399/82 หมู่ 10 ต.หนองหาร อ.สันทราย...
TRANSCRIPT
สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน
399/82 หม 10 ต.หนองหาร อ.สนทราย จ.เชยงใหม 50290
โทรศพท : 086-7896559
Facebook : สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน
Fax : 052-001367
E-mail : [email protected]
ค าน า
โครงการถายทอดเทคโนโลยจากผลงานวจยและนวตกรรมสกลมผรบประโยชนเพอการพฒนาคณภาพชวตประจ าป 2561 ไดรบการสนบสนนงบประมาณจากส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) และด าเนนงานโดยสมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน (สพย .) มวตถประสงคเพอเผยแพรและถายทอด องคความรและเทคโนโลยดานตางๆ ใหแกเจาหนาท และกลมเกษตรกรในพนทความรบผดชอบของศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชด าร เพอสงเสรมและสนบสนนใหเจาหนาทภายในศนยศกษาฯรวมถงเกษตรกรไดมความรเพมขน น าองคความรเหลานนไปปรบใช ในการประกอบอาชพ เพอพฒนาคณภาพชวตอกทางหนง ในการจดท าคมอฝกอบรม ครงนเพอใหผเขารบการอบรมใชเปนเอกสารประกอบในการเขารวมฝกอบรม และยงสามารถใชเปนแหลงขอมล ความร เพอประกอบการพฒนาอาชพ สรางรายได และสรางชมชนใหมความเขมแขงและยงยน คณะผจดท าหวงเปนอยางยงวา คมอเลมนจะเปนประโยชนกบผเขารบการอบรมทกทาน รวมถงหนวยงานตางๆ ทเกยวของไมมากกนอย หากมขอผดพลาดประการใด คณะผจดท าตองขออภยมา ณ ทนดวย
สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน คณะผจดท า
ก
สารบญ
หนา ค าน า ก สารบญ ข หวขอท 1 เทคโนโลยสารชวภาพ ไคโตซานในการเพาะเหดนางรม 1
- ไคโตซาน 1 - ไคตน 2 - การประยกตใชไคตนและไคโตซาน 2 - วธใชไคโตซานเพอประโยชนดานการเกษตร 6 - ไคตนจากเปลอกกง 7 - ไคโตซานจากไคตน 8 - การเพาะเลยงเหดนางรม 12
หวขอท 2 การท าเหดกอง โดยใชวสดเหลอใชทางการเกษตร 18 - ลกษณะของเหดฟาง 19 - ระยะการเจรญของเหดฟาง 21 - คณคาทางอาหารในระยะดอกตางๆ 23 - สรรพคณเหดฟาง 24 - การเพาะเหดฟาง 25 - การเพาะเหดฟางกองเตย 35
ข
- การเพาะเหดฟางในตะกรา 40 - การเพาะเหดถงเชา 47
หวขอท 3 ปยอนทรยคณภาพสงจากไสเดอน 49 - ลกษณะการเลยงไสเดอนดนในรปแบบตางๆ 49 - การผลตปยอนทรยคณภาพสงจากวสดทเหลอใชในการผลต
ปาลมน ามนโดยใชไสเดอนดน 55
หวขอท 3 การอบแหงพลงงานแสงอาทตย - จดประสงค 61 - หลกการ 62 - ประโยชนทไดรบ 63 - การอบกลวย 63
หวขอท 3เทคโนโลยการแปรรปอาหารจากขาวกลองงอกพนเมอง จงหวดสรนทร
- ขาวกลองงอกพนเมอง จงหวดสรนทร 66 - ผลตภณฑอาหารจากขาวกลองงอกพนเมอง จงหวดสรนทร 70 - วธการท าขาวกลองงอก 71 - บรรจภณฑ 76
ดร.สญญา กด น
มหาวทยาลยรามค าแหง
ไคโตซาน คอ “อนพนธของไคตนทไดตดเอาหมอะซทลของน าตาลเอน-อะซทลกลโคซามน ออกตงแต 60% ขนไปและมสมบตในการละลายในสารละลายกรดออน” เปนสารทเตรยมไดจากสารพอลเมอรธรรมชาตไคตน จงเรยกไคโตซานวา เปนอนพนธของไคตน โดยการน าไคตนมาดงหมอะซทลออกจากน าตาลเอนอะซทลดกลโคซามน ใหไดน าตาลดกลซามน
1
เทคโนโลยสารชวภาพ ไคโตซานในการเพาะเหดนางรม
ไคตน เปนสารพอลเมอรตามธรรมชาตชนดหนงทมปรมาณมากเปนอนดบทสองรองจากเซลลโลสทเปนสวนประกอบของเนอไม สามารถพบไดในธรรมชาตโดยจะเปนสวนประกอบของเปลอกแขงทหมเซลลของยสต เชอรา หรอเปนโครงสรางแขงของสตวไมมกระดกสนหลง เชน แมลง, แมง, กง, ป, หมก เปนตน
การประยกตใชไคตนและไคโตซาน
อาหารและอาหารเสรม ใชเตมในอาหารชวยรกษากลน รส และใชเปนสารกนบด เปนสารเคลอบอาหาร ผก ผลไม โดยอาศยทไคโตซานมสมบตในการตอตานจลนทรยและเชอราบางชนด
ดานการแพทยและดานเภสชกรรม
ใชสารชวภาพไคโตซานในการสมานแผล เชน แผลจากการถกน ารอนหรอแผลไฟไหม ควบคมการปลดปลอยตวยา ใชเปนตวน าในการถายยน สารกอเจล แผนปดแผลทมฤทธตอตานแบคทเรย และสารจบคอเลสเตอรอล ท าใหลดปรมาณคอเลสเตอรอลในเสนเลอด
2
2
การบ าบดน าเสย สามารถใชดดซบอออนของโลหะหนก สารกลมอะโรเมตค ส และสารแขวนลอยในน าเสยจากอตสาหกรรมส จากโรงงานฟอกยอม ใชจบโปรตนและไขมนในน าเสยจากอตสาหกรรมอาหาร
ดานเวชส าอาง ใชเปนสารเตมแตงท าใหขนในผลตภณฑ และชวยรกษาความชมชน และความยดหยนในผลตภณฑเครองส าอางประเภทดแลผวพรรณ และเสนผม เชน โลชน แปง และแชมภ
ดานการเกษตร 1. เปนตวกระตนการเจรญเตบโตของพช โดยจะกระตนกระบวนการ ทางสรระของพช เชน - เรงอตราการเจรญเตบโต - ลดระยะเวลาเพาะปลกลงและท าใหเกดผลผลตไดเรวกวาปกต
- สรางความแขงแรงของพชในการตานลมและภาวะภมอากาศทเปลยนแปลงไดดขน - ท าใหผลผลตสง - ท าใหชวงระยะเวลา และจ านวนครงทเกบเกยวผลผลตเพมขน - ลดปรมาณการใชปย
3
2. ชวยกระตนใหพชมความสามารถในการตานทานโรคไดดขน (Disease resistance response gene; DDR ) - สามารถกระตนภมคมกนโรคพช - ความแขงแรงของล าตน กงและใบ โดยเฉพาะทางใบจะพบแวก - สารทมฤทธยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรย 3. น าไปใชเคลอบเมลดพนธ (Seed treatment) - อตราการงอกทสงขนและเวลาการงอกเรวขน - ชวยปองกนโรคโดยเฉพาะเชอราและแบคทเรย - ชวยน าพาธาตอาหารไดด
4. เปนสารปองกนแมลงศตรพช (Insecticide) - กระตนใหพชผลตเอนไซม Chitinase - ยอยสลายไคตน ซงเปนองคประกอบของเปลอกหมตวของเมลงศตรพช
30 4
4
5. เปนปยธรรมชาต (Fertilizer) - ธาตไนโตรเจนอยประมาณ 7-10%
- เปนพาหะน าปยและธาตอาหารในดน 6. ปรบสภาพดน (Soil condition) - เพมความพรนในดน ชวยดดซบน า การอมน า - เปนตวพาส าหรบพวก (micro-organic) โดยปลดปลอยสารดงกลาวอยางชาๆ ใหผลตอเนองไดนาน 7. ตอตานเชอรา ไวรส และแบคทเรย ไคโตซานสารยบยงและตอตานเชอรา ไวรส และแบคทเรยทเปนสาเหตของโรคพชไดหลายชนด และสรางเอนไซมทท าใหยอยสลาย ท าลายเชอราโรคพชไดอยางด
8. การเคลอบผลตผลทางการเกษตร เพอยดอายการเกบเกยว ชวยลดอตราการหายใจ การผลตกาซเอธลน ลดการรบกวนของแมลงและเชอรา ผลผลตจะทนทานตอสภาวะกรดไดดขน การเปลยนแปลงสจะชาลง 9. ชวยเพมปรมาณจลนทรยทมประโยชนในดน ไคโตซาน สามารถสงเสรมการเพมจ านวนหรอปรมาณจลนทรยทมประโยชนในดน ท าใหเกดการลดปรมาณของจลนทรยทเปนเชอโรคพช
31
5
วธใชไคโตซานเพอประโยชนดานการเกษตร คณสมบต วธการใช อตรา
1. แมลง : กระตนใหพชสรางความภมคมกนศตรพช เชน หนอนใย หนอนคบ
พนทางใบ 10–20 ซซ/น า 20 ลตร (1 ฝา ตอน า 1 ปป)
2. โรค : ยบยง การเจรญเตบโตเชอสาเหตของโรคพชรกษาและสรางภมตานทาน
พนทางใบ 10–50 ซซ/น า 20 ลตร (1-2 ฝา ตอน า 1 ปป)
3. ใชเคลอบเมลดพนธ ลดความเสยหายจากการถกท าลายโดยเชอรา และแมลง
ชบเมลดพนธนาน 6 ชวโมง
10 ซซ/น า 1 ลตร (1/2 ฝา ตอน า 1 ลตร)
4. ใชควบคมไสเดอนฝอย * วธการนยงใชตนทนสงไมคมการลงทน
ใชเปนรปผงลงดนแลวไถกลบ 6-8 นว 2-4 สปดาห กอนปลกพช
1 กรม/ตารางวา ( 1 ตน/Acre ) ( 3% ปรมาตร / ปรมาตร)
5. เพมจ านวนจลนทรยทมประโยชน. ในดน และลดจลนทรยทเปนเชอโรค.
6. เพมความเจรญเตบโตในพชผก ไดแก คะนา หอม หนอไมฝรง ผกตาง ๆ (ผลดกวาไมพน 20% และน าหนกมากกวา 20-40%)
ฉดพนทก ๆ 7 วน (3-4 ครง)
10-15 ซซ
6
ไคตนจากเปลอกกง การสกดไคตนจากเปลอกกง โดยน าเปลอกกง มาลางท าความสะอาดดวยน าหลายๆ ครง เพอลางสงสกปรก และเศษเนอและไขมนทตดมา แลวจงน าไปอบหรอใชวธตากแดดใหแหงการก าจดโปรตนออกโดยใชสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดไปสลายพนธะเปปไทดในโมเลกลของโปรตน และการก าจดแรธาตออกโดยใชสารละลายกรดไฮโดรคลอรกเจอจางละลายเกลอแคลเซยมคารบอเนต อปกรณและสารเคม
- บกเกอร - ตอบ - น า - โกรงและแกนบด - เปลอกกง หรอเปลอกป - เครองกวนพรอมแทงกวน
- เครองชง
- 2% โซเดยมไฮดรอกไซด โดยน าหนกตอปรมาตร - 7% กรดไฮดรอคลอรก โดยน าหนกตอปรมาตร
วธการท า 1. ชงเปลอกกง 150 กรม ใสบกเกอรขนาด 500 มลลลตร ลางท าความสะอาดดวยน าหลาย ๆ ครงเพอ ก าจดโปรตน และไขมน รวมถงสงสกปรกทตดมา กรองเปลอกกงทสะอาดแลว น าไปอบใหแหงในตอบทอณหภม 80 องศาเซลเซยส 2. บดเปลอกกงทผานการท าความสะอาดแลวในโกรง แลวชงเปลอกกงทได 15 กรม ใสบกเกอร
7
3. เตมสารละลาย 2% โซเดยมไฮดรอกไซด ปรมาตร 250 มลลลตร น าไปใหความรอนท 50-60 องศาเซลเซยส ประมาณ 1/2 ถง 1 ชวโมง (หรอทงไวขามคนทอณหภมหอง) หลงจากนนกรองเปลอกกงทไดและน าไปลางจนได pH เปนกลาง 4. เตมสารละลาย 7% กรดไฮดรอคลอรก ปรมาตร 250 มลลลตร กวนทอณหภมหองรอจนกระทงสงเกตไมเหนฟองเกดขน หลงจากนนกรองเปลอกกงทไดและน าไปลางจนได pH เปนกลาง น าไปอบใหแหงในตอบทอณหภม 60 องศาเซลเซยส 5. ถาเปนเปลอกปใหท าขอ 4. กอน ขอ 3.
เปลอกกง ไคตน
ไคโตซานจากไคตน ไคโตซาน เปนสารทเตรยมไดจากสารพอลเมอรธรรมชาตไคตน จงเรยกไคโตซานวา เปนอนพนธของไคตน ท าไดโดยน าไคตนมาดงหมอะซทล ออกจากน าตาลเอนอะซทลดกลโคซามน หรอ A residues ดวยการท าปฏกรยากบดางเขมขน ซงจะไดน าตาลดกลซามน หรอ D residues ขณะทมการลดลงของหนวยยอย A residues ยอมเปนการเพมขนของ D residues ในปรมาณทเทากน ซงคอการเปลยนแปลงไคตนใหเปนไคโตซานนนเอง
8
อปกรณและสารเคม - บกเกอร - ตอบ - เครองกวนพรอมแทงกวน - แทงแกวคน - ไคต นจ าก เปล อ กก ง หร อ
เปลอกป - เครองชง - น า
- 50% โซเดยมไฮดรอกไซด (NaOH) โดยน าหนกตอน าหนก วธการท า 1. ชงไคตน 2 กรม ใสฟลากขนาด 250 มลลลตร ทม 50% โซเดยมไฮดรอกไซดโดยน าหนกตอน าหนก 150 มลลลตร กวนไวทอณหภมหอง 1-2 คน 2. เมอครบเวลา ใหกรองไคโตซานทไดโดยน าไปลางจนได pH เปนกลาง น าไปอบใหแหงในตอบทอณหภม 60 องศาเซลเซยส 3. น าไปทดสอบความเปนไคโตซาน
ไคตน ไคโตซาน
การทดสอบไคโตซาน สมบตการโปรงแสง
ไคตนทสกดได เมอก าจดโปรตนและแคลเซยมคารบอนเนตออกแลว จะมสขาวขนและทบแสง ในขณะทไคโตซานจะมสเหลองออนและมความโปรงแสง
8
9
สมบตการละลาย ไคโตซานมหมอะมโน เมออย ในตวท าละลายอนทรย จะมความสามารถในการละลายได เนองจากมการแตกตวของหมอะมโน ซงแตกตางจากไคตนมหมอะซตามโด ไมสามารถในการละลายในตวท าละลายอนทรย แตละลายไดในตวท าละลายอนนทรย
การท าปฏรยากบไอโอดน/สารละลายโพแทสเซยมไอโอดน (Iodine/Potassium iodine solution)
ไคโตซานสามารถท าปฏกรยากบไอโอดนเปนสารประกอบเชงซอนในโมเลกล ทมสมวงในสภาวะกรด ในขณะทไคตนไมสามารถท าปฏกรยากบไอโอดนท าใหไมมการเปลยแปลงสของไอโอดน
สมบตการละลาย การตกตะกอน
อปกรณและสารเคม
- บกเกอร - เครองชง - เครองกวนพรอมแทงกวน - แทงแกวคน - กระจกนาฬกา - 1% กรดซลฟรก - 0.2% ไอโอดนโดยน าหนกตอปรมาตร - 5% สารละลายโพแทสเซยมไอโอดนโดยน าหนกตอปรมาตร
36 9
10
วธการท า 1. ใหน าไคตนและไคโตซานไปสองภายใตแสง แลวใหสงเกตลกษณะของสและความทบแสงทแตกตางกน 2. น าไคตนและไคโตซานจ านวน 1 กรม ละลายลงใน 100 มลลลตรของตวท าละลาย เชน กรดอะซตก และน า โดยเตรยมสารละลายกรดอะซตก ความเขมขน 1% ปรมาตรตอปรมาตร 3. สงเกตการละลายดวยตา ท าการทดลองซ าโดยเปลยนตวท าละลายเปนน า 4. น าไคตนหรอไคโตซาน 2-3 ชน ใสกระจกนาฬกา หยดไอโอดน/สารละลายโพแทสเซยมไอโอดน 2-3 หยด และท าใหเปนกรดดวยการหยดกรดซลฟรก 2-3 หยด 5. ใหสงเกตการเปลยนแปลง
11
การเพาะเลยงเหดนางรม การเพาะเลยงเหดนางรม ท าไดเ ชนเดยวกบเหดอนๆ การเพาะเลยงเหดนางรมจะมขนตอนการเพาะเลยงทประกอบดวย - การผลตหวเชอเสนใยเหดบรสทธ (การผลตแมเชอ) - การผลตหวเชอเหดในเมลดธญพช - การเพาะเหด (กอนเชอ / เพาะในทอนไม) - การท าใหเกดดอกเหด ในขนตอนการผลตหวเชอเสนใยเหดบรสทธ ตองใชอาหารเลยงเชอพดเอ (potato dextrose agar, PDA) อปกรณและสารเคม
- มนฝรง 200 กรม - กลโคส 20 กรม - วนผง 15-20 กรม - น ากลน 1 ลตร
วธการท า 1. น ามนฝรงลางน าใหสะอาดปอกเปลอก (ในกรณทจะใชเลยงเชอเหดไมตองปอกเปลอกกได) แลวน ามาหนเปนชนเลกๆ ขนาด 1 ลกบาศกเซนตเมตร 2. น าไป ตมกบน า 1/2 ลตร นานประมาณ 20 นาท (หรอจนมนฝรงสก) 3. เสรจแลวกรองเอาแตน าคนมนฝรง 4. น าสวนทเหลออก 1/2 ลตร น ามาละลายผงวนใหเขากน ยกขนตงไฟพรอมกบ ใสน าตาลกลโคส เมอเขากนดแลวกน าน าคนมนฝรงเทลงผสมตมอกประมาณ 2-3 นาท ยกลง
12
5. น ามากรอกใสขวดแบนสงประมาณ 1.5 นว โดยกรอกผานกรวยแกวเพอไมใหเลอะคอขวด 6. ทงไวสกครใหญ อดจกส าล ปดทบดวยกระดาษหรอพลาสตกอกทหนง แลวน าไปนงฆาเชอดวย หมอนงความดน นานประมาณ 15-20 นาท เสรจแลวยกลง น าขวดอาหารวนมาเอยง
ปอกเปลอกมนฝรง หนเปนชนเลกๆ แลว
น าไปตม กรองเอาแตน ามา
ละลายกบวน ,กลโคส
กรอกใสขวด อดจก
ดวยส าล นงฆาเชอ ดวยหมอนง
ความดน น าขวดอาหารวนมา
เอยง 6.1 การเขยเชอเหดนางรม การเพาะเลยงเสนใยเหดเพอผลตหวเชอเหดบรสทธอาจท าได 2 กรณดงน
13
1. การเพาะเลยงสปอร สวนใหญจะใชในกรณปรบปรงพนธ หรอผสมพนธเพอใหไดสายพนธใหม 2. การเพาะเลยงเนอเยอ สวนใหญจะใชในการขยายเสนใยเหด นยมใชวธน เพราะท างายสะดวก รวดเรว และจะไดดอกเหดทมลกษณะเหมอนพนธเดมทกประการ การเลอกดอกเหดท าพนธ - เปนดอกทสมบรณ หมวกดอกควรมลกษณะงอโคง - ดอกไมแกหรอออนเกนไป อยในระยะกอนทจะมการสรางสปอร - มกานดอกทแขงแรง ไมมเชอจลนทรย หรอเชอท าลายดอกเหด - สของดอก ขนอยกบชนดของพนธและตองไมมสอนปะปน - คดดอกเหดจากถงกอนเชอทใหผลผลตสงกวากอนอน อปกรณและสารเคม
- อาหารเลยงเชอพดเอ - ตเขยเชอ ,เขมเขย - 70% เอทานอล - ตะเกยงแอลกอฮอล
วธการท า 1. ใชเขมเขยชบแอลกอฮอลพรอมลนไฟฆาเชอทปลายเขมเขยไลขนมาเรอยๆ จนถงสวนของดามทใชจบ การลนเขมควรลนในแนวตรงเพอใหเขมเขยถกเปลวไฟใหมากทสด ถอเขมใหปลายเขมอยในอากาศนาน 15-20 วนาท และอยาใหปลายเขมสมผสกบสวนใดๆ ภายในตเขย 2. ใชมอฉกดอกเหดออกเปน 2 สวน แลวใชเขมเขยจกชนสวนของเนอเยอภายในดอก โดยเลอกเนอเยอระหวางกานดอกกบหมวกเหด ใชเขมเขยจกเนอเยอตดมาเพยงเลกนอยกพอ
39
14
3. วางดอกเหดลงพรอมใชมอหยบขวดอาหารวน ใชนวกอยและองมอทถอเขมเขยดงจกส าลออกพรอมกบถอเอาไว หามก าจกส าลเดดขาด จากนนลนปากขวดอาหารวน เพอฆาเชอและสอดเขมเขยทมเนอเยอตดอยทสวนปลายเขาไป วางเนอเยอบนอาหารวน ดงเขมออก ลนไฟฆาเชอทปากขวดกอนปดจกขวด 4. น าขวดอาหารวนเกบในทมดและอณหภมสง จะชวยใหเสนใยเหดเดนเตมไดเรวขนภายใน 10-15 วน เมอเสนใยเดนเตมอาหารวนแลว น าไปขยายลงในเมลดธญพชตอไป หรอถายเชอเหดจาก อาหารวนขยายลงบนขวดอาหารวนหลาย ๆ ขวดได
6.2 การผสมสารละลายไคโตซานในกอนเพาะเลยงเหด ไคโตซาน ชวยการเจรญของเสนใยเหด และการออกดอกเรวขน สามารถชวยเพ มผลผลตของเหดนางรม และใหปรมาณโปรตน คารโบไฮเดรต ใยอาหาร และคาการใหพลงงาน เพมขน ตลอดจนสามารถชวยยดอายของการเกบรกษาเหดนางรมใหยาวนานขน
15
อปกรณและสารเคม - 1% สารละลายไคโตซาน - เชอเหดในขาวฟาง - ถงพลาสตกชนดปากแคบ - เตานงฆาเชอ - ขเลอยยางพารา ปนขาว ยบ
ซม ร าขาว ดเกลอ แปง - จกผา
วธการท า 1. ผสมขเลอยยางพารา ปนขาว ยบซม ร าขาว ดเกลอ แปง เขาดวยกน ในอตราสวน 100 : 1 : 2 : 5 : 0.2 : 1 แบงเปนสองชดคอ ชดควบคมไมมการใสสารไคโตซาน ชดผสมสารไคโคซาน 100 มลลกรมตอกโลกรม (100 ppm หรอ รอยสวนในลานสวน) 2. เตมน าใหไดความชน 65% ผสมใหเขากนปดดวยแผนพลาสตก บมคางคน 1 คน 3. บรรจลงถงพลาสตกชนดปากแคบ ถงละ 1 กโลกรม อดใหแนนดวยมอ 4. น าไปนงฆาเชอ แลวปลอยใหเยนลง น ากอนเพาะเลยงออกวางบนชน ทอณหภมหอง 2-3 วน เพอทดสอบสภาพปลอดเชอของกอนเพาะเลยง 5. น าเชอเหดในขาวฟางทเจรญเตมทแลว ใสลงในกอนเพาะเลยงเหดกอนละประมาณ 5 กรม แลวปดกอนเหดดวยจกผา 6. น าถงกอนเหดไปบมในโรงบมเสนใยซงเปนทมดและมอณหภมสง ประมาณ 28-35 องศาเซลเซยส เพอเรงการเจรญเตบโตของเสนใย เสนใยเหดจะเดนเตมกอนเหดภายใน 2-3 สปดาหควรพกกอนเหดไวระยะหนงเพอใหเสนใยสะสมอาหาร
16
7. หลงจากนนหากสามารถน ากอนเหดไปไวทอณหภมต าเพอใหจลนทรย ทจะท าลายเหดชะงกการเจรญเตบโต ทอณหภมประมาณ 17-20 องศาเซลเซยส นาน 10-15 วน จะเปนผลดตอการเพาะเลยง 8. น ากอนเชอเขาสโรงเรอนเปดดอกโดยวางซอนกนบนชนตวเอ (A) หรอชนแขวนพลาสตก ซงการเรยงไมควรใหสงเกน 1.5 เมตร เพราะความชนและความเยนจากพนจะขนไปไมถง นอกจากนยงสะดวกตอการเกบดอก ภายในโรงเรอนควรรกษาความชนไวท 70-90% โดยการรดน า
ละลายไคโตซาน 500
ppm ใน 0.5% กรดน าสม
ผสมในอาหารเพาะเลยงเหด
บรรจเชอเหดลงใน
กอนเพาะเลยง น ากอนเชอเขาสโรงเรอนเปดดอก
ดอกเหดนางรม
17
ครประทม สรยา
เหดฟาง (Straw mushroom) จดเปนเหดทนยมรบประทานมากเปนอนดบตนๆ ของเหดทกชนด นยมรบประทานท งชาวไทย และตางประเทศ ในรปของเหดสด เหดแหง และเหดแปรรป เชน น าพรกเหด กะปเหด เปนตน เนองจากเปนเหดทมรสนม กลนหอม (ยางไฟ) ราคาถก สามารถปลก และหาซอไดงายตามทองตลาด
เทคโนโลยการท าเหดกองโดย ใชวสดเหลอใชทางการเกษตร
79
18
ลกษณะของเหดฟาง
1. หมวกดอก (Pileus) หมวกดอกหรอดอกเหด มลกษณะคลายรม ผวเรยบสขาวเทาจนถงด า ตามสายพนธ และสภาพแวดลอม กลางดอกเวาเปนแอง มสเขม และจางลงบรเวณขอบดอก ขอบดอกคมลงหรอแบนราบ ขนาดดอกมเสนผานศนยกลางประมาณ 4 – 14 ซม. เนอเหดสามารถเปลยนสไดเมอซ า และถกอากาศ 2. ครบ (Gills) ครบสวนเปนแผนเลกๆ ใตหมวกเหด เรยงกนเปนแนวขวางจากกานดอกไปทปลายดอก ประมาณ 300 – 400 ครบ ระยะหางประมาณ 1 มม. ครบดอกเปลยนจากสชมพออนเปนสนาตาลเขมเมอถงระยะสบพนธ เนองจากมการสรางสปอร สปอรใสไมมส รปไข กวางประมาณ 4.5 ไมครอน ยาวประมาณ 7.3 ไมครอน
80 19
3. กานดอก (Stipe) กานดอกท าหนาทชดอกเหด และล าเลยงสารอาหารใหแกดอกเหด เชอมอยระหวางฐานดอก และกงกลางดอก กานดอกมลกษณะเปนแทงกลม มสขาว ประกอบดวยเสนใยทเรยงตวกนแนน 4. ปลอกหม (Volva) ปลอกหมเปนสวนนอกสดของเหด ท าหนาทหมปองกนอนตรายใหแกดอกเหด และจะปรออกเมอดอกเหดเตบโตในระยะยดตว และจะหมอยบรเวณโคนกานดอกเหด 5. เสนใยเหด (Mycelium) เสนใยเหดมชวงชวตเปน 3 ตอน คอ
- เสนใยขนแรก เปนเสนใยยาว เปนชองๆ แตละชองมหนงนวเคลยส เสนใยชนดนยงไมสามารถสรางดอกเหดได
- เสนใยขนทสอง เปนเสนใยทมการรวมกนของเสนใยชนดแรกทสามารถเจรญเปนตมเหดได
- เสนใยขนทสาม เปนเสนใยทเกดจากการรวมกน และพฒนาของเสนใยขนทสองท าใหมลกษณะโครงรางเปนดอกเหดทสมบรณ
20
ระยะการเจรญของเหดฟาง
1. ระยะเขมหมด (Pinhead stage) เปนระยะทเสนใยรวมกนเปนจดขนาดเลก มลกษณะเปนจดกอนเชอรา สขาว เกดหลงการเพาะ 4 – 6 วน 2. ระยะกระดมเลก (Tiny button stage) ระยะกระดมเลก เปนการเจรญตอจากระยะเขมหมดประมาณ 15 – 30 ชม. เสนใยมการรวมกน และเจรญเปนลกษณะกอนกลม ยกตวสงขน มลกษณะเปนตม กอน หากแกะภายในจะยงแยกแยะสวนตางไมได 3. ระยะกระดม (Button stage) เปนระยะทเจรญตอจากระยะกระดมเลก 12 – 20 ชม. ตมเหดขยายขนาดใหญขนมองเหนเปนกอนเหดชดเจน มรปทรงกลมหรอร ฐานดอกโต ปลายโคงมนเลกลง หากแกะดานในจะเหนสวนตางแยกกนอยางชดเจน 4. ระยะรปไข (Egg stage) ดอกเหดเจรญในสวนกานดอก กานดอกแทงยาวขน ท าใหมลกษณะเปนดอกตม รปทรงร ไมมลกษณะกลมเหมอนในระยะท 2 และ 3
82 21
โดยหมวกเหดจะขยายออกดานขาง ปลอกหมบางลง และยดตว แตยงไมแตกหรอปรออกจากหมวกเหด 5. ระยะยดตว (Elongation stage) เปนระยะทตอจากระยะรปไขประมาณ 3–5 ชม. กานดอกแทงยาวมากท าใหปลอกหมแตกออกจากหมวกเหด สามารถมองเหนกานดอกอยางชดเจน หมวกเหดขยายออกดานขาง แตขอบดอกยงหบลง ไมกางแผ 6 ระยะดอกบาน (Mature stage) เปนระยะทเจรญตอจากระยะยดตวประมาณ 2–4 ชม. กานดอกแทงยาวอยางรวดเรว ท าใหกานดอกมขนาดเลกลง หมวกเหดเจรญ กางแผเตมท ปลอกหมอยบรเวณโคนกาน มขนาดบาง และเลกลงมาก และครบบรเวณใตหมวกเหดมการสรางสปอร และปลอยสปอรไปตามลม สครบเขมขนจนคล า กานดอกออน และเหยวลง ผวดานบนดอกเรมปรแตก และออนตว ขอบดอกยนหรอปรแตก
83
22
คณคาทางอาหารในระยะดอกตางๆ (หนวย % ในน าหนกแหง)
ระยะกระดม
ระยะดอกตม
ระยะยดตว
ระยะดอกบาน
ความชน (%) 88.63 80.17 88.87 89.46 ไขมน (%) 1.14 1.62 2.06 3.65 โปรตน (%) 30.51 23.21 21.34 21.35 คารโบไฮเดรต (%) 43.33 50.63 49.54 39.98 เยอใย (%) 6.32 5.13 7.15 13.41 เถา (%) 8.73 8.14 8.49 9.49 พลงงาน (%) 280.88 287.02 281.22 254.41 แคล เซ ย ม (มก . / 100 กรม)
3.43 4.17 1.60 1.70
ฟอสฟอรส (มก . /100 กรม)
4.18 12.17 12.29 8.18
เหลก (มก./100 กรม) 0.12 0.14 0.11 0.128 โซเดยม (มก./100 กรม) 3.69 4.66 1.80 1.16 โพแทสเซยม (มก./100 กรม)
45.59 45.76 42.42 42.60
สงกะส (มก./100 กรม) 0.110 0.118 0.081 0.078 ทองแดง (มก./100 กรม) 0.063 0.058 0.043 0.036
23
สรรพคณเหดฟาง - ในเหดฟางมสาร cardiotoxic protein มคณสมบตชวยปองกน
เซลลมะเรงได - เหดฟางมสาร vovatoxin มฤทธตานไวรส ปองกนโรคไขหวดใหญ
ลดไขมนในเสนเลอด - สาร cardiotoxic protein ชวยรกษาระดบไขมนในเสนเลอดให
ปกต ปองกนไขมนในเลอดสง ปองกนโรคหวใจ และโรคความดน - เหดฟางประกอบดวยแรธาต และวตามนหลายชนด มคณสมบต
ชวยการปองกนเลอดออกตามไรฟน รกษาโรคเหนบชา ปองกนโรคผวหนง และชวยในการเผาผลาญอาหารเปนพลงงานใหแกรางกาย
- เหดฟางมวตามน B1, B2, C ชวยเสรมสรางภมตานทาน และเปนแหลงสรางเอนไซมในตบออน ชวยปองกนโรคตบ และโรคไต
- ดอกเหดฟางชวยลดความดนโลหต ลดความเสยงของโรคหวใจ และโรคหลอดเลอดในสมองแตก
- ดอกเหดมคณสมบตรกษาแผล ท าใหแผลหายเรว - เหดฟางมกรดโฟลค (Folic acid)สง มสรรพคณรกษาโรคโลหต
จาง - เหดฟางมสรรพคณชวยใหระบบการยอยอาหารเปนปกต
เนองจากมเสนใยทชวยในการขบถาย
85
24
การเพาะเหดฟาง การเพาะเหดฟางแบงออกเปน 4 วธ คอ แบบกองสง แบบกองเตย การเพาะในโรงเรอน และเพาะดวยวสดประยกต 1. การเพาะเหดฟางแบบกองสง เปนวธเพาะแบบดงเดมทคดคนโดยอาจารยกาน ชลวจารณ ผรเรมการเพาะเหดฟางในไทยครงแรก เปนลกษณะการเพาะดวยการกองฟางใหสงขนหรออดฟางในแบบไมเปนชนๆ เปนรปแแบทมการใชฟางหรอวสดเพาะจ านวนมาก ปจจบนยงมการเพาะดวยวธนอย แตไมเปนทนยมมากนก เปนเพยงการเพาะเพอน ามาบรโภคภายในครอบครวหรอจ าหนายเปนตลาดเลกๆเทานน
2. การเพาะเหดฟางแบบกองเตย เปนวธการกองฟางหรออดฟางเปนชนๆ วางบนพนดน อาจเปนชนเดยวเตยหรอหลายชนสงกได มลกษณะเปนกอนรปทรงสเหลยมมมฉาก เปนรปแบบทมการใชฟางหรอวสดเพาะจ านวนมาก แตมพนทการเกดเหดฟางมากกวาวธกองสง
86
25
3. การเพาะเหดฟางแบบโรงเรอน เปนวธแบบดงเดมทพฒนามาจากการเพาะแบบกองเตยทนยมเพาะกนมานาน มกใชส าหรบการเพาะเชงพาณชยส าหรบตลาดขนาดใหญ ซงมขอด คอ
- ท าไดสะดวก รวดเรว ใชพนทนอย และสามารถกองเปนชนๆได - สามารถผลตเหดฟางออกจ าหนายไดทกฤดกาล โดยไมตองกงวล
เรองสภาพดนฟาอากาศ และน าทวมขง - สามารถดแล ปองกนศตรท าลาย และควบคมคณภาพดอกเหดให
สม าเสมอไดงาย
87 26
4. การเพาะเหดฟางบนวสดประยกต เชน การเพาะเหดฟางในตะกรา ซงปจจบนเปนทนยมมากในกลมเกษตรกรทมพนทนอย โดยเฉพาะเกษตรกรในแถบชมชนเมอง
สงจ าเปนในการเพาะเหดฟาง วตถดบทใชในการเพาะ
ใชฟางตากแหงสนทซงเกบไวโดยไมเปยกชนหรอขนรามากอน ใชไดทงฟางขาวเหนยว ฟางขาวจาว ฟางขาว ทนวดเอาเมลดออกแลว และสวนของตอซงเกยวหรอถอนกใชไดดถาเปรยบเทยบวสดทใชในการ เพาะตาง ๆ แลว ตอซงจะ ดกวาปลายฟางขาวนวดและวสดอน ๆ มาก เนองจากตอซงมอาหารมากกวาและอมน าไดด กวาปลายฟาง
อาหารเสรม การใสอาหารเสรมเปนสวนชวยใหเสนใยของเหดฟางเจรญไดด และท าใหไดดอกเหดมากกวาท ไมไดใสถงประมาณ เทาตว อาหารเสรมทนยมใชอยเปนประจ าไดแก ละอองขาว ปยมลสตวหรอปยคอกแหง ไสนน
88 27
ไสฝาย ผกตบชวาตากแหงแลวสบ ใหเปนชนเลกๆ จอกแหง และเศษพชชนเลกๆ ทนมและอมน าไดด เหลานกมสวนใชเปน อาหารเสรมไดเชนกน
เชอเหดฟาง เชอเหดฟางทจะใชเพาะ การเลอกซอเชอเหดฟางเพอใหไดเชอเหดทมคณภาพดและเหมาะสมกบราคาม หลกเกณฑการพจารณา ประกอบดงน คอ
- เมอจบดทถงเชอเหด ควรจะตองมลกษณะเปนกอนแนนมเสนใย
ของเชอเหดเดนเตมกอนแลว - ไมมเชอราชนดอน ๆ หรอเปนพวกแมลง หนอน หรอตวไร เหลาน
เจอปน และไมควรจะมน าอยกนถง ซงแสดงวาชนเกนไป ความงอกจะไมด
- ไมมดอกเหดอยในถงเชอเหดนน เพราะนนหมายความวาเชอเรมแกเกนไปแลว
- ควรผลตจากปยหมกของเปลอกเมลดบวผสมกบขมา หรอไสนนกบขมา
- เสนใยไมฟจดหรอละเอยดเลกเปนฝอยจนผดธรรมดาลกษณะของเสนใยควรเปนสขาวนวล เจรญคลมทวทงกอนเชอเหดนน
89
28
- ตองมกลนหอมของเหดฟางดวย จงจะเปนกอนเชอเหดฟางทด - เชอเหดฟางทซอตองไมถกแดด หรอรอการขายไวนานจนเกนไป - เชอเหดฟางทซอมานน ควรจะท าการเพาะภายใน 7 วน - อยาหลงเชอค าโฆษณาใดๆ ของผขาย ควรสอบถามจากผทเคย
ทดลองเพาะมากอนจะดกวา นอกจากนควร มการตรวจสอบ เชอเหดฟางจากหลายยหอ เชอเหดฟางยหอใดใหผลผลตสงกควรเลอกใชยหอนนมาเพาะจะดกวา
- ราคาของเชอเหดฟางไมควรจะแพงจนเกนไป ควรสบราคาจากเชอเหดหลายๆ ยหอ เพอเปรยบเทยบดดวย
สถานทเพาะเหด เนองจากการเพาะเหดฟางเปนการเพาะบนดน ดงนนเราตองค านงถงสภาพแวดลอมแปลงเพาะนนดวยเปนอยางยง โดยเฉพาะตองเปนบรเวณทไมมยาฆาแมลงหรอยากนเชอรา น าไมทวมขง มการระบายน าไดดและตองเปนทไมเคยใชเพาะเหดฟาง มากอน ถาเคยเพาะเหดฟางมากอนกควรจะท าความสะอาดทบรเวณนน โดยการขดผลกดนตากแดดจดๆ ไวสก 1 อาทตยเพอฆา เชอโรค ตางๆ บนดนทจะเปนพาหะของโรคและแมลงตอเชอเหดทเราจะเพาะในทดนนนไดดขน
90
29
สรปแลวทกองเพาะเหดควรเปนสถานททโลงแจง และทส าคญอกประการหนงกคอ สภาพดนบรเวณนนจะตองไมเคมเพราะความเคม ของดนจะท าใหเสนใยเหดไมรวมตวกนเปนดอกเหดได ปจจยทส าคญในการเพาะเหดฟาง 1. สภาพอากาศทเหมาะสมในการเพาะเหดฟาง เหดฟางชอบอากาศรอน อณหภม 35-37 องศาเซลเซยส ขนไดดทงในฤดฝนและ ในฤดรอน เพราะอากาศรอนจะชวยเรงการเจรญเตบโตของดอกเหดไดดอยแลว สวนในชวงอากาศหนาวไมคอยจะดนก เพราะอากาศ ทเยนเกนไปไมเอออ านวยตอการเตบโตของดอกเหดฟาง ส าหรบทางภาคใตกสามารถจะเพาะเหดฟางไดตลอดทงป ถามฝนตกไมมาก เกนไปนก จงเหนไดวา การเพาะเหดฟางของประเทศไทยเราสามารถเพาะไดตลอดป แตหนาหนาวผลผลตจะลดนอยลงเนองจาก อณหภมต า จงท าใหราคาสง หลงฤดเกยวขาวอากาศรอน ฟางและแรงงานมมากมคนเพาะมาก จงเปนธรรมดาทเหดจะมราคาต าลง ในฤดฝนชาวนาสวนมากท านา การเพาะเหดนอยลง ราคาเหดฟางนนกจะดขน 2. เรองความชน ความชนเปนสวนส าคญในการเพาะเหดฟางมากเปนตวก าหนดการเจรญของเสนใยเหดทส าคญถาความชนมนอย เกนไป เสนใยของเหดจะเดนชา และรวมตวเปนดอกไมได ถาความชนมากเกนไปการระบายอากาศภายในกองไมด ถาเสนใยขาด ออกซเจน กจะท าใหเสนใยฝอหรอเนาตายไปน าทจะแชหรอท าใหฟางชมควรตองเปนน าสะอาด ไมมเกลอเจอปนหรอเคม หรอเปน น าเนาเสยทหมกอยในบอนาน ๆ จนมกลนเหมน กไมควรจะน ามาใชในการเพาะเหดฟางทดนน น าทใชในการ
91
30
งอกเสนใยเหดจะมาจาก ในฟางทอมเอาไวและความชนจากพนแปลงเพาะนนกเพยงพอแลว ปกตขณะทเพาะไวเปนกองเรยบรอยแลวนนจงไมควรจะมการ ใหน า อก ควรจะรดเพยงครงเดยวคอระหวางการหมกฟางเพาะท ากองเทานน หรออาจจะชวยบางเฉพาะในกรณทความชนมนอยหรอ แหงจนเกนไป การใหความชนนโดยการโปรยน าจากฝกบวรอบบรเวณขาง ๆ แปลงเพาะเทานนกพอ 3. แสงแดด เหดฟางไมชอบแสงแดดโดยตรงนก ถาถกแสงแดดมากเกนไปเสนใยเหดอาจจะตายไดงาย กองเหดฟางเพาะเหดหลง จาก ท ากองเพาะเรยบรอยแลว จงควรจะท าการคลมกองดวยผาพลาสตกและใชฟางแหง หรอหญาคาปดคลมทบอกเพอพรางแสงแดด ใหดวยดอกเหดฟางทไมโดนแสงแดดจดมสขาวนวลสวย ถาดอกเหดฟางโดนแดดแลวจะเปลยนจากสขาวเปนสด าเรวขนกวาปกต การดแลรกษาเหดฟาง
1. การดแลรกษากองเหด ใหใชผาพลาสตกใสหรอสกได ถา เปนผาพลาสตกยงเกากยงดคลม แลวใชฟางแหงคลมกนแดดกนลม ใหอกชนหนง ควรระวงในชวงวนท 1-3 หลงการกองเพาะเหด ถาภายในกองรอนเกนไปใหเปดผาพลาสตกเพอระบายความรอนทรอนจดจนเกนไป และใหอากาศถายเทไดสะดวกขน ดแลใหดกจะเกบ ดอกเหดไดประมาณในวนท 8-10 โดยไมตองรดน าเลย ผลผลต โดยเฉลยจะไดดอกเหดประมาณ 1-2 กโลกรมตอกอง
92
31
2. การตรวจดความรอนในกองเหด โดยปกตเราจะรกษา อณหภมในกองเหดโดยเปดตากลม 5-10 นาท แลวปดตามเดมทกวนเชา เยน ถาวนไหนแดดจดอณหภมสงความรอนในกองเหดมาก กควรเปดชายผาพลาสตกใหนานหนอย เพอระบายความรอนใน กองเหด วธตรวจสอบความชนท าไดโดยดงฟางออกจากกองเพาะ แลวลองบดด ถาน าไหลออกมาเปนสายแสดงวาแฉะไป แตถากองฟาง แหงไปเวลาบดจะไมมน าซมออกมาเลย ถาพบวากองเหดแหงเกนไปกควรเพมความชนโดยใชบวรดน าเปนฝอยเพยงเบา ๆ ใหชน หลงจากท าการเพาะเหดประมาณ 1 สปดาห จะเรมมตมดอกเหดสขาว เลก ๆ ในชวงนตองงดการใหน าโดยตรงกบดอกเหด ถาดอกเหด ถกน าในชวงนดอกเหดจะฝอและเนาเสยหาย ใหรดน าทดนรอบกองเกบเหดฟาง
93
32
การเกบเหดฟาง
เมอกองฟางเพาะเหดไปแลว 5-7 วน จะเรมเหนตมสขาวเลก ๆ เกดขน ตมสขาวเหลานจะเจรญเตบโตเปนเหดตอไปเกษตรกรจะเรม เกบเหด ไดเมอเพาะไปแลวประมาณ 7-10 วน แลวแตความรอน และการทจะเกบเหดไดเรวหรอชาขนอยกบวธการเพาะและฤดกาล คอ ฤดรอนและฤดฝนจะเกบเหดไดเรวกวาฤดหนาว เพราะความรอน ชวยเรงการเจรญเตบโตของเหดนอกจากนน ถาใสอาหารเสรมดวย แลว จะท าใหเกดดอกเหดเรวกวาไมใสอกดวย ดอกเหดทขนเปนกระจก มทงออนและแก ถามดอกเลก ๆ มากกวาดอกใหญ ควรรอเกบเมอดอกเลกโตหรอรอเกบชดหลง เกบดอกเหดขนทงกระจกโดยใชมอจบ ทงกระจกอยางเบาๆ แลวหมนซาย และขวาเลกนอย ดงขนมาพยายามอยาใหเสนใยกระทบกระเทอน 94
33
ศตรของเหดฟางและการปองกนก าจด 1. แมลง เชน มด ปลวก ไรเหด วธแกไขโดยใชสารเคมพวก เซฟวนโรยรอบๆ กอง หางประมาณ 1 ศอก อยาโรยในกองท าประมาณ 1 สปดาห กอนเรมกองเหดและควรจะโรยสารเคมนประมาณ 1 สปดาห กอนทจะเรมกองเหดแตอยาโรยภายในกองเพราะจะมผล ตอการ ออกดอก ทงยงมสารพษตกคางในดอกเหดซงเกดอนตรายตอผกน
2. เหดคแขง คอเหดทเราไมไดเพาะแตขนมาดวย หรอเชอโรค อนๆ ทเปนศตรของเหดฟาง เชน พวกราตาง ๆ วธแกคอการเกบ ฟางไมควรใหถกฝน และถามราขนใหหยบฟางขยมนนทงใหไกลกองเพาะ
95
34
การเพาะเหดฟางกองเตย
วสดและอปกรณ
- แบบไม ฐานกวาง 35 ซม. สง 35 ซม.
- ดานบนกวาง 30 ซม. แบบไมยาว 100 -125 ซม.
- พลาสตก ใชพลาสตกใส ขนาดกวาง 140 ซม. ยาวประมาณ 60
เมตร
- แผงฟาง ท าจากฟาง น ามาขนาบดวยซไมไผ ยาวประมาณ 120 -
150 ซม.
- หวเชอเหดฟางและร าละเอยด โดยเชอเหดฟาง 1 กอน เพาะได 2
กอง (ท า 3 ชน)
สถานทเพาะ ใชในทองนา กลางแจงปรบแตงใหเรยบ โดยการ
ถากตอซงขาวออกใหหมด ใกลแหลงน า เพอสะดวก ในการเพาะ
96
35
การแชฟาง ถาอยใกลแหลงน า แชกนในล าคลองเลกๆ ในคลอง
ชลปะทาน หรอท าการขดบอแช ในทองนากสามารถท าได โดยแชฟางคาง
1 คน
หวเชอเหด ท าการขยดวยมอใหละเอยด ผสมร าพอควร โดย 1
กอนแบงเปน 2 สวน แตละสวนแบงยอยเปน 3 กองเลกๆ เพาะได 2 กองๆ
ละ 3 ชน
36
ขนตอนการเพาะเหดฟางกองเตย
- วางแบบไม อดฟางลงในแบบโดยใชมอกดใหแนนพอควร สงจาก
พนดนประมาณ 1 ฝามอ กดตบแตงใหเสมอ โรยเชอเหดฟางชด
แบบไม ทง 4 ดาน ตรงกลางไมตองโรย
- ท าเหมอนชนท 1 โรยเชอ สวนท 2
- ท าเหมอนชนท 1 โรยเชอ สวนท 3
- สดทายปดบนดวยฟาง จนลนแบบ
- กดตบแตงใหเสมอขอบแบบ แลวท าการถอดแบบได แปลวาได
กองท1
98
97
37
- วางไมแบบ ใหหางจากกองท 1 ประมาณ 1 คบ ท ากองท 2 ตอไป
- โดยปกตใน 1 แปลง จะเพาะกน 24 กอง ใชเชอเหด 12 กอน
เหมาะสมทสด
- ครบ 3 คน ชวงเชาท าการยกแผงฟางดานขางและรอยตอระหวาง
แปลงออก ยกชายพลาสตกขนทง 2 ดาน ปลอยทงไวประมาณ
15-20 นาท เพอใหอากาศภายในออกทวถง แลวคลมกองไว
เหมอนเดม
99
38
- เชาวนท 7 เปดดภายในจะเหนดอกเหดเกดขนบางแลว เทาปลาย
นวกอย บนดอกถามจดสเทาด า รอบขางสขาวขน แปลวาแปลง
เหดอยในสภาพทพอด
- วนท 10 เชาสามารถเกบผลผลตไดแลว โดยเรมเกบดอกเหดท
ใหญกอน โดยเกบเบามอทสด เกรงวาจะไปกระทบกระเทอนดอก
เหดขางๆ อาจใหฝอได เกบตดตอกนไดประมาณ 5-6 วน รวม
ผลผลตอยางนอยควรจะไดท กองละ 1 กก.เปนอยางต า ถอวา
ใชไดแลว
100
39
การเพาะเหดฟางในตะกรา
วสดและอปกรณ
- ตะกราพลาสตก (ตะกราใสผลไม) ขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ
18 นว สงประมาณ 11 นว มตาหางประมาณ 1 นว มจ านวนชองเปนแถว
จากลางขนบน 7 ชอง กนตะกราไมทบชวยใหระบายน าไดด
- วสดเพาะ ทนยมไดแก ฟางขาว, เปลอกถว, ชานออย
- อาหารเสรม เปนวสดทชวยใหเชอเหดฟางชวงแรกทใสลงวสด
เพาะเจรญไดดกอนท เชอเหดฟางจะเจรญในวสดเพาะ อาหารเสรมตอง
เปนวสดทยอยไดงาย เชน ผกตบชวา ไสนน ตนกลวย เปนตน
101
40
- เชอเหดฟางทด ถาเปนแบบหวเชอถง 1 ถง เพาะได 3 ตะกรา
หรอ เชอถงเลก เพาะได 1 ตะกรา
- พลาสตกคลมวสดเพาะขณะเพาะเหดฟางในตะกรา จะใชพลาสตก
ใสหรอสกได ขนาด 4x4 เมตร หรอจะใชถงพลาสตกเยบตดตอกน เปนผน
กไดหรอใชพลาสตกใสขนาดกวาง 2x4 เมตรกได
- วสดและอปกรณอนๆ เชน บวรดน าชนดฝอยละเอยด, ไมทบกอน
เชอเหด, เกรยงไม (ส าหรบอดวสดเพาะเหด)
- โครงไมไผหรอสมไก ส าหรบครอบตะกราเพาะเหดฟาง
102
41
การเตรยมวสด อปกรณในการเพาะเหดฟางในตะกรา
การเตรยมพนทเพาะเหด
- ใตรมไม หรอใตถนบานกได
- ปรบพนท ท าความสะอาด ก าจดมด ปลวก ใหเรยบรอย โดยโรย
ปนขาวใหทวกอนเพาะ 2-3 วน รดน าพอใหพนทชมชนพอสมควร
การเตรยมวสดเพาะ
ฟางขาวหรอเปลอกถวเขยว ชานออย อยางใดอยางหนง น ามาแช
น ากอนเพาะ 1 คน จากนนน าขนจากน า พรอมทจะน าไปเพาะได
การเตรยมอาหารเสรม
นยมใชผกตบชวาสด เนองจากไดผลดทสด น ามาหนยาว 12
เซนตเมตร หนเฉยงถาใชไสนน ตองแชน าประมาณ 15 นาท บางคนใชขไก
แหงผสมดนอตราสวน 1:3 ควรเคลาใหเขากนด สามารถน าไปใชไดเลย
น าทใชเพาะเหดฟาง ควรเปนน าทสะอาด จาก บอ หนอง คลอง หรอน า
บาดาล สวนน าประปาทผสมคลอรนใชไมได 103
42
ตะกราพลาสตก ถาเปนตะกราใหมใชไดเลย แตถาเปนตะกราเกา ตองท า
ความสะอาด ฆาเชอ ตากแดดไวสกครงวน
การเตรยมเชอเหดฟาง เชอเหดฟางขนาด 1 ปอนด ใชอตราสวน 1 ถง ตอ
3 ตะกรา
ขนตอนการเพาะเหดฟางในตะกรา
ขนตอนท 1 น าวสดทเตรยมไวแลว ใสลงในตะกราสงจากตะกราประมาณ
1 ฝามอ หรอสง 2-3 นว กรณถาเปนขเลอยใชเกรยงไมกดขเลอยใหพอ
แนนและใหชดขอบตะกรา ใหมากทสด
ขนตอนท 2 โรยอาหารเสรมทเตรยมไว ประมาณ 1 ลตร หรอ 1 ชน บนข
เลอยชดขางขอบตะกราประมาณ 1 ฝามอ
ขนตอนท 3 น าเชอเหดฟางออกจากถง น ามาแยกออกเปนชนๆ น าไปคลก
กบแปงสาลพอตดผวนอกของเชอเหด แปงสาลจะเปนอาหารเบองตนท
ชวยกระตนใหเชอเหดเจรญดในระยะแรกๆ และแบงเชอเหดออกเปน 3
สวน เทาๆกน น าสวนท 1 โรยบนอาหารเสรมโดยรอบ
ขนตอนท 4 น าวสดเพาะชนท 2 ท าเหมอนชนท 1
ขนตอนท 5 ท าเหมอนขนท 1, 2 ชนท 3 จะตองโรยอาหารเสรม เตมผว
ดานบนหนาประมาณ 1 นว แลวโรยเชอเหดฟางโดยรอบ
43
ขนตอนท 6 น าน าประมาณ 2 ลตร มารดดานบนวสดใหชมเสรจแลวน า
ตะกรานไปวางไวบนพนทในโรงเรอนทเตรยมไว
ขนตอนท 7 น าตะกรามาเรยงกน 4-5 ใบเสรจแลว จะใชสมไกครอบคลมไว
ขนตอนท 8 น าผาพลาสตกมาคลมสมไกดานลางควรหาอฐ หรอดนทบ
โดยรอบ
ขนตอนท 9 การดแล ในชวง 1-4 วนแรก (ในฤดรอนหรอฤดฝน) สวนใน
ฤดหนาวชวง 1-8 วน ตองควบคมอณหภมในสมไกใหไดระดบ 37-40
องศาเซลเซยส
ขนตอนท 10 เมอถงวนท 4 (ฤดรอนหรอฝน) ใหเปดพลาสตกคลมอยาง
นอย 2-3 ชวโมง เพอใหมอาการถายเทอากาศ
44
ขนตอนท 11 ระหวางวนท 5-8 ตองควบคมอณหภมในสมไกหรอกระโจม
ไมใหอยระหวาง 28-33 องศาเซลเซยส และเมอเหดเปนดอกเลกๆ จ านวน
มาก หามเปดพลาสตกบอยครงเพราะจะท าใหดอกเหดฝอได
ขนตอนท 12 การเกบเกยวผลผลต ประมาณวนท 8-9 ในฤดรอนหรอวนท
12-15 ในฤดหนาว
ขอแนะน าเพมเตม 1. ในการเพาะเหดฟางแบบกองเตยนน หากมการเพาะหลาย ๆ กองเรยงกนแลว จะสามารถใชประโยชนจากเนอทระหวางกอง แตละกองไดอกดวย เนองจากขณะรดน ากจะมธาตอาหาร อาหารเสรม เสนใยเหดทถกน าชะไหลลงไปรวมอยบรเวณพนทระหวางกอง จง ท าใหบรเวณนนมอาหารครบถวนตอการเกดดอกเหด และยงถาให ความเอาใจใสดแลอยางด หมนตรวจดความชน อณหภม ใหเหมาะสม ตอการเกดดอกดวยแลว พนทระหวางกองนนกจะใหดอกเหดได อกดวย
106
45
2. ฟางทจะใชส าหรบการเพาะนนจะใชตอซง หรอจะใชฟางท ไดจากเครองนวดขาวกได 3. หลงจากเกบดอกเหดหมดแลว ควรเอากองเหดหลาย ๆ กอง มาสมรวมกนเปนกองใหมใหกวางประมาณ 80 ซม. ท าแบบการเพาะ เหดกองสง แลวรดน าพอชมคลมฟางไดสก 6-8 วน กจะเกดดอกเหด ไดอกมากพอสมควรเกบไดประมาณ 10-15 วนจงจะหมด วสดทใชน หลงจากเพาะเหดฟางแลวสามารถน าไปเพาะเหดอยางอนไดอกดวยโดยแทบไมตองผสมอาหารเสรมอน ๆ ลงไปอกเลย หรอจะใชเปน ปยหมกส าหรบตนไมกได มคณสมบตใกลเคยงกบปยอนทรยท กทม. ขายอยนนมาก 4. เมอเกบดอกเหดหมดแลว น าฟางจากกองเหดเกานไปหมกเปนปยหมกใชกบพชอน ๆ ตอไป หรอน าฟางทไดจากการเพาะเหด ไปเพาะเหดนางรม เปาฮอ กได 5. การขดดนตากแดด 1 สปดาห ยอยใหดนรวนละเอยด จะท าใหผลผลตเหดไดมากกวาเดมอก 10-20% เพราะเหดเกดบนดน รอบ ๆ ฟางได 6. การเปลยนวธคลมกองเหดตงแตวนท 4 นบจากการเพาะ เปนตนไป ใหเปนแบบหลงคาประทนเรอจะท าใหไดเหดเพมขน
107
46
การเพาะเหดถงเชา
เหดถงเชา
เหดถงเชาเปนเหดทขนมาจากตวแมลง พบถวโลกมากกวา 700
ชนด พบในประเทศไทยมากกวา 400 ชนด มการน ามาใชประโยชนเปน
อาหารเสรม เปนสมนไพร และเปนยาปราบ ศตรพช 10 กวาชนด ก าลงม
การวจย และพฒนาทจะน ามาใชประโยชนอกในหลายสถาบน
ศนยวจยและพฒนาเหด ไดวจยและพฒนาวธการเพาะ และ
เครองมอทใชในการเพาะเหดถงเชาไดส าเรจ ในเหดถงเชา 6 ชนด ได
รางวลในประเทศ และตางประเทศ 19 รางวล ในชวง 3 ป ทผานมาน
ในเอกสารนจะน าเสนอวธการเพาะเหดถงเชาแบบงายๆ ทกคนท
สนใจสามารถน าไปใชเพาะเหดถงเชาไดโดยไมตองลงทนมาก อยางนอย
สามารถเพาะเพอบรโภคในครวเรอนได และแจกจายเพอนบานได
108 47
วสดอปกรณและขนตอนการเพาะเหดถงเชา
1. ผสมไฮโดรเจนเปอรออกไซด (3%) 50-150 มล. และ น าสมสายช (5%) 5-15% มล. ทงไวครงชวโมง 2. เตมสวนผสมจากขอ 1 และ น า 1 ลตร 3. น าสวนผสมจากขอ 2 ไปหงกบขาว 1 กโลกรม 4. ตกแบงขาวลงในถงพลาสตกหรอกลองพลาสตก 5. หลงจากขาวเยนลง ใสเชอเหดลงไป 6. น าไปบมท 22-25 องศาเซลเซยส ในทมดนาน 3 สปดาห จนเสนใยเหดขนคลมทวขาว 7. น าไปกระตนใหเกดดอกเหด โดยใสในตเยนตอนกลางวนแลวน าออกมาใหแสงตอนกลางคน จนกระทงเกดปมดอก 8. เพาะตอไปท 22-25 องศาเซลเซยส ใหแสงวนละ 12-14 ชวโมง 9. เพาะตอไปท 25-27 องศาเซลเซยส ใหแสงตอเนองนาน 1 สปดาห 10. น าเหดออกจากภาชนะทบรรจ มาผงลม 2-3 ชวโมง 11. น าเหดมาอบดวยลมรอน เรมจาก 35 องศาเซลเซยส แลวคอยๆ ปรบขนเปน 60 องศาเซลเซยส จนเหลอความชน 12% 12. บรรจเหดแหงในถงพลาสตก เพอเกบไวบรโภคตอไป
109
48
นายชยวชต เพชรศลา
มหาวทยาลยแมโจ-ชมพร
ลกษณะการเลยงไสเดอนดนในรปแบบตางๆ
การเลยงไสเดอนในโรงเรอน
- โรงเรอนบอซเมนตทมหลงคากนฝนและพรางแสงเพอไมใหไสเดอน
ดนไดรบแสงมากเกนไป และควรใชแสลนสด า เพราะไสเดอนดนไมชอบแสง
สวาง
ปยอนทรยคณภาพสงจากไสเดอน
49
- ในบรเวณบอเลยงควรมตาขายปดดานบน ดานขางของโรงเรอน
เพอปองกนศตรของไสเดอนดน เชน นก หน ไก แมลงสาบ กงกา แมลงปก
แขง และศตรอนๆ
- โรงเรอนขนาดดานกวาง ความยาว ความสง 120 – 180 x 10 x
40 เซนตเมตร และควรมความสงต า 10 % เพอการระบายน าหมกฉไสเดอน
ดน ลกษณะของโรงเรอนทงนขนอยกบสภาพพนทและวตถประสงคในการ
ด าเนนการและการจดการ
การเลยงไสเดอนดนในปลองบอ
- ปลองบอซเมนตทมขนาดความกวางและสงแตกตางกนแลวแต
ความตองการ
- มการรองกนบอเพอปองกนการเคลอนยายของไสเดอน
- ควรมรระบายน าหมกฉไสเดอนดนเพอเกบน าหมกไสเดอน และ
เพอปองการชนแฉะทมความชนมากเกนไปท าใหไสเดอนหนและตายในทสด
50
การเลยงไสเดอนดนในถงพลาสตก
- เจาะรดานลางของถงพลาสตกขนาดประมาณ 3 – 4 มลลเมตร
และระยะหางระหวางรประมาณ 3 – 4 นว เพอระบายความชนและเกบน า
หมกฉไสเดอน
- กลองพลาสตกควรเปนสด าเพราะไสเดอนจะไมชอบสอนๆ แตถา
ไมสด ากใชกลองสอนกไดหรอใชพลาสตกสด าหอหมภายในได
- ชนท 1 ไมตองเจาะใหใชเปนทจดเกบน าหมกฉไสเดอนดน
การเลยงไสเดอนในชนพลาสตก
- เจาะรดานลางสดของชนพลาสตกขนาดรประมาณ 3 – 4
มลลเมตร
51
- ระยะหางระหวางรประมาณ 3 – 4 นว เจาะรเพอระบายความชน
และเกบน าหมกฉไสเดอนดน
การเลยงไสเดอนดนในกะละมงพลาสตก
- เจาะรดานลางของกะละมงพลาสตกขนาดประมาณ 3 – 4
มลลเมตรและระยะหางระหวางรประมาณ 3 – 4 นวใหรอบ
- เพอระบายความชนและเกบน าหมกฉไสเดอนดน โดยใชกะละมงท
มขนาดเลกกวารองทกนกะละมงทใหญกวา
- กะละมงควรเปนสด าจะดทสดเนองจากไสเดอนดนไมชอบแสง
สวาง หรอสทสวาง
52
การเลยงไสเดอนดนในตะกรา
- ตะกราควรเปนสด าจะด หรอสอนๆ กได
- การเลยงในตะกราขอดคอตะกรามรระบายรอบตะกราการถายเท
อากาศและความชนจะด
- ขอเสยปยอนทรยทไดจะหลนลงบรเวณกนตะกรา และควรยก
ตะกราใหสงขนเพอเกบน าหมกฉไสเดอนและมลไสเดอนดน
- การเลยงไสเดอนในตะกราจะเหมาะกบการเลยงในสวนผลไม สวน
ปาลมน ามน สวนยางพารา และอนสามารถประยกตใชได
53
การเลยงไสเดอนดนแบบอนๆ
- การเลยงไสเดอนบนพนปนซเมนต โดยมกองดนกองบนพน
ปนซเมนตโดยไมตองมอะไรกนไว กองหางกนประมาณ 50 – 60 เซนตเมตร
ความกวาง 60 – 120 เซนตเมตร สง ประมาณ 15 – 20 เซนตเมตร ยาว
ขนอยกบพนทในการด าเนนการ
- ควรมหลงคาปองกนฝน และแสงแดดเพอไมใหไสเดอนรอนมาก
เกนไป
54
การผลตปยอนทรยคณภาพสงจากวสดทเหลอใชในการผลตปาลม
น ามนโดยใชไสเดอนดน
วธการด าเนนงาน
1. เตรยมไสเดอนดนพนธขตาแร (Pheretima peguana) และ
Eudrilus eugeniae (African Night Crawler) หรอพนธ (AF) ในการผลต
ปยอนทรยคณภาพสงจากวสดทเหลอใชในกระบวนการผลตปาลมน ามน
2. จากการศกษาทดลองพบวา ไสเดอนดนพนธขตาแร (Pheretima
peguana) และ Eudrilus eugeniae (African Night Crawler) หรอพนธ
(AF) 1 กโลกรมสามารถก าจดเศษวสดทางการเกษตรได 1 กโลกรมในเวลา
2-4 วนขนอยกบวสดทางการเกษตรทใชเลยงไสเดอนดน
55
3. เศษวสดทเหลอใชทางการเกษตรหรอขยะอนทรย 100 กโลกรม
จะไดมลไสเดอนดนหรอปยอนทรย 12-30% น าหมกไสเดอนดน 40% และ
ไดตวไสเดอนเพมขน 1-2%
4. ทางปาลมน ามนจะมขนาดใหญควรใชเครองยอยสลายใหมขนาด
เลกลงและหมกไว 7 วน แลวจงน ามาเปนอาหารไสเดอนดนเพอผลตปย
อนทรย
56
5. ทะลายปาลมเปลา ททงไวนานแลวสามารถน ามาเปนอาหารไสเดอนดนไดเลย สวนทะลายปาลมใหมควรแชน าและหมกไว 5-7 วน แลวจงน ามาเปนอาหารไสเดอนดน
6. ใยปาลมน ามนทไดจากการหบผลปาลมน ามน ควรน าไปหมกในกระบวนการหมกปยอนทรยกอนใหไสเดอนดนยอยสลาย
7. สลดกากปาลมน ามนสามารถน ามาเปนอาหารไสเดอนดนไดเลย
8. การยอยสลายวสดใหเรวขนควรมการหมกวสดทางการเกษตรกบมลสตวและร าขาวในอตราสวน 3 : 1 : 0.5 เพอใหวสดออนนมมากขน และ
57
เพมโปรตนแกไสเดอนดน และไสเดอนดนสามารถยอยสลายไดงายตลอดจนปยอนทรยมคณภาพสงขนดวย
9. การเตรยมดน เพอการเลยงไสเดอนดน ใชปยคอก 1 สวน ตอ ดน
รวน ดนด า 3-4 สวน ผสมใหเขากนรดน าใหชมแลวหมกทงไว 7 วน จง
สามารถน าไปเลยงไสเดอนดนได
10. วสดการทใชเลยงไสเดอนดนควรมรระบายความชน หรอ เจาะร
ขนาด 6 มลลเมตร ระยะหางระหวางร 3-4 นว กรณทเลยงในถงพลาสตก
กะละมง และนอกจากนนยงสามารถเลยงในตะกราอนๆ ไดดวย
58
11. การเลยงไสเดอนดนเพอการผลตปยอนทรยคณภาพสงจากวสด
ทเหลอใชทางการเกษตร ในแบบโรงเรอง ควรมความกวางประมาณ 1.50 –
1.80 เมตร และความยาวตามลกษณะของพนท สง 40-50 เซนตเมตร
12. การหมกวสดทางเกษตรทเหลอใช เชน การท าปยหมกเพอใชใน
การเลยงไสเดอนดน เพอเพมคณภาพของปยหมกใหมคณภาพสง โดยใชวสด
ทางการเกษตร 1,000 กโลกรม ปยคอก 200 กโลกรม และ พด1 จ านวน 1
ชอง และร าละเอยด 5 กโลกรม แลวรดน าใหชม ทงไวประมาณ 30 - 45 วน
59
แลวจงน ามาเพอเปนอาหารไสเดอนดนในการยอยสลายเพอเพมมลคาของปย
อนทรยใหมคณภาพสง
13. ในพนท 1 ตารางเมตรควรปลอยไสเดอนดน 1 กโลกรม เพอ
ประสทธภาพของไสเดอนดนในการยอยสลายอนทรยวตถทางการเกษตร
60
นายไพรฑรย
เหลาด
การอบแหง คอ กระบวนการไลความชนโดยการระเหยของ น าในวสด หรอในผลผลตออก ซงกระบวนการนอาศย หลกการถายเทความรอนแฝงของการระเหยและความสมดล ความชนภายในผลตผลกบภายนอกบรรยากาศ จดประสงค
เพอถนอมและเกบรกษาผลผลตไวไดนาน
สะดวกตอการเกบรกษา
และเพอลดนา หนกในการขนสง
การอบแหงพลงงานแสงอาทตย 4
61
ความส าคญ เนองจากปจจบนทวโลกประสบปญหาทางดาน เศรษฐกจ ราคา
น ามนและเชอเพลงส าหรบผลตไฟฟาสงขน ดงนนการอบแหงดวยพลงงานแสงอาทตยจงเปนวธหนงทชวย ลดการใชพลงงานดงกลาว การอบแหงดวยพลงงานแสงอาทตยแบบงาย ๆ ใน สมยกอนมกนมาเปนเวลานาน โดยการน าเอาผลผลตออกผงตาก แดดกลางแจงไดรบแสงอาทตยโดยตรงตอมาพบวา การอบแหง ดงกลาว ประสบปญหาหลายประการ เชน ฝน ฝนละออง และ การรบกวนของแมลง ซงท าความเสยหายใหผลผลต เชน สกปรก หรอไมแหงในระยะเวลาทตองการ เพอแกปญหาตางๆเหลานและปรบปรงคณภาพของการอบแหงใหมประสทธภาพมากขน จงมการพฒนาการอบแหง ดวยพลงงานแสงอาทตยในรปแบบตางๆ หลกการ
เมอรงสดวงอาทตยสองผานกระจกใสเขาไปภายใน จะถกพชและองคประกอบตาง ๆ ภายในเรอนกระจกดดกลน แลวเปลยนเปนความรอน วสดภายในจะแผรงสอนฟราเรดออกมา แตไมสามารถผานกระจกออกมาภายนอกได ท าใหอากาศในเรอนกระจกรอนขนและถายเทความรอนใหกบผลตภณฑ หองอบแหงแบบเรอนกระจกทพฒนาขนน จะมพดลมตดตงในระบบเพอบงคบใหมการไหลของอากาศผานระบบ อากาศรอนทไหลผานพดลมและหองอบแหงจะมความชนสมพทธต ากวาความชน ของพชผล จงพาความชนจากพชผลออกสภายนอกท าใหพชผลทอบไวแหงได
62
ประโยชนทไดรบ 1. ไดผลตภณฑสสวยและสม าเสมอ 2. สะอาดเพราะสามารถควบคมไมใหฝนละอองหรอแมลงเขาไปได 3. ใชเวลานอยกวาการตากแดดตามธรรมชาตท าใหประหยดเวลา
ในการตากไดประมาณหนงในสาม 4. ประหยดพนทในการตากเพราะในตอบสามารถบรรจไดจ านวน
มาก 5. ประหยดแรงงานเพราะไมตองเกบอาหารทก าลงตากเขาทรมใน
ตอนเยน และเอาตากในตอนเชา ซงมผลท าใหตนทนในการผลตอาหารแหงลดลง การอบกลวย
1. ปอกกลวยแลวเอาเสนใยขาวๆบางๆทตดอยกบเนอกลวยออกให
หมด
63
2. ลางกลวยใหสะอาดดวยน าเกลอไมตองเคมมาก
3. น ากลวยไปตากในตอบแหงพลงงานแสงอาทตย ESIGMA
4. ตอนเยนเกบกลวย มาใสภาชนะทปดสนท (ไมไหอากาศออก)
5. น ากลวยทใสภาชนะทปดสนท ไวในตเยนหรอหองเยนรกษา
อณหภมไว
64
6. ตอนเชาเอากลวยมาตากในตอบแหงพลงงานแสงอาทตย
ESIGMA
หมายเหต:ระยะเวลาการตาก 3-4 วน ขนอยทแดด สของกลวยจะออกมา
เปนส น าตาลนว สสวย นารบประทาน สะอาด อรอยมากมาก สามารถน าไป
ใสกลองสวยๆ น าไปเปนของฝาก หรอน าไปขายได
65
ผชวยศาสตราจารย ดร. ภทราภรณ แกวกล
ขาวพนเมองจงหวดสรนทรชาวนาในจงหวดสรนทรยงคงนยมปลกขาว
พนเมอง เชน ขาวเนยงกวง ขาวปกาอมปล ขาวลอองกษตย ขาวเหลอง
ประทว และขาวหอมมะลแดง ไวในพนนาเสมอๆ ทงนเพอการบรโภค เพราะ
มความเชอวาเมอรบประทานแลวจะท าใหรางกายแขงแรงและตานทานโรค
ได จรวฒน สนทชน (2552) กลาววาขาวพนเมองเปนขาวทมลกษณะเดน คอ
เกดจากการเพาะพนธและคดเลอกพนธททนตอแดดและฝน เหมาะสมกบ
สภาพดนฟาอากาศในทองถนนนๆปจจบนกระแสการบรโภคขาวกลองก าลง
ไดรบความนยมและสนบสนนใหมการบรโภคเพมมากขน เนองจากเปนการ
ชวยประหยดพลงงาน เพราะขาวกลองผานกระบวนการขดสหนงครง จงใช
เทคโนโลยการแปรรปอาหารจาก ขาวกลองงอกพนเมอง จงหวดสรนทร 5
66
พลงงานนอยกวาการขดสขาวใหเปนขาวขาว และเหตผลทส าคญอกประการ
หนง คอ การตระหนกถงคณคาทางอาหารของขาวกลอง แตคนไทยสวนใหญ
ยงคงนยมบรโภคขาวขดสมากกวา เนองจากปญหาความแขงของเมลดขาว
กลอง และใชเวลาในการหงนาน นกวจยหลายทานไดศกษาวจยการน าขาว
กลองมาเพาะงอกออกมาหลายชนงาน
ท าไมตองขาวกลองงอก ขาวกลองงอก (germinated brown rice) คอ ขาวทผาน
กระบวนการท าใหงอก โดยการแชน าและเกบใหชนนาน 48 -72 ชวโมง จากนนตรงจมกขาวกมการเปลยนแปลงเปนตมของขาวงอก และมรากขาวงอกออกมายาวประมาณ 1-2 มลลเมตร
ขาวกลองงอกพนเมองจงหวดสรนทร
67
ขาวกลองงอกมคณคาทางโภชนาการสงกวาขาวกลอง ขาวกลองประกอบดวยสารอาหารจ านวนมาก เชน ใยอาหาร กรด
ไฟตก (Phytic acid) วตามนซ วตามนอ และ สารกาบา (GABA; gamma amino butyric acid) ซงชวยปองกนโรคตางๆ เชน โรคมะเรง เบาหวาน และชวยในการควบคมน าหนกตว เปนตน พชร ตงตระกล (2552) ไดศกษาวจย พบวา เมอน าขาวกลองหอมมะล 105 เมอผานกะเทาะเปลอกไมเกน 2 สปดาห น ามาเพาะงอกจะมสารอาหาร โดยเฉพาะ GABA เพมขนสงถง 15 เทา
68
สารกาบา....สารอาหารส าคญในขาวกลองงอก สารกาบา (Gamma maino butyric acid; GABA) เปนกรดอะม
โ น จ า ก ก ร ะ บ ว น ก า ร Decarboxylation ข อ ง ก ร ด ก ล ต า ม ก (Gutamic acid) กรดนมความส าคญในการท าหนาทเปนสารสอประสาท (Neurotransmilter) ประเภทสารยบยง ( Inhibitor) ในระบบประสาทสวนกลาง โดยจะท าหนาทรกษาสมดลในสมอง ชวยท าใหสมองผอนคลายและนอนหลบสบาย อกทงยงท าหนาทชวยกระตนตอมไรทอ (Anterior Pituitary) ซงท าหนาทผลตฮอรโมนทชวยในการเจรเตบโต (HGH) ท าใหเกดการสรางเนอเยอกลามเนอกระชบ และเกดสารไลโปโทรปค (Lipotropic) ปองกนการสะสมไขมน คณประโยชนของสารอาหารในขาวกลองงอก
มสารตานอนมลอสระกลมฟโนลค (phenolic compounds) ชวยยบยงการเกดฝา ชะลอความแก
สารออรซานอล (orizanal) ชวยควบคมระดบ ลดอาการผดปกตของวยทอง
สารกาบา (GABA) ชวยปองกนโรคอลไซเมอร (ความจ าเสอม) ชวยผอนคลาย ท าใหจตใจสงบ หลบสบาย ลดความเครยดวตกกงวล ลดความดนโลหต
เยอใยอาหาร (food fiber) ควบคมระดบน าตาลในเลอด ปองกนมะเรงล าไส และลดอาการทองผก
วตามนอ (vitamin E) ลดการเหยวยนของผว
69
ผลตภณฑอาหารจากขาวกลองงอกพนเมองสรนทร
ขาวกลองเพาะงอกพนเมองจงหวดสรนทร
น าขาวกลองเพาะงอกพนเมองจงหวดสรนทร
ขนมทองมวนแปงขาวกลองเพาะงอกพนเมองจงหวดสรนทร
บวลอยแปงขาวกลองเพาะงอกพนเมองจงหวดสรนทร
ขาวกลองเพาะงอกพนเมองจงหวดสรนทร....
วตถดบ: ขาวกลองพนธพนเมองสรนทรกะเทาะเปลอกไมเกน 2 สปดาห
ขาวกลองเนยงกวง ขาวกลองหอมมะลแดง ขาวกลองปะกาอ าปล
70
วธการท าขาวกลองเพาะงอก
1. คดเมลดขาวกลองหกและสงแปลกปลอม 2. น าขาวกลองมาแชน า 12 ชวโมง
3. รนน าออกลางน าสะอาด หอดวยผาขาวบาง 4. เพาะงอกท 35 °C เวลา 24 ชวโมง
5. หยดการงอกดวยการน าขาวกลองเพาะงอกลางดวยน ารอนอณหภม 60 °C
6.น าขาวกลองงอกสดอบแหงทอณหภม 50 °C ใหความชนไมเกน 14 %
71
สตรน าขาวกลองงอกพนเมองสรนทร ขาวกลองงอกปะกาอ าปล 40 กรม ขาวกลองงอกเนยงกวง 30 กรม ขาวกลองงอกหอมมะลแดง 30 กรม น า 1,400 มลลลตร น าตาลทราย (3 %) วธการท า
1. ขาวกลองงอกสด 2. เตมน าสะอาดปนผสมดวยเครองปน 3. กรองเอากากออก 4. ตงไฟทอณหภม 90 °C 10 นาท เตมน าตาล 3 % 5. บรรจขวดปดฝา
6. ท าใหเยนดวยน าเยนเกบรกษาท 4-5 °C นาน 14 วน
72
ขนมทองมวนแปงขาวกลองเพาะงอกพนเมองจงหวดสรนทร
แปงสาล 100 กรม
แปงขาวกลองงอก 50 กรม
ไขไก 1 ฟอง
กะท 480 กรม
น าตาลทราย 150 กรม
เกลอ ¼ ชอนชา
วธการท า 1.ผสมแปงสาล แปงขาวกลองเพาะงอก น าตาลทราย เกลอ กะท และไขไก
2.เทใสพมพมวนขนรป
73
บวลอยแปงขาวกลองเพาะงอกพนเมองจงหวดสรนทร แปงขาวเหนยว 320 กรม แปงขาวกลองงอก 80 กรม แปงมนส าปะหลง 20 ฟอง น าเปลา 450 กรม น าตาลทราย 150 กรม กะท 450 กรม เกลอ ¼ ชอนชา วธการท า 1.ผสมแปงขาวเหนยว แปงขาวกลองเพาะงอก และ แปงมน เตมน าเปลา นวดใหเปนเนอเดยวกน
2.ปนเปนลกกลมๆ
74
3.ลวกน ารอนจนสกเตมกะท น าตาล บวลอยแปงขาวกลองเพาะงอก
คณคาทางโภชนาการขาวกลองเพาะงอกพนเมองสรนทร
75
บรรจภณฑ
บทบาทของบรรจภณฑ
การบรรจ คมครอง ปองกนผลตภณฑ
การบงชผลตภณฑ
การอ านวยความสะดวก
การดงดดความสนใจของผบรโภค
ยดหลกการ “เซฟไวกอน” S = Simple = เขาใจงาย สบายตา A = Aesthetic = นาทศนา ชวนมอง F = Function = เหมาะสม สะดวกตอการบรรจของ E = Economic = ประหยดเงนตรา ราคาเหมาะสม
76
76
ท าเนยบวทยากร
นายชยวชต เพชรศลา เบอรโทร : 095-0361186 มหาวทยาลยแมโจ-ชมพร หวขอฝกอบรม ปยอนทรยคณภาพสงจากไสเดอน
อาจารย ดร.สญญา กดน เบอรโทร : 090-9634275 มหาวทยาลยรามค าแหง หวขอฝกอบรม เทคโนโลยสารชวภาพไคโตซานในการเพาะเหดนางรม
ครประทม สรยา เบอรโทร : 089-2644189 เกษตรกรดเดนแหงชาต ศนยเครอขายปราชญชาวบานแปลงเกษตรทฤษฏใหม จงหวดเชยงใหม หวขอฝกอบรม การท าเหดกอง โดยใชวสดเหลอใชทางการเกษตร
ดร. ภทราพรณ แกวกร เบอรโทร : 0885951853 มหาวทยาลยราชภฏสรนทร หวขอฝกอบรม การแปรรปผลตภณฑอาหารจากขาวกลองงอกพนเมองสรนทร
นายไพรฑรย เหลาด เบอรโทร : 099-2684565 หวขอฝกอบรม การอบแหงพลงงานแสงอาทตย
ผด าเนนโครงการ
หวหนาโครงการ นายสชจจ ศรแกว นายกสมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน ครประทม สรยา อปนายก ผรวมโครงการ นางสาวธดารตน สวงรมย สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน นางสาวกฤษณา มณเยน สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน นางสาววชรา วรศร สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน นางสาวณฐรกา อนตาราช สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน นางสาวธดารตน สวงรมย สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน นางสาวอษณา แดงขาวเขยว สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน นางสาวกชกร แกวกองมา สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน นางสาวจามจรย ทรพยประเสรฐ สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน นางสาวพณณตา ดจรตนะ สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน
ไดรบงบประมาณสนบสนนจาก ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.)
ด าเนนการโดย สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน (สพย.)
จดท าโดย
สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน
399/82 หม 10 ต.หนองหาร อ.สนทราย จ.เชยงใหม 50290
โทรศพท : 086-7896559
Facebook : สมาคมพลงงานทดแทนเพอความยงยน
Fax : 052-001367
E-mail : [email protected]
