و Grounded Theoryروش تحقیق کاربرد آن در استراتژي هاي اثربخش

اردشیر دادرس حریر جعفري قمی ــامپیوترR&Dکارشــناس ــی و ک کارشــناس ارشــد مــدیریت اجرای

EMBA com.yahoo@harirjf com.yahoo@ardeshirdadras

ادبیات فنی

، AtlasTiنرم افـزار ،)رویش نظریه( ،Grounded Theoryروش تحقیق کیفی، استراتژي هاي اثربخش کدگذاري،

چکیده

نـان کـه آه هاي اقتصادي و ایجاد تحول در اارائه الگویی براي شناخت موفقیت بنگ ، ثبات و توسعه آتی آنان شود امري مهم و حیاتی است و ایـن الگـو نیازمنـد منجر به بقاء

مطالعه و بررسی ساختارها و مجموعه رفتارها و عملکردهایی است کـه ایـن بنگـاه هـا در بحرانـی بکـار طول مدت عمر خود و تحت شرایط خاص از جمله شرایط عادي تـا شـرایط

.گرفته اند

هیـت بنگـاه هـاي اقتـصادي براي تحقق این هدف به نگرشـی نـو در خـصوص ما از مقایسه خصوصیات اشخاص حقیقی و حقوقی به نظر مـی رسـد کـه مطالعـه . نیازمندیم

خصوصیات اشخاص حقوقی به سبک و سیاق افراد حقیقی، دیدگاه هاي جدید و اطالعـات ار خواهد گذاشت، از این رو برخورداري از دیدگاه هاي کیفی نـسبت ذي قیمتی را در اختی

جهـت کـسب اطالعـات ارزشـمند در خـصوص ) بنگاه هاي اقتصادي (به اشخاص حقوقی نان یعنی کشف نقاط ضعف و قوتشان و پیش بینی رفتارهاي آتی بنگاه آهستی و چیستی

تخـاب بهتـرین شـیوه هـا و در شرایط خاص و بحرانی نسبت به عوامل برون سازمانی و ان . استراتژي ها براي حل بحران بسیار مهم و حیاتی است

استفاده از شیوه ها و ابزارهاي کیفی بـدیهی بـوده ،ت تحقق چنین نگرشی هلذا ج ها و الگوهاي مورد نطـر کـامالً ي که بواسطه آنها جمع آوري و تحلیل داده ها و خلق تئور

. کیفی می باشداین پژوهش شناسایی استراتژي هـاي اثـربخش بنگـاه هـاي اقتـصادي بـا هدف نهایی از

استفاده از روش تحقیق کیفی است، بنابراین پس از آشنایی مختصر با روش تحقیق کیفـی ده از این روش ابه نحوه استف ،Grounded Theory (GT)و شناخت کامل روش تحقیق

صادي پرداخته که در نهایت منجـر بـه بنگاه هاي اقت تحقیق در شناسایی علل موفقیت . کشف استراتژي هاي اثربخش آن بنگاه ها خواهد شد

روش تحقیق کیفی

در این روش تجزیه و تحلیل داده هاي خام بـدون اسـتفاده از روشـهاي ریاضـی روش . صورت میگیرد و کشف مفاهیم و روابط میان مفاهیم منتج به خلق تئوري می گـردد

شیوه هاي متفاوتی اجرا می شود اما شیوه مورد نظـر ایـن پـژوهش روش تحقیق کیفی به .می باشد" AtlasTi و نرم افزار پیشنهادي Grounded Theoryرویش نظریه یا "

)رویش نظریه (Grounded Theoryروش تحقیق کیفی این روش به کشف تئوري از میان داده ها می پردازد به عبـارتی قـرار نیـست کـه

ز پیش تعیین شده اي به اثبات برسد بلکه با تعیین حوزه مطالعـه، یـک پرسـش فرضیه ا و سـپس پاسـخ بـه ) در این پژوهش علل موفقیت شرکت ها مثالً(اساسی مطرح می شود

تجزیـه و GTاین سؤال در قالب مصاحبه و سایر مستندات جمع آوري شده و بـه شـیوه ا گـسترش رابطـه میـان کـدها و مفـاهیم کدگذاري می شود سپس ب تحلیل و یا اصطالحاً

. بدست آمده شبکه مفهومی خلق شده و تئوري مورد نظر از میان آن خلق می شود

)رویش نظریه (Grounded Theoryتاریخچه مختصري از Systematic) گالسر و استراوس این روش تحقیق را ابداع نمودند 1867در سال -1

Design) منجر به ایجاد دو نگرش متفاوت از سوي هرکدام نـسبت جدایی گالسر و استراوس -2

اسـتراوس وکـوربین تـالش 1998 تـا 1990 گردید و در طی سالهاي GTبه روش را بصورتی سیستماتیک و کالسه بندي شـده معرفـی نماینـد GTنمودند تا روش

(Emerging Design) . ارائه گردیـد توسط چارماز Constructivist روش دیگري تحت نام 2000در سال -3

(Constructivist Design)

)رویش نظریه (Grounded Theoryادبیات فنی

جمع آوري داده ها متن، صوت، تصویر و فیلم:انواع داده ها 1

:انواع روشهاي جمع آوري داده ها 2

در این روش هیچ پرسشنامه از پیش تعیین شده و سـاختار یافتـه اي وجـود :مصاحبه

فقط به طرح یک سؤال اساسی و کلی پرداخته و ادامه را بدست مصاحبه شونده مـی ندارد سپاریم بقیه سؤاالت وابسته به پاسخ مصاحبه شونده و اطالعاتی اسـت کـه او در اختیـار

لیـست مصاحبه کننده می گذارد، البته مصاحبه کننده با توجه به ادبیات فنی مورد سؤال، وجود در ادبیات فنی تهیه نموده که با پاسخ هـاي مـصاحبه راهنمایی از یکسري مفاهیم م

یا پاسخ هاي او تمامی مطالب را پوشش داده یا خیر ولی هـیچ آشونده مقایسه می کند که جانب مصاحبه کننده ایجاد نشده و مـصاحبه شـونده را در جهت دهی و سمت و سویی از

کلیـدي اسـت و هرچـه اطالعـات نقش مصاحبه شونده بسیار . د می گذارد ارائه پاسخ آزا اوکامل تر و توضیحات او شفاف تر باشد تجزیه و تحلیل اطالعـات مـسیر بهتـري را طـی

.خواهد کرد

مشاهده یعنی تعریف واقعیت هاي موجود، یعنی دیده ها و شنیده هـا، در :مشاهدهقـب ، پـی آمـدها، و عوا ، اعمال و عکس العمـل هـا این روش مشاهده کننده کلیه رفتارها

روابط و هرآنچه را که میبیند یا می شـنود و یـا حـس مـی کنـد را افراد، اشیاء، رفتاري، . توصیف و ثبت می کند

گزارشات و همچنین فیلم ها یا مقاالت، کلیه اسناد، به :فیلم و نوار مستندات،

ب می اي تجزیه و تحلیل مناسنوارهایی که در رابطه با موضوع تحقیق موجود بوده و بر .، عنوان می گرددباشد

قبل از بررسی ابزارها و مهارت هاي تحلیل که پیش نیاز فـر اینـد کدگـذاري مـی باشند، الزم است اشاره کنیم که در طول روند کد گذاري و حتی جمـع آوري اطالعـات دو رویکرد اصلی یعنی طرح سؤال وانجام مقایسه در حال انجام است طرح سـؤال باعـث بـاز

وع و جهت دهی به نمونه برداري و جمع آوري داده هـاي جدیـد مـی شـود از شدن موض طرفی شناخت بهتر مفاهیم یعنی درك ویژگیها و ابعاد آنها با انجام عمل مقایـسه صـورت

الزم به ذکر است که شناخت عمیق ویژگی ها و ابعاد هر کد به درك عمیـق تـر و . میگیردکه مفهومی غنی تر و بهتري ارائه شـده و تئـوري بهتر مفاهیم منجر شده که در نهایت شب

. خلق شده از میان این شبکه از ثبات و غناي بیشتري برخوردار می باشد

مهارت ها هر خـط داده کـه به جزء ریزتحلیل یعنی تحلیل جزء :)Microanalysis(ریز تحلیل -1

د آنها بسیار حـائز این عمل در شروع مطالعه براي شناخت کدهاي اولیه، ویژگیها و ابعا . همچنین رابطه میان کدها نیز با این تکنیک کشف می شود اهمیت است،

براي غنی سازي مفاهیم نیازمند :) Theorical Sampling(نمونه برداري تئوریکال -2بعـد بـه خـود یـک شناخت ویژگیها و طیف داده هایی که این ویژگی ها به عنوان

، بنابراین هرچه میزان نمونه هـا بیـشتر و خـود نمونـه هـا اختصاص می دهند هستیم نمونه برداري تئوریکال در جهت دهی و مناسب تر باشند کیفیت کار افزایش می یابد،

. جمع آوري داد ه ها نقش بسزایی دارد

3- Memoها و دیاگرام ها : Memo ها در اصل گزارش هاي تحلیل گر نـسبت بـه همـه فرآیند تحلیل بدست می آورد این گـزارش مـی توانـد در چیزهایی است که در طول

رابطه با یک مفهوم یا حتی در رابطه با چند گزارش دیگر باشد دیـاگرام هـا ابزارهـایی . را نشان می دهند) کدها(هستند که روابط میان مفاهیم

4- Consequential Matrix/The Conditional مانند یک ابزار تحلیلی است که بـه

گر کمک می کند تا رابطه میان شرایط و پی آمدهاي ماکرو و میکـرو را نـسبت تحلیل . به خودشان و به فرآیندها پیدا کنند

: ابزارهاي تحلیل

در اصل فنونی هستند که تحلیل گر براي سهولت فرآیند کد گذاري از آنهـا اسـتفاده مـی . کند

ؤال مناسب موجب باز شدن موضـوع نیز اشاره شد طرح س همانطور که قبالً :طرح سؤال -1

تحقیق و کشف مفاهیم جدیدتر و هدایت محقق به جمع آوري داده هاي مناسـب تـر مـی سئواالت می توانند با یکسري کلمات پرسشی از قبیل چه کسی ؟ چه زمـانی؟ چـرا؟ . شود

طرح اینگونـه سـئواالت در . چه چیز؟ چطور؟ چه قدر و با چه نتایجی ؟ شروع شوند کجا ؟ مانی که تحلیل گر به بن بست خورده و هیچ چیز جدیدي نمی تواند کـشف کنـد، بـسیار ز

اشـاره کـرد Temporalاز انواع سؤاالت دیگر می توان به سؤاالت زمانی یا .کاربرد دارد. حرکت می کنـد ،مدت زمان و زمانبندي داد تکرار، که بیشتر در حول محور زمان مانند تع

یا فضایی مکانی باشند یعنی هر چیزي که پیرامون شـناخت Spatialسئواالت می توانند . محیط مطرح شود

دبیات فنـی موضـوع مـورد نظـر سئواالت می توانند فنی باشند یعنی در رابطه با ا نـد حتـی می توانند از نوع اطالعاتی باشند یعنی یکسري اطالعات را درخواست کن ،باشند

مسائل و ارزشـهاي اخالقـی یـا غیـر اخالقـی داردها،استان ،می توانند در خصوص قوانین .باشند

هدف از مقایسه تکمیل و شناخت بهتر گروه ها بواسـطه ویژگیهـا و ابعادشـان :مقایسه -2

می باشد زیرا مقایسه طیف داده هاي مناسب هر ویژگی را مشخص می کند و به آن غنـاي نوع است2 بر GTخاصی می بخشد مقایسه در

که در این نوع مقایسه مـوارد مـورد مطالعـه را بـا کـوچکترین : به جزء یسه جزء مقا ) الفمقایسه نموده تا از طریق کشف شباهت و تفاوتهایشان بتوان آنهـا را ) ویژگیها(جزئیاتشان

. طبقه بندي نمود هایشان در این نوع مقایسه گروه ها را بواسطه شباهت ها و تفاوت: مقایسه تئوریکال)بسه نموده تا ویژگی ها و ابعادي را که از چشم ما پوشیده مانده کشف نمائیم براي مقای

و روش مقایسه Flip-Flopروش : روش وجود دارد2انجام این نوع مقایسه سیستماتیک

AtlasTi با استفاده از نرم افزار GTپیاده سازي روش تحقیق

د تـا در زمینـه دسـته صی تولید شدن نرم افزارهاي خا ،پس از ابداع این روش تحقیق تحلیل و پردازش اطالعات و طراحی شبکه مفهومی به محقـق کمـک ،بندي اطالعات

:از جمله نرم افزارهاي موجود می توان به موارد ذیل اشاره کرد. کنند AtlasTiـ 12- Hyper Research Maxqdeـ 3 The Ethnograph 5,08ـ 4 QSR N6ـ 56- QSR N vivo " "GT ،AtlasTi افزار پیشنهادي و مناسب براي انجام مکانیزه روش تحقیق نرم

. می باشد

استراتژي هاي اثر بخش وجود برنامه ریزي استراتژیک براي موفقیت یک بنگـاه اقتـصادي، شـرطی الزم امـا

چراکه همواره با بسیاري از شرکت ها مواجه شده ایـم کـه علـی رغـم کافی نیست، برنامه مدون استراتژیک سیر نزولی و شکست را طـی نمـوده انـد و فقـط وجود یک

برخی از استراتژي ها به عنوان عامل موفقیت بنگاه ها معرفی شده اند که از این جا بـا مواجه می شویم از این رو تجزیه و تحلیـل " استراتژي اثربخش "مفهوم جدیدي بنام

وت و ضعف و تجزیه و تحلیـل عوامـل رفتارهاي هر بنگاه اقتصادي پیدا کردن نقاط ق تحلیل گلوگـاه هـا برون سازمانی کافی نبوده و باید به کشف فرصت هاي استراتژیک،

. و راهیابی استراتژیک که در نهایت منجر به تکوین استراتژي می شود پرداخت

به طرح یـک سـؤال اساسـی یعنـی علـت GTاز این رو با استفاده از روش تحقیق گاه اقتصادي پرداخته و بر مبناي آن با بنگاه هاي اقتصادي در صـنعت موفقیت یک بن

داده هاي ارائه شـده توسـط آنـان در تجزیه و تحلیل از مصاحبه هایی برگزار شده و ورابطه میان آنها پرداخته و در نهایت شـبکه ) کدها(متن مصاحبه ها به کشف مفاهیم

به خلق تئوري الگـوي موفقیـت مفهومی از مفاهیم بدست آمده حاصل شد که منجر . صنعت گردید بنگاه هاي اقتصادي در آن

نتیجه گیري

تمامی شرکت ها و بنگاه هاي اقتصادي با این هدف تاسیس می شوند که رشـد کـرده توسعه یافته و سیر تکاملی و موفقیت خود را طی نمایند اما متاسـفانه برخـی از ایـن

با بحران مواجه شده و شکست می خورنـد بـا تحلیـل بنگاه ها در همان مراحل اولیه کیفی این بنگاه ها و بررسی جزئیات و مفاهیم نهفته در داده هاي این شرکت هـا مـی

استراتژي ها بخصوص استراتژي هـاي توان نقاط قوت و ضعف، تهدید ها و فرصت ها، از ویژگی هـا و گلوگاه ها و شایستگی هاي کلیدي را کشف نمود و با استفاده اثربخش،

تشخیص طیف هر ویژگی و مطالعه شرایط، کنش ها و واکنش ها و عواقب و پی آمـدها ي آنان به خلق الگوئی پرداخت که به آن بنگاه اقتصادي کمک کند تا بحـران را طـی

ابزار مناسـب GTروش تحقیق . کرده و به هدف نهایی خود یعنی موفقیت دست یابد ، امـروزه ایـن روش در بـسیاري از علـوم از قبیـل براي تحقق این هدف مـی باشـد

کنتـرل کیفیـت، مهندسی نـرم افـزار، بازرگانی، روانشناسی، ادبیات، طب، مدیریت، و غیـره الهیـات ،حقـوق جغرافی، سبک شناسی، تاریخ، زبانشناسی، جرم شناسی،

. داردفراوانی کاربرد

فهرست منابع و ماخذ

:کتب1- Strauss Anselm ,Corbin Juliet , Basics of Qualitative Research Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory , 2nd Edition , California. SAGE Publication, Inc.1998. 2- King Nigel , Essential Guide To Qualitative Methods in Organizational Research , 1nd Edition , California. SAGE Publication , Inc.2004.

:مقاالت اینترنتی1- Creswell John w.Educational Research Chapter 14 2002 2- Borgatti Steve Introduction to Grounded Theory