YETĐŞKĐN SAĞLIK EĞĐTĐM TEKNĐKLERĐ Sıra No / Konu 27 / Yetişkin sağlık eğitim teknikleri Amaç Çalışanlar için düzenlenecek eğitim programları ve uygulama ilkeleri

hakkında bilgi sahibi olmak. Öğrenim hedefleri

• Sağlık eğitiminin tanımı, • Sağlık eğitiminin amacı, • Sağlığı geliştirmede sağlık eğitiminin yeri, • Yetişkin eğitiminin özellikleri, • Yetişkin eğitim teknikleri hakkında bilgi sahibi olmak.

Alt başlıkları • Sağlık eğitiminin tanımı • Sağlık eğitiminin amacı • Sağlığı geliştirmede sağlık eğitiminin yeri • Yetişkin eğitiminin özellikleri • Yetişkin eğitim teknikleri

Süresi 2 saat Eğitim şekli 1 saat örgün eğitim zorunludur. Eğitici niteliği Yönetmeliğin 47/c (tıp, sağlık) bendine uygun eğitimci. SAĞLIK EĞĐTĐMĐNĐN TANIMI VE AMACI

EĞĐTĐM ve SAĞLIK EĞĐTĐMĐ Toplumların sağlık düzeylerinin yükseltilmesi ve gelişmişliği, üretim güçlerinin

ilerlemesi ile olasıdır. Üretimin güçlenmesi için yapılan teknik yatırımlar ile insan gücü nitelik ve niceliğine yönelik olarak yapılan eğitim yatırımı eşdeğerli yatırımlardır.

Eğitim, insanların bilgi düzeylerinin yükseltilmesini, deneyimlerinin zenginleştirilmesini sağlayan bir araçtır. Đnsan gücünün eğitilmişlik derecesi arttıkça üretimin niteliği ve niceliği artarken, eğitime ayrılabilecek kaynak da artar. Eğitim, pahalı ancak verimli bir yatırımdır, toplumsal tüm yatırımları doğrudan etkiler. Eğitim ile; bireylere olumlu davranışlar kazandırılması yanında istenmedik davranışların bırakılması ile sağlıklı ve uyum içinde yaşamını sürdürmesi (insanın çok yönlü gelişiminin sağlanması) amaçlanmaktadır.

Eğitim terimi; Latince’deki “educate” mastarının isim şekli olan “education” sözcüğünün Türkçe karşılığıdır. Education; büyütmek, yetiştirmek, ve geliştirmek anlamlarına gelir. Eğmek mastarından türetilen “eğitim” sözcüğü dilimize 1940’larda yerleşmiştir. Bu tarihten önce Arapça kökenli “terbiye” sözcüğü kullanılırdı.

Kısaca, “kişilere istendik davranışlar kazandırmak, istenmeyen davranışlarında olumlu değişiklikler oluşturmak” şeklinde tanımladığımız eğitimin amacı; öğretilen fikrin benimsetilmesi, bilginin uygulanmasının sağlanmasıdır, ana unsur davranış değişikliğidir. Eğitimin başarılı olabilmesi için gerekli koşullardan biri de, konuyla ilgili bilginin edinilmesidir Yani davranış değişikliğinin, ancak öğrenme sonucu oluşacağı unutulmamalıdır. Burada “eğitim” terimi ile karışan, iç içe geçmiş kimi kavramların bilinmesi gereklidir.

Eğitim ve öğretim birbirinden farklı terimlerdir, ancak birbirleriyle iç içedirler. Bilen bir kişinin bildiği bir konuyu; bilmeyen birisine anlatması, aktarması, o kişinin bunları öğrenmesi, sorulduğunda yanıt vermesi, bildiğini göstermesi sürecine öğrenim denir. Öğrenimde, öğrenenin kendisine aktarılan bilginin doğruluğuna inanması veya inanmaması, uygulaması veya uygulamaması, o bilgiye muhtaç olması veya olmaması önemli değildir.

Unutulmamalıdır ki öğretim ve eğitim amaç değildir, kişiyi ve toplumu geliştirmek için kullanılacak bir yöntemdir. Eğitim ve öğretimde amaçlı ve planlı bir çaba söz konusudur.

EĞĐTĐMĐN TEMEL ĐLKELERĐ Ancak yapılan tanımlamaların hemen hepsinde ön plana çıkan; eğitimin temel ilkeleri

vardır. Verilecek eğitimlerde; a. Amaç açık olmalıdır: b. Bireysel farklılıklar dikkate alınmalıdır: c. Konular bilinenden bilinmeyene doğru belli bir sırayla anlatılmalıdır: d. Eğitim, gerçek yaşamdakine benzer olmalı ve uygulama yaptırılmalıdır: e. Sonuçların doğruluğu ölçülebilir ve gözlenebilir yöntemlerle kontrol

edilebilmelidir: Eğitim “örgün eğitim” veya “yaygın eğitim” şeklinde yapılabilir. Örgün eğitim;

anaokulundan üniversiteye kadar örgütlenmiş tüm okul eğitimlerini içine alır. Yaygın eğitim ise, daha geniş ve değişik eğitim biçimlerini kapsar. Yaygın eğitim bir kurum veya işyerinde çalışan kişiler için yapılabileceği gibi geniş kitleleri içeren halk eğitimi şeklinde de olabilir.

Okulda verilen formal eğitim ve işyerinde verilen hizmet içi eğitim dışında, gerekli bilgileri örgün eğitimde al(a)mamış kişilere;

• okuma-yazma öğretmek, çağın gelişmelerine kişilerin uyumunu sağlamak, • ulusal değerleri tanıtmak, toplu yaşam anlayış ve alışkanlıklarını kazandırmak • sağlıklı yaşama şekil ve yollarını öğretmek amaçları yanında bir meslek kazandırmak, • yetişkin bireylerin yeteneklerini, yaşamlarını ve davranışlarını geliştirmek ve

iyileştirmek amacıyla planlı olarak yapılan eğitime “Yetişkin Eğitimi” denir. SAĞLIK EĞĐTĐMĐ Dünya Sağlık Örgütünün tanımına göre Sağlık eğitimi;

• Kişilere sağlıklı yaşam için alınması gereken önlemleri benimsetmeye ve uygulatmaya inandırmak;

• kendilerine sunulan sunulan sağlık hizmetlerini doğru olarak kullanmaya alıştırmak;

• sağlık durumlarını ve çevrelerini iyileştirmek amacıyla, birey yada toplumca karar aldırtmaktır.

Endüstrileşmiş batı ülkelerinin sağlık ölçütleri ve yaşam koşulları; ekonomik, çevresel

ve yapısal düzenlemeler temelinde birlikte yürütülen sağlık eğitimi ile geliştirilebilmiştir. Sağlık eğitimi uygulamaları güvenlik ve yaşam koşullarından, çalışma performansı ve üretkenliğine; sağlıklı insanlardan, sağlıklı çevreye kadar birçok alanda etkili olmuştur. Böylece sağlığın geliştirilmesi (health promotion) geniş ölçüde başarılabilmiştir.

Kişiye ve topluma yönelik koruyucu hekimlik uygulamaları içinde bulunan sağlık eğitiminin DSÖ tarafından yapılan ve yukarda verilen tanımına göre sağlık bilgi düzeyini artırıcı herhangi bir uygulama, özellikle davranış değişikliğini amaçlıyorsa, sağlık eğitimi olarak adlandırılabilir.

Bu amaçlara ulaşılabilmesi için sağlık eğitiminin halka sunulan sağlık hizmetlerinin bir parçası olması zorunluluğu vardır. Sağlık eğitimi, hizmeti sunanlar tarafından verilirse daha etkili olur ve amaca ulaşılır.

Sağlık eğitiminde asıl hedef, yetişkinlerdir. Çünkü, değer yargıları, davranışları ve alışkanlıkları değiştirilmesi gereken esas kitle; yetişkinlerdir.

Sosyal ve ekonomik düzenlemeler temelinde yapılacak olan sağlık eğitimi çabaları; bu sorunların aşılmasıyla sağlık göstergelerinde iyileşmeler sağlaması yanında eğitim düzeyi ve ekonomik göstergelerde de düzelmeler sağlayabilir.

Halkın sağlıkla ilgili herhangi bir konuda eğitiminin daha yararlı olması ve eğitimin etkinliğinin yükseltilmesi için göz önünde bulundurulması gereken ilkelere sağlık eğitiminin ilkeleri denir.

Bu ilkeler şunlardır: a. Eğitim verilecek “hedef kitle”nin sağlık durumu belirlenmelidir: Sağlığın yükseltilmesi çabaları toplumda kimler sağlıklı, kimler sağlıksız tanımlaması

ile başlar. Bu tanımlama sağlık eğitimine gereksinimi olan grubun özelliklerinin bilinmesini sağlar. Çabaların yoğunlaşacağı bireylerin kimler olacağı belirlenmiş olur.

Eğitimde öncelik verilmesi gereken gruplar (eğitime en çok gereksinim duyanlar) belirlenmeli, eğitime daha kolay erişmelerinin sağlanması ve eğitime etkin olarak katılmadaki engellerin kaldırılması öncelik taşımalıdır.

b. Hedef kitlenin gereksinimleri, var olan sorunları saptanmalıdır: Gereksinimlerinin saptanmasında; hedef kitlenin yaşantılarını paylaşmak onlarla bir

süre birlikte yaşamak, grubu tanıma amaçlı grup görüşmeleri ve genel toplantılar yapmak, toplumu tanıyan kişilerden bilgi almak, ilgili olabilecek yayın ve bilimsel çalışmalar ve varsa verilerden yararlanmak ve sağlık kayıtlarını gözden geçirmek temel ilkeler olmalıdır. Eğitim, bireylerin gereksinimlerine ve sorunlarına çözüm getirmelidir. Eğitimin uygulanabilir ve gerçekçi önerilerle desteklenmiş olması gereklidir.

c. Eğitimde güdülenme sağlanmalıdır: “Güdülenme sağlanması” teriminin; bu kitapta “var olan güdülerin güçlendirilmesi”

olarak alındığı, (olmayan güdülerin var edilemeyeceği/ güçlendirilemeyeceği noktasından hareketle) bilinmelidir.

Örgün eğitimde sınıf geçme ve/veya not kaygısı, öğrencilerin ilgisini toplama ve güdülemede rol oynar. Yaygın eğitimde böyle bir zorunluluk olmaması erişkin kişilerin eğitime ilgisini çekmek için özel çaba gösterilmesini gerektirmektedir.

Erişkine aktarılan bilgi ve verilen eğitim onun yararına olsa bile, birey dinlemek ve yapmak istemeyebilir. Bu nedenle; erişkin eğitiminde ilk aşama; eğitimin yararını bireye algılatmak, kişinin konuyla ilgilenmesini sağlamak olmalıdır.

ç. Eğitim hizmet ve olanaklarla desteklenmelidir: Bireylerde istendik davranışlar oluşturabilmesi için; eğitim, olanak ve hizmetlerle

desteklenmelidir. Örneğin; kan basıncını ölçtürme, hekime gidebilme ve ilaç alma olanağı sağlandıktan

sonra; “Günde iki kez tansiyonunuzu ölçtürün ve hekim önerirse ilaç tedavisine başlayın.” önerisinde bulunulması amaca ulaşmada daha etkili olacaktır. Yani; bireylere tansiyon ölçtürme, hekime gidebilme ve ilaç alabilme olanakları sunulmalıdır.

d. Eğitim sürekli olmalıdır: Kişilerin davranışlarını değiştirmek kısa sürede gerçekleşmez. Özellikle kültürden

kaynaklanan yanlış davranışların değiştirilmesi zaman alır. Sağlık eğitiminde amaçlara erişebilmek için eğitimin sürekli yapılması ve umutsuzluğa düşüp eğitim çabalarının durdurulmaması gerekir. Hedef kitlenin sürekli “eğitim baskısı” altında tutulması başarının koşullarından biridir .

Sağlık eğitiminde bireylere davranış olarak kazandırılan sonuçların alışkanlık haline gelebilmesi için, bunların uygulanıp uygulanmadığının da sürekli olarak izlenmesi gerekir.

e. Eğitim herkesi kapsamalıdır: Sağlık eğitimi, yaş, cins, meslek bakımından farklı olan bireylerden oluşan toplumun

tamamını kapsamalı ve etkileyebilmelidir. Örneğin, çocuk beslenmesinde genç anne kadar; büyük annenin eğitilmesi de önemlidir. Çünkü büyükanne; anne ve çocuk üzerinde otorite

sahibi olabilir. Sağlık eğitiminde, ilk aşamada kitle değil, toplum önderleri (öğretmen, muhtar, imam, yöneticiler ile askeri birliklerde subay ve astsubaylar) hedef alınmalıdır.

Bu arada, yeniliklere direnen, “çetin ceviz” olarak tanımlanan kimseler ortaya çıkabilecektir. Onlarla da ilgilenmek, neden direndiklerini ortaya çıkarmak, onları da ikna etmeye çalışmak; en azından başkalarını etkilemelerini ve hizmetleri engellemelerini önlemek gereklidir.

f. Eğiticinin niteliği önemlidir: Sağlık eğitiminde en etkili yöntem, yüz yüze eğitimdir. Yüz yüze eğitimde başarının

temel koşulu, eğiticinin niteliğidir. Eğitimin başarılı olabilmesi için eğiticide bazı niteliklerin bulunması gereklidir:

-Eğitici, eğitim yaptığı konunun gereğine ilk önce kendisi inanmalıdır. Đşini severek özenle istekle yapmalıdır, belli bir sürede belli bir ücret karşılığı işini yapıp gitmek olarak algılarsa, izleyenler de isteksiz olur, eğitimden beklenen başarı sağlanamaz.

-Eğitici, hedef kitlenin tanıdığı ve inandığı bir kişi olmalıdır. -Eğitici, eğitim yaptığı kişileri, toplumu yakından tanımalı, kültürünü, alışkanlıklarını,

gelenek ve göreneklerini, sorunlarını, beklentilerini çok iyi bilmelidir. -Eğiticiler, gruplarındaki kimseleri çok iyi tanımalıdır. Eğitim düzeylerini, bilgi ve

beceri düzeylerini, iyi niyet derecelerini, çalışkanlık durumlarını, ailesini, varsa sorunlarını, mesleklerini bilmelidir. Sürekli yazışma adreslerini bilmelidir. Bir konuyu anlatırken kişilerin bilgi ve beceri düzeylerine göre anlatılmalıdır.

-Đletişimi kolaylaştırmak için, eğitici ile eğittiği kişilerin kültür düzeyleri mümkün olduğu kadar birbirine yakın olmalı, toplumun anlayabileceği bir dil kullanmalı, “teknik argo/kirlilik” denebilecek konuşma tarzından kaçınılmalıdır.

-Eğitimin amacı gelen kimselere tam olarak anlatılabilmelidir. -Sağlık eğitimi verecek kişiler; hedef kitleye sağlık hizmetini götürenler arasından

seçilmelidir. -Eğitici, ön yargısız olmalıdır. Kişilere eğitim durumlarından, mesleklerinden,

yaşadıkları yerden, inancından dolayı sempati veya antipati duyabilir, ancak bu duygularını ön plana çıkarmaktan kaçınmalıdır

-Eğitici, eğitim yaptığı kişilere saygılı olmalı, onları incitecek, küçük düşürecek söz ve davranışlardan kaçınmalıdır.

-Eğiticiler, aynı zamanda eğitimini yaptırdıkları grubun yöneticisidirler, bu, onlarda bazı liderlik vasıflarının bulunmasını gerektirir. Yönetim bilimi tekniklerini bilmelidir.

-Kişiler arası ve gruplar arası iletişim tekniklerini iyi bilmeli ve uygulayabilmelidir. Otoriter bir tutum takınmaktan kaçınmalıdır.

-Eğiticilerin performansının en üst düzeyde tutulması; iyi güdülenmeleri, hizmet içi eğitime alınmaları, mesleki özgürlüklerine saygı gösterilmesi, çalışma koşulları ve statülerinin iyileştirilmesi gibi önlemlerin alınması ile başarılabilir.

g. Sağlık eğitimi bir bütün olarak ele alınmalıdır: Bir grup için planlanan eğitim, diğer grupların eğitim programlarıyla bir bütünlük

oluşturmalıdır. Örneğin, çocukların, ailelerinin ya da bakıcılarının eğitimi, birbirini karşılıklı olarak destekleyen uygulamalar olmalıdır.

ğ. Sağlık eğitiminde tüm sağlık personeli görev almalıdır: Yanlış bir yaklaşım olarak bazı ülkelerde sağlık eğitimi belirli bir kurum ya da

organizasyonun görevi sayılmaktadır. Doğru olan; sağlık eğitiminin, halka sağlık hizmeti veren tüm sağlık personelinin en önemli görevi olarak ele alınması ve uygulanmasıdır.

Profesyonel sağlık eğitimcilerinin görevi ise, eğiticilerin eğitimi ve eğitim organizasyonunu sağlamak, eğitim tekniklerini öğretmektir.

h. Sektörler arası işbirliği sağlanmalıdır:

Sağlık, çok etmenli bir sistem olduğu için, çeşitli kurum ve kuruluşların da sağlık eğitimine katılmaları gerekir. Bu nedenle, ilgili kuruluş yöneticilerinin desteğini sağlamak çok önemlidir. Örneğin, çevre sağlığı konusunda bir ilçede başlatılacak bir sağlık eğitimi kampanyasında belediye başkanının, kaymakamın ve diğer kuruluş yöneticilerinin desteği sağlanmalıdır.

Belediye başkanının belediye olanaklarını çevre sağlığı hizmetlerine yöneltmesi, kaymakamın ilçe olanaklarını harekete geçirmesi, ilçe müftüsü ve milli eğitim müdürünün kampanyayı desteklemesi, yerel radyo, televizyon ve gazetelerin desteklemeleri, takipçisi olmaları, sağlık eğitiminin etkinliğini artırır, amaca ulaşmayı kolaylaştırır.

ı. Uzun erimli planlarda, ara hedefler belirlenmelidir: Kaydedilen ilerlemenin gözlenebilir, ölçülebilir olmasını sağlamak için ara hedefler

saptanmalıdır. i. Yapılan planlar değiştirilebilir (elastik) olmalıdır: Yapılan planlar zaman içerisinde uygulanabilirliğini ya da gerçekçi olma özelliğini

kaybedebilir. Bu durumda başlangıçta konulan hedefler ve planları katı bir şekilde uygulamada ısrar edilmemeli; yeni planlar yapıp, yeni hedefler belirlemeden kaçınmamalıdır .

j. Eğitimde cezalandırma ve ödüllendirme yerine göre kullanılmalıdır: Umumi Hıfzısıhha Kanunu, toplumun sağlığını bozanların, çevreyi kirletenlerin ve

aşıdan kaçanların cezalandırılmasını öngörmüştür. Halka olumlu davranış kazandırmada bu yetkiden yararlanma düşünülebilir. Ancak, bu önlemlerin hiçbir zaman eğitimin yerine geç(e)meyeceği, etkisinin sürekli olmayacağı bilinmelidir. Sağlık personeli bu yetkisini, toplumda tepki yaratmayacak, onları olumlu yönde etkileyecek şekilde kullanabilmelidir. Eğitim yaparken; yasaların suç saydığı davranışlardan söz edilmesi çoğu kez yeterli ve yerinde olur.

Güdülenmenin sağlanması ve en yüksek düzeyde tutulması amacıyla eğitim sırasında başarılı görülenler, değişik şekillerde ödüllendirilmelidir. Ödüllendirme başarılı olanları daha da başarılı olmaya sevk edeceği gibi diğer bireyleri de güdüleyecektir. YETĐŞKĐN EĞĐTĐMĐNĐN ÖZELLĐKLERĐ

Yetişkin eğitimi; Yetişkin olarak kabul edilen bireylere verilen eğitimdir ve Yetişkin eğitimin ilkeleri sağlık eğitimini ilkeleri ile paralel olmak zorundadır. Ancak yetişkinlere verilecek eğitimlerin bazı özel ayrıntıları vardır.

Yetişkin Đhtiyaçları doğrultusunda öğrenir.Yetişkinlerin öğrenme süreci gereksinim duyma ile başlar, bu ihtiyaç ilgiyi(dürtü) doğurur. Đlgi varsa eksik olan öğrenme kaynağıdır. Bu süreç şöyle özetlenebilir: Gereksinim duyma Đlgi (Dürtü) Öğrenme Davranış değişikliği

Öğrenme kaynağı (kitap, eğitim materyali, eğitici vb) varsa öğrenmenin tamamlanması için engel kalmaz. Bundan sonra yapılacaklar sadece öğrenmeyi kolaylaştırmak içindir. Zaten bu nedenle yetişkin eğitiminde rol alan eğiticiler için getirilen en kapsamlı tanım “kolaylaştırıcı” olmalarıdır. Eğitim ortamını olumlu hale çevirmek, uygun eğitim tekniklerini kullanmak, eğitim materyallerinin daha kolay anlaşılmasını sağlamak için açıklama yapmak vb. yapılacak her faaliyet sadece öğrenme yardımcılığı içindir. Yani yetişkinlerin bu hazır oluşluğu bir fırsattır ve eğitici bu fırsatı değerlendirilmelidir.

Bu nedenle yetişkin eğitiminde gereksinim duyma çok önemli ve olmazsa olmaz şarttır. “Yetişkin ihtiyaç duyduğunda öğrenir” ilkesi olmazsa olmaz temel ilkedir. Bu nedenle işyerlerinde verilecek eğitimlerde çalışanların istediği, konuyu eğitim konusu olarak seçmek

önem arz eder. Ancak yönetmelik gereği işyerinde verilecek eğitimlerin konularının kapsamı belirlenmiştir. Ve tamamen ilgisiz bir konudaki eğitim yönetmelik kapsamında bulunmayabilir. Burada önemli olan yönetmelikteki konuyu anlatmak değil çalışanların gereksinim duyduğu ve eğitim verilecek konunun yönetmelikteki hangi ana başlığı uyduğunun saptanmasıdır. Böylece mevzuat engel olmayacaktır. Çünkü yetişkin eğitminin bir başka özelliği yetişkinin Eğitimin içeriğinin belirlenmesinde yer almak istemesidir.

Yetişkin eğitiminin yukarda açıklanan temel özellikleri de dahil olmak üzere bütün ilkelerini sıralayacak olursak;

• Yetişkin ihtiyaç duyduğunda öğrenir, eğitimle kendi konusu arasında bağ olmalıdır. • Eğitimin içeriğinin belirlenmesinde yer almak ister. • Yetişkin, öğrenmeye hazır olduğunda öğrenir. • Hemen yada kısa sürede uygulayabileceği bilgi ve becerileri öğrenmek ister. • Öğrenme sürecine etkin bir şekilde katılmak ister • Eğitim sürecinde kendi bilgi ve tecrübesine dayalı olarak görüşlerini açıklamak ister. • Yetişkinlerin dikkat toplama süresi daha kısa olduğundan ve zamanları değerli

olduğundan eğitim olabildiğince kısa tutulmalı, eğitimde çeşitlilik sağlayarak dikkatin devamı sağlanmalıdır.

• Yetişkin eğitiminde sertifika, ödül, plaket gibi uygulamalar öğrenme cesaretini arttırır çünkü yetişkinler sık sık olumlu geri bildirim (positive feedback) verilmesini beklerler.

• Yetişkinler rahat, ve kendini ifade edebildikleri ortamlarda daha kolay öğrenirler.. • Bilgi, beceri, alışkanlık, ve hareketlerini geliştirecek, problemlerini kendi başına

çözebilecek duruma getirecek yöntemleri kazanmak ister.Çünkü yetişkinler özgüvenlerini korumak isterler

• Belki de en önemli ilkelerden biri de yetişkinlerin grup etkileşiminden hoşlanmasıdır. Bu nedenle eğitim ortamının sınıf düzeni, yada U düzeni yerine o düzeni şeklinde olması önerilir. Eğitici özellikleri

Yetişkin eğitiminde yer alacak eğiticinin temel özelliği yukarda da açıklandığı üzere kolaylaştırıcı olmasıdır. Ancak aşağıda sıralanan özelliklere de sahip olması eğiticinin ve dolayısıyla eğitimin etkinliğini artıracaktır. Eğitici; Sağlıklı ve dengeli kişiliğe sahip olmalı,

Genel kültürü yüksek, Öğrenmeyi seven, Açık fikirli Kendine güveni olan Mesleki ve toplumsal ideallere bağlı Lider Kendi konusu ve eğitim konusunda bilgi ve becerisi olan Yetişkin psikolojisi konusunda bilgili olmalıdır.

Yüksek performanslı eğitici aşağıdaki özellikleri kendisinde bulunduran eğiticidir. Ancak hepsinde önemlisi kolaylaştırıcı olmalıdır.

Yüksek performanslı eğitici; Danışman, Psikolog, Konu Uzmanı, Öğrenmeyi Seven (Öğrenci), Rehber, Planlayıcı, Yenilikçi, Değerlendirici, Yaratıcı, Yönetici, Dinleyici, Organizatör, Đkna Edici, Motive Edici, Arabulucu olmalıdır. Ancak hepsinden önemlisi KOLAYLAŞTIRICI olmalıdır. YETĐŞKĐN EĞĐTĐMĐ TEKNĐKLERĐ

Arnold ve arkadaşlarının 1991 yılında yaptıkları bir araştırmanın sonuçlarına göre öğrenmenin gerçekleşme oranı;

%20 – işiterek %30 – görerek %50 – görerek ve işiterek %70 – görerek, işiterek ve ifade ederek %90 – görerek, işiterek, ifade ederek ve yaparak olmaktadır. Bu bilginin ışığında yetişkin eğitiminin yukarda sayılan diğer özellikleri göz önüne

alındığında yetişkinler yönelik eğitim tekniklerinin göze, kulağa hitap etmesi ayrıca ugulama yapmaya olanak tanıması gereklidir.

Yetişkinlerde kullanılabilecek başlıca eğitim teknikleri şunlardır: • Sunum (Demonstration) • Vaka çalışması • Drama ve Rol yapma • Taklit/öykünme/benzetim (simulasyon) • Küçük grup tartışması • Soru-cevap • Pratik yapma • Saha gezisi • Beyin fırtınası(Brain storming) • Ev ödevi • Bilgisayar destekli öğretim Bu yöntemleri grupla birlikte öğrenmeye uygun olan teknikler ve bireysel öğrenmeye

uygun teknikler olarak iki ana grupta incelmek mümkündür. Ev ödevi, bilgisayar destekli öğretim dışında kalanlar grupla öğrenme için uygun teknikleridir. Ancak bu yöntemler arasında; Sunum, Rol yapma, Küçük grup tartışması, Soru cevap ve Beyin fırtınası Yöntemleri en çok kullanılan yöntemle olduğundan bu yöntemlerin avantajları, dezavantajları ve uygulamada dikkat edilmesi gereken noktaları ayrıntılı olarak burada anlatılacaktır.

SUNUM YÖNTEMĐ: Yeni bir konu tanıtılırken, bir durum, görüş ya da sentez aktarılırken ve özellikle amfi

ve konferans salonu gibi ortamlarda büyük gruplara ulaşmak gerektiğinde kullanılan tekniktir. Bu nedenle herkesin bildiği bir konu için uygun değildir ayrıca küçük gruplar için de

(20 kişinin altındaki gruplar) uygun değildir. Kalabalık gruba ulaşmak bir avantajlı gibi görünse de beceri kazandırmak isteniyorsa

uygun bir yöntem değildir. Eğiticinin kontrolünde olan bir yöntem olması avantajıdır. Ancak eğitici sunum için hazırlıklı olmalı, etkili sunum becerisi olmalıdır.

Sunumlar, uygulamalı yöntemlerle desteklenmediği takdirde kalıcı öğrenme sağlayamazlar, sunum yaparken önemli noktalar özetlenmeli, katılımcıların soru sormasına fırsat tanımalıdır.

Koşulların anlatım yönteminden başka bir yöntem uygulamaya elvermediği durumlarda bile uygulama renkli hale getirilmeye çalışılmalıdır. Etkin bir öğretim için eğitim atmosferi; öğretmen-öğretmen, öğretmen-öğrenci, öğrenci-öğrenci iletişimlerine olanak vermelidir. Grup tartışmaları, soru yanıt yöntemi, örnek olay incelemeleri, problem çözme yöntemlerinden bir veya birkaçı kullanılarak yöntem zenginliğine gidilmelidir.

ROL YAPMA Katılımcıların tutumunu değiştirme, ve problem çözmede değişik yaklaşımlar

kazandırma amacıyla kullanılan bir tekniktir. Dikkat toplayıcı, eğlenceli ve gerçeğe benzer bir yöntemdir. Ancak rol yapanların

kontrolden çıkmaması, ne mesajlar vereceğini önceden bilmesi gerekir. Bütün tekniklerde olduğu gibi bu da önceden mutlaka hazırlık gerektirir. Uygun ortam

ve az sayıda kişi (küçük grup) gereklidir. Rol yapma işlemi bittikten sonra katılımcıların ne hissettikleri, ne düşündükleri, önerileri, tepkileri sorulmalı. Sonunda mutlaka bir kapsayıcı ve doğru mesajları içeren bir özet yapmalı. Aksi halde rol yapanların yanlış rolleri katılımcılar tarafından doğruymuş gibi algılanabilir ve yanlış öğrenmeye neden olur.

KÜÇÜK GRUP TARTIŞMASI 4 ile 7 kişiden oluşan çalışma gruplarına verilen bir soru cümlesinin çerçevesinde

çözümlerini ve saptamalarını hazırlamaları istenir. Gruptan bir kişi krapotör olur konuşulanları not eder ve önemli noktaları çıkarıp sunumu hazırlar. Küçük grubun kendi içinde yapacağı tartışmaları yönlendirmek için eğitici(ler) gruplara kolaylaştırıcı olarak destek verebilir.

Küçük gruplar hazırlıklarını tüm gruba sunarlar ve diğer grupların da katkı ve önerileri alındıktan sonra ortak nbir sunum çıkabilir. Đhtilaflı noktalar için tartışma yapılarak ortak karara varılabilir.

Bireylere problem çözümü becerisi kazandırdığı, ekip çalışmasına fırsat verdiği ve katılımcıların birbirlerinden öğrenmelerini sağladığı için güzel bir yöntemdir. Ancak grupların kontrolü elde tutulamazsa boşa zaman kaybı gibi gören bazı katılımcılar sıkılabilir. Katkı vermez ve öğrenme gerçekleşmez..

Küçük grup tartışmaları eğiticinin yapacağı bir sunum sonrasında yapılırsa konunun pekişmesine yardımcı olur.

Bu uygulamanın püf noktası gruptan istenen işin net olması sorunun açık olmasıdır. Zaman sınırı verilmeli, katılımcılar birbirini dinlemeli bu nedenle zaman zaman eğitici yönlendirmesi gereklidir. En sonunda da gruba bu alıştırmadan ne öğrendikleri sorulmalı, öğrendiklerini nasıl uygulayabilirler öğrenilmelidir.

SORU CEVAP Katılımcıların bildiklerini tazelemeleri, öğrenilenleri gözden geçirmeleri ve öğrenip

öğrenmediklerini test etme için kullanılır. Katılımcıların, dikkat toplamalarını sağlar, katılımcılara kendini ifade etme fırsatı

sağlar. Ancak bu faydaların sağlanması için, doğru soruları doğru biçimde sormalı, gerektiğinde aynı soru farklı cümlelerle tekrar tekrar sorulabilmeli ki herkes tarafından anlaşılsın.

Uygularken dikkat edilmesi gereken noktalar; ♣ Katılımcının verdiği yanıt: doğruysa desteklenmeli/ödüllendirilmeli, kısmen doğruysa doğru bölüm onaylanmalı, yanlış bölüm düzeltilmeli, tamamen hatalı ise eleştirel bir tavır almadan doğru yanıta ulaşmaları sağlanmalıdır. ♣ Geçerli bir neden varsa öğrencilere cevabın doğruluğuna katılmama hakkı

tanınmalı. ♣ Sorular önceden planlanmalı, soruların amacı belli olmalı, ♣ Her soruda bir durum sorulmalı, ♣ Soru katılımcılardan birine sorulmalı, cevap için yeterli zaman bırakılmalı, BEYĐN FIRTINASI Amaç, çözümü olmayan veya çok zor olan, tekrarlayan ve problem çıkartan bir konu ya

da sorun hakkında görüşler, düşünceler veya çözümler üretmektir. Eğitici gruba tek ve anlaşılır bir soru yönlendirmeli, ve beyin fırtınasının temel

kurallarını gruba açıklanmalı: ♣ herkes aklına gelen her şeyi söyleyebilir, bütün fikirler kabul edilecek.

♣ söylenenlerin hepsi tahtaya/kağıda yazılacak,

♣ hiç bir fikir/öneri beyin fırtınası sırasında eleştirilmeyecek, tartışılmayacak

♣ beyin fırtınası belli bir tempo içinde yapılacak,

♣ öneriler listesi bitirildikten sonra başa dönüp hepsi teker teker tartışılacak.

Bütün olası cevaplar alındıktan ve tahtaya yazıldıktan sonra her bir öneri bütün grubun oyuna sunulmalı, en çok oy alan 3-5 çözüm önerisi üzerinde ayrıca grup tartışması yapılmalı. Eğitici kısa bir özet yaparak konuyu toparlamalı

YÖNTEMLERĐN KARŞILAŞTRILMASI VE DEĞERLENDĐRĐLMESĐ :

Aşağıdaki şekilde değişik yöntemlerin uygulandığı bir eğitim ortamında etkileşimler şematize edilmiştir.

Şekil 3. Değişik Yöntemler Uygulanan Eğitim Ortamında Etkileşimler.

Yöntem seçimi sihirli bir değnek değildir. Önemli olan eğiticinin konuyu en iyi şekilde öğretecek yöntem zenginliğine ulaşmaya çalışmasıdır.

Katılımcılar ile eğiticilerin karşılıklı etkileşmelerini sağlayan bu yöntemler aynı zamanda öğrenilenlerin kalıcı olmasını sağlama amacıyla kullanılmaktadır. Eğitimlerde kullanılan sunum türlerine göre katılımcıların zaman içinde anımsama yeteneklerindeki değişim aşağıdaki Tabloda verilmiştir.

Tablo. Sunum türlerine göre zaman içinde anımsama kapasiteleri

ANIMSAMA KAPASĐTESĐ

SUNUM TĐPĐ 3 saat sonra 3 gün sonra

Sözel (tek-yönlü) konferans % 25 % 10-20

Yazılı (okuma) % 72 % 10

Görsel ve sözel sınıf dersi % 80 % 65

Katılımcı yöntemler

(rol yapma, vaka çalışması, tartışma)

% 90 % 70

Eğitimi planlayanlar hangi sunum tipi (katılımcı, konferans vb.) ile nasıl bir eğitim (birey, grup veya toplum) vereceğine karar verirken aşağıdaki özellikleri gözden geçirmelidir.

Eğitimde Yöntem Seçimini Etkileyen Faktörler

1. Eğitici(ler)in yönteme yatkınlığı: Eğitici, yöntemlerden hangisini daha iyi uygulayacaksa o yöntemi kullanmalıdır.

2. Zaman ve fiziksel olanaklar: Kısıtlı zamanda grup tartışması uygun bir yöntem değildir, ancak zaman sorunu yoksa bunu en etkili yöntemlerle zenginleştirmek gerekliliği vardır.

3. Maliyet: Hedef kitleye uygulamalı deneyimler kazandırmayı amaçlayan bir yöntem ek maliyet gerektirirken, soru-yanıt ya da anlatım yöntemi ek bir maliyet gerektirmez.

4. Öğrenci grubunun büyüklüğü: Geniş gruplarda tartışmalı yöntemleri uygulamak ne kadar zor ve yanlış ise küçük gruplarda anlatım tekniği gibi daha az etkili bir yöntem kullanmak da o kadar yanlıştır.

5. Konunun özelliği: Bir konu “uygulamalı eğitime” yatkın ise bu fırsat kaçırılmamalı, ancak “tarih” gibi bazı kuramsal konuların “anlatım” tekniğine daha yatkın olduğu bilinmelidir.

6. Eğitimin sonunda hedef kitlede geliştirilmek istenen nitelikler: Eğitim süresi sonunda katılımcıların sadece bilgi düzeyini artırmak amaçlanıyorsa başka, aynı zamanda beceri kazandırmak da hedefleniyorsa daha başka yöntem tercih edilmelidir.

7. Katılımcıların hazır bulunuşluk düzeyi: Katılımcıların hazır olma durumları eğitim materyali seçiminde önemlidir. Bu durum katılımcıların mesajı anlayıp yorumlamalarını, dolayısıyla iletişimi arttıracaktır.

Resmi Gazete Tarihi: 07.04.2004 Resmi Gazete Sayısı: 25426

ÇALIŞANLARIN ĐŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLĐĞĐ EĞĐTĐMLERĐNĐN USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELĐK

BĐRĐNCĐ BÖLÜM

Amaç, Kapsam ve Dayanak

Amaç Madde 1 — Bu Yönetmelik, işverenlerce, işyerlerinde çalışanlara verilecek iş sağlığı ve

güvenliği eğitiminin usul ve esaslarını düzenler.

Kapsam Madde 2 — Bu Yönetmelik, 10/6/2003 tarihli ve 25134 sayılı Resmî Gazete’de

yayımlanan, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı Đş Kanunu kapsamında bulunan işyerlerini kapsar.

Bu Yönetmelikte yer alan hükümler, işyerindeki çıraklara ve stajyerlere de uygulanır.

Dayanak Madde 3 — Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı Đş Kanununun 77 nci

maddesine dayanılarak düzenlenmiştir. ĐKĐNCĐ BÖLÜM Genel Hükümler

Đşverenin Yükümlülükleri Madde 4 — Đşverenler, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının tesis edilmesi

için gerekli önlemleri almakla yükümlüdürler. Bu amaçla, işverenler, çalışanları, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karşı karşıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması gerekli tedbirler konusunda işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını hazırlamak, eğitimlerin düzenlenmesini, çalışanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek eğitim için uygun yer, araç ve gereç temin etmekle yükümlüdürler.

Asıl işveren-alt işveren ilişkisi kurulan işyerlerinde, alt işverene ait çalışanların eğitimlerinden, asıl işveren, alt işverenle birlikte sorumludur.

Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, geçici iş ilişkisi ile çalışanlara gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür.

Đşverenler, çalışanlarına, iş sözleşmesinin türüne bakılmaksızın gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür.

Çalışanın Yükümlülükleri Madde 5 — Çalışanlar sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının tesisi için işyerinde

düzenlenecek olan iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine katılmak ve bu konudaki talimat ve prosedürlere uymakla yükümlüdürler.

Eğitimin Maliyeti ve Eğitimde Geçen Süreler Madde 6 — Verilen eğitimler, çalışanlara herhangi bir mali yük getirmeyecek şekilde

düzenlenir ve eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılır.

Özellik Arz Eden Đşçilerin Eğitimi Madde 7 — Đşyerindeki kadınların, gençlerin, çocukların, özürlü, eski hükümlü, terör

mağduru ve göçmen işçilerin eğitimine özel önem verilir.

Sağlık ve güvenlik ile ilgili özel görevi bulunan çalışanlar ve temsilcileri özel olarak eğitilir.

Sağlık ve güvenlik açısından özel önlem alınmasını gerektiren alanlarda çalışanlara özel eğitim verilir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Eğitim Programlarının Planlanması ve Düzenlenmesi Eğitimin Amacı Madde 8 — Eğitimin amacı, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir ortamı temin etmek, iş

kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltmak, çalışanları yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karşı karşıya bulundukları mesleki riskler ile bu risklere karşı alınması gerekli tedbirleri öğretmek ve iş sağlığı ve güvenliği bilinci oluşturarak uygun davranış kazandırmaktır.

Eğitim Programlarının Belirlenmesi Madde 9 — Eğitim programları, bu Yönetmeliğin 8 inci maddesinde belirtilen eğitimin

amacına uygun hazırlanır. Eğitim programlarının hazırlanmasında işçilerin veya sağlık ve güvenlik işçi temsilcisinin katılımları sağlanarak görüşleri alınır.

Genel eğitim planına uygun olarak yıl içinde düzenlenecek eğitim faaliyetlerini gösterir bir Yıllık Eğitim Programı hazırlanır.

Yıllık Eğitim Programı, yıl içinde eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için düzenlenen genel bir çizelgedir. Bu çizelgede, verilecek eğitimlerin hedefi, konusu, süresi, amacı, tarihi, eğitim vereceklerin adı, soyadı, unvanı, eğitime katılanların sayısı hakkında bilgiler yer alır.

Eğitim Programlarının Düzenlenmesi Madde 10 — Đşverenler, çalışanların yaptığı veya yapacağı işle ilgili bilgisinin

olmaması, eksik olması ya da mevcut bilgisinin yetersiz kalması gibi hususları dikkate alarak işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanlarının değişmesi halinde ve yeni teknoloji uygulamalarında, çalışanların aşağıda belirtilen eğitim programlarından geçmelerini sağlayacaktır.

a) Yeni eğitim; çalışanların işe başlamalarında ve yeni şartlara kolaylıkla uyum sağlamaları için yeni bilgiler vermek üzere düzenlenen programlardır.

b) Đlave eğitim; çalışanların iş güvenliği ve mesleki bilgilerinin eksikliklerini gidermek ve meslekteki niteliklerini geliştirmek için ilave bilgiler vermek üzere düzenlenen programlardır.

c) Đleri eğitim; çalışanların iş güvenliği ve mesleki düzeylerini yükseltmek ve meslekte eskimişliği gidermek için düzenlenen programlardır.

Eğitim, değişen ve yeni ortaya çıkan risklere uygun olarak yenilenir ve gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanır.

Eğitim Programının Konuları Madde 11 — Çalışanlara verilecek eğitim, işyerinin faaliyet alanına göre aşağıdaki ve

benzeri konulardan seçilir; a) Genel iş sağlığı ve güvenliği kuralları, b) Đş kazaları ve meslek hastalıkların sebepleri ve işyerindeki riskler, c) Kaza, yaralanma ve hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin

uygulanması,

d) Đş ekipmanlarının güvenli kullanımı, e) Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları, f) Yasal mevzuat ile ilgili bilgiler, g) Đşyerinde güvenli ortam ve sistemleri kurma, h) Kişisel koruyucu alet kullanımı, i) Ekranlı ekipmanlarla çalışma, j) Uyarı işaretleri, k) Kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddelerle ortaya çıkan riskler, l) Temizlik ve düzen, m) Yangın olayı ve yangından korunma, n) Termal konfor şartları, o) Ergonomi, p) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri, r) Đlk yardım, kurtarma.

Eğitime Katılacakların Seçimi Madde 12 — Đşyerinde çalışan her bir işçinin görevini en iyi bir biçimde yerine

getirebilmesi için sahip olması gereken bilgi, beceri, davranış ve tutumlarının ayrı ayrı ve ölçülebilir bir biçimde ortaya konması esastır. Bireysel seviye analizi yapılarak işçinin eğitim öncesi seviyesi ve alması gereken eğitimler tespit edilir.

Eğitim Programının Đçeriği Madde 13 — Eğitimin verimli olması için, eğitime katılacakların ihtiyacı olan konuların

seçilmesine özen gösterilir. Eğitim teorik ve pratik olarak uygulanır.

Eğitimin Dili Madde 14 — Eğitim, çalışanların kolayca anlayabileceği şekilde olmalıdır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Eğitimin Verilmesi ve Belgelendirilmesi

Eğitimi Verebilecek Kişi ve Kuruluşlar Madde 15 — Đş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinde; uzmanlık konularına göre, iş

güvenliği ile görevli mühendis veya teknik eleman ile işyeri hekiminden yararlanılacağı gibi, verilecek eğitimin çeşidine göre, bu hizmeti veren veya vermeye yetkili kurum, kuruluş ya da firmalardan, eğitim amaçlı merkezlerden, işçi veya işveren kuruluşlarınca kurulan eğitim vakıflarından, işveren ve işçi kuruluşları veya bunlar tarafından birlikte oluşturulan ortak eğitim merkez ve birimlerinden, iş sağlığı ve güvenliği konularında Đş Müfettişi olarak görev yapmış olanlardan yararlanılabilir. Uzman kişi veya kuruluşlardan hizmet alınması durumunda çalışanlara verilecek eğitimin, bu Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde belirtilen hususları kapsayacak şekilde uygulanmasından işveren sorumludur.

Ölçme ve Değerlendirme Madde 16 — Verilen eğitimin sonunda bir ölçme ve değerlendirme yapılır.

Değerlendirme sonuçlarına göre eğitimin etkin olup olmadığı belirlenerek yeni eğitime ihtiyaç duyulup duyulmadığına karar verilir.

Belgelendirme

Madde 17 — Đşyerlerinde düzenlenen eğitimler belgelendirilir ve bu belgeler çalışanların özlük dosyalarında saklanır. Eğitim sonrası düzenlenecek belgede, eğitime katılan kişinin adı, soyadı, görev unvanı, eğitimin konusu, süresi, eğitimi verenin adı, soyadı, görev unvanı, imzası ve eğitimin tarihi yer alır.

BEŞĐNCĐ BÖLÜM

Yürürlük ve Yürütme Yürürlük Madde 18 — Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Yürütme Madde 19 — Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.

1.