ΦΛΩΡΙΝΑ

Σημαντική τομή για την εξέλιξη της Φλώρινας αποτελεί η εξέγερση τού Ιλιντεν το 1903 που προκάλεσε δημογραφικές ανακατατάξεις στην περιοχή με αξιόλογες κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές συνέπειες. Από μια ασήμαντη τουρκική πολίχνη αναδύεται μέσα από την πολεμική συγκυρία του 1903 και την κλιμάκωση της ένοπλης εθνικής αντιπαράθεσης στην Μακεδονια . Μετά την λήξη των Βαλκανικών πολέμων στη γενική συνέλευση της 7 Νοε 1912 οι τουρκικές αρχές αποφάσισαν να παραδώσουν τη Φλώρινα στον ΕΣ που βρισκόταν σε απόσταση 5 ωρών. Μία από τις σημαντικότερες ήταν η μαζική μετακίνηση χριστιανικών πληθυσμών της ενδοχώρας προς τη Φλώρινα που θα αναγκάσει την ελληνορθόδοξη κοινότητα να ανασυνταχθεί. Παράλληλα η κλιμάκωση του μακεδονικού Αγώνα θα υποχρεώσει το ελληνικό κράτος να αναθεωρήσει την εθνική πολιτική του.

Η Φλώρινα θεωρείται κτίσμα των βυζαντινών πριν το 14ο

αι αιώνα. Αναφέρεται για πρώτη φορά ως φρούριο του Χλερηνού, την υστεροβυζαντινή εποχή. Στη σλαβική γλώσσα εμφανίζεται ως Λέριν. Μια πληροφορία του 15ου αιώνα μας πληροφορεί ότι υπήρχαν 3 μεγάλα τζαμιά , 3 μεντρεσέδες και ένας τεκές δερβίσηδων. Το μουσουλμανικό στοιχείο θα εξακολουθήσει να παραμένει κυρίαρχο έως το 19ο αιώνα αλλά και το χριστιανικό στοιχείο που αποτελούνταν από Έλληνες , Βλάχους, Αρβανίτες και σλαβόφωνους Μακεδόνες.

Η δημογραφική εξέλιξη και η οικονομική ανάπτυξη

παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στάσιμες ως συνέπεια διαρκών ληστρικών επιδρομών Τουρκοαλβανικών μονάδων (Β. Αλβανία – Γκέκηδων) αλλά και επιδημιών.

Στις αρχές του 19ου αιώνα με πρωτοβουλία Τούρκων μπέηδων του Μοναστηρίου οργανώθηκαν καταδιωκτικά σώματα για την απόκρουση των ληστρικών επιδρομών. Τότε άρχισαν μετακινήσεις χριστιανικών ομάδων καταπιεσμένων από τον Αλή πασά και τους Γκέκηδες από τα χωριά του Βοϊου.

Το πρώτο ρήγμα στους κόλπους των χριστιανών εκδηλώνεται το 1862 όταν μερίδα αυτών συνέστησε βουλγαρικό σχολείο. Έτσι μετά την ίδρυση της Βουλγαρικής

1

εξαρχίας το 1870 , 20 γνωστές οικογένειες της Φλώρινας συγκρότησαν την εξαρχική κοινότητα της πόλης. Αυτοί ζήτησαν , με επιστολή τους στη μητρόπολη Καστοριάς να τελείται η θεία λειτουργία στη σλαβική γλώσσα. Μετά την απειλητική απάντηση του μητροπολίτη για αφορισμό, ζήτησαν να αποχωρίσουν από την δικαιοδοσία του πατριαρχείου. Το παράδειγμά τους ακολούθησε η Έδεσσα , η Καστοριά και η Ζαγορίτσανη.

Το 1890 η εξαρχική κοινότητα της Φλώρινας κατόρθωσε να κτίσει δικό της ναό τον Άγιο Παντελεήμονα. Ο ναός κατεδαφίστηκε το 1971 από τον Αυγουστίνο Καντιώτη διότι ήταν σλαβικής τεχνοτροπίας και σε ένα χρόνο κτίστηκε νέος ναός. Άλλος ναός ήταν του Αγίου Νικολάου απέναντι από τον οποίο είναι το Β΄ νεκροταφείο της Φλώρινας.

Η κοινωνική και οικονομική εξέλιξη των χριστιανών παρέμεινε υποτονική. Η αιματηρή καταστολή της εξέγερσης του Ίλιντεν το 1903 από τις οθωμανικές στρατιωτικές δυνάμεις και το κύμα βίας που ακολούθησε προκάλεσε την μαζική μετακίνηση αγροτών, εργατών, μεταπρατών προς την Φλώρινα και όχι προς το Μοναστήρι, δεύτερο εμπορικό κέντρο της Μακεδονίας μετά την Θες/νικη καθόσον το βλάχικο κυρίαρχο στοιχείο είχε επιβάλλει καθεστώς τρομοκρατίας για να αποκλείσει την συμμετοχή των ξένων στην οικονομική ζωή της πόλης.

Η συνθήκη του Βουκουρεστίου (Αυγ 1913) που τερματίζει τους βαλκανικούς πολέμους μετατρέπει το μεταφυσικό σύνορο των ελληνικών οραματισμών σε νομική – κρατική οριοθετική γαμμή. Η νέα βόρεια χάραξη των ελληνικών συνόρων περνά λιγότερο από 20 χλμ από την πόλη της Φλώρινας. Ολόκληρη η περιοχή αποκόπτεται από την παραδοσιακή ενδοχώρα της Πελαονίας και με το μεγάλο αστικό κέντρο του Μοναστηρίου που έχει περιέλθει τη σερβία και την Κορυτσά που έχει περιέλθει στο Αλβανικό Κράτος.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 1957, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών η πόλη είχε γηγενή πληθυσμό , Μοναστηριώτες , Μικρασιάτες, Πόντιοι, Θρακιώτες,

2

Πισοδερίτες, Εβραίους, Έλληνες από τον Καύκασο και από την Β. Ήπειρο.

Στις αρχές του 20ου αιώνα μεγάλες τουρκικές δυνάμεις θα συγκρουστούν με τα αντάρτικα σώματα. Η μετακίνηση χριστιανικών πληθυσμών από τα γύρω χωριά θα οδηγήσει σε οικονομική ανάπτυξη.

Πληθυσμιακές ομάδες και συλλογικές ταυτότητες

Η αναφορά γίνεται μέσα από μια σειρά από όρους όπως : Σλαβομακεδόνες, Σλαβόφωνοι Σλάβοι, ντόπιοι ή ντόπιοι Μακεδόνες, Μακεδόνες πρόσφυγες, Πόντιοι, Βλάχοι Αρβανίτες, Αλβανοί, νοτιοελλαδίτες , Ρομ και Εβραίοι. Εκτός από αυτές τις ομάδες θα πρέπει να λάβουμε υπόψη την ύπαρξη υποκατηγοριών δεδομένου και του βαθμού στεγανότητας των ομάδων.

Στην κατηγορία πρόσφυγες καττατάσσονται ο Βορειοηπειρώτες (από την Κορυτσά) και οι Μοναστηριώτες (Βλάχοι και Ντόπιοι ή Σλαβόφωνοι) και οι εκ Τουρκίας (Κιουτάχειώτες ή Θρακιώτες –στις Άνω Κλεινές) .

Οι ντόπιοι αποτελούν μια εθνοτική ομάδα με το δικό της ξεχωριστό πολιτισμό. Η αφομοιωτική πολιτική του Ελληνικού κράτους και η άρνησή του να τους αναγνωρίσει μια σειρά από δικαιώματα που σχετίζονται με την δυσχερή κοινωνική και οικονομική κατάσταση και την ελευθερία άσκησης των πολιτισμικών πρακτικών τους αποτελούν τις αιτίες για την έκφραση αντίδρασης και δυσαρέσκειας με τη μορφή εθνοτικής αλληλεγγύης. Η πολιτισμική ετερότητα αποτελούσε και αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της κοινωνικής πραγματικότητας και της κοσμοαντίληψης των κατοίκων.

►Βλάχοι - ΒλαχόφωνοιΚατά τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι βλάχοι

είναι εγκατεστημένοι στις ευρύτερες περιοχές της Ηπείρου της Θεσσαλίας και της Δυτικής Μακεδονίας. Στη Ν. Ήπειρο συναντούμε πολυπληθείς βλάχικους πληθυσμούς στα Ζαγοροχώρια , τους Καλαρύτες, το Σύρρακο, το Μέτσοβο, στη Β Ήπειρο δυτικά της Πίνδου, στην Αυλώνα, το Μπεράτι. Επίσης δυτικά του Ολύμπου στη περιοχή των Γρεβενών με σπουδαιότερα χωριά την Σαμαρίνα, την Αβδέλλα και το

3

Περιβόλι. Γενικά συναντούμε βλάχους σε όλους τις ορεινές διαβάσεις όπου υπάρχουν οροφύλακες Κατάρα, Πισοδέρι, Όλυμπος , Κλεισούρα και Νυμφαίο.

►Συνοικίες της Φλώρινας

α. Τσιφλίκι αγροτική περιοχή που ανήκε σε ιδιώτη της περιόδου της τουρκοκρατίας βρισκόνταν περίπου στο νέο πάρκο.

β. Τσουκαλάδικα κατά μήκος της οδού Πάυλου Μελά (από seven έως τον πεζόδρομο)

γ. Αρβανίτικη –βόρειο όριο ήταν το ποτάμι Λ. Ελευθερίας και Αφροδίτης και νότιο όριο η εκκλησία των παλαιοημερολογιτών

δ. Τσουκούρ μαχαλάς –στο χώρο του ξενοδοχείου Αντιγόνη και πίσω έως την παλιά θέση των ΕΛΤΑ.

►Εβραϊκή κοινότητα

Η κοινότητα συστήνεται από την έναρξη του Α΄ΠΠ όταν 80 οικογένειες εβραίων έρχονται από το σερβικό έδαφος. Η εβραική κοινότητα βρισκόταν στην παραποτάμια περιοχή (και στις δυο όχθες του Σακουλέβα) από το ύψος της πλατείας δικαστηρίων έως την πλατεία ηρώων. Η συναγωγή τους ήταν στην οδό Αβέρωφ στο Νο 50 (περίπου). Νεκροταφείο υπήρχε απέναντι από τη βόρεια είσοδο του ζωολογικού κήπου , κοντά στο δρόμο που οδηγεί στο Πισοδέρι.

Το 1943 οι Γερμανοί συγκέντρωσαν τους εβραίους στις αυλές του 1ου και 2ου δημοτικού σχολείου και τους μετέφεραν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο τελευταίος εβραίος , Ιάκωβος Κοέν έφυγε το 1970 από τη Φλώρινα και έτσι τερματίζεται η εβραική παρουσία. Σήμερα στο Ισραήλ υπάρχει σύλλογος Φλωρινιωτών εβραίαων .

►Τσιγγάνοι

Οι πρώτες οικογένειες εντοπίζονται στο μέσο του 19ου

αιώνα με προέλευση την Κορυτσά και το Μοναστήρι. Εγκαθίσταται εκεί που σήμερα βρίσκεται η ταβέρνα του Καραγκιόζη. Έτσι «γύφτικος μαχαλάς» λέγονταν ο οικισμός έως τα δικαστήρια. Όταν τα σπίτια στην περιοχή του Καραγκιόζη δόθηκαν στους πρόσφυγες οι τσιγγάνοι

4

εγκαθίσταται στο χώρο που είναι σήμερα. Το 1968 με πρωτοβουλία του Αυγουστίνου Καντιώτη χτίζονται σπίτια από την εκκλησία (που κατέχει ακόμα τους τίτλους ιδιοκτησίας) και βαφτίζονται χριστοιανοί.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ

Ο ΔΣΕ που είχε έδρα το Βίτσι κινήθηκε για να καταλάβει την Φλώρινα με σκοπό η κατάληψή της να αποτελέσει σημείο καμπής του εμφυλίου πολέμου.

Έτσι συγκέντρωσε ικανό αριθμό στρατιωτικών δυνάμεων και προπαρασκεύασε την επίθεση. Οι διατιθέμενες δυνάμεις του ΔΣΕ ήταν η Χ Μεραρχία και η ΧΙ Μεραρχία οι 14-103-18-107 Ταξιαρχία, 2 Ίλες ιππικού, ορειβατικά πυροβόλα, οχήματα Α/Α όπλα και Α/Τα όπλα .

Ο Ελληνικός Σταρτός παρέταξε :α. Την 3η ΤΑΞΠΖ με ΣΔ τη Φλώρινα, του 501 ΤΠ στα ΝΑ

της πόλης, διλοχία στο χ. Τροπαιούχος και Λόχο ν. στο 1033 και ΝΔ αυτού μια διμοιρία,

β. Το 502 ΤΠ στο ύψωμα 1053 μς 3 λόχους και ΒΔ του υψώματος Κέτκο Καλέ (Β της Τρύπιας Πέτρας και μάλλον στα Κάστρα) και διμοιρία στην Κλαδοράχη. Επίσης υπήρχε λόχος στο 1033, στο Αρμενοχώρι και μια διμοιρία τσονΤριπόταμο.

γ. Το 503 ΤΠ με ΣΔ στη δυτική παρυφή της πόλης με λόχο Β του 1017, διμοιρία προς το δρόμο Φλώρινα –Άλωνα στον Προφήτη Ηλία (Β του χ Άλωνα και του Ε20) και λόχο στο ύψωμα Παππούς.

δ. Την 21 Ταξιαρχία ΒΑ της Παναγιάς ( στο τέλος της σειράς Κούλα, Γυφτοπούλα, Φλαμουριά, Παναγιά).

ε. Το 504 ΤΠ στο ύψωμα Τσούκα (Δ του χ Τροπαιούχος), Μυτερό, Γυφτοπούλα, Φλαμουριά.

Επίσης το 505 ΤΠ η 22η Ταξιαρχία στη Βεύη, το 507 ΤΠ (Βεύη, Μελίτη, Αχλάδα) το 508 ΤΠ στην Άνω Υδρούσα, το 509 ΤΠ στη Βεύη, Λόφους Κλειδί Νυμφαίο και την 104 ΣΠΠΠ στα Δ της Φλώρινας.

Ο ΔΣΕ επιδίωκε την κατάληψη των υψωμάτων Σολίτσιτο, το Παππούς, Παναγιά και Φλαμουριά. Έτσι η ΧΙ Μεραρχία του ΔΣΕ ξεκινώντας δυτικά του Πισοδερίου θα κινηθεί προς Ακρίτα και από εκεί στο ύψωμα Τρύπια Πέτρα και από εκεί στο ύψωμα Παππούς. Άλλη δύναμη θα κινούνταν προς τη μονή του Αγίου Μάρκου και από εκεί στο ύψωμα 1033 για είσοδο στην πόλη. Η Χ μεραρχία του ΔΣΕ από το Πισοδέρι θα

5

κινούνταν προς τα Άλωνα και από το δρόμο προς τη Φλώρινα θα καταλάμβαναν τη Γεωργική Σχολή όπου ήταν οι λόχοι μεταφορών του ΕΣ.

Επίσης κινήσεις θα γινόταν για είσοδο από ΝΔ από το Καιμακτσαλάν για να απαγορεύση κάθε κίνηση απ΄το Αμύνταιο προς τη Φλώρινα , Μελίτη – Φλώρινα, Βεύη- Φλώρινα ενώ άλλα τμήματα θα αγκίστρωναν τον ΕΣ στην περιοχή του χ. Άνω Υδρούσα.

Ώρα εκδήλωσης της επίθεσης της επίθεσης ορίζεται η 0330 της 12-2-1949 (καθυστέρηση 24 ωρών σε σχέση με τον προγραμματισμό) καθόσον καθυστέρησαν τμήματα του ΔΣΕ να λάβουν τις θέσεις τους. Αυτό έδωσε χρόνο στον ΕΣ να ετοιμαστέι καλύτερα και από πληροφορίες – παρατηρήσεις ανέμεναν την επίθεση ή στη Φλώρινα (πιο πιθανή) ή στην Καστοριά.

Η επίθεση ουσιαστικά άρχισε την 2245 της 11-2-49. Μετά την 0255 το πυροβολικό του ΔΣΕ άρχισε βολές κατά της πόλεως. Οι μάχες που έγιναν ήταν πολύνεκρες σε ‘όλα τα μέτωπα αλλά οι καθοριστικές μάχες έγιναν :

α. Το ύψωμα 1033, δυτικά σε αυχένα όπου έγινε η κρισιμότερη μάχη. Η ανακατάλυψη του από δυνάμεις των ΛΟΚ έλυσε την πολιορκία.

β. Στην περιοχή της μονής του Αγ. Μάρκου.Η ταφή των νεκρών του ΔΣΕ έγινε σε ομαδικό τάφο .

ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

ΕΑΜ, ΕΔΕΣ, ΣΝΟΦ (σλαβόγλωσσσο τμήμα του ΕΑΜ), ΝΟΒ, FNCL kai h Ball Kombetar (αλβανική) και ο Εθνικός Ελληνικός Στρατός των προσφύγων της Εορδαίας.

Στον ΕΛΑΣ Βιτσίου είχε καθήκοντα δκτη λόχου ο Ηλίας Δημάκης ή Γκότσε που λίγο αργότερα θα περάσει στην Γιουγκοσλαβία μαζί με αρκετές δεκάδες ανταρτών της Φλώρινας.

Το 2/28 τάγμα του ΕΛΑΣ πολιόρκησε τον Αυγ 44 τη Φλώρινα. Τον Οκτ διαλύθηκε διότι πολλόι οπλίτες του αυτομόλησαν στην Γιουγκοσλαβία. Τη θέση του ανέλαβε το 27 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Κοζάνης που μπήκε στη Φλώρινα τη 1-11-44.

Το ΣΝΟΦ (Σλαβομακεδονικό Λαικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) και το ΣΑΜ (ελληνόγλωσσο Σλαβομακεδονικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) ήταν τμήματα του ΕΛΑΣ έκανε το

6

συνέδριό της στη Δροσοπηγή τον Απρ 44 και το επόμενο στην καστοριά. Εκπρόσωπος του ΣΝΟΦ ήταν ο Ναούμ Πέιος.

Αυγουστος 1944Η εγκατάσταση της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης στη Φλώρινα με Φρούραρχο τον Λγο Χανς Γκρίζε με αξκο σύνδεσμο τον βούλγαρο Υπλγο Νικόλαο Μπλαντένωφ. Ο Γκριζε ικανοποιούσε κάθε βουλγαρικό αίτημα , αντικαταστάθηκε από τον Τχη ‘Ασερ Μπρένερ.Η καθιέρωση αντιποίνων για την διασφάλιση της τάξεως είχε ως αποτέλεσμα τον απαγχονισμό 15 ατόμων στην Κλαδοράχη στις 8-8-1943 λόγω ενέδρας του ΕΛΑΣ μεταξύ των χωριών Πρώτη και Κλαδοράχη όπου σκοτώθηκε ένας γερμανός στρατιώτης.

ΔΙΑΦΟΡΑ 1. Όταν ολόκληρος ο νομός πέρασε τον Απρ 1941 πέρασε

στη Γερμανική ζώνη. Η Ελ. Χωροφυλακή επέστρεψε στον Αγ Γερμανό αλλά αντιμετωπίστηκαν εχθρικά στα ωριά πολυπόταμο, βεύη Σκλήθρο και Ξινό Νερό.

2. Λίγο πριν συνθηκολογήσει η Ιταλία οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους άντρες του Εθελοντικού σώματος Γ. Πούλος έκαψαν το αρβανίτικο χωριό Λέχοβο για την υποστήριξη που παρείχε στους αντάρτες.

3. Στη λεκάνη του Αμυνταίου οι σλαβόφωνοι ήταν ισάριθμοι με τους πρόσφυγες.. Το Μανιάκι ήταν το μόνο προσφυγικό χωριό που εναντιώθηκε ενόπλως στον ΕΛΑΣ. Οι αντάρτες τον Μαιο του ‘44 το έκαψαν και εκτέλεσαν 35 κατοίκους. Παρόμοια στάση ο ΕΛΑΣ δεν έδειξε στα σλαβόφωνα χωριά .

7