1

“

GENEL BİLGİLER

BREZİLYA ÜLKE BÜLTENİ

Mart 2011

Resmi adı: Brezilya Federal Cumhuriyeti Yönetim şekli: Federal Cumhuriyet Yasama: İki Kamaralı Ulusal Meclis (Temsilciler Meclisi, Senato) Başkent: Brasilia Önemli şehirler: São Paulo, Rio de Janeiro, Salvador, Brasilia, Fortaleza,

Belo Horizonte İdari yapı: 1 Federal Bölge, 26 Eyalet Komşuları: Arjantin, Bolivya, Kolombiya, Fransız Guyanası, Guyana,

Paraguay, Peru, Surinam, Uruguay, Venezuela Yüzölçümü: 8.511.965km2

Nüfus: 190,732,694 Resmi Dili: Portekizce Etnik Gruplar: Melez (%43,2), İtalyan (%15,72), Portekiz (%14,5),

İspanyol (%6,42), Afrikalı (%6,3), Alman (%5,51), Yerli (%0,4), Diğer (%8,22)

2

SİYASİ GÖRÜNÜM 26 eyalet ve 1 federal bölgeden oluşan Brezilya; Federal Cumhuriyet ile yönetilir. Yasal sistem 5 Ekim 1988 Anayasası’na dayanmaktadır. Devlet, her özerk bölgenin temel kurumsal normları ile oluşturduğu yasalarını tanımak ve asal düzenlemesinin bir parçası olarak korumakla yükümlüdür. Her dört yılda bir yapılan seçimlerle Meclis oluşturulur. Brezilya Devlet Başkanı aynı zamanda Başbakanlık görevini de yürütür. En son 3 ve 31 Ekim 2010 tarihlerinde yapılan seçimlerde iktidara İşçi Partisi (PT) (88 Kongre, 15 Senato üyeliği) gelmiştir ve ana muhalefet partileri; Brezilya Demokratik Hareket Partisi (PMDB) (79 Kongre, 20 Senato üyeliği) ve Brezilya Sosyal Demokratik Partisi (PSDB) (53 Kongre, 11 Senato üyeliği) ile toplam 513 milletvekili ve 81 senatör mecliste görev almaktadır. 31 Ekim 2010 tarihinden beri Başkanlık görevini Dilma Vana Rousseff yürütmektedir.

Brezilya Hükümeti

Devlet Başkanı Dilma Vana Rousseff

Devlet Başkan Yardımcısı Michel Temer

Dışişleri Bakanı Antonio Patriota

Maliye Bakanı Guido Mantega

Milli Savunma Bakanı Nelson Jabim

Kalkınma, Sanayi ve Dış Ticaret Bakanı Fernando Pimentel

Sosyal Refah Bakanı Garibaldi Alves

Adalet Bakanı José Eduardo Cardozo

Planlama ve Bütçe Yönetimi Bakanı: Miriam Belchoir

Emek ve İsithdam Bakanı Carlos Lupi

Bilim ve Teknoloji Bakanı Aloizio Mercadante

İletişim Bakanı Paulo Bernardo Silva

Ulaştırma Bakanı Alfredo Nascimento

Ulusal Entegrasyon Bakanı Fernando Bezerra Coelho

Maden ve Enerji Bakanı Edison Lobão

Çevre Bakanı Izabella Teixeira

Şehirler Bakanı Mário Negromonte

Tarım Hayvancılık ve Tedarik Bakanı Wagner Gonçalves Rossi

Tarımsal Kalkınma Bakanı Afonso Bandeira Florence

Balıkçılık ve Su Ürünleri Bakanı Ideli Salvatti

Sosyal Kalkınma ve Açlıkla Savaş Bakanı Tereza Campello

Milli Eğitim Bakanı Fernando Haddad

Sağlık Bakanı Alexandre Padilha

Turizm Bakanı Pedro Novais Lima

Spor Bakanı Orlando Silva Jr.

Kültür Bakanı Ana Maria Buarque de Hollanda

3

BREZİLYA EKONOMİSİ 35 yıl boyunca ithal ikameci bir politikanın hakim olduğu kapalı bir ekonomi olan Brezilya, 1990’lı yıllardaki liberalizasyon çabalarının sonucunda özellikle otomotiv sanayi ve altyapı modernizasyonunda özelleştirme ve doğrudan yabancı yatırımlar sayesinde önemli gelişmeler sağlamıştır. Ürün çeşitliliğini artıran Brezilya, göreceli olarak kapalı ekonomi niteliğini halen korumaktadır. Brezilya yaşanan son küresel krizi uyguladığı doğru politikalar sayesinde, ekonomistlerin ifadesi ile “krize son giren ve ilk çıkan ülke” olmayı başarmıştır. Son yıllarda kaydedilen yüksek ekonomik büyümenin nedenleri olarak, yabancı yatırımların artması, yurtiçi tüketim artışı, sınıflar arası ekonomik farkın azalması, gelir dağılımının düzeltilmesi ve orta sınıfın artması, ihracatta kaydedilen artışlar, eğitim alanındaki yatırımlar, kayıt dışı ekonominin azaltılması, artan ticari anlaşmalar ve diplomatik ilişkiler gösterilmektedir. 1 Brezilya küresel aktör olma yönünde önemli aşamalar kaydetmiş olup, IMF 2010 yılı ekonomik büyüklük sıralamasına göre dünyanın 7. ve Güney Amerika’nın en büyük ekonomisi konumunda bulunmaktadır. Brezilya’nın Rusya, Hindistan ve Çin (BRIC Ülkeleri) ile beraber 2050’li yıllarda dünyanın ekonomik kaderini belirleyecek ülkelerden biri olacağı tahmin edilmektedir. Yeni petrol rezervleri bulunan ve gelecekte petrol devi olması beklenen Brezilya’nın krize rağmen BRIC ülkeleri arasında varlığını sürdürmesinde, tedarikçi ülke olması ve zengin doğal kaynaklarının rolü oldukça büyüktür. IMF’den borç alan ülke konumundan “kredi veren” ülke konumuna gelen Brezilya’nın 2014 yılında Dünya Kupası’na, 2016 yılında Olimpiyatlara ev sahipliği yapacak olması dünyanın beşinci büyük ekonomisi olma hedefini 2014’den önce gerçekleştirebileceği tahminlerini kuvvetlendirmektedir. Dünyanın en önemli tarım ülkelerinden biri olan Brezilya, ayrıca oldukça zengin mineral kaynaklara sahiptir. Ülke, petrol rezervleri bakımından kendi kendine yetebilse de, doğal gazı büyük oranda Bolivya’dan ithal etmektedir. Brezilya, Latin Amerika ülkeleri arasında en büyük ve en çeşitli imalat sanayiine sahip ülkedir. Makine imalatı, elektrikli ekipmanlar üretimi, uçak sanayii, petrol arama sanayiinin yanında, çok gelişmiş bir otomotiv endüstrisine sahiptir. Brezilya, dünyanın en büyük demir madeni üreticisi ve ihracatçısı, en büyük kahve, portokal suyu, şeker ve etonol üreticisi ve ihracatçısı, en büyük kısa menzil jet uçağı üreticisi, en büyük tavuk eti ihracatçısı, dünyanın en büyük çelik ihracatçısı, beşinci kakao üreticisi, beşinci süt ve çikolota üreticisidir. Dünyanın tarım topraklarının yüzde 22’sine sahip olan ülke, dünyanın üçüncü ayakkabı ve meşrubat, dördüncü ticari uçak, beşinci lastik, altıncı kozmetik, yedinci kağıt ve selüloz, onuncu otomotiv üreticisidir.

1 İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu

4

Ekonomik Göstergeler

a:Gerçekleşme b:EIU tahminleri c:EIU öngörüsü Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Report, Şubat 2011.

2010 verilerine göre Brezilya, dünyanın en büyük 24. ihracatçısı ve 22. ithalatçısı olmuştur. Brezilya’nın 2009 yılındaki en büyük dış ticaret ortağı toplam ihracatının %15,3’ü ve toplam ithalatının %12,5’i ile Çin olmuştur. Brezilya’nın ana ihracat partnerlerin sırası ile Çin, ABD, Arjantin, Hollanda ve Almanya olarak sıralanırken ithalatındaki partnerleri ABD, Çin, Arjantin, Almanya ve Güney Kore’dir. Brezilya, geleneksel pazarı olan Amerika kıtası ve Avrupa Birliği’nin yanında son dönemde Afrika, Ortadoğu, Doğu Avrupa ve Asya pazarlarıyla yaptığı dış ticaretin oranını önemli ölçüde arttırmıştır. Güney-Güney ticareti olarak tanımlanan ve dünya ticaretinde daha da ağırlık kazanan eğilimde Brezilya’nın payı büyüktür. Brezilya dış ticarette sergilediği başarısını ithal-ihraç mallarını çeşitlendirerek ve geleneksel pazarların dışında kalan pazarlara açılarak elde etmiştir. Brezilya’nın 2010 yılındaki ilk beş ihracat ürünü; Demir cevherleri ve konsantreleri, Ham petrol, Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı halde), Soya fasulyesi ve Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı olarak yer alırken, ithalatındaki ilk beş ürün ise; Petrol yağları ve bitumenli yağlardan elde edilen yağlar, Ham petrol, Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları, Kara taşıtları için aksam, parçaları, Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar olarak sıralanmıştır.

2008a 2009a 2010b

2011c

2012c

GSYİH (Milyon Dolar)

1.652,6

1.594,5

2.013,1

2.285,1

2.394,8

Reel GSYİH Artış Oranı

% 5,2

%-0,7

% 7,7

% 4,2

% 4,7

Kişi Başına GSYİH (Dolar)

10.528b

10.452b

11.210

11.751

12.473

Enflasyon Oranı % 5,7

% 4,9

% 5,0

% 6,1

% 4,7

İşsizlik Oranı % 7,9

% 8,1

% 7,1

% 5,9

% 5.6

Dış Ticaret (Milyar Dolar)

Hacim İhracat İthalat Denge

371,0 197,9 173,1

24,8

280,7 153,0 127,7

25,3

383,5 201,9 181,6

20,3

446,8 230,5 216,3

14,2

493,5 250,6 242,9

7,7

5

Sektörlere Göre Dış Ticaret İHRACAT (MİLYON DOLAR) Ürün Kodu Ürün Adı 2008 2009 2010 Tüm Ürünler 197.942 152.995 201.915

‘2601 Demir cevherleri ve konsantreleri 16.539 13.247 28.912 ‘2709 Ham petrol 13.683 9.351 16.293 ‘1701 Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkarozlar (katı

halde) 5.483 8.378 12.762 ‘1201 Soya fasulyesi 10.952 11.424 11.043 ‘0207 Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı 6.013 4.495 5.952 ‘0901 Kahve; kahve kabuk ve kapçıkları 4.168 3.791 5.204 ‘2304 Soya fasulyesi yağı üretiminden arta kalan küspe ve

katı atıklar 4.364 4.593 4.719 ‘4703 Sodalı ve sülfatlı odun hamuru 3.774 3.073 4.434 ‘8703 Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları 4.976 3.245 4.417 ‘8802 er hava taşıtları, uzay araçları 5.498 3.871 3.999 ‘8708 Kara taşıtları için aksam, parçaları 3.510 2.417 3.425 ‘0202 Sığır eti (dondurulmuş) 3.710 2.655 3.376 ‘2710 Petrol yağları ve bitumenli yağlardan elde edilen

yağlar 4.785 3.086 3.061 ‘2401 Yaprak, tütün ve tütün döküntüleri 2.683 2.992 2.707 ‘7207 Demir/alaşımsız çelikten yarı mamüller 3.741 1.669 2.434 ‘1005 Mısır 1.405 1.302 2.216 ‘7202 Ferro alyajlar 2.307 1.427 2.039 ‘2009 Meyve ve sebze suları (fermante edilmemiş, alkol

katılmamış) 2.152 1.752 1.925 ‘7108 Altın (ham, yarı işlenmiş, pudra halinde) 1.033 1.401 1.802 ‘2818 Suni korendon aluminyum oksit ve hidroksit 1.576 1.326 1.774 ‘8704 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar 2.176 962 1.687 ‘8409 İçten yanmalı, pistonlu motorların aksam-parçaları 1.661 913 1.507 ‘1507 Soya yağı ve fraksiyonları (kimyasal olarak

değiştirilmemiş) 2.671 1.234 1.352 ‘8429 Dozerler, grayder, skreyper, ekskavator, küreyici,

yükleyici vb. 1.705 594 1.350 ‘8517 Telli telefon-telgraf için elektrikli cihazlar 2.405 1.671 1.285

Kaynak: İGEME Brezilya Ülke Raporu Mart 2011 İTHALAT (MİLYON DOLAR) Ürün Kodu Ürün Adı 2008 2009 2010 Tüm Ürünler 173.197 127.647 181.649

‘2710 Petrol yağları ve bitumenli minerallerden elde edilen yağlar 9.690 4.538 11.125

‘2709 Ham petrol 16.574 9.206 10.097 ‘8703 Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları 5.343 5.466 8.543 ‘8708 Kara taşıtları için aksam, parçaları 4.982 3.652 5.233 ‘2711 Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar 3.710 2.359 4.038 ‘8542 Elektronik entegre devreler 3.466 2.866 3.913 ‘8517 Telli telefon-telgraf için elektrikli cihazlar 4.524 2.848 3.361 ‘3004 Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan

ilaçlar (dozlandırılmış) 2.649 2.633 3.146 ‘8529 Radyo, televizyon, radar cihazları vb. cihazların 1.685 1.162 3.024

6

aksam ve parçaları

‘2701 Taşkömürü; taşkömüründen elde edilen briketler, topak vb. katı yakıtlar 2.782 2.067 2.930

‘3002 İnsan ve hayvan kanı, serum, aşı, toksin vb. ürünler 1.364 1.589 2.600 ‘3104 Postaslı mineral/kimyasal gübreler 3.857 2.113 2.263 ‘8704 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar 1.176 1.397 2.016 ‘8471 Otomatik bilgi işlem makinaları, üniteleri 1.614 1.437 1.927 ‘7403 Arıtılmış bakır, işlenmemiş bakır alaşımları 1.946 1.036 1.903 ‘8443 Matbaacılığa mahsus baskı makineleri, yardımcı

makineler 1.505 1.222 1.779 ‘2933 Sadece azotlu heterosiklik bileşikler 1.538 1.547 1.764 ‘8411 Turbojetler, turbo-propeller, diğer gaz türbinleri 2.212 2.051 1.763 ‘8473 Yazı, hesap, muhasebe, bilgi işlem, büro için diğer

makina ve cihazların parçaları 1.431 1.281 1.715 ‘3808 Böcek, mantar ilaçları 1.268 1.301 1.534 ‘1001 Buğday ve mahlut 1.874 1.209 1.528 ‘8414 Hava-vakum pompası, hava/gaz kompresörü,

vantilatör, aspiratör 865 823 1.430 ‘8409 İçten yanmalı, pistonlu motorların aksam-parçaları 1.433 941 1.341 ‘8483 Transmisyon milleri, kranklar, yatak kovanları, dişliler,

çarklar 1.302 938 1.330 ‘4011 Kauçuktan yeni dış lastikler 969 679 1.287

Kaynak: İGEME Brezilya Ülke Raporu Mart 2011 Başlıca Sektörler

Tarım ve Hayvancılık: Dünya tarım topraklarının yüzde 22’sine sahip olan Brezilya’da tarım sektörü çeşit açısından çok zengindir ve ülke gıda konusunda büyük ölçüde kendi kendine yetebilmektedir. Brezilya dünyanın; 1. şeker üreticisi ve ihracatçısı, 1. kahve üreticisi ve ihracatçısı, 1. portakal suyu üreticisi ve ihracatçısı, 1. alkol üreticisi ve ihracatçısı, 1. et üreticisi ve 2. ihracatçısı, 1. tavuk eti ihracatçısı ve 3. kanatlı hayvan eti üreticisi, 1. tütün ihracatçısı ve 2. tütün üreticisi, 2. soya fasulyesi üreticisi ve ihracatçısı, 2. şekerli mamüller üreticisi, 3. ananas üreticisi, 4. mısır üreticisi, 5. kakao üreticisi, 5. süt üreticisi, 5. bira üreticisi, 5. çikolata üreticisidir. Dünya tarım ve gıda sanayi ürünleri dış ticaretinde fazla veren ülkelerin başında Brezilya gelmektedir. Ülkenin dış ticaret rakamları incelendiğinde, net bir tarım ve gıda sanayi ürünleri ihracatçısı olduğunu söylemek mümkün bulunmaktadır.

7

Modern teknolojilere giriş yapılarak, tarımda makinalaşma oranı yükselmiş, gübreleme, sulama metodları yaygınlaştırılmıştır. Tarım ve canlı hayvan üretiminde artış, ekonominin istikrara kavuşmasına ve fakir kesimin hayat standartlarının yükselmesine katkı sağlamıştır. Bilhassa ulaşım gibi altyapı eksikliği tarımsal ürünlerina arzını olumsuz etkileyen faktörler olarak göze çarpmaktadır. Sanayi: Brezilya’da yaklaşık 8,4 milyon kişinin istihdam edildiği imalat sanayisi, büyüklük ve çeşitlilik açısından Latin Amerika ülkeleri arasında birinci sırada yer almaktadır. Makinalar, elektrikli ekipmanlar ve otomotiv gibi geleneksel sektörlerin yanı sıra; havacılık sanayi ve telekomünikasyon ekipmanları alanınnda son on yılda önemli atılımlar gerçekleştirmiştir. Sanayi yapısı, yoğun bir şekilde “eski” ağır endüstrilerde (çelik, metalurjik ürünler, makinalar, elektrik ve iletişim ekipmanları ve araçları), kimyasallar/petrokimyasallarda, yiyecek ve içecek, tekstil, giyim ve ayakkabı, selüloz ve kağıt, plastik sektörlerinde yoğunlaşmaktadır. Bu sektörler toplam sanayi üretiminin yaklaşık yüzde 80’ini oluşturmaktadır. Bu sektörlerin yeni teknolojilere ihtiyacı olduğu gibi, gelişmiş malzeme ve biyoteknolojilerin kullanılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu süreç Brezilya pazarının dışa açılmasını sağlamıştır. Brezilya sanayi sektörü uzun süren durgunluk süreci geçirmiştir. Bu durgunluk sürecinde teknoloji uyumunda yaşanan ciddi sıkıntılar, demode olmuş yönetim metodları ve organizasyon yapıları, maliyet, üretim ve kalite açısından yaşanan verimsizlik gibi konular sanayinin liberalizasyona gitmesini zorunlu kılmıştır. Liberalizasyon süreci, radikal bir şekilde ekonominin değişmesine neden olmuş, sanayi üzerinde güçlü rekabet devirleri söz konusu olmuş, ithalat girdi kullanımı artmış, otomasyon, üretkenlik ve kalite programları gibi tekniklerle üretim süreçleri rasyonalize edilmiştir.2 Bankacılık: Brezilya’da en büyük 50 bankadan 20’si yabancı sermayeye aittir. Kasım 2008’de Banco Itau ve Unibanco birleşerek ülkenin en büyük bankasını oluşturmuştur. Daha önce Banco Itau ve Unibanco dünyanın en büyük bin bankası listesinde 50’nci ve 66’ncı sırasında iken birleşmeden sonra bu sıralamada 33’üncü sıraya yükselmiştir. Bu, son yıllarda bir Latin Amerika bankasının yükselebildiği en yüksek sıra olarak dikkat çekemektedir. Brezilya Merkez Bankası’nın verilerine göre bu birleşme 357 milyar dolarlık bir varlığa sahip ve toplam 111 milyar dolar alacağı bulunan bir banka yaratmıştır. Itau Unibanco Multiplo 26 milyar doları aşkın özsermayesiyle Brezilya’daki bankalar arasında tablonun en üst sırasına yerleşmiştir. Banco Itau geçtiğimiz yıl 16,72 milyar dolarla sıralamada ikinci konumda iken, Unibanco 14,35 milyar dolarla üçüncü sırada yer almaktadır. Sıralamanın önceki lideri Banco Bradesco şu anda 21,47 milyar dolarlık öz sermyesiyle ikinci sırada yer almakta olup, bu rakam bir önceki yıla göre yüzde 25’lik bir artışı temsil etmektedir. Itau/Unibanco anlaşması diğer yerel finans kuruluşlarını

2 İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu

8

global krizin de etkisiyle daha fazla konsolide edebileceğinden, 2010 yılında Brezilya bankacılık sektöründe yeni gelişmeler olabileceği tahmin edilmektedir. 3 Müteahhitlik Hizmetleri: İnşaat sanayi, 1990’lardaki ekonomik çöküşten son derece olumsuz etkilenmiş, fakat 1996’dan itibaren iyileşmeye başlamıştır. Fiyat istikrarı yeni konutlara olan talebi artırıp, sektörel üretim, 1996’da %5,2, 1997’de %8,5 oranında genişleme göstermiştir. 1997’de ekonomik istikrarsızlığın sektörü yaralmasına rağmen, bu durum 1998 yılında demiryolları, limanlar, anayolları, elektrik ve telekomünikasyonun özelleştirilmesi ile telafi edilmiştir. Özelleştirme çabaları, yatırım projeleri dalgası yaratmıştır. Brezilya’nın gelişim periyodunda yapılan önemli kamu yatırımlarıyla büyüyen önemli inşaat firmaları, son zamanlarda faaliyetlerini deniz ötesi ülkelere yaymakta başarılı olmuştur. Brezilya’nın 2014 yılında Dünya Kupasına ve 2016 yılında Olimpiyatlara ev sahipliği yapacak olması müteahhitlik sektöründe önemli fırsatlar yaratmaktadır.

Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı: Brezilya’nın fiziki altyapısında karayolları, limanlar ve havaalanları açısından önemli eksiklikler olup, iyileştirmeye yönelik çabalar sürdürülmektedir. 2014 yılında Dünya Kupası, 2016 yılında Olimpiyatlara ev sahipliği yapacak olan Brezilya’nın altyapıdaki iyileştirme çabalarına hız vereceği düşünülmektedir. Karayolları: Hükümet karayollarını genişletmek, daha iyi yöentmek ve yol-köprü geçiş ücretlerini daha iyi tahsis edebilmek için kamu-özel sektör işbirliğine yönelik özel sektör işbirliğinin geliştirilmesi kapsamında imtiyazlar tahsis etmesine rağmen, 2002-2007 döneminde ciddi aksamalar olmuştur. Taşımacılığın %60’ı karayolları ile yapılmaktadır. Ulusal Taşımacılık Konfederasyonu-CNT’ye göre, mevcut yolların sadece %12,5’i döşenmiş durumdadır. Yabancı yatırımcıların yakından ilgilendikleri bu alanda vergi kolaylıkları ve imtiyazlar Ekim 2007’den itibaren yeniden uygulanamaya başlamıştır. Deniz taşımacılığı: Brezilya, 7.000km uzunluğundaki sahil hattı, 48.000 km nehir hattıyla nehir ve deniz taşımacılığı yönünden büyük bir potansiyele sahiptir. Ayrıca mal ihracatının %70’ini deniz taşımacılığı ile yapmaktadır. Çoğunlukla idaresi devlet tarafından yapılan limanlar, özel sektör tarafından işletilmekte olup, modernizasyon çalışmaları sürmektedir. Hava Yolları: Brezilya’da 67’si uluslararası olmak üzeri 4.000’in üzerinde havaalanı bulunmaktadır. Ülke, sahip olunan toplam havaalanı bakımından dünyada 2. sırada yer almaktadır. Havaalanı sayısının bu kadar yüksek olmasının sebebi ise; ülkenin sahip olduğu toprakların çok geniş olmasıdır. Bu sebepten ülkede hava taşımacılığı önemli olup, sivil havacılık sektöründe dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. Son zamanlarda yapılan düzenlemelerde fiyatlarda düşme gözlenmesine rağmen, hava ulaşımı yüksek maliyetlidir. Brezilya’da 150’den fazla iç hat uçuşu bulunmaktadır ve iç hatlarda taşınan yolcu sayısı 50 milyon kişiyi, dış hat uçuşlarında taşınan yolcu sayısı ise 6,4 milyonu aşmıştır.

3 İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu

9

Demiryolları: Brezilya yaklaşık 30.000 km uzunluğunda etkin sayılmayan bir demiryolu ağına sahiptir. Demiryolları kara taşımacılığına kıyasla ucuzdur. Yük taşımacılığının %25’i demiryolu ile yapılmaktadır. Hükümet 2014’te tamamlanmak üzere Sao Paulo-Rio de Janeiro arasında hızlı tren projesi başlatmıştır. Telekomünikasyon: 2008 yılı için sabit telefona sahip olma oranı %20,6; mobil telefon hattına sahip olma oranı ise %79,5’tir. Mobil teknolojinin ucuz olması, düşük gelirlilerin de telefon sahibi olmasının ve kullanım oranının yükselmesinin başlıca sebebidir. İnternet kullanım oranı her 100 kişide 59,9 kişi olup internet kullanım oranı çok hızlı artmaktadır. Devletin altyapı girişmlerinde iletişim ve bilişim öncelikli sıradadır. 4

Enerji: Brezilya için iki temel enerji kaynağından bahsedilebilir: petrol ve hidroelektrik. Bunun yanı sıra demir cevheri, boksit ve manganez rezervleri de oldukça verimlidir. Petrol, enerji tüketiminin %45’ini karşılamakta olup, doğal gaz tüketimi giderek artmaktadır. Hidroelektrik alanında dünyanın en büyük üreticisidir ve ülkede tüketilen toplam elektriğin %95’inden fazlasını karşılamaktadır. Petrol rezervleri açısından dünya sıralamasında on yedinci, Latin Amerika ülkeleri arasında, Venezuela ve Meksika’dan sonra 3. sırada yer almaktadır. 2008 yılında Petrobas tarafından tupi ve Jupiter’de, 2009 yılında Rio de Janeiro açıklarında derin sularda bulunan petrol yatakları ve doğal gaz kaynakları Brezilya’ya petrol ve doğal gaz ihracatçısı bir ülke olma özelliğini kazandıracaktır. Güneş, rüzgar enerjisi, bio enerji gibi alternatif enerji kaynaklarına ilişkin projeler de mevcuttur. Kömür daha çok çelik endüstrisi tarafından tüketilmektedir. Hükümetin yürürlüğe koyduğu PAC-“Gelişmeyi Hızlandırma Programı”nda hidroelektrik santrallerinin kurulması, çevreyi kirletmeyen elektrik üretim tesislerinin artırılması, 2013 yılına kadar 3. nükleer santralin tamamlanması, 4-8 nükleer santralin 2030 yılına kadar inşaası planlanmaktadır.5

Madencilik: Brezilya, büyük ölçüde mineral kaynaklarına sahiptir. Dünyanın en büyük üreticisi ve ihracatçısıdır. Demir rezervleri dünya toplamının üçte birine denk gelmektedir. Latin Amerika’nın en büyük boksit yataklarına sahip ülkesi Brezilya’dır. Ülke açısından diğer önemli madenler ise, manganez, kömür, krom, altın ve çinkodan oluşmaktadır. Dünyadaki en geniş niyobyum yatakları Amazon bölgesinde bulunmakta ve Brezilya, dünya rezevlerinin %78’ini elinde tutmaktadır. Kıymetli ve yarı kıymetli taşlar, bakır, berilyum, alçı taşı, kireç taşı, uranyum, toryum ve zirkonyum yönünden de Brezilya’nın bol rezervleri mevcuttur. Zengin yer altı kaynaklara sahip olan Brezilya, 1995 yılında kabul edilen anayasa değişikliği ile madencilik sektöründe yabancı yatırıma izin vermiştir. Yabancı ülkeler, özellikle altın keşfine yönelik ilgi ve istek göstermektedir. Dünyanın en büyük demir

4 İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu 5 İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu

10

cevheri üreticisi olan Brezilya’da, Çin’in artan demir cevheri talebi, Brezilya’nın ihracatında önemli bir artışa dolayısıyla yatırımların büyümesine, yabancı yatırımların katkılarının artmasına yol açmıştır. Brezilya’da Yabancı Yatırımlar Brezilya’da yabancı yatırımlara uygun koşullar sağlanmasına rağmen, devlet tekelinde olan petrol arama ve çıkarma, iletişim-medya, maden cevherleri, atom enerjisi, madenler ve diğer minerallerin araştırılması ve çıkarılması, kırsal bölgelerde mülkiyet edinme, hava taşımacılığı ve finans sektörlerinin bazı dallarında yabancı yatırımlara bazı kısıtlamalar getirilmiştir. Yapılan anayasa değişiklikleriyle, yerli ve yabancı sermayeye sağlanan teşviklerin arasındaki farklılıkların yok edilmesine çalışılmaktadır. Devlet tekelindeki telekomünikasyon, petrol ve doğal gaz dağıtımı özel sektöre açılmıştır. Brezilya hükümeti, ülkenin ekonomik büyümesine katkıda bulunacağına inanılan ve hükümetin öncelikli alanlar listesinde yer alan sektörlerdeki yatırımlara teşvik sağlamaktadır. Bu alanlar; tarım, teknoloji, emek ağırlıklı sanayi kolları ile ihtiyacı ithalat yoluyla karşılanan malların üretimini kapsamaktadır. Turizm, ağaçlandırma, gemi yapımı, selüloz, kimya, petro-kimya, otomotiv, uçak sanayi ile tekstil ve yiyecek maddeleri sektörleri de teşvik sağlanan alanlardır. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü (UNCTAD) tarafından yayınlanan 2009 Dünya Yatırım Raporu’na göre Brezilya; Hong Kong, Çin, Singapur, Meksika ve Rusya Federasyonu ile birlikte gelişmekte olan ülkeler arasında en fazla stoğa sahip ülkeler arasında yer almıştır. 6

Ülkeler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar (milyon $)

Ülke Değer 2007

Değer 2008

Değer 2009

2009 Pay (%)

1 Hollanda 8.116,13 4.623,68 5.721,78 18,79 2 ABD 6.039,19 6.917,95 4.878,32 16,02 3 İspanya 2.163,52 3.787,47 3.415,19 11,22 4 Almanya 1.756,78 1.036,57 2.459,22 8,08 5 Fransa 1.214,40 2.856,13 2.136,48 7,02 6 Japonya 464,63 4.098,78 1.672,57 5,49 7 Kanada 818,35 1.438,02 1.371,41 4,50 8 Kayman Adaları 1.604,47 1.554,67 1.091,97 3,59 9 Şili 715,76 263,40 1.026,73 3,37 10 Birleşik Krallık 1.003,54 641,00 1.025,17 3,37 54 Türkiye 4,88 2,19 4,01 0,01 Diğer 9.802,92 16.666,45 5.641,12 18,53 Toplam 33.704,58 43.886,30 30.443,97 100,00

Kaynak: Brezilya Merkez Bankası

6 İGEME, Mart 2011 Brezilya Ülke Raporu

11

Sektörler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar, 2009

Kaynak: Brezilya Merkez Bankası

Kümülatif Doğrudan Yabancı Yatırımlar, 2010

Ülke Milyar $

1 ABD 2.581

2 Fransa 1.207

3 İngiltere 1.169

4 Almanya 1.057

5 Hong Kong 962

6 Belçika 741

7 Hollanda 687

8 İspanya 668

9 Çin 574

10 Kanada 528

11 İsviçre 514

12 İtalya 405

13 Brezilya 349

14 Avusturalya 329

15 Meksika 328

38 Türkiye 84 Kaynak: CIA The World Factbook

46%

39%

15%Hizmet Sektörü

Sanayi Sektörü

Tarım, Hayvancılık veMadencilik Sektörü

12

Türkiye-Brezilya Ekonomik İlişkileri

Türkiye, Latin Amerika’daki en büyük ticaret partneri olan Brezilya ile siyasi ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine büyük önem vermektedir. Aynı şekilde Türkiye de Brezilya’nın yeni ticari ve yatırım açılımları için belirlediği ülkelerin başında gelmektedir. Ayrıca Brezilya’nın gelişen ekonomisi ile gelecekte dünyanın en büyük ekonomilerinden biri olarak öngörülmesi ülkenin önemini artırmaktadır. TPAO ile Brezilya Ulusal Petrol Şirketi PETROBRAS Karadeniz’de müştereken (300 milyon ABD Doları tutarında bir proje kapsamında) petrol arama çalışmaları yürütmektedir. Brezilya şirketleri Madencilik (Karadeniz Bölgesi ve Kars’ta nikel) ve Uçak Sanayi (Embraer) alanlarında ülkemizde yatırım planlamaktadırlar. Nisan 2009’da başlanan İstanbul-Sao Paulo uçak seferleri ticari ilişkilerimizin artırılmasına da katkıda bulunmaktadır. Türkiye’nin Brezilya ile işbirliğini geliştirmesi, ülkemizin MERCOSUR pazarındaki fırsatlardan daha çok yararlanmasını sağlayacaktır. Büyükbaş hayvancılık konusunda ileri seviyede olan Brezilya’nın en büyük pazarlarından birisi Ortadoğu’dur. Brezilyalı firmaların bu konudaki know-how’ını Türkiye’ye getirerek bir üs yapıp, Ortadoğu’ya buradan ulaşmalarının her iki ülke için de karlı olacağı düşülnülmektedir. Ayrıca iki ülke çok sayıda tarım ürününe sahip olsa da, bu durum mevsim farklılığı bulunduğu için ticari işbirliğine engel değildir. Ticari ve Ekonomik Nitelikli Anlaşmalar

• Ticari ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması: 1995 yılında imzalanmıştır. • Hava Ulaştıma Anlaşması (HUA): 2006 yılında imzalanmıştır. • Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması (ÇVÖ): 2010 yılında

imzalanmıştır. • Serbest Ticaret Anlaşması (STA): Brezilya Mercosur üyesidir. Mercosur ile

STA müzakereleri devam etmektedir.

İki ülke arasındaki vize uygulamaları

TÜRKİYE’NİN UYGULADIĞI REJİM

TÜRKİYE’YE UYGULANAN REJİM

Diplomatik Resmi Umuma Mahsus

Diplomatik Resmi Umuma Mahsusu

Muaf Muaf Muaf Muaf Muaf Muaf

13

Dış Ticaret Brezilya Türkiye’nin Latin Amerika’daki en büyük dış ticaret partneridir. 2010 yılında Türkiye ile Brezilya arasındaki dış ticaret hacmi %31,29 artmıştır.

Türkiye-Brezilya Dış Ticareti (1000 $)

YILLAR İHRACAT (X) İTHALAT (M) X/M DENGE HACİM

1998 43.921 407.372 0,11 -363.451 451.294 1999 33.658 226.199 0,15 -192.541 259.857 2000 41.679 302.505 0,14 -260.825 344.184 2001 89.817 212.121 0,42 -122.303 301.938 2002 48.978 236.091 0,21 -187.112 285.069 2003 50.165 401.826 0,12 -351.660 451.991 2004 69.355 566.292 0,12 -496.937 635.648 2005 103.457 798.575 0,13 -695.117 902.033 2006 121.881 934.782 0,13 -812.900 1.056.663 2007 229.913 1.172.669 0,19 -942.755 1.402.582 2008 318.027 1.423.867 0,22 -1.105.840 1.741.895 2009 388.206 1.105.889 0,35 -717.683 1.494.096 2010 614.115 1.347.524 0,46 -733.409 1.961.640

Kaynak: TUIK Brezilya’ya İhracatımızda Başlıca Maddeler: Demir-çelik ana sanayi, Motorlu kara taşıtlarının motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarları, Tekstil elyafınından iplik ve dokunmuş tekstil, Motorlu kara taşıtları ve motorları, Çimento, kireç ve alçı, Takım tezgahları, İşlenmiş sebze ve meyveler, Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri, Ana kimyasal maddeler (kimyasal gübre ve azotlu bileşikler hariç), Kimyasal gübre ve azotlu bileşikler. Brezilya’dan İthalatımızda Başlıca Maddeler: Demir cevheri, Tahıl ve başka yerde sınıflandırılmamış bitkisel ürünler, Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi, Kağıt hamuru, kağıt ve mukavva, Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri, Maden, taşocağı ve inşaat makineleri, Demir-çelik ana sanayi, Başka yerde sınıflandırılmamış kimyasal ürünler, Sentetik kauçuk ve plastik hammaddeler, Tahta plaka; kontrplak, yonga levha, sunta, diğer pano ve tahtalar.

14

Türkiye’nin Brezilya’ya İhracatı (Dolar) Ürün Kodu Ürün Adı 2009 2010

Tüm Ürünler 388.206.717 614.115.834

‘2710 Demir-çelik ana sanayi 121.046.564 172.350.312

‘3430 Motorlu kara taşıtlarının motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarları 62.530.008 76.625.977

‘1711 Tekstil elyafınından iplik ve dokunmuş tekstil 49.119.695 64.375.900

‘3410 Motorlu kara taşıtları ve motorları 16.663.187 40.717.637

‘2694 Çimento, kireç ve alçı 6.504.982 23.010.450

‘2922 Takım tezgahları 9.275.792 20.465.870

‘1513 İşlenmiş sebze ve meyveler 10.439.539 18.575.415

‘113 Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri 17.110.036 18.315.643

‘2411 Ana kimyasal maddeler (kimyasal gübre ve azotlu bileşikler hariç) 5.817.994 15.947.379

‘2412 Kimyasal gübre ve azotlu bileşikler 6.796.406 11.900.321

‘3511 Gemi 4.295.549 11.117.992

‘2899 Başka yerde sınıflandırılmamış metal eşya 2.596.864 10.610.230

‘2511 İç ve dış lastik 2.152.042 9.265.551

‘1729 Başka yerde sınıflandırılmamış tekstil ürünleri 2.830.752 9.143.307

‘2919 Diğer genel amaçlı makineler 1.418.385 8.531.714

‘2519 Diğer kauçuk ürünleri 4.850.448 7.234.798

‘2320 Rafine edilmiş petrol ürünleri 2.982.738 6.610.895

‘111 Tahıl ve başka yerde sınıflandırılmamış bitkisel ürünler 4.581.238 6.442.845

‘1549 Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri 7.276.137 5.974.820

‘1410 Kum, kil ve taşocakçılığı 3.910.753 5.681.033

‘2413 Sentetik kauçuk ve plastik hammaddeler 1.542.249 5.435.126

‘1722 Halı ve kilim 2.238.685 4.329.663

‘3610 Mobilya 1.501.096 4.158.975

‘2913 Mil yatağı, dişli, dişli takımı ve tahrik tertibatı 2.365.680 4.116.544

‘3190 Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli teçhizat 3.172.950 4.011.358Kaynak: TUIK

Türkiye’nin Brezilya’dan İthalatı (Dolar)

Ürün Kodu Ürün Adı 2009 2010

Tüm Ürünler 1.105.889.970 1.347.524.962

‘1310 Demir cevheri 385.500.327 438.422.039

‘111 Tahıl ve başka yerde sınıflandırılmamış bitkisel ürünler 126.942.633 225.665.100

‘2720 Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi 88.746.945 107.995.047

‘2101 Kağıt hamuru, kağıt ve mukavva 78.841.980 91.932.957

‘113 Meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri 33.418.195 47.101.440

‘2924 Maden, taşocağı ve inşaat makineleri 22.305.469 35.526.642

‘2710 Demir-çelik ana sanayi 22.946.990 30.559.362

‘2429 Başka yerde sınıflandırılmamış kimyasal ürünler 30.189.568 29.679.562

‘2413 Sentetik kauçuk ve plastik hammaddeler 30.069.096 28.240.882

‘2021 Tahta plaka; kontrplak, yonga levha, sunta, diğer pano ve tahtalar 14.478.245 26.281.451

‘2912 Pompa, kompresör, musluk ve vana 18.703.273 26.015.390

15

‘2010 Kereste ve parke 37.726.600 25.916.735

‘3430 Motorlu kara taşıtlarının motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarları 21.734.868 23.999.217

‘2411 Ana kimyasal maddeler (kimyasal gübre ve azotlu bileşikler hariç) 12.746.483 23.462.485

‘2430 Suni ve sentetik elyaf 4.987.494 21.107.408

‘3110 Elektrik mororu, jeneratör, trasformatörler 41.777.293 9.513.157

‘2922 Takım tezgahları 24.174.378 8.431.165

‘121 Sığır, koyun, keçi, at, eşek, bardo, katır v.b. -— 8.393.329

‘1920 Ayakkabı 8.045.607 8.080.333

‘2424 Sabun, deterjan, temizlik , cilalama maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri 1.153.797 7.976.284

‘1513 İşlenmiş sebze ve meyveler 11.033.893 7.561.134

‘2423 Tıpta ve eczacılıkta kullanılan kimyasal ve bitkisel kaynaklı ürünler 7.650.461 7.037.355

‘3410 Motorlu kara taşıtları ve motorları 502.330 6.940.381

‘1532 Nişasta ve nişastalı ürünler 1.962.699 6.745.357

‘3120 Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları 3.963.578 6.199.079Kaynak: TUIK

Türkiye-Brezilya Ekonomik İlişkilerinde Öncelikli Sektörler - Başta altyapı / ulaştırma projeleri olmak üzere inşaat, mühendislik ve bu alanlara

bağlı danışmanlık hizmetleri

- İnşaat malzemeleri ve ekipmanları

- Sentetik iplik

- Tarım makineleri parçaları

- Bilgisayar ekipmanları

- Havacılık ekipmanları

- Telekomünikasyon ekipmanları

- Tıbbi ekipmanlar

- Hububat

- Elektrik ekipmanları (kablo, devre teçhizatları vb.)

- Otomotiv parçaları

- Organik tarım ürünleri

- Farmakolojik ham maddeler

- Kuru meyve ve kabuklu yemişler

- Fıdık ve mamülleri

- Zeytin ve zeytinyağı

- İşlenmiş doğal taşlar (blok mermer, traverten)

- Takım tezgahları (metal şekillendirme-kesme tezgahları ve presleri)

- Tekstil ve hazır giyim

16

DEİK/Türk – Brezilya İş Konseyi

Dışişleri Bakanlığının 2006 yılını Latin Amerika yılı ilan etmesi ile DEİK, Güney Amerika ile ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi stratejisi çerçevesinde Brezilya ile somut işbirliği alanlarını tespit ederek, ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine esas teşkil edecek mekanizmalar oluşturmayı hedef belirlemiştir. Bu itibarla, Dışişleri Bakanı Abdullah Gül’ün, hükümet temsilcileri, işadamları, basın ve TBMM’den temsilciler ile birlikte 2006 yılı başındaki Brezilya ziyareti sırasında, 20 Ocak 2006 tarihinde, FIESP (Federation of the Industries of the State of Sao Paulo) ile bir Niyet Antlaşması imzalanarak DEİK bünyesinde Türk-Brezilya İş Konseyi kurulmuştur.

Brezilya ile ülkemiz arasında kurulacak yakın işbirliği, Brezilya ile birlikte Arjantin, Paraguay ve Uruguay’ın üye oldukları MERCOSUR (Güney Amerika Ülkeleri Ortak Pazarı) ile ortaya çıkacak geniş pazardan Türk firmalarının da yararlanmasına yol açacaktır. Diğer yandan, Brezilyalı firmalar Türkiye üzerinden Avrupa ve diğer komşu ülke pazarlarına girme şansına sahip olabileceklerdir.

Müstakil bir İş Konseyi olan Brezilya İş Konseyi, 2006 yılında kuruluşunun akabinde Brezilyalı bir işadamı heyetini misafir ederek buradaki iş olanakları hakkında bilgilendirmiş, üyeleri ile bir araya getirmiştir. 2007’de imzalanan Kuruluş Antlaşması ile iki ülke arasında dönüşümlü olarak Ortak Yıllık Konferansların düzenlenmesi hedeflenmektedir. Konferanslar, seminerler ve ikili görüşmeler gerçekleştirmenin ve iki ülkenin iş dünyasını bilgilendirerek bir araya getirmenin yanı sıra İş Konseyi, ticareti ve ortak girişimleri kısıtlayıcı mevzuat ve uygulamaları tespit ederek bunların kaldırılması veya iyileştirilmesi yönünde iş dünyasını temsilen ilgili merciilerle görüşmeyi de hedeflemektedir.

Türk-Brezilya İş Konseyi son dönem faaliyetleri kapsamında; Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inacio Lula da Silva’nın ziyareti kapsamında 21 Mayıs 2009 tarihinde Çırağan Sarayı’nda Türkiye-Brezilya İş Forumu düzenlendi.

Dış Ticaretten Sorumlu Devlet Bakanı Sn. Zafer Çağlayan Başkanlığındaki Ticaret Heyeti ile12-18 2009 tarihleri arasında Şili-Brezilya Seyahati düzenlendi.

Brezilya Dış Ticaret ve Tanıtım Birimi Direktörü Norton Rapesta 5 Ocak 2010 tarihinde toplanıldı. T.C. Brezilya Büyükelçisi Sayın Ersin Erçin 12 Ocak 2010 tarihinde TOBB Plaza’da toplantı yapıldı. DEİK/Türk-Brezilya İş Konseyi Başkanı Aykut Eken’in ev sahipliğinde; Brezilya Savunma Bakanı Sn. Nelson Jobim onuruna, Brezilya Büyükelçisi Marcelo Jardim, Brezilya Başkonsolosu Michael Gepp, Dışişleri Bakanlığı İstanbul temsilcisi Doğan Akdur, DEİK Genel Sekreteri Ufuk Yılmaz, Türk-Meksika İş Konseyi Başkanı Varol Dereli ve Brezilya Savunma Bakanlığı mensuplarından oluşan 30 kişinin katılımlarıyla 30 Nisan 2010 tarihinde bir akşam yemeği düzenledi.

17

Sayın Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın 25-30 Mayıs 2010 tarihleri arasında Brezilya’ya yapmış olduğu resmi ziyaret vesilesiyle, beraberindeki resmi ve özel sektör temsilcilerinden oluşan bir heyet ile 25-30 Mayıs 2010 tarihleri arasında Brezilya-Türkiye İş Forumu düzenlendi. DEİK/Türk-Brezilya İş Konseyi Başkanı Aykut Eken’in ev sahipliğinde; DEİK’in Brezilya karşı kanat kuruluşu FIESP Heyeti’nin Türkiye ziyareti onuruna 17 Haziran 2010 tarihinde, FIESP Başkanı Miguel Haddad, Brezilya Başkonsolosluğu Ticaret Müşaviri Samuel Bueno, Türk-Meksika İş Konseyi Başkanı Varol Dereli, Türk-Brezilya İş Konseyi Başkan Yardımcısı Silvyo Benbassat, İş Konseyi üyelerinden Arif Kenan Turkantos, Namık Kemal Ekinci ve FIESP mensuplarından oluşan 30 kişi katılımıyla bir akşam yemeği düzenlendi. DEİK/Türk-Amerika İş Konseyleri Brezilya Etanol üreticileri heyetinin İstanbul’daki temasları kapsamında 26 Kasım 2010 tarihinde DEİK/Türk-Brezilya İş Konseyi Başkanı Aykut Eken’in ev sahipliğini yaptığı bir yuvarlak masa toplantısı düzenlendi.