40-45 den haag

4045

Den H

aag

4045

Aan de hand van zo’n 125, vaak nog niet eerder gepubliceerde foto’s, ver-telt dit boek het beeldverhaal van Den Haag in de Tweede Wereldoorlog. De Residentie kreeg het in de oorlog zwaar te verduren. Bominslagen, op huizen-blokken neergestorte v-1’s en v-2’s, het bombardement van het Bezuiden hout en het Korte Voorhout, de afbraak van honderden gebouwen en de bouw van talloze bunkers en antitankversperringen voor de aanleg van de Atlantikwall maakten het uiterlijk van de stad op vele plekken bijna onherkenbaar. De Hagenaars zelf leden niet minder onder de oorlogsomstandigheden, zoals door de gedwongen evacuatie van zo’n 125.000 inwoners uit het kustgebied en het wegvoeren van meer dan 10.000 joden naar de Poolse vernietigings-kampen. De Hongerwinter sloeg ongenadig toe en maakte talloze slacht-off ers. De langverwachte bevrijding vormt het slotakkoord van dit indruk-wekkende fotoboek van de vijf oorlogsjaren in de Hofstad.

Maarten van Doorn, historicus, was als onderzoeker verbonden aan het Haags Gemeente archief.

Den Haag 40-45 vertelt het verhaal van een stad in oorlogstijd

W W W . W B O O K S . C O M

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.

in samenwerking met het haags gemeentearchief

MA

AR

TE

N V

AN

DO

OR

N

vv

4045D

en Haag

MAARTEN VAN DOORN

4045

Den Haag

maarten van doorn

wbooksin samenwerking met

Haags Gemeentearchief

2 4045Inhoud Den Haag

Inleiding 3

m o b i l i s a t i e 4

d e m e i d a g e n v a n 1 9 4 0 10

s o l d a t e n o p s c h e v e n i n g e n 20

v e r a n d e r i n g e n i n h e t s t a d s b e e l d 26

v e r v o e r 34

n s b 42

a m u s e m e n t e n s p o r t 52

j o d e n 60

a t l a n t i k w a l l 66

i l l e g a l i t e i t , v e r z e t e n p r o t e s t 78

b o m m e n o p d e s t a d 88

d o l l e d i n s d a g 94

h o n g e r e n k o u 98

b e v r i j d i n g 112

a f t o c h t e n b e r e c h t i n g 122

Colofon 128

i n h o u d

34045

Oorlog? Oorlog was iets dat de meeste Nederlanders niet of nauwelijks kenden. Ja, sommigen hadden in ‘ons Indië’ mee-gevochten met generaal Van Heutsz tegen de Atjehers of, zo-als de latere minister-president Colijn, op Lombok. Maar dat was alweer meer dan dertig jaar geleden. En de Eerste Wereld-oorlog kenden de meeste landgenoten alleen uit de krant, ook al hadden er gevechten plaatsgevonden net ten zuiden van ons land, in België, en hadden duizenden en nog eens duizenden Belgen hun toevlucht in ons land gezocht. Maar èchte oorlog in ons eigen land, in Den Haag zelf? Nee, dat was een onbe-kend verschijnsel. En dat zou voor een deel de houding van de Hagenaars in de Tweede Wereldoorlog bepalen, ten goede en ten kwade.

Binnen het geschiedverhaal van de Tweede Wereldoorlog in ons land neemt Den Haag een aparte, prominente plaats in, een plaats die voor velen nog altijd een verrassende, want on-bekende is. Het was aan het begin van de oorlog natuurlijk nog altijd de regeringsstad, ook al was de wettige regering naar Londen uitgeweken. Maar nu had het Duitse bestuur zich in de regeringsgebouwen gevestigd onder leiding van Rijkscom-missaris Arthur Seyss-Inquart. Dat was een van de redenen dat de Duitsers hier strenger optraden dan elders in het land en meer dan elders erop gebrand waren verzetsgroepen op te sporen en onschadelijk te maken.De ligging van Den Haag aan de kust en de haven van Scheve-ningen gaven de bezetter een goede reden om een mogelijke aanval in de vorm van een invasie te kunnen weerstaan of beter nog af te slaan. De kuststrook moest in het kader van de aanleg van de Atlantikwall omgevormd worden tot een onneembare vesting met bunkers in de duinen, antitank-grachten in het achterland en versperringen op het strand. Het gevolg hiervan was dat delen van de stad ontruimd moesten

worden en zelfs afgebroken werden om plaats te maken voor verdedigingswerken. Maar liefst een kwart van de Haagse bevolking moest ergens anders onderdak zien te vinden en veel van het beroemde Haagse groen, zoals het Haagse Bos, werd omgeploegd voor de aanleg van een antitankgracht. De schade bedroeg meer dan drieduizend afgebroken woningen en ruim 2.500 zwaar beschadigde en daarbovenop nog de drie kerken, twee ziekenhuizen, zeven scholen en honderden be-drijfsgebouwen. Een ander deel van de bevolking, de Haagse joden, die de op een na grootste joodse gemeenschap van ons land vormden, werd tegelijkertijd afgevoerd naar Westerbork en de vernie-tigingskampen in Polen. Slechts een uiterst klein aantal van hen keerde na de oorlog naar Den Haag terug.Dan had de stad nog te kampen met bommen die her en der in woonwijken terecht kwamen. Vooral tegen het einde van de oorlog toen de Duitsers hun Vergeltungswaffen (V-1 en V-2) inzetten tegen Engeland, kwam het te vaak voor dat deze vlie-gende bommen en raketten na hun lancering al snel neerstort-ten en talloze slachtoffers maakten. De poging van de Engelse luchtmacht om de lanceerinrichtingen uit te schakelen re-sulteerde in het vergissingsbombardement op het Bezuiden-hout op 3 maart 1945, waarbij een 500-tal doden vielen en een groot deel van de wijk afbrandde. Het gebeurde ook nog eens midden in de verschrikkelijke Hongerwinter, toen de jacht op eten en brandstof tot de belangrijkste dagelijkse bezigheden behoorden. Meer dan tweeduizend Hagenaars stierven aan de gevolgen van ondervoeding. Zo bezien – en er is nog veel meer – voldoet Den Haag zeker niet aan het beeld van een gemiddelde Nederlandse stad in oorlogstijd en kan het zich scharen in de allesbehalve trotse rij van Rotterdam, Arnhem, Nijmegen, Venlo en andere zwaar getroffen steden.

i n l e i d i n g

Inleiding Den Haag

5Mobilisatie Den Haag4045

De politieke situatie in Europa was in de zomer van 1939 gespannen. Wat zou de volgende stap van Hitler zijn na de annexatie van Bohemen en Moravië in maart? Men hoefde niet lang te wachten. Op 1 september viel het Duitse leger Polen binnen waarop Engeland en Frankrijk aan Duits-land de oorlog verklaarden.

Al eerder, eind augustus, had ons land de mobilisatie uitgeroepen in ver-band met de gespannen toestand. Als er oorlog zou uitbreken was ons le-ger tenminste paraat. Bovendien was ook de Nieuwe Hollandse Waterlinie in gereedheid gebracht. De vijand zou het wel uit zijn hoofd laten ons land aan te vallen, dachten velen. Slechts weinigen waren echter werkelijk goed op de hoogte van de ware sterkte van de landsverdediging: deze was niet echt geschikt om een modern en getraind leger als dat van onze ooster-buur tegen te houden. Maar de hoop dat ons land zijn neutraliteit evenals in de Eerste Wereldoorlog kon handhaven, was bij iedereen aanwezig, ook al leefde er bij velen twijfel of Duitsland bij het uitbreken van een oorlog te-gen Frankrijk ook nu weer ons land links zou laten liggen. Acht maanden duurde deze situatie, van september 1939 tot mei 1940. Toen werd ons land ruw wakker geschud.

Mobilisatie

Geen dag zonder de krantOp momenten dat het spannend werd op het wereldtoneel, zoals bij het uitbreken van oorlog, konden mensen voor het laat-ste nieuws vaak terecht bij de redactie-burelen van dagbladen. Daar werden met bulletins, in gedrukte vorm of met de hand geschreven, de belangrijkste gebeurtenis-sen kort samengevat en aangeplakt aan de voorgevel. Dagblad De Nieuwsbron, een van de belangrijkste Haagse kranten van toen, versloeg op 3 september 1939 het nieuws van de net uitgebroken oorlog tussen Duitsland en Polen, de daarop vol-gende oorlogsverklaring van Frankrijk en Engeland en het Duitse bombardement op Warschau met pamfletten op zijn ge-bouw op de hoek van de Conradkade en de Laan van Meerdervoort. Het nieuws trok veel aandacht; politieagenten houden een oogje in het zeil. Haags gemeentearcHief – L.H. Zieck

4045

18 De meidagen van 1940 Den Haag4045

VerduisteringsmaatregelenEen van de eerste maatregelen die de Duitsers namen was het verduisteren van woningen. Er mocht ’s avonds en ’s nachts geen straaltje licht uit de huizen komen. Ook de straatverlich-ting werd uitgeschakeld, hoewel er geëxperimenteerd werd met lampen die blauw licht gaven dat onzichtbaar was voor overvliegende vliegtuigen. Auto’s en fietsen kregen koplampen met een kleine, smalle lichtspleet. Het was dan ook geen won-der dat er nogal wat ongelukken gebeurden, en dat mensen in het pikke donker verdwaalden. Het aanbrengen van huisnum-mers in witte verf aan de straatkant kwam goed van pas. Ook lantaarnpalen kregen vaak twee of drie witte horizontale stre-pen. Hier wordt op de huizen aan de Obrechtstraat het huis-nummer geschilderd in een duidelijk leesbaar formaat. Haags gemeentearcHief/anp/poLygoon

DemobilisatieNa de capitulatie van het Nederlandse leger volgde de demobi-lisatie van de militairen. Het was de bedoeling dat de legereen-heden terugkeerden naar waar zij voor de oorlog gelegerd wa-ren, voor zover dat mogelijk was. Daar moesten ze hun wapens en munitie inleveren, waarna deze werden verzameld en aan de Duitsers overgedragen. Voor de in Den Haag gestationeerde troepen was het Binnenhof een van de verzamelplekken. Of die wapens netjes en verzorgd werden ingeleverd, zoals door ge-neraal Winkelman was bevolen, is maar de vraag. Het achter-houden van geweren en pistolen gebeurde daarentegen weinig, uit angst voor mogelijke Duitse represailles. Het beeld van de mannen in burger op de foto, die de duiven voeren bij de berg geweren, zorgt wel voor een schril contrast. Haags gemeentearcHief/spaarnestad pHoto - Het LeVen

19De meidagen van 1940 Den Haag4045

24 Soldaten op Scheveningen Den Haag4045

Het laatste seizoenHet badseizoen van 1941 zou het laatste van de oorlog worden. Vanaf de lente van 1942 was het strand tot verboden gebied verklaard. Alsof ze dit voorvoelden, genoten de Hagenaars die zomer uitbundig van het mooie weer. Juli 1941 was een van de

warmste julimaanden van de vorige eeuw. De zomer kende maar liefst twee hittegolven: van 17 tot 26 juni en van 6 tot 14 juli. Haags HistoriscH museum – wim berssenbrugge

beeLdbank wo2/niod – a. Hustinx

25Soldaten op Scheveningen Den Haag4045

27Veranderingen in het stadsbeeld Den Haag4045

Hagenaars waren wel gewend aan mensen in uniform op straat. De stad had immers een garnizoen. De garderegimenten van de grenadiers en jagers waren er gelegerd, evenals de huzaren en de artillerie. Kazernes waren er volop in Den Haag, maar het waren wél Nederlandse soldaten die er huis-den. Dat veranderde toen ons land capituleerde en de Duitsers de macht overnamen. Er kwamen Duitse soldaten, in Duitse uniformen en met Duits legermaterieel. Bovendien grepen de Duitsers elke gelegenheid aan om in paradepas door de straten te marcheren.

Vervolgens kwamen er voor die militairen Duitstalige wegwijzers en voor ons Nederlanders verduisteringsmaatregelen, zoals witte strepen op lan-taarnpalen zodat je er in het duister niet tegenop liep, want zij brandden ’s nachts niet meer. Op de reclamezuilen en aanplakborden kwamen be-langrijke mededelingen in het Duits en Nederlands en affiches van natio-naalsocialistische instellingen als de Winterhulp, de Nederlandsche Volks Dienst of het Nederlandsche Arbeidsfront. Propaganda was een belangrijk onderdeel van de Duitse poging de Nederlanders voor hun zaak te winnen. De ‘vervuiling’ van het straatbeeld, zoals velen die propaganda zagen, werk-te niet of nauwelijks.

Veranderingen in het stadsbeeld

Overal wegwijzersWat ook veranderde in het straatbeeld waren de wegwijzers die de Duitsers over-al neerzetten, zoals hier op het Buiten hof. Na de capitulatie vestigde het opperbevel van de Duitse troepen in ons land zich in Den Haag met aan het hoofd General der Flieger F.C. Christiansen. Allerlei afdelin-gen, zoals ziekenhuizen, de Wehrmacht-kommandantur, Rüstungsinspektion, tank stations van de Wehrmacht en nog veel meer instellingen met vaak onbe-grijpelijke afkortingen, hadden hier hun stek. Maar hoe je er moest komen was een andere zaak. En daarvoor dienden die wegwijzers. Let ook weer op de verduiste-ringsstrepen op de (lantaarn)paal. Haags gemeentearcHief/dienst

stedeLijke ontwikkeLing

4045

30 Veranderingen in het stadsbeeld Den Haag4045

Paraderen in de stadOp 15 maart 1941 vierde de Duitse Wehrmacht ‘heldengedenk-dag’ ter ere van de soldaten die in de oorlog waren gesneuveld. Begonnen werd met een parade op het Binnenhof en een toe-spraak van de bevelhebber van de Wehrmacht, generaal Chris-tiansen. Daarna marcheerden de troepen via het Plein en de Hofweg naar het Buitenhof waar zij in paradepas en met muzi-kale begeleiding aan rijkscommissaris Seyss-Inquart en gene-raal Christiansen voorbijtrokken. Deze twee heren vertrokken daarna met hun gevolg naar de Algemene Begraafplaats waar zij kransen legden bij de graven van de in Nederland gesneu-velde Duitse soldaten. Haags gemeentearcHief/anp/poLygoon – meyer

Ander leesvoer pagina 28-29

Op het Buitenhof stond een kiosk waar men kranten, tijdschrif-ten en boeken verkocht. In de oorlog veranderde het aanbod. En-gelse kranten waren natuurlijk niet meer verkrijgbaar, maar wel volop Duitse. Ook het aanbod aan modebladen, zoals de Wiener Frauenzeitung en een Nederlands tijdschrift met patronen voor ‘winterkleeding’, was heel behoorlijk. Duidelijk zichtbaar staat het blad De Gil klaar voor verkoop. Het is het twaalfde nummer van dit krantje uit augustus 1944 dat weliswaar met Duitse goed-keuring verscheen, maar dat uitblonk in berichten en artikelen waarin bijvoorbeeld de NSB belachelijk werd gemaakt of waarin een van de medewerkers, zogenaamd verontwaardigd, schreef over het uitblijven van de invasie in ons land. De bekendste me-dewerker was Willem van den Hout, die na de oorlog als Willy van der Heide succes had met zijn Bob Evers-boeken. Haags gemeentearcHief/sticHting nederLands fotomuseum

– menno HuiZinga

31Veranderingen in het stadsbeeld Den Haag4045

v-actieNadat de Duitsers in juni 1941 de Sovjet Unie waren binnenge-vallen lanceerden ze in ons land een enorm propagandaoffen-sief. Overal in Den Haag verschenen grote affiches en spandoe-ken met daarop een grote, vette letter V. Die stond voor Victorie, want ‘Duitschland wint voor Europa op alle fronten’, zoals de leus luidde. Hij was ook bedoeld als antwoord op Churchills bekende V-teken. Hagenaars die het niet eens waren met de Duitse leus, veranderden het V-teken nogal eens in een w, die natuurlijk stond voor Wilhelmina, vaak geflankeerd door de letters oZo: Oranje Zal Overwinnen. Hier zien we een spandoek op het Valkenbosplein, links rijdt een tram van lijn 7. Haags gemeentearcHief/dienst stedeLijke ontwikkeLing

EtalagevervuilingBloemist Nagel van bloemenwinkel Duinroos aan de Laan van Meerdervoort bij de Appelstraat had zijn etalageruit ‘versierd’ met V-tekens en bovendien de wolfsangel, het symbool van de nsb, eraan toegevoegd. De winkelier, onmiskenbaar een nsb’er, moet wel een onwankelbaar vertrouwen in de toekomst hebben gehad, omdat het tot dan toe – we spreken van de zomer van 1941 – de Duitsers nog steeds geweldig meezat. Hun opmars in Rusland verliep immers nog altijd voorspoedig. Alleen Enge-land hadden ze nog niet op de knieën gekregen. Haags gemeentearcHief/dienst stedeLijke ontwikkeLing

36 Vervoer Den Haag4045

37Vervoer Den Haag4045

Rijden op gas Vanaf de herfst van 1939 werd voor allerlei zaken, zoals suiker en erwten, een distributiesysteem ingesteld; ze gingen ‘op de bon’. Na de meidagen van 1940 nam het aantal artikelen dat op de bon ging fors toe: brood, bloem, koffie, thee, boter, rijst, textiel en steeds meer. Een van de eerste producten die door de oorlogsomstandigheden zelfs buiten de distribu-tie vielen was benzine. Deze brandstof was alleen beschikbaar voor Duit-se instanties. Naarstig zocht men naar andere mogelijkheden om motor-voertuigen rijklaar te maken, bijvoorbeeld door een auto op gas te laten rijden dat in een zak op het dak verzameld werd. beeLdbank wo2/niod – a. Hustinx

Rijden met de houtgasgenerator In Den Haag reden de stadsbussen van de Htm wegens de schaarste aan benzine op gas dat in een houtgasgenerator werd geproduceerd. We zien de bus hier op de Prinsegracht hoek Lange Beestenmarkt. Haags gemeentearcHief – H.a.w. douwes

128 4045Colofon Den Haag

c o l o f o n

u i t g a v e

wbooks, [email protected]. Haags Gemeentearchiefwww.gemeentearchief.denhaag.nlhaagsgemeentearchief@denhaag.nl

t e k s t e n s a m e n s t e l l i n g

Maarten van Doorn

v o r m g e v i n g

Riesenkind, ’s-Hertogenbosch

Den Haag 40-45 verschijnt in de 40-45 reeks over lokale en regionale geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland. De reeks is gebaseerd op het concept van Het Grote 40-45 Boek, naar een idee van Erik Somers en René Kok.

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs- holocaust- en genocidestudies.

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een genereuze bijdrage van de Stichting ’s-Gravenhaags Ondersteuningsfonds voor Boekhandelaren en Uitgevers.

© 2015 wbooks / Maarten van Doorn

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden ver-veelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektro-nisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een cisac-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2015.

isbn 978 94 625 8070 1nur 689, 693

o o k i n d e z e r e e k s

4045

Arnhem

4045

September 1944: jonge Duitse militairen hebben een Engelse Jeep buit-gemaakt; achterop zitten twee Engelse krijgsgevangenen die naar Musis Sacrum gebracht worden. Operatie Market Garden had de bevrijding van Europa dichterbij moeten brengen, maar verwerd tot de Slag om Arnhem. De oorlog duurde nog meer dan een half jaar langer. Arnhem herbergde gedurende de vijf oorlogsjaren een enorm aantal Duitse militairen en instellingen: het Dienstpostamt, de Deutsche Buchhandlung en het militaire vliegveld Deelen. Tussen al dat militair vertoon leefden de Arnhemmers in hun bezette stad. Wat was het lot van de Joodse Arnhem-mers? Wat deed de bezetting met het dagelijks leven, met vervoer, sport, cultuur? Na 17 september 1944 werd alles anders. De bevolking evacueerde, de stad was verlaten en werd systematisch leeggeroofd en geplunderd. Arnhem kende in april 1945 geen feestelijke bevrijding. De geallieerden troffen een desolate en verwoeste stad. Slechts 145 huizen waren zonder schade ge bleven. ‘Het gras groeide hoog in de straten.’

Drs. Ingrid D. Jacobs is Neerlandicus. Ze schrijft over cultuur en geschiedenis. Gelder land en Arnhem vormen een zwaartepunt in haar werk en onderzoek.

Arnhem 40-45 is het verhaal van een stad in de Tweede Wereldoorlog

4045A

rnhem

ingrid d. jacobs

ing

rid d. ja

co

bs

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het NIOD instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.

4045

Dordrecht

4045

Dordrecht lag op de route die de Duitsers hadden uitgestippeld om zo snel mogelijk in het regeringscentrum in Den Haag te komen. Zij wilden de Zwijndrechtse brug en de brug over het Hollandsch Diep onbeschadigd in handen krijgen. Vier dagen lang is er hevig gevochten in de stad. Intussen, buiten het strijdgewoel, probeerden de Dordtenaren het dagelijks leven weer op te pakken.

Zo’n 100 bijzondere en indrukwekkende beelden geven een beeld van de stad in oorlogstijd: van de voorbereiding op de oorlog – die volledig on-toereikend bleek – en de overrompelende intocht van de Duitsers, tot de h eimelijke overtochten per kano tussen bezet en bevrijd gebied.

Als freelance journalist heeft Wim van Wijk (1953) vele jaren en in diverse kranten over Dordrecht geschreven. Ook heeft hij meerdere boeken over de stad en het eiland op zijn naam staan.

Dordrecht: een stad op de grens van bezetting en vrijheid

WIM VAN WIJK



WIM

VA

N W

IJK

WIM VAN WIJK

4045D

ordrecht

Drenthe

4045D

renthe

MIC

HIE

L GE

RD

ING

MICHIEL A.W. GERDING

4045

4045

Drenthe heeft een aparte plaats in de Nederlandse oorlogsgeschiedenis. Dat heeft te maken met de aanwezigheid van het Kamp Westerbork als nationale verzamelplaats waarvandaan meer dan 100.000 joden, roma en sinti zijn afgevoerd naar de vernietigingskampen in Polen. Daarnaast waren er tal van werkkampen die stamden uit de vooroorlogse crisistijd en die door de bezetter voor diverse doeleinden werden gebruikt. Heel veel oorlogsschade heeft Drenthe niet geleden, maar dat betekent niet dat de oorlog niet diep ingreep in het leven van alledag. Dat gold voor de mensen die zich verzetten tegen de Duitse overheersing, maar ook voor hen die zich in meerdere of mindere mate voegden naar de bezetter. Het verzet was verhoudingsgewijs omvangrijk en de terreur daartegen buitengewoon bruut. Diepe wonden zijn geslagen die nog altijd niet helemaal zijn geheeld.

Over vele plaatsen in Drenthe is een oorlogs geschiedenis verschenen, maar over de provincie als geheel ontbrak die. Met dit rijk geïllustreerde boek wordt in die leemte voorzien.

Dr. Michiel A.W. Gerding is sinds 1983 werk zaam als provinciaal historicus. Tal van publicaties staan op zijn naam. In 1985 verscheen van zijn hand een lesbrief over de oorlog in Drenthe die nog steeds hier en daar in het onderwijs wordt ge-bruikt. Bijna dertig jaar later krijgt deze een opvolger met dit boek.

Drenthe 40-45 vertelt het verhaal van de provincie in de Tweede Wereldoorlog


Drenthe

MIC

HIE

L A.W. G

ER

DIN

G


4045

Leeuwarden

4045







GE

RK K

OO

PM

AN

S | LE

EN

DE

RT P

LA

ISIE

R

vv

4045Leeuw

arden

GERK KOOPMANS | LEENDERT PLAISIER

o40-45-Leeuwarden-rug16mm-v1.indd 1 10-11-2014 13:23:41

4045

Delft

4045


Zo’n 100 bijzondere en indrukwekkende beelden geven een beeld van de stad in oorlogstijd: van de voorbereiding op de oorlog – die volledig ontoereikend bleek – en de overrompelende intocht van de Duitsers, tot de h eimelijke overtochten per kano tussen bezet en bevrijd gebied.



w w w . w b o o k s . c o m

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het NIOD instituut voor oorlogs, holocaust en genocidestudies.

tru

dy v

an

we

es

4045D

elft

trudy van wees

4045

Rotterdam

4045

Rotterdam heeft het gedurende de oorlogsjaren zwaar te verduren gehad. Vijf dagen slechts had de rampzalige oorlog in mei 1940 geduurd. Vijf lange jaren van Duitse bezetting volgden. Kort na de meidagen werden de bombar-dementen op de stad hervat – de oorlog ging dus gewoon door – en geleidelijk groeide de repressie en begon de vervolging van joden en verzetsmensen. Daarnaast werden veel mannen verplicht in Duitsland te werken; vrouwen en kinderen bleven alleen achter. De schaarste nam bovendien steeds meer toe. Die ging in de Hongerwinter haar tol eisen. In dezelfde barre periode werden 52.000 Rotterdamse mannen opgepakt en weggevoerd. En dit alles speelde zich af in een gehavende, onttakelde en volledig ontwrichte stad.

Dr. J.L. van der Pauw is historicus. Eerder publiceerde hij onder meer het omvang-rijke standaardwerk Rotterdam in de Tweede Wereld oorlog. Aan dit boek werd in 2008 de Mr. J. Dutilhprijs toegekend voor de beste historische publicatie over Rotter dam in de periode 2006-2007.

Rotterdam 40-45 vertelt het verhaal van de stad in de Tweede Wereldoorlog.

J.L. VAN DER PAUWJ.L. VAN DER PAUW

4045Rotterdam


J.L. VA

N D

ER P

AU

W

I N S A M E N W E R K I N G M E T S T A D S A R C H I E F R O T T E R D A M

4045

Utrecht

4045


Zo’n 100 bijzondere en indrukwekkende beelden geven een beeld van de stad in oorlogstijd: van de voorbereiding op de oorlog – die volledig ontoereikend bleek – en de overrompelende intocht van de Duitsers, tot de h eimelijke overtochten per kano tussen bezet en bevrijd gebied.



w w w . w b o o k s . c o m

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het NIOD instituut voor oorlogs, holocaust en genocidestudies.

ad v

an

lie

mp

t

4045U

trecht

ad van liempt

4045

4045

In Zeeland verliep de bezetting anders dan in de rest van Nederland. De Westerschelde was als toegangsweg tot grote delen van Europa strategisch van groot belang. Om de Westerschelde in handen te krijgen, moest Zeeland het eerst bevrijd worden. Zo kon de aanvoer naar Antwerpen op gang ko-men en kon het leger van de geallieerden verder trekken. Na D-Day was de Slag om de Schelde de belangrijkste strijd in de bevrijding van Nederland.

Maar hoe verging het de Zeeuwen gedurende de vijf oorlogsjaren? De be-volking was voortdurend op de vlucht. Dat betekende voor de bevolking dat alles wat veilig en vertrouwd was, onder druk stond. Dit fotoboek geeft een beeld van de meidagen van 1940, het verloop van de bezettingsjaren, dagelijks leven, collaboratie en verzet. Veronica Frenks verzamelde tal-rijke foto’s uit collecties in binnen- en buitenland. De foto’s geven een in-dringend beeld van gewone mensen in ongewone omstandigheden. .

Veronica Frenks is onderzoeker, publicist en tentoonstellingsmaker met grote belangstelling voor cultuurhistorische onderwerpen.

Zeeland 40-45 vertelt het verhaal van de provincie in de Tweede Wereldoorlog

Zeeland

4045Zeeland

VERONICA FRENKS

VE

RO

NIC

A FR

EN

KS


4045

Zwolle

4045

10 mei 1940. Zwollenaren kijken vol ongeloof naar de Duitse militairen die de stad inrijden. De stad is offi cieel bezet. Het optimisme dat het allemaal wel zal meevallen, slaat om in woede en frustratie als de bezetter zich steeds dwingend met alle aspecten van het bestaan bemoeit. Weerstand tegen de maatregelen van de bezetter, de deportatie van joden en de tewerkstelling van mannen leidt tot onderduiken, verzet en illegaliteit.

Dit boek belicht het leven in Zwolle tijdens de Tweede Wereldoorlog, aan de hand van vele bijzondere beelden uit de archieven van het Historisch Centrum Overijssel en van de Stichting Collectie Zwolle 40-45. De korte teksten geven inzicht in het leven van alledag en bieden veel achtergrond-informatie.

Herman Aarts is oud-directeur van het Stedelijk Museum Zwolle en publiceert over regionaal historische onderwerpen.Paul Harmens is medewerker van het Historisch Centrum Overijssel en specialist op het gebied van de Tweede Wereldoorlog in de regio Zwolle.

Zwolle 40-45 vertelt het verhaal van de stad in de Tweede Wereldoorlog

HE

RM

AN

AA

RTS | P

AU

L HA

RM

EN

S

HERMAN AARTS | PAUL HARMENS

4045Zw

olle


4045

Groningen

4045

De foto’s in Groningen 40-45 vertellen het verhaal van stad en provincie Groningen in oorlogstijd. Ze werden onder andere gemaakt door persfoto-grafen, onderduikers, verzetsmensen, Duitse soldaten, politieagenten, nsb’ers, evacués en geallieerde bevrijders. Uiteraard pakten ook ‘gewone Groningers’ de camera om het gewone leven onder ongewone omstandig-heden vast te leggen.Het overgrote deel van de ruim 140 geselecteerde foto’s werd nooit eerder gepubliceerd. Ze zaten ruim zeventig jaar verborgen in particuliere foto-albums of archieven. Samen met krantenberichten, dagboekfragmenten en persoonlijke herinneringen brengen ze de jaren 1940-1945 op ooghoogte in beeld.

Groningen 40-45 werd samengesteld door Bettie Jongejan (Oorlogs- en Verzets-centrum Groningen), Michael Hermse en Harry Romijn (rhc Groninger Archieven) en historicus Martin Hillenga.

Groningen 40-45: oorlog op ooghoogte



MA

RTIN

HIL

LE

NG

A E.A.

4045G

roningen

MARTIN HILLENGA E.A.

Ingrid D. Jacobs

J.L. van der Pauw

Wim van Wijk

Ad van Liempt Veronica Frenks

Michiel A.W. Gerding

Herman Aarts, Paul Harmens

Gerk Koopmans, Leendert Plaisier

Trudy van der Wees Martin Hillenga e.a.

4045

Leiden4045







HA

NS B

LOM

| AL

PH

ON

S SIE

BE

LT

4045Leiden

HANS BLOM | ALPHONS SIEBELT

Hans Blom, Alphons Siebelt

4045

Noord-Brabant

4045

Noord-Brabant herdenkt in 2014 dat het zeventig jaar geleden grotendeels bevrijd werd van de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog. Bij die gelegenheid verschijnt dit bijzondere fotoboek, waarin voor het eerst een alomvattend beeld wordt gegeven van de oorlogsjaren in deze provincie. Van de strijd in de meidagen en de aanloop daarnaar toe tot de storm-achtig verlopen bevrijding in de herfst van 1944 en de maanden daarna, toen het Zuiden de overgang beleefde van vrijheid naar vrede. Maar ook is er aandacht voor de bezettingsjaren, de collaboratie, het verzet en de vervolging.

Provinciaal historicus Jan van Oudheusden (1949) verzamelde talrijke foto’s uit privé-verzamelingen en openbare collecties in binnen- en buitenland. De mooiste daar-van, bekende maar ook diverse niet eerder gepubliceerde foto’s, werden geselecteerd voor dit boek. Samen geven zij een fascine-rend en soms ontroerend beeld van gewone mensen in ongewone omstandigheden.

Noord-Brabant 40-45 vertelt het verhaal van de provincie in de Tweede Wereldoorlog

4045N

oord-Brabant


Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies. JAN VAN OUDHEUSDEN

JAN

VA

N O

UD

HE

US

DE

N

o40-45-NoordBrabant-rug19mm-DEF.indd 1 12-08-2014 10:26:29

4045

Twente

4045





WWW.WBOOKS .COM


vv

4045Tw

ente

Jan van Oudheusden Jan Haverkate,Gerard Vaanholt,Adrie Roding

4045

Den H

aag

4045

Aan de hand van zo’n 125, vaak nog niet eerder gepubliceerde foto’s, ver-telt dit boek het beeldverhaal van Den Haag in de Tweede Wereldoorlog. De Residentie kreeg het in de oorlog zwaar te verduren. Bominslagen, op huizen-blokken neergestorte v-1’s en v-2’s, het bombardement van het Bezuiden hout en het Korte Voorhout, de afbraak van honderden gebouwen en de bouw van talloze bunkers en antitankversperringen voor de aanleg van de Atlantikwall maakten het uiterlijk van de stad op vele plekken bijna onherkenbaar. De Hagenaars zelf leden niet minder onder de oorlogsomstandigheden, zoals door de gedwongen evacuatie van zo’n 125.000 inwoners uit het kustgebied en het wegvoeren van meer dan 10.000 joden naar de Poolse vernietigings-kampen. De Hongerwinter sloeg ongenadig toe en maakte talloze slacht-off ers. De langverwachte bevrijding vormt het slotakkoord van dit indruk-wekkende fotoboek van de vijf oorlogsjaren in de Hofstad.

Maarten van Doorn, historicus, was als onderzoeker verbonden aan het Haags Gemeente archief.

Den Haag 40-45 vertelt het verhaal van een stad in oorlogstijd



in samenwerking met het haags gemeentearchief

MA

AR

TE

N V

AN

DO

OR

N

vv

4045D

en Haag

MAARTEN VAN DOORN

40-45 den haag

Documents