ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Θ.Ε. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ & ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ 3

Θέμα : «Περιγράψτε εν συντομία τη μετάβαση από τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες των 6 στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27. Ποια η σημασία της μεγάλης διεύρυνσης του 2004 για τη θεσμική οργάνωση και λειτουργία της Ένωσης ? Εξηγείστε τη διαχρονική σχέση μεταξύ διεύρυνσης και εμβάθυνσης.»

Στέλλα Σαμαρά

ΕΠΟ 33

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή………………………………..………………………………………………..3

Οι διευρύνσεις που οδήγησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27……………………...3

Σχέση Εμβάθυνσης – Διεύρυνσης ………………………………..……………………..4

Πολιτικοί και Οικονομικοί παράγοντες που επηρεάζουν προς την διεύρυνση ή την εμβάθυνση τηςΕυρωπαϊκής Ένωσης …..…………………………………………...……………..4

Πρώτη περίοδος διεύρυνσης : 1973-1993…………..……………………….……4

Διευρύνσεις : 1993 και μετά …………..…………………………………….……6

Η θεσμική οργάνωση και λειτουργία της ΕΕ λόγω της διεύρυνσης του 2004……………………………………………………..…...7

Συμπέρασμα…………………………………………………………………...………...9

2

Εισαγωγή

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα πολύπλοκο οικοδόμημα από την απαρχή του αλλά και καθ’ όλα τα ενδιάμεσα στάδια της εξέλιξής του.

Πώς το μεγάλωμα της Ευρωπαϊκής Οικογένειας επιτάσσει ταυτόχρονα και βήματα εμβάθυνσης και ορισμού θεσμικού πλαισίου για συγκεκριμένες διαδικασίες ? Πόσο αναγκαία –λόγω και των παγκόσμιων συγκυριών- είναι τελικά η διεύρυνση ή η εμβάθυνση και ποιά τα κριτήρια των ισχυρών κρατών-μελών ώστε να υποστηρίξουν τη μία ή την άλλη διαδικασία κατά περίπτωση ? Πώς διαμορφώνεται η σχέση διεύρυνσης – εμβάθυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πώς η μια συμπαρασύρει την άλλη? Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν αυτή τη σχέση ? Οι διακρατικοί συσχετισμοί των χωρών-μελών τι ρόλο παίζουν ? Το έθνος-κράτος πόσο έχει παραχωρήσει τη θέση του στην Ευρωπαϊκή Ένωση ? Τα εθνικά συμφέροντα του κάθε κράτους-μέλους και οι συσχετισμοί δυνάμεων πώς οδηγούν την πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατά πόσο διαμορφώνουν ένα έδαφος εμβάθυνσης ?

Αυτά τα ζητήματα που πλαισιώνουν την εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης τόσο σε επίπεδο αριθμητικής διεύρυνσης αλλά και ενοποιητικής εμβάθυνσης θα τα εξετάσουμε υπό το πρίσμα του αλληλο-συσχετισμού τους και υπό την επιρροή οικονομικών-πολιτικών παραγόντων αλλά και ιστορικών συγκυριών.

Οι διευρύνσεις που οδήγησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27.

Η αριθμητική εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ακολουθεί μια διαδρομή που το 1973 δέχεται στους κόλπους της την Αγγλία, τη Δανία και την Ιρλανδία ενώ το 1981 η Ελλάδα για λόγους πολιτικής σταθερότητας στο εσωτερικό της χώρας γίνεται και εκείνη μέλος της Κοινότητας. Ακολουθούν η Ισπανία και Πορτογαλία το1986 και εννέα χρόνια αργότερα το1995 η Σουηδία, η Φινλανδία και η Αυστρία γίνονται μέλη της Ευρωπαϊκής οικογένειας. Το 2004 πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη και δυσχερέστερη διεύρυνση καθώς 10 χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης –πλέον εκτός σοβιετικής επιρροής μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ- περνούν το κατώφλι της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Λετονία, Εσθονία, Λιθουανία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβενία, Σλοβακία, Μάλτα). Τέλος τα νέα κράτη-μέλη Κύπρος, Ουγγαρία, Ρουμανία και Βουλγαρία εντάχθηκαν το 2007.

Η αύξηση-διεύρυνση του αριθμού των μελών της ΕΕ είναι μια διαδικασία που εμπεριέχει σαφώς πολλά περισσότερα στοιχεία από τον αριθμητικό παράγοντα. Μεγαλύτερος αριθμός μελών σημαίνει αυτόματα και πιο πολύπλοκες διαδικασίες και πολλά περισσότερα προβλήματα προς επίλυση, ενώ κρίσιμο σημείο πάντα αποτελεί ο ορισμός και η κοινή αποδοχή ενός τρόπου λήψης αποφάσεων για τα επιμέρους θέματα. Συνεπώς η αριθμητική αύξηση απαιτεί ταυτόχρονα χειρισμούς κατάλληλους ώστε να είναι δυνατή η συνύπαρξη των μελών, με κοινό στόχο την ενοποίηση, και τα οφέλη που μπορεί να αποφέρει αυτή σε κάθε κράτος-μέλος ξεχωριστά, μέχρι του σημείου που ιδεατά θα φτάσει η ΕΕ να γίνει μια ολοκληρωμένη οντότητα που να αναζητά το όφελός της. Η ενοποιητική αυτή διαδικασία ονομάζεται εμβάθυνση και γίνεται σαφές πόσο στενά

3

δεμένη είναι με τις διαδικασίες διεύρυνσης. Η εμβάθυνση συνήθως υστερεί χρονικά της διεύρυνσης αλλά ωθείται και επιτυγχάνεται χάρη και στην τελευταία.

Σχέση Εμβάθυνσης - Διεύρυνσης

«Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα εάν μπορούσε να γίνει πολιτικά συμπαγής, θα είχε τον πληθυσμό, τους πόρους, τον οικονομικό πλούτο, την τεχνολογία και την πραγματική και πιθανή στρατιωτική ισχύ για να είναι η προεξέχουσα δύναμη του 21ου αιώνα.» (Huntington S.P., 1988-1989 : 93-94)

Οι βασικοί παράγοντες που εξελίσσουν την δομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης τόσο αριθμητικά όσο και οργανωτικά, είναι οικονομικοί και πολιτικοί και φυσικά είναι αλληλένδετοι μεταξύ τους.

Πολιτικοί και Οικονομικοί παράγοντες που επηρεάζουν προς την διεύρυνση ή την εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Πρώτη περίοδος διεύρυνσης : 1973-1993

Οι πρώτες διευρύνσεις της ΕΕ έγιναν χωρίς να υπάρχει ένα σαφές θεσμικό πλαίσιο που να θέτει κανόνες και προδιαγραφές για την διαδικασία της ένταξης ενός κράτους-μέλους. «Η Συνθήκη για την ΕΕ (ΣΕΕ) θέτει ένα πολύ γενικό πλαίσιο σχετικά με τον σεβασμό των αρχών της ελευθερίας, της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.» (Λεοντίδου Λ. 2008 : 76-77). Κατά την περίοδο αυτή υπήρξε μια σχετική πολιτική συναίνεση ανάμεσα στα κράτη που φυσικά συνοδευόταν και από οικονομικές προεκτάσεις.

Η διαχρονική διαμάχη μεταξύ Γαλλίας – Γερμανίας ωθούσε την Γαλλία σε μια αρνητική διάθεση απέναντι σε όποια διεύρυνση, διότι πίστευε ότι έτσι θα εξαπλωνόταν η γερμανική επιρροή. Η νομισματική ένωση και η απώλεια του μάρκου θα απέτρεπε –κατά την Γαλλία- το γερμανικό μάρκο να κυριαρχήσει. Τα κράτη-μέλη σε αυτή τη φάση δεν υποχρεώνονται να εκχωρήσουν σημαντικά δικαιώματά τους και να εμβαθύνουν την ενοποιητική διαδικασία. Η Γερμανία όμως της οποίας η οικονομία επωφελείται από τις εξαγωγικές της δραστηριότητες σε μια διευρυμένη Ένωση, συναινεί σε μια μερική διαδικασία εμβάθυνσης – την νομισματική ένωση- επιβάλλοντας όμως τους όρους της και ορίζοντας τους κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας. Η νομισματική ένωση –ΟΝΕ-όμως είναι επιφανειακή εμβάθυνση γιατί δεν συνοδεύεται από οικονομική ένωση δηλ. π.χ. από κοινή φορολογία σε όλα τα κράτη-μέλη. Μόνο ένα μέρος της δημοσιονομικής πολιτικής είναι κοινό σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. -εκείνο που εντάσσεται στο Σύμφωνο Σταθερότητας.

Για την Ελλάδα το ζήτημα της ένταξης ήταν πολιτικό ώστε να εξασφαλιστεί σταθερό πολιτικό σκηνικό μετά την πτώση της δικτατορίας. Ταυτόχρονα το 1981 υποβάλλεται το Σχεδίου Ευρωπαϊκής Πράξης που αποτελεί ένα βήμα εμβάθυνσης.

4

Ένα ακόμα βήμα εμβάθυνσης που υπαγορευόταν από τα συμφέροντα ενός κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Κοινότητας-την Μεγάλη Βρετανία-ήταν η επίλυση του ζητήματος της βρετανικής συμμετοχής στον κοινοτικό προϋπολογισμό (1984). Ένα θέμα που απαιτούσε συλλογικές διαδικασίες για να επιλυθεί και αυτή η πράξη από μόνη της έχει έναν ενοποιητικό χαρακτήρα. Η Μεγάλη Βρετανία βέβαια τασσόταν υπέρ της διεύρυνσης με όσο το δυνατό περιορισμένη θεσμική ενοποίηση, διότι ένα χαλαρό θεσμικό πλαίσιο πάντα εξυπηρετούσε τις διευρυμένες εμπορικές της συναλλαγές και δεν θα περιόριζε τις πολιτικές της βλέψεις ισχύος μέσα σε μια ευρωπαϊκή ενοποίηση. Ταυτόχρονα υιοθετείται το Σχεδίου Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και αναγκαστικά πραγματοποιείται ένα ακόμα βήμα εμβάθυνσης.

Η διεύρυνση του 1986 με την ένταξη της Ισπανίας – Πορτογαλίας «επιδείνωσε τις αναπτυξιακές ανισότητες στους κόλπους της Κοινότητας, έκανε ακόμη επιτακτικότερη την εναρμόνιση των αντιφατικών οικονομικών πολιτικών, τη μείωση των αποκλίσεων μεταξύ διαφόρων περιοχών, τη συμφωνία σε ζητήματα μεταναστευτικής πολιτικής.» (Berstein S Milza P. 1997 : 274 – 275). Αναγκαστικά συνεπώς υπαγορεύεται και μια θεσμική αναθεώρηση (εμβάθυνση) στο οργανωτικό τμήμα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας –μια αναθεώρηση που αποτυπώνεται στην τροποποίηση της Συνθήκης της Ρώμης, στην υιοθέτηση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης με την επίσημη αναγνώριση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στις τροποποιήσεις των ιδρυτικών συνθηκών, στην επέκταση της ειδικής πλειοψηφίας, στην διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στην ίδρυση ενός πρωτοβάθμιου δικαστηρίου, στην ρύθμιση της ευρωπαϊκής πολιτικής συνεργασίας– Λευκή Βίβλος- για την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς.

Η συνύπαρξη των μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαιτούσε και κάποιους κοινούς χειρισμούς σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας ως αντίδραση σε συνθήκες όπως η έξαρση του μικροεθνικισμού, ο πόλεμος στον Κόλπο, η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η επικείμενη κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Η επίδραση απειλητικών εξωτερικών συνθηκών ευνοεί συσπειρωτικές τάσεις προς την κοινή αντιμετώπιση των προβλημάτων και οδηγεί σε περαιτέρω ενοποιητικές δράσεις (εμβάθυνση) όπως για παράδειγμα η δημιουργία της ΚΕΠΠΑ (Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας) στο Μάαστριχτ (Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση-ΣΕΕ, 1991) «με πολλές φυσικά εσωτερικές αντιρρήσεις για την εκχώρηση δικαιωμάτων που άπτονταν καθαρά στη δικαιοδοσία του κάθε εθνικού κράτους.» (Χριστοδουλίδης Θ. 2001 : 140)

Η κατάρρευση των κουμουνιστικών καθεστώτων πυροδοτεί ταυτόχρονα δυο κατευθύνσεις : α) την προετοιμασία για διεύρυνση με την σταδιακή προετοιμασία για ένταξη των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ένταξη το 2004) β) την υπαναχώρηση από την ενοποιητική διαδικασία και «την επαναλειτουργία της διαλεκτικής μεταξύ εμβάθυνσης και διεύρυνσης καθώς εκλείπει η απειλή του κομμουνισμού που είχε λειτουργήσει ως βασικό κίνητρο της ευρωπαϊκής ενοποίησης» (Χριστοδουλίδης Θ. 2001 : 134)

Η διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση πάντα εξυπηρετεί τις εξαγωγικές δραστηριότητες της Γερμανίας αλλά ως αντιστάθμισμα για αυτή την ευνοϊκή προς την ίδια εξέλιξη, καλείται να στηρίξει και να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα των πιο αδύνατων χωρών μέσω της

5

μεταβίβασης πόρων στις περιοχές που μειονεκτούν και της χρηματοδότησης της περιφερειακής ανάπτυξης με τα Κοινοτικά πλαίσια στήριξης. Αυτή και μόνο η διαδικασία έχει χαρακτήρα εμβάθυνσης καθώς τείνει να εξομαλύνει τις οικονομικές ανομοιογένειες μεταξύ των κρατών-μελών.

Ταυτόχρονα η προοπτική μιας τόσο μεγάλης διεύρυνσης ώθησε την ΕΕ να καθορίσει συγκεκριμένα κριτήρια ένταξης κατά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης 1993 που ενισχύθηκαν στο αντίστοιχο Συμβούλιο της Μαδρίτης το 1995. Η θέσπιση κανόνων καθολικής αποδοχής αποτελεί ενοποιητικό βήμα που ενισχύει την εμβάθυνση εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα κριτήρια ένταξης αφορούσαν : α) την δημοκρατική λειτουργία –κοινοβουλευτικό καθεστώς και τη διαφύλαξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων β) την ελεύθερη οικονομία – καπιταλιστικό σύστημα γ) σύγκλιση στον στόχο της πολιτικής, οικονομικής και νομισματικής ενοποίησης δ) την υιοθέτηση του κοινοτικού κεκτημένου δηλαδή του συνόλου της κοινής ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Η διεύρυνση συνεπώς συνοδεύεται αναγκαστικά και από εμβάθυνση καθώς «η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να εξασφαλίσει την ικανότητα δράσης και λήψης αποφάσεων στα πλαίσιο των οργάνων της και την τήρηση των δημοσιονομικών ορίων.» (Λεοντίδου Λ. 2008 : 76-77) Πράσινο σελ.

Διευρύνσεις : 1993 και μετά

Τα οφέλη που αποκομίζουν τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της εξέλιξης της νομισματικής ένωσης (εμβάθυνση) είναι μια ισχυρή ισοτιμία του ευρώ ως προς το δολάριο, γεγονός που ικανοποιεί την Ευρώπη παρότι πλήττει τις εξαγωγές της. Βέβαια η κρίση του 2008 κατέστησε εμφανείς τις πολιτικές και οικονομικές αδυναμίες της Ένωσης που δηλώνουν και το πόσο υστερεί στην ενοποιητική της προοπτική και ότι υπάρχει ανάγκη για βαθύτερη εμβάθυνση.

Από την άλλη πλευρά η τάση επανεθνικοποίησης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) δηλώνει υπαναχώρηση από το σχέδιο της εμβάθυνσης. Αρχικά το 75% του προϋπολογισμού της Ε.Ε. πήγαινε στην αγροτική πολιτική ενώ τώρα τείνει να χρηματοδοτείται και από τα εθνικά ταμεία κάθε χώρας.

«Η ένταξη των τριών μελών (Αυστρίας Φινλανδίας και Σουηδίας 1995) μετέβαλε την αριθμητική σύνθεση των οργάνων. Η αριθμητική αναπροσαρμογή για τη λήψη των αποφάσεων στο Συμβούλιο δημιούργησε πρόβλημα σχετικά με το αίτημα της Βρετανίας και της Ισπανίας για περιορισμό των ψήφων που συγκροτούν την κωλύουσα μειοψηφία.» (Χριστοδουλίδης Θ. 2001 : 160)

Η ένταξη νέων κρατών-μελών -για ακόμη μια φορά- ανέδειξε το πρόβλημα στον τρόπο λήψης αποφάσεων που προκύπτει από το γεγονός ότι η εμβάθυνση υστερεί της διεύρυνσης. Η συνθήκη του Άμστερνταμ (1997) με αφορμή την διεύρυνση και τα θέματα προς επίλυση έκανε κάποια βήματα προς την ενοποίηση και την εμβάθυνση της ΕΕ καθώς παραχώρησε περισσότερες εξουσίες στο μοναδικό εκλεγμένο από τους λαούς της Ευρώπης κοινοτικό όργανο-το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο-, έκανε διευθετήσεις στο πεδίο της ΚΕΠΠΑ, και μεταβολές στην λήψη αποφάσεων (χωρίς να κάνει κάτι οριστικό).

6

«Κάθε διερεύνηση των δυνατοτήτων μιας ενοποιημένης Ευρώπης θα πρέπει να έχει ως επίκεντρο την άρση όλων των εσωτερικών εμποδίων για θέματα όπως οι ενισχυμένες εξουσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και ο συντονισμός των αμυντικών πολιτικών». (Kennedy P. 1994 : 420)

Τα κίνητρα της Γερμανίας για την μεγάλη διεύρυνση ήταν τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά. Η προοπτική μιας διευρυμένης αγοράς στην οποία θα διοχέτευε την παραγωγή της αλλά και η μετακίνησή της από το ανατολικό σύνορο της Ευρώπης προς την Δυτική πλευρά με την ταυτόχρονη αξιοποίηση του φθηνού εργατικού δυναμικού από τις ανατολικές χώρες, σαφώς και ήταν δελεαστική.

Στόχος φυσικά αποτέλεσε και η πολιτική σταθεροποίηση στην περιοχή ώστε να αποφευχθούν εκρηκτικές καταστάσεις στην Ευρωπαϊκή ήπειρο –επικίνδυνες για το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα αλλά και για το κάθε κράτος-έθνος ξεχωριστά. Οι χώρες της ΚΑΕ έπρεπε να εκπληρώσουν τα κριτήρια της Κοπεγχάγης (δημοκρατία, ελεύθερη οικονομία, κοινοτικό κεκτημένο) για να καταφέρουν να ενταχθούν στην ΕΕ. “Η επέκταση αυτή όμως της ΕΕ απαιτούσε την προηγούμενη εμβάθυνση της ολοκλήρωσης με την προώθησή της στο πολιτικό πεδίο. Η ολοκλήρωσης της προενταξιακής διαδρομής προϋπέθετε την αποφασιστική συνδρομή της Κοινότητας που δεν μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με τους υφιστάμενους μηχανισμούς οικονομικής συνεργασίας.» (Χριστοδουλίδης Θ. 2001 : 134). Οι Ανατολικές χώρες ήθελαν την διεύρυνση για να ξεφύγουν από την πολιτική επιρροή της Ρωσίας οπότε και είχαν ισχυρό κίνητρο για την απαιτούμενη σύγκλιση.

Όμως η προοπτική επιτυχούς διεξαγωγής μιας τόσο μεγάλης και δυσχερούς διεύρυνσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την διαχείριση των προβλημάτων προς επίλυση και φυσικά από την θεσμική νομιμοποίηση του τρόπος λήψης αποφάσεων. Αυτό αυτομάτως μεταφράζεται σε ανάγκη για αναθεώρηση των οργανωτικών δομών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ώστε να εξαφανιστεί το δημοκρατικό έλλειμμα που υποστηρίζεται ότι υπάρχει, καθώς το κοινοβούλιο δεν είναι εκλεγμένο αλλά διορισμένο. Με τις αναθεωρήσεις των Συνθηκών του Άμστερνταμ, της Νίκαιας και την Συντακτική πράξη της Λισαβόνας το θέμα διευθετείται θεσμικά αλλά πολιτικά παραμένει ελλιπές:

«Παράδειγμα πλήρους έλλειψης λογοδοσίας και ελέγχου των οργάνων της ΕΕ αποτελεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ έναρξη 1998), η οποία χαράσσει και εφαρμόζει τη νομισματική πολιτική της Ένωσης ( Offe καιPreuss, 2006 : 4, Newman, 2001 : 359)

Η θεσμική οργάνωση και λειτουργία της ΕΕ λόγω της διεύρυνσης του 2004

Tο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας (2001) στα πλαίσια της προοπτικής της μεγάλης διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την ένταξη των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, κλήθηκε να δώσει λύσεις σε μια σειρά από προβληματισμούς και διλλήματα. Η ανομοιογένεια και η απόσταση μεταξύ των υπό ένταξη χωρών και των μελών της ΕΕ τόσο σε οικονομικό, πολιτικό αλλά και πολιτισμικό επίπεδο ήταν πολύ μεγάλη. Ο φόβος για την αποτυχία του εγχειρήματος ήταν διάχυτος καθώς εκφράστηκε η άποψη ότι οι χώρες της ΚΑΕ πιθανά να μην κατάφερναν ή να μην επιθυμούσαν να

7

επιτύχουν τα κριτήρια της σύγκλισης καθώς αυτό θα απαιτούσε να απολέσουν σημαντικό μέρος των νεοαποκτηθεισών εθνικών ελευθεριών τους μετά την αποδέσμευσή τους από την επιρροή της ΕΣΣΔ.

Η προοπτική της διεύρυνσης όμως παρουσίαζε και σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως μια πολύ μεγαλύτερη αγορά ικανή να απορροφήσει τα αγαθά της Γερμανίας για παράδειγμα, ενώ ταυτόχρονα η Ευρώπη των 27 θα αποτελούσε την μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου με ταυτόχρονη αύξηση του πολιτικού ειδικού της βάρους και της διαπραγματευτικής ισχύος σε διεθνές επίπεδο. Οι επενδυτικές ευκαιρίες για τα ευρωπαϊκά κεφάλαια σε τομείς υπανάπτυξης των ανατολικών χωρών, το φθηνό εργατικό κόστος σε αυτές τις περιοχές και οι συνθήκες ευνοϊκής φορολόγησης σε συνδυασμό με την γεωγραφική εγγύτητα, σαφώς και αποτελούν παράγοντες για εντατικοποίηση της ανταγωνιστικότητας της διευρυμένης Ευρώπης.

Τα κράτη-μέλη στα πλαίσια της εμβάθυνσης που έχει επιτευχθεί μέσω της νομισματικής ένωσης απολαμβάνουν μια σχετική ασφάλεια αλλά ταυτόχρονα δεν εκλείπει το μόνιμο θέμα της αδυναμίας χάραξης και εφαρμογής μιας αμιγούς κοινής Ευρωπαϊκής κατεύθυνσης –μιας ουσιαστικής εμβάθυνσης- εξαιτίας της υπεράσπισης του στενού εθνικού συμφέροντος των κρατών μελών.

Η διεύρυνση αναγκαστικά οδήγησε στον σχεδιασμό της θεσμικής αναδιάρθρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να υιοθετηθεί ένας αποδεκτός τρόπος λήψης αποφάσεων που θα οδηγούσε και στην επίλυση κρίσιμων ζητημάτων που ανακύπτουν από την μεγάλη Ευρωπαϊκή διεύρυνση. Έτσι μέσω της Συνθήκης της Νίκαιας «υιοθετείται η αρχή της τριπλής πλειοψηφίας (κρατών-μελών, αριθμών ψήφων, πλειοψηφία πληθυσμού.» (Λάβδας Κ. 2002 : 137) ενώ ένα ακόμα σημαντικό βήμα εμβάθυνσης πραγματοποιήθηκε καθώς τέθηκαν σε «μόνιμη βάση τα όργανα που είναι αναγκαία για την άσκηση πολιτικής ασφαλείας : Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας, Ευρωπαϊκή Στρατιωτική Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Επιτελείο» (Χριστοδουλίδης Θ. 2001 : 176)

Πάνω από όλα αυτά όμως, το μεγαλύτερο βήμα εμβάθυνσης, που κατά σημαντικό τρόπο υπαγόρευσαν οι διευρύνσεις και κυρίως η προοπτική ένταξης των 10 κρατών-μελών, είναι η κατάρτιση της Συνταγματικής Συνθήκης για την Ευρώπη (ΣΣΕ). Η ΣΣΕ «αποτελεί προϊόν και της μεγάλης διεύρυνσης της Ε.Ε. που επιτάσσει ένα λειτουργικότερο και δημοκρατικά θεσμοθετημένο μοντέλο οργάνωσης». (Λεοντίδου Λ. 2008 : 135)

Η ΣΣΕ προσδίδει αναβαθμισμένο ρόλο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και σαφή προσδιορισμό αρμοδιοτήτων, ορίζει την θέσπιση της θέσης του Υπουργού Εξωτερικών της ΕΕ, μέσω της διαδικασίας της κίτρινης κάρτας –επιτρέπει την ενεργητική συμμετοχή των εθνικών κοινοβουλίων αλλά και των πολιτών στα θέματα της Ε.Ε, ορίζει την δικαιοδοσία του ΔΕΚ (Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων) και πολλά ακόμα ζητήματα που συγκροτούν τον ιστό συνοχής και το έδαφος εμβάθυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

«Η διαμάχη σχετικά με τους θεσμούς εντός της Ενωσης είναι αναπόφευκτο να εστιάσει στην ανάγκη μιας ενιαίας, συνολικής και συνεπούς δομής λήψης αποφάσεων. Αν

8

αναλογιστούμε ότι τα θέματα κλειδιά – η οικονομική και νομισματική ένωση, ο έλεγχος των συνόρων, η εξωτερική πολιτική και η ασφάλειας- είναι αλληλένδετα είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι η Ενωση θα είναι σε θέση να αντιδράσει επαρκώς στην εξωτερική πρόκληση αν δεν υπάρχει μια ενιαία θεσμική δομή. .» (Henig S. 2002 : 105)

Συμπέρασμα

Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα των 6 κρατών έγινε μετά από αρκετές διευρύνσεις η Ευρωπαϊκή Ένωση των 27. Η εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποκινήθηκε και εξακολουθεί να υποκινείται από οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες καθώς και από αντικρουόμενα πολλές φορές συμφέροντα μεταξύ των κρατών-μελών. Οι διαδικασίες διεύρυνσης εξυπηρετούσαν άλλοτε συγκεκριμένο σχεδιασμό ή επιβλήθηκαν και λόγω εξωτερικών παραγόντων και συγκυριών.

Η διευρυμένη συνύπαρξη πολλών κρατών-μελών στα πλαίσια μιας οικονομικής πρωτίστως και στην συνέχεια πολιτικής δομής, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, υπήρξε εξαιρετικά δύσκολη. Για να εξακολουθήσει αυτή η συνύπαρξη και να διευρυνθεί, ήταν απολύτως απαραίτητο, πέρα από το μεγάλωμα της Ευρωπαϊκής οικογένειας, να θεσπιστούν συγκεκριμένοι κανόνες –ένα θεσμικό πλαίσιο- ικανό να διατηρεί τον ιστό συνοχής, να τον ενδυναμώνει και να εμβαθύνει το οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έτσι ώστε να προσλάβει κάποια στιγμή μια ολοκληρωμένη πολιτική μορφή. Η διαδικασία εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να είναι εξαιρετικά δυναμική ενώ το ισοζύγιο μεταξύ διεύρυνσης και εμβάθυνσης είναι υπέρ της διεύρυνσης καθώς οι ενοποιητικές διαδικασίες είναι πιο επώδυνες και απαιτούν την εκχώρηση αρκετών παραμέτρων που πλαισιώνουν την έννοια του έθνους-κράτους.

Από την εξέταση της εξέλιξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκύπτει η στενή σχέση μεταξύ διεύρυνσης και εμβάθυνσης αφού η μια υποκινεί και υπαγορεύει την άλλη.

«Στο φώς όλων όσων συμβαίνουν στις παγκόσμιες υποθέσεις – εξαφάνιση της ΕΣΣΔ και την πιθανότητα περιφερειακών συγκρούσεων στα εδάφη των διαδόχων, άνοδος της ανατολικοασιατικής οικονομικής δύναμης, εμφάνιση πυρηνικά εξοπλισμένων τοπικών Μεγάλων Δυνάμεων (Ινδία, Κίνα), παρατεταμένες οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες των ΗΠΑ, πόλεμος για τους πόρους, δεσπόζουσες πληθυσμιακές ανισορροπίες, μακροχρόνιοι κίνδυνοι περιβαλλοντικής καταστροφής- η Ευρώπη δεν έχει άλλη πραγματική εναλλακτική λύση από το να προχωρήσει μπροστά και μέσα από τις εντάσεις για διεύρυνση ή εμβάθυνση-επιδιώκοντας να δημιουργήσει μια υπεύθυνη οντότητα με επιρροή, ικανή να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις συλλογικά κατά τέτοιο τρόπο που 12 ή 27 ξεχωριστά έθνη-κράτη απλά δεν μπορούν.» (Kennedy P. 1994 : 461-462).

9

Βιβλιογραφία

Λάβδας Κ., Ευρωπαϊκά Ιδεολογικά Ρεύματα κατά το β΄μισό του 20ου αιώνα και τη

Μετα-σοβιετική Περίοδο, Δημιουργία και Εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων,

ΕΑΠ, Πάτρα 2002.

Λεοντίδου Λ., Η Ευρωπαϊκή Ένωση της αυγή της τρίτης χιλιετίας : Θεσμοί,

Οργάνωση και Πολιτικές, ΕΑΠ, Πάτρα 2008.

Χριστοδουλίδης, Θ., Από την Ευρωπαϊκή Ιδέα στην Ευρωπαϊκή Ενωση, Η

ιστορική διάσταση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος 1923-2004, εκδόσεις Ι.Σιδέρης

Αθήνα 2001

Berstein Serge, Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, Διάσπαση και Ανοικοδόμηση

της Ευρώπης 1919-εως σήμερα, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997

Henig S., Η ενοποίηση της Ευρώπης. Από τη διχόνοια στην ομόνοια, ΕΑΠ, Πάτρα

2002.

Kennedy P., Προετοιμασία για τον 21ο αιώνα, Νέα Σύνορα Λιβάνη, Αθήνα 1994.

Newman M. 2001 Democracy and accountability in the EU Richardson J. (επιμ.)

European Union power and policy-making. Routledge, London and New York.

Offe C. Preuss U.K. 2006 The problem of Legitimacy in the European Polity. Is

Democratization the Answer ? Constitutionalism Webpapers ConWEB No. 6

S.P. Huntington, The U.S. – Decline or Renewal ? Foreign Affairs τόμος 67, v2,

1988-1989

10