RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:29 E diel, 22 korrik 2012E diel, 22 korrik 2012E diel, 22 korrik 2012E diel, 22 korrik 2012E diel, 22 korrik 2012

ELBASANI DHE KULELBASANI DHE KULELBASANI DHE KULELBASANI DHE KULELBASANI DHE KULTURATURATURATURATURA E VJETER E TIJ NE NJE STUDIM TE SHKRIMT E VJETER E TIJ NE NJE STUDIM TE SHKRIMT E VJETER E TIJ NE NJE STUDIM TE SHKRIMT E VJETER E TIJ NE NJE STUDIM TE SHKRIMT E VJETER E TIJ NE NJE STUDIM TE SHKRIMTARIT DHE STUDIUESITARIT DHE STUDIUESITARIT DHE STUDIUESITARIT DHE STUDIUESITARIT DHE STUDIUESIT

DORESHKRIMI I SHUTERIQITSi u zbulua dokumenti i shekullit XVII për ElbasaninSi u zbulua dokumenti i shekullit XVII për ElbasaninSi u zbulua dokumenti i shekullit XVII për ElbasaninSi u zbulua dokumenti i shekullit XVII për ElbasaninSi u zbulua dokumenti i shekullit XVII për Elbasanin

At Paulin MargjokajAt Paulin MargjokajAt Paulin MargjokajAt Paulin MargjokajAt Paulin Margjokajja kush janë armiqtë eja kush janë armiqtë eja kush janë armiqtë eja kush janë armiqtë eja kush janë armiqtë evërtetë të Shqipërisëvërtetë të Shqipërisëvërtetë të Shqipërisëvërtetë të Shqipërisëvërtetë të Shqipërisë

Si u shkatërrua elita kulturore e qendraveSi u shkatërrua elita kulturore e qendraveSi u shkatërrua elita kulturore e qendraveSi u shkatërrua elita kulturore e qendraveSi u shkatërrua elita kulturore e qendravekatolike me urdhën të jugosllavëve, prej du-katolike me urdhën të jugosllavëve, prej du-katolike me urdhën të jugosllavëve, prej du-katolike me urdhën të jugosllavëve, prej du-katolike me urdhën të jugosllavëve, prej du-erve të vet shqiptarëve. Mbi librin “Kush janëerve të vet shqiptarëve. Mbi librin “Kush janëerve të vet shqiptarëve. Mbi librin “Kush janëerve të vet shqiptarëve. Mbi librin “Kush janëerve të vet shqiptarëve. Mbi librin “Kush janëanmiqt e Shqipnisë” i Át Paulin Margjokaj,anmiqt e Shqipnisë” i Át Paulin Margjokaj,anmiqt e Shqipnisë” i Át Paulin Margjokaj,anmiqt e Shqipnisë” i Át Paulin Margjokaj,anmiqt e Shqipnisë” i Át Paulin Margjokaj,OFM! Pergjigje librit të Xhelal Straveckes!OFM! Pergjigje librit të Xhelal Straveckes!OFM! Pergjigje librit të Xhelal Straveckes!OFM! Pergjigje librit të Xhelal Straveckes!OFM! Pergjigje librit të Xhelal Straveckes!

Dy histori arberesheDy histori arberesheDy histori arberesheDy histori arberesheDy histori arberesheAbitanto në Hënë dheAbitanto në Hënë dheAbitanto në Hënë dheAbitanto në Hënë dheAbitanto në Hënë dhe

rivalët e Maschitosrivalët e Maschitosrivalët e Maschitosrivalët e Maschitosrivalët e Maschitos“Nga Shën Kostandini, një zemër lukane për“Nga Shën Kostandini, një zemër lukane për“Nga Shën Kostandini, një zemër lukane për“Nga Shën Kostandini, një zemër lukane për“Nga Shën Kostandini, një zemër lukane përzbarkimin në Hënë” dhe “Në Maschito riev-zbarkimin në Hënë” dhe “Në Maschito riev-zbarkimin në Hënë” dhe “Në Maschito riev-zbarkimin në Hënë” dhe “Në Maschito riev-zbarkimin në Hënë” dhe “Në Maschito riev-okim historik i Retnes, betejë mes dy zonaveokim historik i Retnes, betejë mes dy zonaveokim historik i Retnes, betejë mes dy zonaveokim historik i Retnes, betejë mes dy zonaveokim historik i Retnes, betejë mes dy zonavetë fshatit të themeluara nga etni të ndryshme”të fshatit të themeluara nga etni të ndryshme”të fshatit të themeluara nga etni të ndryshme”të fshatit të themeluara nga etni të ndryshme”të fshatit të themeluara nga etni të ndryshme”

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

○ ○ ○ ○

faqe 20-21faqe 20-21faqe 20-21faqe 20-21faqe 20-21○ ○ ○ ○

faqe 22faqe 22faqe 22faqe 22faqe 22

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Zbulohen e dokumentohen kontaktet e drejt-Zbulohen e dokumentohen kontaktet e drejt-Zbulohen e dokumentohen kontaktet e drejt-Zbulohen e dokumentohen kontaktet e drejt-Zbulohen e dokumentohen kontaktet e drejt-përdrejta të Gramenos me anëtarët e Komipërdrejta të Gramenos me anëtarët e Komipërdrejta të Gramenos me anëtarët e Komipërdrejta të Gramenos me anëtarët e Komipërdrejta të Gramenos me anëtarët e Komitetit të Fshehtë që vepronte në Stamboll si I.tetit të Fshehtë që vepronte në Stamboll si I.tetit të Fshehtë që vepronte në Stamboll si I.tetit të Fshehtë që vepronte në Stamboll si I.tetit të Fshehtë që vepronte në Stamboll si I.Qemalin, L. Gurakuqin, D. Himën, Hil Mosin,Qemalin, L. Gurakuqin, D. Himën, Hil Mosin,Qemalin, L. Gurakuqin, D. Himën, Hil Mosin,Qemalin, L. Gurakuqin, D. Himën, Hil Mosin,Qemalin, L. Gurakuqin, D. Himën, Hil Mosin,

Baki jionokastrën, Hasan Prishtinën etj...Baki jionokastrën, Hasan Prishtinën etj...Baki jionokastrën, Hasan Prishtinën etj...Baki jionokastrën, Hasan Prishtinën etj...Baki jionokastrën, Hasan Prishtinën etj...

○ ○ ○ ○

faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19

Mihal Grameno, jetaMihal Grameno, jetaMihal Grameno, jetaMihal Grameno, jetaMihal Grameno, jetadhe vepra monumentaledhe vepra monumentaledhe vepra monumentaledhe vepra monumentaledhe vepra monumentale

në një monografinë një monografinë një monografinë një monografinë një monografi

Në prill të këtij viti,në kuadrin e 100-

vjetorit të shpalljes tëPavarsisë, u botua studi-mi monografik MihalGrameno – jeta dhe ve-pra 1871-1931 (500 f.),hartuar prej studjuesittë mirënjohur Prof. Asc.Dr. Thanas L. Gjika, nënkujdesin e shtëpisëbotuese DDS – Durrës,me redaktor z. HalimMaloku.

Nga njëra anë figurae kulluar e një atdhetarisi Mihal Grmanoja dhenga ana tjetër pena e njëstudiuesi e hulumtuesitë palodhur e të kuali-fikuar si z. Gjika, që je-ton prej vitesh në SHBA,pasuruan shkencën dhekulturën tonë me një ve-

për monumetale.Binomi Grameno-Gjika

i është prezantuar pub-likut shqiptar më shumë se30 vjet më parë fillimshtme një sërë studimesh nërevistën Studimefilologjike e pastaj me bot-imin e veprës Mihal Gra-meno - publicit demokrat(1980, 250 f.). Qysh nga kymomet nisin për autorintonë hulumtimet e stu-dimet e reja për njëmonografi të plotë që tëpasqyronte gjithë jetën eveprën e këtij mëmëdhe-tari të rallë e krijuesishumdimensional, siç ish-te Gramenoja.

Si rezultat i kësaj punestudimore shkencore nëvitin 1984 u përfunduavarianti i parë i kësajmonografie, i cili, si na ko-munikon autori...

Si dje, 9 vjet më parë u ndanga jeta shkrimtari dhestudiuesi i mirnëjohur

Dhimitër Shuteriqi, i cili la pasnjë vepër të madhe të botuar enjë pasuri të tërë në dorësh-krime që ruhen me fanatizëm nëfamiljen e tij nga bashkëshortjae tij Mynever Shuteriqi. Në këtëpërvjetor, si një formë kujtesepër humbjen e tij, zonja Mynev-er na solli këto shënime që Shu-teriqi i kishte shkruar për qyte-tin e tij Elbasanin. Dorësh-krimine zbardhur besnikërisht,ajo e ka pajisur edhe me njëshënim shoqërues të cilin po esjellim si më poshtë. MyneverShuteriqi: Dhimitri dhe El-basaniDhimitri lindi në Elbasan, porjetoi shumë pak në qytetin e tijtë lindjes. Edhe vitet e fëminisëdhe të rinisë i kaloi më shumënë Korçë dhe shumë pak në El-basan. Por vendlindja mbetigjithë jetën dashuria e nostal-

gjia e tij e përhershme. Sa herëbinte fjala për Elbasanin thosh“Elbasani im”. Pohonte me kre-nari se Elbasani ishte strehëzae tij, se dashuria për Elbasanin ikishte ushqyer vazhdimisht kr-ijimtarinë.Në një intervistë të vitit 1995 nëgazetën “Koha Jonë” pyetjes sëgazetarit: “Ç’vend zë Elbasani nëkrijimtarinë tuaj?” iu përgjigj:“nuk di sa vend zë Elbasani nëvjershat e mia, por në tregimemë se gjysmën e në studime jomë pak. I kushtoj shumë El-basanit se i njoha dhe i studiovatraditën, qëkur fillon, se udhashë shumë pas shkrimit tëshqipes në Elbasan. Kristofori-dhin e kisha dajën e gjyshes.Krahinat e Elbasanit i shëtitame pëllëmbë, sidomos gjatëLuftës.Pastaj nëpër male, në Shpat, njo-ha shoqen time të jetës, pranë sh-kozës e rrëzë pishës. Në Shelcan,më kishte...

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 16-17vijon në faqen 16-17vijon në faqen 16-17vijon në faqen 16-17vijon në faqen 16-17

Shqipnia, me pozitëgjeografike në Eu-

ropë, me kulturë ilire, mendikime të

ndieshme greko-ro-make, e në fund krejt-sisht kristiane, u sh-këput përdhuni prejidentitetit dhe vijimsisësë natyrshme, tue ra, përma shumë se katër shek-uj, nën thundrën shkatr-rimtare të pushtuesitbarbar, Perandorisë Os-mane. Nëse ne marrim eanalizojmë shkrimet estudimet e intelektualveshqiptarë përgjatë shek-ujve, e sidomos në treshekujt e fundit, XVIII,XIX e XX, do të shohimqë të gjithë, nji zani, be-sojnë se Shqipnia e sh-qiptarët nuk mund të

perceptohen ndryshe, porsi pjesë e natyrshme eidentitetit kulturor europi-an. E kjo nuk thuhet vetëmpër klerin dhe elementinkatolik, por edhe për ele-mentin mysliman eortodoks. Dijetarët ma tënjohun e korifejtë ma nëza të kulturës shqiptare,me shkrimet e tyne, e ori-entuen popullin shqiptardrejt kulturës perëndi-more, tue e pa si bazë tëpërlindjes shpirtnore e tëzhvillimit kulturor dheekonomik.

Që me zgjedhjen e alfa-betit me shkroja latine, nëKongresin e Monastirit, upërvijuen përkatësia eidentiteti perëndimor i Sh-qipnisë. Në Kongresin eMonastirit mueren pjesëperfaqsuesit e të gjithakrahinavet...

Ilia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. Karanxha

Në foto: (Lart) Dhimitër Shuteriqi (djathtas) njëportret i shkrimtarit dhe studiuesit

Át VÁt VÁt VÁt VÁt Vitor Demajitor Demajitor Demajitor Demajitor Demaj

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 22 korrik 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISOTRI

Kështjella e Elbasanit u ndërtuanga turqit në verë të vitit 1466 mbirrënojat e Skampës antike, të shkatër-ruar nga barbarët. Emri antik ishteharruar dhe populli i thërriste “Qyteti Valmëve”, shkurt “Valmi”, sipas em-rit të një popullate të atyshme. VetëValmi ishte domen i të famshmit GjergjAraniti, vjehërr i Skënderbeut.Sipas dokumentave dhe historianëvebashkëkohës sulltani e populloi El-basanin me banorë të krahinave dheqyteteve përreth. Banorët ishin tëritit ortodoks. Nuk vërtetohet që El-basani të ketë pasur ndonjëherë edhenjë komunitet katolik, ndonëse kapasur edhe fshatra të këtij riti. El-basanasit e parë duhet të kenë qenëkryesisht të zonave në jug të Shkum-binit, ku ushtria turke mundi tëdepërtonte vetëm më 1466 dhe 67,duke bërë kërdinë në viset e sotme tëLibrazhdit, në Shpat e më thellë kuzotër ishin Aranitët. Sigurisht dukeu bërë qendër administrative të njësanxhaku, Elbasani pati edhe pakbanorë turq.Që në shekullin XVI Elbasani kishte3 -4 mijë banorë dhe kishte marrë një-farë rëndësie tregtare, si stacion mi-dis qendrës së vilajetit të Rumelisë,Manasterit dhe portit të Durrësit. Kurnë shekullin XV, me persekutimin e çi-futëve në Spanjë, shumë prej tyre er-dhën edhe në Ballkan, pati që u ven-dosën në Maqedoni, sidomos në Ma-nastir. Elbasani si stacioni i tregtisëdrejt detit, ishte një vend ku ata pus-honin në një han i cili ishte deri nëvitet ’50 të shekullit tonë (XX) përkun-

DORËSHKRIMIDORËSHKRIMIDORËSHKRIMIDORËSHKRIMIDORËSHKRIMI STUDIUESISTUDIUESISTUDIUESISTUDIUESISTUDIUESI

DHIMITER SHUTERIQI:Sekrete historike të Elbasanit të vjetër

drejt shtëpisë muze të Sejdinëve. Ataaty flinin dhe përdornin një dhomë sifaltore: kjo quhej “Havra” (faltorja) eçifutit. Sipas dokumentave osmane, qëruhen me mijëra për Elbasanin, dhesipas radhonjëve të esnafëve e të

udhëheqësit kryesorë kryengritës sh-qiptarë midis shekujve XVI-XVII dhemund të ishte nga ky rreth.Me myslimanizimin e vendit, Elbasaniu bë një nga qendrat ku ndihej veçanër-isht ndikimi oriental, ashtu si Berati,Shkodra, Prizreni, Prishtina etj. Nëpjesën e dytë të shekulli XVII udhë-tari turk Evlia Çelebi, na thotë se kul-tura orientale në Elbasan kishte për-paruar. Në shekullin që pasoi aty dotë kalojnë disa vjet të jetës dy nga be-jtexhinjtë më të njohur të kohës: Ne-zim Frakulla dhe Sulejman Naibi.Ndër bejtexhinjtë vendës kujtohetSulejman Pashë Verlaci që ishte dhemecen i tyre.

Elbasani dhe kultura e vjetër e tij në një dorëshkrim të shkrimtarit dhe studiuesit,Elbasani dhe kultura e vjetër e tij në një dorëshkrim të shkrimtarit dhe studiuesit,Elbasani dhe kultura e vjetër e tij në një dorëshkrim të shkrimtarit dhe studiuesit,Elbasani dhe kultura e vjetër e tij në një dorëshkrim të shkrimtarit dhe studiuesit,Elbasani dhe kultura e vjetër e tij në një dorëshkrim të shkrimtarit dhe studiuesit,të cilin po e botojmë me rastin e përvjetorit të 9-të të ndarjes së tij nga jetatë cilin po e botojmë me rastin e përvjetorit të 9-të të ndarjes së tij nga jetatë cilin po e botojmë me rastin e përvjetorit të 9-të të ndarjes së tij nga jetatë cilin po e botojmë me rastin e përvjetorit të 9-të të ndarjes së tij nga jetatë cilin po e botojmë me rastin e përvjetorit të 9-të të ndarjes së tij nga jeta

AntiosmanëveQë në mes të shekullit të XVI Elbasani me rrethe,njihet si një trevë e fortë e qëndresës antiosmaneshqiptare. Prifti Dhimitër premtonte të ngrinteatëherë mbi 6 mijë vetë me armë kundërpushtuesve dhe kërkonte bashkëpunimin me fuqitëperëndimore...

kishave, një pjesë e të cilave ruhen, -dokumentet etj. , nisin që nga shekujtXVI eXVII, - në Elbasan nuk ka pasurbanorë çifutë ndonjëherë.Që në mes të shekullit të XVI Elbasanime rrethe, njihet si një trevë e fortë eqëndresës antiosmane shqiptare. PriftiDhimitër premtonte të ngrinte atëherëmbi 6 mijë vetë me armë kundër push-tuesve dhe kërkonte bashkëpuniminme fuqitë perëndimore.Në këtë lëvizje do të bënte pjesë pastij patriku i Ohrit, Athanas Muzhaqi,me origjinë ndofta nga Polisi, i ipesh-kve katolik i Arbrit, Nikoll Mjekashi,që selinë e peshkopatës e kishte nëMamël të Krrabës, ka qenë një ndër

Në foto:DhimitërShuteriqi

..mrekulluar që në fëmini,afresku i Onufrit, që nuk dija seqe një piktor i shquar dhe si qu-hej, po që Krishtin e vogël mabënte Perëndi të madhe, nëndritën e qirinjve dhe nën tymine temjanit. Pastaj Shpati ishtevend trimash, si Bërzeshta, siVërça, si Çermenika dhe unëkam shkruar shpesh për tri-mat.”Në vitin 1949, Dhimitri si hu-lumtues i dokumentave të pan-johura të shkrimit të gjuhëssonë, zbuloi një dorëshkrimtepër të rëndësishëm të shek-ullit XVII me alfabet origjinal tëshqipes me autor TheodhorBogomilin që fillimisht e quaj-ti “Anonimi i Elbasanit”. Tëthem të drejtën më tha atëherëgjithë gëzim, kjo është një ditëe paharruar për mua edhesepse ky dorëshkrim shumë irëndësishëm është i një autorielbasanas.

vijon nga faqja 15

Dhimitër S. ShuteriqiDhimitër S. ShuteriqiDhimitër S. ShuteriqiDhimitër S. ShuteriqiDhimitër S. Shuteriqi

Elbasani dheElbasani dheElbasani dheElbasani dheElbasani dhekultura e vjetër e tijkultura e vjetër e tijkultura e vjetër e tijkultura e vjetër e tijkultura e vjetër e tij

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 22 korrik 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HISOTRIMë 1949 midis dokumentave kulturore elbasanase, pata fatin të zbuloj një dorëshkrim të moçëm i cili dhe uMë 1949 midis dokumentave kulturore elbasanase, pata fatin të zbuloj një dorëshkrim të moçëm i cili dhe uMë 1949 midis dokumentave kulturore elbasanase, pata fatin të zbuloj një dorëshkrim të moçëm i cili dhe uMë 1949 midis dokumentave kulturore elbasanase, pata fatin të zbuloj një dorëshkrim të moçëm i cili dhe uMë 1949 midis dokumentave kulturore elbasanase, pata fatin të zbuloj një dorëshkrim të moçëm i cili dhe ulexua për herë të parë e që e quajtëm “anonim i Elbasanit” vepër e një Tlexua për herë të parë e që e quajtëm “anonim i Elbasanit” vepër e një Tlexua për herë të parë e që e quajtëm “anonim i Elbasanit” vepër e një Tlexua për herë të parë e që e quajtëm “anonim i Elbasanit” vepër e një Tlexua për herë të parë e që e quajtëm “anonim i Elbasanit” vepër e një Teodor Bogomili, mesa kemi gjurmuareodor Bogomili, mesa kemi gjurmuareodor Bogomili, mesa kemi gjurmuareodor Bogomili, mesa kemi gjurmuareodor Bogomili, mesa kemi gjurmuar

Me rëndësi shumë të madhe për kul-turën e vendit është se motit në El-basan jetonte si kryeprift një nga per-sonalitetet më të rëndësishme të kul-turës sonë mesjetare, piktori Onufri, icili punoi në Valësh më 1554 si në Shel-can të Shpatit. Jemi një mot përparabotimit të librit të parë shqip nga GjonBuzuku në veri. Onufri është nëfillimin e një manifestimitë madh të kulturës në El-basan e në Berat.Ai u bë i njohur edhe nëKostur e Shkup. I biri, Ni-kolla, me sa duket ushtroigjer larg, në fshatin sh-qiptar Arbanas të Bullgar-isë. Pasardhësit e tyre tëtalentuar do ti gjejmë nëShqipërinë e mesme e tëjugut por edhe në malin eShenjtë të Greqisë ku udallua mbi tërë piktorët efillimeve të shekullit XVI-II, David Selenica ynë.Është koha kur në Sh-qipëri bëhet i njohur Ko-standin Shpataraku, i cilinë veprat kryesore të tijka një portret të kryezotittë Arbrit të shekullit XVI,Karl Topia. Për varrinmonumental të këtij nëManastirin e ShijonVladimirit, pranë Elbasanit, ka punu-ar skulptori vendas Dhimitër Shpatiqë, kam zbuluar.Veprat e Onufrit e të Davidit flasin

foridhit, elbasanasit të madh, që dhashembullin e parë të rëndësishëmgjatë Rilindjes Kombëtare përpastrimin dhe pasurimin e shqipesduke i prirë Naimit, Pasko Vasës meshokë shumë. Dimë se, që përparaRilindjes, në Elbasan mbahej shqipedhe letërkëmbimi. Elbasani kandikuar edhe mbi Beratin e Kavajënsipas albanologut Georg Hahn. El-basani u bë një e tillë vatër kulturoree shqipes sa aty Rilindasit tanë më1909, një vit pas Kongresit të Manas-tirit, me Luigj Gurakuqin, Xhuvaninme shokë hapën Normalen, të parënshkollë të mesme në Shqipëri që për-gatiti mësuesit e parë në të katër anëte vendit por edhe në Kosovë e Çamëri.Patriotët e mëdhenj elbasanas si AqifPasha, ishin në ballë të këtyre për-pjekjeve rilindëse, miq të Kristofori-dhit e pasardhës të Aranitit.Elbasani dallohej për bashkimin e pop-ullit pa dallime krahinore apo fetaresi dhe për lëvizjen demokratik aq saaty mundi të krijohej një e tillë partidemokratike e viteve ’20 që u quajt “Ase pashës as e beut” por për këtë do tëduhet të shkruaj një herë tjetër se ësh-të me interes të veçantë.

për një kulturë nga më të shquarat ar-tistike në Ballkanin e kohëve të tyre.Në pikturën kishtare tonën zenë vendshenjtorët ballkanas, jo grekë, ndër-sa përmbajtja biblike e veprave, mepsikologjinë e saj të protestës sëtragjizmit bashkë edhe me disa ele-mente vendas flasin për qëndresën an-titurke në Shqipëri. “I kuqi shqiptar”

siç u quajt së voni kur unjoh në Paris piktura eOnufrit, është një materi-alizim por dhe simbol ar-tistik e qëndresës së përg-jakur shqiptare fill pasSkënderbeut.Më 1949 midis dokumen-tave kulturore elbasanase,pata fatin të zbuloj njëdorëshkrim të moçëm i cilidhe u lexua për herë tëparë e që e quajtëm“anonim i Elbasanit” vepëre një Teodor Bogomili,mesa kemi gjurmuar. Medy alfabete origjinale tëshqipes që janë dëshmi endërgjegjshme se shqipja,si gjuhë më vete, duhet tëkishte dhe një alfabet mëvete. Kjo ide jetoi deri tekRilindja shqiptare, kurNaum Harxhi e HasanTahsini u përpoqën për të

nëntën apo të dhjetën herë, që tëshpikin një alfabet origjinal për gju-hën tonë. Ideja është e pakta treshekuj e vjetër në viset e Elbasanit.

Dorëshkrimi për të cilin fola ka sh-qipen që dëgjohet midis Shpatit eVërçës, zonë kalimtare midis të dy di-alekteve tona.Nga fundi i shekullit XVIII, nxënësii të diturit të Voskopojës, Grigori,Dhaskal Todhri, edhe ai me një alfa-bet të vetin origjinal ripërktheu të dylibrat bazë të kishës bashkë meshërbesa të tjera fetare duke sh-qipëruar edhe tekste p.sh. të Ezopitpër mësimin në shkollë.E tronditur posaçërisht edhe nga për-pjekja për një shtypshkronjë shqipe,kisha e Fanarit e vrau Todhrin të cil-in mund ta quajmë me të drejtë dësh-mori i parë i gjuhës shqipe. Por aikishte formuar një togë dishepujsh nëElbasan e në Shijon. Që më 1795d.m.th. më se 200 vjet më parë nisime i njohim këta, me një vëlla tëTodhrit, Jakov Haxhiun, me një Jak-ov Popa etj.Todhri e forcoi kishën shqip dhe për-dorimin e gjuhës amtare në shkollëngreqishte. Me interes të veçantë qepërpjekja e tij për zëvendësimin e ter-mave fetare greqishte me të tilla sh-qipe. Kështu ky pasardhës i TheodhorBogomilit, u bë paraardhës i Kristo-

Në foto: Dyportete tëshkrimtaritdhe studiuesittë marrë ngaarkivi i tijpersonal

Pak bigrafiPoeti, prozatori, studiuesi dhepublicisti Dhimitër S. Shuteriqilindi në Elbasan më 26 korrik1915, në një familje të njohurarsimtarësh patriotë. Studimet epara i kreu në Liceun francez tëKorçës dhe ato të larta përfilozofi dhe drejtësi në Grenobëldhe Lion të Francës.Ka nisur të botojë që prejfillimeve të viteve ’30, duke ubërë i njohur në shtypin e kohëssi poet dhe publicist. Për njëperiudhë gati 60-vjeçare e cilashtrihet deri në ditët e fundit tëjetës iu kushtua intensivishtletërsisë dhe veprimtarisëstudimore letrare, albanologjike,historike dhe folklorike.

www.shqiptarja.com E diel, 22 korrik 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom BOTIMIFFFFFAKTEAKTEAKTEAKTEAKTE DOKUMENTEDOKUMENTEDOKUMENTEDOKUMENTEDOKUMENTE

MIHAL GRAMENOJeta dhe vepra monumentale në një monografiJeta dhe vepra monumentale në një monografiJeta dhe vepra monumentale në një monografiJeta dhe vepra monumentale në një monografiJeta dhe vepra monumentale në një monografi

Zbulohen e dokumentohen kontaktet e drejtpërdrejta të Gramenos me anëtarëtZbulohen e dokumentohen kontaktet e drejtpërdrejta të Gramenos me anëtarëtZbulohen e dokumentohen kontaktet e drejtpërdrejta të Gramenos me anëtarëtZbulohen e dokumentohen kontaktet e drejtpërdrejta të Gramenos me anëtarëtZbulohen e dokumentohen kontaktet e drejtpërdrejta të Gramenos me anëtarëte Komitetit të Fshehtë që vepronte në Stamboll si I. Qemalin, L. Gurakuqin,e Komitetit të Fshehtë që vepronte në Stamboll si I. Qemalin, L. Gurakuqin,e Komitetit të Fshehtë që vepronte në Stamboll si I. Qemalin, L. Gurakuqin,e Komitetit të Fshehtë që vepronte në Stamboll si I. Qemalin, L. Gurakuqin,e Komitetit të Fshehtë që vepronte në Stamboll si I. Qemalin, L. Gurakuqin,

D. Himën, Hil Mosin, Baki Gjionokastrën, Hasan Prishtinën etj...D. Himën, Hil Mosin, Baki Gjionokastrën, Hasan Prishtinën etj...D. Himën, Hil Mosin, Baki Gjionokastrën, Hasan Prishtinën etj...D. Himën, Hil Mosin, Baki Gjionokastrën, Hasan Prishtinën etj...D. Himën, Hil Mosin, Baki Gjionokastrën, Hasan Prishtinën etj...

Ilia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. KaranxhaIlia S. Karanxha

Në prill të këtij viti, në kuadrine 100-vjetorit të shpalljes tëPavarsisë, u botua studimi

monografik Mihal Grameno – jetadhe vepra 1871-1931 (500 f.), hartu-ar prej studjuesit të mirënjohur Prof.Asc. Dr. Thanas L. Gjika, nën kujdes-in e shtëpisë botuese DDS – Durrës,me redaktor z. Halim Maloku.

Nga njëra anë figura e kulluar enjë atdhetari si Mihal Grmanoja dhenga ana tjetër pena e një studiuesi ehulumtuesi të palodhur e të kuali-fikuar si z. Gjika, që jeton prej viteshnë SHBA, pasuruan shkencën dhekulturën tonë me një vepër monu-metale.

Binomi Grameno-Gjika i ështëprezantuar publikut shqiptar mëshumë se 30 vjet më parë fillimshtme një sërë studimesh në revistënStudime filologjike e pastaj me bot-imin e veprës Mihal Grameno - pub-licit demokrat (1980, 250 f.). Qyshnga ky momet nisin për autorin tonëhulumtimet e studimet e reja përnjë monografi të plotë që të pasqy-ronte gjithë jetën e veprën e këtijmëmëdhetari të rallë e krijuesishumdimensional, siç ishte Gra-menoja.

Si rezultat i kësaj pune studimoreshkencore në vitin 1984 u përfund-ua varianti i parë i kësaj monografie,i cili, si na komunikon autori, nukmundi të shikonte dritën e botimit.U duk se gjithçka do të humbiste,por ndryshimet rënjësore në struk-turat politike, sociale e kulturale tëvëndit, si dhe të vetë studjuesit, kri-juan mundësi që ky, jo vetëm të thel-lohej e të zgjeronte më tej shkallën enjohjes mbi Mihal Gramenon me do-kumenta, shkrime e studime të reja,por njëkohësisht të rishikonte gjithëpunën e bërë më parë duke endriçuar tashmë figurën e atdhetar-it dhe shkrimtarit korçar nën njëkëndvështrim të ri, më objektiv dhejashtë kufizimeve apo paragjyki-meve ideore të imponuara e të dik-tuara nga regjimi totalitar.

Vepra është shkruar me një gju-hë të rrjedhshme, të pastër e të pa-sur. Jetëshkrimi i familjes Gramenoharmonizohet me një kompetencë tëplotë brenda kontekstit historik esocial-ekonomik qysh kur të parët ekësaj familje me stërgjyshin PapaNasto, u larguan prej fshatit Plasëdhe u vendosën në qytetin e Korçësrreth vitit 1830.

Nëpërmjet ndërtimit të jetës sëheroit, kemi kënaqësinë të ndjekimrritjen e përpjekjeve të popullit sh-qiptar, në trevat jug-lindore dhenëpër kolonitë, për çlirim ngazgjedha osmane. Banorët e qytetitdhe të krahinës së Korçës, sidomosemigrantët e saj në Rumani, fillojnëtë luajnë rol parësor, i cili dalngada-le nis të ndikojë e rezatojë mbarëlëvizjen kombëtre shqiptare.

Në këto ambjente atdhetare rritetdhe formohet Mihali ynë, i cili aktiv-izohet që herët në shoqatat atdhetareDrita e Shpresa dhe mbasi mbushtë tridhjetat fillon të botojë krijimet

torike Vdekja e Pirros, një nga ko-meditë e para Mallkim’ i gjuhës sh-qipe, novelat e para Oxhaku, Varr’ ipagëzimit dhe E Puthura, himnetkryengritëse Për Mëmëdhenë, Uratëpër liri, Lamtumirë, etj, këngadashurore Muaj’ i Majit, do t’i mun-gonin skicat realiste me të cilat ai ubëri autopsinë e përbërjes shoqëroretë qeverive të para shqiptare, do tëmungonte vepra memuaristike Kry-engritja Shqiptare me bëmat e çetëssë Çerçiz Topullit. Gazetaria sh-qiptare do të ndjehej më e varfërsepse do t’i mungonte sasia e madhee artikujve, fejtoneve, pamfleteve dheportreteve të pa-shoqe, me të cilat uvlerësuan drejt ng-jarjet, klasat dheveprimtarë tëviteve 1908-1924.Historia jonë ko-mbëtare dhe ajodemokratike do tëndjeheshin më tëvarfra, sepse do t’umungonte luftëtari imaleve, veprimtariilegal i lëvizjes së ar-matosur dhe agjita-tori demokrat. Sho-qërisë shqiptare do t’imungonte shëmbullii njeriut të ndershëm,të ekuilibruar, i cilikritikoi me fakte dhe nuk feu e nukshau askënd, njeriu që i priti megjakftohtësi kritikat dhe u përgjigjme argumenta (f.434).

Mihal Gramenoja është shëmbullimë i spikatur i poetit luftëtar sh-qiptar që shkëlqen midis grupit tërilindësve tanë si L. Gurakuqi, H.Mosi, R. Siliqi etj, të cilët ndoqënshembullin e poetëve ballkanas siKristo Botevi i bullgarëve, MihalEminesku i rumunëve, etj, të cilëtluftuan me pushkë e penë për lirinëe atdheut.

Për gati 15 muaj (maj 1907- 25korrik 1908) çeta e Çerçiz Topullitdhe Mihal Grameons shkelën dhje-tra e dhjetra fshatra, ku krahas agji-tacionit nuk nguruan të ndesheshinme armë edhe kundra forcave poli-core e ushtarake osmane, si në Mash-kullorë, Libofshë e në Vodicë tëKolonjës. Fakte tërheqëse, të cilatvetë Gramenoja, i riprodhoi me de-taje në veprën Kryngritja Shqiptare,të cilën ai mundi ta botonte më 1927në Vlorë.

Kjo faqe e lavdishme e luftës sëpopullit shqiptar gjatë Rilindjes zëvendin përkatës në veprën e Th.Gjikës, ku burimet për trajtimin esaj nuk kufizohen vetëm në memo-

rialistikën e kohës por edhe nëburime arkivore e studimemonografike, të cilat venë në dukjeefektet e shqetësimet e autoriteteveosmane, si dhe ato të huaja, duketheksuar se lëvizja e popullit sh-qiptar për liri e pavarsi zhvillohejjashtë diktateve e interesave të tëhuajve. Vitet 1908-1912, ashtu sivitet 1878-1881, përbëjnë vitet më in-tensive në luftën për zgjimin ko-mbëtar dhe në luftën për liri dhepavarësi të popullit tonë. Për herë tëparë brënda në atdhe në mënyrë le-gale u krijuan shoqata e klube atd-hetare, filluan të botoheshin gazeta

në gjuhën amtare, u çelëne riçelën shkolla shqipedhe mbi të gjitha u bëfrymëzuese psikologjia eluftës për liri. Numëri iveprimtarëve të çështjeskombëtare në qytete efashatra të ndryshme uqindrafishua.Studjuesisqaron përmes një mate-riali të bollshëm se kjoluftë tashmë vazhdohetsi në planin legal dhe nëatë ilegal, ku Mihal Gra-menoja luante një rolparësor si kryetar i Ko-mitetit të Fshehtë tëStambollit për zonën eKorcës. Jepet e plotë

lëvizja kulturale-arsimoredhe ajo e armatosur në zonën e Ko-rçës ku u zhvillua një luftë shumë eashpër kundër pushtuesit, si dhe sho-venizmit të huaj dhe kishës greke, ecila prej vitesh i ishte kundërvënëlëvizjez kombëtare shqiptare.

Duke lënë mënjanë premtimetboshe të xhonturqve për barazi e për-parim mes popujve të Perandorisë,atdhetarët më të shquar shqiptarëiu përveshën punës për organizimine luftës së armatosur. Zbulohen edokumentohen kontaktet e drejtpër-drejta të Gramenos me anëtarët eKomitetit të Fshehtë që vepronte nëStamboll, ku ai takohet e diskutonme I. Qemalin, L. Gurakuqin, D.Himën, Hil Mosin, Baki Gjionokas-trën, Hasan Prishtinën e shumë tëtjerë.

Madhështia e figurës të Grame-ons në dobi të çështjes kombëtereështë lidhur pazgjithshmërisht dheme veprimtarinë e tij publicistike.Ai drejtoi personalisht gazetat LidhjaOrthodhokse (1909-1910) dhe Koha(1911-1926), të cilat me punën dhetalentin e tij kanë zënë një vend nderinë historinë e gazetarisë shqiptaretë Rilindjes dhe të Pavarsisë. Vlerate shquara të kësaj veprimtarieletrare e publiçistike Gjika i sjell para

e veta në fushën e letrave, poezi,prozë, komedi e tragjedi në vargje,hymne luftarake, të cilat ishin tëfrymëzuara kryekëput nga lufra epopullit shqiptar për një ringjallje ko-mbëtare. Është kjo krijimtari letraredhe publicistike tepër e angazhuarme rrjedhat historike të kohës që evendos Mihal Gramenon mes fig-urave më të shquara të kolonisë sh-qiptare të Bukureshtit e të mbarëletërsisë e të gazetarisë shqiptare tëviteve 1900-1924. Studjuesi Gjika iaka dalë ta analizojë këtë krijimtarime një përkujdesje të veçantë në ka-pitujt II-III (fq. 188-415), duke i

dhënë asaj me kompetencë vendinqë meriton, brenda konteksit të letër-sisë shqiptare të periudhës së Ril-indjes e mbas saj deri në dhjetorin evitit 1924. Shumë i goditur ështëvlerësimi i Gramenos si një nga sh-krimtarët e rëndësishëm të letresiseshqiptare te çerekut të parë të shek.XX-të me arsyetimin: Po t’i kishinmunguar vepra e shumllojshmeletrare e publicistike dhe jeta plot ak-tivitet e Mihal Gramenos, letërsiajonë dhe historia jonë kombëtare dotë ndjeheshin më të varfra. Letërsiado të ndjehej më e varfër, sepse asajdo t’i mungonin tragjedia e parë his-

Në foto: Mihal Grameno

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 22 korrik 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI POETI

Ministria e Jashtme e Kosovës unjoftua nga autoritetet francezese është gjetur trupi i pajetë i

poetit të njohur nga Kosova, Ali Podrim-ja. Poeti, Ali Podrimja, kishte humburkontaktet me kolegët dhe miqtë e famil-jarët e tij nga data 18 korrik, në kohënkur po qëndronte në Francë në kuadërtë festivalit të poezisë “Voix de la Médi-terranée”, në qytetin e Lodève.Ministria e jashtme e Kosovës, thanëpërmjet një komunikate, se autorite-tet franceze po punojnë në zbardhjen eplotë të rrethanave të humbjes së jetëssë poetit Ali Podrimja. Përfaqësues in-stitucionesh e partish politike po ushprehin ngushëllime familjes dhe ko-munitetit letrar e artistik për humbjene poetit Podrimja.Ali Podrimja u lind më 28 gusht 1942 nëGjakovë. Shkollën fillore dhe gjimnazini kreu në vendlindje, ndërsa studimet përGjuhë dhe Letërsi Shqipe, në Universite-tin e Prishtinës. Në vitin 1966 zë punë në gazetën epërditshme Rilindja, në rubrikën e kul-turës. Më 1976 kalon në Edicionin e Bot-imeve “Rilindja”, ku drejton bibliotekat:Poezia shqipe, Letërsia botërore dheletërsitë e ish-bashkësisë jugosllave.Anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Ko-sovës dhe i PEN-it shqiptar, ai në vitin1996 u zgjodh anëtar me korrespondencëi Akademisë së Shkencave dhe Arteve tëKosovës, ndërsa në vitin 2000 zgjidhetanëtar i rregullt i saj. Me shkrime filloi

TË BUZËQESH MORTJA IMETË BUZËQESH MORTJA IMETË BUZËQESH MORTJA IMETË BUZËQESH MORTJA IMETË BUZËQESH MORTJA IMEMë rri në distancënë mbarim të lojës fshihesh

Heshtja ime e tmerrshmese zjarri yt i akullt

Në distancë më rritë buzëqesh mortja ime

Ulpianë, 2005Ulpianë, 2005Ulpianë, 2005Ulpianë, 2005Ulpianë, 2005

BREGU JA ERRETBREGU JA ERRETBREGU JA ERRETBREGU JA ERRETBREGU JA ERRETPërfytyrova gjymtyrët e derdhura të atDheuttë Atit të Nënës të ShenjtitVarreza mure çati të nxiraÇerdhe lejleku në oxhaqe të kacavarura në ajërBurrërisë së tij iu përuladhe për trimërinë e fyer më pikoi lotiShava zot e shtet e kod sendëshkueka edhe liria, ja erret Breguku pres fundin tim me një karafil në buzë

Ulpianë, 2005Ulpianë, 2005Ulpianë, 2005Ulpianë, 2005Ulpianë, 2005

ZOTI NUK ËSHTË MACEZOTI NUK ËSHTË MACEZOTI NUK ËSHTË MACEZOTI NUK ËSHTË MACEZOTI NUK ËSHTË MACEZoti nuk është macetë na grithë rreth qafeNa hedh nganjëherë edheTej Lumit të Verdhë kuShndërrohemi në pluhurE një stërkeqe na shpërndandherave të shpopulluaraZoti nuk është maceAs dashuria të plaket

PËRFLAKJAPËRFLAKJAPËRFLAKJAPËRFLAKJAPËRFLAKJA E TRUP E TRUP E TRUP E TRUP E TRUPAAAAAVEVEVEVEVENe ishim krejtësisht të verbërkur buzë e trupa na u përflakënMe prekjet tona vizatonim ëndrrënNë mes udhës pëshpërit ajoMinuti pakëz një jetëTë mos hapej kurrë ashensori.Por lumturia tepër e shkurtërNë mbarim të udhëtimitkur drita na kishte zbuluarNe ishim krejtësisht të huajBuzë e trupa na kishin mbetur diku

Mars, 1999Mars, 1999Mars, 1999Mars, 1999Mars, 1999

LLLLLAMTUMIRAAMTUMIRAAMTUMIRAAMTUMIRAAMTUMIRA VVVVVARGJETARGJETARGJETARGJETARGJET

ALI PODRIMJA:Të buzëqesh mortja ime

të merret që në shkollën e mesme. Poezinë eparë e kishte botuar në revistën “Jeta e re” nëvitin 1957. Autor i shumë librave me poezi, aiçmohej si përfaqësuesi më tipik i poezisë së

sotme shqiptare. Përveç poezisë, ai njihejedhe për shkrimin e eseve dhe tregimeveqë e kishin bërë fitues të shumë shpërbli-meve të ndryshme letrare.

Në foto: Ali Podrimja

lexuesit përmes analizash shkencoreqë shquhen për zbulimin e vleraveideo-artistike të para me sy kritik.Ai nuk iu ndahet për asnjë mometrrugëve të ndjekura prej Gramenosnë skakierën e mpleksur shqiptraetë shkaktuar nga armiqtë e shumtëqë iu vërsulën trojeve arbërore passhpalljes të Pavarsisë të Shqipërisëmë 1912.

E gjejmë Gramenon të lëvizë nëtrekëndëshin Korçë-Vlorë-Durrës, tëhidhet në Shkodër e Pogradec, tëkapërxejë Adriatikun e të veprojë nëItali e më pas të shkojë përtej OqeanitAtllantik për tu vendosur në ShBA,ku vijoi botimin e gazetës së tij Koha(1915-1919) e të kthehet në atdhe më1920. Qartë dhe me argumente jepetjeta dhe karakteri i këtij veprimtari,i cili për asnjë moment nuk u përkulnga vështirësitë ekonomike, ngarreziqet për jetën dhe as nga joshjete majme për t’u shërbyer të huajve.Janë sqaruar me fakte të panumur-ta se si edhe në situatat më të tur-bullta që kalone vëndi, Mihal Gra-menoja nuk e humbi orientimin,duke ruajtur gjithmonë identitetindhe personalitein e tij si mëmëd-hetar. Vepra në tërësinë e saj tras-meton jo vetëm vlera të mëdhaja njo-hëse dhe edukative, por në këtë vittë veçantë jubilar të 100- vjetorit tëPavarsisë është një dëshmi e gjallë,një dokumet i pakundërshtueshëm ipërpjekjeve titanike të popullit tonëpër çlirim nga zgjedha osmane, përliri e përparim shoqëror, ku Gra-menoja gjithë jetën u reshtua në ballëtë këtyre përpjekjeve.

Puna këmbëngulse e studiuesitThanas Gjika me veprënmonografike Mihal Grameo jeta dhevepra ka dhënë frutet e dëshiruarajo vetëm për intelektualin e shkollu-ar shqiptar të të gjitha niveleve, poredhe për njerëzit e thjeshtë atdhe-dashës. Vepra është e paisiur me njëpërmbledhje konkluzive në anglisht,me një tregues të emrave, me mjaftfotografi ilustruese të heroit e të ko-hës dhe me një bibliograf të pasur.Personalitete të shquara e të mirën-johura të shkencës shqiptare si Prof.Dr. Jorgo Bulo (Tiranë) dhe Prof. Dr.Agim Vinca (Prishtinë), të cilët u njo-hën me këtë vepër para botimit, kanëdhënë gjykime shumë pozitive mbivlerat dhe rëndësinë e saj, vlerësis-me që publikonen në kapakun eprapmë të veprës dhe të përkthyeraanglisht në f. 455-456. Jeta dhe vep-rimtarija e studiuesit Thanas Gjikapër gati gjysmë shekulli qysh kurka lënë bankat e shkollës i ështëkushtuar kryekëput shkencës alban-ollogjike. Veç punimeve të sipëcitu-ara mbi Mihal Gramenon janë tëshumta artikujt, referatet, kumtesatnëpër sesione shkencore të realizuarnga ky studiues. Ndër vepratmonografike me vlerë të veçantë njo-hëse deri në nivel botëror paraqetpunimi Kur dhe ku u shkrua Dhia-ta e Re (2008, 504 f.) ndërsa analizatmbi shoqërinë e djeshme dhe të sot-me shqiptare zunë vënd në veprënEvolimi ynë kërkon njohje dhe dën-imin e fajit (2011, 304 f.).

Emigracioni dhe vështirësitë ejetës në dhe të huaj nuk e kanë thy-er studiuesin Thanas Gjika ashtu siçnuk u thyen Rilindasit tanë të cilëtai i studion me dashuri e me një pa-sion të admirueshëm.

Firenze 10. VII. 2012.Firenze 10. VII. 2012.Firenze 10. VII. 2012.Firenze 10. VII. 2012.Firenze 10. VII. 2012.

www.shqiptarja.com E diel, 22 korrik 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom LIBRIPPPPPOLEMIKAOLEMIKAOLEMIKAOLEMIKAOLEMIKA HHHHHISTORIAISTORIAISTORIAISTORIAISTORIA

AT PAULIN MARGJOKAJSi u shkatërrua elita kulturore e qendrave katolike me urdhën të jugosllavëve,Si u shkatërrua elita kulturore e qendrave katolike me urdhën të jugosllavëve,Si u shkatërrua elita kulturore e qendrave katolike me urdhën të jugosllavëve,Si u shkatërrua elita kulturore e qendrave katolike me urdhën të jugosllavëve,Si u shkatërrua elita kulturore e qendrave katolike me urdhën të jugosllavëve,

prej duerve të vet shqiptarëve. Mbi librin “Kush janë anmiqt e Shqipnisë” iprej duerve të vet shqiptarëve. Mbi librin “Kush janë anmiqt e Shqipnisë” iprej duerve të vet shqiptarëve. Mbi librin “Kush janë anmiqt e Shqipnisë” iprej duerve të vet shqiptarëve. Mbi librin “Kush janë anmiqt e Shqipnisë” iprej duerve të vet shqiptarëve. Mbi librin “Kush janë anmiqt e Shqipnisë” iÁt Paulin Margjokaj, OFM! Pergjigje librit të Xhelal Straveckes!Át Paulin Margjokaj, OFM! Pergjigje librit të Xhelal Straveckes!Át Paulin Margjokaj, OFM! Pergjigje librit të Xhelal Straveckes!Át Paulin Margjokaj, OFM! Pergjigje librit të Xhelal Straveckes!Át Paulin Margjokaj, OFM! Pergjigje librit të Xhelal Straveckes!

Shqipnia, me pozitë gjeografike në Europë, me kulturë ilire, me ndikime tëndieshme greko-romake, e në fund kre-

jtsisht kristiane, u shkëput përdhuni prej iden-titetit dhe vijimsisë së natyrshme, tue ra, përma shumë se katër shekuj, nën thundrën sh-katrrimtare të pushtuesit barbar, PerandorisëOsmane. Nëse ne marrim e analizojmë shk-rimet e studimet e intelektualve shqiptarëpërgjatë shekujve, e sidomos në tre shekujt efundit, XVIII, XIX e XX, do të shohim që tëgjithë, nji zani, besojnë se Shqipnia e shqiptarëtnuk mund të perceptohen ndryshe, por si pjesëe natyrshme e identitetit kulturor europian. Ekjo nuk thuhet vetëm për klerin dhe elemen-tin katolik, por edhe për elementin myslimane ortodoks. Dijetarët ma të njohun e korifejtëma në za të kulturës shqiptare, me shkrimete tyne, e orientuen popullin shqiptar drejt kul-turës perëndimore, tue e pa si bazë të përlindjesshpirtnore e të zhvillimit kulturor dheekonomik.

Që me zgjedhjen e alfabetit me shkroja lat-ine, në Kongresin e Monastirit, u përvijuen për-katësia e identiteti perëndimor i Shqipnisë. NëKongresin e Monastirit mueren pjesë perfaq-suesit e të gjitha krahinavet të Shqipnisë. Sh-kruen Zef Pali se në ketë Kongres “gjuha sh-qipe shkoi nga Perendimi. As shkronja greqish-te as turqishte nuk u pranuem n’abecè. Medoren e fundit që i dha Mjeda i paharrueshem,shkronjat mueren fluturimin andej nga frynteera e kulturës, e qytetnimit, e pavarësisë, elirisë”. (Shih. Át Paulin Margjokaj, Kush janëanmiqt e Shqipnisë, Botime françeskane, Sh-kodër, 2012, f. 20). Mbas këtij citimi, pohimi iÁt Paulinit: “Në kuvendin e Monastirit e dift-uen Shqiptarët krejt kjartë se ata nuk dojshinme dijtë gja as për shkrola greke as arabe assllave. Shqiptarët e kishin rrajosë kthellë nëvetëdije se shpetimin nuk kishin nga e prit-shin, veçse nga Prendimi” (po aty, f. 20). Nder-sa, Mons. Preng Doçi Kuvendin e Monastirite quen akt historik per të gjithë shqiptarët, eÁt Gjergj Fishten pjesë kryesore të kësaj ng-jarje të madhe në historinë kombëtare.

Historikisht në Shqipni pararojë e kulturës

perëndimore e zadhanës i vleravet të kësaj kul-ture, ka kenë gjithnji Kleri katolik. E dish-mojnë botimet, përkthimet në gjuhën shqipe,veprat origjinale, që nisin prej shekullit XIV,për të ruejtë gjuhën, e nëpërmjet saj, identite-tin shqiptar. Në ruejtjen e këtij identiteti KleriKatolik xen vendin e parë.

Në se duem ta studiojmë ketë identitet, dotë ndeshemi kudo me Veladonin e Priftit eZhgunin e Fratit. Do t’i ndeshim kurstudiojmë Traditat e Zakonet tona, kur in-teresohemi për Visarin kombëtar, kur duemme njohë Ligjet kanunore, Fjalët eurta, Historinë arbnore, kangën e Lahutëszamadhe. Veladon e Zhgun takohen që prejfjalëve të para shqipe, te Kongresi i Monastir-it, te Vlona e 1912-s, te gjyqet e popullit, te çi-narët e selvijat e moçme të Rrmajit, te flijimipër “Fe e Atdhe”, në perpjekjen për formimindhe progresin e popullit shqiptar.

Në mars të këtij vjeti u botue në Tiranë lib-

ri me kujtime i Xhelal Straveckës, me titull“Perpara gjyqit të Historisë”, prej shpisëbotuese Naimi. Nuk na çudit aspak botimi inji libri të ri. Çka na çudit, madje na len pamend, asht propaganda e zhurma e madhe nështypin e përditshëm prej doktorave e profe-sorave, që venë vulën në kulturen e sotme sh-qiptare. Me komentet, që i banë librit “Përparagjyqit të historisë” na kujtuen, pa dashtë,shprehjet famkëqija “gjyqi i popullit, në emëntë popullit, plumb ballit, vdekje klerit”... Libri

u paraqit në Akademinë e Shkencavet, e nena u duk si rikthim në ato mote të gjata e tëtrishta, kur shi në ato mjedise, shokët e St-araveckës dënojshin e dëbojshin shkrimtarë epoetë; e kryesisht asgjasojshin krijimtarinë eletërsisë veriore, në veçanti, krijimtarinë eKlerit Katolik. Gjatë promovimit të librit,sikurse njoftonte shtypi i përditshem, kujtimete Xhelalit na u paraqiten si burimologji perhistorinë shqiptare, përplot me informacionetë vlefshme historike, të vonueme per analet ehistorisë sonë (të mjerë), së cilës “na ipaskëshin munguar ndjeshëm”. Nuk mund, asduem ta besojmë se historisë sonë i paskan

pasë mungue rrenat e shpifjet, shkrue me njiurrejtje patologjike, kryesisht kundër Klerit ekatolikëve shqiptarë e kundër atyne, që e duenShqipninë përkrah shteteve të tjera europiane.Promovuesit e librit duhet ta dinë mirë se melandë kësisoji vijon të jetë plot historia sh-qiptare e shekullit të kaluem. Ashtu si besojmëse e dinë fare mirë që Staravecka, farë e sig-urimit të kuq në gji të mërgatës shqiptare, kjekomunist e diq si komunist, i përlyem mekrime, krye sidomos në disa krahina të Shqip-nisë së jugut e, posaçe, me gjakun që derdhinë vrasjen e shemtueme të ushtarëve rob ital-ianë, në vjetin 1943.

Autori, me kulturë gjysmake, përdor njifjalor shumë të ulët, kur flet për pesonalitete,emnat e të cilëve ia vrasin veshin; për Át GjergjFishtën, për shembull, e edhe për Át AntonHarapin, Ernest Koliqin, Tajar Zavalanin...Mjafton ky fjalor, për të kuptue cektësinë emendes së autorit e mungesen e plotë të kul-turës. Botuesi, a s’di se kush, ka vu në fund tëlibrit nji shtojcë polemike, që Xhelali e kishtefillue mbas botimit të Historisë së Shqipnisëtë Tajar Zavalanit. Mbasi muer librin historiktë Zavalanit, Xhelali na asht idhnue sepse Zav-alani u ka caktue vendin e duhun që kanë nëhistorinë e Shqipnisë Perandoria Osmane, Ali

Pashë Tepelena e shumëmehmurë, të cilët e dojshinShqipninë pjesë të Turqisë.Sidomos e ka kapë keqasmarazi Xhelalin, kur Zava-lani ka ‘gabue randë’ tuelevdue kulturen perëndi-more e krishtenimin. Xhela-li çohet, merr mereqepin –kishte me thanë Át Fishta -e vehet e zhgarravit doletra, kund nja 16 faqe, tue

pohue se Shqipnia ka si anmiq vdekjeprurës:“Vatikanin, Italinë, Jugosllavinë e Greqinë”dhe se populli ma i qytetnuem po na ishte ai iPerandorisë Osmane, pse i ka sjellë zhvillimtë madh Shqipnisë.

Letren, Xhelali me shokë e shperndanënëpër shqiptarët e mergimit, ndërmjet të cilëvekishte teprue ende ndonji Veladon a Zhgun, iaftë me mprehë penden e me i pergjegjë ‘histo-rianit të madh”, të sapo zbuluem. Ndërmjettyne, Át Paulini, profesor Margjokaj. Histori-ani i njohun françeskan i përgjigjet Xhelalit eshokëvet të tij, tue botue në Vjenë, në vjetinbotue në Vjenë, në vjetinbotue në Vjenë, në vjetinbotue në Vjenë, në vjetinbotue në Vjenë, në vjetin1960, librin ‘1960, librin ‘1960, librin ‘1960, librin ‘1960, librin ‘Kush janë anmiqt e Shqipnisë’Kush janë anmiqt e Shqipnisë’Kush janë anmiqt e Shqipnisë’Kush janë anmiqt e Shqipnisë’Kush janë anmiqt e Shqipnisë’”.

Sapo e shfleton veprën ‘Kush janë anmiqte Shqipnisë’ të bjen menjiherë në sy kultura edija e madhe e autorit në fushën e historisë, tëletërsisë, filozofisë e teologjisë. Libri bazohetmbi dishmi e kujtime personale të Át Paulin-it, e mbi burime bibliografike shumë intere-sante. Në të trajtohen çashtjet ma delikate tëhistorisë së vendit tonë në periudhën mbas1912-ës e deri në vjetin 1944, sidomos, mar-rëdhaniet politike të Klerit me Zogun dhe kon-flikti ndërmjet dergatës shkodrane, të krye-sueme prej Át Anton Harapit, e autoritetevefashiste në Tiranë. Nji vemendje e posaçme ikushtohet edhe vendosjes së komunizmit nëShqipni e masakrimit makabër të Klerit kato-lik, me urdhën të jugosllavëve. Frati historianna analizon edhe shkaqet e ardhjes në push-tet të diktaturës komuniste, flet per krimet eHoxhës e të Shehut e arsyet që çuen nëshfarosjen me dhunë të intelektualvet sh-qiptarë. Në libër trajtohet korrupsioni e mbra-pambetja ekonomike në vitet 1925-1939 e edhepasivitieti i qytetarëve perballë grabitçarëvetë pasunisë së tyne. Vehet theksi te roli i pam-ohueshem, që luejtën Bektashinjtë shqiptarënë shpalljen e pavarësisë e Shqipnisë, tue fil-lue qysh prej gjysës së shekullit XVIII. Shk-ruen Át Paulini se prej Bektashinjvet dolënpersonalitete të mëdha, si katër vëllaznitFrashëri, Ismail Qemali, Aqif Permeti, etj.Sqarohen shumë padina të padrejta kundërklerit shqiptar, për shembull, emnimi i Fish-tës si akademik i Akademisë së Shkencave eArteve italiane.

Libri historik i Át Paulinit merr pamjen enji enciklopedie kulturore, në sa proza e Fratit,mund të krahasohet, me të drejtë, me prozënfishtiane, si në frazeologji, forma tipike shpre-hjesh dhe aftësi në përdorimin e fjalës.

“Kush janë anmiqt e Shqipnisë” sjell fakte,

dokumente, dishmi, kujtime, tue nda në njenenanë Xhelalin, Enver Hoxhën e Mehmet She-hun me shokë, të djeshëm e të sotem, si anmiqtë Shqipnisë, e, në anën tjeter, patriotët, tëkrishtenë e muhamedanë, të gjithë bashkë, siidealista, që nuk e tradhtuen as nuk e shitenkurrë Shqipninë, sikurse vepruen komunistat:Xhelali me shokë, të djeshëm e të sotem.

Fatmirësisht Shqipnia sot asht venddemokratik e gjithkush mundet me shkrue eme folë lirisht. Por lirisht nuk don me thanësimbas qefit, nuk don me thanë me rrejtë, memashtrue, me hedhë baltë mbi punen e pal-odhshme e kontributin e madh që Kleri kato-lik, si vendas, si misionar, i solli këtij vendi.Nëse duem me shkrue nji histori të Shqipnisë,vendin e nderit e mban Kleri katolik. Nëseduem me shkrue historinë e letërsisë, apor tëgjuhësisë, nuk mundemi kurrsesi mos me iafillue prej Ipeshkvit Pal Engjulli, Buzukut,Budit, Bardhit, Bogdanit, për të ardhë të Fish-ta, Harapi, Margjokaj, Zef Pllumi... Puna evepra e Klerit Katolik ka kenë mjet bashkimipër krejt popullin shqiptar, jo sikurse banë ko-munistat, që e urryen çdo fe e, kryesisht, ka-toliçizmin shqiptar. Po lexove veprën e Fish-tës, shikon se të gjithë personazhet e tij janëKatolikë, Myslimanë e Ortodoksë, që punojnë

Ja kush janë armiqtë e vërtetë të Shqipërisë

Në foto: Një moment nga ekzekutimet e kohës së komunizmit

Që me zgjedhjen e alfabetit me shkroja latine,Që me zgjedhjen e alfabetit me shkroja latine,Që me zgjedhjen e alfabetit me shkroja latine,Që me zgjedhjen e alfabetit me shkroja latine,Që me zgjedhjen e alfabetit me shkroja latine,në Kongresin e Monastirit, u përvijuen përnë Kongresin e Monastirit, u përvijuen përnë Kongresin e Monastirit, u përvijuen përnë Kongresin e Monastirit, u përvijuen përnë Kongresin e Monastirit, u përvijuen për-----katësia e identiteti perëndimor i Shqipnisëkatësia e identiteti perëndimor i Shqipnisëkatësia e identiteti perëndimor i Shqipnisëkatësia e identiteti perëndimor i Shqipnisëkatësia e identiteti perëndimor i Shqipnisë

At Paulin MargjokajAt Paulin MargjokajAt Paulin MargjokajAt Paulin MargjokajAt Paulin Margjokaj

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 21www.shqiptarja.comE diel, 22 korrik 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI LIBRI

PJESE NGA LIBRISi e shfarosi Enver Hoxha

elitën intelektuale shqiptare

Deshtem me i kujtue beg Staraveskes sepeshkopi ortodoks Fan Noli, mik iperzemert i Luigj Gurakuqit, punote

krejt mbas të njajtit program sikurse Kleri ka-tolik. E Fan Nol e Luigj Gurakuq e MustafaKrujë e Luigj Bumç me tanë Klerin katolik dhetë gjith patriott e nji mendtë u gjeten në të nja-jtin front; ky front pershite të tanë ata qi dojshinnji Shqipni shqiptare; në frontin perkundra ish-in ata qi nga Shqipnija dojshin me ba nji Turkitë dytë ase kush e din se shka edhe ma të zezë,si din Zoti edhe sot po dihasin Xhelal Staraves-ka e shokët»

«Sigurisht në Shqipni tashma e dijnë – natyr-isht Kuminstat e orës së parë as nuk duen me edijtë! – se Serbt e Belgradit kjenë ata qi dhanëurdhnin Komunistavet shqiptarë qi të shfarosejpa fe meshiret Elita patriotike shqiptare. Çu-ditemi jashtzakonisht si nuk e kanë kuptue ketgja Straravecka e shokë. Teper e madhe ashtmnija qi ushqejnë kundra krisjanvet qi mos mee pa ket gja, tash mbas 15 vjetësh. Por Straveck-at e Shuteriæat e shokë të tyne as nuk duen tashofin ket gja. Qysh me luften ballkanike, e edheperpara që me kongresin e Berlinit, nac-jonalistat shqiptarë ishin në luften ma mizoresidomos kundra nacjonalizmit serb. Me fitorenqi paten aleatt ballkanikë (Serbi, Greqi, Bull-gari e Mal i Zi) kundra Turkisë në vj. 1912/13,edhe Shqipnija, si pjesë e Turkisë, kje shenjuetë mbarote. Rusija ishte per coptimin e tokësshqiptare mes ballkanasvet. Serbët, miqt emdhaj të Rusvet atëherë sikurse edhe tash(edhe në vj. 1959, megjithëse rrinë tue u shapada njeni me tjetrin), do të delshin n’Adriatikper t’u a ba ket vend gati Rusvet. Kje Austro-Ugerija ajo qi u a hoq doret Shqipninë Serbvet(e Rusvet), qi ishin kenë kapë deri ne Durrës.Dhe dihet qi, për t’i pshtue Shkodrën Shqip-nisë, Austro Ungerija kje kah i a nisë luftës.Shqipnija u ba si u ba: e kreskueme gjymtyrëshnë të tana anët. Shkodra e kangvet serbe u duelSerbvet (e Rusvet) doret per sherr t’Austrisë.Kjo si mprojtse e vjeter e Katolikëvet shqiptarë(qysh me pagjen e Karloëtzit 1699), nuk mujtteme i lanë Katolikët shqiptarë nder duer të Ser-

bvet (të Rusvet). Katolikët vetë, si e pamë sypridy herësh, (shif fq. 29 e 34), dojshin ma mirëme ndejë në nji Shqipni me shumicë musulmanese sa me kalue nder duer të Serbvet (të Rus-vet). Kta e dijnë mirë se Kleri Katolik kje pengi-mi ma i madhi kundra shtymjes se tyne në breg-detin shqiptar. Dhe pa dyshim, të gjithë patri-ott e njimendtë shqiptarë, si Musulman siOrtodokës, ishin krejt nji mendje e nji zemreme Katolikët kundra Serbvet. E dijnë se si usuell fati i Shqipnisë ma vonë. I pamë vshtirësitëe mdhaja qi pat për të kapercye Shqipnija ndervjetët mbas luftës së parë botnore. Mjaft patenkenë mundue Serbt nder vjetët 1919/21 të sh-tijnë në dorë nemos Shqipninë e veriut deri neDri ase në Mat, por nuk u duel. Së mbrami uerdh dita Serbvet në vj. 1944. Mbas dishirit tëRusvet Shqipnija u ba kas-hata e Belgradit. A tash akurr do të merreshin gjaqete vjetra! Njeket kalanë efortë të patriotizmit katoliktë Shkodres e kishin tashSerbt në dorë e ata tash podijnë se si me e shkallmueqë në themel! Kurr e per ketjetë s’do të lejojshin Serbt qitë formohet edhe njiherëtjetër kjo elitë patriotësh qiduel nga institutet katoliketë Shkodrës. Të gjithë Tira-nast, por edhe shumë të tjerëjashtë Tirane, i dijnë atofjalët qi i pat thanë EnverHoxhës përfaqsuesi i Beo-gradit shi dy dit mbasi kjembytë Anton Harapi në Ti-ranë. Në ket ditë të zymtë të Frorit 1946 poduket perfaqësuesi i Titos te Enver Hoxha: Kytanë shend e verë i lavdohet përfaqsuesit të Titosdhe i thotë: “E mbyta Pater Anton Harapin”.Xavendsi i Titos po i a kthen mejherë Enverit:“Kjo s’asht kurrgja; kam urdhnin prej qeverisësime qi të likvidoni krejtisht qandrren e KleritKatolik të Shkodres, pse aty ka edhe të tjerëPater Antona. Aty ke p. sh. Pater Gjon Shllakun,i cili i vien dhetë Pater Antona”. Kto fjalët eambasadorit jugosllav, i cili pa dyshim pat sh-tue edhe fjalë tjera qi na i njofim, pse i kemindie shpesh herë tue i përseritë si te Komuni-stat, si dhe tash te e vona te Staravescka e shokëtë tij.

Nder kater vjetët 1944-48 qi e paten SerbëtShqipninë në dorë, e dijmë se si u krye vepradermuese me furinë ma të madhen qi mund tëmendohet. Shkollat, teatrat, bibliotekat, shtyp-

shkrojat dhe gjithëshka tjeter kishin vu mbëkambë Katolikët me nji punë 100 vjeçare u der-muen mbrenda pak kohet. Dhe Elita ma eshqueme e katolicizmit u shfaros krejt. Nderkater ipezhkvijtë katolikë qi ishin aso kohe, trembaruen nder torturat ma satanike. Të katër-tin e lanë gjallë, pse tue kenë teper plak, e dijshinse do desë vedit sa ma shpejt. Shtatë sh-krimtarët ma të mdhajt qi pat katoliçizmi sh-qiptar, u mbyten pa dhimë. Të gjitha kto mizorie tjera sa uji në tjerë meshtarë e njerz t’elitësshqiptare u kryen të tana nder vjetët qi Belgra-di sundote në Shqipni. Gjithëshkfja asht kryektu si mbas nji pjani të bamë prej Serbvet nëBelgrad e nuk ka ndodhë asgja per caso. Tëshatë shkrimtarët do të zhduken, pse Belgradidon doemos me e zhdukë eliten e popullit sh-

qiptar. Kta ma të mirët sh-krimtar ase poetë të ka-toloçizmit shqiptar kjenë: fra-ti Vinçenc Prendushi, (Ar-qipeshkev i Durrësit e i Ti-ranës), prifti Ndré Zadej, fratiBernardin Palaj, prifti NikollëGazulli, frati Anton Harapi,prifti Lazer Shantoja dhe fra-ti Gjon Shllaku. Të gjith kta,plot shtatë vetë, u torturohenme metodat ma fundi-ferrjane(ç’njerëzore). Posë ktyne sh-tatve, tjerë shkrimtar u bur-gosen: Jezuitt Mark Harapi eGjon Karma, prifti 80 vjeçarNdoc Nikaj, fretent DonatKurti (mbledhsi e ma puntorii folklorit shqiptar) e ViktorVolaj (botues e komentues i

zellshem i disa vepravet të Fishtës). Bashkë mekta të Klerit kjenë tjerë shkrimtarë nga të gjithakrahinat e besimet e shqipnisë qi Serbt kishininteresen ma te madhen me i zhdukë. Ky ishtekenë pa dyshim nder sy të Serbvet pengimi mai fort kundra imperializmit serb n’Adriatik,prandej do t’u shfaroste pa meshirë sistematik-isht dhe të tana institutet e tyne do t’u shkatr-rojshin, qi mos të mujtte ma kurr me u formueprap nji e tillë elitë shqiptare. Vjen e natyrshmeqi ata (Serbët) të zhdukin nacjonalistat sh-qiptarë; vjen vetit qi ata do të shfarosin Katoli-cizmin e Gegninë. Por nuk asht aspak e natyr-shme, perkundra asht monstruoziteti ma i çu-ditshmi dhe tragji-komedija ma e tmerrshmjaqi asht vertetue ndonjiherë ndër kavaljetet mjafttë zorshme të historisë shqiptare, qi gjithshkaf-ja u krye me duer shqiptare. Ndresa xhelatatshqiptarë kryejshin xhelatitë ma stanike mbi

vllazen shqiptarë, Serbet ferkojshin duert plotgzim, pse për here mund të thojshin se atas’kanë ba kurrnji mizori kundra shqiptarëvet.Serbët e persrisin edhe tash e thonë se kurrnuk ka dalë në shesh ma fort shpirti gjaksuer iracës shqiptare se nen ket regjmin Hoxha-She-hu. Vetëm kanibalt e kohës s’Ali Pashës, meket Perbindësh ne krye të tyne, ndoshtamunden disi me u ndejë afer Kanibalvet të ko-hës Hoxha-Shehu. (Át Paulin Margjokaj, Kushjanë anmiqt e Shqipnisë, bot. 2, Botime Françes-kane, Shkodër, 2012, fq. 75-78). Na deshtemvetem t’çekim xhelatitë e Shqiptarvet kundraShqiptarvet edhe sidomos deshtem t’u a kuj-tojmë Xhelalit e shokvet se me Xhelatitë qinjerzt e Hoxhës e të Shehut që përderen kun-dra Shqiptarvet, I banë sherbimin ma të ma-dhin Belgradit, i cili i pau të zhdukun të tanëanmiqt e vet ma të fuqishem shi me duert evetë Shqiptarvet. Kur nuk asht paraqitë nji rasëkaq bukur per Serb qi me e zhdukë eliten sh-qiptare me duer të vetë Shqiptarvet. Nder vjetët1944/48 u persrit n’eliten shqiptare ata shkaRust paten ba me eliten polake në Katyn. Ktuu shfaros nga Rust krej çeta intelektuale e Pol-onisë. Në Shqipni u shfaros çeta intelektualeme urdhen të Belgradit, por me duerët e vetëShqiptarvet komunista. Komunistat serbë nukharruen se janë Serbë, e punuen per interesenkombtare të tyne. Mjesa Komunistat shqiptarëpunuen vetëm per interesat kombtare serbe,per Shqipni nuk dojshin me dijtë gja. Tashmapoi dajmë krejt çiltas dy frontet: në njanin frontpo jemi na Katolikët me Vatikanin mbas neshsi pshetja ma e sigurta e popullit shqiptar, dheme ne të gjith patriott ma të shquem nga Musul-manizmi dhe nga Ortodoksija shqiptare; n’anene perkundert kemi Xhelal Staravesken meshokë të mergatës, Kuminstat e Hoxhës e tëShehut si anmiq ma mizor të kombit shqiptar».(Át Paulin Margjokaj, Kush janë anmiqt e Sh-qipnisë, bot. 2të, Botime Françeskane, Shkodër,2012, fq. 79). «Na e dijmë se shi kta dypopujt serb e grek u diftuen anmiqt ma tëmdhajt të kombit shqiptar. Dhe ishte vetë gjend-ja katastrofale e kombit shqiptar, qi u a batemiqvet tanë krejt të lehtë luften dermuese kun-dra Shqiptarvet. Sepse, në ket kohë kishte ponji komb shqiptar me gjak e me gjuhë, por mendiesi e me zemer e mendesi kush ishte aso koheshqiptar? Tri të katërta të Shqiptarvet kishinreligjonin e Turqvet okupuesa: ishin prandejTurq me ndiesi e me krejt jeten e mendesinë etyne, prandej as kurrkund nuk u shkote mend-ja me u mbajtë për shqiptar. E katërta tjeter qikishte qindrue besnike e religjionit qi zotnoi nëShqipni për nemose 1600 vjet rresht, nuk mujttemos ta ndjehë per Turki nji vend të zaptuemnga Turqit. Ky mos-perkim ase kjo perçarjendiesish në zemren e Shqiptarvet nuk do t’ishteformue në nji komb, po ta kishte ruejt besiminqi e pat per zemer per ma se 1600 vjet» (ÁtPaulin Margjokaj, Kush janë anmiqt e Shqip-nisë, bot. 2, Botime Françeskane, Shkodër, 2012,fq. 111-112).

Në foto: At Paulin Margjokaj

sëbashku, për me diftue se Shqipnia asht e tëgjithëve, e jo e Xhelalit me shokët e djeshëm etë sotem. Shkruen Át Paulini për Fishtën: “Po-eti-profetë parashtronte më ketë mëndyrë pro-gramin e jetës, jo vetëm për mbarë Klerin ka-tolik shqiptar, por për mbarë Kristianizminshqiptar: bashkë me vllazen musulman sh-qiptarë me ndertue nji Shqipni të lirë e të mad-he” (Po aty, f. 19).

Xhelali me shokë, të djeshem e të sotem,nji herë ia dorëzuen Shqipninë jugosllavëve,tue i lanë me ba çka deshen; mbas vjetit 1948e drejtuen kah Bosfori, për të cilin vijon me ukja zemra! Shqipnia po vuen edhe sot pasojate kësaj mendësie të sëmundë, të kalbtë, shter-pë, të ndryshkun e garravaçe, që po vijon tësundojë mbi mendjet e disa njerëzve të letravee, çka asht ma keq, edhe të politikës shqiptare.

Libri historik i Át Paulinit me të drejtëmund të lexohet si analizë e hollësishme mbiShqipninë e viteve ‘30 të shekullit të kaluem,si pasqyrim objektiv realist i shkaqeve të fi-tores së komunizimit ndër shqiptarë e i kri-meve të komunistave kundër Shqipnisë. Mjaf-ton të kujtojmë se po bahen përpjekje për tatjetërsue historinë e se deri më sot askushnuk ka lypë ndjesë për krimet e komunizmitkundër shqiptarëve e kryesisht, kundër KleritKatolik; për asgjasimin e tij të plotë, që nisime vrasjen e Ipeshkvijve; për zhdukjen ma-sive të priftënve, fretënve e shekullarëve; përtorturat e burgimet çnjerëzore; për grabitjene pasunisë intelektuale e materiale, shkatër-rimin e Shkollave, Liceut klasik, Revistave,Kishave etj. etj. Historianët nuk pritojnë meshkrue për kolaboracionistë e kuislingë, ndër-

sa heshtin përballë tragjedisë së Klerit e Ka-toliçizmit në Shqipni. Por na prap se prap vi-jojmë ecjen në rrugën e përtrimjes shpirtnoree kulturore të popullit shqiptar, tue e gëzuetë gjithë së bashku Shqipninë e VëllazëveFrashëri, të Fishtës, Harapit, Prendushit,Palajt, Zadejës, Gazullit, Kurtit, Shantojës,Nolit, Poradecit, Kutelit, Konicës, BajramCurrit, Gurakuqit, Koliqit, Camajt, MustafaKrujës, Margjokës, Gjeçajt, Malajt, Zef Pllu-mit e shumë personaliteteve të tjerë, bij tëzgjedhun të Flamurit kuq e zi.

Nuk duem me u marrë me XhelalStravecken, pse ai ka dekë, por vijojmë të çu-ditemi sesi krijimtaria e tij, nëse mund të qu-het krijimtari, po shpallet tue u ra lodravenëpër gazeta e në Akademi. E ç’asht ma zi,po na paraqitet edhe si kontribut për 100-vje-

torin e Pamvarësisë së Shqipnisë. Kur trajto-het nji çashtje, siç e lyp arsyeja e shëndoshtë,asht mirë me i ndëgjue të gjitha palët, e sido-mos palët që janë të thirruna në gjygj. Qe prapse po e ribotojmë librin “Kush janë anmiqt eShqipnisë”. Përmes tij i japim pergjigje tëgjithë atyne, që duen me luejtë përsëri me his-torinë e Shqipnisë, simbas qejfit, me qellimedredharake, e jo si e lyp e drejta dhe e vertetahistorike.

Vëllimi ”Kush janë anmiqt e Shqipnisë, uparaprin dy vëllimeve të tjera të Át Paulinit,me karakter historik e kulturogjik, që do tëbotohen në Kolanën e Shkrimtarëve Françes-kanë.

Át VÁt VÁt VÁt VÁt Vitor Demajitor Demajitor Demajitor Demajitor DemajShkoderShkoderShkoderShkoderShkoder, Korrik 2012, Korrik 2012, Korrik 2012, Korrik 2012, Korrik 2012

Per lexuesin po perzgjedhim nji pjesë prejlibrit “Kush janë anmiqt e Shqipnisë”, kuparaqitet vrasja e shemtueme e shfarosjae elites intelektuale shqiptare, e Klerit e tanëatyne që kjenë kunder regjmit komunist.Historianët zyrtar të kohës së diktaturësende sot vijojnë me shkrue për kolabora-cionistë, kuislingë, etj., por asnjeni prejtyne nuk merr mundin me shkrue se çka indodhi Klerit dhe qendrave katolike e pseu derdh gjithë ai gjak, pse u shkatrruenkuvendet, shkollat e Kishat bash prej atyneqë deri dje kto historianë u sherbyen in-trigave dhe tiranisë së tyne!

At Paulin MargjokajAt Paulin MargjokajAt Paulin MargjokajAt Paulin MargjokajAt Paulin Margjokaj

www.shqiptarja.com E diel, 22 korrik 201222

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom SPECIALETTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA V V V V VLERALERALERALERALERA

DY HISTORI ARBERESHEAbitanto në Hënë dhe rivalët e MaschitosAbitanto në Hënë dhe rivalët e MaschitosAbitanto në Hënë dhe rivalët e MaschitosAbitanto në Hënë dhe rivalët e MaschitosAbitanto në Hënë dhe rivalët e Maschitos

Të gjithë ne, të rinj apo jo, kemi në mendje pamjet e famshme të zbarkimit në

Hënë të vitit 1969. Dhe është nxitëse tëmendosh se ai udhëtim i famshëm u bë imundur edhe falë punës së Peter Abitan-to, një inxhinier amerikan që aktualishtjeton në Neë Jersey. E çfarë lidhje ka kjome Bazilikatën?

Ka dhe shumë, biles, sepse ai ka ADNlukane, ose më mirë, arbëreshe: gjyshërite tij emigruan në Shtetet e Bashkuara nëgjysmën e parë të vitit 1900 nga Shën Ko-standini Shqiptar, fshat në të cilin Peteredhe është kthyer për të përforcuar lidh-jet e gjakut dhe të miqësisë. Ai është lu-kani i tretë në renditje kohore që ka kon-tribuuar në zbarkimin në Hënë të vitit1969. Pas Petrone e Tufaro, tani Abitanto,që në fillim quhej “Abitante”, para se mbi-emri i tij të shkruhej gabim pas zbarkimitnë Amerikë.

“Jam kthyer në Shën Kostandin për tëparë fshatin nga vinin gjyshërit e mi - katreguar - dhe zbulova se kam ende kush-ërinj ekzistencën e të cilëve as që e dija.Kam ruajtur kontaktet me ta, kanë ardhurtë më takojnë në Neë Jersey dhe me atërast më ftuan të rikthehesha këtu”.

Peter tregon me kënaqësi eksperiencëne jashtëzakonshme të pjesëmarrjes nëzbarkimin në Hënë.

“Pasi u diplomova në universitet nëvitin 1965 fillova të punoj në një kompaniaerospaciale dhe punuam në projekte tëndryshme për NASA-n, për Departamen-tin e Mbrojtjes dhe kur ishim pranëzbarkimit në Hënë kishim një projekt spe-cial të zhvilluar në moment të fundit: tëndërtonim një telekamer që duhej vendo-sur mbi makinën që përdorej në Hënë.

Kishim shumë pak kohë për të projek-tuar telekamerën në mënyrë të tillë që të

Gjithë na, kush i ri e kush jo, e kemi mëkrye atë moment, ljimunore, kur njeriu

u kalar mbi hënëzës në 1969. E është shumëbukur të pënxoshë se për atë vjaxh shërbeuedhe Peter Abitanto, një nxhinjer merikanqë sod rri tek Niu Xhersi.

Po çë ka çë të ndanj ky me Bazilikatën?Ka çë të ndanj shumë sepse ka DNAn i

Lukanisë (Bazilikatës) e sidomos është al-jbëresh: tatëmirët e tij kishin emigrartur tek‘Merka Voçër’, e para gjimës e 1900 kaSh’Kostantini, katundi ku Pjetri u pruar përtë ljidhur gjakun e miqsinë. Është i tretilukan që shërbeu për zbarkun tek hënëzanë 1969,pas Petrone e Tufaro. Abitanto ësh-të mbiëmri i strëmber i AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante që ia shk-ruaqin merikanënt kur arrivoi atje. “U pro-ra Sh’Kostantin për shoh katundin ka u nis-tin tatëmiri im e mëmira ime- na rrëfieqi- egjeta kushrinj e gjiri që s’njihnja. U ljidhitim:ata erdhtin e më gjen tek Niu Xhersi e pësta-

ShënimProfesor Pietro Abitante, kujdeset përpërkthimin e teksteve të kësaj rubrike,nga gjuha e folur arbëreshe në gju-hën italiane, tekste të cilat ne i sjel-lim në shqip për lexuesit tanë.Saktësojmë se në numrit të kaluar,autori i shkrimit “Kostumet e ShënPalit shqiptar” ishte po ashtu Profe-sor Pietro Abitante

Nga Shën KostandiniNga Shën KostandiniNga Shën KostandiniNga Shën KostandiniNga Shën Kostandininjë zemër lukane përnjë zemër lukane përnjë zemër lukane përnjë zemër lukane përnjë zemër lukane përzbarkimin në Hënëzbarkimin në Hënëzbarkimin në Hënëzbarkimin në Hënëzbarkimin në Hënë

lejonte të shihej sipërfaqja e Hënës dhepër të fotografuar nisjen kur astronau-tët ritktheheshin në orbitë. Ishte një nderpër mua që punova në atë projekt”.

Abitanto ka marrë pjesë edhe në stu-dimet për të vizituar Marsin, projekti iquajtur “Viking” nga NASA. “Por - shpje-gon me sinqeritet - pas studimeve të kry-era mbërrita në përfundimin se tani ësh-të më mirë të përqëndrohesh në objekti-va të tjerë”.

Mariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola Vergallitoergallitoergallitoergallitoergallito

Ka Sh’Kostantini një zëmër eKa Sh’Kostantini një zëmër eKa Sh’Kostantini një zëmër eKa Sh’Kostantini një zëmër eKa Sh’Kostantini një zëmër eLukanisë për të kalaresh tek hënëzaLukanisë për të kalaresh tek hënëzaLukanisë për të kalaresh tek hënëzaLukanisë për të kalaresh tek hënëzaLukanisë për të kalaresh tek hënëza

jna më dishtin këtu. Peteri rrëfien adhe me zëmër eksper-

jenxën e rallë që e pa kur muar pjesë nëzbarkun tek Hënëza. “ Pas që u laureartatek Kollëzhi në 1965 zura fil e shërbeva nënjë Kompanji aereospacjale e me proxhetetë ndryshe për “Nasa per il Dipartimento del-la Difesa” e në momentin afër zbarkut kishimbërë nj’atër proxhet në minutin e fundit: tëngrëim një telekamerë për ta kllisim tek apa-rati që uzarim mbi hënëzës.

Kishim pak mon për te proxhetarim tele-kamerën në një manerë që mënd shihei trollihënëzës e dekolli astoronautet që prirshin“in orbita”. Klje n jë nder shumë i madhëpër mua të kem marrur pjesë në këtë prox-het”. Abitanto ka kljënë i ndërkartur edhenë studhet për “,Marte, proxheti Viking iNazës.” Po - e thotë të drejtën- se, pas stud-het që bëri, është më mirë të mirret me obje-tive të ndrishe.

Në foto: Peter Abitanto

Në Maschito rievokim historik iNë Maschito rievokim historik iNë Maschito rievokim historik iNë Maschito rievokim historik iNë Maschito rievokim historik iRetnes, betejë mes dy zonave të fshatitRetnes, betejë mes dy zonave të fshatitRetnes, betejë mes dy zonave të fshatitRetnes, betejë mes dy zonave të fshatitRetnes, betejë mes dy zonave të fshatit

të themeluara nga etni të ndryshmetë themeluara nga etni të ndryshmetë themeluara nga etni të ndryshmetë themeluara nga etni të ndryshmetë themeluara nga etni të ndryshme

Maskit: priret zakoni i retnesës:Maskit: priret zakoni i retnesës:Maskit: priret zakoni i retnesës:Maskit: priret zakoni i retnesës:Maskit: priret zakoni i retnesës:katundi i ndar në dy pjesë,katundi i ndar në dy pjesë,katundi i ndar në dy pjesë,katundi i ndar në dy pjesë,katundi i ndar në dy pjesë,sipas etnitë që e fundartinsipas etnitë që e fundartinsipas etnitë që e fundartinsipas etnitë që e fundartinsipas etnitë që e fundartin

Ndër manifestacjonet eMaskitit, retnesa është

ajo më e ljashta e interesante.Ajo behet që kur ljeu katun-di (paravera 1517) me njëxhostër Stradjotëve. Me mo-tin që shkoi ajo u largua kavljerën historike, rrelixhoze eantropologjike e saj eparë,tue ljëshuar interpre-tacjona pa rrënjë e pa vljerë.

Retnesa sod sinjifikar, nëaljbërishtin maskitan, vetëm“xhir”, do me thënë, tre xhirekaljuar kueljt rrorro sheshiti “ Madonna del Caroseno”(është, me gjithë atë, festa mee bukura pas asaj e ShëntElisë.

Si na rrëfien Michelange-

lo Volpe, viçesindek e asesori kulturës së komunit Maskit,ajo u organizua me hollësi nëarmet , në kostumet edhe nëaspektet historike. U vushumë re për tu organizuarfigurantet në dy piesë tëkundërta që janë dy stirpetqë e ngrëqin katundin: Koro-net kundër Shkodranët, tëparët “maljsor” e të dytët“Këndërnjan”. Këta kljenëngamot armiq për shumëgjëra. Këtë manifestacjonë eorganixar soçiazjona cul-turale arbëreshe“Compagnia d’armi cap. Laz-zaro Mathes e festa me kos-tume bëhet në ditat 4,5,6gushtit.

Retnes, nga manifestimet maskitane ështëme siguri më antikja dhe interesantja, i për-

ket me siguri viteve të para të lindjes së qytezësarbëreshe (pranverë 1517) dhepërkujtonte themelimin e sajme një karuzelë stradiotësh(ushtarësh). Ndër shekuj man-ifestimi është modifikuarshumë në domethënien e sajhistorike, fetare eantropologjike duke lënë vendpër interpretime fantazioze dhetë çuditshme. Shumë thjeshtë,retnes do të thotë në gjuhën ar-bëreshe maskitane xhiro, osemë saktë xhiro me kalë të ve-shur, pra karuzelë kavalereske; ajo zhvillohet dukekryer tre xhiro përreth sheshit “Madonna delCaroseno” (për ngjyrat e saj nxitëse dhe emocio-net që ngjall, mbetet festa më dashur nga maski-

tanët pas festës së Shën Elias). “Pas kërkimeve tëreja historike mbi të kalurën e paraardhësve tanë- thotë Michelangelo Volpe, zv. kryebashkiak dhe

përgjegjës për Kulturën në Bashkinë eMaschito-s - është organizuar, meshumë kujdes për detajet, si në realiz-imin e kostumeve, ashtu edhe në armëttipike e detaje të tjera historike, një rie-vokim historik i retnes. Kujdes i veçantëështë përdorur për të organizuar fig-urantët në në dy grupe që përfaqësojnëdy etnitë kryesore që themeluanqytezën tonë: grekët-koronë dhe sh-qiptarët-shkodranë, të parët “Majsor”dhe të dytët “Cndrgnan”, gjithmonë ri-valë për motive të ndryshme”. Eveni-

menti organizohet nga Shoqata Kulturore Ar-bëreshe “Compagnia d’arme Cap. LazzaroMathes”. Rievokimi historik me kostume antikedo të zhvillohet me datë 4,5 dhe 6 gusht 2012.