5. ug buteh yos
TRANSCRIPT
![Page 1: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/1.jpg)
Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë
Õè÷ýýëèéí èíäåêñ: LANG203Àãóóëãûí áàãòààìæ: 3 êðåäèòÑóäëàõ àíãè: ÀÕÎ-1, ÀÕÁ-1, ÑÕÎ-1, ÑÑ-1Ñóäëàõ óëèðàë: I óëèðàë
![Page 2: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/2.jpg)
Ìîíãîë õýëíèé ¿ã á¿òýõ ¸ñ, ¿ã á¿òýõ àðãóóäËåêöèéí àãóóëãà:1. Ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí ñàí áàÿæèõ
àðãà çàìóóä2. ¯ã á¿òýõ ¸ñ íü ¿ãèéí ñàíã
áàÿæóóëàõ ãîë àðãà çàì ìºí3. Ìîíãîë õýëíèé ¿ã á¿òýõ òóñëàõ
àðãà4. Ìîíãîë õýëíèé ¿ã á¿òýõ ¿íäñýí àðãà
![Page 3: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/3.jpg)
Ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí ñàí áàÿæèõ àðãà çàìóóä
1. Øèíý ¿ã á¿òýýõ 2. ¯ãèéí óòãà øèëæ¿¿ëýõ• ºðãºæ¿¿ëýí (óñíû îíãîö-íèñýõ îíãîö)• ÿâöóóðóóëàí(àëò ìºíãº-ìºíãº
òºãðºã)3. Õàðü ¿ãýýñ àâàõ
![Page 4: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/4.jpg)
¯ã á¿òýõ ¸ñíû òóõàé òîâ÷ îéëãîëò
Àëèâàà õýëíèé áýëýí áàéãàà ìàòåðèàë (á¿òýýâýð, ¿ã, õîëáîî ¿ã ãýõ ìýò) äýýð òóëãóóðëàí øèíý ¿ã á¿òýõ àðãà, õýðýãë¿¿ð, ç¿é òîãòëûã ñóäëàõ õýëøèíæëýëèéí ñàëáàð óõààíûã ¿ã á¿òýõ ¸ñíû ñóäëàë ãýíý.
¯ã á¿òýõ ¸ñíû ñóäëàõ ç¿éë íü ¿¿ñìýë ¿ã þì.
![Page 5: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/5.jpg)
Ìîíãîë õýëíèé ¿ã á¿òýýõ àðãóóä
¯ã á¿òýýõ àðãà
¿íäñýí àðãà
Àâèà ñýëãýõ
¿ã òîâ÷ëîõ
Òóñëàõ àðãà
Íèéëýã àðãà
Çàäëàã àðãà
Äàãàâðûí àðãà
¿ã íèéëýõ àðãà
![Page 6: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/6.jpg)
Àâèà ñýëãýõ àðãà/дотоод нугарал/
ÌÕ-íèé õºãæëèéí ¿åä ¿ã á¿òýýõ ¿íäñýí àðãà áàéñàí àâèà ñýëãýõ àðãà íü ÎÖÌÕ-ä á¿òýýë÷ áèø òóñëàõ àðãàä õàìààðäàã. Æèøýý íü: ïàë, ïàñ, ïàð, ïàä
äàâøèõ, äýâøèõ öàãààí, öýãýýí àíäóó, ýíä¿¿ ãýõ ìýò.
![Page 7: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/7.jpg)
¯ã òîâ÷ëîõ àðãà• Íèéëìýë ¿ã òóñ á¿ðèéã ýõíèé
¿ñãýýð áè÷èãò òîâ÷ëîõ: ÎÕÓ, ÌÓ• Õýëýõ, áè÷èãò àëü àëèíä íü òîâ÷ëîõ:
ͯÁ, ÌÈÀÒ, Ò¯Ö, ØÀÕ Ýõíèé ¿åýð òîâ÷ëîõ: íÿ-áî, ÌîíÖàÌý• Íèéëìýë ¿ãèéí 1 ¿ãèéã õýìíýæ òîâ÷ëîõ:
ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ-ñóðãàí, ëàâëàõ òîâ÷îî-ëàâëàõ, íèñýõ îíãîöíû áóóäàë-íèñýõ
• Õ¿íèé íýðèéã òîâ÷ëîõ: Áàò-Ýðäýíý →Áàòàà
![Page 8: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/8.jpg)
Äàãàâðûí àðãà (íèéëýã àðãà)
¯ãèéí ÿçãóóð áà ¿íäñýíä äàãàâàð çàëãàæ øèíý ¿ã á¿òýýõ àðãûã äàãàâðûí àðãà áóþó íèéëýã àðãà ãýíý.
Äàãàâðûí àðãààð ÆÍ, ÒîÍ, ÒýÍ, ÎÖÍ, ¯¯ á¿òäýã.
Äàãàâðûí àðãààð á¿òñýí ¿ãèéã ýíãèéí ¿¿ñìýë ¿ã ãýäýã.
![Page 9: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/9.jpg)
Äàãàâðûí àðãûí òîãòîëöîî
Äàãàâðûí àðãà
Èäýâõòýé ÿçãóóðààñ
Ä¿ðñëýõ ÿçãóóðààñ
Èäýâõã¿é ÿçãóóðààñ
Äóóðàéõ ÿçãóóðà
àñÍýð
ÿçãóóðààñ¿éë ÿçãóóðààñ
Ýíãèéí ¿¿ñìýë ¿ã
![Page 10: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/10.jpg)
1. Нэр язгуураас:
• малчин, хуруувч, жигүүртэн, хүрээлэн, үдэшлэг, нэгж, гурвалжин, дүрс, шарз, давхарга, эрчим, ахмад, гүзээлзгэнэ
Жинхэнэ нэр
• Тарган, амжилттай, аюулгүй, харанхуй, хөхөгчин,
Тэмдэг нэр
А. Äàãàâðûí àðãаар НЭР ҮГ БҮТЭХ:
![Page 11: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/11.jpg)
2. Үйл язгуураас:
• Санал, орлого, уулзалт, баглаа, соруул, тэвчээр, нөхөөс, дарс, бичиг, сонжооч, удирдагч, төлбөр, сууц, үзэмж, дарамт, идэш, ухагдахуун, баримал, хадлан, бүрхэвч, аймшиг
Жинхэнэ нэр
• Хөлдүү, салан, зогсонги, дэлгэрэнгүй, цэлмэг, сурмаг, түрэмгий, эцэнхий, босоо,
Тэмдэг нэр
![Page 12: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/12.jpg)
• овон товон, гуна дөнө, овоо, Жинхэнэ нэр
• Бандгар, хялар, гонзгой, дэлдэн, хагасТэмдэг нэр
• Дээш, доош, наана, гадар, дотуур, хойд
Орон цагийн нэр
3. Идэвхгүй язгуураас:
![Page 13: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/13.jpg)
Б. Äàãàâðûí àðãаар ҮЙЛ ҮГ БҮТЭХ:1. Үйл язгуураас:
• Үзүүл, заалга, бэлтгэ, хатаа, тохиролц, залгил...
Тусах үйл үг
• Үзэгд, барилд, засарЭс
тусах үйл үг
![Page 14: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/14.jpg)
2. Нэр язгуураас:
• Савла, ишил, жолоод, загварчил, зүрхшээ...
Тусах үйл үг
• Тодор, багас, томд, чулууж, занш, бахарх, гэмт, махас...
Эс тусах үйл үг
![Page 15: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/15.jpg)
3. Идэвхгүй язгуураас:
• Хагал, хугач, хагар, гэдий, гялсхий, гэдэлз, годгоно...
Дүрслэх язгуураас
• Тасхий, жиргэ, хангина, бархир, хоржигно, тогш, майл, уйл,
Дуурайх язгуураас
![Page 16: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/16.jpg)
¯ã íèéëýõ àðãà (çàäëàã àðãà)
¯ãèéí ñàíãèéí áèå äààñàí óòãàòàé õî¸ð ¿ã íèéëæ øèíý ¿ã á¿òýýõèéã ¿ã íèéëýõ àðãà áóþó çàäëàã àðãà ãýíý.
¯ã íèéëýõ àðãààð ¿¿ññýí øèíý ¿ãèéã íèéëìýë ¿ã ãýäýã. Íèéëìýë ¿ãèéã ÷ºëººò õîëáîî ¿ã áîëîí ºâºðìºö õýëöòýé àíäóóð÷ áîëîõã¿é.
![Page 17: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/17.jpg)
¯ã íèéëýõ àðãà (çàäëàã àðãà)-ûí òîãòîëöîî
¿ã íèéëýõ àðãààð ¿ã á¿òýõ
Çýðýãöýý ¿ã á¿òýõ
Ýíãèéí çýðýãöýý ¿ã
á¿òýõÄàâòñàí
çýðýãöýý ¿ã á¿òýõ
Óãñðàà ¿ã á¿òýõ
Õàìæñàí óãñðàà ¿ã
á¿òýõíàéðñàí
óãñðàà ¿ã á¿òýõ
![Page 18: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/18.jpg)
1. Зэрэгцээ нэр бүтэх
• Үр дүн, ашиг шим, нягт нямбай, аз жаргал
Ойролцоо утгат нэрс
• Халуун хүйтэн, хол ойр, зовлон жаргалЭсрэг утгат
нэрс
• Зэрэгцэх үгийн эхний авиаг м,з,с-ээр: ширээ мирээ, малгай залгай, өвс мөвсм,з
А. Үг нийлэх аргаар НЭР ҮГ БҮТЭХ
![Page 19: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/19.jpg)
2. Хамжсан угсраа нэр бүтэх
• Хөх бух, шар шувуу, цагаан толгой, цагаан сар...
Өнгө зүс заасан тэмдэг нэрс+ÆÍ
• Морин хуур, тэмээн хяруул, үхэр буу, хонин гүрвэл...
5 хошуу малын холбогдолт
жинхэнэ нэрс
• Óëààí áóóðàë, õàð õàëçàí, õàð õºõ
Өнгө зүс заасан тэмдэг нэр+ÒýÍ
![Page 20: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/20.jpg)
3. Найрсан угсраа нэр бүтэх
• Çàñãèéí ãàçàð, íîìûí ñàí, ãàçàð óñíàà ÿâàã÷, ͯ+õàðü.ò.ÿ
• Ëàâëàõ òîâ÷îî, óíàäàã äóãóé, íèñäýã òýðýã, øèíæëýõ óõààí…
¯¯+Тîä.õ.í.+ÆÍ
![Page 21: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/21.jpg)
1. Зэрэгцээ үйл үг бүтэх
• Øàõàæ øààðä, ýëáýæ äýìíý, øàõàæ øààðä, õàõàæ öàö…
Îéðîëöîî óòãàò ¿éë
¿ãñ• Áîñ÷ ñóó, îðæ ãàð, áóóæ ìîðä,
óéëæ äóóë…Ýñðýã óòãàò
¿éë ¿ãñ
• Óíøèæ ìóíø, ÿâæ ìàâ, ÿðüæ ìàðü, ìàðòàæ çàðòàõ….Ì,Ç
Б. Үг нийлэх аргаар ҮЙЛ ҮГ БҮТЭХ
![Page 22: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/22.jpg)
2. Хамжсан угсраа үйл үг бүтэх
•Áóò íèðãý, îãëî õàðàé, öîî øèðò, õóãà öîõü
Íýã ¿ã íºãººäºº
¿íäñýýðýý õàâñðàí
çàõèðàãäàæ
![Page 23: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/23.jpg)
2. Найрсан угсраа үйл үг бүтэх
• Çîõèîí áàéãóóëàõ, ¿ç¿¿ëýí òàíèóëàõ,ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ…
¯¯+
íºõ.õîë.íºõ+¯¯
![Page 24: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/24.jpg)
Àøèãëàõ ìàòåðèàë• Å.Ñ.Êóáðÿêîâà, ×òî òàêîå ñîëîîáðàçîâàíèå.Ì., 1965 • Ö.ªíºðáàÿí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ¿ãç¿é, Óá.,1994,2004• Ç.À.Ïîòèõà, Ñîâðåìåííîåðóññêîå ñîëîîáðàçîâàíèå.Ì., 1970• Ö.ªíºðáàÿí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ¿éë ¿ã á¿òýõ ¸ñ, Óá.,2000• Ö.ªíºðáàÿí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë ýëíèé ¿ã á¿òýõ ¸ñ. (¿éë ¿ã çàëãàâðûí
àðãààð á¿òýõ) Óá., 2000.• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë, Áýýæèí, 1961• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé á¿òýö, ¿ã íºõöºë õî¸ð íü,
Óá., 1968, 1999• Ë.Áîëä, Ìîíãîë õýëíèé äàãàâàð, Óá., 1986• Ï.Áÿìáàñàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí á¿òýö, íýð ¿ãñèéí àéìàã,
Óá., 1975• Ì.Áàçàððàã÷àà, Ìîíãîë õýëíèé àâèà ñýëãýõ ¸ñ, Óá., 1987• Ö.ªíºðáàÿí, Íèéëìýë ¿ãèéã õîëáîî ¿ãýýñ ÿëãàõ çàðèì àðãà, ÓÁÄÑ-èéí
ÝØÇÀÁ ¹ 1, 1987• Ä.Òºìºðòîãîî, Õýë øèíæëýëèéí íýð òîìú¸îíû õóðààíãóé òîëü, Óá.,
2004• ÌÓÈÑ, ÓáÄÑ, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë, Óá.,
![Page 25: 5. ug buteh yos](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062503/5871bc6c1a28ab55058b5bcf/html5/thumbnails/25.jpg)
Àøèãëàõ ìàòåðèàë• ÌÓÈÑ, Ìîíãîë õýëíèé ñóðàõ áè÷èã, ÓÁ.,1998,• Ö.ªíºðáàÿí, Á.Ï¿ðýâ-Î÷èð, Õýëç¿éí çàäëàë õèéöãýýå, õýëíèé
áîäëîãî áîäîöãîî¸. (òîâõèìîë),ÓÁ., 1997• ÌÓÈÑ, Ìîíãîë õýë, ñî¸ëûí ñóðãóóëü,Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí
ñîðèë, ÓÁ., 2000, 2001• Ö.ªíºðáàÿí, ¯ãèéí á¿òöèéí çàäëàí ÿëãàë, ò¿¿íèé õýâ ìàÿã. X
äýâòýð, ÓÁ., 1972• Ö.ªíºðáàÿí, Á.Ï¿ðýâ-Î÷èð, Õýëç¿éí çàäëàë õèéöãýýå, õýëíèé
áîäëîãî áîäîöãîî¸. (òîâõèìîë),ÓÁ., 1997• ÌÓÈÑ, Ìîíãîë õýë, ñî¸ëûí ñóðãóóëü,Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí
ñîðèë, ÓÁ., 2000, 2001• Ö.ªëçèéõóòàã, Ìîíãîë ¿ãèéí á¿òýö, ò¿¿íèéã çàäëàõ àðãà,
Óá.,1972• Ö.ªíºðáàÿí, Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí ñîðèë,ÓÁ.,2002• Ö.Îþóí, Ìîíãîë õýëíèé äèäàêòèê, ÓÁ., 2000• Ö.ªíºðáàÿí, ¯ãèéí á¿òöèéí çàäëàë õèéõ àðãà÷ëàë,ÓÁ., 1991• http://Êhelzasag.mn/ âåéá ñàéò