document3

Хичээлийн төлөвлөгөө

1. Байгалийн нөөц баялаг2. Тусгай хамгаалалттай газар

нутаг3. Экологийн мониторинг

Бэлтгэсэн: Б. Балдан-Осор

Улаанбаатар 2011

Этүгэн дээд сургууль

Байгалийн нөөц баялаг


• Хүн төрөлхтөний үйлдвэр, аж ахуйн хэрэгцээнд ашиглаж байгаа манай дэлхийн бүхий л зүйлсийг байгалийн нөөц баялаг гэнэ.

• 20-р зууны ш/у болон техникийн үсрэнгүй хөгжил нь хүний олон талын хэрэгцээг хангаж байгаа ч байгаль орчинд асар их сөрөг нөлөөг үзүүлж байна.


Байгалийн нөөц баялагт хүний өөрийн гараар бий болгоогүй бүхий л зүйлс орно.

Жишээ нь: Нарны гэрэл УсАгаарХөрсУргамалАмьтанАшигт малтмал гэх мэт

Байгалийн нөөц баялаг нь дараахь байдлаар

ашиглагдана1. Шууд хэрэгцээний юмс. (агаар, ус, гэх мэт)

2. Шууд бус хэрэгцээний юмс

– Нийгмийн үйлдвэрлэл явуулахад хөдөлмөрийн хэрэгсэл болох зүйлс (Газар. Усан зам)

– Бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч түүхий эд. (материаллаг бодисууд)

– Эрчим хүчний эх үүсвэрүүд. (нар, салхи, усны эрчим хүч, шатамхай ашигт малтмалууд)

Байгалийн нөөц баялагийг ашиглах байдлаар нь

1. Үйлдвэрлэлийн

2. Эрүүлийг хамгаалах

3. Гоо зүйн

4. Шинжлэх ухааны гэж дөрөв ангилна.

Байгалийн ямар нэг бүрдэл хэсэгт хамрагдах байдлаар нь

• Газрын

• Усны

• Ойн

• Эрдэсийн

• Эрчим хүчний

• Агнуурын

• Ургамлын

Байгалийн нөөц баялагийн ангилал

1. Шавхагдашгүй байгалийн нөөц баялагт• Нарны гэрэл • Огторгуйн уудмын• Уур амьсгалын • Далайн усны

1. Шавхагдах байгалийн нөөц баялагийг • Нөхөн сэргээгдэх• Нөхөн сэргээгдэхгүй гэж ангилана.

Нарны гэрэл

Нөхөн сэргээгдэх нөөц баялаг

• Хөрс

• Ургамал

• Амьтан

• Ой мод

• Зарим зүйл эрдэс (кали, азот)

• Зарим зүйл бодис (ус, )

Шатсан ой мод

Огтолсон ой модод

Нөхөн сэргэж байгаа тахь

Нөхөн сэргээгдэхгүй нөөц баялагт

• Газрын хэвлийн бүхий л зүйлс орно

– Алт

– Нефть

– Байгалийн хий

– Зэс

–Жонш

– чулуулгууд гэх мэт

Нүүрс олборлож байгаа нь

Хүний буруутай үйл ажиллагаанаас болсон үзэгдэл

• Хүн төрөлхтөн хөгжилийнхөө түүхэнд “МАНАЙ ГАРИГ”-ийн

– 2/3 ойг огтолсон

– 200 гаруй зүйл амьтан ургамал устгасан

– Агаар мандал дахь хүчилтөрөгчийн нөөцийг 10 миллиард тонн-оор багасгаж

– 200 сая га эдэлбэр газрыг үгүй болгосон байна.

Тусгай хамгаалалттай газар нутаг

• Олон улсын болон аль нэг улс үндэстэний хүрээнд хууль зүйн дагуу хамгаалагдсан, тухайн экосистемийн дүр төрхийг илтгэн харуулахуйц, тодорхой хил хязгаарын доторх байгалийн цогцолбор юмуу ховор амьтан ургамал геологийн өвөрмөц тогтоц, түүх, соёл, ш/у-ны үнэт обьект бүхий хэсэг газар нутгийг Т.Х.Г.Н гэнэ.

Тусгай хамгаалалттай газар нутгийг байгуулах зорилго, ач холбогдолтой

• Байгаль орчинг хамгаалж буй тод жишээ юм. Байгалийн унаган төрхийг хэвээр нь хадгалж үр хойч үедээ өвлүүлэн үлдээх гэсэн гол зорилготой.

• Ш/у-ны судалгаа шинжилгээ хийх танин мэдэхүйн асар өндөр ач холболгдолтой. (газар зүй, геологи, геофизик, биологийн зүй тогтолуудыг танин мэдэх)

Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн ангилал

Монгол улсад байгаа тусгай хамгаалалттай газруудыг 4 ангилна.

• Дархан цаазат газар

• Байгалийн цогцолбор газар

• Байгалийн нөөц газар

• Байгалийн дурсгалт газар

Монгол орны тусгай хамгаалалттай газар нутаг

Монгол улсын тусгай хамгаалалтанд авсан газар

нутгийн түүхэн хуанли

№ Он Нийт тоо Нийт талбай/ГА/

Улсын нутаг дэвсгэрт эзлэх хувь

1 1778 1

2 1818 2

3 1957 2 24.926 0.016

4 1965 8 203.738 0.13

5 1975 9 5.515.468 3.53

6 1977 10 5.581.388 3.5



№ Он Нийт тоо

Нийт талбай/ГА/


7 1978

11 5623039 3.59

8 1979

19 8802263 5.63

9 1993

26 12498744 7.99

10 1996

35 16334132 10.44

11 1997

38 17420028 11.13

12 1999

42 18251706 11.67



№ Он Нийт тоо

Нийт талбай/ГА/


13 2000 48 20530588 13.1

14 2004 51 20616608 13.18

15 2006 60 21518895 13.7

Тусгай хамгаалалттай газар нутагт тавигдах шалгуур

1. Тухайн бүс нутгийн зонхилох экосистемийн төлөв байдлыг бүрэн төлөөлж чадахуйц байх

2. Ховор амьтан ургамал зэрэг биологийн төрөл зүйлийн оршин тархсан нутаг байх

3. Байгалийн үзэсгэлэн төгс газар, ховхр сонин тогтоц олдвороор баялаг байх

4. Түүх соёлын эрт эдүгээгийн дурсгал, булш бунхан, чулууны бичээс, барилга байгууламж, чулуун зэвсгийн үеийн ул мөр зэргийг хадгалж үлдсэн байх зэрэг болно.

Эдгээр шалгуурыг биелүүлж байвал тухайн газар нутгийг тусгай хамгаалалтанд авдаг байна.

Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн доторх хорио

• Жишээ: Богд хан уулын дархан цаазат газар

• Онгон бүс • Хамгаалалтай бүс• Хязгаарлалтын бүс • Орчны бүс

Тусгай хамгаалалттай газар нутаг

• Дэлхий нийтийн хэмжээнд газар нутгийг тусгай хамгаалалтанд авч хамгаалах асуудал гол зорилго болж байна. Учир нь байгаль хамгаалж чадаж буй сонгодог арга болсон юм.

• 2000онд Монгол оронд нийт 48 тусгай хамгаалалттай газар байгаа бөгөөд 20’530’588 га талбайг хамарсан байна.

• 2006 оны байдлаар 60 тусгай хамгаалалттай газартай болж талбайн хэмжээ нь 21518895 га талбайг хамарсан байна.

Экологийн мониторинг

• Зорилго

– Байгаль хамгаалах болон экологийн аюулгүй байдлыг хангах удирдлагын тогтолцоог хүн төрөлхтөний үйл ажиллагааны улмаас байгальд учирч болзошгүй сөрөг үр дагаврын талаарх урьдчилсан мэдээллээр шуурхай хангах явдал нь экологийн мониторингийн үйл ажиллагааны үндсэн зорилго болно.

Экологийн мониторингийн үр дүнд

• Хүрээлэн буй орчны төлөв байдалд бодит үнэлгээ өгөх

• Түүний өөрчлөлтийн чиг хандлагыг урьдчилан оношлох

• Цаашид авах шаардлагатай арга хэмжээг төлөвлөх үндсэн нөхцөл бүрдэнэ.

үүнээс харахад экологийн мониторинг нь олон зорилтот мэдээллийн систем юм.

Экологийн мониторингЭкологийн мониторингийн үйл ажиллагааны явцад

шаардлагатай мэдээлэл хуримтлагдсанаарХүний нөлөөгөөр байгаль орчинд учирч буй сөрөг үр дагаврыг

илрүүлэн, шалтгааныг тогтоож тухайн цаг үеийн төлөв байдлыг тодорхойлно

Экологийн системийн төлөв байдалд үнэлгээ өгөхХүний аж төрөх орчин нөхцөлийн талаар үнэлэлт өгч дүгнэлт

гаргахЦаашид үүсч болзошгүй сөрөг нөлөөллөөс урьдчилан

сэргийлэхҮүссэн сөрөг үр дагаврыг засч сайжруулах арга хэмжээ авах

зэрэг боломжууд бүрддэг байна.

Анхаарал тавьсан та бүхэнд баярлалаа

document3

Documents