343

Prikazl I krltlke

kloristike tu su jos i Dan Ben-Amoss clankom Moderni lokalni historl-car u Africi, Elli Kangas Maranda:Folklor i kulturna promjena: za-gonetke 0 modernizaciji kod Lau,te Barbara Kirshenblatt-Gimblett:Kulturni sok i pripovjedacka krea-tivnost. Za nasu folkloristiku vazanje podatak da je ii clanak DunjeRihtman-Augustin Tradicionalnakuitura, folklor i masovna kulturau suvremenotj Jugoslaviji bio uvr-sten medu odabrane radove bloo-mingtDlIlskog skupa cime je, nakonMaje Boskovic-Stulli, jos jedno na-se ime usia u cirkulaciju svjetskefolkloristike. To je, inace, razrade-na verzija clanka Polozaj tradicio-nalne kuIture u suvremenom dr:u-stvu sto ga je autorica objavila uNU VIII (Zagreb 1971). Premda izpera slabije poznatih autora. origi-nalni su i clanCj Demetriosa Louka-tosa Turisticki arheofolklor u Grc-koj i Walte'fa J. Meservea s Ruth1. Meserve Mit i praznovjer,je udrami i teatru komunisticke Kine.

Sirok spektar tema, a jos viSeprisutnost autora iz najrazlicitijihdijelova sv,ijeta, dokazuje da je odpocetka 60-ih godina, kada su uci-njeni pionirski koraci u otkrivanjufolkloristickoga »l1ovog svijeta« pado danas, taj val uzeo sirokog ma-ha. Moje vlastito poznavanje fol-kloristike nedovoljno je da proci-jenim kolik.i dio ukupne paznje da-nasnje f.olklor,isitke otpada na su-vremeni svijet u odnosu na tradi-cionalne izvore, ali je, to baremizgleda sigurno, »suvremena orijen-taoi}.a« nadasve perspektivna.

I na kraju, jedan mali »stos<<.Uza svu znanstvenu rafiniranost iosjetlj,ivost za detalj koju mnogiautori ove knjige, ukljucujuei iurednika Dorsona. ispoljavaju, naomot knjige dospjela je fotografijakoja se, premda se to u prvi mahne uocava, uopee ne odnos~ na fol-klor: dvojica mladih zapadnjaka,pl1ipadnici Hare Krishne na uliciu Londonu. Izuzev argumentom 0

velikoj rastezljivosti pojma »tol-klor«, pojava te slike u kontekstuknjige ne moze se pravdati.

Milivoj Vodopija

Secular Ritual, ed, Sally F. Moore &Barbara Myerhoff. Van Gorcum, Assen--Amsterdam 1977, 293 str.

Semanticka afa~ija je »definici-ja« kojom je jedan americki antro-polog oznacio zbivanja u suvreme-noj antropoloskoj teoriji. Afazija jenesposobnost govora. Semanticka,afazija je nesposobnost da se razu-mije i prenese smisao, Postoji si-roko slaganje 0 tome da se danasu antropolog.iji, i ne samo u antro-polog;iji, govori, piSe i objavljujesve viSe, a novih sadrZaja i jasnihpregleda sve je manje. Neizbjezannusprodukt takve situacije jest svekomplici:r;aniji i zahtjevniji izraz.Toj pojavi, po mom misljenju, ku-movala je ,i strukturalisticka sklo-nost formalizmu, sklonost koja jeu daljem metodoloskom koraku, usemiologiji, postala dogmom.

Knjiga sto stoji pred nama su-protna je gornjem trendu. Jedno-stavnim, razumljivim izrazom, kojikarakterizira veeinu priloga, dan jeznacajan i relevantan sadrzaj. Prviput je, naime, formulirano i teo-rijski utemeljeno jedno od novihpodrucja antropoloskog bavljenja,podrucje oznaceno samimnaslovom- sekularni ritual. Knjigu saci-njava izbor radova koji su prezen-tirani na kongresu odrZanom u ko-lovozu 1974. u Burg Wartensteinu,Austrija. Kongres pod naslovomRazmatranja 0 sekularnom ritualu:prolegomena za teoriju rituala, ce-remonije i formalnosti inicirali supokojni Max Gluckman, VictorTurner i Sally F. Moore, a okupioje najznacajnija imena struke stose bave ili zanimaju za taj problem.ZanimljIvo je spomenuti da sU pri-lozi takvih autora ka,o sto su Goff-man, Nakane, Srinivas i Aronoffizostavljeni iz ove knjige, premdasu i oni bili prezentirani na kon-gresu. Taj postuapk urednika nijeobjasnjen. Prilozi su svrstani u ce-tiri bloka: prvi obuhvaea teorijskeradove, drugi studije sekularnih ri-tuala u tradicionalnom kontekstu,a treei i cetvrti masovne sekularnerituale u suvrem'enom i urbanomkontekstu.

344

Narodna umjetnost XVII

Opsiran uvodni clanak pod na-slovom Sekularni ritual: obHci iznacenja, sto su ga zajednicki na-pisale Sally F. Moore i BarbaraMyerhoff (obje sa »University ofSouthern California« u Los Ange-lesu gdje su sko1ske godine 1972--73. prvi put formirale »eksperi-mentalni« kolegijo seku1arnom ri-tualu), nezaobilazan je ne sarno uokv,irima gornje problematike negoi za svaki dalji teorijski rad 0 ri-tualu. S obzirom na to da je svi-jest 0 sekularnim ritualima nas-centna i u nasoj etnologiji, ne bibilo suvisno taj cijeli clanak pre-vesti i prezentimti u nekom 00.strucnih casopisa, Pojam »sekularniritual« najjednostavnije se definirakao skup koji obuhvaea sve oneoblike rituala, ceremonije i forma-liziranog ponasanja koji nemaiureligijsku pozadinu, motiv iIi sadr-zaj. Sastanci, promocije, ustolice-nja, proslave, mitinzi, sud ski po-stupci i slicno sarno su neki odprimjera za ovu, narocito u suvre-men om svijetu, vrlo siroku skupinurituala. Teorijski je ovdje bilo nuz-no razdvojiti pojmove religiiskog isvetog. Sveto je, prema Moore iMyerhoff, sve ono sto je supra per-sonalno, 0 cemu se ne raspravlja,makar nemalo nikakve veze s trans-cendentnim. Nekoliko autora kasnijeu knj.izi spominje majsku i okto-bar sku paradu u Moskvi kao pri-mjer nereligijskog, ali ipak, po de-finiciji. svetog rituala. U dal;emtoku clanka raspravlja se 0 meha-nizmu djelovanja rituala, njegovimrazlicitim nivoima i 0 nizu drugihsustinskih pitanja vezanih uz ritual.Prilog Jacka Goodyja pod naslo-vom Protiv rituala: neobave:lne rni-sli 0 neobavezno definiranom prcd-metu skreee paznju na nesporazu-me sto potjecu iz nedovoljne pre-ciznosti u upotrebi pojma ritual irazlicitog shvacanja tog pojma. 0tom problemu ni kongres u BurgWartensteinu nije donio zajednicku»platformu«. Posljednj,a dva prilo-ga iz teorijskog bloka napisala sudvojica Turnera - eminentni teo-reticar Victor Turner i dosad ne-poznati Terence Turner. 0 njihovu

mogueem srodstvu mozemo sarnonagadati (podatak: obojica predajuna »University of Chicago«), no ci-njenica je da se i Terence kreee upotpunosti unutar kruga u kojemje Victor suvereni autoritet - ob-redi prijelaza. Naslov clanka Te-rence Turnera je Transformacija,hijel'arhija i transcendencija: refor-mulacija van Gennepova model astrukture obreda prijelaza, a Victo-ra Turnera Varijacije na ternu li-minalnosti. VeCi dio ovog rada pi-san je kao komentar na clanak ci-kaskog psihologa Csikszentmihalyjao fenomenu »toka« svijesti koji ba-ca svjetlo na poznatu Turnerovuteoriju 0 »communitas« (oblik me-duljudskog odnosa u kojemu sutradicionalne drustvene uloge pri-vremeno suspendirane).

DIo posveeen sekularnim ritua-lima u tradicionalnim kontekstimasastoji se od tri priloga: JohnMiddleton: Ritual i podvojenost udrustvu Lugbara, Bruce Kapferer:Prvi razred do Mal'adane: sekular-na drama u singaleskim ritualimaiscjeljivanja«, Eva Hunt: Ceremoni-je suprotstavljanja i podlijeganja:simbolicka dimenzija indijansko--mcksicke politicke interakcije. Prvadva rada klasicne su socijalnoan-tropoloske analize s »kolonijalnihterena«, dok posUednji, barem natematskom planu, odudara od stan-dardnog spektra. Po mom sudu onbi prije spadao u treCi dio knjigekoj,i je uglavnom posveeen politic-kim ritualima.

CIanci iz ovog bloka su: SallyF. Moore: Politicki sastanci i simu-lacija jedinstva: Ki!imandzaro 1973,Evon Z. Vogt i Suzanne Abel: 0politickim rituaIima suvremenogMeksika, Elisabeth Colson: Najma-nji zajednicki nazivnik, BarbaraMyerhoff: Ne umatamo haringe ustampani papir: fuzija, fikcije ikontinuitet 11 sekularnom ritualu.Buduei da posljednja dva naslo'l[ane govore bas mnogo 0 svojim sa-ddajima, spomenut eu da ElisabethColson opisuje rodendansko slavljeu jednom starackom domu u SanFranciscu, a Barbara Myerhoff obi-caj neke vrste maturiranja ucenika

345

Prikazi i kritike

zidovske povijesti u jednom od zi-dovskih centara u Kaliforniji. Trebanapomenuti da su sv;i cIanci, a po-sebno onaj Barbare l\IIyerhoff, snaz-no teorijski intonirani.

Cetvrta grupa radova takoderje posveeena masovnim skupovima,izuzev politicke. U pristupu, a dje-lomicno i u tematici, neke zamjet-lj,ive razlike izmedu ove i gornjegrupe radova nema. Ovdje nalazi-mo priloge: Max Gluckman i MaryGluckman: 0 drami, igrama i atlet-skim natjecanjima, Roberto da Mat-ta: Stega i raspustenost: prclimi-narna. studija 0 dva brazilska na-cionalna rituala, Frank E. Manning:Finalna utakmica i karneval: 5e-kularni obredi revitalizacije u biv-sim kolonijainim, turisticko-orijen-tiranim drustvima. Clanak profesoraGluckmana posljednje je sto je tajveliki britanski antropolog ostaviostruci. Njegova smrt nedugo nakonkongresa, koji je on sam inicirao,bila je povodom dojmljivo iskrenomi top lorn urednikovu komentaru.

Opei sud 0 posljednje dvije gru-pe radova koje su, uz teorijski blok,za nas najzanimljivije moran bikonstatirati da na metodoloskomplanu ne pruzaju nikakve inova-cije,ali zato na teorijsko-interpre-tativnom planu predstavljaju ne-dvojbeno prosirenje antropoloskoghorizonta. Treba vjerovati da eepojava ove knjige uskoro provoci-rati i veei broj radova iz tematikesekularnih rituala. Takoder, cini seda su dublje konsekvencije na opeuteoriju rituala i teoriju religije ne-minovne. S obzirom na to da suse neki pokusaji u gornjem smjeruvee javili i u nasoj etnolog5.ji, moz-da je upravo tematika sekularnihritua1a sans a da bar jednom uhva-timo ravnopravan korak sa zbiva-njima u svjetskoj antropologiji.

Milivoj Vodopija

V. K. Sokolova, Vesenne - letnie kalen-darnye obrjady russltih, ukraincev i belo-rusov, XIX - nacalo XX v., Akademijanauk SSSR, Izdatel'stvo »Nauka«, Moskva1979, 288 str.

Monografija je posveeena pro-ljetnim i Ijetnim tradicijskim ka-lendarskim narodnim ohicajima (ane crkvenim blagdanima) u Rusiji,Ukrajini i Bjelorusiji. Obicaji i uznjih vezana poezija, koji su u svo-joj osnov:i prastari oblik narodnogstvaralastva, odavno su privlacilietnografe, povjesnicare, folkloriste ipisce. Ipak nije sve receno i objas-njeno. U ovoj knjizi autorica seogranicila na obicaje koji kalen-darski idu u doba proljeCa i ljeta,i to na one najrasirenije, koje suzemljoradnicki narodi odavna imaliu svom kalendaru.

U Uvodu je rijec 0 zadaeamamonografije, 0 posebnosti obicajnihpjesama, 0 onom sto je poznato isto se na osnovi postojeceg u zivotumoze zakljuciti te 0 autorima i dje-lima koji pisu 0 obicajima.

Prvo poglavlje Odlazak zime isusret s proljecem ima dva dijela.U prvom se obraduje svecanost»maslenice« (poklade, karneval), udrugom susret s proljeeem, sto seu raznim sredinama slavi u 'cazli-cite dane, najcesee 9. ozujka. Ti suobicaji vezani uz pocetak poljskihradova, odnosno izgon stoke u polje.Ime »maslenica« izgleda da potjeceotuda sto se hrana pripremala naj-vise na ulju. Drugi se zove jos i»zarovanka« (seva). Uz taj obicajpravio se od tijesta Hk ptice. Po-znat je i kao »dan piroga« jer suse peceni pirogi davali stoci prijeprvog izlaska na pasu. Uz spomi-njanje mnogih pojedinosti autoricaukazuje i na TazliCitosti, na mito-loske i magijske elemente, koji sudio tih obicaja.

U drugom poglavlju Priprcmapoljskih proljetnih radova rijec jeo obicajima koji prate pocetak ra-dova. Svrstani su u sest dij elova:agrarni obica;ii (idu uz »veliki post«);Uskrs (blagoslov jela, pisanice, ko-trljanje jaja, ljuljanje i dr.); grupni