixtisoslashtirilgan maktabining ingliz tilifani o‘qituvchisi Vazira Azimova safar taassurotlari va chettilini o‘rganishning asosi bo‘lgan lug‘at boyligini oshirishdao‘qituvchilar nimalarga e’tibor berishi lozimligi haqidaquyidagilarni aytib o‘tdi.

Taassurot va uni o‘rtoqlashish...— Plimut shahridagi Marjon universitetida 16 kun davom

etgan tajriba almashish kurslari davomida quyidagimavzular bo‘yicha darslar tinglandi:

1. Amaliyotda o‘qitish malakasini oshirish.2. O‘qitish va o‘rganishni tashkil etish.3. Darsni samarali rejalashtirish.4. Sinovlar olish va ularni baholash.5. Ingliz tilini o‘qitishda manbalar tanlash.

6. Qo‘l mehnati bilan tayyorlangan ko‘rgazmalar vatexnik jihozlardan o‘rinli foydalanish.

7. Sinfda taqdimot (prezentatsiya)lar tayyorlash (bundao‘quvchilarga mavzu, vaqt va manba (vositalar) berilib,ular asosida taqdimot tayyorlanadi).

8. Bolalar bilan madaniy sayohatlarni samarali tashkiletish.

Ushbu mavzular yuzasidan olgan bilimlarimiz, tajribava malakalarimizni har birimiz hududimizdagi o‘qituvchilarbilan o‘rtoqlashmoqdamiz. Bugungi kunda tayanchmaktablar negizida tashkil etilayotgan umumta’limmaktablari ingliz tili o‘qituvchilari malakasini oshirish haftaliko‘quv kurslarida trenerlik qilyapman. Maktabimizda tashkiletilayotgan bu treninglarda shahrimizda faoliyatyuritayotgan o‘qituvchilar ishtirok etmoqda. Haftaninghar juma kuni o‘tkazilayotgan darslarda ishtiroketayotgan 2- guruh o‘qituvchilari bilan qo‘shimchamanbalar bilan ish olib bordim. Quvonarlisi, ularningbarchasi (20 nafar) DTMda o‘tkaziladigan chet tilio‘qituvchilarining oylik maoshiga ustama berish bo‘yichatestlarning 4 bosqichidan muvaffaqiyatli o‘tib, so‘nggisuhbat (speaking) bosqichiga yo‘llanmani qo‘lga kiritishdi.

Sinalgan usullar…Bolaligimizdan lug‘atlar va yangi so‘zlarni yodlashda

bir qancha qiyinchiliklarga duch kelganmiz: avval so‘zni,keyin uning tarjimasi va transkripsiyasini daftarga ko‘chirib,uy vazifasida esa shu so‘zlarning har birini besh qatordanyozib o‘rganganmiz. Bu, albatta, yangi so‘zlarnio‘rganishning eng passiv, qiyin va samarasiz usuli. Hozirgikun bolalarini endi shunchaki yozdirib yodlatish emas, balkimuloqotga tayyorlashimiz lozim.

«Ingliz tilini xorijiy til sifatida o‘qitishning muammolariva ularga yondashuv usullari» nomli xalqaro anjumandaishtirok etganimda lug‘at boyligini oshirish usullari borasidaturli mulohaza va takliflar ilgari surilgan edi.

Umuman olganda, yangi so‘z o‘rgatishda bolalarningqiziqish va intilishlarini ham hisobga olish lozim. 2—3- sinfo‘quvchilarida lug‘at boyligini oshirishda men, odatda,rangli rasmlardan foydalanaman. O‘rganilayotgan so‘zniifodalovchi buyum, narsaning rangli va rangsiz (oq-qora)turini ko‘rsataman va bolajonlardan rangsiz rasmni qandayranglarga bo‘yash mumkinligini so‘rayman. Har bir bolagaso‘zlash imkonini berish ulardagi qiziqishni yana hamorttiradi. So‘ng ularga rangli rasmni ko‘rsataman. Buulardagi ko‘rib o‘rganishni yaxshilaydi. Umumiy mavzudagibir nechta so‘zlarni yozib bo‘lgandan so‘ng ularga so‘zningaytilishini o‘rgataman. Talaffuzdagi ba’zi jihatlarni hazil vayumorga boy tarzda tushuntirish ulardagi eslab qolishehtimolini yanada oshiradi. Mustahkamlash qismidabolajonlar ushbu so‘zlar ishtirokidagi qo‘shiqni eshitib,

9

talaffuzni mashq qilgan holda rasmlarni bo‘yaydilar. Bubir yo‘la eshitish, bo‘yash(sezish), gapirish va ko‘rishqobiliyatlarini uyg‘unlashtiradi. Natijada o‘rganilgan so‘znieslab qolishni yaxshilaymiz.

Aynan bir so‘zni bolaga o‘rgatish uchun u, avvalo, o‘shaso‘zni o‘z ona tilida ishlata olishi kerak. Bola qanchalikko‘p shu so‘z bilan tanish bo‘lsa, uni eslab qolish ehtimolishunchalik ortadi. Bu yerda o‘qituvchining ijodkorligi hammuhim rol o‘ynaydi. O‘rganilayotgan so‘zning ona tilidagivariantini aqliy hujum orqali topib, keyin uni o‘rganish hammumkin. Bunda she’r va topishmoqlar juda qo‘l keladi.

So‘z o‘rganishning muhim jihati shundaki, dastlab uningma’nosi, keyin talaffuzi va shakli, ya’ni yozilishini o‘rganishkerak. Undan so‘ng shu so‘z bilan keladigan so‘zbirikmalarini esga olamiz. Masalan: «olma» so‘ziga — qizilolma, yashil olma, shirin olma, katta olma, kichik olma,dumaloq olma, yangi olma, toza olma va hokazo…

Hafta davomida o‘rganilgan so‘zlarni yana esga olishva mustahkamlash maqsadida men har haftaning dushanbakuni ushbu haftada o‘rganiladigan so‘zlarning rasmli vayozuvli ro‘yxatini sinf burchagiga qo‘yaman. Hafta yakuni— o‘yin kuni. Ya’ni shu kuni 25 daqiqa mavzu o‘tiladi va20 daqiqa ro‘yxatdagi so‘zlar ishtirokida turli harakatli vainterfaol o‘yinlar o‘ynaladi. Bu bolajonlarga zavqbag‘ishlash, fanga qiziqishini orttirish bilan birga meningo‘qituvchi sifatida o‘z oldimga qo‘ygan maqsadimgaerishishga yordam beradi. Uyga vazifada yangi so‘zishtirokidagi she’rni yodlashni so‘rayman. Bu usulso‘zlarning o‘zaro bog‘lanishi, so‘z birikmalari va talaffuzinio‘rganishda juda qo‘l keladi.

Tavsiya…Tajriba almashish kurslaridagi mavzulardan foydalanib,

o‘quvchilar lug‘at boyligini oshirish mumkin. Bunda dastlab,

darsni rejalashtirib, mavzu o‘tiladi. Masalan, 2- sinfda«Professions» («Kasblar») mavzusini olaylik. Mashg‘ulotdavomida yangi so‘zlar, ibora va she’rlar o‘rganiladi. So‘ngo‘quvchilar bilan birga sayohat uyushtiriladi. Sayohatnidastlab maktab bo‘ylab tashkil etish mumkin. U yerdao‘qituvchi, direktor, oshpaz, bog‘bon, shifokor, hamshira,hisobchi, farrosh va boshqa kasb egalari bilan tanishtiriladi.Har bir kasb egasi bilan uchrashganda o‘quvchilar bukasbga ibora shaklida ta’rif beradi. Vizual xotira bilano‘quvchilarning eslab qolishi, yangi so‘zni mustahkamlashiosonlashadi hamda kasb tanlashga bo‘lgan qiziqishlariham shakllanib boradi. So‘ng o‘quvchilar sinfga qaytib,ekskursiya davomida foydalanilgan kasb va ularga mosiboralarni daftarda yozma tarzda ifodalashadi. Bu bilano‘qituvchi o‘quvchilarda 4 yo‘nalish(o‘qish, yozish, eshitishva gapirish) malakalarini uyg‘unlashtirish imkoniga egabo‘ladi.

Madina MIRZAQOBILOVA yozib oldi.

Lug‘at:He [hi] — u (bu yerda kishi ma’nosida).To eat [tu it] — yemoq.Fruit [frut] — meva.Must [mast] — kerak, shart.To climb [tu klaym] — chiqmoq, yuqoriga

ko‘tarilmoq.Tree [tri] — daraxt

Sh.ALIYEVA tayyorladi.

Xalqning asrlar osha orttirgan hayotiy tajribasini aks ettiruvchi maqollaro‘quvchilar uchun katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir. Bolalarning xalqdonishmandligi namunalari mazmunini anglashlari, ular orqali milliy an’analar, sof insoniy fazilatlarnio‘rganishlari kelgusi hayotlarida to‘g‘ri yashashga, boshqalarni tushunishga, inson umri davomida sodirbo‘ladigan voqealarga falsafiy qarashga yordam beradi. Shu sababli, jurnalimiz sahifalarida bolajonlargao‘rgatishingiz uchun «Xazina» ruknida o‘zbek xalq maqollaridan namunalarni va ularning ingliz tilidagimuqobillarini e’tiboringizga havola etmoqdamiz. Maqollar mazmunining ko‘rgazmali tarzda taqdim etilishio‘quvchilarning ularni yanada yaxshiroq eslab qolishlariga xizmat qiladi, degan umiddamiz.

He that would eat the fruit must climb the tree.[Hi zet vud it ze frut mast klaym ze tri].

(Mazmuni: Meva yemoqchi bo‘lgan kishiavval daraxtga chiqib uni uzmog‘i lozim, ya’nibiror narsaga erishmoqchi bo‘lsangiz, harakatqilishingiz kerak).

Yer qazimasang, oltin chiqmas,Qarmoq solmasang — baliq.

Sura

tda:

V.Azim

ova

Buy

uk B

ritan

iyad

agi M

arjo

nun

iver

site

ti (S

t.Mar

k & S

t.Joh

n Uni

vers

ity)n

ing

bosh

lang

‘ich

ingl

iz ti

li m

ashg

‘ulo

t xon

asid

a.

10

Dars mavzusi: «So‘z turkumlarini

mustahkamlash».

Darsning maqsadlari:

ta’limiy: o‘quvchilarning so‘z

turkumlari haqidagi bilimlarini

boyitish, og‘zaki va yozma nutqini

o‘stir ish, mustaqil ishlashga

o‘rgatish;

tarbiyaviy: o‘quvchilarni

insonparvarlik ruhida tarbiyalash,

o‘z va o‘zgalar mulkini asrab-

avaylashga o‘rgatish, o‘zaro

hurmat tuyg‘usini qaror toptirish;

rivojlantiruvchi: o‘quvchi-

larning mustaqil fikrlashi, husnixat

malakalarini shakllantir ib,

tasavvur qilish ko‘nikmalarini

rivojlantirish.

Dars turi : yangi bil im,

ko‘nikmalarni shakllantiruvchi.

Dars metodi: savol-javob,

videodiktant, «To‘g‘ri tanla»,

«Zinama-zina» ta’limiy o‘yinlari.

Dars jihozi: darslik, mavzuga

oid rasmlar, so‘zlar yozilgan

kartochkalar, tarqatma materiallar.

Darsning borishi

I. Tashkiliy qism. Salomlashish,

davomatni aniqlash, o‘quvchilarning

darsga tayyorgarligini tekshirish.

Yurtimizda amalga oshiri layotgan

islohotlar haqida ma’naviyat daqiqasi

o‘tkazish. Darsning «Oltin qoida»larini eslatish.

II. Uy vazifalarini tekshirish va

baholash. Uyga vazifalar tekshiriladi va o‘tilgan

mavzu mustahkamlanadi.

O‘tilgan mavzu: «So‘z yasovchi qo‘shim-

chalar».

1- topshiriq. So‘zlar yozilgan kartochkalardan

o‘quvchilar bittadan tanlab oladilar. Tanlangan

so‘zlarga so‘z yasovchi qo‘shimchalarni qo‘shib,

yangi so‘zlar hosil qilishadi. O‘qituvchi vazifani

tekshirib, qoidalarni so‘rash orqali o‘tgan mavzu

mustahkamlanadi.

III. Mavzuni mustahkamlash. Video-

proyektorda ot, sifat, son, fe’l so‘z

turkumlarining qoidalari ko‘rsatiladi, o‘qituvchi

va o‘quvchilar ularni o‘qiydi.

Shaxs va narsani bildirib, kim? yoki nima?

so‘rog‘iga javob bo‘lgan so‘zlar ot deyiladi.

Quruvchi, kitob, randa, binokor.

Shaxs-narsa belgisini bildirgan so‘zlar sifat

deyiladi. Sifatlar qanday? yoki qanaqa?

so‘roqlariga javob bo‘ladi. Sifatlar gapda otga

bog‘lanib keladi.

Mevali bog‘, chiroyli gul.

Shaxs-narsalarning sanog‘ini bildirgan

so‘zlar son deyiladi. Sonlar nechta?,

qancha? so‘roqlariga javob bo‘ladi.

O‘nta daftar — nechta daftar?

Sonlar narsalarning joylashish

tartibini ham bildirib, nechanchi?

so‘rog‘iga javob bo‘ladi.

Shaxs va narsaning harakatini

bildirgan so‘zlar fe’l deyiladi. Fe’llar

nima qildi?, nima qilyapti?, nima

qiladi? so‘roqlariga javob bo‘ladi.

2- topshiriq. Ekranda 20ga

yaqin so‘zlar ko‘rsati ladi.

O‘quvchilar qoidalarga asosan

so‘zlarga so‘roq beradi.

Masalan: Lola, yashil, nok,

o‘qidi, beshta, do‘st, chiroyli,

yoqimtoy, berdi, ikki, anor, usta,

dada, ishlayapti, beshinchi, oldi,

mazali yong‘oq, olti, daftar.

O‘quvchilar so‘zlarni doskaga

chiqib so‘z turkumlariga ajratib

yozadilar.

Dam olish daqiqasi.

Gulzoringda, bog‘changda,

Sayrar ekan qushchalar.

Xushbo‘y hid sochar ekan

Har xil gul-u g‘unchalar.

3- topshiriq. «To‘g‘ri tanla»

mashqi.

Bunda o‘qituvchi oldida har xil

so‘zlar yozilgan barglar va so‘z

turkumlari yozilgan savatchalar

bo‘ladi. Birinchi guruh ot, ikkinchi

guruh sifat, uchinchi guruh son,

to‘rtinchi guruh fe’l so‘z turkumiga

tegishli barglarni tegishli

savatchalarga soladilar.

11

IV. Mustahkamlash.O‘qituvchi: — Endi, aziz o‘quvchilar, «So‘z turkumlari»

mavzusi asosida yana bir topshiriqni bajarib, bilimlaringiznimustahkamlab olasizlar.

4- topshiriq. «Zinama-zina».O‘qituvchi har bir qatordan 1 nafar o‘quvchini doska

oldiga chiqarib, bittadan savol beradi, qaysi o‘quvchi birinchibo‘lib javob bersa, zinaning eng yuqori cho‘qqisiga chiqadiva rag‘bat oladi.

Savollar:1. Qanday so‘z turkumlarini bilasiz?2. Uyushiq bo‘lak nima?3. Kim?, nima? so‘roqlariga qaysi so‘z turkumi javob

bo‘ladi?4. «Makkajo‘xori» so‘zi necha bo‘g‘indan iborat?5. Ot so‘z turkumi haqida ma’lumot bering.6. Matn nima?7. So‘z yasovchi qo‘shimchalarni ayting?8. «Chakalakzor» so‘zida nechta bo‘g‘in bor?9. Gap deb nimaga aytiladi?10. Fe’l so‘z turkumi haqida ma’lumot bering.11. Son so‘z turkumi haqida nimalarni bilasiz?12. «Mustahkamlandi» so‘zi necha bo‘g‘indan iborat?13. Sifat so‘z turkumi haqida ma’lumot bering.14. Ot yasovchi qo‘shimchalar qaysilar?15. Alifboda nechta tovush bor?16. «Mevazor» so‘zi necha bo‘g‘indan iborat?V. Darsni yakunlash va baholash. O‘quvchilarning

darsdagi faolligi, topshiriqlarni bajarish darajasiga ko‘rao‘qituvchi tomonidan ballar e’lon qilinadi va rag‘batlantiriladi.

VI. Uyga vazifa berish. Turli so‘z turkumlariga oid 8taso‘z topib, ular ishtirokida gaplar tuzib kelish.

Farida UTASHOVA, Samarqand viloyati Bulung‘ur tumanidagi11- umumta’lim maktabining boshlang‘ich

sinf o‘qituvchisi.

Qo‘limizni ishlatamiz,

Old tomonni ko‘rsatamiz.

Orqa tomon cho‘zamiz,

Quvnoq qarsak

chalamiz.

Hoy, mening barmoqlarim,

Men sizga jon beraman.

Chiroyli yozsangiz gar,

Sizga rahmat

aytaman.

Pingvin xola pazanda,

Piyoz, sabzi qozonda.

Pishsin palov, pishsin, deb,

Ish boshlagan azonda.

Shamol deydi esaman,

Daryo deydi oqaman.

Daraxt deydi o‘saman,

Yomg‘ir deydi

yog‘aman.

Tomchilar, tomchilar,

Osmondan duv to‘kildi.

Qaddini rostlay olmay,

Novdachalar egildi.

12

Ma’lumki, nutqiy muloqot faoliyatning alohida turi

bo‘lib, o‘zaro fikr almashish va bir-birini tushunish

ko‘nikmasini rivojlantirish maqsadini ko‘zda tutadi.

Mazkur jarayonda kishilar bir-birlariga turli xabarlarni

yetkazadilar, shuningdek, muayyan faoliyatga

undaydilar. Shaxs faqatgina shaxsiy dialogga

asoslangan aloqa sharoitida, ya’ni kommunikatsiya

(muloqot) orqali shakllanishi mumkin.

Eshitishida muammosi bo‘lgan bolada inson uchun

o‘ta zarur bo‘lgan analizator — eshitish faoliyatining

buzilishi yuzaga kelgan bo‘lib, bu holat bola nutqining

me’yorda rivojlana olmasligini keltirib chiqaradi. Nutqni

egallashning o‘ta chegaralanishi bolaning tushuncha

va tasavvurlar i (nutqning keyingi idroki va

tushunil ishi)da o‘zgacha aks etadi. Hattoki,

qiyinchiliklar bilan nutqni mustaqil egallay olgan zaif

eshituvchi bolada ham lug‘at zaxirasining kamligi bilan

bir qatorda so‘zlarning boshqa ma’noda qo‘llanishi,

grammatik tuzumning rivojlana olmasligi, ular

ma’nolarining noto‘g‘ri tushunilishi kuzatiladi. Bularning

barchasi bilish faoliyatiga ta’sir ko‘rsatadi: taqqoslash,

tahlil qilish, umumlashtirish kabi ruhiy jarayonlar ularda

o‘ziga xos tarzda namoyon bo‘ladi. Aynan so‘zlarning

tushunishdagi o‘ziga xosliklar ushbu toifa bolalar

rivojlanish xususiyatlarini tashkil etadi: ulardagi so‘z

mantiqiy tafakkurining me’yordan orqada qolib

rivojlanishi umumiy psixik rivojlanishning oqsab

qolishini, ya’ni me’yordan chetga chiqish nuqsonini

yetaklab keladi.

O‘quvchilar yangi so‘z va jumlalar bilan maxsus

tashkil etilgan dars va mashg‘ulotlar davomida tanishib

borsalar, tabiiy sharoitda yuzaga keluvchi turli faoliyat,

shuningdek, atrofdagi lar bi lan muloqotga

kirishish jarayonida ularni

amaliy jihatdan o‘zlash-

tirishga muvaffaq bo‘la-

di lar. Shu sababli ham maxsus ta’ l im

muassasalari xodimlaridan o‘qitishning turli-

tuman tashkiliy shakllarida tabiiy sharoitga

yaqin holatlarni keltirgan holda ish ko‘rishlari

talab et i ladi. Ta’ l imiy maqsadi aniq

belgilangan, o‘tkazilish jarayoni puxta ishlab

chiqilgan o‘yin-mashqlar nafaqat bilimlarning

mustahkamligi, balki ularning ko‘nikma va

malakalar tomoniga siljishini ham ta’minlaydi. Shu

sababl i ham biz ta’ l im jarayoniga barcha

tarbiyalanuvchilarning o‘z va o‘zaro faollashuvini

ta’minlovchi ta’limiy xarakterdagi o‘yinlarni kiritib

borish lozim ekanligini ta’kidlaymiz.

Biz taklif etadigan usullar o‘quvchilarning

imkoniyatiga moslashtirilgan bo‘lib, ularning faolligini

oshirish, nutqi va ijodiy fikrlashini to‘laqonli

rivojlantirish, hamkorlikda ishlash va ijod qilishni

o‘rganish, yetakchilik qilish, mustaqil fikr bildirish kabi

ko‘nikmalarining shakllanishiga qaratiladi. Aytib o‘tish

joizki, o‘yin elementlariga ega bo‘lgan mashqlar

maxsus ta’lim muassasasi pedagoglarining salohiyat

va imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda tuzilgan bo‘lib,

ba’zan o‘quvchilarning erishgan yutuqlariga qarab

biroz soddalashtirilgan yoki murakkablashtirilgan holda

qo‘llanilishi mumkin.

1- o‘yin. Sinf guruhlarga bo‘linadi va har bir

guruhga ikkinchi bo‘g‘ini yozilgan, keyingi bo‘g‘in

o‘rniga nuqtalar qo‘yilgan kartochkalar beriladi.

Guruhlar qancha ko‘p so‘z topsalar, shuncha ball

to‘plab boradilar. Kartochkalarda quyidagi bo‘g‘inlar

berilishi mumkin: ki... (kitob), ki... (kino), ki... (kiyik).

2- o‘yin. Guruhlarga so‘zning birinchi va oxirgi

harflari berilgan kartochkalar topshiriladi. Berilgan vaqt

ichida guruhlar shu tuzilmaga ega bo‘lgan so‘zlarni

topishlari lozim. Masalan: r...a (randa, ruchka...).

3- o‘yin. Guruhlardan kartochkalarda teskari

Amalga oshirila-

yotgan bunyodkorlik

ishlarining yechimi

bevosita uzluksiz ta’lim

tizimi bilan bog‘liq bo‘lgani

bois mamlakatimizda mazkur

sohani isloh qilish, uni sifat

jihatdan yuqoriga ko‘tarish ustuvor

vazifalardan biri etib belgilangan. Ana shu

maqsadda olib borilayotgan islohotlar uzluksiz

ta’limning ajralmas qismi — maxsus ta’lim tizimini

ham bevosita qamrab oladi. Har tomonlama sog‘lom

bolani voyaga yetkazish vazifalarini hal qilish hamda

nogironlikka bo‘lgan zamonaviy yondashuvlardan

kelib chiqqan holda maxsus ta’lim mazmuniga

taalluqli me’yoriy hujjatlarning yangilanishi,

o‘qitishning samarador usullarini amaliyotga jadal

sur’atlar bilan joriy etish jarayoni boshlandi. Bu

borada qator muammolar o‘z yechimini kutmoqdaki,

pirovardida alohida yordamga muhtoj bolalarning

ijtimoiy hayotga erta uyg‘unlashuviga erishish lozim.

13

yozilgan so‘zlarni to‘g‘rilab yozish so‘raladi. Topshiriqni

tez bajargan guruh g‘oliblikni qo‘lga kiritadi: qorich,

mor, lo (javobi: chiroq, rom, ol).

4- o‘yin. Guruhlarga tarkibida harflari yo‘qolib

qolgan so‘zlar yozilgan kartochkalar tarqatiladi. Ular

belgilangan vaqt ichida so‘zlarni yozib chiqishlari lozim.

Masalan: n...n, ol...a, ...ok va hokazo.

5- o‘yin. O‘quvchilar guruhlarga bo‘linadi va

ularga biror so‘z beriladi. Berilgan vaqt ichida shu

so‘zdagi harflardan so‘zlar tuzish so‘raladi. Qaysi

guruh ko‘p so‘z topsa, o‘yin g‘olibi sanaladi:

B baho, bola...

A anor, asal...

H havo, handalak...

O olma, olmaxon...

R rasm, randa...

Dars va mashg‘ulotlar jarayonida mazkur usullardan

foydalanish asosida bolalarning nafaqat

nutqiy, balki umumiy rivojlanishdagi

muammolari ham bartaraf etilib, sog‘lom

tengqurlari qatorida ta’lim-tarbiya olishlarining

imkoni yaratiladi. Ya’ni o‘yin-mashqlar jarayonida

eshitmaydigan bolaning tabiiy muloqotga kirishishi,

unda faol ishtirok etishi natijasida uning ruhiy

muammolarining ham bartaraf etilishiga, ijtimoiy

malakalarning egallanishiga erishiladi. Bularning

barchasi esa maxsus ta’lim sifatining oshishiga olib

keluvchi muhim omillardan biridir.

Dildora NAZAROVA,Abdulla Avloniy nomidagi Xalq ta’limi xodimlariniqayta tayyorlash va malakasini oshirish markaziy

instituti Maxsus ta’lim kafedrasi mudiri, pedagogikafanlari nomzodi, dotsent.

Eshitishida nuqsoni bo‘lganbolaning og‘zaki va yozma nutqinio‘stirish erta boshlanadi va uzluksizravishda takomillashib boradi.Ularning maktab ta’limigatayyorgarligida yozma nutqningahamiyati katta. Bu jarayonmurakkab bo‘lib, har biro‘qituvchidan mehr va mehnat talabetiladi. Yozuv malakasiningrivojlanishida bolalarning maydaqo‘l motorikasining qay darajada

rivojlanganligi e’tiborga olinadi. Bu

predmetli amaliy ta’lim darslari,

savod o‘rgatish, matematika

fanlarida bolalarning o‘zlashtirishi va

darsdagi faolligini ta’minlaydi.

Masalan, predmetli amaliy ta’lim

darslarida o‘quvchilar plastilin va

lego bilan ishlaydi, rasm chizish, har

xil predmetlarni qirqish, ipdan

munchoqlar o‘tkazish, rangli

qog‘ozlardan gilamcha to‘qish

mashg‘ulotlari bilan band bo‘ladi.

Matematika va savod o‘rgatish

darslarida esa belgilar yozadi, har

xil figuralar chizadi, tugallanmagan

harfni tugatib, nuqtachalarni

biriktirish orqali harf va sonlar hosil

qiladi.

O‘qituvchi yozuv jarayonining turli

yozuv qurollari — ruchka, qalam,

bo‘r orqali amalga oshirilishini

hisobga olib, qaysi yozuv qurolidanfoydalanishga qarab qo‘lharakatlarini shunga moslashtiradi.Yozishga o‘rgatishning asosiyusullaridan biri harflarning shaklininamuna qilib ko‘rsatish va yozishdir.Doskaga yozib ko‘rsatiladigan har birharf barcha o‘quvchiga aniq ko‘rinibturishi maqsadga muvofiq.Shuningdek, qo‘lni qayerga qo‘yish,

qo‘l harakatining burilishi va uzilishi,harflarning baland-pastligi qaydarajada bo‘lishi tushuntiriladi.O‘quvchilarning daftarida o‘qituvchitomonidan harf yoki so‘z namunasianiq va husnixat bilan yozibko‘rsatiladi.

O‘qituvchi harfning yozilishinihavoda harakatlantirib ko‘rsatib,doskaga yozadi va o‘quvchilargadaftarga yozishga ruxsat beradi. Bukabi mashqlar o‘quvchilarningqiziqishlarini oshiribgina qolmayjismoniy mashqlar bajarishga imkonberadi.

Birinchi sinfda o‘quvchilarningog‘zaki va yozma nutqlarini o‘stirishuzviy ravishda olib boriladi. Dastlabko‘chirib yozish mashqlari o‘tkaziladi.So‘ng bo‘g‘in, so‘z, gap, kichkinamatnlarni yozishga o‘rgatiladi. Bu

bilan bolalarning imlo qoidalarinipuxta o‘zlashtirishlariga erishiladi.

O‘quvchilarning yozma nutqinirivojlantirishda diktantning o‘z o‘rnibor. Diktant yozish orqalio‘quvchilarning xotirasi barqaror-lashadi, fikrlash doirasi kengayadi.O‘qituvchi shuni yoddatutishi kerakki, uningmatndagi qiyin so‘zlarnidoskaga yozibberishi, ko‘p

b o ‘ g ‘ i n l i

so‘zlarni takror

o‘qishi o‘quvchi-

larning imloni o‘rganishida qo‘l

keladi.

Eshitish imkoniyati cheklangan

bolalarning ta’lim olishida biz —

o‘qituvchilarning o‘rni muhim bo‘lib,

ayniqsa, yozuv malakasini

shakllantirish va rivojlantirishda

bizdan sabr-bardosh, o‘z fanimizni

chuqur bilish, izlanuvchanlik va

ijodkorlik talab etiladi.

Nafisa BOBOJONOVA,Navoiy viloyati Karmana

tumanidagi 25- eshitishidanuqsoni bo‘lgan ta’lim

muassasasi boshlang‘ich sinfsurdopedagogi.

14

Maqsadlar:ta’limiy: o‘quvchilarning

matematikaga bo‘lgan qiziqishinioshirish, bilimlarini mustahkamlash;

tarbiyaviy: o‘quvchilarni do‘stlik,o‘zaro hurmat va hamjihatlik ruhidatarbiyalash;

rivojlantiruvchi: o‘quvchilarninganiqlik, tezkorlik va mantiqiy fikrlash,mustaqil ishlash qobiliyatlarinirivojlantirish.

Tadbir turi: o‘yin-musobaqa.Tadbir metodi: «Aqliy hujum»,

test, guruhlarda ishlash, suhbat,savol-javob.

Tadbir jihozi: proyektor, darsxaritasi, tarqatma materiallar, xalqog‘zaki ijodi namunalari.

Tadbirning borishiSinf xonasi tadbirga mos

jihozlangan. Sahnaga ikki boshlovchichiqib keladi.

1- boshlovchi: — Assalomualaykum, aziz va muhtaram ustozlar!

2- boshlovchi: — Assalomualaykum, qadrli mehmonlar vabilag‘on bolajonlar!

1- boshlovchi: — Bugungitadbirda 3- «A» sinfning eng faol,g‘ayratli va a’lochi o‘quvchilariî‘zlarining matematikadan olganbilimlarini namoyish etadilar.

2- boshlovchi: — Muhtarammehmonlar va qatnashchilar, diqqatqiling, shartlarni e’lon qilamiz.

1- boshlovchi: — 1- shart:Tezkor savol-javob.

2- shart: Maqollar aytish.3- shart: Pantomima.4- shart: Test topshiriqlari.5- shart: Masala yechish.2- boshlovchi: — Mana, shartlar

bilan tanishib oldik, endi hakamlarnitanishtirsak.

1- boshlovchi: — ... ... .2- boshlovchi: — Navbat

1- shartga.1- boshlovchi: — 1- shart

«Tezkor savol-javob» deb nomlanib,har bir guruhdan 1 nafar ishtirokchichiqadi va 1 daqiqa ichida 10tasavolga javob beradi, har bir to‘g‘rijavob 1 ball, noto‘g‘ri javob nol ballbilan baholanadi.

2- boshlovchi: — Marhamat,«Zukkolar» guruhidan 1- ishtirokchinitaklif qilamiz.

1. Matematikada nechta amalbor? (4ta — qo‘shish +, ayirish -,

ko‘paytirish ⋅, bo‘lish :).2. Ko‘pburchaklarni sanang.

(Uchburchak, to‘rtburchak,beshburchak, oltiburchak).

3. Kvadrat nima? (To‘rt tomoniteng bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak).

4. Uzunlik o‘lchov birliklariniayting. (mm, sm, dm, m, km).

5. Perimetr deb nimaga aytiladi?(Ko‘pburchak tomonlariningyig‘indisi perimetr deyiladi).

6. Eng katta bir xonali son qaysi?(9).

7. Kamayuvchi va ayriluvchio‘zaro teng bo‘lsa, ayirma nechaga

teng bo‘ladi? (Nolga).8. Sonning choragi qanday

topiladi? (Berilgan son to‘rtgabo‘linadi).

9. Qo‘shishning hadlarini ayting.(Qo‘shiluvchi, qo‘shiluvchi, yig‘indi).

10. Noma’lum kamayuvchiqanday topiladi? (Noma’lumkamayuvchini topish uchun ayirmagaayriluvchi qo‘shiladi).

1- boshlovchi: — Endi navbat«Bilag‘onlar» guruhiga.

1. To‘g‘ri to‘rtburchak nima?(Hamma burchaklari to‘g‘ri burchakbo‘lgan to‘rtburchak).

2. Og‘irlik o‘lchov birliklariniayting. (Gramm, kilogramm, sentner,tonna).

3. Kvadratning perimetri qandaytopiladi? (Bir tomoni o‘lchanib, 4gako‘paytiriladi).

4. Tomonlari 4 sm va 7 smlito‘g‘ri to‘rtburchakning perimetri

nechaga teng? ((4+7) ⋅ 2=22 smga).5. Eng kichik uch xonali son

qaysi? (100).6. Bo‘luvchi birga teng bo‘lsa,

bo‘linma nimaga teng bo‘ladi?(Bo‘linuvchiga).

7. Matematikada nechta raqambor? (10ta: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8,9).

8. Qavsli ifodalarning bajarilishtartibini ayting. (Qavsli ifodalardaavval qavs ichidagi amallarbajariladi).

15

9. Noma’lum qo‘shiluvchi qanday

topiladi? (Noma’lum qo‘shiluvchini

topish uchun yig‘indidan ma’lum

qo‘shiluvchi ayriladi).

10. Ayirishning hadlarini ayting.

(Kamayuvchi, ayriluvchi, ayirma).

2- boshlovchi: — Endi

«Donolar» guruhidan 1- ishtirokchi

chiqadi. Marhamat!

1. Uchburchakning qanday

turlarini bilasiz? (Teng tomonli, teng

yonli, turli tomonli).

2. Vaqt o‘lchov birliklarini

sanang. (Sekund, minut, soat, sutka,

hafta, oy, yil, asr).

3. Ko‘paytirish nima? (Bir xil

qo‘shiluvchilarni qo‘shish ko‘paytirish

deb aytiladi).

4. Tomoni 5 smli kvadratning

perimetri nimaga teng? (5⋅4=20

smga).

5. Eng katta 2 xonali son va eng

kichik bir xonali son yig‘indisini

toping. (99+1=100).

6. Bo‘linuvchi va bo‘luvchi o‘zaro

teng bo‘lsa, bo‘linma nimaga teng?

(Birga)

7. 50 soni necha marta orttirilsa,

100 soni hosil bo‘ladi? (50⋅2=100).

8. Noma’lum ayriluvchi qanday

topiladi? (Noma’lum ayriluvchini

topish uchun kamayuvchidan ayirma

ayriladi).

9. Ko‘paytirishning hadlarini

ayting. (Ko‘paytuvchi, ko‘paytuvchi,

ko‘paytma).

10. Noma’lum ko‘paytuvchi

qanday topiladi? (Noma’lum

ko‘paytuvchini topish uchun

ko‘paytmani ma’lum ko‘paytuvchiga

bo‘lish kerak).

1- boshlovchi: — Navbat

«Zehnlilar» guruhiga yetdi.

1. Burchak turlarini sanang.

(To‘g‘ri burchak, o‘tmas burchak,

o‘tkir burchak).

2. Ko‘paytuvchilardan biri nolga

teng bo‘lsa, ko‘paytma nechaga

teng bo‘ladi? (Nolga).

3. Ko‘paytuvchilardan biri birga

teng bo‘lsa, ko‘paytma nimaga

teng? (2- ko‘paytuvchiga).

4. Sonning yarmi qanday

topiladi? (Berilgan son 2ga

bo‘linadi).

5. 24ning choragini toping

(24:4=6).

6. Bo‘lishning hadlarini ayting.(Bo‘linuvchi, bo‘luvchi, bo‘linma).

7. Noma’lum bo‘linuvchi qandaytopiladi? (Noma’lum bo‘linuvchinitopish uchun bo‘linmaga bo‘luvchiko‘paytiriladi).

8. Noma’lum bo‘luvchi qandaytopiladi? (Noma’lum bo‘luvchinitopish uchun bo‘linuvchi bo‘linmagabo‘linadi).

9. 25 va 4 sonlari ko‘paytmasidan40ni ayiring. (60).

10. Tomonlari 6 sm va 5 smlito‘g‘ri to‘rtburchakning yuzi nimagateng? (30 sm2).

1- boshlovchi: — Mana,1- shartimiz nihoyasiga yetdi.

(Har bir shart tugagandan so‘ngo‘quvchilar to‘plagan ballar hakamlartomonidan hisoblanib, e’lon qilinadi).

2- boshlovchi: — 2- shart«Maqollar aytish» deb nomlanib harbir guruhdan 1 nafardan ishtirokchichiqadi va to‘rtalasi ketma-ketnavbat bilan maqol aytadi.

1- boshlovchi: — Takroraytgan, to‘xtab qolgan ishtirokchidavrani tark etadi.

2- boshlovchi: — Asosiysi,maqollarda son ishtirok etishi kerak.

1- boshlovchi: — Hakamlarshartni 10 ballik tizimda baholabboradilar.

2- boshlovchi: — 3- shart —Pantomima.

1- boshlovchi: — Bu sharti-mizda 4ta mavzu nomi yozilgan,ishtirokchilar qog‘ozchalarni tortib,mavzuni o‘qiydilar, shu mavzuga oidso‘zlarni sizga harakatlar orqaliko‘rsatib beradilar.

2- boshlovchi: — Asosiysi, 1daqiqa ichida ulgurish, artikulyatsiyava diksiyadan foydalanmaslik.Hakamlar esa har bir to‘g‘ri javobni5 ball bilan baholaydilar.

Mavzular:

«Matematik atamalar» — doira,to‘rtburchak, qo‘shiluvchi, qavs,aylana, ko‘pburchak.

«Tabiat hodisalari» — shamol,yomg‘ir, kamalak, quyosh, bulut,qor.

«Kasblar» — o‘qituvchi, tikuvchi,harbiy, shifokor, haydovchi,quruvchi.

«Harakatlar» — sakramoq,yugurmoq, suzmoq, uchmoq,o‘tirmoq, yig‘lamoq.

1- boshlovchi: — 4- shart «Testtopshirig‘i» deb nomlanadi,

guruhlardan navbatdagi bir

ishtirokchini taklif qilamiz.

2- boshlovchi: — Har biringizga

3tadan test savoli beriladi va kamida

3 daqiqa ichida testni bajarib,

hakamlarga taqdim etasiz.

1- boshlovchi: — To‘g‘ri javob

uchun 5 ball, noto‘g‘ri bo‘lsa, 0 ball

beriladi.

Test topshiriqlari:

1) Tomonlari 7 sm va 8 sm

bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchakning

perimetrini toping.

a) 56 sm s) 30 sm

b) 15 sm d) 29 sm

2) Tenglamani yeching:

x+76=123

a) 47 s) 74

b) 15 d) 45

3) Birinchi savatda 35 kg olma,

ikkinchisida undan 10 kg ko‘p. Ikkala

savatda jami qancha olma bor?

a) 45 kg s) 10 kg

b) 80 kg d) 46 kg

(Barcha guruhlarga mana shu bir

xil test beriladi).

2- boshlovchi: — 5- shart

masala yechish deb nomlanib, bunda

har bir guruhga bittadan masala

beriladi, guruhlar birgalikda qisqa

shart, yechim va javobni yozgan

holda bajarishadi.

1- boshlovchi: — Masala 10

ballik tizimda baholanadi.

2- boshlovchi: — Shart

tushunarli bo‘lsa, boshladik.

(Barcha guruhlarga bir xil masala

tarqatiladi).

Maktab bog‘iga o‘quvchilar 45

tup gilos, undan ikki marta ko‘p nok,

bundan tashqari, gilos va nok

birgalikda qancha bo‘lsa, shuncha

o‘rik ko‘chati o‘tqazishdi. Maktab

bog‘iga jami necha tup ko‘chat

o‘tqazilgan?

(Guruhlarning umumiy ballari

e’lon qilinib, taqdirlanadilar).

1- boshlochi: — Shuning bilan

bugungi «Bilag‘on shou»miz o‘z

nihoyasiga yetdi.

Feruza BAFOYEVA,Buxoro shahridagi

31- umumta’lim maktabiningoliy toifali boshlang‘ich sinf

o‘qituvchisi,Shalola OSTONOVA.

16

Turli bayramlar, tug‘ilgan kunlardayaqinlarimiz uchun do‘konlardan yaxshisovg‘alar axtaramiz. Boshlang‘ich sinfo‘quvchilari ham bayramlarda oilaa’zolari, ustozi va sinfdoshlarini xursandqilishni xohlashadi. Bunda ular o‘z qo‘libilan yasagan buyumlarni taqdim etish

qanchalar zavqli ekanligini tasavvur qilishqiyin emas. Munosib sovg‘ani o‘zimizyaratsak, ijod qilsak, bu yanadaquvonarli. Buni esa mehnat darslarida,«Mohir qo‘llar», «Yosh ijodkorlar» singarito‘garak mashg‘ulotlarida amalgaoshirish mumkin. Bu boshqalarning hamhavasini keltirishi tabiiy. Do‘konlardasotilayotgan qattiq plastmassa, gazlamaqirqimlaridan tabiiysidan uncha farq

qilmaydigan gul namunalarini o‘zimizham yasay olamiz. Buning uchun quntva biroz mehnat talab qilinadi, xolos.Tayyor mahsulotga ko‘nikkan o‘quvchibuyumlarni o‘zi yaratsa, bundan quvonib,yaratuvchanlikka, ijod qilishga qiziqishiortadi. O‘zi yasagan, to‘qigan namunaorqali shodonligini yaqinlari bilan bahamko‘rishni yoqtiradi. Quyidagi sovg‘ani

o‘quvchilar bahorning so‘nggi oyidanishonlanadigan ajoyib kun — Xotira vaqadrlash kunida buva va buvilari uchuntayyorlashlari mumkin.

Mashg‘ulotimizning bosh qahramoni —lolaqizg‘aldoqni o‘quvchilar yaxshibilishadi. Keng yaylovlar, adirlarnigilamdek qoplab, alvon rangda tabiatgahusn berib turgan bu dala gullari haqida

o‘z tasavvurlariga ega. Hatto yo‘l chetlaridaariq bo‘ylarida, o‘tlar orasida ahyon-ahyonda bo‘y ko‘rsatib qoladiganlolaqizg‘aldoqni uzib, o‘qituvchisigataqdim etgan o‘quvchilar ham yo‘q emas.

Lolaqizg‘aldoqdan darsda ko‘rgazmaliqurol sifatida ham foydalanish mumkin.O‘quvchilarning stoli ustiga barcha zarurashyolar tayyor qilingach, ishgakirishiladi. O‘quvchilar o‘qituvchi

harakatlari, ko‘rgazmadagi rasmlarnikuzatgan holda lolaqizg‘aldoqni yasashgakirishadilar.

1. Gazlama parchasidanto‘g‘ri to‘rtburchakli shaklqirqib olinadi.

2. Maxsus simdan ovalsimonko‘rinishdagi shakl tayyorlanadi.

3. Qirqib olingan gazlamaparchasi simga yaxshilab o‘rab,ip yordamida mahkamlanadi.Ana shu ko‘rinishdagishakllardan besh dona yasaladi.

4. Tayyor barglardan to‘rtdona olinadi va simga o‘rab,qotiriladi (barglar biroz qattiqrangli qog‘ozdan ham qirqibtayyorlanishi mumkin).

Lolaqizg‘aldoqlar yasash uchunqizil gazlama parchalari, qaychi, maxsussim, novda uchun qattiq alyumin simlari, yashil tasma, g‘altak ipiva tayyor barglar kerak bo‘ladi.

17

O‘quvchilar aytilgan o‘lchamdagilolaqizg‘aldoq va shunga o‘xshash gullarnio‘zlari ham yasash tajribasiga bir necha borurinishda ega bo‘lishlari mumkin. Darsmashg‘ulotlarida mavzuga chin dildanyondashish, harakatlarni astoydil bajarish,o‘qituvchi tomonidan mahoratlilik nafaqato‘quvchilarning darsga qiziqishini orttiradi,balki ularda ijodkorlik, yaratuvchanlik, o‘zishidan zavqlanish va bu zavqni boshqalar bilanbaham ko‘rishga intilishni kuchaytiradi.Darsdan tashqari faoliyat olib borayotganto‘garak mashg‘ulotlarida mashqlar yanadamustahkamlanadi, mehnatga muhabbat hislarioshiriladi.

Manzuraxon AHMADALIYEVA,Andijon viloyati

Buloqboshi tumanidagi 11- sanatoriyamaktab-internatining

mehnat fani o‘qituvchisi.

5. 25 sm novda qirqib olinadiva barglar shu novdaga qotiribchiqiladi. Birin-ketin to‘rtta bargyopishtirib olinadi.

6. Novda uchiga sariq rangliqog‘ozdan 2 sm olib o‘raladi.

7. So‘ngra novdaga yaproq-chalarni g‘altak ipi yordamidaketma-ket joylashtirib chiqiladiva qotiriladi.

8. Yashil rangdagi tasmaolinib, yuqoridan pastga qaratibo‘rab chiqiladi.

9. Lolaqizg‘aldoq guli tayyorbo‘ldi.

10. 0,5 litrli plastmassa idisholib, uning yuqori qismini kesibtashlaymiz.

11. To‘g‘ri to‘rtburchakshaklida kesilgan qog‘ozni olib,uni teng ikkiga buklaymiz.Buklangan tomonidan 2 sm olib,bir xilda qirqiladi.

12. Sariq rangdagi rangliqog‘ozdan bantik shaklini qirqibolamiz.

13. Plastmassa idishga esa yashil rangdagiqog‘oz yopishtiriladi va unga bantikyelimlanadi.

14. Tayyor lolaqizg‘aldoqlarni guldongasolib qo‘yish mumkin.

1818

Darsning maqsadlari:ta’limiy: o‘quvchilarning

o‘tilgan mavzu yuzasidan egallaganbilimlarini mustahkamlash, ikkixonali sonlarni qo‘shish usullari bilantanishtirish;

tarbiyaviy: mavzuni o‘quvchilarongiga singdirish jarayonida ularnio‘tkir zehnli bo‘lishga yo‘naltirish;

rivojlantiruvchi: o‘quvchilarnibilimdon, zukko bo‘lishga, atrofgaehtiyotkorona munosabatda kamol

Intizom

Oltinqoidalar

Baqtdanunumli

foydalanish

O‘zarohurmat

Aniq vaqisqa javob

Faollik

O‘ng qo‘lqoidasi

topishga undash, darsningmohiyatini yoritishda o‘quvchilarfaolligini oshirish.

Darsning turi: yangi tushun-cha va bilimlarni shakllantiruvchi.

Dars metodi: suhbat, kichik

O‘quvchilar bilan salomlashiladi,navbatchi axboroti tinglanadi.Davomat aniqlanadi. Darsniboshlashdan avval o‘quvchilardanoltin qoidalar so‘raladi. O‘quvchilarbirin-ketin oltin qoidalarni aytadilar.O‘qituvchi aytilgan qoidalarnixattaxtadagi shakllar ichiga yozibboradi.

O‘qituvchi: — Biz qandayshakllardan foydalandik? Bushakllardan nima hosil bo‘ladi?

1. Nol («0») bilan tugaydigan ikkixonali sonlarni sanang.

2. 40 bilan 20ning yig‘indisinitoping.

40 bilan 10ning yig‘indisinitoping.

1. Qovunning og‘irligi 3 kg,

karamning og‘irligi ham shuncha.

Karamning og‘irligini toping.

a) 3 kg b) 6 kg d) 9 kg

2. Qovunning og‘irligi 4 kg,

tarvuzning og‘irligi undan 3 kg ortiq

bo‘lsa, tarvuz necha kg?

a) 5 kg b) 8 kg d) 7 kg

3. Maktab kutubxonasiga ikkinchi

sinflar uchun 94ta kitob keltirildi.

Birinchi va ikkinchi guruhlarga 32tadan

kitoblar berilgan bo‘lsa, uchinchi

guruhga nechta kitob berilgan?

a) 36ta b) 30ta d) 33ta

4. To‘rtburchakning bir tomoni 5

sm, ikkinchi tomoni undan 2 sm uzun.

To‘rtburchakning ikkinchi tomoni

necha sm?

a) 6 sm b) 4 sm d) 7 sm

5. Bidonda 6 l, bankada 3 l sut

bor. Idishlardagi sut jami necha l?

a) 10 l b) 9 l d) 8 l

6. Javobi 18ga teng bo‘lgan

misolni toping.

a) 6+6+5 b) 7+3+9

d) 7+5+6

7. Qo‘chqorning og‘irligi 39 kg,

buzoqning og‘irligi ham shuncha.

Buzoqning og‘irligini toping.

a) 39 b) 40 d) 49

8. Javobi 37ga teng misolni

toping.

a) 13+13+11 b) 20+12+7

d) 19+19+8

9. O‘ylagan sondan 42 ayirilsa, 32

hosil bo‘ladi. Qanday son o‘ylangan?

a) 74 b) 76 d) 82

10. 60 sonida nechta o‘nlik bor?

a) 5 b) 4 d) 6

Umida FOZILJONOVA,Farg‘ona shahridagi

1- umumta’lim maktabiningboshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

guruhlarda ishlash, savol-javob, «Uyqurish» mashqi.

Darsning jihozi: ko‘rgazmaliqurollar, darslik, har xil gullar,didaktik materiallar.

Darsning borishiI. Tashkiliy qism.

O‘quvchilar: — Doira va ovalsi-mon shakldan foydalanib, gul hosilqildik.

II. O‘tilgan mavzuni mustah-kamlash. O‘qituvchi o‘quvchilargaquyidagi savollarni beradi:

19

30 bilan 10ning yig‘indisini toping.50 bilan 10ning yig‘indisini toping.(Topshiriqni xatosiz bajargan

o‘quvchilar baholanadi).

III. Yangi mavzu bayoni.O‘qituvchi: — Qadrli o‘quv-

chilar, bugungi darsimizni hargalgidan boshqacharoq tarzdao‘tamiz.

Bugun sizlar bilan o‘rmongasayohat qilamiz va u yerda turlimusobaqalar uyushtiramiz. Buninguchun 3 qatorlik guruhga bo‘linibolamiz:

1- guruh — «Qaldirg‘och».

2- guruh — «Bulbulcha».

3- guruh — «Lochin».

O‘quvchilar guruhlarga bo‘linib,ularga nom qo‘yilgach, sardorlartayinlanadi.

Har bir shart 5 ballik bahoasosida baholab boriladi.

1- topshiriq «0» bilan tugaydigan2 xonali sonlar ishtirokida ifodalartuzish sharti bilan boshlanadi.

1- guruhga: 2- guruhga:10+10=20 30-10=2020-10=10 30+10=4020+10=30 50-10=403- guruhga:50+10=6060-10=5040+20=60(Shartni birinchi bo‘lib bajargan

guruh g‘olib bo‘ladi).

Dam olish daqiqasi.

O‘ng qo‘limda 5 barmoq,Chap qo‘limda 5 barmoq.Har ikkisin qo‘shganda,Hosil bo‘lar 10 barmoq.So‘ng o‘qituvchi ertak aytadi.Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, katta

o‘rmonda bir ayiq bolalari bilanyashar ekan. Bahor fasli kelishi bilanayiq uyqudan uyg‘onibdi, so‘ngrabolalari uchun ozuqa izlab uyidanchiqibdi. Bolalari esa uyda qolibzerikibdi. Ular ham tashqarigachiqishibdi. O‘yinga berilib,uylaridan uzoqqa ketib qolishganinibilmay qolishibdi. Ona ayiq uygakelsa, bolalari yo‘q emish. Ona ayiqularni qidirib har tomongayuguribdi... Bolajonlar, ayiqgabolalarini topishda yordamberamizmi?

O‘quvchilar: — Ha, yordamberamiz.

Buning uchun biz 2- shartbo‘yicha o‘rmonga uycha quramiz.

2- topshiriq sharti «Uy qurish».

Qanday 2ta sonning yig‘indisi 8gateng? Misolni tez va to‘g‘ri tuzibbajargan guruh baholanadi.

3- topshiriqning sharti quyidagimasalalarga qisqa ifoda tuzibyechishdan iborat:

1- qalamdonda 5ta qalam.2- qalamdonda 3ta qalam ortiq.Ikkala qalamdonda qancha?1) 5+3=8 2) 5+8=13 javob: 13ta

qalam.(Shartni birinchi bo‘lib bajargan

guruhga qizil yulduzcha beriladi).4- topshiriqning shartida har 3ta

guruhdan o‘quvchilar chiqib, misollarbajaradi.

1- guruh 2- guruh40+7= 72-2=20+9= 78-8=65-5= 27+2=3- guruh27-7=50+6=60+4=5- topshiriq shartida sardorlar

bellashadi.1- guruhga:1- tramvayda 22ta yo‘lovchi bor,

2- tramvayda esa undan 10 nafar kamyo‘lovchi bor. Ikkala tramvayda nechanafar yo‘lovchi bor?

2- guruhga:Sinf xonasiga 15 nafar o‘quvchi

kirdi. Tashqarida undan 10 nafar

ortiq o‘quvchi bor. Hammasi bo‘libnecha nafar o‘quvchi bor?

3- guruhga:1- tokchada 25ta kitob,

2- tokchada undan 5ta kam kitob bor.Hammasi bo‘lib nechta kitob bor?

IV. Yangi mavzuni mustah-kamlash.

O‘qituvchi: — Quyidagi muam-moli vaziyatda qandaydir qonuniyatyashiringan. Har uch guruhgatopshiriq quyidagicha beriladi: shuqonuniyat asosida gulning bo‘shqolgan joyini to‘ldiring va matematikamalning nomini ayting.

V. Baholash. O‘quvchilar 5 ballireyting asosida baholanadi, faolqatnashgan o‘quvchilar rag‘batlan-tiriladi.

VI. Uyga vazifa. Darsning125- betidagi 6- misolni bajaribkelish.

Muqaddas ASQARÎVA,Namangan viloyati

Namangan tumanidagi1- umumta’lim maktabining

bîshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

20

Àêòîâûé çàë øêîëû óêðàøåí, ðèñóíêè ïî òåìå.Õîä ìåðîïðèÿòèÿ

Ó÷èòåëü: — Íàø ñâÿùåííûé äîëã — ïî÷èòàòüè ïîìíèòü. Ìèð è ñïîêîéñòâèå — îñíîâà âñåõ íà-øèõ äîñòèæåíèé.

Áûòü ïðîäîëæàòåëÿìè äîáðûõ äåë ïðåäêîâ,÷òèòü èõ ïàìÿòü, ïðîÿâëÿòü óâàæåíèå è ïî÷òåíèå êâåòåðàíàì âîéíû, êîòîðûå ïîñâÿòèëè ñâîþ æèçíü ñî-õðàíåíèþ ìèðà è äåÿòåëüíîñòè âî èìÿ ïðîöâåòàíèÿñòðàíû, — ýòè áëàãîðîäíûå êà÷åñòâà ïðèñóùè íàøåìóíàðîäó.  íàøåé ñòðàíå ñ îáðåòåíèåì íåçàâèñèìîñòèïî èíèöèàòèâå Ïðåçèäåíòà Èñëàìà Êàðèìîâà 9 ìàÿîòìå÷àåòñÿ êàê Äåíü ïàìÿòè è ïî÷åñòåé. Ïàìÿòü — ïàâ-øèì. Ïî÷åñòè — æèâûì.

Ìîé äåäóøêà, ÿ ïîìíþ, ÷òî òåáå òâîé ïðàçäíèê æèçíü îñîáåííî ïðèÿòíà. Âåäü â ýòîò äåíü îò ôðîíòîâûõ äðóçåé Ïðèâåò ëåòèò ê òåáå, ïîòîì îáðàòíî. 1-é ó÷åíèê:

Âîéíû íà÷èíàþòñÿ âíåçàïíî.Õîäèò ïî ãðàíèöå òèøèíà.À ïîòîì îáâàë. È ñðàçó ïÿòíàÊðàñíûå. È âîò îíà — âîéíà.

Ñåãîäíÿ ðå÷ü ïîéäåò î òîì, ÷òî ó÷àùèåñÿ, îñîáåí-íî íà÷àëüíûõ êëàññîâ, ñëàáî îðèåíòèðóþòñÿ â ïðî-ñòðàíñòâå, â ÷àñòíîñòè, ïóòàþò «ïðàâî» è «ëåâî», îñî-áåííî ëåâøè è òàê íàçûâàåìûå ëåâøè. Òàêèå ó÷àùèå-ñÿ, âèäÿ íà êàðòèíêå èëè ìóëÿæå ðàñïîëîæåíèå íå-ïàðíûõ âíóòðåííèõ îðãàíîâ (ñåðäöå, æåëóäîê, ïå÷åíü),ïîêàçûâàþò èõ ðàñïîëîæåíèå íà ñåáå â çåðêàëüíîìîòðàæåíèè. Âî èçáåæàíèå òàêèõ îøèáîê ó÷èòåëþ ñëå-äóåò ïðîâåñòè ñîîòâåòñòâóþùóþ ðàáîòó.

íàõîäèòñÿ ìîÿ ïðàâàÿ ðóêà, ÷òî è ó âàñ? À òåïåðüÀíâàð è Ñàëèì, âûéäèòå ê äîñêå. Ïîâåðíèòåñüäðóã ê äðóãó ëèöîì è ïîçäîðîâàéòåñü. Êàêóþ ðóêóïîäàë òû, Àíâàð, Ñàëèìó? À òû, Ñàëèì, êàêóþ ðóêóïîäàë Àíâàðó? À òåïåðü ïîñìîòðèòå, ðåáÿòà, åñëèëþäè ñòîÿò ëèöîì äðóã ê äðóãó, òî ñòîðîíû èõòåëà íå îòðàæàþòñÿ, êàê â çåðêàëå, à íàõîäÿòñÿ íàïðîòèâîïîëîæíîé ñòîðîíå, è åñëè ýòîãî íå çíàòü,òî ìîæíî îøèáèòüñÿ, ðàññìàòðèâàÿ òàáëèöó èëèìóëÿæ.

— Ïîäíèìèòå ïðàâóþðóêó òàê, êàê åñëè áû õîòå-ëè îòâåòèòü íà ìîé âîïðîñ íà óðîêå. Ïîñìîò-ðèòå, ÿ òîæå ïîäíèìàþ ïðàâóþ ðóêó. Âàì íè÷åãîíå ïîêàçàëîñü ñòðàííûì è èíòåðåñíûì? (Îòâåòû

ó÷àùèõñÿ).

Ïðàâèëüíî, ìîÿ ïðàâàÿ ðóêà íàõîäèòñÿ êàê áûíå ñ òîé ñòîðîíû, ÷òî âàøà ïðàâàÿ ðóêà. À ïî÷åìóòàê êàæåòñÿ? (Îòâåòû ó÷àùèõñÿ).

À òåïåðü ÿ ïîâåðíóñü ëèöîì â òó æå ñòîðîíó,÷òî è âû (ó÷èòåëü, íå îïóñêàÿ ïðàâîé ðóêè, ïîâî-ðà÷èâàåòñÿ ñïèíîé ê êëàññó). Íà òîé æå ñòîðîíå

Öåëè:îáðàçîâàòåëüíàÿ: ïîçíàêîìèòü ñ èñòîðè÷åñêèì

ïðîøëûì íàøåé ñòðàíû;âîñïèòàòåëüíàÿ: âîñïèòàíèå ÷óâñòâà áëàãîäàð-

íîñòè ê ïîãèáøèì â ãîäû Âòîðîé ìèðîâîé âîéíû èâûæèâøèì âåòåðàíàì; âîñïèòàíèå ïàòðèîòèçìà èãðàæäàíñòâåííîñòè;

ðàçâèâàþùàÿ: ðàçâèòèå èíòåðåñà ê èñòîðè-÷åñêîìó ïðîøëîìó íàøåé ñòðàíû.

Îæèäàåìûé ðåçóëüòàò: ê êîíöó ìåðîïðèÿòèÿó÷àùèåñÿ áóäóò çíàòü èñòîðè÷åñêîå ïðîøëîå íà-øåé ñòðàíû, ïîíèìàòü çíà÷èìîñòü ïîäâèãà âåòå-ðàíîâ, óìåòü âûðàçèòåëüíî ðàññêàçûâàòü ñòèõîò-âîðåíèÿ.

Îáîðóäîâàíèå: ìóëüòèìåäèéíûé ïðîåêòîð, íî-óòáóê, ìóçûêàëüíûé öåíòð, ýêðàí.

21

2-é ó÷åíèê:

Âîò îíà — ãðåìó÷àÿ, øàëüíàÿ,Âñÿ â ëîñêóòüÿõ äûìà è îãíÿ,Çåìëþ ïîä æåëåçî ïîäìèíàÿ,Öåëèòñÿ â òåáÿ èëè â ìåíÿ.

Ó÷èòåëü: — 9 ìàÿ — î÷åíü âàæíàÿ è ïî÷èòàå-ìàÿ äàòà äëÿ âñåãî óçáåêèñòàíñêîãî íàðîäà, âåäüÂòîðàÿ ìèðîâàÿ âîéíà òàê èëè èíà÷å îñòàâèëà îò-ïå÷àòîê â èñòîðèè êàæäîãî äîìà è ñåìüè.  êàæ-äîé ñåìüå êòî-òî èç ðîäíûõ íå âåðíóëñÿ ñ âîéíû.

3-é ó÷åíèê: — Äëÿ èñêîðåíåíèÿ ôàøèçìà,îáåñïå÷åíèÿ ïîáåäû, êîòîðóþ ñ íàäåæäîé æäàëèíàðîäû ìèðà, íàðÿäó ñ äðóãèìè óçáåêñêèé íàðîäòàêæå âíåñ îãðîìíûé âêëàä.  âîéíå ïðèíèìàëèó÷àñòèå è óçáåêèñòàíöû, ìíîãèå ïîãèáëè íà ôðîí-òàõ, äðóãèå ïîëó÷èëè ðàíåíèÿ. Íèêîãäà íå áóäåòçàáûòî ãîðå, êîòîðîå ïðèíåñëà ýòà âîéíà. Ìóæå-ñòâî è îòâàãà ìèëëèîíîâ ëþäåé, ïðîÿâëåííûå íàïîëÿõ ñðàæåíèé è â òûëó, íàâñåãäà îñòàíóòñÿ âèñòîðèè è ïàìÿòè íàøåãî íàðîäà.

4-é ó÷åíèê:

 ýòè ãîäû ïîðîé êàçàëîñü,×òî ìèð äåòñòâà íàâåê îïóñòåë,×òî íå âåðíåòñÿ ðàäîñòü ãîðîä, ãäå äîìà áåç ñòåí.5-é ó÷åíèê:

Áûë ñåðåáðÿíûì ñìåõ äåâ÷îíîê,Íî åãî çàãëóøèëà âîéíà.À ñåäèíû ðåáÿ÷üèõ ÷åëîê...Ðàçâå ýòîìó åñòü öåíà?!6-é ó÷åíèê:

Þíûå áåçóñûå ãåðîè!Þíûìè îñòàëèñü âû íàâåê,Ïåðåä âàøèì âäðóã îæèâøèì ñòðîåìÌû ñòîèì, íå ïîäíèìàÿ âåê.7-é ó÷åíèê:

Áîëü è ãíåâ ñåé÷àñ òîìó ïðè÷èíà,Áëàãîäàðíîñòü âå÷íàÿ âàì âñåì,Ìàëåíüêèå ñòîéêèå ìóæ÷èíû,Äåâî÷êè, äîñòîéíûå ïîýì.(Âèäåîêëèï «Äî ñâèäàíèÿ, ìàëü÷èêè»).

8-é ó÷åíèê: — Ìû âñåãäà äîëæíû äîðîæèòüñâîåé Ðîäèíîé, íàöèîíàëüíûìè öåííîñòÿìè, ñî-õðàíÿòü è óêðåïëÿòü ìèð è ñòàáèëüíîñòü â íàøåéñòðàíå.  ñåðäöàõ ìîëîäåæè, êàæäîãî ïðîæèâàþ-ùåãî â íàøåé ñòðàíå ãðàæäàíèíà äîëæíî óêîðå-íèòüñÿ ÷óâñòâî ãîðäîñòè çà ðîäíîé êðàé, ðîäíîéíàðîä.

Ó÷èòåëü: — Íàøè äåòè äîëæíû áûòü ëó÷øå,óìíåå, ìóäðåå è, êîíå÷íî, ñ÷àñòëèâåå íàñ. Íåîáõî-äèìî, ÷òîáû îíè ñòàëè ïîêîëåíèåì, óìåþùèì ñâî-áîäíî ïîëüçîâàòüñÿ óñêîðåííî ðàçâèâàþùèìèñÿñåãîäíÿ èíôîðìàöèîííûìè òåõíîëîãèÿìè, áûëèãîðäûìè è íè â ÷åì íèêîìó íå óñòóïàëè.

9-é ó÷åíèê: — 9 ìàÿ — Äåíü ïàìÿòè è ïî÷åñ-òåé îòìå÷àåòñÿ â Óçáåêèñòàíå êàê âñåíàðîäíûéïðàçäíèê.  ýòîò äåíü æèòåëè è ãîñòè ñòîëèöû ïîòðàäèöèè âîçëàãàþò öâåòû ê ìîíóìåíòó Ñêîðáÿ-ùåé ìàòåðè è ïîñåùàþò äîìà âåòåðàíîâ âîéíû èòðóäà.

Âñïîìíèì âñåõ ïîèìåííî,Ñåðäöåì âñïîìíèì ñâîèì,Ýòî íóæíî íå ìåðòâûì — Ýòî íóæíî æèâûì!Ó Âå÷íîãî îãíÿ çîëîòûìè áóêâàìè âûñå÷åíà íàä-

ïèñü: «Òû âñåãäà áóäåøü â íàøèõ ñåðäöàõ». Ìè-íóòîé ìîë÷àíèÿ ïî÷òèì ïàìÿòü òåõ, êòî îòäàë ñâîèæèçíè â áîðüáå çà ìèð è ñ÷àñòüå íà Çåìëå, çàíàøó æèçíü.

(Ìèíóòà ìîë÷àíèÿ).

Èñïîëíåíèå ïåñíè «Òû íå áîéñÿ, ìàìà». (Ìóç.

Ì.Ïðîòàñîâà, ñë. Å.Øêëîâñêîãî).

10-é ó÷åíèê:

Íàì íóæåí ìèð íà ãîëóáîé ïëàíåòå,Åãî õîòÿò è âçðîñëûå, è äåòè.Èëü õî÷åòñÿ, ïðîñíóâøèñü íà ðàññâåòå,Íå âñïîìèíàòü, íå äóìàòü î âîéíå.Åùå òîãäà íàñ íå áûëî íà ñâåòå,Êîãäà ãðåìåë ñàëþò èç êðàÿ â êðàé. Ñîëäàòû, ïîäàðèëè âû ïëàíåòå, Âåëèêèé ìàé, ïîáåäíûé ìàé!Èñïîëíåíèå ôèíàëüíîé ïåñíè «Óëóãèìñàí, Âà-

òàíèì!» .

Â. ÍÅÑÃÎÂÎÐÎÂÀ,äîöåíò êàôåäðû «Äîøêîëüíîå, íà÷àëüíîå

è ñïåöèàëüíîå îáó÷åíèå» Òàøêåíòñêîãî ãîðîä-ñêîãî èíñòèòóòà ïåðåïîäãîòîâêè

è ïîâûøåíèÿ êâàëèôèêàöèè ðàáîòíèêîâ íàðîäíîãî îáðàçîâàíèÿ.

22

Òåìà óðîêà: «Áåðåãèòå ïðèðî-äó!».

Öåëè:îáðàçîâàòåëüíûå: îáîáùèòü

çíàíèÿ ó÷àùèõñÿ îá îáèòàòåëÿõ ïëà-íåòû Çåìëÿ;

âîñïèòàòåëüíûå: âîñïèòûâàòüïðèâû÷êó áåðå÷ü è çàáîòèòüñÿ îïðèðîäå è åå îáèòàòåëÿõ, âûïîë-íÿòü ïðàâèëà ïîâåäåíèÿ â ìèðåïðèðîäû;

ðàçâèâàþùèå: ðàçâèâàòü ïî-çíàâàòåëüíóþ àêòèâíîñòü, ëîãè÷åñ-êîå ìûøëåíèå, âíèìàíèå, íàáëþ-äàòåëüíîñòü, óìåíèå âèäåòü ïðå-êðàñíîå; îáîãàùàòü ñëîâàðíûé çà-ïàñ.

Òèï óðîêà: èçëîæåíèå íîâîãîìàòåðèàëà.

Ìåòîäû îáó÷åíèÿ: ðàáîòà âïàðàõ, êëàñòåð, «ìîçãîâîé øòóðì».

Îáîðóäîâàíèå: ìóëüòèìåäèé-íàÿ ïðåçåíòàöèÿ, ìàãíèòîôîí, ïëà-êàòû î ëåñå, òàáëè÷êè, ñþæåòíûåêàðòèíêè ñ èçîáðàæåíèåì äåðåâü-åâ, ïëàêàò ñ ïàìÿòêîé «Áåðåãèòåïðèðîäó!».

Õîä óðîêàI. Îðãàíèçàöèîííûé ìîìåíò.

Ïîäãîòîâêà ê óðîêó.II. Àêòóàëèçàöèÿ îïîðíûõ çíà-

íèé.Ïðîâåðêà äîìàøíåãî çàäàíèÿ

ïðîâîäèòñÿ íà îñíîâå âîï-ðîñíî-îòâåòíîé

áåñåäû.

III. Èçó÷åíèå íîâîãî ìàòå-ðèàëà. Ìîòèâàöèÿ.

Ó÷èòåëü: — ×òî èñïûòûâàåòåâû, ñëóøàÿ ñëîâà ïðèâåòñòâèÿ? (Îò-âåòû äåòåé).

Âèæó ó âàñ õîðîøåå íàñòðîå-íèå. Äàâàéòå ïîéäåì â ãîñòè ê ïðè-ðîäå, âåäü âñå êðàñèâîå â ìèðå îòïðèðîäû, à äîáðîå — îò ÷åëîâåêà.(Ïîêàç ñëàéäîâ).

Êàê âû ïîíèìàåòå ýòè ñëîâà? (Âïðèðîäå âñå êðàñèâîå: è áàáî÷êà,è öâåòîê, è æó÷îê, è ìàëåíüêèé ìó-ðàâåé, íî ÷åëîâåê äîëæåí çàáîòèòü-ñÿ î ïðèðîäå, áåðå÷ü åå).

Ìóçûêàëüíàÿ çàñòàâêà î âåñíå.Ó÷èòåëü: — Äàâàéòå ñåé÷àñ ïî-

ñëóøàåì ìóçûêàëüíîå ïðîèçâåäå-íèå.

Ðåáÿòà, âû ïðîñëóøàëè ýòî ïðî-èçâåäåíèå. Êàêèå ÷óâñòâà, ýìîöèèâû èñïûòûâàëè ïðè ïðîñëóøèâà-íèè? Êàêèå çâóêè âû ñëûøàëè? Êà-êèå êàðòèíêè âû ïðåäñòàâèëè âîâðåìÿ åãî çâó÷àíèÿ? (Òðåëè ñîëî-âüÿ, çâóêè êàïåëè, æóð÷àíèå ðó÷åé-êîâ, ãðîçó, ìîðñêîé ïðèáîé…)

 êàêîå âðåìÿ ãîäà ñëûøíû ýòèçâóêè? (Îòâåòû ó÷àùèõñÿ).

Ïðèðîäà ïîêàæåò âñþ ñâîþêðàñîòó òîëüêî òîãäà, êîãäà ìû áó-äåì åå ëþáèòü è áåðå÷ü.

Ó÷èòåëü: — Ñåãîäíÿ íà óðîêåìû ñîâåðøèì óäèâèòåëüíîå ïóòå-øåñòâèå â ìèð ïðèðîäû.

Æèçíü ïðèðîäû èçìåí÷èâà, îíàïîëíà èíòåðåñíûõ ñîáûòèé è ñìûñ-ëà, äîñòîéíà òîãî, ÷òîáû î íåé, ïðå-êðàñíîé, áûëî ðàññêàçàíî êðàñè-âî, ñêàçî÷íî, âîëøåáíî. (Ïîêàçñëàéäà ïî òåìå óðîêà).

Ó÷èòåëü: — Ïðèðîäà — âñå æè-âûå îðãàíèçìû è íåæèâûå ïðåä-ìåòû, êîòîðûå âîçíèêëè è ñóùå-ñòâóþò áåç ó÷àñòèÿ ÷åëîâåêà.

Ðåáÿòà, ïîñìîòðèòå, êàêîé ïðå-êðàñíûé, óäèâèòåëüíûé ìèð îêðó-æàåò íàñ: ëåñà, ïîëÿ, ðåêè, ìîðÿ,îêåàíû, ãîðû, íåáî, ñîëíöå, çâå-ðè, ïòèöû.

Ýòî ïðèðîäà! Ïðèðîäà êîð-ìèò, ïîèò, îäåâàåò íàñ. Áåðå-ãèòå ïðèðîäó!

Êàêàÿ áûâàåò ïðèðîäà?(Âîïðîñíî-îòâåòíàÿ áåñåäà).

×òî òàêîå æèâàÿ ïðèðî-äà? (Ýòî òî, ÷òî ðàñòåò, äû-øèò è ïðîèçâîäèò ñåáå ïî-äîáíûõ).

×òî òàêîå íåæèâàÿ ïðèðîäà?(Íåæèâàÿ ïðèðîäà íå ðàñòåò, íåäûøèò, íå ïðîèçâîäèò ñåáå ïîäîá-íûõ).

Ïîñìîòðèòå íà êàðòèíêè. Íàçî-âèòå êàðòèíêè íåæèâîé ïðèðîäû.(Ñîëíöå, íåáî, îáëàêà, âîäà, êà-ìåíü, âåòåð).

Íàçîâèòå êàðòèíêè æèâîé ïðè-

ðîäû. (Ïòèöà, ñîñíà, áàáî÷êà, öâå-

òîê, ñîáàêà, ãîëóáü).

Æèâàÿ è íåæèâàÿ ïðèðîäà ñâÿ-

çàíà ìåæäó ñîáîé.

Ñåãîäíÿ íà óðîêå ìû äîëæíû

îòâåòèòü íà ãëàâíûé âîïðîñ: «Ïî-

÷åìó íóæíî áåðå÷ü è îõðàíÿòü

ïðèðîäó?» (ñëàéä). (Çàðàíåå ïîä-

ãîòîâëåííûå ó÷åíèêè).

Âîäîåìû: — Äîðîãèå ëþäè!

Âàì ïèøóò âîäîåìû. Ó íàñ íàêîïè-

ëîñü î÷åíü ìíîãî æàëîá. Äàæå

ñëèøêîì ìíîãî. Âñå ìû çíàåì, ÷òî

âîäà — èñòî÷íèê æèçíè. Áåç âîäû,

êàê è áåç âîçäóõà, íèêòî è íè÷òî

íå âûæèâåò íà Çåìëå. Ìû íàäååì-

ñÿ, ÷òî âñå ýòî ïðåêðàñíî ïîíèìà-

þò. Íî, êàê îêàçàëîñü, ïîíèìàþò,

íî äåëàþò âñå íàîáîðîò. Äà, èìåí-

íî íàîáîðîò! Êàê? Çàâîäû, êîòîðûå

âðåäÿò ñâîèìè âûäåëåíèÿìè âîç-

äóõó, ïîðòÿò æèçíü è íàì, âîäî-

åìàì! Îíè ñáðàñûâàþò ãðÿçíûå îò-

õîäû ê íàì. Ðàçâå íå òàê? Òàê! È

åùå îäíà æàëîáà. Âû ðàñõîäóåòå

ìíîãî âîäû. Ïðèêðîéòå íåìíîãî

êðàí!

Ëåñ: — Çäðàâñòâóé, ÷åëîâå÷å-

ñòâî! ß çíàþ, ÷òî èãðàþ îãðîìíóþ

ðîëü â ïðèðîäå è æèçíè ëþäåé.

Íåêîòîðûå äàæå íàçûâàþò ìåíÿ

«ëåãêèìè íàøåé ïëàíåòû». Íî ÿ íè-

êàê íå ìîãó ïîíÿòü îäíî: ïî÷åìó âû

íå áåðåæåòå ìåíÿ? ß òàê èçìó÷èë-

ñÿ, ÷òî ðåøèë íàïèñàòü ïèñüìî! Âû

êàæäûé äåíü ðàçðóøàåòå ìåíÿ! Âû

ïðèåçæàåòå íà ñâîèõ àâòîìîáèëÿõ

êî ìíå â ãîñòè, ðàçæèãàåòå êîñòðû

(ïðè÷åì êàæäûé ðàç â ðàçíûõ ìå-

ñòàõ), øóìèòå, âêëþ÷àåòå ãðîìêóþ

ìóçûêó, à ïîòîì óåçæàåòå, îñòàâèâ

ïîñëå ñåáÿ êó÷ó öåëëîôàíîâûõ ïà-

êåòèêîâ, îñòàòêè åäû è êîñòðèùà.

Âîçäóõ: — Äåòè! ß, êàê è ëåñ,

ïèøó ýòî ïèñüìî îò áåçûñõîäíîñ-

òè è îò÷àÿíèÿ... ß, âîçìîæíî, òî,

÷òî íàèáîëåå íåîáõîäèìî ïðèðî-

23

äå, â òîì ÷èñëå è ëþäÿì. Êàæäûé

÷åëîâåê çíàåò è ïîíèìàåò, ÷òî áåç

ìåíÿ æèçíü íà Çåìëå íåâîçìîæ-

íà. Íî íåñìîòðÿ íà ýòî, ÷åëîâå÷å-

ñòâî âñå æå çàãðÿçíÿåò ìåíÿ.

Æèâîòíûå: — Äîðîãèå ëþäè!

Íàì, æèâîòíûì, òîæå íåñëàäêî æè-

âåòñÿ â ýòîì ìèðå... Âû ñîâñåì íå

áåðåæåòå íàñ. Êàæäûé äåíü íà ïëà-

íåòå íàñ ñòàíîâèòñÿ íà îäèí âèä

ìåíüøå! È âñå èç-çà òîãî, ÷òî ëþäè

íå ïîíèìàþò, íàñêîëüêî ìû âàæíû

äëÿ ïðèðîäû è ëþäåé. Ëþäåé íå îñ-

òàíàâëèâàåò äàæå òî, ÷òî ìíîãî âèäîâ

çàíåñåíî â Êðàñíóþ êíèãó.

Áðàêîíüåðû, îõîòíèêè óáèâàþò

ìíîãèõ èç íàñ, êòî-òî ïîïàäàåò ïîä

êîëåñà àâòîìîáèëåé. Íàì òîæå õî÷åòñÿ

æèòü è ðàäîâàòüñÿ æèçíè!

Ó÷èòåëü: — Ïðèðîäà ãèáíåò è

ïðîñèò ó íàñ çàùèòû. Ìíîãèå ðàñòå-

íèÿ è æèâîòíûå ñòàëè ðåäêèìè. Îíè

çàíåñåíû â Êðàñíóþ êíèãó. Áåðåãèòå

ïðèðîäó!IV. Ôîðìèðîâàíèå ðå÷åâûõ çíà-

íèé, óìåíèé è íàâûêîâ (ÇÓÍ).Ïîñìîòðèòå íà êàðòèíêè. ×òî âû

âèäèòå íà íèõ? (Ðàáîòà ñ ó÷åáíèêîì).Áåñåäà ñ ó÷åíèêàìè.1. Óïðàæíåíèå 1 (óñòíî).2. Ñîñòàâëåíèå êëàñòåðà.

äû. Âåäü îõðàíÿòü ïðèðîäó — çíà÷èò

îõðàíÿòü Ðîäèíó!

×åìó ìû ñåãîäíÿ íàó÷èëèñü? (Îõ-

ðàíå ïðèðîäû, áåðåæíîìó îòíîøå-

íèþ ê ïðèðîäå).

Ñ êàêèìè ñëîâàìè ïîçíàêîìèëèñü?

(Ïðèðîäà, áåðå÷ü, ëþáèòü, íåëüçÿ

ðâàòü…)

Ïî÷åìó íàäî áåðå÷ü ïðèðîäó?

(Ïðèðîäå ãðîçèò îïàñíîñòü).

Êàæäûé ãîä, êàæäûé äåíü èñ÷åçà-

þò íà çåìëå æèâîòíûå, ðàñòåíèÿ… 25

òûñÿ÷ âèäîâ ðàñòåíèé íàõîäÿòñÿ â

îïàñíîñòè. Çàãðÿçíÿþòñÿ âîäîåìû. Ìû

äîëæíû ïîìî÷ü ïðèðîäå. Âåäü ïðè-

ðîäà — íàø îáùèé äîì.

Äåðåâî, òðàâà, öâåòîê è ïòèöà

Íå âñåãäà óìåþò çàùèòèòüñÿ.

Åñëè áóäóò óíè÷òîæåíû îíè,

Íà ïëàíåòå ìû îñòàíåìñÿ îäíè.

VI. Äîìàøíåå çàäàíèå.1. Íàïèñàòü ñâîè ñîâåòû.

2. Ñîñòàâèòü ýìáëåìó «Áåðåãèòå

ïðèðîäó!»

Ìàâæóäà ÌÀÌÀÒÊÓËÎÂÀ,ó÷èòåëü øêîëû

¹ 16 ãîðîäà ÃóëèñòàíàÑûðäàðüèíñêîé îáëàñòè.

ðàâåéíèêè, ïòè÷üè ãíåçäà, äåòÿì

ðàçâîäèòü êîñòðû, îñòàâëÿòü ìóñîð.

À åùå íåëüçÿ ëîìàòü âåòêè äåðå-

âüåâ è äåëàòü íàäðåçû íà íèõ.

Ëþáîâü ê ïðèðîäå, çàáîòà î íåé

äåëàþò ÷åëîâåêà äîáðåå. Çíà÷èò ïðè-

ðîäà — ýòî èñòî÷íèê äîáðîòû.

Äàâàéòå ïðîéäåìñÿ ìåäëåííî

ïî ëåñó,

È çäðàâñòâóé ñêàæåì êàæäîìó

öâåòêó.

Äîëæíû ìû íàä öâåòêàìè

íàêëîíèòüñÿ

Íå äëÿ òîãî, ÷òîá ðâàòü èëè

ñðåçàòü,

À ÷òîá óâèäåòü äîáðûå èõ

ëèöà —

È äîáðîå ëèöî èì ïîêàçàòü.

Òîëüêî äîáðîòà è äîáðûå ïîñòóï-

êè äåëàþò âñåõ ëþäåé íà Çåìëå êðà-

ñèâûìè. È ïðèðîäà â îòâåò íà âàøó

äîáðîòó ïîäàðèò âàì ñâîþ.

Ôèçìèíóòêà.Åå ïðîâîäèò ïîäãîòîâëåííûé ó÷å-

íèê.

Ïðèëåòåëè ê íàì â÷åðà (÷àñòûå

âçìàõè)

Ïîëîñàòàÿ ï÷åëà,

À çà íåþ øìåëü-øìåëåê

(âçìàõè áîëåå ðåäêèå)

È âåñåëûé ìîòûëåê (âçìàõè

ðóêàìè îò ïëå÷à),

Äâà æóêà è ñòðåêîçà (ðóêè â îäíó

ñòîðîíó, à çàòåì — â äðóãóþ),

Êàê ôîíàðèêè ãëàçà.

Ïîæóææàëè, ïîëåòåëè (æóææàò è

äåëàþò âçìàõè),

Îò óñòàëîñòè óïàëè (ñåëè íà

êîðòî÷êè).

Èãðà «Ìóäðûå ìûñëè» (ðàáîòà â

ïàðàõ). Èç êàðòî÷åê ñîñòàâèòü âûðà-

æåíèÿ î âàæíîñòè ïðèðîäû è áåðåæ-

íîì îòíîøåíèè ê íåé.

1. Ëåñ — íàøå áîãàòñòâî!

3. Ïòèöû — íàøè äðóçüÿ!

2. Âîäà — èñòî÷íèê æèçíè!

4. Îõðàíÿòü ïðèðîäó — çíà÷èò îõ-

ðàíÿòü Ðîäèíó!

Óïðàæíåíèÿ 4, 5 (óñòíî). ×òå-íèå òåêñòà. Ïîèñê îòâåòîâ íà âîï-

ðîñ: «Ïî÷åìó íóæíî áåðå÷ü âîäó?»

V. Èòîãè óðîêà.Äà, ðåáÿòà, îõðàíà ïðèðîäû

— äåëî âñåãî íàðîäà. Âû —

ìàëåíüêèå ãðàæäàíå íàøåé

ñòðàíû, íî ìîæåòå âíåñòè

áîëüøîé âêëàä â äåëî ïðèðî-

Æèâîòíûå Ïðèðîäà

Ãîðû

Çåìëÿ

Âîäà

Èãðà «Æèâàÿ è íåæèâàÿ ïðèðî-äà».

(Ó÷èòåëü íàçûâàåò îáúåêòû æèâîé

è íåæèâîé ïðèðîäû. Åñëè îáúåêò îò-

íîñèòñÿ ê æèâîé ïðèðîäå, ðåáÿòà õëî-

ïàþò â ëàäîøè, íå îòíîñèòñÿ — íå

õëîïàþò, åñëè îáúåêò ñîçäàí ÷åëîâå-

êîì — ïîäíèìàþò ðóêó).

Ãðàììàòè÷åñêèé óãîëîê (ñëàé-

äû).

Ó÷èòåëü: — À âû çíàåòå, êàê íóæ-

íî âåñòè ñåáÿ íà ïðèðîäå?

Äàâàéòå âñïîìíèì ïðàâèëà äðóçåé

ïðèðîäû:

íåëüçÿ ðâàòü öâåòû, ðàçîðÿòü ìó-

24

Çà êàæäûé îòâåò «à» ïîñòàâüòå 3 áàëëà, «á» — 0

áàëëîâ, «â» — 1 áàëë.1. Êîãäà ðåáåíîê ðàññòðîåí, êàê îí óñïîêàèâàåòñÿ?à) èãðàÿ ñ æèâîòíûìèá) ðàçãîâàðèâàÿ ñ ðîäèòåëÿìè (âçðîñëûìè)â) ñàìîñòîÿòåëüíî, â ýòè ìîìåíòû åãî ëó÷øå íå

òðîãàòü2. Ãäå ðåáåíîê áîëüøå âñåãî ëþáèò ïðîâîäèòü ñâî-

áîäíîå âðåìÿ?à) íà ïðèðîäå â îäèíî÷åñòâåá) â îáùåñòâå äðóãèõ äåòåé èëè âçðîñëûõâ) äîìà, èãðàÿ â îäèíî÷åñòâå3. Êàê ðåáåíîê âåäåò ñåáÿ â êîìïàíèè äðóãèõ äå-

òåé?à) äåðæèòñÿ îñîáíÿêîì è íå õî÷åò èãðàòü ñ äðóãè-

ìè äåòüìèá) áûñòðî íàõîäèò îáùèé ÿçûê ñ ðîâåñíèêàìèâ) íèêîãäà íå ïîäõîäèò ïåðâûì, íî, åñëè äåòè åãî

çîâóò, áûñòðî âêëþ÷àåòñÿ â èãðó

4. Êàê ðåáåíîê ðåàãèðóåò íà îáìàí (íåïðàâäó)?

à) óäèâèòåëüíî ÷óòêî ÷óâñòâóåò íåïðàâäó è ñðàçó

îá ýòîì ñîîáùàåò

á) îí î÷åíü äîâåð÷èâûé, åãî ëåãêî îáìàíóòü

â) ÷àñòî ÷óâñòâóåò, ÷òî åãî îáìàíûâàþò, íî ñðàçó

îá ýòîì íå ãîâîðèò

5.  ðàííåì äåòñòâå âðà÷è îòìå÷àëè ó ðåáåíêà

ãèïåðàêòèâíîñòü?

à) äà, âðà÷è äàæå ïðîïèñûâàëè åìó óñïîêîèòåëü-

íûå ïðåïàðàòû

á) íåò, ó ìåíÿ áûë ñïîêîéíûé ðåáåíîê

â) ìíå êàçàëîñü, ÷òî ðåáåíîê ãèïåðàêòèâåí, íî âðà-

÷è ýòî íå ïîäòâåðæäàëè

6. Â 5—6 ëåò ó ðåáåíêà íàáëþäàëîñü ÿðêî âûðà-

æåííîå íàðóøåíèå âíèìàíèÿ (íå ìîã ñêîíöåíòðèðî-

âàòüñÿ íà îäíîì ïðåäìåòå áîëåå 10 ìèíóò)?

à) äà, îí íå â ñîñòîÿíèè ñîñðåäîòî÷èòüñÿ íà ÷åì-

òî îäíîì, åãî ìûñëè ïîñòîÿííî ñêà÷óò

123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567

 ïîñëåäíåå âðåìÿ ìû âñå ÷àùå ñòàëêèâàåìñÿ ñ îïðåäåëåíèåì «ðåáåíîê èíäèãî» èëè «çâåçäíûé

ðåáåíîê». Êòî îíè òàêèå, êàê èõ ðàñïîçíàòü è îòëè÷èòü îò îäàðåííîãî ó÷åíèêà?

—  ïåäàãîãè÷åñêîé ïðàêòèêå ñóùåñòâóþò äâå òî÷êè çðåíèÿ íà îäàðåííîñòü, — ðàññêàçàëà ó÷èòåëü

íà÷àëüíûõ êëàññîâ îáùåîáðàçîâàòåëüíîé øêîëû ¹ 34 Ó÷êóðãàíñêîãî ðàéîíà Íàìàíãàíñêîé îáëàñòè Äèëü-

íîçà ßêóáîâà. — Îäíè ñ÷èòàþò, ÷òî îäàðåííûì ÿâëÿåòñÿ êàæäûé íîðìàëüíûé ðåáåíîê, è íóæíî òîëüêî

âîâðåìÿ çàìåòèòü ñïîñîáíîñòè è ðàçâèòü èõ. Äðóãèå ïîëàãàþò, ÷òî îäàðåííîñòü — ýòî ðåäêîå ÿâëåíèå,

ïðèñóùåå ëèøü íåçíà÷èòåëüíîìó ïðîöåíòó ëþäåé. ß ïðèäåðæèâàþñü ìíåíèÿ, ÷òî îäàðåííûé ðåáåíîê

âûäåëÿåòñÿ ÿðêèìè, î÷åâèäíûìè, èíîãäà âûäàþùèìèñÿ äîñòèæåíèÿìè (èëè èìååò âíóòðåííèå ïðåäïî-

ñûëêè äëÿ òàêèõ äîñòèæåíèé) â òîé èëè èíîé äåÿòåëüíîñòè. Ïðåäñòàâëÿåòñÿ î÷åíü ñëîæíûì ïîäåëèòü

äåòåé íà îäàðåííûõ è äåòåé èíäèãî.

Ëþäè ñ àóðîé öâåòà èíäèãî — âíóòðåííå ïðîòèâîðå÷èâûå ëè÷íîñòè.  íèõ ñî÷åòàþòñÿ ëþáîâü ê ëþäÿì

è àãðåññèâíîñòü, íàèâíîñòü è èçâîðîòëèâîñòü, ñòðàñòíàÿ òÿãà ê îäíèì çíàíèÿì è ïîëíàÿ íåçàèíòåðåñî-

âàííîñòü â äðóãèõ. Ó íèõ ðàçâèòî ÷óâñòâî ñîáñòâåííîé çíà÷èìîñòè. ×àñòî, íåñìîòðÿ íà ñâîé îãðîìíûé

èíòåëëåêòóàëüíûé ïîòåíöèàë, îíè ñ òðóäîì îñâàèâàþò øêîëüíóþ îáùåîáðàçîâàòåëüíóþ ïðîãðàììó. Èì

òðóäíî ñäàâàòü ýêçàìåíû, îíè õóæå àäàïòèðóþòñÿ â îáùåñòâå.

Âîò íåñêîëüêî õàðàêòåðíûõ ïðèçíàêîâ ýòèõ óíèêàëüíûõ äåòåé: îíè áîëåå ÷óâñòâèòåëüíûå; óâåðÿþò, ÷òî

èìåþò âàæíóþ, ãëîáàëüíóþ öåëü â æèçíè; ó íèõ åñòü ñîãëàñîâàííîñòü ìåæäó ñåðäöåì, ðàçóìîì, ñëîâàìè è

äåéñòâèÿìè; îòðèöàòåëüíî âîñïðèíèìàþò îòñóòñòâèå öåëîñòíîñòè è ÷åñòíîñòè; îáîñòðåíî æåëàíèå îêà-

çàòü ïîìîùü ëþäÿì; ïî ñâîåé ïðèðîäå îíè íå ñóäÿò ëþäåé; õîðîøåå ÷óâñòâî þìîðà; èì íóæíî áîëüøå

íàõîäèòüñÿ íà ïðèðîäå, îêîëî âîäîåìîâ; ëþáÿò èñêóññòâî, ïðåäïî÷èòàþò îäåæäó èç íàòóðàëüíîãî âîëîêíà;

èì â îêðóæåíèè íåîáõîäèìû ýìîöèîíàëüíî óðàâíîâåøåííûå ëþäè.

Íèæå ó÷èòåëÿ îáùåîáðàçîâàòåëüíîé øêîëû ¹ 211 Ìèðçî-Óëóãáåêñêîãî ðàéîíà ãîðîäà Òàøêåíòà Î.Êî-

ðîòêèõ è À.Ôèñêîâà ïðåäëàãàþò âíèìàíèþ ïåäàãîãîâ è ðîäèòåëåé òåñòû ïî îïðåäåëåíèþ íåîáû÷íûõ

ñïîñîáíîñòåé ó äåòåé.

25

á) íåò, îí äëÿ ñâîåãî âîçðàñòà äîñòàòî÷íî óñèä-÷èâ è ñîñðåäîòî÷åí

â) ðåáåíîê ëåãêî êîíöåíòðèðóåò âíèìàíèå íà÷åì-òî îäíîì, íî äîñòàòî÷íî íåïðîäîëæèòåëüíîåâðåìÿ

7. Ðåáåíîê ïðèçíàåò àâòîðèòåò âçðîñëûõ (âîñ-ïèòàòåëÿ, ó÷èòåëüíèöû, ðîäèòåëåé)?

à) íåò, äëÿ íåãî íå ñóùåñòâóåò àâòîðèòåòîâ è íàëþáîé âîïðîñ ó íåãî ñâîå ìíåíèå

á) äà, îí ïîêà íå óìååò îñïàðèâàòü ìíåíèåâçðîñëûõ

â) îí ïðèçíàåò àâòîðèòåò, íî ÷àñòî îñïàðèâàåòìíåíèå âçðîñëûõ

8. Âû çàìå÷àëè, ÷òî ðåáåíîê íà ðàññòîÿíèè (íåîáùàÿñü è íå çíàÿ ÷åëîâåêà) ÷óâñòâóåò çëûõ è äîá-ðûõ ëþäåé, ïëîõèõ è õîðîøèõ?

à) äà, îí ÷àñòî, ïîêàçûâàÿ íà êîãî-òî, ãîâîðèò,÷òî ýòîò ÷åëîâåê çëîé (äîáðûé, ïëîõîé, õîðîøèé)

á) íåò, îí ðàçäåëÿåò ëþäåé òîëüêî ïî âîçðàñòó(ñòàðûé/ìîëîäîé) è ïî âíåøíîñòè (êðàñèâûé/íå-êðàñèâûé)

â) îí èíîãäà ÷óâñòâóåò ëþäåé, íî òîëüêî ïðèîáùåíèè

9. Ðåáåíîê èíòåðåñóåòñÿ ãëîáàëüíûìè è íåäåòñ-êèìè ïðîáëåìàìè (âîéíû, çàãðÿçíåíèå îêðóæàþ-ùåé ñðåäû, âûìèðàíèå ðåäêèõ âèäîâ æèâîòíûõ)?

à) äà, îí ÷àñòî ñïðàøèâàåò îá ýòîì è ïåðåæè-âàåò çà áóäóùåå ïëàíåòû

á) åãî ýòè ïðîáëåìû ïîêà íå èíòåðåñóþòâ) ðåáåíîê äóìàåò òîëüêî î íàñòîÿùåì è èíòå-

ðåñóåòñÿ òîëüêî áëèæàéøèìè ïðîáëåìàìè10. Ðåáåíîê ëåãêî ñëåäóåò óñòàíîâëåííûì ïðà-

âèëàì?à) îí ïûòàåòñÿ îñïàðèâàòü ëþáûå ïðàâèëà è ÷à-

ñòî ñî÷èíÿåò ñîáñòâåííûåá) äà, îí çíàåò, ÷òî åñòü ñëîâî «íàäî»â) ÷òîáû îí íà÷àë ñîáëþäàòü ïðàâèëà, åìó íàäî

ïîäðîáíî îáúÿñíèòü èõ ñìûñë11. Ðåáåíêó ñíÿòñÿ ñíû, êîòîðûå ïðåäñêàçûâàþò

áëèçêîå áóäóùåå?à) äà, îí ÷àñòî ðàññêàçûâàåò ñíû, êîòîðûå ïî-

òîì ñáûâàþòñÿá) íåò, åìó ñíÿòñÿ ñíû ñ ó÷àñòèåì ñêàçî÷íûõ

ïåðñîíàæåéâ) ðåáåíêó ÷àñòî ñíÿòñÿ ñíû î ðåàëüíûõ ñîáûòè-

ÿõ áóäóùåãî, íî ÿ íå çàìå÷àëà, ÷òîáû îíè ñáûâà-ëèñü

12. Ðåáåíîê îáëàäàåò ñïîñîáíîñòüþ ïðåäâèäåòüáëèæàéøåå áóäóùåå?

à) äà, îí ÷àñòî óãàäûâàåò, ÷òî áóäåò â áëèæàé-øåå âðåìÿ (êòî-òî óïàäåò, èçìåíèòñÿ ïîãîäà, ïðè-äåò/íå ïðèäåò ðîäñòâåííèê è ò.ä.)

á) íåò, íå îáëàäàåòâ) íå çàìå÷àëà, íî ìíîãèå ãîâîðÿò, ÷òî îáëàäà-

åò13. Êåì ðåáåíîê ìå÷òàåò ñòàòü â áóäóùåì?à) ñïàñàòåëåì ëþäåé èëè ïðèðîäû (ðàñòåíèé,

ðåê)á) ó íåãî ñòàíäàðòíûå äåòñêèå æåëàíèÿ (ó÷èòå-

ëåì, ïðîäàâöîì, ìèëèöèîíåðîì, âðà÷îì, êàê ðîäè-òåëè, è ò.ä.)

â) îí õî÷åò áûòü ñàìûì ãëàâíûì íà÷àëüíèêîì(ñïåöèàëüíîñòü çíà÷åíèÿ íå èìååò)

14. Ó ðåáåíêà ðàçâèòû ñàìîóâåðåííîñòü è ÷óâ-ñòâî ñîáñòâåííîé çíà÷èìîñòè?

à) äà, îí óâåðåí, ÷òî îí ñàìûé ëó÷øèéá) îí íå óâåðåí â ñåáå è òðåáóåò ïîñòîÿííîé

ïîõâàëû äëÿ ïîâûøåíèÿ ñàìîîöåíêèâ) åãî ñàìîóâåðåííîñòü âîëíîîáðàçíà (òî óñè-

ëèâàåòñÿ, òî óìåíüøàåòñÿ)15. Êàêèå èãðóøêè ðåáåíîê ïðåäïî÷èòàë â ðàí-

íåì äåòñòâå (äî 3-õ ëåò)?à) äåðåâÿííûå, áåç ÿðêîé ðàñöâåòêèá) ïëàñòìàññîâûå, ÿðêèå è ìóçûêàëüíûåâ) ìÿãêèå16. Êàê ðåáåíîê ïèøåò áóêâû (öèôðû)?à) çåðêàëüíî, âñå áóêâû è öèôðû ó ðåáåíêà ïî-

ëó÷àþòñÿ â äðóãóþ ñòîðîíóá) êàê ïðèäåòñÿ è íåàêêóðàòíîâ) âñå áóêâû è öèôðû ðåáåíîê íà÷èíàåò ïèñàòü

ñâåðõó âíèç (íàïðèìåð, ïÿòåðêó — îò õâîñòèêà êíè-çó)

17. Êàê ðåáåíîê çàïîìèíàåò ïðåäëîæåíèå èç 3—6 ñëîâ?

à) ñ êîíöà, íàïðèìåð, âçðîñëûé ÷èòàåò «ìàìàìûëà ðàìó», à ðåáåíîê íà ïðîñüáó ïîâòîðèòü, ãî-âîðèò «ðàìó ìûëà ìàìà»

á) çàïîìèíàåò áåç îøèáîêâ) çàïîìèíàåò òîëüêî ÷àñòü ñëîâ (ïîñëåäíåå è

ïðåäïîñëåäíåå)18. Êàê ðåáåíîê ñìîòðèò íà ëþäåé?à) ïðÿìî â ãëàçà, íå ìîðãàÿ è íå îòâëåêàÿñüá) ÷àñòî îòâîäèò âçãëÿäâ) èñïîäëîáüÿ, íî äîëãî íå îòâîäèò âçãëÿä

Áîëåå 54 áàëëîâ: ó âàøåãî ðåáåíêà ÿðêî âûðàæåíû ñïîñîáíîñòè è êà÷åñòâà, õàðàêòåðíûå

äëÿ äåòåé èíäèãî. Íå ìåøàéòå åìó ïðîÿâëÿòü ñâîè ñïîñîáíîñòè. ×òîáû ðàñêðûòüñÿ â ïîëíîé

ìåðå, ðåáåíêó íåîáõîäèìà ïîìîùü âçðîñëûõ. ×òîáû ïîíÿòü ïîòðåáíîñòè ñâîåãî ìàëûøà, ïî÷èòàéòå

ñïåöèàëüíóþ ëèòåðàòóðó, ïîèùèòå â Èíòåðíåòå ñïåöèàëèçèðîâàííûå ôîðóìû, äðóãèå ìàòåðèàëû).

Îò 38 äî 53 áàëëîâ: ó âàøåãî ðåáåíêà ïðèñóòñòâóþò ìíîãèå ñïîñîáíîñòè è ÷åðòû, õàðàêòåðíûå

äëÿ äåòåé èíäèãî. Íî îí íå íà 100% èíäèãî, à òàê íàçûâàåìûé «ïåðåõîäíûé òèï». Åñëè âû áóäåòå

ðàçâèâàòü ýòè ñïîñîáíîñòè, òî, âîçìîæíî, âàøåãî ðåáåíêà â áëèæàéøåå âðåìÿ ìîæíî áóäåò îòíåñòè ê

ïîêîëåíèþ èíäèãî. À åñëè ýòè ñïîñîáíîñòè íå ðàçâèâàòü, òî îíè ê ïîäðîñòêîâîìó âîçðàñòó èñ÷åçíóò.

Ìåíåå 38 áàëëîâ: ó âàñ îáû÷íûé ðåáåíîê. Äàæå åñëè âû è çàìå÷àëè íåîáû÷íûå ñïîñîáíîñòè,

— ýòî âîâñå íå îçíà÷àåò, ÷òî ó âàñ ðàñòåò èíäèãî. Âîçìîæíî, ó âàñ î÷åíü òàëàíòëèâûé ìàëûø,

íî åãî òàëàíòû íå ñâåðõúåñòåñòâåííû, à âïîëíå îáû÷íû. Ïîýòîìó âìåñòî òîãî, ÷òîáû èñêàòü ó

ðåáåíêà ñâåðõúåñòåñòâåííûå ñïîñîáíîñòè, ëó÷øå ðàçâèâàéòå åãî ñîáñòâåííûå òàëàíòû.

26

Öåëè:îáðàçîâàòåëüíûå: îáåñïå-

÷èòü â õîäå ìåðîïðèÿòèÿ ïîâòî-ðåíèå îñíîâíîãî ëåêñè÷åñêîãî èãðàììàòè÷åñêîãî ìàòåðèàëà, èçó-÷åííîãî âî 2-ì êëàññå, çàêðåïèòüïðèîáðåòåííûå óìåíèÿ â ÷òåíèè,ïèñüìå è ðàçãîâîðíîé ðå÷è.

ðàçâèâàþùèå: ðàçâèòü âíèìà-íèå, ëîãè÷åñêîå ìûøëåíèå è ñïî-ñîáíîñòè àíàëèçèðîâàòü, ñîçäàòüýìîöèîíàëüíûå ñèòóàöèè ðàäîñòè,çàíèìàòåëüíîñòè çà ñ÷åò èñïîëü-çîâàíèÿ çàáàâíûõ ïåðñîíàæåé, ÿð-êèõ èëëþñòðàöèé.

âîñïèòàòåëüíûå: ïîâûñèòü èí-òåðåñ ê èçó÷åíèþ àíãëèéñêîãî ÿçû-êà, âîñïèòàíèå óâàæèòåëüíîãî îò-íîøåíèÿ äðóã ê äðóãó.

Îôîðìëåíèå: íà äîñêå ïðåä-ñòàâëåíû òâîð÷åñêèå ðàáîòû ó÷à-ùèõñÿ: ðèñóíêè ïî òåìå «Õàðàê-òåð», áóêâû àíãëèéñêîãî àëôàâèòà.

Õîä ìåðîïðèÿòèÿÂñå ó÷àùèåñÿ è ðîäèòåëè äå-

ëÿòñÿ íà äâå êîìàíäû.1. Ó÷àùèìñÿ êàæäîé êîìàíäû

ïðåäëàãàåòñÿ ïðèäóìàòü è çàïè-ñàòü íà ëèñòàõ «íåñêó÷íûå» çàíÿ-òèÿ: play, sing, dance, run, jump,read, write.

2. Êîíêóðñ äëÿ ðîäèòåëåé «Óãà-äàé ñìåøàðèêà!» Ðîäèòåëÿì ïðåä-ëàãàåòñÿ ïî ñèëóýòàì óãàäàòü ñìå-øàðèêîâ.

3. Meet Smeshariki! (Íà ñëàé-äàõ äàíû êàðòèíêè ñî ñìåøàðè-êîì).

Ó÷àùèåñÿ ïîêàçûâàþò ñâîå äî-ìàøíåå çàäàíèå (ðèñóíîê ñìåøà-ðèêà è ðàññêàç î íåì).

Ïðèìåðû ðàáîò ó÷àùèõñÿ:She is Nyusha. She is pink and

pretty. She is, funny and trendy. Shecan dance and sing. (Øè èç Íþøà.Øè èç ïèíê ýíä ïðèòè. Øè èç,ôàíè ýíä òðåíäè).

He is Yozhik. He is pink. He isfunny, kind and happy. He can jumpand read. (Õè èç ¨æèê. Õè èç ïèíê.Õè èç ôàíè, êàuíä ýíä õåïè. Õèêýí æàìï ýíä ðèä).

Ñêîðîãîâîðêè — ïðåêðàñíûé ñïîñîá ïîðàáîòàòüíàä ïðîèçíîøåíèåì è àðòèêóëÿöèåé. Êðîìå òîãî, ýòîâåñåëî!

Íåìàëîâàæíóþ ðîëü èãðàåò è âûáîð ïîäõîäÿùèõ ïîâîçðàñòó è ðàçâèòèþ ðåáåíêà ñêîðîãîâîðîê. Îíè ìîãóòáûòü êîðîòêèìè èëè äëèííûìè, ïðîñòûìè èëè ñëîæíû-ìè. Ïðåæäå ÷åì äàâàòü ðåáåíêó ñêîðîãîâîðêó íà ðàçó÷è-âàíèå, ïîäóìàéòå, íàä êàêèì çâóêîì âû áû õîòåëè ïîðà-áîòàòü, îòòî÷èòü åãî äî ñîâåðøåíñòâà. Âåäü êàæäàÿ -ðèôìîâêà èíäèâèäóàëüíà. Íàïðèìåð, îíà ìîæåò áûòü íà-ïðàâëåíà íà ïîñòàíîâêó âçðûâíûõ è ìåæçóáíûõ çâóêîâ,ãóáíûõ è íîñîâûõ, ôðèêàòèâíûõ è ñîíîðíûõ.

Êàê ïðàâèëüíî ðàçó÷èâàòü ñêîðîãîâîðêè? Íè÷åãî ñëîæ-íîãî çäåñü íåò. Òàê æå êàê è ïðè èçó÷åíèè ðóññêîÿçû÷íûõñêîðîãîâîðîê, íà÷èíàåì ñ ïðîñòûõ, ïîñòåïåííî íàðàùè-âàåì «çâóêîâûå» íàâûêè è óñëîæíÿåì ïðîãðàììó. Ïîìíè-òå, ÷òî êàæäóþ ñêîðîãîâîðêó äëÿ íà÷àëà íåîáõîäèìî ïðà-âèëüíî íàó÷èòüñÿ ÷èòàòü, òùàòåëüíî ïðîãîâîðèòü êàæäûéçâóê, çàòåì, íà÷èíàÿ ñ ìåäëåííîãî òåìïà, ïîñòåïåííî óâå-ëè÷èâàòü ñêîðîñòü. Æåëàåìûé ýôôåêò áóäåò äîñòèãíóò,åñëè ó÷åíèê áóäåò ÷èòàòü åå âñëóõ è ïîâòîðÿòü äî çàìåò-íîãî ïðîãðåññà. Ïðè÷åì îíè ëåãêî çàïîìèíàþòñÿ, è ïîñëåíåñêîëüêèõ ïðî÷òåíèé ó÷åíèê ñìîæåò ïðîèçíîñèòü èõ óæåíàèçóñòü.

Êðîìå òîãî, ýòî åùå è ïðåêðàñíàÿ ðàçìèíêà ðå÷åâîãî àï-ïàðàòà ïåðåä çàíÿòèåì.

27

4. Ñòàðò.Ïîçíàêîìèâøèñü ñî âñåìè

ñìåøàðèêàìè, ó÷àùèåñÿ ïðèñòó-ïàþò ê âûïîëíåíèþ çàäàíèé. Êàæ-äûé èç ñìåøàðèêîâ ïðèãîòîâèëèñïûòàíèÿ äëÿ êîìàíä.

5. Ïåñíÿ äëÿ Íþøè.Íþøà ëþáèò ïåòü è òàíöåâàòü,

ïîýòîìó åå çàäàíèå ñëåäóþùåå:èñïîëíèòü ïåñíþ ñ òàíöåì. Ó÷à-ùèåñÿ èñïîëíèþò ïåñíþ ñ äâè-æåíèÿìè «What is your name?».

6. Èçîáðåòåíèÿ Ïèíà.Ïèí èçîáðåë âîëøåáíîå çåð-

êàëî, êîòîðîå ìåíÿåò õàðàêòåð.Åñëè òû äîáðûé, òî áóäåøü çëîé.... Êàêèå íà ñàìîì äåëå íàøè ãå-ðîè, åñëè â çåðêàëå îíè... .

Êîìàíäû ïî î÷åðåäè ïåðåäå-ëûâàþò ïðåäëîæåíèÿ. (Çà ïðà-âèëüíîå ïðåäëîæåíèå — 1 áàëë).

7. Îãîðîä Êîïàòû÷à.Êîïàòû÷ âûêîïàë íà îãîðîäå

êëàä ñ çàêîëäîâàííûìè îâîùàìè.×òîáû èõ ðàñêîëäîâàòü, íóæíîâñòàâèòü âìåñòî îâîùåé â ñëîâàáóêâû. Ïîìîãèòå åìó.

Êàæäîé êîìàíäå âûäàåòñÿ ëè-ñòîê ñ çàäàíèåì, ãäå îíè âñòàâ-ëÿþò áóêâû. (Çà êàæäóþ ïðàâèëü-

íî âñòàâëåííóþ áóêâó — 1 áàëë).

8. Ãîëîâîëîìêè îò Ëîñÿøà. ýòîì êâàäðàòå Ëîñÿø ñïðÿ-

òàë 11 ñëîâ, îïèñûâàþùèõ êà÷å-ñòâà ëþäåé è æèâîòíûõ.

Íàéäèòå èõ! Êàæäîé êîìàíäåâûäàåòñÿ ëèñòîê ñ çàäàíèåì, íàêîòîðîì îíè îáâîäÿò íàéäåííûåñëîâà. (Çà êàæäîå ñëîâî —

1 áàëë).

9. Çàðÿäêà îò Êðîøà.Êðîø î÷åíü ëþáèò áåãàòü è

ïðûãàòü è ïðîñèò ñäåëàòü âìåñòåñ íèì çàðÿäêó.

Ôèçêóëüòìèíóòêà — ïåñíÿ ñäâèæåíèÿìè «I can run and I canjump» (íà ìåëîäèþ ïåñíè «ß íà

ñîëíûøêå ëåæó»).

I can run and I ñan jump.I can run and I can jump.I can run,I can jump,I can run and I can jump.10. Ñòèõîäóìû îò Áàðàøà.Áàðàø îáîæàåò ñî÷èíÿòü ñòè-

õè. Îí ïðèäóìàë íåñêîëüêî ñòè-õîòâîðåíèé äëÿ ðåáÿò. Ó÷àùèìñÿíóæíî äîáàâèòü ñëîâî, îáîçíà÷à-þùåå öâåò. Êîìàíäû îòâå÷àþò ïîî÷åðåäè. (Çà ïðàâèëüíûé îòâåò —

1 áàëë).

11. Ïóòàíèöà Êàðû÷à.Êàðû÷ — áîëüøîé âûäóìùèê,

îí ðåøèë çàïóòàòü ðåáÿò. Äëÿêàæäîé êîìàíäû ñâîå çàäàíèå.Ðàññòàâüòå ïî ïîðÿäêó ñëîâà âïðåäëîæåíèè. (Çà êàæäîå ïðà-âèëüíî ñîñòàâëåííîå ïðåäëîæå-íèå —1 áàëë).

12. Ëîòî îò Åæèêà.Åæèê ïðèãîòîâèë èãðó «Ëîòî».

Êòî áûñòðåå ïðèäóìàåò ñëîâî èïðåäëîæåíèå íà ïðåäëîæåííóþáóêâó, òîò è ïîëó÷àåò åå! (Çà êàæ-äóþ áóêâó — 1 áàëë).

Íàïðèìåð: áóêâà R — rabbit— Rabbits can jump.

13. Çàêëþ÷èòåëüíûé ýòàï.Ïîäâåäåíèå èòîãîâ.

Ðîäèòåëè ïîìîãàþò ïîäñ÷è-òàòü áàëëû. Íàãðàæäåíèå êî-ìàíä.

Ó÷àùèìñÿ ïðåäëàãàåòñÿ âûá-ðàòü êàðòèíêó, ñîîòâåòñòâóþùóþèõ íàñòðîåíèþ, è îáúÿñíèòüñâîé âûáîð.

Å.ÐÀÌÀÊÀÅÂÀ,ó÷èòåëü íà÷àëüíûõ êëàññîâøêîëû ¹ 32 ãîðîäà Íóêóñà

Ðåñïóáëèêè Êàðàêàëïàêñòàí.

28

1- sinf o‘quvchilari husnixatqoidalariga rioya qilgan holdayozishga intiladi. 3—4- sinflardahusnixat darsi o‘tilmaydi. Biroq bubosqichda ona tili darslarida husnixatdaqiqalari, chiroyli yozuv mashqlarinio‘tkazib borish foydalidir.

1- sinfda o‘quvchilarda qiya chiziqliikki chiziq daftarda, 2- sinfdanboshlab bir chiziqli daftarda yozishmalakasi shakllantirilib boriladi. Birchiziqli daftarga kichik harflarningbalandligi 4 mm, bosh harflarningbalandligi esa 8 mm qilib yozisho‘rgatiladi. Husnixat darsining birinchikunidan boshlab o‘qituvchi o‘z oldigabir qator aniq vazifalarni qo‘yishikerak.

O‘quvchilarga chiroyli yozishnio‘rgatish jarayonini to‘g‘ri tashkiletishda quyidagilarga e’tibor qaratishzarur:

— bolalarni partada to‘g‘rio‘tirishga o‘rgatish;

— qo‘liga mos ruchkadan to‘g‘rifoydalanish;

— daftarni 65 gradus qiyalikdato‘g‘ri qo‘yish;

— yozma va bosma harflarningyozilishini bilish, yozma shakldagiharflar yordamida, avvalo, bo‘g‘in,so‘ngra so‘z va gap tuzishko‘nikmasini shakllantirib borish lozim.

Daftarlarni birin-ketin to‘ldirishdavomida harflar orasidagi masofanito‘g‘ri saqlash, kichik va bosh harflarnisbatini to‘g‘ri chamalab yozishgao‘rgatib borish zarur. Har bir darsdao‘qituvchi o‘quvchilar daftariningto‘g‘ri turganini kuzatib borishi kerak,chunki daftarning pastki burchagiko‘krak o‘rtasiga nisbatan to‘g‘ribo‘lishi muhimdir.

«Bir» deganda, gavdani to‘g‘ritutamiz, «ikki» deganda, daftarniyozishga tayyorlaymiz, «uch» deganda,ruchkani olamiz. Darsni shu tarzdaboshlash o‘quvchilarni ma’lumdarajada tartibga soladi, husnixatgajiddiy yondashishlariga yordam beradi.

2- sinfda harflarni qo‘l harakatiniuzmay, bir-biriga bog‘lab yozishmalakalari yana ham takomil-lashtiriladi. Husnixat uchun ona tilidarsidan 8—10 daqiqa yoki haftada 3

Aholining tibbiy mada-niyati va savodxonligini

yuksaltirish sog‘lom bolanivoyaga yetkazishning muhim

shartidir. Farzandimizning birqarashda arzimasdek bo‘lib

tuyulgan noto‘g‘ri odat yoki xatti-harakati o‘z vaqtida nazoratgaolinmay, bee’tiborlikka yo‘l qo‘yilsa,kun kelib salbiy ko‘rinish namoyonetganda, sababini axtarib qolishhech gap emas. Mushtariylarimizmurojaat qilayotgan savollarningaksariyati bolalarda ko‘p uchray-digan ana shunday alohidae’tibortalab odatlar xususidabo‘lmoqda.

Tahririyatimizga navbatdagisavol Toshkent viloyati Chinoztumanida yashovchi D.Abduvaliyevtomonidan yo‘llangan bo‘lib, uningmazmunini e’tiboringizga havolaetamiz.

Savol: Yaqinda o‘tkazilgan

ota-onalar majlisidan so‘ng

boshlang‘ich ta’limda

o‘qiydigan farzandimning

sinf rahbari menga dars

mobaynida qizimda bar-

mog‘ini shimib o‘tirish

holati ko‘p bor kuzatila-

yotganini aytdi. Bundan

tashqari, uyda uning barmo-

g‘ini so‘rib yurganiga o‘zim

ham guvoh bo‘lyapman.

Mazkur holat kelgusida uning

organizmida qanday asoratli

oqibatlar yuzaga keltirishi

mumkin? Bu odatni bartaraf

etish uchun qanday chora-

tadbirlarni amalga oshirishimiz

kerak?

Savolga Toshkent shahar

Uchtepa tumanidagi bolalar

stomatologiya poliklinikasi

profilaktika bo‘limi boshlig‘i,

ortodont shifokor Gulnoza

Shomirzayeva javob beradi: — Bolalar ma’lum yoshgacha

foydalangan so‘rg‘ich o‘rniga bosh(Davomi 29- betda).

29

marta 15 daqiqadan vaqt ajratishmaqsadga muvofiq.

Yozuv daftari bilan ishlashjarayonida o‘quvchilarga beriladiganbilimlar 4 xil yo‘nalishda bo‘ladi:

1. Grafik bilimlar.2. Fonetik bilimlar.3. Grammatik bilimlar.4. Orfografik bilimlar.O‘quvchilar 1- sinfdayoq so‘zlarni

to‘g‘ri yozish, yozuv taxtasidan vakitobdan ko‘chirib yozish malakalariniegallay boshlaydilar. Chiroyli yozuvgao‘rgatishda quyidagi usullaro‘qituvchilarning yodida turishi shart.O‘qituvchi tomonidan harflar, ularningbog‘lanishi, og‘zaki yoki yozuv taxtasiorqali tushuntirish orqali qo‘lharakatlarini qanday bo‘lishi o‘quvchiongiga singdirib boriladi.

Namunaga qarab ko‘chirib yozishtayyor harflarning ustidan yozishganisbatan ancha murakkab bo‘lib, ularniqaysi vaqtda qo‘llashni o‘qituvchi yaxshibilishi kerak.

Husnixat darsligida berilgannamunaga qarab yozdirisho‘qituvchining vaqtini tejaydi hamdaunumli ishlash uchun imkoniyatyaratadi.

Nusxa ko‘chirish usuli. Harfni to‘g‘ritasavvur eta olmagan, yozishda daftarchiziqlaridan pastga tushib yoki chiqibketadigan o‘quvchilar uchun qo‘llashmumkin. Masalan, bir o‘quvchi katta«V» harfini yozishda xatoga yo‘lqo‘ygan bo‘lsa, o‘qituvchi uni nuqtalarbilan ifodalab, daftarga qalamda yozibko‘rsatadi, o‘quvchi esa uning ustidansiyoh bilan yurgizib chiqadi. Bu usulo‘quvchining shu harf haqidagitasavvurini kengroq shakllantiradi.

Tasavvur orqali yozish. O‘qituvchidoskada yozib ko‘rsatgan harf yoki

barmog‘ini so‘rishi reflektor holatbo‘lib, uning davomiyligi individualhisoblanadi. Normal holda bola 1,5yoshga kelib, so‘rg‘ichdan tabiiyravishda voz kechadi. Unga moyillikmaktabgacha hamda boshlang‘ichsinf davrida yangidan paydo bo‘lishiana shu xavfli simptomni keltiribchiqaradi. Buning dastlabkiko‘rinishida bola turli buyumlar, misoluchun, yostiqning uchini so‘rishimumkin. Barmoq so‘rish odatiningkuchayishiga psixologik zo‘riqish yokidiskomfort belgilar (ota-ona mehrigaqoniqmaslik, bolaning ko‘p yolg‘izqoldirilishi yoki oilaviy nosog‘lommuhit) sabab bo‘ladi. Natijada, jag‘sohasidagi noto‘g‘ri bosim tufaylichaynov tishlar bir-biriga tegadi,frontal (old) tishlarning bir-birigategmasligi esa qiyshiq ochiq tishlovgaolib keladi.

Odatda, bola ko‘proq boshbarmog‘ini so‘rib yuradi. Barmog‘itirnog‘idagi kir va mikrob orqaliorganizmiga turli infeksion kasalliklar,jumladan, gepatit yuqishi, stomatit,ichak infeksiyasini keltirib chiqarishimumkin. Shuningdek, suyak-mushaktizimida salbiy o‘zgarishlar ro‘y beradi.Tishini g‘ichirlatadi, milki charchaydi,og‘iz mushaklarining ko‘p ishlashioqibatida pastki chakka jag‘ tizimidanoto‘g‘ri harakatlanish sodir bo‘ladi.Og‘zini ochib-yopishga qiynaladi.Ovqatini shoshib iste’mol qilishga,chala chaynashga odatlanadi.

Olti yoshdan boshlab bolada yangitishlar chiqadi. Agar u barmog‘iniog‘ziga solib so‘rib yursa, yangi tishlariqiyshayib o‘sadi. Bundan tashqari,tishlarining emal qismida yemirilishtezlashadi, karies paydo bo‘ladi. Tish-jag‘ sohasidagi rivojlanish buziladi.Ya’ni ulg‘aygani sayin jag‘i osilib,oldinga chiqib qoladi. Bu esa bolahusnini buzadi.

Ushbu odatni bartaraf etish uchunavvalo nevropatolog yoki psixologgamurojaat etish zarur. (Aslida bolani harolti oyda otoloringolog ko‘rigidano‘tkazib turish lozim.) Agar bolabarmog‘ini so‘rib yursa, jag‘igamaxsus ortodontik apparat taqibqo‘yiladi. Apparatdagi maxsusyordamchi moslamalar nojo‘ya harakatqilishga yo‘l qo‘ymaydi. Moslamadanto‘g‘ri foydalanishni stomatologko‘rsatmalariga asosan ota-onanazorat qilib turadi.

Dilshod RO‘ZIQULOV tayyorladi.

«Chiroyliyozuv» ko‘rik-

tanloviningshartlari

Daftar ustigamanzilni o‘quvchining

o‘zi yozishi shart. O‘quv yiliningboshidan

aylanma daftartutish kerak.

Bir xil siyohdayozish.

Chiroyli harflarninamuna uchun

ko‘rsatish.Ozoda daftar.

Shoshmasdan,bo‘yamasdan

yozish.

Harf unsurlarininguzviyligiga e’tibor

berish.

Diktantturlaridan o‘rinli

foydalanish.

(Boshi 28- betda).bo‘g‘inlarni o‘quvchilarga qanday qilibyozishni, ruchkaning havoda harakatiniko‘rsatib, o‘quvchilar tasavvur hosilqilganlaridan so‘ng daftarga yozishgaruxsat beradi.

Sanoq-ohang usuli. Bu usulquyidagi afzalliklarga ega:

1) Harflarning tekis yozilishinita’minlaydi.

2) Sekin yozadigan o‘quvchilarnitezroq, sinfdagi o‘quvchilar bilanbarobar yozishga undaydi.

3) O‘quvchilarga harakatlarni aniqva dadil bajarishni o‘rgatadi.

4) Sinfda darsni jonlantiradi.Dars davomida bu usuldan doimiy

ravishda foydalanish tavsiya qilinmaydi,chunki o‘quvchilar charchab, yozuvsifati pasayib ketishi mumkin. Har biro‘quvchining chiroyli yozishi uchununing birinchi ustozi, ya’ni boshlang‘ichsinf o‘qituvchisi muhim rol o‘ynaydi.

Shu bilan birga bolalarni husnixatbilan yozishga rag‘batlantirishmaqsadida sinf yoki maktab miqyosida«Chiroyli yozuv» ko‘rik-tanlovini o‘tkazishmumkin.

Shuni unutmaslik kerakki,o‘quvchini chiroyli yozuvga o‘rgatishuning o‘qishga qiziqishi vamotivatsiyasini ham orttiradi.

Chiroyli yoz, yozsang xat,Chunki bu ham san‘at.Shuning uchun hozir shart —Husnixatga muhabbat!

Odinaxon MO‘MINOVA,Farg‘ona viloyati Oltiariq

tumanidagi 19- umumta’limmaktabining boshlang‘ich sinf

o‘qituvchisi.

30

Darsning maqsadlari:ta’limiy: o‘quvchilarning mavzular bo‘yicha

olgan bilimlarini mustahkamlash, tez fikrlay olishva tahlil qila bilish qobiliyatlarini o‘stirish;

tarbiyaviy: o‘quvchilarni hamjihatlikka o‘rgatish,ularda tabiatga mehr-muhabbat hislarini tarbiyalash;

rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning tartib-intizomgarioya qilish hissini tarkib toptirish, o‘zaro yordam,mehr-oqibat, bir-birini qo‘llash kabi sifatlarinirivojlantirish.

Dars turi: o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma vamalakalarini rivojlantiruvchi.

Dars metodi: og‘zaki savol-javob, munozara,amaliy mashg‘ulot, guruhlarda ishlash.

Dars jihozi: ko‘rgazma va tarqatma materiallar,mavzuga oid rasmlar.

Darsning borishi(Sinf xonasi bayramona bezatilgan, bolalarning

ijodiy ishlaridan ko‘rgazma tashkil etilgan, bolalaryasanib olishgan).

O‘qituvchi: — Assalomu alaykum, qadrlimehmonlar, aziz bolajonlar. Mana, biz bugun o‘quvyilini tugatish arafasida turibmiz. Kechagina1- sinfga ilk bor qadam qo‘ygan edingiz. Bugunesa o‘qish va yozishni, hisoblashni bilasiz.

Shunday ekan bolalarimizning dam olish vaqtinitashkil etish biz — ota-onalar va ustozlarningoldimizdagi muhim vazifalardan biridir. Bugungidarsimizni «Dam olish vaqti» deb nomladik va budarsni o‘yin tariqasida o‘tkazishni lozim topdik.

Qatorlarni bittadan guruh deb hisoblaymiz. Harbir guruhning nomi va albatta, sardori bo‘ladi.Guruhlarni jajji jonivorlar nomlari bilan ataymiz.

O‘qituvchi: — Qani, bolajonlar, aytinglar-chi,«-cha» qo‘shimchasi qanday ma’noni bildiradi?

O‘quvchilar: — Kichraytirish yoki erkalashma’nosini bildiradi.

O‘qituvchi: — Barakalla, bolalar, bugun guruhishtirokchilarining bilimlari beshta shart bo‘yichasinaladi.

1- shart: Har bir guruh o‘quvchilari o‘z guruhinomiga ta’rif berishlari kerak.

«Quyoncha» guruhi ishtirokchilari:

Quyoncha — tez yuguradi;— sabzini yaxshi ko‘radi;— sakraydi;— shalpangquloq;— bo‘ridan qo‘rqadi;— yer kovlaydi;— momiqqina.«Ayiqcha» guruhi ishtirokchilari:Ayiqcha — maymoqlanib yuradi;— asalni yaxshi ko‘radi;— baliq tutadi;— cho‘milishni yoqtiradi;— daraxtga chiqa oladi;— o‘rmonda yashaydi;— yovvoyi hayvon.«Mushukcha» guruhi ishtirokchilari:Mushukcha — ko‘p uxlaydi;— sichqon ovlaydi;— sut ichadi;— tomga chiqa oladi;

— uy hayvoni;— yurganda tovush

chiqarmaydi;— kechasi yaxshi ko‘ra oladi.O‘qituvchi: — Hurmatli mehmonlar, jonivorlar

haqida bolalar tomonidan berilgan anchaginama’lumotlarni bilib oldingiz.

2- shart. Har bir guruh partada o‘tirgan joy-larida bittadan misolni ishlab yonidagiga beradi,ishlab bo‘lgach orqa partadagi o‘quvchilargauzatadi.

60+1 = 61 70+1 = 71 80+1 = 8160+ = 70+ = 80+ =60+ = 70+ = 80+ =60+ = 70+ = 80+ =60+ = 70+ = 80+ =60+ = 70+ = 80+ =60+ = 70+ = 80+ =60+ = 70+ = 80+ =60+ = 70+ = 80+ =60+ = 70+ = 80+ =O‘qituvchi: — O‘quvchilar, sizlar bu misollarni

tez va to‘g‘ri bajarishlaringiz kerak bo‘ladi. Qaysi

31

guruh chaqqon va bilimliekanliklarini kuzatib turamiz.

(Misollarni bajarib bo‘lgan guruh tezlikdavaraqni topshiradi).

3- shartimiz «Ranglar jilosi» deb nomlanadi.1- o‘quvchi: — Bolalar, kamalak qachon paydo

bo‘ladi?O‘quvchilar: — Yomg‘ir yog‘ganda, quyosh

ko‘ringanda.2- o‘quvchi: — Kamalak necha xil rangda bo‘ladi?O‘quvchilar: — Kamalak yetti xil rangda ko‘rinadi.O‘qituvchi: — To‘g‘ri. Endi esa guruh sardorlari stolga qo‘yilgan

ranglardan birini tanlab olishadi. Bittadan ishtirokchi xattaxta yonigachiqib, tanlangan ranglardagi narsalar nomini aytib berishadi vaguruhi uchun ball to‘playdi. (Guruh a’zolari bir joyga to‘planib, narsalarnomini maslahatlashib olishlari mumkin).

O‘qituvchi: — Guruh sardorlari, ishtirokchilar javob berishga tayyormi?Sardorlar: Javob berishga tayyor.O‘qituvchi: — Marhamat, biz ham javoblarni eshitishga tayyormiz.Ranglar: qozon, avtomashina balloni, ko‘mir, kalish, tun,… olcha, lola, qon, anor, qulupnay,… quyosh, limon, jo‘ja, kungaboqar, …(Boshqa ranglarni ham tanlashlari mumkin).1- o‘quvchi: — Biz mehmonlarni zeriktirmaslik uchun chiroyli raqs tayyorladik.

Marhamat, tomosha qiling. (Qizlar raqs ijro etishadi).4- shart: tezkor savol-javoblar.«Quyoncha» guruhiga:1. Loloning do‘sti kim? (Pepe).2. Siz qachon ucha olasiz? (Tushda).3. Tuyaning bolasi nima bo‘ladi? (Bo‘taloq).4. 20+20 necha bo‘ladi? (40).5. Muzga qaymoqni qo‘shsak nima bo‘ladi? (Muzqaymoq).«Ayiqcha» guruhiga:1. Simbaning amakisi kim? (Skar).2. Hayvonlar qachon gapira oladi? (Ertakda).3. Ipi bor qush nima deyiladi? (Varrak).4. 30+20 necha bo‘ladi? (50).5. Oshga qovoqni qo‘shsak nima bo‘ladi? (Oshqovoq).«Mushukcha» guruhiga:1. Qimmatning opasi kim? (Zumrad).2. Suvda qanday tosh bo‘lmaydi? (Quruq tosh).3. Qo‘yning bolasi nima deyiladi? (Qo‘zichoq).4. 10+50 necha bo‘ladi? (60).5. Choyga oqqand solsak nima bo‘ladi? (Shirinchoy).O‘qituvchi: — Mana, so‘nggi imkoniyatni bajarish uchun marraga ham

yaqinlashib qoldik. Biz bu imkoniyatni «So‘z o‘yini» deb nomladik. Undabolalar so‘z topish bo‘yicha o‘z bilimlarini sinaydilar.

Men o‘yinni boshlab beraman: asal, lochin, nok, kalit, temir, randa,arra, ayiq, qush, shamol, lola, artist, tosh, shox, xabar, rubob, bo‘ri,ilon, non, nozik, kuchuk, kakku, uzum…

O‘qituvchi: — Balli, bolajonlar, sizlar bu shartni ham juda yaxshibajardingiz.

Aziz mehmonlar, har bir o‘quvchi bugungi bellashuvda yaxshiqatnashib o‘z bilimlarini namoyish qildi. Biz hammaga —o‘quvchilarga va ota-onalarga tashakkur aytamiz.

Shunday qilib, «Dam olish vaqti» deb nomlangantadbirimiz o‘z nihoyasiga yetdi. Yozgi ta’tilingiz maroqliva mazmunli o‘tsin.

Nasiba XOLDAROVA,Andijon viloyati Baliqchi tumanidagi

14- umumta’lim maktabiningboshlang‘ich

sinf o‘qituvchisi.

32

Ushbu boshqotirma 2- sinflaruchun mo‘ljallangan bo‘lib, unibarcha sinflar uchun qaytadantuzish mumkin. Bunda o‘quvchilarning matematikamallarning bajarilish tartibi bo‘yicha egallaganbilimlari tekshiriladi. Shuningdek, ona tili fani bilan bog‘lab,

o‘quvchilarning so‘zlarni to‘g‘ri yozishmalakasini oshirish mumkin.

Krossvordni to‘ldirish uchun berilganmisollarni to‘g‘ri yechib, javobdagi sonlarniso‘z bilan yozib kalit so‘zni topish talabetiladi. Kalit so‘zda esa o‘quvchilarningsevimli fanlaridan birining nomi kelib chiqadi.

Gulnoz OTAJONOVA,Xorazm viloyati

Hazorasp tumanidagi 17- umumta’limmaktabining boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

1) 58+22) 2⋅103) 47–404) 15:35) 100–(15+15)

6) (50+20)+107) 2⋅8:48) 7⋅5–349) 10+2–1010) 3+20:4

YULDUZ VA KUNDUZ

Gulsara akasidan so‘radi:— Yulduzlar kunduzi nega

ko‘rinmaydi?— Yulduzlarmi? – biroz

o‘ylanib turdi Shuhrat. — Tongotgandan keyin quyosh ularnio‘chirib qo‘ysa kerak. Axir, bizham erta bilan chiroqlarni

o‘chirib qo‘yamiz-ku...

UYQUNGIZ QAYOQQAQOCHDI?

— Kechasi yaxshi uxlayolmadim. Negadir uyqum

qochib ketdi, — dedi buviertalab nonushtagao‘tirayotganda esnab.

— Uyqungiz qayoqqaqochdi? Menga ayt-

ganingizda eshik-derazaniyopib, ushlab berar edim, —boshini chayqadi Gulsara.

YOMG‘IR QANDAYPAYDO BO‘LADI?

— Qor qanday paydo bo‘ladi?— so‘radi Gulsara akasidan.

— Qor yomg‘irdan paydobo‘ladi, — bilag‘onlik qildiShuhrat.

— Unda aytingchi,yomg‘ir nimadan paydobo‘ladi? — takror savol berdi

singlisi.Shuhrat biroz o‘ylanib qoldi.— Bilmayman! Menga

ikkinchi bunaqa savol berma!— dedi qovog‘ini uyib.

— Yo‘q, aytasiz, —xarxasha qildi Gulsara, —bilmasangiz nega baqirasiz, —o‘pkasi to‘lib yig‘lab yubordi u.

— Ha, topdim-topdim,— dedi chapak chalib Shuhrat.— Yomg‘ir osmonning ko‘z

yoshlaridan paydo bo‘ladi!

U TOMONGA QUYOSHBORMAGANMI?

Shuhrat maktabdan

keliboq maqtandi:

— Biz bugun toqqa

sayohatga chiqdik.

— Tog‘da nima qildilaring?

— qiziqib qoldi singlisi.

— Tog‘dagi qorlarni

aytmaysanmi, odamning bo‘yi

barobar keladi-ya, — biroz lof

qo‘shib yubordi Shuhrat. — Bu

yerda qor erib ketgan. Tog‘da

esa qor hal i erimasdan

shunday turibdi.

— Nima, u tomonlarga

quyosh bormaganmi? —

ajablandi Gulsara.