3-3-3-3-3-���������������

20122012201220122012

�������������������������

Bosh muharrir

Halim SAIDOV

Boshlang‘ich ta’lim vatarbiya yo‘nalishidagi

ma’naviy-ma’rifiy,ilmiy-metodik nashr

Tahrir hay’ati

Baxtiyor DONIYOROV

Jo‘ra YO‘LDOSHEV

Islom ZOKIROV

Tal’at G‘AFFOROVA

Dilfuza TOSHMUHAMEDOVA

Nafisa SAFAROVA

Gulmira KAMILOVA

(bosh muharrir o‘rinbosari)

Manzilimiz: 100000, Toshkent,

Matbuotchilar ko‘chasi, 32- uy.

Telefonlar: (0-371) 236-74-23,

(0-371) 232-02-90.

Fax: (0-371) 233-72-28

Veb-sayt: www.bt-jurnal.uz

E-mail: talim-uz@xtv.uz

Jurnal O‘zbekiston RespublikasiMatbuot va axborot agentligida¹ 0056- raqam bilan 2017- yil5- aprelda qayta ro‘yxatga olingan.

MUASSIS:O‘zbekiston Respublikasi

Xalq ta’limi vazirligi

Jurnal maketi tahririyatning matbaa

bo‘limida tayyorlandi.Dizayner: B. Jontemirov.

Sahifalovchi: Sh. Rajabova.

Bosishga 2017- yil 19.05. kuniruxsat etildi. Ofset usulida chop

etildi. Qog‘oz bichimi60x84 1/8. Qog‘oz hajmi shartli

4 bosma taboq. Nashriyothisobida 4,65 bosma taboq.

Tiraji: 19741. 759- buyurtma.Bahosi kelishilgan narxda.

Tahririyat nuqtayi nazariga moskelmagan maqolalar tahlil etilmaydiva egalariga qaytarilmaydi.

© BOSHLANG‘ICH TA’LIM 2017- yil

Nashr uchun mas’ul:

Z.NAMOZOVA.

Dolzarb mavzu

Maktabga boradigan bolaqanday talablarga javobberishi kerak?......................4

Voqealar, dalillar, raqamlar

Dolzarb masalalar muhokamamarkazida.......................…6

Savod o‘rgatish

«B» tovushi va «Bb» harflari(1- sinf, I chorak)…............…8

Matematika

x.4=140, 3.x=126ko‘rinishidagi tenglamalar(3- sinf, I chorak)...............10Ayirishning hadlari(1- sinf).............................11

Mutaxassis minbari

Qo‘shimcha musiqamashg‘ulotlaribolaning zehnini charxlaydiva xotirasinimustahkamlaydi.................14

Tashqi va ichki nutq...........15Ko‘rgazmali qurol

«Supermarket»..................17

Tadbir

Xotira xonasi guldastalargato‘ldi.................................17

O‘qituvchiga manba

Yoz, yoz, yoz — vaqtni o‘tkazsoz!..................................18

Àêòóàëüíî

Èñïîêîí âåêà êíèãà ðàñòèò÷åëîâåêà…....................…20 Ïîâòîðåíüå — ìàòü ó÷åíüÿ

Èííîâàöèè â øêîëå:ïðîåêòíûé è èññëåäîâà-òåëüñêèé ìåòîäû.........….22

Îòêðûòîå êðóæêîâîå çàíÿòèå

«×òî çà ïðåëåñòü ýòè ñêàç-êè!» (Ñöåíàðèé)...............23

Game in the camp

Detective agency«Find a friend»........….........24

Èíòåãðèðîâàííûé óðîê

Ó÷èì äåòåé çàáîòèòüñÿî çäîðîâüå(Äëÿ 1-ãî êëàññà)..............26

 ëåòíåì ëàãåðå

Ýòè çàáàâíûå æèâîòíûå(Êîíêóðñû è èãðû)............27

Diqqat, yangi rukn: O‘rganamiz,

o‘rgatamiz

Chempion o‘quvchilarningustozi o‘ziga xos metodikagaega...................................28

Read and repeat

Proverbs............................31Ertak

Maqtanchoq Yo‘lbarsvoy.....32

MCHJ «KOLORPAK»bosmaxonasi.

100005, Toshkent shahri,Elbek ko‘chasi, 8- uy.

2

Prezidentimizning «O‘zbekiston Respublikasiniyanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasito‘g‘risida»gi farmonida kelgusida amalga oshirilishizarur bo‘lgan zalvarli ishlar belgilab berildi.

Aziz mushtariy! Sizni oddiy odamlar o‘qimishli, ziyoliinson sifatida hurmat qiladi, zarurat tug‘ilganda turlisavollar bilan murojaat ham etadi. Shu bois mazkurhujjatni batafsil o‘rganib, ma’nan qurollanib olishimizkelgusi besh yilda ko‘zlangan maqsadni to‘liqanglashimizga, uni hayotga tatbiq etishda o‘zhissamizni qo‘shishga asos bo‘ladi.

Unutmaslik joizki, mazkur harakatlar strategiyasiloyihasi keng jamoatchilik muhokamasiga tashlandi.Aholining keng qatlamlari, yangicha fikrlaydigan,zamonning yangi talablarini anglagan jamoatchilik vaishbilarmon doiralar vakillari, malakali mutaxassislarbilan mashvarat qilindi, muhokamalar olib borildi,shuningdek, amaldagi qonun hujjatlari, milliy vaxalqaro tashkilotlarning axborot-tahliliy materiallari,ma’ruzalari, tavsiyalari va sharhlari o‘rganildi,rivojlangan xorijiy mamlakatlarning tajribasi tahlil qilindi.

Harakatlar strategiyasi mamlakatni rivojlantirishningbarcha sohalarini qamrab olgan bo‘lib, unda beshtaustuvor yo‘nalish belgilangan. Farmon sharhida ularalohida-alohida batafsil tushuntirib berilgan.

Birinchisi, «Davlat va jamiyat qurilishinitakomillashtirish». Mazkur yo‘nalishni amalgaoshirishda davlat hokimiyati tizimida Oliy Majlisningrolini kuchaytirish, qonun ijodkorligi faoliyatining sifatinitubdan yaxshilash, davlat hayotida siyosiypartiyalarning rolini kuchaytirish nazarda tutilgan.

Davlat boshqaruvini takomillashtirish, eng avvalo,davlat xizmatini isloh qilish, iqtisodiyotda davlatboshqaruvini kamaytirish, davlat va xususiysektorlarning o‘zaro foydali hamkorligining zamonaviy

shakllarini, «Elektron hukumat» tizimini rivojlantirishbo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishrejalashtirilgan.

Xalq bilan samarali muloqotni ta’minlash Davlatdasturining eng muhim va dolzarb vazifalaridan biribo‘ldi. Shu munosabat bilan jamoatchilik nazoratinitakomillashtirish, nodavlat notijorat tashkilotlarini,ommaviy axborot vositalarini yanada rivojlantirish,shuningdek, mahallaning jamiyat hayotidagi rolinikuchaytirish nazarda tutilmoqda.

Ikkinchisi, «Qonun ustuvorligini ta’minlash vasud-huquq tizimini yanada isloh qilish»yo‘nalishida qonun ustuvorligini va sudning chinakammustaqilligini ta’minlash chora-tadbirlari belgilandi.Jumladan, qarorlar qabul qilishda sudlar mustaqilliginita’minlashi kerak bo‘lgan Oliy sud kengashini tuzish,professional sudyalar korpusini shakllantirish,sudyalarning huquqlari va qonuniy manfaatlarinihimoya qilishga doir chora-tadbirlarni amalga oshirishrejalashtirilmoqda.

Ma’muriy sudlarni, xo‘jalik sudlari tizimidamintaqaviy apellatsiya sudlarini tuzish, sudyayordamchisi lavozimini ta’sis etish orqali sudlarnikelgusida ixtisoslashtirish va ularning devoninimustahkamlash nazarda tutilmoqda.

Sansalorlikka va ishlarning ko‘rib chiqilishi sudlartomonidan asossiz cho‘zib yuborilishiga yo‘lqo‘ymaslik maqsadida protsessual qonun hujjatlarinitakomillashtirish, quyi instansiya sudlariningkamchiliklarini mustaqil bartaraf etish va uzil-kesilqaror qabul qilish yuzasidan yuqori sudinstansiyalarining vakolatlarini kengaytirishrejalashtirilmoqda.

Ushbu yo‘nalish doirasida barcha huquqnimuhofaza qilish va nazorat organlari, davlat hamda

3

xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyatiorganlari rahbarlarining xalq bilan bevosita muloqotiniyo‘lga qo‘yish chora-tadbirlarini ro‘yobga chiqarish,aholi ularga erkin murojaat eta olishini ta’minlash,jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari hamdaerkinliklari buzilganligi to‘g‘risidagi murojaatlarning,xabarlarning o‘z vaqtida olinishini ta’minlash nazardatutilmoqda.

Huquqbuzarliklarning oldini olish tizimiga,jinoyatchilikka qarshi kurashish va jamoat tartibinisaqlash bo‘yicha ichki ishlar organlarining faoliyatinitubdan takomillashtirishga alohida e’tibor qaratiladi.

Shuningdek, ushbu yo‘nalish 2018—2021- yillardajinoyat va jinoyat-protsessual qonun hujjatlarini yanadatakomillashtirish konsepsiyasini ishlab chiqishni, sud,huquqni muhofaza qilish va nazorat organlarixodimlarini o‘qitish, tanlash va joy-joyiga qo‘yishtizimini takomillashtirishni, murojaatlarni muntazamtahlil qilishni hamda vaqti-vaqti bilan uning natijalarinie’lon qilib borishni, advokaturani rivojlantirishni, notariattizimini va FHDY organlarini isloh qilishni ham o‘zichiga oladi.

Uchinchisi, «Iqtisodiyotni yanada rivojlantirishva liberallashtirish». Ushbu yo‘nalishda ko‘rsatilganchora-tadbirlarni ro‘yobga chiqarish uchun milliyvalyuta va narxlarning barqarorligini ta’minlash,valyutani tartibga solishning zamonaviy bozormexanizmlarini bosqichma-bosqich joriy etish, mahalliybudjetlarning daromad bazasini kengaytirish, tashqiiqtisodiy aloqalarni kengaytirish, eksportgamo‘ljallangan mahsulot va materiallar ishlab chiqarishuchun zamonaviy texnologiyalarni joriy etish,transport-logistika infratuzilmasini, tadbirkorliknirivojlantirish hamda xorijiy investorlar uchun

investitsiyaviy jozibadorlikni oshirish, soliq

ma’murchiligini yaxshilash, bank faoliyatini tartibga

solishning zamonaviy prinsiplari va mexanizmlarini

joriy etish, ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini, turizm

industriyasini jadal rivojlantirish nazarda tutilmoqda.

Shuningdek, ushbu yo‘nalish xususiy mulkni,

moliya bozorini himoya qilish, qishloq xo‘jaligini

modernizatsiyalash, zargarlik sohasini rivojlantirish,

ayrim milliy korxonalarning aktsiyalarini (IPO) nufuzli

xorijiy fond birjalariga dastlabki tarzda joylashtirishga

tayyorgarlik ko‘rish chora-tadbirlarini ham o‘z ichiga

oladi.

2017—2021- yillarda umumiy qiymati 40 milliard

AQSH dollari miqdoridagi 649ta investitsiya loyihasini

nazarda tutuvchi tarmoq dasturlarini ro‘yobga

chiqarish rejalashtirilmoqda. Natijada keyingi 5 yilda

sanoat mahsulotini ishlab chiqarish 1,5 baravar, uning

yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 33,6 foizdan 36

foizgacha, qayta ishlash tarmog‘i ulushi 80 foizdan

85 foizgacha oshadi.

To‘rtinchisi, «Ijtimoiy sohani rivojlantirish».

Mazkur yo‘nalish aholi bandligini oshirish, fuqarolarni

ijtimoiy himoya qilish va ularning salomatligini saqlash,

yo‘l-transport, muhandislik-kommunikatsiya hamda

ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish va

modernizatsiyalash, aholini elektr energiya, gaz bilan

ta’minlashni yaxshilash, aholining muhtoj qatlamlariga

ko‘rsatiladigan ijtimoiy yordam sifatini oshirish, xotin-

qizlarning ijtimoiy-siyosiy hayotdagi maqomini oshirish,

sog‘liqni saqlash sohasini isloh qilish, maktabgacha

ta’lim muassasalarining qulayligini ta’minlash,

umumta’lim, o‘rta maxsus va oliy ta’lim sifatini

yaxshilash hamda ularni rivojlantirish chora-tadbirlarini

amalga oshirishni nazarda tutadi.

Xususan, hududlarni har tomonlama rivojlantirish

bo‘yicha qariyb 25 mingta investitsiya loyihasini

ro‘yobga chiqarish hisobiga 256,4 ming ish o‘rni

tashkil etish orqali aholini ish bilan ta’minlash

dasturlarini to‘liq ijro etish nazarda tutilgan. Ishsizlik

darajasi eng yuqori bo‘lgan mintaqalarda 46,8 ming

yangi ish o‘rni tashkil etish, tadbirkorlik faoliyatini

boshlash uchun ta’lim muassasalarining 10 ming

nafar bitiruvchisiga kreditlar ajratish rejalashtirilmoqda.

Katta yoshli avlodni qo‘llab-quvvatlash, ijtimoiy

nafaqalar berish tartibini takomillashtirish, sog‘liqni

saqlash sohasini isloh qilish chora-tadbirlari kiritilgan.

Jumladan, 78ta tuman tibbiyot birlashmasini, 7ta

shahar va 2ta viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazini

qayta qurish, tez tibbiy yordam xizmatini 1200ta

maxsus avtotransport bilan ta’minlash

rejalashtirilmoqda.

Qishloq joylarda 15 mingta arzon uy-joy, 415

kilometrlik suv ta’minoti quvurlari, 316 kilometrlik gaz

ta’minoti quvurlari va 291 kilometrlik ichki yo‘llar

qurish rejalashtirilgan. Aholiga transport xizmatlari

ko‘rsatish sifatini yaxshilash maqsadida 86ta yangi

avtobus yo‘nalishini joriy etish va 537ta zamonaviy

avtobus xarid qilish nazarda tutilmoqda.

(Davomi 7- betda).

4

1. Olti yoshga to‘lib-to‘lmagan bolani maktabga berish

Bola olti yoshidan chiroyli maktabliboslari kiyib, maktabga borishni orzuqila boshlaydi. O‘quv qurollari vakitoblarini ko‘tarib yurishni, ularni ko‘z-ko‘z qilishni shirin xayollariga joylaydi.Onaning issiq bag‘riga talpingandekming turli hayajon bilan maktabquchog‘iga otilgan olti yoshli bolaindividual jihatdan kurashuvchan,ijtimoiy moslashuvchan bo‘lsa, uningorzulari haqiqatga aylanadi. Biroq,aksincha bo‘lsa, hamma shirin xayollario‘rnini o‘qib-o‘rganishdek mas’uliyat,tengdoshlari bilan ijtimoiy muno-sabatga kirishishdek vazifalaregallagan olti yoshli bola uchunqiyinchiliklar eshigi ochiladi. Agarshunday bo‘lsa, bunday bolalar bilanqanday ishlash lozim?

— Har qanday bola ilk maktabgakelgan kunlari sinf, jamoa tartib-qoidalarini, dars sharoitini, o‘qishmas’uliyatini qabul qilishga qiynaladi,— deydi Toshkent shahri Sergelitumanidagi 6- DIUM boshlang‘ich sinfo‘qituvchisi Rohila Asrayeva. —Oilada, maktabgacha ta’limmuassasalarida bo‘lajak o‘quvchiniqanchalik maktabga tayyorlamaylik,baribir haqiqiy sinf muhitiga tushganbolaga moslashuv uchun muhlat kerakbo‘ladi. Ayniqsa, olti yoshli bola yettiyoshlilarga nisbatan diqqati tarqoqligi,ertalab uyqudan uyg‘onishgaqiynalishi, tez charchab qolishi, o‘quvyili oxiriga kelib dars tayyorlashgaishtiyoqi yo‘qolishi kabi qator jihatlari

bilan farqlanadi. Shuning uchun sinfdanecha nafar olti yoshdan maktabgakelgan bola bo‘lsa, ular bilan alohidaishlash, o‘yinli vaziyatlarga buo‘quvchilarni jalb etishga o‘qituvchie’tiborli bo‘lishi lozim. Sababi bolama’lumotlarni o‘yin tarzida yengilo‘zlashtiradi. Tajribamdan kelib chiqibaytamanki, bolalarni 6,5—7 yoshdanmaktabga berish har tomonlamamaqbul qaror hisoblanadi.

2. Ta’lim rus tilida olib borila-digan sinflarda bolani o‘qitish«Farzandim til o‘rgansa, ke-

yinchalik qiynalmaydi, yuqori cho‘q-qilarni zabt eta oladi», deyafikrlaydiganlar oramizda judayamko‘p. Shu sabab o‘zbek oilasida milliymuhitda katta bo‘layotgan, tilio‘zbekchada chiqqan bolani ta’lim rustilida olib boriladigan sinflarga berishholati mavjud. Hattoki, ayrim russinflariga kirsangiz, ikki yoki uchnafargina rusiyzabon o‘quvchigako‘zingiz tushadi. Axir bu bolalarmazkur sinfda rus tilini o‘rganish-maydi, aksincha, ta’limni rus tilidaolishadi-ku! Bu haqiqatni ota-onashunchaki masala sifatida qarab, tanolmaydi. Natijada rus tilidagima’lumotlarni to‘laqonli tushunmagano‘quvchi namunalilar safidan joyololmaydi.

— Agarda ota-ona farzandini rustilida ta’lim olishini xohlasa, uni,albatta, shu tildagi bog‘cha guruhigaberishi zarur, — deydi poytaxtdagi104- maktabning boshlang‘ich sinfo‘qituvchisi Ilmira Hasanova. —

Shundagina bola bu tilda o‘qishga ozbo‘lsa-da moslashadi. Shuningdek,boshqa tilli o‘quvchini rus tilida ta’limolishga jalb etishdan oldin maktabgatayyorlov jarayonini ham shu tilda olibborish shart. Ko‘pincha ota-onalaro‘zbek guruhida tarbiyalangan,maktabgacha ta’lim muassasasigabormagan yoki maktabga milliy tilidatayyorlangan farzandini to‘satdan rustilida ta’lim olishga jalb etadi. Ota-onaning bu noto‘g‘ri qarori o‘quvchiniikkilantirib qo‘yadi.

Birinchidan, alifboni chalkashtiradi,harf ilmoqlarini yozishda ham avvalo‘rganganlariga tayanib xatolikka yo‘lqo‘yadi, talaffuzda ham qiyinchilikkaduch keladi, tushunmagan so‘zlariniyodlashga qiynaladi. Shu bois, oiladaikki tilli muhitda o‘sgan, o‘zi tilni a’lodarajada o‘zlashtiradigan taqdirdaginabolani rus tilida ta’lim olishgayo‘naltirish mumkin. Uyda bola bilanrus tilida muloqot olib borilmasa, uygavazifalarni tayyorlashda ota-onako‘mak berolmasa, o‘quvchi ta’lim rustilida olib boriladigan sinflar uchunbelgilangan davlat ta’lim standartlarinibajarolmaydi. Natijada bolaning o‘zigaishonchi so‘nib, befarq va loqaydo‘quvchiga aylanib qoladi.

3. Bolani maktabgatayyorgarlik(siz) bilan berish

Bola maktabga qanchalik tayyorholda kelsa, keyingi ta’lim bosqichishunchalik samarali, sifatli bo‘lishiniko‘p boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarita’kidlashadi. Chunki boshlang‘ichta’limda ilk savodxonlik, o‘qishga

Farzandi olti-yetti yoshga to‘lib, maktabga borish arafasida turgan barcha

ota-onalar bugun tadorikka tushib qolishgan. «Farzandimni qaysi maktabga

bersam ekan?», «Qay bir o‘qituvchi tajribali ekan?», «Ta’lim o‘zbek tilida olib

boriladigan sinfga bersammikan yoki rus?», «Tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishim uchun

nimalar qilishim kerak?...» degan savollar ota-onalarning fikri-zikrida g‘ujg‘on

o‘ynamoqda. Bu tabiiy jarayonda to‘g‘ri qaror va xulosa chiqarganlarning

farzandlari keyinchalik ham yaxshi o‘qib ketadi. Biroq ayni masalada ko‘pchilikning

adashishi ham bor gap. Natijada esa jabrdiyda bola ta’lim olishdan bezib qoladi.

Keling, ushbu omillarni ko‘rib chiqamiz.

5

o‘rgatish, bilimlarni egallashga ishtiyoquyg‘otishga asosiy e’tibor beriladi. Anashunday jarayonga ko‘nikma, albatta,maktabgacha ta’lim muassasalarida,qisqa muddatli guruhlarda, oiladashakllantiriladi.

Xo‘sh, maktabga qadam qo‘yganbirinchi sinf o‘quvchisi bilim olishgaqanchalik tayyor bo‘lishi lozim?

— Bolaning intellektual yetukligideganda fondan figurani ajratib olishi,kuzatayotgan hodisalari bo‘yichafikrlashi, mantiqiy eslab qolishmalakasi, qo‘lning nozik harakatlari vasensomotor koordinatsiyasi nazardatutiladi, — deydi Andijon viloyatiBaliqchi tumanidagi 2- maktabningboshlang‘ich sinf o‘qituvchisi HulkaroyQosimova. — Ijtimoiy yetuklikka esabolaning o‘z tengdoshlari bilanmuomala qilishga ehtiyoji va o‘z xulq-atvorini bolalar guruhi qonunlarigabo‘ysundirishi, o‘quv vaziyatidao‘quvchi rolini bajarish qobiliyatinazarda tutiladi.

Savol: «Hozirda deyarli barchaota-onalar farzandi maktabgachiqishdan oldin o‘qish va yozishni bilibborishi kerak deb, turli o‘quvmarkazlarida yoki individual repetitoryollab bolani «o‘qishga tayyorlaydi».Bu qanchalik to‘g‘ri?»

— Bolaning maktabga tayyorgar-likdagi aqliy rivojlanganlik darajasipredmetlarni guruhlashtirishi, umum-lashtirishi, ularning fazoda, makondajoylashishini bilishi, qo‘l motorikasiningrivojlanganligi, diqqat, xotira, sezgi,tafakkur, idrok, xayol kabi bilishjarayonlarining qay darajadashakllanganligi bilan belgilanadi, —deydi Hulkaroy Qosimova. — O‘qishva yozish malakasi esa maktabboshlangandan keyin ham rivoj-lantiriladi. Bolani maktabga bormas-dan turib «o‘quvchi»ga aylantiribqo‘yish uni ta’limdan bezdiradi.Kamiga, bola o‘rgangan ma’lumot-larini yana takrorlasa, zerikish holatiham ro‘y beradi. Shuning uchun oltino‘rtaliq — me’yorni saqlash juda hammuhim.

4. Psixologik jihatdan yetukbo‘lmagan taqdirda...

Ta’limga psixologik tayyorlikdeganda bolaning obyektiv vasubyektiv jihatdan maktab talabigamunosibligi nazarda tutiladi. Kichikmaktab yoshidagi o‘quvchilarningmuhim xususiyatlaridan biri o‘qituvchishaxsiga ishonch hissi va yuksakehtiromdir. Shuning uchun hamo‘qituvchining bolaga tarbiyaviy ta’sirko‘rsatish imkoniyati juda kattabo‘ladi. Bolalar o‘qituvchining har birso‘zini qonun sifatida qabul qiladilar.Bolaning maktabga ruhan tayyorgarlik

darajasi psixologik tashxis metodikalariasosida o‘rganiladi.

— Psixologik jihatdan yetuk bolabilan suhbatlashganda uning ilk o‘quvko‘nikmalarining shakllanganliginikuzatish mumkin, — deydi psixologZ.Ahrorova. — Bunday bolada maktabhaqidagi tasavvurlar aniq, qiziqish vahavaslari ta’lim olishga yo‘nalgan,atrofdagilarga munosabati, ma’naviy-axloqiy jihatlari namunali bo‘ladi.Agarda bolada «Men maktabdao‘qishni xohlayman» degan qarorbo‘lmasa, oldinga qadam bosishgaikkilanayotgan bo‘lsa, bunday bo‘lajako‘quvchi bilan psixologik tayyorgarlikmashqlarini olib borish kerak. Albatta,bunday vaziyatda MTM va maktabpsixologlari maxsus testlar va o‘qishgaqiziqtirishga mo‘ljallangan o‘yinlarorqali bolani kelgusi jarayongatayyorlashi muhim. Shundagina bola«Maktabga bormayman», «Darstayyorlamayman», deb yig‘laydigano‘quvchilar toifasiga tushib qolmaydi.

5. Tibbiy ko‘rikdan o‘tkaz-masdan maktabga berish

Yuqorida bolaning maktabgapedagogik va psixologik tayyorligi qaydarajada muhimligini ko‘rib chiqdik.Bolani maktabga berish uchun uningsalomatligini tasdiqlovchi dalillar hammuhim sanaladi. Aslida farzandisog‘lig‘idan, uning qandayrivojlanayotganidan xabardor qiladiganbunday ko‘rik bola uchun ham, ota-ona uchun ham koni foyda. Chunkibola organizmida yuz berayotgano‘zgarishlar, maktabda o‘qishgatayyor yoki tayyormasligidan ota-onaniogohlantiruvchi bunday ko‘rikdanko‘plab xayrli maqsadlar ko‘zlanadi.Shunday bo‘lsa-da, ba’zan ota-onalartibbiy ma’lumotnomani «to‘g‘rilashga»urinishadi. Ya’ni bolani yetaklabvrachlar qabulida turishga vaqttopishmaydi. Bilishmaydiki, ular faqato‘zlarini aldash uchun yoki bolalarisog‘lig‘iga befarqligi uchunmas’uliyatsizligini xaspo‘shlayaptilar.Ana shunday noxush holatlar borliginiinobatga olgan holda, maktabgaboradigan bolaga tibbiy ma’lumot-noma qanday to‘ldirilishi va uning hechqanday qiyinchilik joyi yo‘qliginitushuntirishga harakat qilib ko‘ramiz.

— «Maktabga chiqadigan bolaningtibbiy ko‘rikdan o‘tishi uchun ishninimadan boshlash kerak?» degansavol bilan Yashnobod tumanidagi 31-oilaviy poliklinikaning oilaviy shifokoriGulbahor Rasulovaga yuzlandik.

— Maktabga boradigan har birbola tibbiy ko‘rikdan o‘tishi shart.Buning uchun ota-onalardan hechqanday ortiqcha harakat talabetilmaydi. O‘z hududlaridagi umum-

amaliyot shifokoriga uchraydilar.Bolaning ambulator kartasi, 086 formava tibbiy ma’lumotlarni qayd etishuchun daftar bilan to‘qqizta tormutaxassislar — pediatr, nevropatolog,bolalar jarrohi, ortoped, oftalmolog,stomatolog, endokrinolog, logoped vapsixonevrolog ko‘rigiga jo‘natiladi.Hamma shifokorlar tashxislaridano‘tgach, umumamaliyot shifokoriumumiy qon, peshob, najas tahlili vaferment miqdorini aniqlash bo‘yichayo‘llanma beradi. Bo‘lajako‘quvchining bo‘yi, og‘irligio‘lchangach, tibbiy ma’lumotlarningbarchasi umumlashtiriladi. Agarda bolasog‘lig‘ida biror kamchilik aniqlansa,ro‘yxatga olinadi va davolash choralaribo‘yicha ota-onalarga maslahatberiladi. Dispanser nazoratiga olinganhar bir bolani sog‘lomlashtirish uchunbu yerda ota-onalar qat’iy e’tiborlibo‘lishlari kerak. Zero, tez kunlardao‘qishni boshlagan bola sog‘lig‘idanuqson bo‘lsa, ta’lim olishdekmurakkab jarayonda to‘laqonli ishtiroketa olmasligi mumkin.

Shu o‘rinda Vazirlar Mahkama-sining «Umumiy o‘rta ta’lim to‘g‘-risidagi nizomni tasdiqlash haqida»giqarori asosida umumiy o‘rta ta’limnitashkil etish tartibiga bir qatoro‘zgarishlar kiritilganini aytish o‘rinli.Xususan, bolalarning intellektualrivojlanish jarayonini hisobga olib,ularni 6—7 yoshdan 1- sinfga qabulqilish me’yorlariga aniqliklar kiritildi.Endilikda umumta’lim muassasa-larining 1- sinfiga 6—7 yoshli bolalartibbiy xulosaga muvofiq qabul qilinadi.Tegishli yilning 31 avgustiga qadar 6,5yoshga to‘lmagan, 1- sinfda o‘qishistagini bildirgan bolalarning ota-onalari bilan maktab pedagogxodimlari va psixologi bolanimaktabda o‘qishga tayyorlashbo‘yicha tushuntirish ishlari olib boradi.

Og‘zaki nutq nuqsonlari va tovushtalaffuzida kamchiliklari bo‘lgano‘quvchilarga korreksion-logopedikyordam berish maqsadida umumta’limmuassasasida o‘qituvchi-logopedlar(defektologlar) faoliyat yuritadiganlogopediya shoxobchasi tashkil etilishibelgilandi.

Darhaqiqat, bolani maktabgaberishdan oldin, uning salomatligi,o‘qishga qanchalik ruhiy tayyorgarliginibilmasdan turib, «a’lochi» farzandhaqida orzu qilish noo‘rin. Chunkiaqlan, ruhan va jismonan sog‘lombolagina to‘laqonli ta’lim olishgayaroqli bo‘ladi va maktab mas’uliyatinichin dildan his qiladi.

Nasiba ERXONOVA.

6

Poytaxtimizda Axborot

texnologiyalari va kom-

munikatsiyalarini rivojlantirishvazirligi, «Uzinfocom» kom-

pyuter va axborot texnolo-giyalarini rivojlantirish hamda

joriy etish markazi, «LedokolGroup» mas’uliyati cheklan-

gan jamiyati hamkorligida

«Usenet — 2017» xalqaro konferensiyasi o‘tkazildi. Har yili bir necha xorijiy davlatlardan mutaxassislar tashrif

buyuradigan anjuman 1200ga yaqin ishtirokchini jamladi.Onlayn marketing va internet tarmog‘ida tovar hamda

xizmatlarni taklif etishga bag‘ishlangan tadbirda O‘zbekiston,Rossiya va Qozog‘istondan telekommunikatsiya va reklama

sohasi mutaxassislari qatnashdi. Axborot texnologiyalarini

rivojlantirish, mutaxassislarning malakasini oshirish hamdao‘zaro tajriba almashishga imkon yaratish maqsadida tashkil

etilgan xalqaro konferensiyada «Yandex», «Ñlick», «myTarget»va boshqa yetakchi brendlarning taqdimoti o‘tkazildi.

Mamlakatimizda 12 milliondan ortiq internetdan

foydalanuvchi va 21 milliondan ziyod mobil aloqa abonentiro‘yxatga olingan. Ular orasida AKT imkoniyatlaridan samarali

foydalanadigan o‘qituvchilar ham talaygina. Onlayn marketingyaqinda paydo bo‘lganiga qaramasdan mamlakatimizning

ko‘plab kompaniya va korxonalari ushbu xizmat turidan samaralifoydalanmoqda. Koferensiyada veb-resurslar va ijtimoiy

tarmoqlar orqali tovar va xizmatlarni taklif etishga ixtisoslashgan

marketologlarning tajribasi haqida ma’lumot berildi. Anjuman doirasida tashkil etilgan mahorat saboqlarida

foydalanuvchilar e’tiborini jalb qiluvchi o‘ziga xos reklamabannerlarini yaratish usullari, mamlakatimizda ishlab chiqilgan

«CLICK» mobil banking tizimining yangi xizmatlari vaimkoniyatlari namoyish etildi.

M.MIRZAQOBILOVA.

Respublika ta’lim markazida boshlang‘ichta’lim yo‘nalishi bo‘yicha Ilmiy-metodikkengashning yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Tadbirdao‘quv-qo‘llanmalarning tuzuvchi-mualliflari,metodistlar va o‘qituvchilar qatnashib,umumta’lim maktablarining 1—4- sinflari uchundavriylik asosida 2016—2017- o‘quv yilida chopetilishi rejalashtirilgan darslik va o‘quv-qo‘llanmalarni qayta nashrga tayyorlash jarayonihamda 2018—2019- o‘quv yilida nashr qilinishimo‘ljallangan darslik va o‘quv-qo‘llanmalarningnashr rejasi loyihasini muhokama qilishdi.

Yig‘ilishda, shuningdek, Namangan viloyatiXalq ta’limi boshqarmasi boshlang‘ich ta’limmetodisti Muazzam Yoqubova hamda Buxoroshahridagi 11- maktabning boshlang‘ich sinfo‘qituvchisi Nigora Tursunovalarning ishtajribalari ommalashtirildi.

B.YUNUSOVA.

Poytaxtimizning Chilonzortumanidagi 281- maktabdatashkil qilingan «Kitob — aqlqal’asidir» mavzudagi tad-birda boshlang‘ich sinfo‘quvchilarining kitob haqi-dagi bilim va tushunchalaribolalar shoirlari DilshodRajab, Shukrillo Abdullayev,Otabek Quvvatov, o‘qituvchi

hamda ota-onalar e’tiboriga havola etildi.Tadbir kitoblar ko‘rgazmasi bilan boshlanib, bolalar va ota-

onalarning o‘qishi uchun turli badiiy adabiyotlar tavsiya qilindi.Fotima Karimova rahbarligidagi 3- «B» sinf o‘quvchilari

tilidan kitob haqida bir-biridan mazmunli she’rlar yangradi.Ular ijrosidagi «Borlig‘im — kitob» qo‘shig‘i, «Bog‘» hamda«Binafsha» raqslari ham barchaga manzur bo‘ldi.

Tadbir so‘ngida shoirlar o‘z kitoblari bilan o‘quvchilarko‘nglini shod etdilar.

Bashorat OTAJONOVA.Ikrom HASANOV olgan surat.

Poytaxtimizning Uchtepa tumanidagi

312- maktabda boshlang‘ich sinf o‘quvchi-

lari ishtirokida «Biz buyuk yurt farzand-

larimiz!» nomli tadbir bo‘lib o‘tdi. 1- «B»

sinf o‘qituvchisi Feruza Mirzaahmedova o‘n

yi l l ik, 3- «A» sinf rahbari Di lnoza

Rahmonova besh yillik ish tajribasiga ega

bo‘lib, maktab jamoasi va ota-onalar oldida

o‘zlarining samimiyligi va mehribonligi bilan

hurmat qozongan. Ushbu ikki sinfning

o‘quvchilari ishtirokida o‘tkazilgan musiqali

tadbirda baxtli bolalik, mustaqil yurt tarannumi

aks etgan sahna ko‘rinishi, she’r, musiqa va

raqslar namoyish etildi. Kechaga tashrif buyurgan

mehmonlar va ota-onalar farzandlarining

«Atirgul», «Dilxiroj», «Serjant bo‘laman» kabi

raqslari, «Oyijonim», «Vatan» singari qo‘shiqlarini

ishtiyoq bilan tomosha qilishdi.

Madina TOG‘AYMUROD qizi.

7

Beshinchisi, «Xavfsizlik, millatlararo totuvlik vadiniy bag‘rikenglikni ta’minlash, chuquro‘ylangan, o‘zaro manfaatli va amaliy ruhdagitashqi siyosat yuritish». Bu yo‘nalish doirasida esarespublikaning konstitutsiyaviy tuzumini, suverenitetini,hududiy yaxlitligini himoya qilishga doir chora-tadbirlarniro‘yobga chiqarish, kiberxavfsizlik sohasida axborot,normativ-huquqiy asoslar tizimini takomillashtirish,aholini favqulodda vaziyatlardan xabardor qilish tiziminitashkil etish va rivojlantirish, Orol fojiasining oqibatlariniyumshatish, shuningdek, Millatlararo munosabatlarsohasidagi siyosatning ustuvor yo‘nalishlarikonsepsiyasini hamda diniy sohadagi davlat siyosatikonsepsiyasini ishlab chiqish nazarda tutilmoqda.

Shu bilan birga, xorijiy hamkorlar bilan siyosiy-diplomatik sohadagi hamkorlikni rivojlantirishga doir«Yo‘l xaritalari»ni ishlab chiqish, O‘zbekistonning xorijiyhamkorlar bilan 2017- yilga mo‘ljallangan savdo-iqtisodiy, investitsiyaviy, texnologik va moliyaviy-texnikhamkorligini tubdan rivojlantirish va kengaytirishrejalashtirilmoqda.

E’tibor bilan o‘qigan bo‘lsangiz, har bir yo‘nalishdasalmoqli ishlar rejalashtirilgan. Yuqorida qayd etilganbarcha chora-tadbirlarni amalga oshirishga 37,7 trillionso‘m va 8,3 milliard AQSH dollari yo‘naltiriladi.

Albatta, davlat dasturiga kiritilgan tadbirlar to‘liq,o‘z vaqtida va sifatli bajarilishini nazorat qilish Harakatlarstrategiyasi beshta yo‘nalishining har biri bo‘yichatuzilgan komissiyalar zimmasiga yuklatilgan.

Farmonda «Harakatlar strategiyasini o‘z vaqtidava samarali amalga oshirish barcha davlathokimiyati va boshqaruvi organlari hamdaularning mansabdor shaxslari faoliyatiningbirlamchi vazifasi va bosh ustuvor yo‘nalishihisoblanadi», deya alohida belgilab qo‘yilgan.

Yana bir o‘ziga xos jihati shundaki, Harakatlarstrategiyasi besh bosqichda, yurtimizda yillargaberiladigan nomlardan kelib chiqib, har bir yil bo‘yichadavlat dasturlari qabul qilinishini nazarda tutgan holdaamalga oshiriladi.

Harakatlar strategiyasining joriy «Xalq bilan muloqotva inson manfaatlari yili»da amalga oshirishga oiddavlat dasturi tasdiqlanganidan xabaringiz bor, albatta.Uning ilk natijalarini ham ko‘ryapsiz. Masalan, «Jismoniyva yuridik shaxslarning murojaatlari bilan ishlash tiziminitubdan takomillashtirishga doir chora-tadbirlarto‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiningfarmonini olaylik.

Unda «Xalq davlat idoralariga emas, davlatidoralari xalqimizga xizmat qilishi kerak» degantamoyilni amalda qaror toptirish, shuningdek, jismoniyva yuridik shaxslarning murojaatlari bilan ishlashningsifat jihatidan yangi tizimini joriy etish maqsadida qatortadbirlar amalga oshirilishi belgilab berildi.

Avvalo, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Xalqqabulxonasi, O‘zbekiston Respublikasi PrezidentiningXalq qabulxonalari (Qoraqalpog‘iston Respublikasi,viloyatlar va Toshkent shahrida, shuningdek, har birtuman va shaharda) tashkil etildi. Shu bilan birga,O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining virtualqabulxonasi ochildi. Farmonda Xalq qabulxonalari vaVirtual qabulxonaning asosiy vazifalari batafsil

belgilandiki, bularning barchasi aholi bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqotni tashkil etish, jismoniy va yuridikshaxslarning huquq va erkinliklari hamda qonuniymanfaatlarini to‘laqonli himoya qilishga qaratilgan sifatjihatidan yangi va samarali tizim faoliyatini ta’minlashbilan bog‘liqdir.

Bundan ko‘zlangan ezgu niyatni Prezident o‘zma’ruzasida aytgan edi: «Bizning asosiy maqsadimiz— «Xalq qabulxonalari»ga qilingan hech bir murojaate’tiborsiz qolmaydigan tizim yaratishdan iborat».

Xalq chiqarilgan farmon yoki qarordan so‘ng,albatta, uning ijro sifatiga qarab baho beradi. Deylik,O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Virtualqabulxonasiga kelayotgan murojaatlarning tahlilinatijasida aniqlangan muammolardan biri mavjudsharoitlar inobatga olinmasdan mamlakatimizhududlarida ish haqi, pensiya, nafaqa va stipendiyalarnio‘z vaqtida to‘lamaslik, to‘lovlarni plastik kartochkalarganaqdsiz shaklda asossiz ravishda o‘tkazish holatlariko‘paygani hamda to‘lov terminallari va bank apparatlaritizimi yetarli darajada rivojlanmaganini ko‘rsatdi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Ish haqi,pensiya, nafaqa va stipendiyalarni to‘lash mexanizminitakomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlarto‘g‘risida»gi qarori aynan ana shu muammoni bartarafetishga qaratildi. Unda mutasaddi tashkilot va ularningrahbarlariga 2017- yilning fevral oyidan boshlab barchaturdagi pensiyalar butun mamlakat hududida hechqanday cheklovlarsiz to‘liq hajmda naqd shakldaberilishi, belgilangan tog‘li va olis tumanlardagi budjettashkilotlari xodimlariga ish haqi to‘lash, ijtimoiy to‘lovlarhech qanday cheklovlarsiz to‘liq hajmda naqd shakldaamalga oshirilishi, oliy o‘quv yurtlari talabalarigastipendiyalarning kamida 50 foizi naqd shakldaberilishini ta’minlash vazifasi yuklatildi. Bu vazifalarniamalda bajarishga kirishildi.

Bunday misollar juda ko‘p. Harakatlar dasturininghar bir yo‘nalishi bo‘yicha zalvarli qadamlar qo‘yildi.O‘zbekiston Respublikasining mamlakatni isloh qilishva modernizatsiyalash, rivojlangan bozor iqtisodiyotigaasoslangan huquqiy demokratik davlat, kuchli fuqarolikjamiyati barpo etish, qonun ustuvorligini, xavfsizlik vahuquq-tartibotni, davlat chegaralarining daxlsizligini,jamiyatda millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikengliknita’minlash yo‘lida qabul qilinayotgan qonunlar,chiqarilayotgan farmon va qarorlar, eng asosiysi,amalga oshirilayotgan ishlar fikrimiz dalilidir.

Shu o‘rinda o‘z vazifalarimizni yana bir bor belgilabolishimiz kerak, aziz xalq ziyolilari — jonkuyar muallimlar.Birinchi navbatda, o‘z kasbimizga sodiq bo‘lib, ta’limsifatini oshirib, bolalarimizga zamonaviy bilim berishimiz,ularni ma’nan tarbiyalash, munosib kasb tanlashgayo‘naltirishning yangi uslublarini egallashimiz, qolaversa,mahallada barchaga ibrat va kezi kelganda ziyolimaslahatchi bo‘lib, yangilanishlar mohiyatini to‘g‘ritushuntirib borishimiz islohotlar ijrosiga munosib hissamizbo‘ladi.

Zero, buyuk o‘zgarishlarga asos bo‘ladiganHarakatlar strategiyasi tom ma’noda jonajonO‘zbekistonimizning TARAQQIYOT STRATEGIYASIdir.

H.SAIDOV.

(Davomi. Boshi 2—3 betlarda).

8

Darsning maqsadlari:ta’limiy: «B» tovushi va «Bb» harflarini o‘rgatish,

undosh tovushlar sirasiga kirishini amaliy va nazariyjihatdan tushuntirish. «Bb» harfi ishtirokidagi so‘zlarningo‘qilishini tushuntirish;

tarbiyaviy: o‘quvchilarda salomlashish odobi vame’yorini tarbiyalash. Qariyalarni asrab-avaylashgao‘rgatish. Bobo va buvi mustahkam oila asosi ekanliginitushuntirish;

rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning «B» tovushi va «Bb»harflariga oid bilimini rivojlantirish.

Dars turi: yangi bilim va tushunchalarnishakllantiruvchi.

Dars metodi: «Analitik-sintetik tovush» metodi,didaktik o‘yinlar, «Bu meniki», «Men nimaman?», «O‘qibko‘r-chi», «Zanjir», ko‘rgazmalilik.

Dars jihozi: darslik, «Bb» harflariga oid rasmlar,oynacha, tabiiy ko‘rgazmalar, kesma bo‘g‘inlar, fasllargamos rasmlar.

Darsning borishiI. Tashkiliy qism.O‘quvchilarni darsga hozirlash.O‘qituvchi: — Bu yilni Prezidentimiz qanday yil deb

e’lon qildi?(O‘quvchilarning fikrini jamlash uchun fasllarga oid

savollar beramiz).

II. O‘tilgan mavzuni mustahkamlash.«Kesma bo‘g‘inlardan so‘z tuzish» mashqi bajariladi.

«Men nimaman?» o‘yini.Bir o‘quvchi doska yoniga chiqadi. O‘qituvchi

ko‘rsatmasdan ushbu rasmlardan birini boshida tutibturadi. (O‘quvchilar rasmga ta’rif beradilar).

Olma Ilon Lola1. a) Uni yeyish mumkin.

b) U daraxtda pishadi.d) U qizil bo‘ladi.e) U yashil bo‘ladi.

O‘quvchi: — Topdim, bu — olma.2. a) U sudralib yuradi.

b) U quruqlikda ham, suvda ham yashaydi.d) U zaharli bo‘lishi mumkin.e) Uning yozilishida «L» undoshi bor.

O‘quvchi: — Topdim, bu — ilon.3. a) U bahorda gullaydi.

b) U ko‘pincha qizil rangda bo‘ladi.d) Qizlarga ism sifatida qo‘yiladi.e) Uning yozilishida «L» undoshi qatnashadi.

O‘quvchi: — Bu — lola.III. Yangi mavzuni tushuntirish.O‘qituvchi «Bb» tovushining bo‘g‘inlar va so‘zlarning

talaffuzini analitik-sintetik tovush metodi orqalitushuntiradi.

Quvnoq daqiqa.«B» harfining aytilishini o‘rganish maqsadida xalq

og‘zaki ijodidan «Boychechak» qo‘shig‘idan parcha aytiladi.Boychechagim boylandi,Qozon to‘la ayrondir.Ayroningdan bermasang,Qozon-tovog‘ing vayrondir.Qattiq yerdan qatalab chiqqan

boychechak,Yumshoq yerdan yumalab

chiqqan boychechak.(Bo‘g‘inlar o‘qiladi).Ba, bi, ob, ab, ib, bo.Bo‘g‘inlar o‘qilganda o‘quvchilar qo‘llariga oynacha

olib, til harakati, lab holatini oynachada ko‘radilar. «B»tovushi talaffuzida jipslashgan lablarning havo zarbi bilanochilishidan hosil bo‘layotganligi aniqlanadi.Aytilganlardan xulosa qilib, «B» tovushi undosh tovushlarsirasiga kirishi qayd etiladi. «B» tovushining xususiyatlariquyidagi savollar asosida o‘quvchilardan so‘raladi.

«Savol-javob» metodi.— «B» harfi qanday tovush?— «B» tovushi undosh tovush.— «B» tovushini talaffuz qilganda lab-til holati qanday

bo‘ladi?— Jipslashgan lablarning havo zarbi bilan ochilishidan

hosil bo‘ladi.— Undosh tovushlar qanday rangda berilgan?— Undosh tovushlar ko‘k rangda berilgan.

lo - la O - lim

o - la no - ma

al - la mil - lat

to - la

ol - tin

ol - ti

9

Kesma bo‘g‘inlardan darslikda berilgan so‘zlarning

yasalishi bajartiriladi.

«O‘qib ko‘r-chi» o‘yini.

O‘qituvchi doskani teng ikkiga bo‘ladi. Bir tomonga

bosma harfda, ikkinchi tomonida yozma harfda yozilgan

so‘zlar ilinadi. O‘quvchi chiqib, ikki tomondan ham bir

xil so‘zni topishi kerak. Bu o‘yin o‘quvchilarda ikki xil —

bosma va yozma yozuvni o‘qish texnikasini rivojlantiradi.

Darslik bilan ishlash.

O‘quvchilar bilan rasmlarga qarab, quyidagi savollar

asosida suhbat o‘tkaziladi:

— Bobolarimizga qanday munosabatda bo‘lishimiz

kerak?

— Kimlar oilada bobo-buvisi bilan yashaydi?

— Kimning ukasi bor?

— Jajji ukangiz nimada uxlaydi?

— Siz ham beshik tebratganmisiz?

— U nimadan yasaladi?

— Uni kimlar yasaydi?

— Kim akvariumda baliq boqadi?

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash.

«Bu meniki» o‘yini.

O‘qituvchi harf yozilgan kartochkalarni o‘quvchilarga

tarqatadi. Har bir kartochkada har xil harf yozilgan.

O‘qituvchi rasmlarni ko‘rsatadi. O‘quvchilar bosh harfiga

qarab «Bu meniki» deb javob berishlari kerak. O‘qituvchi

so‘zlarni tezroq o‘qiydi. Shuning uchun o‘quvchilardan

ziyraklik talab qilinadi. Bu davrda O, N, A, I, L, T, M, B

harflari o‘tilgani hisobga olinadi.

bi - no bo - la

bo - bo bol - ta

ta - bib bi - lim

- - -

V. Dars yakuni.— Bolajonlar, bugun darsda nimalarni o‘rgandingiz?

(O‘quvchilarning javoblari tinglanadi).— Shuning bilan bugungi darsimiz tugadi. O‘rgan-

ganlaringizni uyda takrorlab keling.Darsga faol qatnashgan o‘quvchilar rag‘batlantiriladi.

Feruza KATTAYEVA,Samarqand shahridagi

14- umumta’lim maktabiningboshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

10

Darsning maqsadlari:ta’limiy: o‘quvchilarning bo‘-

lishga doir tenglamalarni yechishbo‘yicha bilim, ko‘nikma vamalakalarini oshirish;

tarbiyaviy: o‘quvchilarning onaVatanga va bir-birlariga bo‘lganmehr-oqibatini o‘stirish, topshiriqlarniahillik va birodarlik, hamjihatlik bilanbajarish fazilatlarini tarbiyalash;

rivojlantiruvchi: o‘quvchilarning

tez fikrlash, zuk-kolik va chaq-qonlik qobiliyatinis hak l l a n t i r i s h ,mustaqil ishlashga

o‘rgatish, xotira va tafakkurini rivoj-lantirish.

Dars turi: yangi tushuncha vabilimlarni shakllantiruvchi.

Dars metodi: «Aqliy hujum»,«Klaster» metodi, xotira mashqi,mustaqil ish.

Dars jihozi: darslik, tarqatmamateriallar, ko‘rgazmali qurollar,mavzuga oid rangli rasmlar,boshqotirmalar, rag‘bat kartoch-kalari, kompyuter, proyektor.

Darsning borishiI. Tashkiliy qism.Salomlashish (xona tozaligiga

e’tibor berish). Navbatchidandavomatni aniqlash: sana, sinfdavomati va uy vazifasini so‘rash.

II. Uyga vazifani tekshirish,o‘tilgan mavzuni mustah-kamlash.

Uyga berilgan vazifa tekshiriladiva o‘quvchilarning bilimi baholanadi.O‘tilgan mavzuga oid misollaryozilgan kartochkalar stol ustigatayyorlab qo‘yilgan bo‘ladi,o‘quvchilar o‘z guruhlaridan vakilinitavsiya etadilar. Ular kartochka-lardan xohlaganini olib, bajarishgakirishadilar. Kartochkadagi topshi-riqni bajarib bo‘lgan o‘quvchi tu-shuntirib beradi. Boshqa o‘quvchilarkuzatib hamda yozib boradilar.O‘quvchi topshiriqni aniq va to‘g‘ribajarishiga qarab baholanadi.Doskada bajarilgan misolning to‘g‘riyoki noto‘g‘ri ekani o‘quvchilardanso‘raladi va o‘qituvchi tomonidantushuntirib, izohlab beriladi.

III. Yangi mavzu bayoni.

O‘qituvchi: — Aziz o‘quvchilar,

bugun sizlar bilan x · 4 = 140,

3 · x = 126 ko‘rinishdagi tengla-

malarning yechilishini o‘rganamiz.

Bu tenglamani yechishdan oldin

sodda tenglamani qanday yech-

ganimizni esga olamiz. Har bir

guruhga tenglama yozilgan kar-

tochkadan ikkitadan beramiz.

x · 2 = 4 x · 1 = 4 4 : x = 2x : 3 = 6 x · 3 = 6 9 : x = 3Birinchi bo‘lib to‘g‘ri bajargan

guruh g‘olib sanalib, rag‘bat kar-tochkasiga ega bo‘ladi. Bu orqalitenglamani yechish usullari bo‘yichaolgan bilimlari tekshiriladi, o‘quv-chilarning yodiga solinadi. Shundanso‘ng doskaga yangi mavzuga oidko‘rgazmali qurol osiladi.

Darslik bilan ishlash.Misol.x · 4 = 140 3 · x = 126x = 140 : 4 x = 126 : 3x = 35 x = 42O‘quvchilardan mavzuni qanday

tushunganliklari so‘raladi. Tushun-magan o‘quvchi bo‘lsa, o‘shao‘quvchiga doskada bajartiribtushuntiriladi.

Dam olish daqiqasi.O‘quvchilarning barchasi o‘rnidan

turib, quyidagi she’rni aytadilar:Arifmetik to‘rt amal —Qo‘shish hamda ayirish.Mulohazaga chorlar,Bo‘lish va ko‘paytirish.Bu vaqtda o‘qituvchi tenglamalar

yozilgan tarqatma kartochkalarnio‘quvchilar oldiga qo‘yib chiqadi.

Kartochkadagi topshiriqni ba-jarish uchun 3 daqiqa vaqt beriladi.Doskada har bir guruh uchun joyajratiladi. Bajarib bo‘lganlar o‘zguruhi uchun ajratilgan joygatarqatma kartochkasini qo‘yadi.Belgilangan vaqt tugagach,musobaqa tugaganligi e’lon qilinadi.Kartochkalar qaysi guruhda ko‘p-ligiga qarab g‘olib aniqlanadi. G‘olibguruhga rag‘bat kartochkasiberiladi. Bir necha o‘quvchi doskadaham ishlab tushuntirib berishimumkin.

Misol.146 : x = 2 576 : x = 4x = 146 : 2 x = 576 : 4x = 73 x = 144146 : 73 = 2 576 : 144 = 4

Masala. Bir shahardan ikkinchishahargacha masofa 345 km.

Bu masofani kaptivaavtomobili 3 soatdabosib o‘tdi. Kaptiva 1soatda necha kilometrmasofani bosib o‘tgan?

Yechish: 345 : 3 = 115

Javob: 1 soatda 115 km masofani

bosib o‘tgan.

IV. O‘tilgan mavzuni mus-

tahkamlash.

Masala. Ota 45 yoshda.

O‘g‘illari 7, 11 va 15 yoshda. Necha

yildan keyin o‘g‘illari yoshining

yig‘indisi otaning yoshiga teng

bo‘ladi?

Topshiriqni to‘g‘ri bajargan

o‘quvchilar rag‘bat oladi.

«Xotira» mashqi.

O‘quvchilarga bo‘sh kartochkalar

beriladi. 1dan 25gacha bo‘lgan

yettita raqam aytilib, bir daqiqa vaqt

beriladi. So‘ngra xatosiz, o‘rin

almashtirmasdan kartochkalarga

yozib berishlari kerak. Xatosiz

bajargan o‘quvchilar rag‘bat

kartochkasi oladi.

V. Darsga yakun yasash.

O‘quvchilarni baholash.

O‘tilgan mavzu yuzasidan

o‘quvchilar bilan savol-javob

o‘tkaziladi va dars yakunlanadi.

To‘plagan rag‘bat kartochkalari

soniga ko‘ra o‘quvchilar baholanadi

va g‘olib guruh aniqlanadi.

VI. Uyga vazifa.

Darslikdagi 978- tenglama va

979- masalani bajarib kelish

topshiriladi.

Suyar SOATQULOV,Jizzax viloyati Forish

tumanidagi 74- umumta’limmaktabining boshlang‘ich

sinf o‘qituvchisi.

625 : x = 5x = 625 : 5x = 125625 : 125 = 5

429 : x = 3 621 : x = 3x = 429 : 3 x = 621 : 3x = 143 x = 207429 : 143 = 3 621 : 207 = 3

11

D a r s n i n gmaqsadlari:

t a ’ l i m i y :o‘quvchilarga mavzu

bo‘yicha bilim berish,ayirish bo‘yicha egal-

lagan bilimlarini kengay-tirish;

tarbiyaviy: o‘quvchilarorasida do‘stona muhityaratish, bir-birining fikrinihurmat qilishga o‘rgatish;

r i v o j l a n t i r u v c h i :matematik nutq, mantiqiy

tafakkurni rivojlantirish.Dars turi: yangi bilim va

tushunchalarni shakllan-tiruvchi.

Dars metodi: savol-javob,suhbat, amaliy mashg‘ulot,«Quvnoq quruvchi» o‘yini,guruhlarda ishlash.

Dars jihozi: 1- sinfmatematika darsligi, 1- sinfmatematika daftari, olmamulyajlari, tarqatma didaktikmateriallar.

Darsning borishiI. Tashkiliy qism.Sinf xonasi guruhlarda

ishlash uchun moslashtiriladi.Navbatchining axboroti orqalidavomat tekshiriladi.

II. O‘tgan mavzunimustahkamlash.

«Quvnoq quruvchi» o‘yinio‘tkaziladi. Guruhlarga turlishakllar solingan xatjildtarqatiladi. O‘quvchilar shakl-larni birlashtirib, uy quradilar.Uyni eng birinchi qurganguruh g‘olib bo‘ladi. Shakl-larda o‘tilgan mavzularga oidqo‘shish va ayirishga doirmisollar yoziladi. Har birshaklni uy qurishda ishla-tishdan oldin unda berilgantopshiriqni bajarish lozim.

III. Yangi mavzubayoni.

Yangi mavzu bilantanishtirish. Bitta likop-chaga 8ta olma solinadi.Keyin 2tasi olinadi.Likopchada nechta ol-ma qolganligi so‘raladi.

8-2=6

8 va 2ning ayirmasi 6ga teng.

8 — kamayuvchi

2 — ayriluvchi

6 — ayirma

8-2 — ayirma ekanligi

tushuntiriladi.

1- misol og‘zaki bajariladi.

O‘quvchilardan shablonlar

yordamida ayirishga oid ifoda tuzish

so‘raladi.

2- misolda o‘quvchilar bo‘sh

katakni to‘ldiradi.

6-2=4

Quyidagicha savol-javob o‘tka-

ziladi.

— Nechta doiracha berilgan

ekan?

— 6ta.

— Doirachalardan nechtasining

ustiga chiziq tortilibdi?

— 2tasining.

— Qanchasiga chiziq chizilma-

gan?

— 4tasiga.

— Qanday ifoda tuzish mumkin?

— 6-2

— Ayirma nechaga teng?

— 4ga.

3- masala yozma bajariladi.

1- o‘quvchi masalaning qisqa

yozuvini xattaxtaga yozadi.

Bor edi — 6ta nok.

Yeyildi — ?ta.

Qoldi — 4ta.

Yechish: 1) 6-4=2

Javob: 2ta nok

yeyildi.

Masalaning yechimi

topilgach, 1- matema-

tika daftarining 71- sa-

hifasidagi misollar us-

tida ishlanadi.

IV.Mustahkamlash.

«Mening o‘rnim qayerda?»

o‘yini tashkil qilinadi.

O‘quvchilarga 1dan 9gacha

bo‘lgan sonlar tarqatiladi. O‘qituvchi

ayirishga oid misollar aytadi.

Masalan, kamayuvchi 9, ayriluvchi

3, ayirma 6. Shu misoldagi

raqamlari bor o‘quvchilar doskadan

joy oladi. O‘yinda faol qatnashgan

guruhga rag‘bat kartochkalari

beriladi. O‘quvchilar yangi olgan

bilim va ko‘nikmalaridan kelib chiqib

daftarlariga ayirishga doir misollarni

tuzadi.

9-5=4 8-4=4

9-4=5 4+4=8

5+4=9 5-3=2

V. Darsni yakunlash.

O‘quvchilardan dars haqidagi

fikrlari so‘raladi. «Bugungi darsda

biz nimalarni o‘rgandik?» degan

savol bilan yangi mavzu

mustahkamlanadi. Faol qatnashgan

o‘quvchilar, g‘olib guruh alohida

rag‘batlantiriladi.

Muhayyoxon EMINOVA,Farg‘ona viloyati

Marg‘ilon shahridagi24- maktabning boshlang‘ich

sinf o‘qituvchisi.

9-2=78-3=57-3=4

9-7=28-5=37-4=3

7+2=93+5=84+3=7

5-2=3

3+2=5

12

Tadbir o‘tkaziladigan sinf xonasi yoki tadbirlar zalishar va gullar bilan bezatilgan. Sahna markazida turlikitoblarning kattalashtirilgan nusxasi osilgan. Mayin kuytaralib, sahnaga ikki boshlovchi kirib keladi.

1- boshlovchi: — Assalomu alaykum, kechamizgatashrif buyurgan, aziz mehmonlar!

2- boshlovchi: — Assalomu alaykum, davramizishtirokchilari. «Bilimdan yaxshilik kut, doim kitobni do‘sttut!» deb nomlangan tadbirimizga, xush kelibsiz!

1- boshlovchi:Kitob — bilim bulog‘i,Xalq ichida naql bor.Kimki kitobga oshno,Unda cheksiz aql bor.

2- boshlovchi:Xayolimiz oynasi,Bilimlarning onasi,Bu — kitobdir, bu — kitob,Unga hamnafas oftob.

1- boshlovchi: — Inson uchun kitobdan azizroq vayoqimliroq suhbatdosh yo‘qdir.

2- boshlovchi: — To‘g‘ri aytdingiz. Kitob o‘zdo‘stining dilini og‘ritmaydi. So‘zlarida yolg‘on va xatobo‘lmaydi.

O‘quvchi: — Kitobni oftobga qiyos etishlari bejisemas. U dillarni uyg‘otib, munavvar qilishi bilan birga,hayot, mavjudot sirlaridan voqif etuvchi bebaho xazinahamdir.

O‘quvchi: — O‘zbekiston RespublikasiningPrezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2017- yil yanvar oyidae’lon qilingan «Kitob mahsulotlarini chop etish vatarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi vakitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ‘ibot qilishbo‘yicha komissiya tuzish to‘g‘risida»gi farmoyishinihoyatda zarurdir.

O‘quvchi: — Mazkur farmoyishga asosan endilikdakitob yozishdan tortib ishlab chiqarishgacha bo‘lganbosqichlar yangi pog‘onaga ko‘tariladi. Eng muhimi, buezgu ishlardan ko‘zlangan maqsad, biz yoshlarning kitobo‘qish madaniyatimizni oshirish, qalbimizni ma’rifat nuribilan sug‘orishdir.

O‘quvchi: — Ulug‘ alloma Abdurahmon Jomiy:«Kitobdan yaxshiroq do‘st yo‘q jahonda,Hamrohing bo‘lur u g‘amgin zamonda»,deb bejiz aytmagan.1- boshlovchi: — Endi kitob haqidagi buyuk

allomalarning fikrlari bilan tanishamiz.O‘quvchi: — «Kitobning muqovasiga qarab oladilar,

ichiga qarab baho beradilar» (Alisher Navoiy).O‘quvchi: — «Kitob — barcha bunyodkorlik,

yaratuvchanlik va aql-idrokning, ilm-u donishning asosi.Hayotni o‘rgatuvchi murabbiydir» (Amir Temur).

O‘quvchi: — «Kitob insondan hech narsa tilamaydi,

ammo uni kamolga yetkazadi, kitob odob-axloqning koni, bilim esa buloqdur» (Otalarso‘zi).

O‘quvchi: — Jajji bir o‘rmonsan, go‘zalsan kitob,

Har varag‘ingda xushbo‘y gulob. (Pablo Neruda).

O‘quvchi: — Kitoblar odamzotning fikrdurdonalarini to‘plab, ularni asrlarga qoldiradi.(Oybek).

(«Kitobim qo‘limda» qo‘shig‘i, P.Mo‘minshe’ri, N.Norxo‘jayev musiqasi).

2- boshlovchi: — Kitobsiz yuksakma’naviyatni va ma’rifatni, ertangi kunni, millatkelajagini tasavvur etib bo‘lmaydi.

O‘quvchi: — Kitobdan kishiga shundayko‘p foyda yetadiki, bunday foydani hechqayerdan topa olmaymiz. Kitob bir xazina,sarflagan bilan tugamas. Bu xazinadan to‘g‘rifoydalanish biz o‘quvchilarning burchimizdir.

O‘quvchi: Ilm kaliti — kitob. Gar o‘qisang, bobma-bob, O‘rganib bor bilimni, Ochar bahr-u dilingni.

O‘quvchi: Ilm-u hikmat onasi, Mo‘jiza har donasi. Bilimdan yaxshilik kut, Doim kitobni do‘st tut.O‘quvchi: Yer-u ko‘kni kezarsan, Sen nafini sezarsan. Har onda yodingda tut, Doim kitobni do‘st tut.1- boshlovchi: — Endi navbatni sinf-

doshlarimizga bersak, ular kitobni qandayo‘qish kerakligi haqida ma’lumot berishsa.

2- boshlovchi: — Marhamat!O‘quvchi: — Har bir o‘quvchi kitobni toza

qo‘l bilan ushlab, uni asrab-avaylashi zarur.O‘quvchi: — Kitobni yotib, ko‘zga yaqin

ushlab o‘qimang, bu salomatlik uchun zarar.O‘quvchi: — Kitobni yorug‘lik chap

tomondan tushadigan joyda o‘qing.Kitobingizda hamisha xatcho‘p bo‘lsin.

1- boshlovchi: — Bugungi kundako‘pchilik tengdoshlarimiz kitob o‘qimasdankompyuter va telefonda turli o‘yinlar o‘ynabvaqtini besamar o‘tkazmoqda. Ta’kidlashlozimki, bunday vositalar hech qachon kitobningo‘rnini bosa olmaydi.

2- boshlovchi: — Shunday ekan, keling,

13

navbatdagi «Kitob o‘qish oiladanboshlanadi» deb nomlangan sahnako‘rinishini tomosha qilib, undan keraklixulosani chiqarsak.

(Ona ovqat tayyorlamoqda. O‘g‘liyoniga keladi).

O‘g‘il: — Oyijon, menga ertak aytibbering, ustozim ertak o‘qib kelinglar, debtopshiriq bergandi.

Ona: — Qo‘ysang-chi, bolam, hozirertak esimda bormi, yaxshisi, birortaertakning multfilmini ko‘ra qol.

O‘g‘li: — Uf… Yana diskmi?!(Ona oyna oldida pardoz qilmoqda,

qizi qo‘lida daftar, ruchka bilan yonigakeladi).

Qizi: — Oyijon, darsimga qarashibyuboring.

Ona: — Qizim, to‘yga shoshayapman.Ana qo‘shnimiz Nafisa opangga bor,birpasda tekshirib beradi.

Qizi: — Uf... Yanami, uyalaman.(Ota telefonda gaplashmoqda. Yoniga

o‘g‘li keladi).O‘g‘li: — Dada, «Kim bo‘lsam ekan?»

mavzusida insho yozishim kerak. Qandayboshlasam bo‘ladi?

Ota: — Bilmadim, o‘g‘lim. Ana,kompyuter olib berib qo‘yganman-ku, birilojini qilgin-da o‘zing.

(Bola qo‘l siltab chiqib ketadi).O‘quvchi: — Demak, kitob o‘qishni

oiladan boshlash kerak ekan.Donishmandlarimiz «Kitobsiz xonadonjaholatga o‘xshaydi», deb bejizaytishmagan.

O‘quvchi: — Qadimda ota-bobolarimiz uylarida Navoiy, Mashrab,Bedil kabi shoirlarning asarlarini saqlagan.Yoshlar kitobxonlik davralarida tez-tezishtirok etganliklari bois ularda kitob o‘qishishtiyoqi nihoyatda yuqori bo‘lgan.

1- boshlovchi: — Kitob haqida bizbilishimiz zarur bo‘lgan ibratli va foydalifikrlar bor, keling, endi ular bilan hamtanishsak.

O‘quvchi: — Darhaqiqat, kitobni oyoqbilan bosish qat’iyan man etiladi, gunohhisoblanadi. Zero, kitobning har bir qatidailm mujassam.

O‘quvchi: — Katta-yu kichik — barchainsonlar eng yaxshi sovg‘a sifatida bir-birlariga kitob hadya qilsa, qanday soz.

O‘quvchi: — Kitobning har bir varag‘izarga teng hisoblanadi.

O‘quvchi: — Bolani yoshlikdan kitobbilan do‘st bo‘lishga odatlantirish zarur.

1- boshlovchi: — Kitob dilkashsuhbatdosh va ajoyib qurol, dardlargashifo va sodiq do‘st. Shuningdek, yaxshimaslahatchi murabbiydir.

2- boshlovchi: — Kitob insonningdoim maslahatgo‘yi, hamrohidir. Kitobko‘rmagan odam nodon, kitob kirmaganuy qorong‘i zindondir.

Endi kitob haqidagi maqollar va topishmoqlar bilan

tanishamiz.

O‘quvchi: — Kitob bilim beradi,

Bilim baxt keltiradi.

O‘quvchi: — Kitob — aql qayrog‘i.

O‘quvchi: — Kitob ko‘rmagan kalla —

Giyoh unmagan dala.

O‘quvchi: — Kitobsiz aql — qanotsiz qush.

O‘quvchi: — Kitob — bilim manbayi.

O‘quvchi: — Kitobdan yaxshiroq do‘st yo‘q.

O‘quvchi: — Qat-qat qatlama, aqling bo‘lsa tashlama.

(Kitob).

O‘qituvchi: — Aziz o‘quvchilarim, shu paytgacha kitobdan

nimalarni o‘rgandingiz?

O‘quvchi: — Men komil inson bo‘lish sirlarini o‘rgandim.

O‘quvchi: — Yaxshilik hamisha g‘olib bo‘lishini o‘rgandim.

O‘quvchi: — Vatanparvar, mehnatsevar bo‘lishni

o‘rgandim.

O‘qituvchi: — Kitobxon bolalarni siz qanday tasavvur

qilasiz?

O‘quvchi: — Dunyoqarashi keng bo‘ladi.

O‘quvchi: — Vatanga muhabbati ziyoda bo‘ladi.

O‘quvchi: — Barchaga yaxshilik qiladi.

O‘qituvchi: — Ota-onangiz sizga qanday kitoblar sovg‘a

qilishini xohlaysiz?

O‘quvchi: — Menga ertak kitoblar sovg‘a qilishini

istayman.

O‘quvchi: — Menga she’riy kitoblar yoqadi.

O‘quvchi: — Men sportchilar va sport sirlari haqidagi

kitoblarga qiziqaman.

O‘quvchi: — Men qiziqarli hikoyalar berilgan kitoblarni

yaxshi ko‘raman.

O‘qituvchi: — Qadrli o‘quvchilar, mana bugungi

tadbirimizdan ham ko‘rinib turibdiki, insonning eng yaqin

do‘sti kitobdir. Kitob bilan oshno bo‘lgan insonning o‘zi

ham, so‘zi ham, maqsadi ham ezgulikka qaratiladi. Demak,

siz ham kitobni seving, ko‘p kitob o‘qing! Kelajakda Vatanimiz

koriga yaraydigan komil inson bo‘ling!

1- boshlovchi: — Shuning bilan kitobga bag‘ishlangan

bugungi tadbirimizni yakunlaymiz.

2- boshlovchi: — Xayr, salomat bo‘ling!

Halima IBRAGIMOVA,Samarqand shahridagi

14- umumta’lim maktabiningboshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

14

Insonning ma’naviy kamolotida,ruhiy poklanishida musiqa san’atiningo‘rni beqiyos. Hazrat Alisher Navoiy«Mahbub ul-qulub» asarida sozandava qo‘shiqchilar haqida to‘xtalar ekan,ularga shunday yuksak baho beradi:«Mutribi tarabafzo, mug‘anniyig‘amzudo — ikkalasiga dard-u hol ahlijon qilurlar fido. Ulki ko‘rguzgaymuloyim tarona-u nag‘am, agareshituvchining hayoti naqti anga fidobo‘lsa ne g‘am. Ko‘ngul quvvati —xushnavozdin, ruh quti — xushovozdin».

Mutaxassislar musiqa qalbimizgasokinlik va xotirjamlik olib kirib, aqliyfaoliyatimiz va zehnimizga ijobiy ta’siretuvchi omil ekanini ta’kidlashadi.Farzandlarimiz kelajakda qaysiki kasbnitanlashidan qat’i nazar, an’anaviyxonandalik, kuy-qo‘shiq, raqs,xoreografiya, estrada, tasviriy va amaliysan’at yo‘nalishlarini o‘rganishifoydadan xoli emas.

Musiqa maktablarini rekonstruksiyaqilish, o‘quv jihozlari qatorida musiqaasboblari bilan ta’minlashga davlatsiyosati darajasida e’tibor qaratil-ayotgani bejiz emas. «Bolalar musiqava san’at maktablari faoliyatini yanada

takomillashtirish bo‘yicha 2016—2020-yillarga mo‘ljallangan davlat dasturito‘g‘risida»gi qarorga muvofiqyurtimizda 2021- yilgacha 40ta bolalarmusiqa va san’at maktabi quriladi,58tasi esa ta’mirdan chiqarilishi ko‘zdatutilgan.

— Har bir bolaning ishtiyoqi vaqobiliyati har xil bo‘ladi, — deydiGuliston shahridagi 2- bolalar musiqava san’at maktabi direktori JamshidAlimov. — U qanday kuy tinglashi yokiqo‘shiq aytishiga bog‘liq ravishdakayfiyati o‘zgaradi, tashqi muhitgamunosabati tuslanib boradi. Har birsan’at turida o‘ziga xos joziba bor.Masalan, nay chalgan kishining qalbidayaqinlariga mehr, vatanga sadoqatkabi insoniy fazilatlar jo‘sh uradi. Naynolasi kichkintoy dunyoqarashidagimilliylikni kuchaytiradi.

Boshlang‘ich sinf o‘quvchisi musiqabilan shug‘ullansa, avvalo xotirasimustahkamlanadi. Chunki nota yodlashva tonni eslab qolish mashqi bolaningxotirasini chiniqtiradi. Qolaversa,musiqa insonning ruhiy xotirjamliginita’minlab, diqqatini jamlaydi. Bu esabolaning asab tizimiga ijobiy ta’sir etib,bosh miyadagi qon aylanishi, kislorodyetib borishini yaxshilaydi. Har bir ishdame’yor bo‘lganidek, ota-onalarbolalarining musiqa tinglash, cholg‘uchalish, raqs tushish tartibiga hame’tibor qaratishlari kerak. Jumladan,boshlang‘ich sinf o‘quvchilari haftasigabir soat musiqa nazariyasi — solfedjio,

haftada ikki soat san’atning biror turinio‘rganishga vaqt sarflashi maqsadgamuvofiq. Mumtoz musiqalarni ko‘proqtinglagan bolalarning aqliy faoliyatiyaxshi rivojlanadi, ayniqsa, matematikafanini o‘zlashtirish darajasi yuqoribo‘ladi. Romantizm janridagi musiqalar(masalan, Shubert, Shuman,Chaykovskiy, Shopen va List ijodi)bolalarda hayotga muhabbat hissinioshiradi.

— Bolada musiqiy iqtidor va didshakllanishi uchun go‘dakligidayoqahamiyat qaratish kerak, — deydipsixolog Zebo Ahrorova. — Bo‘lajakona qo‘shiq tinglayotgan mahalhomilaning xatti-harakatlaridan uningmusiqaga munosabatini bilishi mumkin.Yig‘layotgan go‘dakka mayin navolareshittirilsa, tinchlanadi. Shuni hamhisobga olish kerakki, har qandaymusiqa bolaga xush kelavermaydi vakuy-qo‘shiq tinglashning ham o‘z vaqtibor. Go‘dak bir yoshgacha kuniga ikki-uch marotaba 20—30 soniyadan, ikkiyoshlilar esa 4—5 daqiqa musiqatinglasa kifoya. Ular kuy-qo‘shiqqabe’tibordek tuyulsa-da, tinglagani sayinohanglar ongiga singib boraveradi.

... Mashg‘ulot zallarida yangrayot-gan musiqa sadolaridan sezdikki,darslar qizg‘in davom etayotir. Qiziqishustun kelib, yangi raqssahnalashtirilayotgan mashq zaligakirdik. Tajribali o‘qituvchi Zuhra opa«Birgalikda kuylaymiz» to‘garagiishtirokchilariga saboq berayotgandi.

15

U o‘quvchilarga raqs sirlarinitushuntirayotib, oyoq va qo‘lharakatlariga e’tibor qaratishnita’kidladi.

— Bugun mashg‘ulotga qizchasiniolib kelgan ayol musiqadan qo‘shimchasaboq berishimni so‘radi, — deydipoytaxtimizdagi 153- umumta’limmaktabining o‘qituvchisi ZuhraXo‘jaboyeva. — U farzandiningshunchaki raqsga tushishi yoki qo‘shiqkuylashini emas, musiqa san’atinitushunib yetishini istaydi. Qolaversa,mashqlar yordamida salomatligi varuhiyatida ijobiy o‘zgarishlarni ko‘rishmaqsadida ushbu to‘garakka olibkelgan.

Musiqa san’ati bolajonlarningsalomatligi, ruhiy va jismoniyrivojlanishiga yordam beradi. Masalan,raqs harakatlari natijasida umurtqapog‘onasi to‘g‘ri rivojlanib, qad-qomatchiroyli shakllanadi. Barmoqlarningsehrli sadolarga monand harakati esaqo‘l matorikasini yaxshilab, asabtizimiga ijobiy ta’sir etadi. Asosiysi,musiqa farzandlarimizning estetikgo‘zallikka intilishini kuchaytiradi. Qalbinafosatga, ezgulikka oshufta insondan

esa hech qachon yomonlik chiqmaydi.Musiqaning yana bir ahamiyatli tomonishuki, tinglash va kuylash o‘quvchiningaqliy faoliyati yaxshilanishiga yordamberadi.

Fanda musiqiy xotira, degantushuncha bor. Hamma ham nota,melodiya va ritmlarni chuqur tushunibyetmasligi mumkin, ammo musiqiyohang toni va ma’nosini qabul qilishmiyada butkul boshqacha kechadi.Ya’ni, musiqa aqliy funksiyalarnifaollashtirib, xotira va qobiliyatnirivojlantiradi. Bu borada Motsart,Betxoven va Shopen ijodining aha-miyatini ta’kidlash zarur.

— Uy yumushlarini bajarishchog‘ida yoki uzoq yo‘lga chiqqanimdamumtoz ashulalarni ko‘p tinglayman,— deydi ikki nafar farzandning onasi,uy bekasi Saodat Isoqova. — Buodatim farzandimga ham ko‘chganiseziladi: u o‘yinchoqlari va dars stolinitartibga keltira turib kuy-qo‘shiqqaquloq tutadi. Qizimni kuzatsam,kayfiyati ko‘tarilib, ishchan va chaqqonharakat qilayotgan bo‘ladi. U halibog‘cha yoshida bo‘lganidayoqpianinoda o‘zicha kuylar «yaratar»,

biror o‘yin bilan mashg‘ul payti hamxirgoyi qilardi. Hozir esa maktabdagibayram tadbirlarida faol ishtiroketayotganini ko‘rib quvonaman.

Musiqaga xohishi bo‘lmaganbolalarni san’at bilan professionalshug‘ullanishga majburlash shart emas.Ayrim ota-onalar qo‘shiqni maroq bilantinglayotgan farzandlariga boqib:«Bolam san’atga qiziqadi», debo‘ylaydi. Ammo bu fikr noto‘g‘ri:shunchaki havas boshqa, musiqagamuhabbat butkul boshqa. Shudayekan, biz kattalar o‘zimiz uchun birnarsani aniqlab olishimiz kerak.Farzandlarimizni musiqa to‘garaklarigaolib borishdan maqsadimiz faqatmusiqashunoslarni tarbiyalash emas.Haqiqiy iste’dodli o‘quvchi san’atyo‘lidan ketishi shubhasiz. Ammoboshqa bolalarimiz ham musiqailmidan yaxshi tushunchaga ega bo‘lsin.

Kuy-qo‘shiqni shunchaki emas,tushunib, his etib tinglasin. Bu esao‘g‘il-qizlarimiz har jihatdan barkamolbo‘lib voyaga yetishining eng muhimshartlaridan biridir.

Shoira BOYMURODOVA,jurnalist.

Nutq inson faoliyatining bir turi bo‘lib, til vositalarihisoblangan so‘z, so‘z birikmasi va gap asosida tafakkurniishga solishdir. U o‘zaro aloqa va xabar, o‘z fikrini his-hayajon bilan ifodalash va boshqalarga ta’sir etish vazifasinibajaradi. Maktabda o‘quvchilarning tashqi nutqi bilan birgaichki nutqi ham o‘stiriladi. Bolalar ichida o‘qishni o‘rganadilarva ichki nutqda bilimni o‘zlashtiradilar, turli vazifalarni halqiladilar, asosiysi — o‘z fikrlarini og‘zaki va yozma bayonetadilar. Fikrni ifodalash usuliga ko‘ra nutq og‘zaki va yozmabo‘ladi. Og‘zaki nutq tovush nutqi, yozma nutq esa grafiknutqdir. Og‘zaki nutq ko‘pincha dialog tarzida, yozma nutqmonolog tarzida bo‘ladi.

Savod o‘rgatish davridan boshlab bolalarga o‘qish vayozishni o‘rgatish bilan birgalikda nutqi va tafakkurinio‘stirishga ham alohida ahamiyat qaratiladi. Ularga tanishnarsa va voqealar tasvirlangan rasmlar, shaxsiy tajribalari,kishilar hayoti va tabiatni kuzatishdan olgan taassurotlariniso‘rab borish nutq o‘stirish uchun asos hisoblanadi. 1- sinfo‘quvchilarining nutqini o‘stirishda ertaklar, o‘yinlar hamdarangli rasmlar asosida «Bu nima?», «Rangi qanaqa?», «Bukim?», «U nima qilyapti?» kabi savollar yordamida suhbatlaruyushtiriladi. O‘quvchilarning javoblari tinglanib, xatolarito‘g‘rilanadi. Narsalarning ayrim belgilariga qarabguruhlarga ajratish mashqi o‘tkaziladi. Masalan, bir nechahayvonlar rasmlariga qarab, «Qaysi biri uy hayvoni, nimauchun?» yoki «Yovvoyi hayvonlarni aytib bering» kabi savollarberib, o‘quvchilarning javoblari tinglanadi, to‘liq va to‘g‘riso‘zlashga o‘rgatiladi. So‘zlarning to‘g‘ri talaffuzitushuntiriladi.

Ta’limning samarali bo‘lishini ta’minlash maqsadidaboshlang‘ich sinflarning o‘qish darslarida badiiy asarlarnio‘qish, shu asar mazmunini qayta so‘zlash va lug‘at boyligini

o‘stirishda ilg‘or peda-gogik texnologiya-lardan hamda turlididaktik o‘yinlardanfoydalanish muhimahamiyatga ega.Darsliklar uchun yara-tilgan videolavhalar,rebus va krossvordlaro‘quvchilarning mantiqiyfikrlash va hozirjavoblikqobiliyatlarini o‘stirib,og‘zaki va yozma nutqlarini rivojlantirib, ta’lim olish sifati vabilim samaradorligining oshirilishiga xizmat qilmoqda.

Yozuv darslarida o‘quvchilarning yozma nutqlarini o‘stirishmaqsadida turli mazmundagi rasmlardan va tarqatmalimateriallardan unumli foydalanish mumkin. Bolalar o‘zigaberilgan rasmda tasvirlangan narsaning nomini yozadi. Bumashqlar o‘quvchilarning bilim darajasiga qarabmurakkablashtirib boriladi. Ya’ni, rasmlar asosida hikoyayozdiriladi va xatolar ustida ish olib boriladi. Topishmoqlardanfoydalanish ham o‘z samarasini beradi. O‘qituvchitopishmoqni og‘zaki aytib turadi, bolalar javoblarini yozmaravishda bayon qiladi. Bir necha topishmoqning javoblariyozib bo‘lingach, o‘qituvchi tayyor yozilgan javoblarnixattaxtadan ko‘rsatadi, bolalar xatolarini o‘zlari tekshirib,to‘g‘rilaydi. Bunday mashqlar o‘quvchilarning og‘zaki vayozma nutqining ravon bo‘lishiga xizmat qiladi.

Lobarxon SARIMSAQOVA,Andijon viloyati Baliqchi

tumanidagi 50- umumta’limmaktabining boshlang‘ich

sinf o‘qituvchisi.

16

Yasalishi: qalin kartondan bo‘yi 48 sm, eni 34

sm.li 4 bo‘lak hamda bo‘yi 44 sm, eni esa 3,5

sm.li 4ta tasma kesib olinadi. Tasmalar kartonning

chetlariga bezak uchun yopishtiriladi.

«Quvnoq tomorqa» uchun bo‘yi 40 sm, eni 28

sm 2ta yashil rangli ulama list yopishtiriladi. Har

bir list uchun 4ta qalin plakat olinadi. 1ta plakatga

daraxt, olmaxon va tipratikan shakli chizilib,

qirqiladi. Qolgan shakllar chizilib, o‘rmonni

eslatuvchi butalar, olmalar, yong‘oq, qo‘ziqorinlar

shaklini yasash uchun ishlatiladi. Bunga 14ta ikki

tomoni rangli kartondan foydalaniladi. Kesilgan

shakllar savat va maxsus cho‘ntak-

chalarga solinadi.

Ko‘rgazmali qurollarning yuqori

qismi uchun bo‘yi 3,5 sm, eni 29

sm shaklida maxsus kleyonka kesib

olinadi va unga «Quvnoq tomorqa»

deb yoziladi. Olmaxon va tipratikan-

ning orqa tomoniga bo‘yi 32 sm,

eni 30 sm.li oboy qog‘oz yopish-

tirilib, qora markerda katakchàlar

chizib chiqiladi.

Yashil rangli qog‘ozga mevalar

chizib, qirqib olinadi hamda ishlov

beriladi. So‘ngra ular cho‘ntakli

savatlarga solinadi.

17

«Supermarket» ko‘rgazmasi

juda qiziqarli, foydalanish uchun

qulay va tayyorlanish jarayoni ham

oddiy. Bu ko‘rgazmani yasash

uchun ingichka tayoqchalar (reyka),

mayda mix, oq qog‘oz va bo‘yoq

kerak bo‘ladi. Fanerni to‘g‘ri

to‘rtburchak shaklida qirqamiz va

chetlariga ham shu hajmdagi

reykalarni mixlab mahkamlaymiz.

Fanerning tashqi tomoniga

«Supermarket» yozuvini yozamiz.

Ichki tomoniga esa supermarket

peshtaxtalarining rasmini chizamiz.

Peshtaxtalarga sotiladigan mah-

sulotlarning nomlari yoziladidi.

Mahsulotlarning rasmi o‘quv-

chilarga beriladi. O‘quvchi qo‘li-

dagi rasmning nomini ingliz tilida

aytishi va peshtaxtaning tegishli

joyiga ilib qo‘yishi kerak. Buning

uchun o‘quvchi rasmning ingliz

tilidagi yozuvini ham o‘qiy olishi

lozim. Chunki biz bilamizki ingliz tili

fonetikasi murakkabroq.

Bu ko‘rgazmali qurol esa

so‘zlarning yozuvdagi ko‘rinishini

eslab qolishga va uni to‘g‘ri talaffuz

qilishni o‘rgatishga yordam beradi.

O‘yin ikki guruhda musobaqa

tarzida o‘tkazilsa, yanada qiziqarli

bo‘ladi. Qaysi guruh mahsulotlarni

birinchi bo‘lib peshtaxtalarga to‘g‘ri

joylashtirsa, shu guruh g‘olib deb

e’lon qilinadi.

Ushbu ko‘rgazmadan chet tili

darslarida istalgan mavzuda

foydalanish mumkin. Chunki

ko‘rgazmadagi rasm va yozuvlarni

boshqasiga almashtirish imkoniyati

bor. «Supermarket» yozuvi o‘rniga

«Farm», «Forest», «Toy shop»,

«Clothesshop», «Bookshop»,

«Garden», «School», «Street» va

boshqa sarlavhalarni qo‘yib, shu

mavzuga oid so‘zlarni o‘rgatsa

bo‘ladi.

Bu ko‘rgazmali vosita o‘quv-

chilarning fikrlash qobiliyatini va

xotirasini mustahkamlaydi. Ularning

so‘z boyligini oshiradi va yangi

mavzuni tezda o‘zlashtirishiga

yordam beradi.

Dilafruz NORMIRZAYEVA,Namangan viloyatiUychi tumanidagi

27- umumta’lim maktabiningboshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

Ko‘rgazmaning ichki qismi «Ajdod-larimiz — faxrimiz» deb nomlanadi.Ko‘rgazma yuqori yon qismiga qizil vasariq rangli qog‘ozdan 2 sm.li tasmayopishtiriladi. Marker yordamida ji-garrang oboyga bezak chiziladi. Mu-zeyning 2- qavatiga ko‘tarilish uchun1, 2, 3, 4, 5 raqamlari qo‘yib chiqiladi.Zinadan ko‘tarilish uchun savollargajavob berish kerak bo‘ladi. Kitobshaklidagi bu ko‘rgazmaning 1- betiniO‘zbekiston Respublikasining birinchiprezidenti Islom Karimovning rasmihamda O‘zbekiston Respublikasiningdavlat bayrog‘i va gerbi bezab turibdi.Rasmlar bo‘yi 12, sm eni 12 sm.limaxsus kleyonkaga solinadi.

Muzeyning 1- qavatidagi devorlargaallomalarning so‘zlari yozilgan qog‘ozlaryopishtiriladi. 2- qavatida buyuk siy-molarning rasmlari terib chiqiladi. Ko‘r-gazmaning yuqori qismidagi cho‘n-taklarning bo‘yi 3 sm, eni 33 sm qizilrangli kartondan qirqib olinib, ye-limlanadi. Ushbu cho‘ntaklarga mav-zuga mos savol-javoblar yoziladi.

Ko‘rgazmali quroldan barchafanlarda to‘garak va darsdan tashqarimashg‘ulotlarda ham foydalanishmumkin.

Nodira BOBOQULOVA,Sardoba tumanidagi

4- umumta’lim maktabiningboshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

Xotira va qadrlash kuni bizningBoyovut tumanidagi 47- umum-ta’lim muassasamizda ham kengnishonlandi.

Maktabimiz rahbari MurodMansurov va ma’naviy-ma’rifiy ishlarbo‘yicha o‘rinbosari Halim Allayorovboshchiligida 25- apreldan6- maygacha ajdodlarimiz xotirasigabag‘ishlab rang-barang tadbirlartashkil etildi. Jumladan, 3- «D» sinfo‘quvchilari muallimlari Go‘zal opaErmatova bilan «Xotira — aziz, qadr— muqaddas!» deb nomlangantarbiyaviy soatni namunali tashkiletgan bo‘lsalar, Jonibek Turg‘unovva Muhammad Kamolov bosh-chiligidagi sinflarda bo‘lib o‘tgantadbirlar ham mehmonlar vamaktabimiz jamoasiga manzurbo‘ldi.

Mazkur jarayonda faol qatna-shish uchun 1- «B» sinf o‘quvchilariham astoydil tayyorgarlik ko‘rishdi.«Xotira azizdir!» deb nomlangantadbirimizda o‘quvchilar dastlabbirinchi prezidentimiz IslomAbdug‘aniyevich Karimov xotirasiniyodga oldilar. Buyuk siyosat arbobiva mustaqilligimiz asoschisining ha-yot yo‘li haqida so‘zlab, ona diyo-rimizni ko‘z qorachig‘idek asrashborasidagi fikrlaridan namunalarkeltirishdi. Urushda jigarbandidanayrilgan sabr-matonatli va mush-tipar onajonlarimizga bag‘ishlanganta’sirchan she’rlar o‘qildi. NuriddinHamroqulovning «Olamni asrang!»qo‘shig‘iga ijro etilgan raqs,ayniqsa, ko‘pchilikka manzur bo‘ldi.

Bayram arafasi maktabimizdaalohida xona tashkil etilib, ulug‘allomalarimizdan tortib taniqli shoir-yozuvchi-yu siyosiy arboblarimiz-gacha, shu bilan birga, maktabi-mizda uzoq yillar yoshlarga saboqbergan fidoyi va bag‘rikengustozlarimiz — Uzoqboy Murodov,Xolbo‘ta Norqulov va LyudmilaLigayning ibratli ishlaridan so‘zlovchisuratlar, bukletlar, ma’lumotlar bilanbezatildi. Maktabimizning xotiraxonasi bayram kunlari guldastalarga

to‘lib ketdi.

Nasiba NASRIDDINOVA,Sirdaryo viloyati

Boyovut tumanidagi47- umumta’lim

maktabining boshlang‘ichsinf o‘qituvchisi.

18

«Tibbiy madaniyat kuni»1. 8:50 — 9:00. Bolalar yig‘iladi. Mashg‘ulot ularning

istagiga qarab maktab hovilisidagi salqin joyda yoki sinfdatashkil etilishi mumkin.

2. 9:00 — 9:30. Mashg‘ulotlar musiqa sadolari ostidayengil jismoniy tarbiya mashqlarini bajarish bilanboshlanadi.

3. 9:30 — 9:35. Tanaffus.4. 9:35 — 10:00. «Ma’naviyat soati»da «Salomatlikdan

ilk saboqlar» rukni ostida navbatdagi «Teri parvarishi»mavzusida to‘garak mashg‘uloti o‘tkaziladi. Undao‘quvchilarga shaxsiy gigiyena qoidalari, teri parvarishi kabidastlabki tibbiy tushunchalar berilib, ozodalik qoidalari vaahamiyati o‘rgatiladi. Birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishyuzasidan ham tushunchalar berib borish maqsadga muvofiq.Haftaning har «Tibbiy madaniyat kuni»dagi ushbumashg‘ulotga QVP shifokorlarini jalb etish yuqori natija beradi.

5. 10:00 — 10:30. «Mohir qo‘llar» to‘garagida mevadanaklari va yong‘oqdan toshbaqa yasash o‘rganiladi.

6. 10:30 — 10:40. Tanaffus.7. 10:40 — 11:10. «Kim bo‘lsam ekan?» mavzusida

shifokorlik kasbi haqida suhbat uyushtiriladi. O‘qituvchio‘quvchilarga kasblar haqida gapirib beradi va bolalaro‘zlarini qiziqtirgan savollar bilan murojaat qilishadi.To‘garakda o‘quvchilar bilan uchrashtirish imkonibo‘lmagan boshqa kasblar haqida ham ko‘rgazmaliqurollar asosida suhbatlar uyushtirilib, har bir kasbningo‘ziga xos jihatlari haqida ma’lumot beriladi. Bu mashg‘ulotbolada o‘z oldiga maqsad qo‘yish va unga yetishish uchunintilish va ishtiyoq paydo bo‘lishiga ko‘maklashadi.

8. 11:10 — 11:20. Erkin dam olish soatida bolalarningkun davomida olgan taassurotlari bilan o‘rtoqlashiladi.

9. 11:20 — 11:50. Yangi kitoblar taqdimotini tashkiletish orqali o‘quvchilar kitobxonlikka jalb qilinadi.

10. 11:50 — 12:00. Sog‘lomlashtirish maydonchasidagimashg‘ulotlarga yakun yasash.

***Mashg‘ulotning mavzusi: «Teri parvarishi».Mashg‘ulotning maqsadlari: o‘quvchilarga teri

parvarishi haqida ma’lumot berish, jarohat olganda birinchi

tibbiy yordam ko‘rsatishni o‘rgatish. Ularda ozodalik hissini,sog‘lom turmush tarzi madaniyatini tarbiyalash hamdatibbiy madaniyatini oshirish, teri parvarishi haqidagibilimlarini rivojlantirish.

Mashg‘ulotning uslubi: suhbat, kichik guruhlardaishlash, «Ortiqchasini top», «Salomatlik kaliti», «Yarmimnitop» o‘yinlari.

Mashg‘ulot jihozi: mavzuga oid rasmlar, bulutlarandazasi, aptechka, antiseptik vosita, sterillangan bint.

Mashg‘ulotning borishiI. Tashkiliy qism.O‘quvchilar «Sog‘lomjon» va «Polvonjon» guruhiga

bo‘linadi. O‘qituvchi o’quvchilarning diqqat e’tiboriniquyidagilarga qaratadi:

— Aziz bolajonlar! Bugungi mashg‘ulotimizda teriparvarishi haqida suhbatlashamiz. Odam tanasi bosh,bo‘yin, gavda, qo‘l va oyoq kabi a’zolardan tashkil topganbo‘lib, teri bilan qoplangan. Terining ostida muskullar bor.Muskullar suyaklarga birikadi. Ba’zi a’zolar tana ichidagibo‘shliqlarga joylashgan.

II. Asosiy qism.(O‘qituvchi o‘quvchilardan qo‘l qismining teri qavatini

kuzatishni so‘raydi. Terining silliqligini, harakatlangandacho‘zilishini tushuntiradi).

— Insonning isib ketishi natijasida teri yuzasida tertomchilari paydo bo‘ladi. Uzoq muddat yuvinmaslikoqibatida chang zarrachalarini saqlagan ter va yog‘tomchilari to‘planib qoladi. Buning natijasida teri kirlanib,tanani turli mikroblardan himoya qila olmaydi. Kirlanganteri esa odam sog‘lig‘iga ziyon yetkazadi. Shuning uchun,aziz o‘quvchilar, toza va orasta yurishga odatlaning.

«Ortiqchasini top» o‘yini.1- topshiriq. Berilgan rasmlar orasidan ortiqchasini

toping.

Bolalar ta’tilga chiqqanidan so‘ng maktablar qoshida sog‘lomlashtirish maydonchalari tashkil etiladi.O‘qituvchilar o‘quvchilarning nafaqat bo‘sh vaqtini mazmunli va qiziqarli o‘tkazish, balki ularningochilmagan qirralarini kashf etishni ham maqsad qilib qo‘yishlari lozim. Ishiga mas’uliyat bilanyondashgan o‘qituvchi, albatta, bunga erishadi.

Shu munosabat bilan Qashqadaryo viloyat xalq ta’limi boshqarmasining sog‘lomlashtirishmaydonchalarida madaniy-ma’rifiy tadbirlarni tashkil etish borasidagi tajribasi bilan qiziqdik. Viloyatpedagoglari maktab qoshidagi oromgohlarda haftaning har bir kunini alohida nomlash an’anasiniyo‘lga qo‘ygan. Masalan, dushanba — «Istiqlol kuni», seshanba — «Huquqiy madaniyat kuni», chorshanba— «Tibbiy madaniyat kuni», payshanba — «Kamolot kuni», juma — «Ma’naviyat kuni», shanba — «Mehr-oqibat kuni» deb nomlanadi. Mazkur nomlanish asosida tarbiyachilar kun mavzularini rang-barang vabog‘lanishli qilib tashkil etadi. Quyida bir kunlik ishlar ssenariysi va to‘garak mashg‘ulotiningishlanmasini e’tiboringizga havola etmoqdamiz. Agar sizga manzur bo‘lsa, undan ijodiy foydalanasizdegan umiddamiz.

19

2- topshiriq. Inson harakatini ifodalovchi so‘zlarniajrating. Yuvinadi, ovqatlanadi, asraydi, oqadi,parvarishlaydi, yoritadi.

Har bir guruhdan bir nafar o‘quvchi chiqib, ikkalatopshiriqni ham izohlab beradi va javobiga ko‘ra rag‘batyoki jarima kartochkasini oladi.

Mashg‘ulotga oilaviy poliklinikaning bolalar shifokoritaklif etilib, o‘quvchilarga mavzu yuzasidan tushunchalarberadi.

Bolalar shifokori: — Aziz o‘quvchilar, mana yozgita’til ham boshlanib, kimdir oromgohlarda, kimdir so‘limqishloqlarda, yana kimdir ota-onasining bag‘rida damolyapti. Dam olish davri maroqli o‘tishi uchun shaxsiygigiyena, harakat xavfsizligi qoidalariga amal qilishniunutmaslik kerak. Ko‘rkam, chiroyli bo‘lib yurish uchunsalomatligimizning bir qismini tashkil etuvchi teri parvarishiniham bilmog‘imiz lozim. Teri himoya vazifasini o‘tab,organizmni tashqi muhitdagi mikroblar va tashqita’sirlardan saqlaydi. Avvalo, biz terini issiq va sovuqurishidan, kuyishdan, teri qoplamasining turli xilshikastlaridan (shilinish, kesilishdan), turli xil mikrobli,zamburug‘li kasalliklardan asrashimiz kerak.

Yozda organizmdagi ortiqcha suv ter orqali chiqibketishi hisobiga inson ko‘p terlaydi. Bu esa noxush hidningtarqalishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun tez-tez cho‘milibturish kerak. Ko’chaga chiqqanda boshga yengil boshkiyim (kepka) kiyish, ust kiyimimiz ham paxta tolali bo‘lishimaqsadga muvofiqdir. Yozning jazirama kunlaridabolalarning quyosh nurida o‘ynashi oftob urishiga sababbo‘ladi. Terini himoya qilish uchun esa dermatologlarquyosh nuridan himoyalovchi kremdan foydalanishnimaslahat beradi.

Sahna ko‘rinishi.(Bir o‘quvchi ko‘chada o‘ynayotganda, yiqilib tushadi.

Ota-onasi bolani shifokorga olib boradi. Shifokor bolagabirinchi tibbiy yordam ko‘rsatadi va yo‘l-yo‘lakay bolalargatushuntiradi).

Shifokor: — Bolaning yiqilishi natijasida teriqoplamasining shilinishi kuzatilgan. Birinchi tibbiy yordamko‘rsatish uchun, sterillangan bintni antiseptik vosita bilannamlaymiz va yara atrofini artib, bog‘lab qo‘yamiz.

Shundan so‘ng shifokor rasmlar bo‘yicha savol-javobo‘tkazadi.

Kuyish jarohatida

Ko‘z jarohatlanganda Jarohatlangandabirinchi yordam

«Yarmimni top» o‘yini.

Shifokor turli xil shakllarni guruh qatnashchilariga

tarqatadi. Ularda javoblar yozilgan, shifokor qo‘lidagisida

esa savollar yozilgan bo‘ladi. Shifokor savolni o‘qigach,

o‘quvchilar tarqatilgan shakl ichidan javobini topib

aytadilar. Savolning javobi to‘g‘ri bo‘lsa, ikkita shakl

juftlanadi va o‘quvchilar butun shaklni qo‘lga kiritadi.

Qaysi guruh o‘quvchilari ko‘p butun shaklni qo‘lga kiritsa,

g‘olib deb e’lon qilinadi.

«Salomatlik kaliti» o‘yini.

Har bir guruhdan

bir nafar o‘quvchi chi-

qib, sog‘lom bo‘lish

uchun nimalar qilish

kerakligini bulutcha-

larga yozib to‘ldiradi.

O‘quvchilarning qo‘-

liga oldindan bulutcha

shaklidagi qog‘oz-

chalar tarqatilgan bo‘ladi.

(Tozalikka rioya qilish, teri parvarishini bilish, shaxsiy

gigiyena qoidalariga amal qilish, tanani chiniqtirish,

badantarbiya bilan shug‘ullanish, kun tartibiga rioya

qilish, to‘g‘ri ovqatlanish va hokazo).

Bulutchalarga javob yozilib doskaga ilingach,

o‘quvchilar undan xulosa chiqaradi.

III. Mashg‘ulotni yakunlash.

Mashg‘ulot yakunida g‘olib bo‘lgan guruh e’lon

qilinib, o‘qituvchi mavzuga yakuniy xulosa qiladi.

IV. Uyga vazifa. Keyingi bo‘ladigan mashg‘u-

lotimizda salomatlik sirlarini o‘rganib keling.

O‘qituvchi: — Bolajonlar, mashg‘ulotimiz o‘z

nihoyasiga yetdi. Qiziqish bilan qatnashganingiz uchun

barchangizga minnatdorlik bildiramiz.

Sunnat ERGASHEV,Qashqadaryo viloyat XTBma‘naviy-ma‘rifiy ishlar

bo‘yicha bosh mutaxassisi.Marhabo SOATOVA,

Qashqadaryo viloyatiQarshi shahridagi 23- maktabning

boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

Sanchilgan jarohatda

20

Êíèãà — ñâåò çíàíèé, èñòî÷íèê ìóäðîñ-

òè è âîçìîæíîñòü íàéòè îòâåòû íà âå÷íûå

âîïðîñû: êòî âèíîâàò? ÷òî äåëàòü? Íåäà-

ðîì î âàæíîñòè ÷òåíèÿ êíèã ñ äåòñòâà è î

èõ ðîëè è âëèÿíèè â ïåðèîä âçðîñëåíèÿ

ãîâîðèò ìíîæåñòâî èçâåñòíûõ ïîñëîâèö:

«Õëåá ïèòàåò òåëî, à êíèãà — ðàçóì», «èñ-

ïîêîí âåêà êíèãà ðàñòèò ÷åëîâåêà», «÷òåíèå

— ëó÷øåå ó÷åíèå»...  ïîñëîâèöàõ ìîæíî

íàéòè ïîäñêàçêó î ñóòè âîñïèòàíèÿ è î òîì,

â êàêîì âîçðàñòå ëó÷øå âñåãî íà÷àòü èì

çàíèìàòüñÿ: «Äèòÿòêî — ÷òî òåñòî: êàê çà-

ìåñèë, òàê è âûðîñëî», «ê ÷åìó ðåáåíêà

ïðèó÷èøü, òî îò íåãî è ïîëó÷èøü», «ó÷è

ñûíà, êîãäà ïîïåðåê ëàâêè ëåæèò, âäîëü

âûòÿíåòñÿ — òðóäíî áóäåò».

È âïðàâäó, ðå÷ü â íèõ èäåò â îñíîâíîì

î äåòÿõ äîøêîëüíîãî âîçðàñòà, êîãäà ðîäè-

òåëè ñïîñîáíû îðãàíèçîâàòü ðåæèì è áûò

ðåáåíêà òàê, ÷òîáû ñîçäàòü âîçìîæíîñòè è

óñëîâèÿ äëÿ ïðèâèòèÿ ëþáâè ê êíèãå. Ñî-

îòâåòñòâåííî, ëþáîâü ê ÷òåíèþ ôîðìèðó-

åòñÿ â ñåìüå è çàâèñèò îò îòíîøåíèÿ âçðîñ-

ëûõ ê êíèãå. Ìû ïðîâåëè îïðîñ ñðåäè ðî-

äèòåëåé, ÷òîáû óçíàòü, òàê ëè ýòî íà ñà-

ìîì äåëå, è âûÿñíèòü, â êàêîé ïåðèîä è

êàê ôîðìèðóåòñÿ èíòåðåñ ê ÷òåíèþ, êàêèå

ôàêòîðû â ñåìüå îêàçûâàþò âîçäåéñòâèå íà

ìîòèâàöèþ.

 îïðîñå ïðèíÿëè ó÷àñòèå ñâûøå 100

ðîäèòåëåé ðàçíîé âîçðàñòíîé êàòåãîðèè (óñ-

ëîâíî èõ ðàçäåëèëè íà ãðóïïû — äî 30

ëåò, äî 40, äî 50, ïîñëå 50 ëåò), ÷üè äåòè

— ó÷àùèåñÿ íà÷àëüíûõ êëàññîâ. Èì áûëî

ïðåäëîæåíî îòâåòèòü íà 12 âîïðîñîâ. Îò-

ðàäíî îòìåòèòü, ÷òî â íåì ïðèíÿëè ó÷àñòèå

è îòöû øêîëüíèêîâ. Îïðîñ âûÿâèë ðÿä ëþ-

áîïûòíûõ íàáëþäåíèé. Ïðèíÿòî ñ÷èòàòü, ÷òî

îòöû íå ñòðåìÿòñÿ âûïîëíÿòü ñ äåòüìè äî-

ìàøíåå çàäàíèå, à óæ òåì áîëåå ÷èòàòü

âìåñòå êíèæêè. Êàê âûÿñíèëîñü, íå âñåõ

ðîäèòåëåé-îòöîâ ìîæíî îòíåñòè ê «áåçíà-

äåæíûì». Åñòü òàêèå, êòî ïîðó÷àåò êîíò-

ðîëü çà âûïîëíåíèåì äîìàøíåãî çàäàíèÿ

æåíå, à ÷òåíèåì êíèã ñ ðåáåíêîì çàíèìà-

åòñÿ ñàì. Äðóãèå ïðîâîäÿò âðåìÿ çà ñî-

âìåñòíûì ÷òåíèåì íåðåãóëÿðíî, â ñâî-

áîäíîå âðåìÿ, à òðåòü — î÷åíü ðåäêî è

íåïðîäîëæèòåëüíûé ïðîìåæóòîê — 10 —

20 ìèíóò. Íî è ýòîò ïîêàçàòåëü, ïî ìíåíèþ

ïñèõîëîãîâ, âàæåí, òàê êàê îáðàùàòü âíè-

ìàíèå íàäî íå íà äëèòåëüíîñòü, à íà ðåãó-

ëÿðíîñòü ñîâìåñòíîãî ïðîâåäåíèÿ âðåìåíè

çà êíèãîé, ÷òî, â ñâîþ î÷åðåäü, ñïîñîá-

ñòâóåò âûðàáîòêå íàâûêîâ ðåãóëÿðíîãî ÷òå-

íèÿ è ïåðåðàñòàåò ñî âðåìåíåì â ïðèâû÷êó

÷èòàòü. Ñóäÿ ïî îïðîñó, îñòàëüíûå è âîâñå

â ýòîì ïðîöåññå ó÷àñòèÿ íå ïðèíèìàþò.

×åì ðàíüøå íàó÷èòñÿ ÷èòàòü, òåì ëó÷øå?Îòâåòû ðîäèòåëåé íà ýòîò âîïðîñ ðàçäåëèëèñü: áîëüøèíñòâî óâå-

ðåííî ñêàçàëè «çà», åäèíèöû — «ïðîòèâ». Ðîäèòåëè â âîçðàñòíîéêàòåãîðèè äî 30 ëåò è ñòàðøå îòâåòèëè â îñíîâíîì ïîëîæèòåëüíî:«… áëàãîäàðÿ ðàííåìó ÷òåíèþ ó íåãî ðàçâèâàþòñÿ ïàìÿòü, ìûøëåíèåè êðóãîçîð», «… ðåáåíîê ñòàíîâèòñÿ áîëåå óñèä÷èâûì», «… îí ðàíüøåè áîëüøå óçíàåò èíòåðåñíîãî î ìèðå», «… ÷òåíèå êíèãè ñïîñîáñòâóåòñàìîðàçâèòèþ è äóõîâíîìó îáîãàùåíèþ», «… îí çàèíòåðåñóåòñÿ êíè-ãîé». Òîãäà êàê ðåñïîíäåíòû â âîçðàñòå äî 40 ëåò è ñòàðøå â áîëü-øèíñòâå ñëó÷àåâ âûñêàçàëè ñâîå íåîäîáðåíèå: «Âñåìó ñâîå âðåìÿ»,«ÿ — íå ñòîðîííèê ðàííåãî ÷òåíèÿ äåòåé, ëó÷øå, åñëè îíè ýòî ñäåëà-þò â îñîçíàííîì âîçðàñòå», «ýòî çàâèñèò îò æåëàíèÿ ñàìîãî ðåáåíêà»,«çàâèñèò îò õàðàêòåðà è ñïîñîáíîñòåé ðåáåíêà», «ñ÷èòàþ, ÷òî ó ðåáåí-êà êî âñåìó äîëæåí áûòü èíòåðåñ, à åñëè îí íà÷íåò èíòåðåñîâàòüñÿ÷òåíèåì, òîãäà íåîáõîäèìî åìó ïîìî÷ü â ýòîì, ê ïðèìåðó, ó ìîåãîðåáåíêà èíòåðåñ ïîÿâèëñÿ â ïÿòèëåòíåì âîçðàñòå».

Ïî ìåðå âçðîñëåíèÿ ñàìîãî ðîäèòåëÿ ìåíÿåòñÿ è åãî îòíîøåíèå êîáó÷åíèþ äåòåé ÷òåíèþ. Ðîäèòåëè ïîñòàðøå ïðåäïî÷èòàþò áîëüøåíàáëþäàòü çà åñòåñòâåííûì ðàçâèòèåì ðåáåíêà è íå íàâÿçûâàòü åìóèçó÷åíèå Àçáóêè, îòêëàäûâàÿ âûïîëíåíèå ýòîé çàäà÷è äî øêîëû. Áî-ëåå ìîëîäûå ðîäèòåëè ñòàðàþòñÿ, íàïðîòèâ, «îçàäà÷èòü» ðåáåíêà íî-âûì óâëå÷åíèåì, çàïèñûâàÿ åãî íà ïîäãîòîâèòåëüíûå êóðñû «ïî÷åìó-÷åê» èëè âîâëåêàÿ â ïðîöåññ ÷àñòíîãî ðåïåòèòîðà.

 êàêîì âîçðàñòå çíàêîìèòü ðåáåíêà ñ êíèãîé?Îòâåòû îêàçàëèñü ñàìûìè ðàçíûìè. Ðîäèòåëè äî 30 ëåò çíàêîìèëè

ñâîåãî ðåáåíêà ñ êíèãîé, íà÷èíàÿ ñ 2 äî 6 ëåò. Ïðåîáëàäàþùåå áîëü-øèíñòâî — äåòè ñòàðøå 4-õ ëåò. Ðîäèòåëè, êîìó çà 30 ëåò, ïðèîáùàëè êêíèãå ðåáåíêà ñ 3—5-ëåòíåãî âîçðàñòà, äðóãèå — â 1—1,5 ãîäà. Îäíàìàìà îòâåòèëà, ÷òî ñ 6 ìåñÿöåâ. À âîò ðîäèòåëè, ÷åé âîçðàñò ïåðåâàëèâàëçà 40 è 50 ëåò, ïî÷òè åäèíîãëàñíî ïðèâîäèëè âîçðàñò ðåáåíêà â 1 ãîäèê,ãîâîðÿ, ÷òî íà÷èíàëè ñ ÷òåíèÿ âñëóõ êíèæêè-ìàëûøêè Ê.×óêîâñêîãî «Òåëå-ôîí», ñòèøêîâ.

Åñëè ãîâîðèòü î âðåìåíè, çàòðà÷åííîãî íà ÷òåíèå, òî ðîäèòåëè ïîìî-ëîæå îòâîäÿò ýòîìó ïðîöåññó îò 30 ìèíóò äî 1 ÷àñà. Ðîäèòåëè, ÷åéâîçðàñò ïåðåøàãíóë 40 è 50 ëåò, — â ñðåäíåì ñòîëüêî æå âðåìåíè. À âîòïðåäñòàâèòåëè ãðóïïû, ãäå ó÷àñòíèêàì îò 30 äî 40 ëåò, òðàòÿò íà ÷òåíèåîò 15—30 ìèíóò â ñðåäíåì (íåêîòîðûå ãîâîðèëè, ÷òî 2—3 ðàçà â äåíü) äî2-õ è äàæå 3-õ ÷àñîâ (íåêîòîðûå äåëàëè ïðèìå÷àíèÿ, óêàçûâàÿ îáùååâðåìÿ, çàòðà÷åííîå íà ÷òåíèå çà íåäåëþ).

Ïðè÷åì áîëüøèíñòâî îòìå÷àëè, ÷òî âðåìÿ, çàòðà÷èâàåìîå íà ÷òåíèå,óâåëè÷èâàåòñÿ ïî ìåðå âçðîñëåíèÿ ðåáåí-êà, îäíàêî î ñîâìåñòíîì ÷òåíèèðå÷ü øëà òîëüêî ó 50% îïðî-øåííûõ. ×åì äîëüøå ïðî-äëèòñÿ òðàäèöèÿ ñîâìåñòíî-ãî ÷òåíèÿ, òåì áëèæå ðîäè-òåëü áóäåò ê ðåáåíêó, ó íèõïîÿâèòñÿ áîëüøå îáùèõ òåìäëÿ áåñåä è âîçìîæíîñòü àê-öåíòèðîâàòü âíèìàíèå íà òîì,÷òî âàæíî äëÿ ðîäèòåëÿ.

Ìíåíèå ñïåöèàëèñòà.

Þëäóç Õîäæàåâà, ó÷èòåëü íà÷àëüíûõ êëàñ-ñîâ øêîëû ¹ 64 Øàõðèõàíñêîãî ðàéîíà Àíäèæàíñêîéîáëàñòè:

— Íåò òàêîãî âîçðàñòà, êîãäà áû ñ÷èòàëîñü, ÷òî ðåáåíêó ðàíî èëèïîçäíî ÷èòàòü, ãëàâíîå — ïðèâèòü îñîçíàíèå ïîëåçíîñòè ýòîãî ïðî-öåññà. Êîíå÷íî, äëèòåëüíîñòü ÷òåíèÿ ñ äåòüìè çàâèñèò îò ðÿäà ôàê-òîðîâ: çàíÿòîñòè ðîäèòåëÿ ðàáîòîé, áûòîì, âîñïèòàíèåì äðóãèõ äåòåéè ò.ä. Ðîäèòåëè ïîìîëîæå áîëåå âíèìàòåëüíû è ñòàðàòåëüíû, áîëüøåâðåìåíè óäåëÿþò ÷òåíèþ, ââèäó òîãî, ÷òî ýòî èõ ïåðâåíöû. À ïîñòàð-øå, õîòÿ è óäåëÿþò ìåíüøå âðåìåíè ïðîöåññó ÷òåíèÿ, çàòî îòëè÷à-þòñÿ ðåãóëÿðíîñòüþ.  êàæäîì ñëó÷àå âñå î÷åíü èíäèâèäóàëüíî.

21

Èç óñò ðîäèòåëåé õîäå îïðîñà ðîäèòåëè ïîæåëàëè

«èìåòü âîçìîæíîñòü ÷èòàòü èçäàíèÿ îòå-÷åñòâåííûõ àâòîðîâ íà óçáåêñêîì è ðóñ-ñêîì ÿçûêàõ â êà÷åñòâåííîì îôîðìëåíèèè ïåðåïëåòå, ïîñêîëüêó êíèãà âîñïèòû-âàåò õóäîæåñòâåííûé âêóñ. Êíèãó äîëæíîáûòü ïðèÿòíî äåðæàòü â ðóêàõ è íå áî-ÿòüñÿ, ÷òî îíà ðàçâàëèòñÿ ïðè ïåðâîì æå÷òåíèè, îñîáåííî ýòî âàæíî äëÿ äåòñêèõêíèã. Õîòåëîñü áû èìåòü áîëüøå äåòñêèõêíèã, ïîâåñòâóþùèõ îá èñòîðèè, ãåîãðà-ôèè, æèâîòíîì è ðàñòèòåëüíîì ìèðå íà-øåé ñòðàíû, î ðåìåñëàõ, õóäîæåñòâåí-íûõ øêîëàõ, èñòîðèè ðàçâèòèÿ íàóê â Óç-áåêèñòàíå».

«Ìîè ïîæåëàíèÿ — ÷àùå ïðîâîäèòüèíòåëëåêòóàëüíûå èãðû è âñòðå÷è ñ àâòî-ðàìè êíèã, îðãàíèçîâûâàòü ýêñêóðñèè âðåäàêöèè èçäàíèé è òèïîãðàôèè», «… íóæ-íî ñîçäàòü êëàññíóþ áèáëèîòåêó ñ ðàç-íîîáðàçíûìè êíèãàìè», «… õîòåëîñü áû,÷òîáû öåíû íà êíèãè áûëè áû áîëåå äå-ìîêðàòè÷íûìè», «ïîæåëàëà áû ðîäèòåëÿìïðîâîäèòü òùàòåëüíûé îòáîð êíèã ïî âîç-ðàñòó, âîñïèòàòåëüíî-îáðàçîâàòåëüíûìêðèòåðèÿì, äóõîâíî-íðàâñòâåííûì îñíî-âàì», «ñàìîå ãëàâíîå, ÷òîáû ðîäèòåëè,êàæäûé èç íàñ, ïîêóïàë äëÿ äåòåé õóäî-æåñòâåííóþ ëèòåðàòóðó è èíóþ ïî èíòå-ðåñàì è óäåëÿë âðåìÿ íà îáùåíèå ñíèìè».

À ñî ñâîåé ñòîðîíû, íàïîìíèì ó÷èòå-ëÿì, ðîäèòåëÿì è âñåì ÷èòàòåëÿì, ÷òî âÿíâàðå òåêóùåãî ãîäà Ïðåçèäåíò Ðåñïóá-ëèêè Óçáåêèñòàí Øàâêàò Ìèðçè¸åâ ðàñ-ïîðÿäèëñÿ ðàçðàáîòàòü Ïðîãðàììó êîìï-ëåêñíûõ ìåð ïî ðàçâèòèþ ñèñòåìû èçäà-íèÿ è ðàñïðîñòðàíåíèÿ êíèæíîé ïðîäóê-öèè, ïîâûøåíèþ è ïðîïàãàíäå êóëüòóðû÷òåíèÿ.  íåé îáîçíà÷åíû ïðîáëåìû, êà-ñàþùèåñÿ ðàçâèòèÿ ñôåðû, ïî ïîâûøå-íèþ êóëüòóðû ÷òåíèÿ ñðåäè íàñåëåíèÿ,îñîáåííî ìîëîäåæè. Ñîçäàíèå òàêèõ óñ-ëîâèé îáíàäåæèâàåò ÷àÿíèÿ è æåëàíèÿðîäèòåëåé, «…÷òîáû äåòè ÷èòàëè áîëüøåêíèã, èáî êíèãè — ýòî êëàäåçü çíàíèé»,«… îíà ðóïîð ÷åëîâå÷åñêîé ìûñëè, ìû,ðîäèòåëè, õîòèì, ÷òîáû íàøè äåòè ëþ-áèëè êíèãè»!

Ñåìåéíûå òðàäèöèè ÷òåíèÿ è îòíî-øåíèÿ ðîäèòåëåé ê êíèãå â çíà÷èòåëü-íîé ñòåïåíè îêàçûâàþò âëèÿíèå íà òî,ñòàíåò ëè ðåáåíîê êíèãîëþáîì èëè äëÿíåãî áóäóò íàâåêè çàêðûòû âðàòà ïàìÿòè÷åëîâå÷åñêîãî ðîäà...

Ìíåíèå ñïåöèàëèñòà. Êàê ïîêàçûâàåò îïðîñ, ìíîãèå ðîäèòåëèðàòóþò çà ðàííåå äîøêîëüíîå ÷òåíèå, óçíàåì, ÷òî îá ýòî äóìàþòñïåöèàëèñòû.

Ãóëüñàðà Ñàéäàëèåâà, ó÷èòåëü íà÷àëüíûõ êëàññîâ îáùåîáðàçîâà-òåëüíîé øêîëû ¹96 Þíóñàáàäñêîãî ðàéîíà ãîðîäà Òàøêåíòà:

— Ìíîãèõ ìàì ïðèâëåêàþò êðàñî÷íûå ðåêëàìíûå áàííåðû ïîäãî-òîâèòåëüíûõ è ðàçâèâàþùèõ êóðñîâ äëÿ äîøêîëÿò. Îíè ñòàðàþòñÿ çà-äîëãî äî øêîëû îòäàòü äåòåé íà îáó÷åíèå. ×àñòî òàêèå äåòêè ïðèõîäÿòâ ïåðâûé êëàññ óæå ñ èñïîð÷åííûì ïî÷åðêîì, óðîêè Àçáóêè èì íåèí-òåðåñíû, òàê êàê îíè óæå ìîãóò ÷èòàòü, äðóãèì òÿæåëî äàåòñÿ àäàïòà-öèÿ ê íîâûì óñëîâèÿì. Ïðè÷èíà â òîì, ÷òî ðåáåíîê, ïîñåùàÿ ïîäãîòî-âèòåëüíóþ øêîëó, áûñòðî ó÷èòñÿ ïèñàòü è ÷èòàòü, ÷òî ðàäóåò ðîäèòåëÿ,íî îíè íå çàäóìûâàþòñÿ î ïîñëåäñòâèÿõ, ñ êîòîðûìè, ê ñîæàëåíèþ, âøêîëå ñòàëêèâàåòñÿ ïåðâûé ó÷èòåëü. Ïåðâîêëàññíèê â ïîäãîòîâèòåëü-íîé øêîëå ïðèâûêàåò âîñïðèíèìàòü óðîêè êàê èãðó è íå áîëåå, àïîïàäàÿ â îáû÷íóþ, îáùåîáðàçîâàòåëüíóþ, íåäîóìåâàåò, ïî÷åìó âñåíàñòîëüêî óñëîæíèëîñü. Òàê ïîÿâëÿåòñÿ íåæåëàíèå ó÷èòüñÿ è õîäèòü âøêîëó âîîáùå. Ó ðåáåíêà äîëæíî áûòü äåòñòâî, è ïóñòü îíî áóäåòïðàâèëüíûì. Ýòî íå îçíà÷àåò, ÷òî îòäàâàòü ðåáåíêà â ïîäãîòîâèòåëü-íûå øêîëû çàïðåùåíî, ñëåäóåò ëèøü íàöåëèòü èõ ïðåáûâàíèå òàì íåñòîëüêî íà ïîëó÷åíèå çíàíèé è íàâûêîâ, ñêîëüêî íà ïñèõîëîãè÷åñêóþãîòîâíîñòü ê øêîëüíîìó îáó÷åíèþ. Ýòî ïîäãîòîâêà èíòåëëåêòóàëüíàÿ,ñîöèàëüíàÿ, ýìîöèîíàëüíàÿ è ïñèõîëîãè÷åñêàÿ, ÷òî ïîìîæåò åìó óñ-ïåøíî ó÷èòüñÿ è çàëîæèò îñíîâó äëÿ äàëüíåéøåãî ðîñòà. Ðå÷ü èäåò îðàçâèòèè ìûøëåíèÿ, ïàìÿòè, âíèìàíèÿ. À óìåíèÿ ÷èòàòü è ñ÷èòàòü íåÿâëÿþòñÿ ãàðàíòèåé õîðîøåé óñïåâàåìîñòè â øêîëå. Êðîìå òîãî, î÷åíüâàæíî îáó÷èòü îáùåíèþ ñ ó÷èòåëåì è îäíîêëàññíèêàìè, áûòü âåæëè-âûì è îðãàíèçîâàííûì, ïðèçíàâàòü àâòîðèòåò âçðîñëûõ. Èìåííî îòàêîé ïîäãîòîâêå äîëæíû çíàòü ðîäèòåëè. Áåç ýòèõ óìåíèé ïåðâî-êëàññíèêó íå ìèíîâàòü ïðîáëåì ñ ó÷åáîé è çäîðîâüåì.

Êàê ïðèâëå÷ü ê ÷òåíèþè ìîæíî ëè çàñòàâèòü ÷èòàòü?

×òîáû ïðèâëå÷ü ðåáåíêà ê ÷òåíèþ, ðîäèòåëè ñàìè äîëæíû ïîäàâàòüõîðîøèé ïðèìåð, ÷èòàòü íà äîñóãå, âåñòè îáñóæäåíèÿ, ÷òî ïðèâëå÷åòåãî âíèìàíèå ê êíèãå. Åñëè ðîäèòåëü ïðîñèæèâàåò ó ìîíèòîðà êîìïü-þòåðà, ñîîòâåòñòâåííî, ýòà ïðèâû÷êà áóäåò ïåðåíÿòà ÷àäîì. Øêîëüíèêíå äîëæåí îòíîñèòüñÿ ê ÷òåíèþ êàê ê íàêàçàíèþ è ïûòêå, è ÷èòàòü ïîäñòðîãèì ðîäèòåëüñêèì êîíòðîëåì. Ïîäòâåðæäåíèå ýòîìó ìû íàøëè âîòâåòàõ áîëüøèíñòâà ðîäèòåëåé: «×àñòî ÷èòàþ ñàìà, ðàññêàçûâàÿ îâîçìîæíîñòÿõ ïîçíàíèÿ ÷åðåç êíèãó», «ïûòàþñü ïîêóïàòü êðàñî÷íûåêíèãè ñ ðèñóíêàìè, ñ÷èòàþ îôîðìëåíèå âàæíûì ôàêòîðîì», «ðàññêàçû-âàþ êîðîòêî, î ÷åì êíèãà, à ïîòîì äî÷ü ñàìà õî÷åò óçíàòü î ïðîäîëæå-íèè èëè äðóãèõ ïîäðîáíîñòÿõ», «âìåñòå èäåì â êíèæíûé ìàãàçèí çàíîâîé ïîêóïêîé», «÷èòàåì âìåñòå». Ëèøü åäèíèöû ïðèíóæäàþò äåòåé ê÷òåíèþ: «Çàâòðà ìû áóäåì ÷èòàòü áîëüøå», «çàïðåùàþ êàêèå-ëèáî ðàç-âëå÷åíèÿ», «îáúÿñíÿþ, ÷òî áåç ó÷åáû íåò áóäóùåãî», «äîãîâàðèâàþñüñî ñâîèì ðåáåíêîì, êîãäà äî÷ü áóäåò íàñòðîåíà ÷èòàòü».

Ìíåíèå ñïåöèàëèñòà. Âîò êàê íà ýòîò âîïðîñ îòâåòèëà ËèàíàÍàòðîøâèëè, ïðàêòèêóþùèé ïñèõîëîã:

— Êàê ïðèâèòü ëþáîâü ê ÷òåíèþ? Ìû ìîæåì çàñòàâèòü ÷èòàòü, ïîêàðåáåíîê ìàëåíüêèé, ìîæåì êîíòðîëèðîâàòü êîëè÷åñòâî ïðî÷èòàííûõñòðàíèö è êíèã. Íî ïîìîæåò ëè ýòî ïîëþáèòü êíèãè? Åäâà ëè, ñêîðååíàîáîðîò — ýòî îòòîëêíåò ðåáåíêà, âåäü ìû íå ìîæåì ëþáèòü òî, ÷òîïðèõîäèò â íàøó æèçíü ïîä äàâëåíèåì. Ïî-ýòîìó âàæíî ñ ðàííåãî äåòñòâà ñîçäàâàòüîùóùåíèå, ÷òî êíèãè — ýòî èíòåðåñíîå,óâëåêàòåëüíîå, çàõâàòûâàþùåå ïóòåøåñòâèå.Ñåãîäíÿ êíèæíûå ìàãàçèíû ïðåäëàãàþò íàììíîãî êíèã-èãð, ñ òàêòèëüíûìè âñòàâêàìè,ñ çàäàíèÿìè äëÿ ñàìûõ ìàëåíüêèõ. Âàæíîïîäáèðàòü èíòåðåñíûå êíèãè, ïî âîçðàñòó,òåìàòèêå, êîòîðàÿ áëèçêà ïî äóõó è õàðàê-òåðó óâëå÷åíèÿì ðåáåíêà — ôàíòàñòèêà, ïðè-êëþ÷åíèÿ, ñêàçêè, — ëþáîé æàíð õîðîø,åñëè îí ïîáóæäàåò ðåáåíêà ÷àùå áðàòü âðóêè êíèãó. Ïî ìîèì íàáëþäåíèÿì, â öèô-ðîâîé âåê ñîâðåìåííûå äåòè îõîòíåå ÷èòà-þò ýëåêòðîííûå êíèãè, ïîýòîìó ìîé ñîâåòðîäèòåëÿì — ïðèîáðåòàòü èõ.

Ãóëüìèðà ÊÀÌÈËÎÂÀ.

22

Ïðèìåíåíèå íîâûõ èíôîðìàöè-îííûõ òåõíîëîãèé â íà÷àëüíîì îá-ðàçîâàíèè ñ èñïîëüçîâàíèåì ýëå-ìåíòîâ êîìïüþòåðíûõ òåõíîëîãèéäàåò âîçìîæíîñòü òâîð÷åñêè ðàáî-òàþùåìó ó÷èòåëþ ðàñøèðèòüñïåêòð ñïîñîáîâ ïîäà÷è ó÷åáíîé èí-ôîðìàöèè, ïîçâîëÿåò îñóùåñòâëÿòüãèáêîå óïðàâëåíèå ó÷åáíûì ïðîöåñ-ñîì.

Òåõíîëîãèÿ — ñîâîêóïíîñòü ïðè-åìîâ, ïðèìåíÿåìûõ â êàêîì-ëèáîäåëå, ìàñòåðñòâå, èñêóññòâå.

Ïåäàãîãè÷åñêàÿ òåõíîëîãèÿ — ñîâîêóïíîñòü ïñèõîëîãî-ïåäàãîãè-÷åñêèõ óñòàíîâîê, îïðåäåëÿþùèõñïåöèàëüíûé íàáîð è êîìïîíîâêóôîðì, ìåòîäîâ, ñïîñîáîâ, ïðèåìîâîáó÷åíèÿ, âîñïèòàòåëüíûõ ñðåäñòâ;îíà åñòü îðãàíèçàöèîííî-ìåòîäè-÷åñêèé èíñòðóìåíòàðèé ïåäàãîãè-÷åñêîãî ïðîöåññà.

Èííîâàöèè – ýòî âíåñåíèå íî-âûõ ìåòîäîëîãèé è ñòàíäàðòîâ âïðîöåññ. Èííîâàöèîííîå îáðàçîâà-íèå íåñåò â ñåáå íîâûå îñíîâû ðàç-âèâàþùåãî îáðàçîâàíèÿ, êàê åãîîñíîâíîé ìîäåðíèçèðóþùèé ôàê-òîð.

 íàøåé øêîëå óñïåøíî èñïîëü-çóåòñÿ ñîåäèíåíèå ýëåìåíòîâ êîì-ïüþòåðíîé òåõíîëîãèè ñ ïðîåêòíî-èññëåäîâàòåëüñêîé ðàáîòîé.

Ïðîåêòíûé ìåòîä îáó÷åíèÿïðåäïîëàãàåò ïðîöåññ ðàçðàáîòêèè ñîçäàíèÿ ïðîåêòà.  åãî îñíîâåëåæèò ðàçâèòèå ïîçíàâàòåëüíûõ èí-òåðåñîâ ó÷àùèõñÿ, êðèòè÷åñêîãîìûøëåíèÿ, óìåíèé ñàìîñòîÿòåëüíîêîíñòðóèðîâàòü ñâîè çíàíèÿ è îðè-åíòèðîâàòüñÿ â èíôîðìàöèîííîìïðîñòðàíñòâå, ïðîÿâëÿòü êîìïåòåí-öèþ â âîïðîñàõ, ñâÿçàííûõ ñ òåìîéïðîåêòà.

Ïëàíèðîâàíèå ïðîåêòíîé äåÿ-òåëüíîñòè ïðåäïîëàãàåò:

— îïðåäåëåíèå èñòî÷íèêîâ èí-ôîðìàöèè, ñïîñîáîâ ñáîðà è àíà-ëèçà èíôîðìàöèè;

— èòîãîâûé ïðîäóêò (ôîðìûïðåäñòàâëåíèÿ ðåçóëüòàòà);

— âûðàáîòêó êðèòåðèåâ îöåíêèðåçóëüòàòîâ ðàáîòû;

— ðàñïðåäåëåíèå îáÿçàííîñòåéñðåäè ÷ëåíîâ êîìàíäû.

Ïðè òàêîì ïîñòðî-åíèè ïðî-

åêòíîé äåÿòåëüíîñòè ó÷àùèåñÿ îêà-çûâàþòñÿ â ðàçëè÷íûõ æèçíåííûõñèòóàöèÿõ, ñòàëêèâàþòñÿ ñ çàòðóä-íåíèÿìè, ïðåîäîëåâàþò èõ êàê èí-òóèòèâíî, òàê è ïîñðåäñòâîì íîâûõçíàíèé, êîòîðûå íóæíî äîáûòü äëÿäîñòèæåíèÿ ïîñòàâëåííîé öåëè. Ó÷è-òåëþ, îðãàíèçóþùåìó ïðîåêòíóþäåÿòåëüíîñòü, íàäî çíàòü, ÷òî îíàòðåáóåò çíàíèÿ èíòåðåñîâ äåòåé,âîçìîæíîñòåé èõ ñàìîîáðàçîâàíèÿâ ïðîöåññå ïðàêòè÷åñêîãî ïðèìåíå-íèÿ çíàíèé. Èìåííî ó÷èòåëü ñòèìó-ëèðóåò ñàìîñòîÿòåëüíóþ àêòèâíîñòüó÷àùèõñÿ, èõ ñîîáðàçèòåëüíîñòü èèçîáðåòàòåëüíîñòü, ïîâûøàåò ìîòè-âàöèþ, ïîääåðæèâàÿ, ïîîùðÿÿ èíàïðàâëÿÿ èõ ïî ïóòè äîñòèæåíèÿöåëåé, îðãàíèçóåò äîñòóï ê èíôîð-ìàöèîííûì ðåñóðñàì, äàåò ÷åòêèéàíàëèç ðåçóëüòàòîâ âûïîëíåííîãîïðîåêòà.

Èññëåäîâàòåëüñêèé ìåòîä îáó-÷åíèÿ ïðåäïîëàãàåò îðãàíèçàöèþïðîöåññà âûðàáîòêè íîâûõ çíàíèé.Ïðèíöèïèàëüíîå îòëè÷èå èññëåäî-âàíèÿ îò ïðîåêòèðîâàíèÿ ñîñòîèò âòîì, ÷òî èññëåäîâàíèå íå ïðåäïî-ëàãàåò ñîçäàíèå êàêîãî-ëèáî çàðà-íåå ïëàíèðóåìîãî îáúåêòà, äàæå åãîìîäåëè èëè ïðîòîòèïà.

Ðåçóëüòàò ïðîåêòà èçâåñòåí çà-ðàíåå, à èññëåäîâàíèå ìîæåò áûòüíåïðåäñêàçóåìûì. Îðãàíèçóÿ ó÷åá-íî-èññëåäîâàòåëüñêóþ äåÿòåëüíîñòüìëàäøèõ øêîëüíèêîâ, íåîáõîäèìîñëåäîâàòü ìåòîäîëîãèè. Ïîñòàâëåí-íàÿ ïðîáëåìà è îáîçíà÷åííàÿ òåìàäîëæíû áûòü àêòóàëüíûìè äëÿ ðå-áåíêà, èññëåäîâàòåëüñêàÿ ðàáîòà —âûïîëíÿòüñÿ èì äîáðîâîëüíî è áûòüîáåñïå÷åíà íåîáõîäèìûì îáîðóäî-âàíèåì, ñðåäñòâàìè è ìàòåðèàëà-ìè.

 îðãàíèçàöèþ èññëåäîâàíèÿâõîäÿò ñëåäóþùèå äåéñòâèÿ îáó÷à-þùèõñÿ:

— ïîäóìàòü ñàìîñòîÿòåëüíî îòîì, ÷òî îá ýòîì èçâåñòíî, êàêèåñóæäåíèÿ ìîæíî âûñêàçàòü ïî ýòî-ìó ïîâîäó, êàêèå âûâîäû ìîæíî ñäå-ëàòü èç òîãî, ÷òî óæå èçâåñòíî îïðåäìåòå èññëåäîâàíèÿ;

— ïîñìîòðåòü êíèãè ïî òåìå èçàïèñàòü âàæíóþ èíôîðìàöèþ;

— ñïðîñèòü óâçðîñëûõ è çàïèñàòüèíòåðåñíóþ èíôîð-ìàöèþ;

— ïîñìîòðåòü òåëåìàòåðèàëû èçàïèñàòü òî, ÷òî óçíàëè èç ôèëü-ìîâ;

— èñïîëüçóÿ Èíòåðíåò, çàïèñàòüñâåäåíèÿ, ïîëó÷åííûå ñ ïîìîùüþêîìïüþòåðà;

— ïîíàáëþäàòü è çàïèñàòü íåî-áû÷íûå ôàêòû è ïàðàäîêñû, ïîëó-÷åííûå ñ ïîìîùüþ íàáëþäåíèé;

— ïðîâåñòè ýêñïåðèìåíò è çà-ïèñàòü ïëàí è ðåçóëüòàòû.

 ïðîåêòíîé è èññëåäîâàòåëüñ-êîé äåÿòåëüíîñòè äåòåé ðàçâèâàþò-ñÿ âàæíåéøèå îáùåó÷åáíûå, ïîçíà-âàòåëüíûå óìåíèÿ è íàâûêè.

Èñõîäÿ èç âûøåñêàçàííîãî, ìîæ-íî ñäåëàòü âûâîä, ÷òî èññëåäîâà-òåëüñêàÿ òàêòèêà ðåáåíêà — ýòî íåïðîñòî îäèí èç ìåòîäîâ îáó÷åíèÿ.Ýòî ïóòü ôîðìèðîâàíèÿ îñîáîãî ñòè-ëÿ äåòñêîé æèçíè è ó÷åáíîé äåÿ-òåëüíîñòè. Îí ïîçâîëÿåò òðàíñôîð-ìèðîâàòü îáó÷åíèå â ñàìîîáó÷åíèå,ðåàëüíî çàïóñêàåò ìåõàíèçì ñàìî-ðàçâèòèÿ. Ãëàâíîå îòëè÷èå äåòåé,ñïîñîáíûõ ïðèíèìàòü ó÷àñòèå â èñ-ñëåäîâàòåëüñêîé ðàáîòå, — íàëè-÷èå ó íèõ ïîòðåáíîñòè óçíàâàòü íî-âîå. Ýòî âèäíî èç ìîíèòîðèíãà ìî-òèâàöèè ê èññëåäîâàòåëüñêîé äåÿ-òåëüíîñòè: â ïåðâîì êëàññå íàëè-÷èå òîëüêî ñèòóàòèâíîãî èíòåðåñà;íî óæå íà÷èíàÿ ñî âòîðîãî êëàññà— ðîñò óñòîé÷èâîãî è îáîáùåííîãîèíòåðåñà ê èññëåäîâàòåëüñêîé äåÿ-òåëüíîñòè.

Òàêèì îáðàçîì, ñîâðåìåííàÿøêîëà äîëæíà âîñïèòûâàòü ãîòîâ-íîñòü ÷åëîâåêà ê èííîâàöèîííîìóïîâåäåíèþ. Íà ñìåíó ïîñëóøàíèþ,ïîâòîðåíèþ, ïîäðàæàíèþ ïðèõîäÿòíîâûå òðåáîâàíèÿ: óìåíèå âèäåòüïðîáëåìû, ñïîêîéíî ïðèíèìàòü èõè ñàìîñòîÿòåëüíî ðåøàòü. Ýòî êà-ñàåòñÿ âñåõ ñôåð æèçíè: áûòîâîé,ñîöèàëüíîé è ïðîôåññèîíàëüíîé.

ÏîäãîòîâèëàÍ.ÌÈÐÇÀÀÕÌÅÄÎÂÀ,

ó÷èòåëü íà÷àëüíûõêëàññîâ øêîëû ¹ 1

Êóðãàíòåïèíñêîãî ðàéîíàÀíäèæàíñêîé îáëàñòè.

23

Âåäóùèé: — Çäðàâñòâóéòå, óâàæàåìûå ãîñòè èðåáÿòà! Ñåãîäíÿ ìû ñîâåðøèì ïóòåøåñòâèå â âîë-øåáíûé ìèð ñêàçîê. Ñ íèìè ìû çíàêîìû ñ äåòñòâà.Ñêàçêè — ýòî çàíèìàòåëüíûå ðàññêàçû î íåîáûêíî-âåííûõ, ïðèäóìàííûõ ñîáûòèÿõ è ïðèêëþ÷åíèÿõ. Îíèáûâàþò ðàçíûå: âîëøåáíûå, áûòîâûå, î æèâîòíûõ.Ñåé÷àñ ðåáÿòà ðàññêàæóò âàì, ÷òî çíàþò î ñêàçêàõ.

Âûñòóïëåíèå øêîëüíèêîâ.1-é ó÷àñòíèê: —  âîëøåáíûõ ñêàçêàõ ðàññêà-

çûâàåòñÿ î ïîäâèãàõ ãåðîåâ, êîòîðûå ïîáåæäàþòçëûõ ÷àðîäååâ, çàùèùàþò è îñâîáîæäàþò ðîäíóþçåìëþ. Ýòî ñêàçêè «Çîëóøêà», «Ñíåæíàÿ Êîðîëåâà»,«Ãóñè-ëåáåäè», «Ñêàçêà î ðûáàêå è ðûáêå».

2-é ó÷àñòíèê: — Âáûòîâûõ ñêàçêàõ ðàñ-ñêàçûâàåòñÿ î áîãàòûõ èáåäíûõ. Áåäíÿêè â ýòèõñêàçêàõ — óìíûå, òðóäî-ëþáèâûå, à áîãà÷è —çëûå, ãëóïûå, æàäíûå èëåíèâûå.  ýòèõ ñêàçêàõíàðîä ñìååòñÿ íàä çëû-ìè è æàäíûìè áîãà÷àìèè ñëàâèò äîáðûõ è ñìå-

ëûõ áåäíÿêîâ. Íàïðèìåð,«Ñêàçêà î ïîïå è î ðàáîò-íèêå åãî Áàëäå».

3-é ó÷àñòíèê: — Ñêàç-êè î æèâîòíûõ.  ýòèõñêàçêàõ æèâîòíûå, êàê èëþäè, ãîâîðÿò ÷åëîâå÷åñ-êèì ÿçûêîì, áûâàþò äîá-ðûìè è çëûìè. Íàïðèìåð:«Âîëê è ñåìåðî êîçëÿò»,«Êóðî÷êà Ðÿáà», «Êîëîáîê»,«Äîêòîð Àéáîëèò».

Íà ïðàçäíèê ïðèøëèíåêîòîðûå ãåðîè ëþáèìûõñêàçîê (âáåãàåò Áóðàòèíî ñ

êíèãîé «Çîëîòîé êëþ÷èê»).4-é ó÷àñòíèê: Ñ áóêâàðåì øàãàåò â øêîëó

Äåðåâÿííûé ìàëü÷óãàí.Ïîïàäàåò âìåñòî øêîëû ïîëîòíÿíûé áàëàãàí.Êàê çîâåòñÿ ýòà êíèæêà?Êàê çîâåòñÿ ñàì ìàëü÷èøêà?

Äåòè: — Áóðàòèíî.Áóðàòèíî: — Âû ìåíÿ óçíàëè? ß çíàìåíèòûé

äåðåâÿííûé ÷åëîâåê. Ó ìåíÿ â êàðìàíå çîëîòîé êëþ-÷èê îò âñÿêèõ ñêàçîê. Âìåñòå ñ äðóçüÿìè ïîáåäèëçëîãî Êàðàáàñà-Áàðàáàñà.

Âåäóùèé: — Ðåáÿòà, äàâàéòå èñïîëíèì ïåñíþ«Áóðàòèíî». (Ïîþò ïåñíþ).

5-é ó÷àñòíèê: — Ñêàçêà «Êðàñíàÿ Øàïî÷êà».Êðàñíàÿ Øàïî÷êà: — Øëà ÿ ê áàáóøêå è çàáå-

æàëà ê âàì. Ìíå íàäî îòíåñòè áàáóøêå ïèðîæîê èáóòûëî÷êó ìîëîêà. ß òîëüêî íåìíîãî ïîáóäó ó âàñ èïîáåãó ê íåé. (Ïåñíÿ «Êðàñíàÿ Øàïî÷êà»).

Âåäóùèé: — Ñöåíêà èç ðóññêîé íàðîäíîé ñêàç-êè «Èãîëêà». Ýòî áûòîâàÿ ñêàçêà. (Èíñöåíèðîâàíèåïðîõîäèò â êîñòþìàõ).

Æèë ñòàðèê ñî ñòàðóõîé êîãäà-òî,À ñòàðóõà áûëà ãëóõîâàòà...Ñêàæåò äåä: «Ïðèíåñè ïèðîãè!»À ñòàðóõà íåñåò ñàïîãè.Ñêàæåò äåä: «Ïðèíåñè âàòðóøêè!»À ñòàðóõà íåñåò ïîäóøêè.— Ãäå, ñòàðóõà, ó íàñ èãîëêè?— ×òî? Çàøëè â äåðåâíþ âîëêè?— Ìíå — èãîëêó! Çàøèòü øóáåíêó!— ×òî? Îòúåëè íîãè òåëåíêó?Èñïóãàëàñü ñòàðóõà, çàêðè÷àëà, äâåðè, â îêíà êî âñåì çàñòó÷àëà:— Îé, ñîñåäè! Âñòàâàéòå ñ ïîñòåëè!Âîëêè íàøèõ òåëÿò çàåëè!Òàê è æäàë áû ñòàðèê áåç òîëêó.×òîáû äàëè åìó èãîëêó,Äà ñêàçàëà âíó÷êà Àëåíêà:— Âîò, çàøèòà òâîÿ øóáåíêà!Õîðîøî, ÷òî ó äåäà âíó÷êàÍå ëåíòÿéêà, íå áåëîðó÷êà!

À ñòàðóøêà íå âèíîâàòà, ×òî îíà ñëåãêà ãëóõîâàòà...6-é ó÷àñòíèê ðàññêàçûâàåò ñêàçêó «Ðåïêà».

7-é ó÷àñòíèê ðàññêàçûâàåò ñêàçêó «Êóðî÷êàÐÿáà». (Ó÷åíèê èãðàåò íà ñêðèïêå).

Âåäóùèé: — Ðåáÿòà, à çíàåòå âû, êòî äëÿ íàñïèøåò ñêàçêè? Ýòî èçâåñòíûå ñêàçî÷íèêè Ãàíñ Õðè-ñòèàí Àíäåðñåí, Áðàòüÿ Ãðèìì, Øàðëü Ïåððî.

— Ïîñìîòðèòå íà ýòîò ïîðòðåò è ñêàæèòå, êòîýòî?

8-é ó÷àñòíèê: — Ýòî ïîðòðåò âåëèêîãî ðóññêîãîïîýòà, ïèñàòåëÿ è ñêàçî÷íèêà Àëåêñàíäðà Ñåðãåå-âè÷à Ïóøêèíà. Îí ñ äåòñòâà ëþáèë ñëóøàòü ñêàçêè,êîòîðûå ðàññêàçûâàëà åìó íÿíÿ Àðèíà Ðîäèîíîâíà,è íàïèñàë äëÿ íàñ òàê ìíîãî âîëøåáíûõ ñêàçîê.

«×òî çà ïðåëåñòü ýòè ñêàçêè!» — ïèñàë îí â ïèñü-ìå áðàòó Ëüâó.

9-é ó÷àñòíèê: — Ýòî «Ñêàçêà î ðûáàêå è ðûá-êå». (Èíñöåíèðîâàíèå ñêàçêè).

10-é ó÷àñòíèê: — Ñëåäóþùàÿ — «Ñêàçêà î ïîïåè î ðàáîòíèêå åãî Áàëäå». Ãëàâíûé ãåðîé — ñèëü-íûé, âåñåëûé, íàõîä÷èâûé ìóæ÷èíà ïî èìåíè Áàë-äà. Áàëäà íàêàçàë ñêóïîãî, æàäíîãî è òðóñëèâîãîïîïà. (Èíñöåíèðîâàíèå ñêàçêè).

Çàòåì îòðûâîê èç «Ñêàçêè î ìåðòâîé öàðåâíå èî ñåìè áîãàòûðÿõ», «Î öàðå Ñàëòàíå...».

Âåäóùèé: — Íó âîò è ïîñìîòðåëè îòðûâêè èçñêàçîê.

ß çíàþ, âû ëþáèòå èãðû,Ïåñíè, çàãàäêè è ïëÿñêè.Íî íåò íè÷åãî èíòåðåñíåå,×åì íàøè âîëøåáíûå ñêàçêè.

— Ïîíðàâèëñÿ ëè âàì, ðåáÿòà, íàø ïðàçäíèêñêàçêè? (Îòâåòû äåòåé).

— Ïóñòü âñåãäà âàì äàðÿò ñêàçêè áîëüøóþ ðà-äîñòü. (Äåòè ïîþò è òàíöóþò ïîä ïåñíþ «Âîëøåá-íûå ñêàçêè»).

Àäèáà ÊÀÄÛÐÎÂÀ,ó÷èòåëü ðóññêîãî ÿçûêà è ëèòåðàòóðû

øêîëû ¹ 88 ãîðîäà ØàõðèñàáçàÊàøêàäàðüèíñêîé îáëàñòè.

24

Äàííàÿ èãðà ìîæåò áûòü èñïîëüçî-âàíà ðóêîâîäèòåëÿìè êðóæêîâ àíãëèé-ñêîãî ÿçûêà â ëåòíèõ ïðèøêîëüíûõ ëà-ãåðÿõ. Áëàãîäàðÿ åé äåòè ìîãóò ïîëó-÷èòü áîëüøå èíôîðìàöèè äðóã î äðó-ãå è áëèæå ïîçíàêîìèòüñÿ.

Äëÿ èãðû ïîíàäîáÿòñÿ áåéäæèêè ñèìåíàìè äåòåé — «äåòåêòèâîâ» (cardswith «detective» children’s names), àíêå-òà (questionnaire), ëèñòû îïðîñà «ïîäî-çðåâàåìîãî» (checking questionnaire list).

Êðóæêîâîä ðàçäàåò êàæäîìó ó÷àñò-íèêó åãî ëè÷íûé áåéäæèê ñ èìåíåì èíàäïèñüþ «detective». Ýòî ïîìîæåò äå-òÿì íàñòðîèòüñÿ íà èãðó è ïî÷óâñòâî-âàòü ñåáÿ íàñòîÿùèìè äåòåêòèâàìè.

Èãðà ñîñòîèò èç äâóõ ÷àñòåé.×àñòü I. Påáÿòàì âûäàþòñÿ àíêåòû

äëÿ çàïîëíåíèÿ èíôîðìàöèè î ñåáåáåç óêàçàíèÿ èìåíè è ôàìèëèè.

Questionnaire1. How many people are in your

family?2. How many pets do you have?3. What’s your favourite colour?4. What’s your favourite food?5. What do you like to do in summer?Ñïèñîê âîïðîñîâ ìîæíî ïðîäîëæèòü

ïî æåëàíèþ.×àñòü II.

Ç à ò å ìêðóæêîâîä ðàçäàåò ðåáÿòàì çàïîëíåí-íûå â ïåðâîé ÷àñòè âîïðîñíèêè òàê,÷òîáû íèêîìó íå ïîïàëñÿ åãî ñîáñòâåí-íûé, è ëèñòû äëÿ ïðîâåðêè «ïîäîçðå-âàåìîãî».  íèõ äåòè çàïèñûâàþò ñà-ìîñòîÿòåëüíî ñîñòàâëåííûå âîïðîñû íààíãëèéñêîì ÿçûêå íà îñíîâå ïîëó÷åí-íûõ ðàíåå çàïîëíåííûõ àíêåò. Âîïðî-ñû äîëæíû áûòü òàê ñîñòàâëåíû, ÷òî-áû îòâåòèòü ìîæíî áûëî îäíîçíà÷íî«Äà» èëè «Íåò».

Checking questionnaire list1. Are there 5 people in your family?2. Do you have 2 birds at home?3. Do you like red?4. Do you like pizza?5. Do you like swimming in summer?Ðåáÿòà ïî î÷åðåäè ïîäõîäÿò äðóã ê

äðóãó è ñ ïîìîùüþ ëèñòà ïðîâåðêè «ïî-äîçðåâàåìîãî» ïûòàþòñÿ âûÿñíèòü, ÷üÿàíêåòà ó íèõ â ðóêàõ. Òàêèì îáðàçîì,êàæäûé íàéäåò ñåáå íîâîãî äðóãà. Âêîíöå èãðû «äåòåêòèâ» ïðåäñòàâëÿåòêëàññó ñâîåãî íîâîãî äðóãà.

Formed by F.GAFFAROVA.

Öåëè: ôîðìèðî-âàòü ýêîëîãè÷åñêîåâîñïèòàíèå â ñåìüå;âîñïèòàòü ãóìàííóþ,òâîð÷åñêóþ, ñîöè-àëüíî àêòèâíóþ ëè÷-íîñòü; ñïîñîáñòâî-âàòü îñîçíàíèþ ó÷à-ùèìèñÿ óáåæäåíèÿ

î íåîáõîäèìîñòè è âàæíîñòè îõ-ðàíû ïðèðîäû.

Õîä ìåðîïðèÿòèÿÂåäóùèé: — Äîáðûé äåíü,

äîðîãèå ðåáÿòà, óâàæàåìûå ðî-äèòåëè è ãîñòè! Ñåãîäíÿøíåå ìå-

ðîïðèÿòèå ìû ïîñâÿùàåì ýêîëî-ãè÷åñêîìó âîñïèòàíèþ â ñåìüå. Èíà÷íåì ýòîò ïðàçäíèê ñ êîíêóðñà«Ìàìà íà 5+». Ïðîøó ïîïðèâåò-ñòâîâàòü íàøèõ ìàì (âûõîäÿò 5—6ìàì). Ýòîò êîíêóðñ áóäåò ïðîõî-äèòü â 3 ýòàïà. Çà êàæäûé ïðà-âèëüíûé îòâåò ó÷àñòíèöû ïîëó÷à-þò áàëë.

1-é ýòàï: «Âîïðîñû è îòâå-òû».

Ó÷èòåëü: — Ìàìàì çàäàþòñÿâîïðîñû, íà êîòîðûå óæå îòâåòè-ëè èõ äåòè. Îíè äîëæíû ïðàâèëü-íî âûáðàòü îòâåò ñâîåãî ðåáåíêà.À ïîòîì ìû ñðàâíèì èõ ñ îòâåòà-ìè äåòåé.

Âîïðîñ:1. ×òî âûáåðåò âàø ðåáåíîê,

åñëè åìó ïðåäëîæàò...à) ïîåõàòü â ïàðê, êàòàòüñÿ íà

êàðóñåëÿõá) ïîåçäêó â áîòàíè÷åñêèé ñàäâ) ïîõîä â çîîïàðêã) ïðîãóëêó â ìàãàçèí èãðóøåê2. Êòî ó âàñ â ñåìüå ãëàâíûé?à) ìàìàá) ïàïàâ) áàáóøêàã) äåäóøêà3. Åñëè áû ðåáåíêó ðàçðåøè-

ëè â äîìå çàâåñòè æèâîòíîå, ÷òîáû îí(îíà) âûáðàë(-à)?

à) êîøêóá) ñîáàêóâ) õîìÿ÷êàã) ÷åðåïàõó4 Êòî äîìà ÷èòàåò êíèãè?à) ìàìàá) ïàïàâ) áàáóøêàã) âñå

Æþðè îáúÿâëÿåò îöåíêè 1-ãîýòàïà.

2-é ýòàï: «Âàæíåé âñåãî —ïîãîäà â äîìå!»

Ìóçûêàëüíûé êîíêóðñ: âñïîìíè-òå ïåñíè, ãäå âñòðå÷àþòñÿ ñëîâà:ïîãîäà, äîæäü, ñíåã, ñîëíöå, ðàäó-ãà. Ñïîéòå îäèí êóïëåò.

Îáúÿâëÿþòñÿ îöåíêè æþðè çà2-é ýòàï êîíêóðñà.

3-é ýòàï: «Ìàìà, îòãàäàé çà-ãàäêó ñî ñëîâ ñâîåãî ðåáåíêà».

Áåç íåãî ïëà÷åì,À êàê ïîÿâèòñÿ —Îò íåãî ãëàçà ïðÿ÷åì.

(Ñîëíöå).

Íè ðóê, íè íîã,À ãîðó ðàçðóøàåò.

(Êàïëÿ).Ìåíÿ æäàëè,Ìåíÿ çâàëè,Ïîêàçàëñÿ — óáåæàëè.

(Äîæäü).Íî÷üþ íà çåìëå ñïèò,Óòðîì â íåáåñà ëåòèò.

(Ðîñà).Èäåò, èäåò,Ó áåðåãà ïåñíþ ñïîåò.

(Âîëíà).Èç âîðîò â âîðîòàËåæèò ùóêà çîëîòà.

(Ëó÷ ñîëíöà).Èòîãè êîíêóðñà, íàãðàæäåíèå.Âåäóùèé: — Ïðàçäíèê ïðîäîë-

æàþò ó÷àùèåñÿ 2-ãî êëàññà. (Âûõîäó÷àùèõñÿ ïîä ìóçûêó).

1-é ó÷åíèê (÷èòàåò ñòèõîòâîðå-íèå ß.Àêèìà «Åñòü îäíà ïëàíåòà— ñàä...»):

Åñòü îäíà ïëàíåòà—ñàä ýòîì êîñìîñå õîëîäíîì.Òîëüêî çäåñü ëåñà øóìÿò,Ïòèö ñêëèêàÿ ïåðåëåòíûõ,Ëèøü íà íåé îäíîé öâåòóòËàíäûøè â òðàâå çåëåíîé,È ñòðåêîçû òîëüêî òóò ðå÷êó ñìîòðÿò óäèâëåííî.Áåðåãè ñâîþ ïëàíåòó —Âåäü äðóãîé, ïîõîæåé, íåòó!Âåäóùèé: — Äà, äåéñòâèòåëü-

íî, äðóãîé òàêîé ïëàíåòû íåò. ÍàøàÇåìëÿ — â íàøèõ ðóêàõ. Ó êàæäîãî÷åëîâåêà åñòü ñâîÿ Ðîäèíà — áîëü-øàÿ è ìàëåíüêàÿ, ÷åëîâåêó íåëüçÿæèòü áåç íåå.

Ýêîëîãè÷åñêàÿ ñêàçêà «Ðåï-êà» (ïàëü÷èêîâûé òåàòð).

25

Ñöåíêà «Ðåáåíîê è ìîòûëåê».Ìàëü÷èê:Ìîòûëåê, êàê æå òàê?Öåëûé äåíü òû ëåòàëÈ ñîâñåì íå óñòàë?Ðàññêàæè, êàê òû æèâåøü?×òî òû åøü? ×òî òû ïüåøü?Ãäå òâîé ìèð? Ãäå òâîé äîì?Ðàññêàæè îáî âñåì.Ìîòûëåê:ß æèâó íà ëóãàõ è â ñàäàõ, è â ëåñàõ,ß ëåòàþ âåñü äåíü â ãîëóáûõ íåáåñàõ.Ñîëíöà ëàñêîâûé ñâåò îçàðÿåò ìîé êðîâ,Ìíå åäà è ïèòüå — àðîìàòû öâåòîâ.Íî æèâó ÿ íåäîëãî — íå áîëåå äíÿ.Áóäü æå äîáðûì ñî ìíîé è

À âàñ ìû î÷åíü-î÷åíü ïðîñèì,Íàñ íå ïóãàòü è íå ëîâèòü,×òîá ìû ìîãëè ñïîêîéíî æèòü!Ìû ïðèâëåêàòåëüíû, êðàñèâû,Íî ïðîñèì ïîìíèòü, ÷òî äîëæíû âûÍà íàñ ëèøü èçäàëè ñìîòðåòü.Àõ, êàê íàì íðàâèòñÿ ëåòåòüÊ öâåòàì, íà ðå÷êó, è íà ëóã,È, ñäåëàâ òàì íàä íèìè êðóã,Ïðèïàâ ê öâåòêó, íåêòàð ïîïèòü,Öâåòû ìû ìîæåì ñîõðàíèòü:Ó îäíîãî ïûëüöó âîçüìåìÈ íà äðóãîé ïåðåíåñåì.Âåäóùèé: — Âû êîãäà-íèáóäü çà-

äóìûâàëèñü, ïî÷åìó áàáî÷êè òàêèå êðà-ñèâûå? Ïî÷åìó òàê ðàçíîîáðàçíû èõíàðÿäû? Ó áàáî÷åê êðûëüÿ ïîêðûòûìíîæåñòâîì ÷åøóåê, êîòîðûå îòðàæà-þò ñîëíå÷íûå ëó÷è. Ñîëíöå äåëàåò íà-ðÿä áàáî÷åê ÿðêèì è ïåðåëèâàþùèì-

èíòåðåñíîå íàçâàíèå?  ñòàðûå âðå-ìåíà «áîæüèì» íàçûâàëè ÷åëîâåêà áå-çîáèäíîãî, äîáðîäóøíîãî, áåççàùèò-íîãî. Áîæüÿ êîðîâêà òàê æå áåçîáèä-íà è áåççàùèòíà: íå êóñàåòñÿ, íå öà-ðàïàåòñÿ. Çàùèùàåòñÿ òîëüêî òåì, ÷òîâûïóñêàåò æåëòîå «ìîëî÷êî». Ïîýòîìóè íàçûâàþò êîðîâêîé. Ñóùåñòâóåò íà-ðîäíàÿ ïðèìåòà: åñëè âçÿòûå íà ðóêóáîæüè êîðîâêè áûñòðî ñëåòàþò — êÿñíîé òåïëîé ïîãîäå.

Ó÷åíèê:Äàâàéòå áóäåì äðóæèòü äðóã ñ äðóãîì,Êàê ïòèöà — ñ íåáîì, êàê ïîëå — ñ ïëóãîì,Êàê âåòåð — ñ ìîðåì, òðàâà — ñ äîæäÿìè,Êàê êðóæèò ñîëíöå ñî âñåìè íàìè!..Äàâàéòå áóäåì ê òîìó ñòðåìèòüñÿ,

íå òðîãàé ìåíÿ!Âåäóùèé: — Îòãàäàéòå çàãàäêó:×åðíîêîæèé êàðàïóç íå ïî ðîñòó

òÿíåò ãðóç. (Ìóðàâåé). (Âõîäèò ìàëü-÷èê â êîñòþìå ìóðàâüÿ).

Ìóðàâåé:Ðàçìûøëÿåò ìóðàâåéÏîä âåòâèñòîé åëî÷êîé:Êàê áû ñïðàâèòüñÿ æèâåéÑ õâîéíîþ èãîëî÷êîé?Çäåñü ëîæáèíêà, òàì áóãîð,Òðàâêè âñòàëè, êàê çàáîð,Ïðîíåñó ëè ÿ èãëóÏî óçëèñòîìó ñòâîëó?Âåäóùèé: — Êàê íàçûâàåòñÿ äîì,

â êîòîðîì æèâóò ìóðàâüè? (Ìóðàâåé-íèê).

Åñëè âû õîòèòå óçíàòü, êàêàÿ áóäåòïîãîäà â áëèæàéøåå âðåìÿ, ïîíàáëþ-äàéòå çà æèçíüþ â ìóðàâåéíèêå. Åñëèõîäû â ìóðàâåéíèêå îòêðûòû è çàìåò-íî áîéêîå äâèæåíèå — ê õîðîøåé ïî-ãîäå. Åñëè ìóðàâüè ïðÿ÷óòñÿ â ìóðà-âåéíèê è çàêðûâàþò õîäû — ê íåíàñ-òüþ è äîæäþ. Ìóðàâüè — ïîëåçíûåíàñåêîìûå. Óíè÷òîæàÿ âðåäíûõ íàñå-êîìûõ (ãóñåíèö, ñëèçíåé), îíè îõðà-íÿþò íàøè ëåñà.

Çàãàäêà.Øåâåëèëèñü ó öâåòêàÂñå ÷åòûðå ëåïåñòêà.ß ñîðâàòü åãî õîòåë,Îí âñïîðõíóë è óëåòåë.

(Áàáî÷êà).(Âõîäèò äåâî÷êà â êîñòþìå áàáî÷-

êè).Áàáî÷êà:Ìû êàæäûé äåíü âîêðóã ïîðõàåì, ðàáîòå óñòàëè íå çíàåì:Ïûëüöó öâåòêîâ ìû ïåðåíîñèì,

ñÿ. Ìíîãèå áàáî÷êè íå ìîãóò æèòü ïîñ-ëå òîãî, êàê ïîáûâàëè â ðóêàõ ÷åëîâå-êà. Äàæå ïðè ëåãêîì ïðèêîñíîâåíèè÷åøóéêè ñòèðàþòñÿ. Êðûëüÿ áàáî÷åêî÷åíü íåæíûå, ëåãêî ïîâðåæäàþòñÿ.

Òàê ñòîèò ëè ëîâèòü áàáî÷åê?×åì ïèòàþòñÿ áàáî÷êè? (Íåêòàðîì).Áàáî÷êè — æèâûå áàðîìåòðû. Ìíî-

ãî áàáî÷åê íàä öâåòàìè — ê õîðîøåéïîãîäå. Çàëåòàþò â äîì, â óêðûòèå —ê õîëîäíîìó âåòðó.

Æèçíü áàáî÷åê óäèâèòåëüíà: èçïðîòèâíîé ãóñåíèöû âäðóã ðîäèòñÿ ïðå-êðàñíàÿ áàáî÷êà! Âñå ëåòî áàáî÷êè óê-ðàøàþò ïîëÿ è ëóãà. À îñåíüþ èñ÷åçà-þò. Îäíè, êàê ïòèöû, óëåòàþò íà þã.Äðóãèå ïðÿ÷óòñÿ è ñïÿò âñþ çèìó. Àòðåòüè îòëîæàò ïîòîìñòâî è óìðóò. Êà-êèõ òîëüêî áàáî÷åê íåò!

Çàãàäêà.×òî çà ìàëåíüêàÿ êðîøêàÓ Åãîðêè íà ëàäîøêå?Êðàñíûé ïëàù, ñåìü ÷åðíûõ òî÷åêÓëåòàòü ñîâñåì íå õî÷åò.(Áîæüÿ êîðîâêà).(Âõîäèò äåâî÷êà â êîñòþìå áîæüåé

êîðîâêè).Áîæüÿ êîðîâêà:Ó Åãîðêè íà ëàäîøêåÎòäîõíó åùå íåìíîæêî,Îòäîõíó ñîâñåì ÷óòîê —Ïåðåïðûãíó íà ëèñòîê!Âñÿ íàøà æèçíü òàê èíòåðåñíàÈ ëþäÿì ÷àñòî íåèçâåñòíî,Âåäü âû æèâåòå â ãîðîäàõ,À ìû — â ëåñàõ, ïîëÿõ, ñàäàõ.Ìû ãðÿçíûé âîçäóõ íå âûíîñèìÈ î çàùèòå î÷åíü ïðîñèì!Âåäóùèé: — Êàê âû äóìàåòå, ïî-

÷åìó ýòî íàñåêîìîå ïîëó÷èëî òàêîå

×òîá íàñ ëþáèëè è çâåðü, è ïòèöà.È äîâåðÿëè ïîâñþäó íàì,Êàê ñàìûì âåðíûì ñâîèì äðóçüÿì!..Äàâàéòå áóäåì áåðå÷ü ïëàíåòó —Âî âñåé Âñåëåííîé ïîõîæåé íåòó:Âî âñåé Âñåëåííîé ñîâñåì îäíà,×òî áóäåò äåëàòü áåç íàñ îíà?..Èòîãè ìåðîïðèÿòèÿ.

Ã.ÀÁÓÅÂÀ,ó÷èòåëü íà÷àëüíûõ êëàññîâ

øêîëû ¹ 292Áåêòåìèðñêîãî ðàéîíà

ãîðîäà Òàøêåíòà.

26

Òåìà: «Ïðàâèëà ãèãèåíû».Öåëè:îáðàçîâàòåëüíàÿ: ôîðìèðî-

âàòü íàâûêè áåãëîãî ÷òåíèÿ è ïðà-âèëüíîãî ïèñüìà, ó÷èòü ïðèìåíÿòüíà ïðàêòèêå ÇÓÍ, ïîëó÷åííûå âõîäå èçó÷åíèÿ äàííîé òåìû;

âîñïèòàòåëüíàÿ: ñîäåéñòâî-âàòü âîñïèòàíèþ ó ìëàäøèõøêîëüíèêîâ áåðåæíîãî îòíîøåíèÿê ñâîåìó çäîðîâüþ, óìåíèÿ ðàáî-òàòü â êîëëåêòèâå;

ðàçâèâàþùàÿ: ðàçâèâàòüâíèìàíèå, ïàìÿòü, ëîãè÷åñêîåìûøëåíèå.

Õîä óðîêàI. Àêòóàëèçàöèÿ çíàíèé.II. Ðàáîòà ïî òåìå óðîêà.Ó÷èòåëü: — Ðåáÿòà, ê íàì ïðè-

øëî ïèñüìî. Äàâàéòå ÿ âàì åãîçà÷èòàþ, à âû ïîäóìàéòå, îò êîãîîíî ìîæåò áûòü?

Äîðîãèå ìîè äåòè!ß ïèøó âàì ïèñüìåöî:È ïðîøó âàñ, ìîéòå ÷àùåÂàøè ðóêè è ëèöî.Âñå ðàâíî, êàêîé âîäîþ:Êèïÿ÷åíîé, êëþ÷åâîé,Èç ðåêè èëè êîëîäöà

Èëè ïðîñòî äîæäåâîé.Íóæíî ìûòüñÿ íåïðåìåííîÓòðîì, âå÷åðîì è äíåì —Ïåðåä êàæäîþ åäîþ,Ïîñëå ñíà è ïåðåä ñíîì!Òðèòåñü ãóáêîé è ìî÷àëêîé!Ïîòåðïèòå — íå áåäà!È ÷åðíèëà, è âàðåíüåÑìîåò ìûëî è âîäà!Äîðîãèå ìîè äåòè!Î÷åíü, î÷åíü âàñ ïðîøó:Ìîéòåñü ÷àùå, ìîéòåñü ÷èùå —ß ãðÿçíóëü íå âûíîøó.Íå ïîäàì ðóêè ãðÿçíóëÿì,Íå ïîåäó â ãîñòè ê íèì!Ñàì ÿ ìîþñü î÷åíü ÷àñòîÄî ñâèäàíèÿ!Ìîéäîäûð.

— Êàêîé ñîâåò äàåò âàì Ìîé-äîäûð? (Îòâåòû äåòåé).

— Êàê âû äóìàåòå, ïîâàð èëèìàìà ïåðåä òåì, êàê ãîòîâèòüïèùó, äîëæíû ïîìûòü ðóêè? Àâðà÷ ïåðåä îïåðàöèåé? À ïîðòíîé?×òî íóæíî, ÷òîáû êàê ñëåäóåò âû-ìûòü ðóêè?  êàêèõ ñëó÷àÿõ âàìíàäî ìûòü ðóêè? À êàê ïðàâèëüíîíàäî ìûòü ðóêè? (Îòâåòû äåòåé).

Ïîêàçàòü:1. Êàê ñëåäóåò íàìî÷èòå ðóêè.2. Ïîëüçóéòåñü ìûëîì.3. Íàìûëèâàéòå ðóêè ñ îáåèõ

ñòîðîí.4. Íàìûëèâàéòå ìåæäó ïàëüöà-

ìè.5. Ïîëîùèòå ðóêè ÷èñòîé âîäîé.6. Âûòèðàéòå ðóêè íàñóõî ïî-

ëîòåíöåì.III. Óãëóáëåíèå èçó÷åííîé

òåìû. Ïðåäëîæåíèå â ïðîïèñè¹ 2. Ìàìà ìûëà Ìèëó ìûëîì.

Áåñåäà î ïðàâèëàõ ãèãèåíû.Îòãàäàòü çàãàäêè.

Ó÷èòåëü: — Êàêèå ïðåäìåòûäîëæíû ïðèíàäëåæàòü êàæäîìóèíäèâèäóàëüíî, à êàêèìè ìîæíîïîëüçîâàòüñÿ âñåé ñåìüåé? Ñêîëü-êî ðàç â äåíü íóæíî ÷èñòèòü çóáû?(Îòâåòû äåòåé).

Ôèçêóëüòìèíóòêà.Ïîïðîøó âàñ ðîâíî âñòàòüÈ êîìàíäû âûïîëíÿòü:Âñå äûøèòå! Íå äûøèòå!Âñå â ïîðÿäêå, îòäîõíèòå!Âìåñòå ðóêè ïîäíèìèòå!Ïðåâîñõîäíî! Îïóñòèòå!Íàêëîíèòåñü! Ðàçîãíèòåñü!Âñòàíüòå ïðÿìî! Óëûáíèòåñü!Äà, îñìîòðîì ÿ äîâîëüíà,Èç ðåáÿò íèêòî íå áîëåí,Êàæäûé âåñåë è çäîðîâÈ ê çàíÿòèÿì ãîòîâ.Ó÷èòåëü: — Áûâàþò íà ñâåòå

òàêèå äåòè, êîòîðûå äåëàþò âñåíàîáîðîò. Êîãäà èì ãîâîðÿò «Óìîé-ñÿ!», îíè íå óìûâàþòñÿ, êîãäà èìãîâîðÿò «Íå ëåçü íà äåðåâî!», îíè

ëåçóò. Äëÿ òàêèõ äåòåé ïðèäóìàíûâðåäíûå ñîâåòû.

×òåíèå äåòüìè ñòèõîòâîðå-íèÿ.

Îõ, ÷èñòþëÿ íàøà êîøêà,Ëèæåò ëàïêè, ëèæåò õâîñòèê.Òîëüêî âûéäåò ïîãóëÿòü,Ñìîòðèøü ãðÿçíàÿ îïÿòü.Õîòü ÿ âîâñå íå êîòåíîê,À ñîçíàòåëüíûé ðåáåíîê,Óòðîì âûìûë, êàê âñåãäà,Ðóêè, óøè è ãëàçà.À ïîä âå÷åð âñå îïÿòüÍàäî ñ ìûëîì îòòèðàòü.Òîëüêî âûìîåøü ëèöî —Ñìîòðèøü ãðÿçíîå îíî.Ïîñòîÿííî âñå ïûëèòñÿ...Òàê çà÷åì íàì äîëãî ìûòüñÿ?Ëó÷øå â ïàðêå ïîãóëÿòüÈëè òàíê íàðèñîâàòü,Èëè ñúåñòü êóñî÷åê ïèööû.Íó, çà÷åì ìíå ñíîâà ìûòüñÿ?Íåò, ðåáÿòà, íå ñòàðàéòåñü,×àñòî òàê íå óìûâàéòåñü.Âûñêàæèòå ñâîå ìíåíèå îá ýòèõ

ñîâåòàõ.×òåíèå ñòèõîâ èç ó÷åáíèêà

«Îêðóæàþùèé íàñ ìèð».IV. Çàêðåïëåíèå. Èãðà íà âíè-

ìàíèå.Ó÷èòåëü: — ß ïðî÷èòàþ ñòèø-

êè, à âû âíèìàòåëüíî ñëóøàéòå èîòâå÷àéòå íà âîïðîñû.

Âàì, ìàëü÷èøêè è äåâ÷óøêè,Ïðèãîòîâèëà ÷àñòóøêè.Åñëè ìîé ñîâåò õîðîøèé,Âû ïîõëîïàéòå â ëàäîøè!Íà íåïðàâèëüíûé ñîâåòÃîâîðèòå: íåò, íåò, íåò!Ïîñòîÿííî íóæíî åñòüÄëÿ çóáîâ äëÿ âàøèõÔðóêòû, îâîùè, îìëåò,Òâîðîã, ïðîñòîêâàøó.Åñëè ìîé ñîâåò õîðîøèé,Âû ïîõëîïàéòå â ëàäîøè.(Äåòè õëîïàþò â ëàäîøè).Íå ãðûçèòå ëèñò êàïóñòíûé,Îí ñîâñåì, ñîâñåì íå âêóñíûé.Ëó÷øå åøüòå øîêîëàä,

27

Öåëè: ðàçâèòèå ôàíòàçèè èíåñòàíäàðòíîãî ìûøëåíèÿ, àê-òåðñêèõ ñïîñîáíîñòåé ó äåòåé èñïëî÷åíèå êîëëåêòèâà, óìåíèå ðà-áîòàòü â íåì.

Âàôëè, ñàõàð, ìàðìåëàä.Ýòî ïðàâèëüíûé ñîâåò?

(Íåò, íåò, íåò!).Ãîâîðèëà ìàìå Ëþáà:— ß íå áóäó ÷èñòèòü çóáû!È òåïåðü ó íàøåé ËþáûÄûðêà â êàæäîì, êàæäîì çóáå.Êàêîâ áóäåò âàø îòâåò?Ìîëîä÷èíà Ëþáà?

(Íåò, íåò, íåò!).Áëåñê çóáàì ÷òîáû ïðèäàòüÍàäî êðåì ñàïîæíûé âçÿòü.Âûäàâèòü ïîëòþáèêàÈ ïî÷èñòèòü çóáèêè.Ýòî ïðàâèëüíûé îòâåò?

(Íåò, íåò, íåò!).Íàâñåãäà çàïîìíèòå,Ìèëûå äðóçüÿ.Íå ïî÷èñòèâ çóáû,Ñïàòü èäòè íåëüçÿ.Åñëè ìîé ñîâåò õîðîøèé,Âû ïîõëîïàéòå â ëàäîøè.(Äåòè õëîïàþò â ëàäîøè).Çóáû âû ïî÷èñòèëèÈ èäèòå ñïàòü.Çàõâàòèòå áóëî÷êó

Ñëàäêóþ â êðîâàòü!Ýòî ïðàâèëüíûé ñîâåò?

(Íåò, íåò, íåò!).Çàïîìíèòå ñîâåò ïîëåçíûé,Íåëüçÿ ãðûçòü ïðåäìåò æåëåçíûé.Åñëè ìîé ñîâåò õîðîøèé,Âû ïîõëîïàéòå â ëàäîøè.(Äåòè õëîïàþò â ëàäîøè).— ×òî æå ìû ñîõðàíèì, ñîáëþ-

äàÿ ïðàâèëà ãèãèåíû? (Îòâåòû ó÷à-ùèõñÿ).

Ñàìîñòîÿòåëüíàÿ ðàáîòà.Ïðîâåðêà ñàìîñòîÿòåëüíîé ðà-

áîòû.Ïîëó÷åí îò ïðèðîäû äàðÍå ìÿ÷ è íå âîçäóøíûé øàð.Íå ãëîáóñ ýòî, íå àðáóç —Çäîðîâüå.Î÷åíü õðóïêèé ãðóç!×òîá æèçíü ñ÷àñòëèâóþ ïðîæèòü,Çäîðîâüå íóæíî ñîõðàíèòü.Ó÷èòåëü: — À ÷òî åùå íóæíî

äåëàòü, ÷òîáû ñîõðàíèòü ñâîå çäî-ðîâüå? (Îòâåòû äåòåé).

Ïðî÷èòàéòå ïîñëîâèöû èïîãîâîðêè î ÷èñòîòå.

Ìîéòå ðóêè ïåðåä åäîé — áó-äåòå çäîðîâû!

Êòî àêêóðàòåí, òîò ëþäÿì ïðè-ÿòåí!

×èñòîòà — ëó÷øàÿ êðàñîòà!×èñòàÿ âîäà — äëÿ õâîðè áåäà!×àùå ìîéñÿ — âîäû íå áîéñÿ!Áóäü àêêóðàòåí, çàáóäü ïðî

ëåíü, ÷èñòè çóáû êàæäûé äåíü!Îáúÿñíèòå èõ.V. Èòîãè óðîêà.Ó÷èòåëü: — Î êàêèõ ïðàâèëàõ

ãèãèåíû ìû ãîâîðèëè íà óðîêå?Ïî÷åìó? (Îòâåòû äåòåé).

VI. Äîìàøíåå çàäàíèå. Ïîä-ãîòîâèòü äîïîëíèòåëüíûå ìàòåðè-àëû ïî òåìå óðîêà.

Å.ÐßÇÀÍÖÅÂÀ,ó÷èòåëü íà÷àëüíûõ

êëàññîâ øêîëû ¹ 59ßíãèþëüñêîãî ðàéîíà

Òàøêåíòñêîé îáëàñòè.

Ó÷èìñÿ çäîðîâàòüñÿïî-íîâîìó

ß õî÷ó ñ âàìè ïîçäîðîâàòüñÿ.«Òðÿì!» ÷òî îáîçíà÷àåò «çäðàâñòâóéòå»!Ïðåäñòàâüòå, ÷òî âû — âåæëèâûå çâåðè, êîòîðûå

âñåãäà çäîðîâàþòñÿ. Ïðèäóìàéòå è ïîêàæèòå, êàêìîãëè áû ïðèâåòñòâîâàòü äðóã äðóãà êðîêîäèëû, æè-ðàôû, ëüâû, ïàâëèíû, ñëîíû.

Óãàäàé, êàêîé ýòî çâåðüÂñå-òàêè çâåðè ðàçãîâàðèâàþò î÷åíü ðåäêî, íî ó

íèõ òàê æå, êàê ó ëþäåé, áûâàåò ðàçíîå íàñòðîåíèå:ãðóñòíîå è âåñåëîå, çàäóì÷èâîå è òðåâîæíîå.

Ìèìèêîé, ïîõîäêîé, çâóêàìè èçîáðàçèòå âñòðå-âîæåííîãî êîòà, ãðóñòíîãî ïèíãâèíà, òðÿñóùåãîñÿêðîëèêà, õìóðîãî êîòà, ðàäîñòíóþ êîøêó.

Ïîêàæè ïîâàäêèÎïðåäåëèòü íàñòðîåíèå æèâîòíîãî äîñòàòî÷íî

òðóäíî, à âîò ïîâàäêè ó âñåõ æèâîòíûõ ðàçíûå. Ïî-ïðîáóéòå ïîïðûãàòü, íî íå òàê, êàê âû óìååòå, à êàêâîðîáåé, êåíãóðó, çàÿö, ëÿãóøêà, êóçíå÷èê.

Êîíêóðñ êàïèòàíîâÑêîëüêî õâîñòîâ ó âîñüìè êîòîâ?Ñêîëüêî óøåé ó ÷åòûðåõ ìûøåé?Ñêîëüêî êîïûò ó ïÿòè îñëîâ?Ñêîëüêî õîáîòîâ ó 20 ñëîíîâ?Ñêîëüêî ãëàç ó 10 òàðàêàíîâ? Ñêîëüêî ïòåíöîâ ó ïÿòè îñëîâ? Ñêîëüêî ëàïîê ó 2 ïàóêîâ? Ñêîëüêî îñëÿò ó ïÿòè ïîðîñÿò? Ñêîëüêî ãîðáîâ ó ñåìè âåðáëþäîâ?

Íî÷ü íàñòàëà,Ìåñÿö âñõîäèò.Ïîëÿ âñå Èâàí îáõîäèò,Îçèðàÿñü êðóãîì,È ñàäèòñÿ ïîä êóñòîì.Çâåçäû íà íåáå ñ÷èòàåòÈ êðàþøêó óïëåòàåò?×òî çà æèâîòíîå òîïàëî â ïîëå íî÷üþ?

(Ï.Åðøîâ «Êîíåê-Ãîðáóíîê»).ß î÷åíü õîòåë, ÷òîáû ìíå ïîäàðèëè ñîáà-

êó — íàñòîÿùåãî äðóãà. Íî ìàìà áûëà ïî÷å-ìó-òî ïðîòèâ. È âñå-òàêè äðóã ó ìåíÿ ïî-ÿâèëñÿ. Ñàìûé ëó÷øèé äðóã â ìèðå!  ìåðóóïèòàííûé, ìóæ÷èíà â ðàñöâåòå ëåò.

(À.Ëèíäãðåí «Ìàëûø è Êàðëñîí»).Êàêîé ñåðûé çâåðü îáèäåë íå÷åòíîå êî-

ëè÷åñòâî ìàëåíüêèõ êîçëÿò? (Âîëê. «Âîëê èñåìåðî êîçëÿò»).

×òî ñúåë êðîêîäèë â ñêàçêå «Ìîéäîäûð»Ê.×óêîâñêîãî? (Ìî÷àëêó).

Èç êàêîé ñêàçêè áðàòåö íå ïîñëóøàëñÿñâîåé ñåñòðèöû è ïðåâðàòèëñÿ â æèâîòíîå?(Ðóññêàÿ íàðîäíàÿ ñêàçêà «ÑåñòðèöàÀëåíóøêà è áðàòèê Èâàíóøêà»).

Èç êàêîé ñêàçêè ýòèñòðîêè?

ÏîäãîòîâèëàÅ.ÇÀÁÈÐÎÂÀ.

28

Shaxmat yanada ommalashadiMajburiy ta’lim tizimi uchun (9+3 asosidagi) 18ta

umumta’lim fanidan davlat ta’lim standartlari ishlabchiqilganidan mushtariylarimiz yaxshi xabardor.O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6- apreldagi «Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlashto‘g‘risida»gi qarori o‘qitish tizimini yangi bosqichgako‘tarishga imkon yaratadi. Jumladan, mantiqiy fikrlashqobiliyatini rivojlantirish maqsadida jismoniy tarbiyafanidan davlat ta’lim standartlariga shaxmatni o‘rganishtalablari singdirilgani muhim yangilikdir. Ushbudasturning tegishli bandlarida shaxmatning boshlang‘icho‘yin qoidalarini, shaxmat donalarining yurish hamdashoxni mot qilish usullarini bilish singari malaka talablariqo‘yiladi.

Darhaqiqat, keyingi yillarda o‘quvchi-yoshlarningjismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanishga ishtiyoqitobora ortmoqda. Birgina joriy yilning 31- mart 10- aprelkunlari poytaxtimiz mezbonlik qilgan shaxmat bo‘yichaOsiyo chempionati yurtimizdagi maktablarningboshlang‘ich sinfida ta’lim olayotgan 10 nafar iqtidorlio‘quvchining nomini kashf etdi. Shaxmatning standart,rapid va blits yo‘nalishlarida bir yo‘la uchta — bitta oltinva ikkita kumush medalga sazovor bo‘lgan Afro‘zaHamdamova Samarqand shahridagi 42- maktabning1- sinfida o‘qisa, shaxmatning blits yo‘nalishida oltinmedalni qo‘lga kiritgan Islombek Sindorov Toshkentshahri Sergeli tumanidagi 300- DIUMning 3- sinfo‘quvchisi. O‘z yosh toifasida turli yo‘nalishda kumushmedal olgan Buxoro tumanidagi 38- maktabning 1- sinfo‘quvchisi Shahram Karimov, Shayxontohur tumanidagi19- maktabning 2- sinf o‘quvchisi UmarxonFaxriddinxo‘jayev ham shular jumlasidan.

Fikrimizni poytaxtimizdagi shaxmat bo‘yicharespublika ixtisoslashtirilgan bolalar-o‘smirlar olimpiyazaxiralari sport maktabining faoliyati misolida davomettiramiz.

Mahoratli murabbiylar, uch nafar xalqarogrossmeyster saboq berayotgan ushbu maktabsportsevar o‘quvchilarni o‘z bag‘riga olgan. Bu yerdagimashg‘ulotlarga qatnaydigan o‘g‘il-qizlarning 40gayaqini shaxmat bo‘yicha mamlakat chempioni,qolaversa, 4 nafari Osiyo chempioni va 6 nafari jahonchempioni maqomiga erishgan.

— Shaxmat dunyoning Ozarboyjon, Armaniston,Hindiston singari davlatlarida maktab darsliklariga fansifatida kiritilgan, — deydi shaxmat bo‘yicha respublikaixtisoslashtirilgan bolalar-o‘smirlar olimpiya zaxiralarisport maktabining direktori Komil Sindorov. —Yurtimizda ham bolalar, o‘quvchi-yoshlar o‘rtasidashaxmatni rivojlantirishga katta e’tibor berilayotganibejiz emas. «Umid nihollari», «Barkamol avlod»,Universiada musobaqalari dasturiga kiritilgan shaxmato‘yini hududlardagi bolalar va o‘smirlar sportmaktablari, sport to‘garaklarida murabbiylar ko‘magidao‘rgatiladi. Shaxmat to‘garaklari barcha maktabgachata’lim muassasalarida keng joriy etilayotganiquvonarlidir.

Ravshan ustozdan mahorat darsiShu o‘rinda maqolamiz orqali boshlang‘ich sinf

o‘qituvchilarining shaxmat o‘yini haqidagi bilimlariniyanada kengaytirib, o‘quvchilarni ham shunga qiziqtirishmaqsadida shaxmat bo‘yicha respublikaixtisoslashtirilgan bolalar-o‘smirlar olimpiya zaxiralarisport maktabining o‘ziga xos metodikaga ega, tajribalimurabbiyi Ravshan Shukurovning saboqlarinie’tiboringizga havola etamiz.

Hur istiqlol yillarida yurtimizdagi umumta’lim maktablarida har bir o‘quvchini o‘ziga xos yorqiniste’dodi bilan dunyoga dovruq solib, O‘zbekiston nomini manaman degan mamlakatlar ichidamardonavor ulug‘lashga qodir etib tarbiyalash vaqti yetgani hech kimga sir emas. Buning uchunqulay sharoit va yetarlicha imkoniyatlar yaratilayotgani yosh avlodning porloq istiqboli uchunxizmat qiladi. Biz, pedagoglar esa shogirdlarimizni nainki a’lo o‘qitishimiz, balki ularni chempionlarsafiga qo‘shish uchun darsdan bo‘sh vaqtida san’at, sport va ijodiy to‘garaklarda o‘zimiz muntazamshug‘ullanishimiz, iqtidorini erta payqab, to‘g‘ri yo‘naltirishimiz zarur. Shundagina kun kelib,xalqaro maydonda muvaffaqiyat qozonadigan o‘quvchilar xotirasida keyinchalik ham chinakambirinchi muallim sifatida muhrlanamiz.

29

Avvalo, ushbu î‘yin haqida tushuncha berib, shaxmatdoskasi va sipohlar bilan tanishamiz.

Shaxmat qadimiy î‘yin hisoblanib, uni «aqlgimnastikasi» deb ham atashadi. Shaxmatda har ikkitomon (oqlar va qoralar) g‘alabaga erishish, ya’ni raqibshohini mot qilish uchun shaxmat doskasida bahs olibboradi. Bunda ularga 16 tadan (bittadan shoh va farzin,2tadan rux, fil va ot, 8tadan piyoda) sipoh (figura)laryordam beradi.

Shaxmat taxtasi kvadrat shaklda bî‘lib, 64 xona(katak)dan iborat. Shundan 32 katak oq, 32tasi qorarangli. Shaxmat taxtasida geometrik jihatdan diagonal,vertikal, gorizontal yî‘llar bî‘lib, ularda sipohlarharakatlanadi. Taxtaning î‘ng tomon eng chetidagi pastkixona oq rangli holda turishi kerak.

Shaxmat doskasi va unda sipohlarning terilishiTî‘rtburchakka olingan qism markaziy xonalar

hisoblanadi. Bu raqibga hujum uyushtirishda sipohlarnijoylashtirish uchun eng qulay joy sanaladi.

Αyinni boshlashdan avval shaxmat taxtasining tasvirinidaftarga chizib, yaxshilab yodlab olish zarur. Shaxmattaxtasini mukammal bilish shart. Hatto doskagaqaramasdan sipoh turgan xonani, uning rangini,sipohning mumkin bî‘lgan yurishlarini bilish zarur. Bungamashqlar natijasida erishiladi.

Mashq: doskaga qaramay turib, a1-h8, h1-a8, e1-a5, d1-h5 diagonalini tashkil qiluvchi barcha xonalarniaytib bering. Shaxmat doskasida nechta qora va oqdiagonallar bor?

Endi sipohlar bilan tanishamiz va ularni doskada tî‘g‘rijoylashtiramiz.

Avval oq sipohlardan boshlaymiz. Ular sakkizta. Oqsipohlar orasida ikkita minoraga î‘xshaganlarini topamiz.Bular ruxlardir. Ularni chap va î‘ng burchaklargaqî‘yamiz. Otlar ruxlarning yonidan joylashtiriladi. Otlarniajratib olish qiyin emas. Keyin otlarning yonidan fillaro‘rin oladi. Qolgan ikki sipoh eng muhim va kuchlisipohlardir. Bular shoh va farzin sanaladi.

Shoh balandroq, farzin esa pastroq bî‘ladi. Oq farzinoq xonaga, oq shoh esa qora xonaga qî‘yiladi. Qolgansakkizta bir xil dona piyodalardir. Ularni haqiqiyqî‘shindagi askarlarga ham î‘xshatishadi. Piyodalarsipohlardan keyingi 2- gorizontal qatorni egallaydi.

Oq sipohlar kabi qora sipohlarni ham xuddi shunday,faqat 7- va 8- gorizontal qatorlarga joylashtirib chiqamiz.

Αyin boshida oq sipohlar har doim shaxmattaxtasining 1- va 2- gorizontalida teriladi, qora sipohlaresa 7- va 8- gorizontallardan joy oladi. Αyin boshidaoq shoh e1 — qora xonada, qora shoh esa e8 — oqxonada turadi. Ya’ni shohlar î‘z rangidagi xonani«yoqtirmaydi».

Sipohlar bilan ham tanishib oldik. Oqlarda sakkiztasipoh va sakkizta piyoda bor. Qoralarda ham shuncha.Donalarning soni oqlarda 16ta, qoralarda ham 16ta.Ya’ni, kuchlar teng. Shaxmat taxtasidagi oq va qorasipohlarni qî‘shganda, jami 32ta dona mavjud.

Sipohlar bilan tanishishda quyidagi jadval ham qo‘lkeladi:

O‘yin haqida biroz tasavvur hosil qilgan bo‘lsangiz,so‘zimiz oxirida yana bir xushxabarimiz bor. Qadrdonjurnalimizning navbatdagi sonlaridan boshlab«O‘rganamiz, o‘rgatamiz» rukni ostida mazkur o‘yinningasosiy qoidalari, shaxmat sipohlarining harakatlanishi(yurishi), piyodalarning õususiyatlari, figuralarning qiymatihaqida bosqichma-bosqich ma’lumot berib borishni niyatqilganmiz.

O‘ylaymizki, bu turkum materiallar aziz pedagoglar,sinf rahbarlarining o‘zlari shaxmatni mukammal o‘rganib,so‘ng o‘quvchilariga ham o‘rgatishi uchun ayni muddaobo‘ladi.

Dilshod RO‘ZIQULOVyozib oldi.

gorizontallar vertikallar

diagonallarDiagrammada belgilanishiKQRLNP

Αzbekcha nomiShohFarzinRuxFilOtPiyoda

Ruscha nomiÊîðîëüÔåðçüËàäüÿÑëîíÊîíüÏåøêà

Inglizcha nomiKingQueenRookBishopKnightPawn

30

The theme of the lesson: «Fruits».

The aims of the lesson: to learn, write and

pronounce the names of fruits; to develop pupils’ oral,

writing and creative skills.

Equipment: classroom things, computer, markers,

flashcards of fruits and the monitor.

Procedure of the lesson

I. Organizational moment.

Teacher: — Good morning, my dears!

Pupils: — Good morning, teacher!

Teacher: — What season is it now?

Pupil: — It is summer now.

Teacher: — What month is it now?

Pupil: — It is July now.

Teacher: — What is the weather like today?

Pupil: — It is hot and the sun is shining.

Teacher: — Thank you, my dears. Who will answer

me «What is Motherland»?

1st pupil: — Motherland is my mother.

2nd pupil: — Motherland is my father.

3rd pupil: — Motherland is my home.

4th pupil: — Motherland is my mahalla.

Teacher: — Well, my honeys. Where is our

motherland?

Pupil: — Our motherland is Uzbekistan.

Teacher: — What do you know about our

motherland?

1st pupil: — Tashkent is the capital of Uzbekistan.

2nd pupil: — Shavkat Miromonovich Mirziyoyev is

the President of Uzbekistan.

Teacher: — What else?

1st pupil: — Our motherland is beautiful.

2nd pupil: — We have many gardens, mountains

and rivers in Uzbekistan.

Teacher: — Yes, you are right. We have many

gardens. And there are many fruit trees in these gardens.

Children, do you like fruits?

Pupils: — Yes, we do.

Teacher: — It’s good because our theme for today

is «Fruits».

II. The main part.

Warm up activity. The teacher divides the class

into three groups to repeat last lesson by helping

«Graphic test».

Teacher: — Thank you, now I need three volunteersfor each group. (In this time the pupils play a game«Mosaics»).

Teacher writes new words:1. Apple — olma.2. Pear — nok.3. Peach — shaftoli.4. Pineapple — ananas.5. Plum — olxo‘ri.6. Grape — uzum.7. Granate — anor.8. Mulberry — tut.9. Lemon — limon.10. Fig — anjir.11. Persimmon — xurmo.Teacher: — Now, my dears, I need three volunteers

for each group again they will draw a fruit which theylike by the end of our lesson. Other pupils play a game«Yelpig‘ich»: they write names of the fruits in the circles.

31

Pupils play another game «Who will say firstly».The teacher shows pictures from the monitor aboutfruits and pupils must say their name. The pupil, whosays firstly will be winner.

III. Consolidate. Teacher uses crossword toconsolidate new lesson.

At the end of the lesson teacher puts marks andsays which group is winner.

Homework. To learn new words.Shoira MIRABDULLAYEVA,

the English teacher of school ¹ 3Uychi district, Namangan region.

32

— Oyim menga konfet olib berdi! — deditamshanib yo‘lbarscha. — Tug‘ilgan kunimda-chi, tort

pishirib beradi. Mana bu-u-unday! — qo‘llarini ikkiyonga yoygancha tortni imkon qadar katta qilibko‘rsatishga urindi.

O‘rmonda sichqondan tortib arslongacha — barcha-barchasi bu yo‘lbarschani «Maqtanchoq» laqabi bilantaniydi. Uning og‘zi kun bo‘yi tinmaydi, onasining

unga nima tikib bergani, nima chizib bergani, nimasotib olib bergani va yana qanday va’dalar bergani

haqida bidirlab charchamaydi... Maqtanaveribhammaning joniga tekkan. Tengqurlari uni

ko‘rsa ham ko‘rmaganlikka olib, teskario‘girilib ketadi. Biroq bunday muomala hammaqtanchoq yo‘lbarschaga kor qilmasdi.Hatto ustozlari, qo‘shnilari, sinfdoshlarita’sir ko‘rsata olmadi. Onasi nechamarotaba koyib, agar maqtanchoqliknitashlamasa, undan ko‘ngli ranjishini, olis-olislarga ketib qolishini aytdi. Ammo, qaniendi, o‘g‘lining fe’li qurg‘ur jilla o‘zgarsa!

Maqtanchoq har gal davradan haydalib,boshqalar oldida noqulay ahvolga tushganida

onajonisining pinjiga suqilardi.— Siz meni hech qachon yolg‘iz qo‘y-

maysiz-a, oyijon? — deb erkalanardi taskin-tasalliistab.

— Yo‘q, o‘g‘lim, men sendan bir qadam hamyiroq ketmayman, — deb yupatardi onasi. — Faqat

huda-behuda maqtanishni tashlagin. Hamisha sengayordamga kela olmayman-ku!

Yo‘lbarscha onasiga suykalib erkalanar, tanbehi esau qulog‘idan kirib, bu qulog‘idan chiqib ketardi.

Oradan kunlar, oylar o‘tdi... Yo‘lbarscha kuchgato‘ldi, lekin fe’li o‘zgarmadi, eski odatini kandaqilmadi. Hayvonlar uchun xatarli palla — jaziramasaraton ham keldi. Chunki ovchilar bu vaqtdaovga chiqishardi. Shunday kunlarning biridayo‘lbarslar makonida ham «chaqirilmaganmehmonlar» paydo bo‘libdi...

— Bugun men mana bu-u-unday pirogyedim! — deb maqtandi Maqtanchog‘imizqo‘shni yo‘lbarschalarga.

— Shunga nima qilibdi! Bizga nima?!Faqat o‘zini yaxshi ko‘radiganmaqtanchoq, onasining erkatoyi! — deb

irilladi tengqurlari.Bir gala yo‘lbarschalar hamlasidan

qochib:— Oyi, oyijon, yordam bering! — deb

baqirdi Yo‘lbarsvoy. Lekin hech kim ko‘makkakelmadi... Shu kuni kechqurun onasi ham uyga

qaytmadi.

— Oyi, oyijon! — mehriboni nimauchun yordamga kelmaganigatushunmay nola qilardi Yo‘lbarsvoy. U

kechagi ovchilar onasini tutib, olislargaolib ketishganini bilmas edi. Shunday qilib, kichkinaMaqtanchog‘imiz yolg‘iz qoldi. O‘rmon ichini, yaqinatroflarni aylanib, onasini topa olmadi. Hayvonlar bechorayo‘lbarschaning ustidan kuldi:

— Maqtanchoq vaysaqi! — dedi ayyor tulkichalar.— Maqtanchoq — sabzi po‘choq! — dedi shodon

sakrab yurgan quyonchalar.Yo‘lbarsvoy tipratikan, olmaxon va maymunlarning

haqoratidan ozorlandi. Keyin-keyin esa bariga ko‘nikdi.Hozir eng muhimi — onasini topish, uni qanchalik yaxshiko‘rishini, yolg‘izlikda zerikayotganini aytish edi.Onasining bir paytlar ensa qotirib eshitadigan tanbehlariniham sog‘indi, ayni damda bu pand-nasihatlar o‘zi uchunnaqadar azizligini his etdi.

— Oyijon, qayting, men endi gaplaringizga quloqsolaman, — dedi ingrab Yo‘lbarsvoy.

Fe’l-atvori ham binoyiday bo‘lib qoldi. Boshqalargamehr-e’tibor ko‘rsata boshladi. Maqtanishni tashladi.Atrofdagilar unga tegajog‘lik qilmay qo‘ydi, lekin baribirhech kim do‘stlashgisi kelmadi.

Ikki oy o‘tdi hamki, onasidan darak yo‘q edi. Kuzningetni junjiktiruvchi tonglaridan birida derazasini pochtachizag‘izg‘on tumshug‘i bilan qattiq taqillatdi. Jiddiyohangda:

— Onangdan, — deya maktubni uzatdi va tezda uchibketdi.

— Oyimdan!... — baqirib yubordi Yo‘lbarsvoy,ko‘zlaridan uyqusi qochib.

U shoshgancha xatjildni ochib, o‘zi uchun dunyodagieng qadrli satrlarni o‘qiy boshladi.

— Nihoyat oyim qaytadi! — quvonchdan qichqirdi. —U meni tashlab ketmabdi.

Ona yo‘lbars boshqa ko‘plab hayvonlar kabi qutulibqochib qolibdi. Ovchilar qafasning ilgagini o‘tkazishniunutishgan ekan...

— Oyi, oyijonim! — deya qichqirdi onasi quchog‘igaotilgan Yo‘lbarsvoy. — Men sizsiz hech ham qo‘rqmadim,umuman maqtanmadim, endi hech qachonmaqtanmayman, — deya tag‘in maqtana ketdi. —O‘rmon chetigacha bir o‘zim yugurdim, suvga vamaktabga ham yolg‘iz bordim. Keyin-chi...

— Seni bilaman, mening maqtanchog‘im, — dediona yo‘lbars. — Kim ko‘p maqtansa, uning chin do‘stibo‘lmaydi.

Yo‘lbarsvoy boshqalar nega hadeb uning jig‘igategishi, nima uchun u bilan hech kim do‘stlashmasliginitushunib yetdi. Bora-bora hatto onasiga ham maqtanmayqo‘ydi.

— Oyi, oyi, tulkicha va quyonchalar bilan birgao‘ynasam maylimi? Ular endi mening do‘stlarim, — dediquvonib Yo‘lbarsvoy!

Gulmira KAMILOVA.