ภูมิปัญญาท้องถิ่น
TRANSCRIPT
ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��นภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��น ภู�มิ�ปั�ญญาหรื�อภู�มิ�ปั�ญญาท้�องถิ่��น เปั�นคำ�าท้�� ภู�มิ�ปั�ญญาหรื�อภู�มิ�ปั�ญญาท้�องถิ่��น เปั�นคำ�าท้��
ใช้�กั�นแพรื�หลายท้��วไปัในสั�งคำมิและในวงกัารืใช้�กั�นแพรื�หลายท้��วไปัในสั�งคำมิและในวงกัารื ต่�าง ๆ ท้�'งของรื�ฐ องคำ*กัรืพ�ฒนาเอกัช้น ต่�าง ๆ ท้�'งของรื�ฐ องคำ*กัรืพ�ฒนาเอกัช้น
น�กัว�ช้ากัารืและสั��อมิวลช้น นอกัจากัน�'ย�ง น�กัว�ช้ากัารืและสั��อมิวลช้น นอกัจากัน�'ย�ง เปั�นคำ�าท้��คำาบเกั��ยวกั�บคำ�าอ��น ๆ อ�กัจ�านวน เปั�นคำ�าท้��คำาบเกั��ยวกั�บคำ�าอ��น ๆ อ�กัจ�านวน
หน.�ง เช้�น คำวามิรื� �ท้�องถิ่��น คำวามิรื� �ช้าวบ�าน หน.�ง เช้�น คำวามิรื� �ท้�องถิ่��น คำวามิรื� �ช้าวบ�าน ภู�มิ�ปั�ญญาช้าวบ�าน คำวามิรื� �พ�'นบ�าน ภู�มิ�ปั�ญญาช้าวบ�าน คำวามิรื� �พ�'นบ�าน
คำ�าเหล�าน�'อาจจะเรื��มิใช้�กั�นอย�างแพรื�คำ�าเหล�าน�'อาจจะเรื��มิใช้�กั�นอย�างแพรื�หลายในช้�วงเวลาปัรืะมิาณ หลายในช้�วงเวลาปัรืะมิาณ 2 2 ท้ศวรืรืษท้ศวรืรืษท้��ผ่�านมิา และได้�รื�บแรืงผ่ล�กัด้�นจากัท้��ผ่�านมิา และได้�รื�บแรืงผ่ล�กัด้�นจากักัรืะแสัสั�งคำมิท้��เปั�นปัฏิ�กั�รื�ยาต่�อต่�านกัรืะแสัสั�งคำมิท้��เปั�นปัฏิ�กั�รื�ยาต่�อต่�านโลกัาภู�ว�ต่น* เกั�ด้กัารืห�นมิาเน�นคำวามิโลกัาภู�ว�ต่น* เกั�ด้กัารืห�นมิาเน�นคำวามิ
สั�าคำ�ญของท้�องถิ่��น และยกัย�องคำวามิรื� �สั�าคำ�ญของท้�องถิ่��น และยกัย�องคำวามิรื� �และว�ถิ่�ช้�ว�ต่ของคำนธรืรืมิด้าสัามิ�ญ ช้าวและว�ถิ่�ช้�ว�ต่ของคำนธรืรืมิด้าสัามิ�ญ ช้าวบ�านท้��ห�างไกัลคำวามิกั�าวหน�าท้างว�ต่ถิ่8บ�านท้��ห�างไกัลคำวามิกั�าวหน�าท้างว�ต่ถิ่8
และเท้คำโนโลย�และเท้คำโนโลย�
สถิ่านภูาพของความิรู้�และความิสถิ่านภูาพของความิรู้�และความิเคล��อนไหวเรู้��องภู�มิ�ปั�ญญาเคล��อนไหวเรู้��องภู�มิ�ปั�ญญา
1. 1. กั�อนหน�าท้��จะมิ�กัารืต่��นต่�วเรื��องกั�อนหน�าท้��จะมิ�กัารืต่��นต่�วเรื��องภู�มิ�ปั�ญญาในปั�จจ8บ�นข.'นไปักัว�าคำรื.�งภู�มิ�ปั�ญญาในปั�จจ8บ�นข.'นไปักัว�าคำรื.�ง
ศต่วรืรืษ ปัรืากัฏิว�าผ่ลกัรืะท้บของกัารื ท้�าศต่วรืรืษ ปัรืากัฏิว�าผ่ลกัรืะท้บของกัารื ท้�าปัรืะเท้ศให�ท้�นสัมิ�ย ในย8คำฝรื��งล�าอาณาน�คำมิปัรืะเท้ศให�ท้�นสัมิ�ย ในย8คำฝรื��งล�าอาณาน�คำมิ
ต่ามิท้��มิหาอ�านาจต่ะว�นต่กัช้�'น�า ท้�าให�เกั�ด้ต่ามิท้��มิหาอ�านาจต่ะว�นต่กัช้�'น�า ท้�าให�เกั�ด้สั�าน.กัรื�วมิในบรืรืด้าคำนไท้ยท้��มิ�คำวามิคำ�ด้ว�า สั�าน.กัรื�วมิในบรืรืด้าคำนไท้ยท้��มิ�คำวามิคำ�ด้ว�า เรืากั�าล�งสั�ญเสั�ยศ�กัด้�:ศรื�และคำวามิเปั�นต่�วเรืากั�าล�งสั�ญเสั�ยศ�กัด้�:ศรื�และคำวามิเปั�นต่�วของเรืาเองลงไปัท้8กัท้� เพรืาะได้�แต่� รื�บเอา ของเรืาเองลงไปัท้8กัท้� เพรืาะได้�แต่� รื�บเอา คำวามิรื� �และสัต่�ปั�ญญาจากัโลกัต่ะว�นต่กัจนคำวามิรื� �และสัต่�ปั�ญญาจากัโลกัต่ะว�นต่กัจน
ไมิ�รื� �จ�กัต่�วเรืาเองพอไมิ�รื� �จ�กัต่�วเรืาเองพอ
ผ่��ใหญ� ผ่��รื� � และผ่��ต่��นต่�วจ�านวนหน.�งได้�ช้�วย ผ่��ใหญ� ผ่��รื� � และผ่��ต่��นต่�วจ�านวนหน.�งได้�ช้�วย กั�นกัรืะต่8�นให�มิ�กัารืศ.กัษา ของด้�ในท้�องถิ่��น กั�นกัรืะต่8�นให�มิ�กัารืศ.กัษา ของด้�ในท้�องถิ่��น
มิรืด้กัไท้ย โด้ยรืวมิ คำต่�ช้าวบ�าน ของ มิรืด้กัไท้ย โด้ยรืวมิ คำต่�ช้าวบ�าน ของ ภู�มิ�ภูาคำต่�าง ๆ รืวมิถิ่.งกัารืจ�ด้ต่�'งข.'นเปั�นรื�ปั ภู�มิ�ภูาคำต่�าง ๆ รืวมิถิ่.งกัารืจ�ด้ต่�'งข.'นเปั�นรื�ปั สัถิ่าบ�นเพ��อ ไท้ยคำด้�ศ.กัษา ท้�กัษ�ณคำด้�ศ.กัษา สัถิ่าบ�นเพ��อ ไท้ยคำด้�ศ.กัษา ท้�กัษ�ณคำด้�ศ.กัษา
ล�านนาศ.กัษา อ�สัานศ.กัษา ด้�วยคำวามิสั�าน.กั ล�านนาศ.กัษา อ�สัานศ.กัษา ด้�วยคำวามิสั�าน.กั รื�วมิกั�นว�า คำนในบ�านเมิ�องเรืารื� �ไมิ�พอเกั��ยว รื�วมิกั�นว�า คำนในบ�านเมิ�องเรืารื� �ไมิ�พอเกั��ยว
กั�บว�ฒนธรืรืมิของไท้ยในหลาย ๆ ล�กัษณะ กั�บว�ฒนธรืรืมิของไท้ยในหลาย ๆ ล�กัษณะ แล�ว ของด้�ท้�'งสั�'นท้�'งปัวงกั;รื�งแต่�จะถิ่�กัล�มิไปั แล�ว ของด้�ท้�'งสั�'นท้�'งปัวงกั;รื�งแต่�จะถิ่�กัล�มิไปั
กั�บกัาลเวลา คำนรื8 �นล�กัหลานจะขาด้ลอยจากั กั�บกัาลเวลา คำนรื8 �นล�กัหลานจะขาด้ลอยจากัรืากัเหง�าท้างว�ฒนธรืรืมิท้��มิ�กัารืสั��งสัมิมิารืากัเหง�าท้างว�ฒนธรืรืมิท้��มิ�กัารืสั��งสัมิมิา
เปั�นเวลานานเปั�นเวลานาน
2. 2. กัารืต่��นต่�วเรื��องภู�มิ�ปั�ญญาเปั�นผ่ลของกัารืกัารืต่��นต่�วเรื��องภู�มิ�ปั�ญญาเปั�นผ่ลของกัารืพ�ฒนาเศรืษฐกั�จและสั�งคำมิของปัรืะเท้ศในพ�ฒนาเศรืษฐกั�จและสั�งคำมิของปัรืะเท้ศใน
ช้�วงสัามิท้ศวรืรืษท้��ผ่�านมิา เน��องจากักัรืะแสั ช้�วงสัามิท้ศวรืรืษท้��ผ่�านมิา เน��องจากักัรืะแสักัารืพ�ฒนาผ่ล�กัด้�นให�ช้าวช้นบท้ต่�องปัรื�บต่�วกัารืพ�ฒนาผ่ล�กัด้�นให�ช้าวช้นบท้ต่�องปัรื�บต่�ว
เข�าสั��เศรืษฐกั�จท้8นน�ยมิเสัรื� อ�นมิ�กัลไกัซั�บ เข�าสั��เศรืษฐกั�จท้8นน�ยมิเสัรื� อ�นมิ�กัลไกัซั�บ ซั�อนจากัว�ถิ่�กัารืผ่ล�ต่เพ��อย�งช้�พโด้ยอ�สัรืะ ช้าว ซั�อนจากัว�ถิ่�กัารืผ่ล�ต่เพ��อย�งช้�พโด้ยอ�สัรืะ ช้าว
บ�านเปัล��ยนมิาเปั�นผ่ล�ต่เพ��อขาย โด้ยท้��อ�านาจ บ�านเปัล��ยนมิาเปั�นผ่ล�ต่เพ��อขาย โด้ยท้��อ�านาจกัารืต่�อรืองเปั�นของผ่��ซั�'อและกัลไกัต่ลาด้ท้��กัารืต่�อรืองเปั�นของผ่��ซั�'อและกัลไกัต่ลาด้ท้��เกั��ยวกั�นกั�บคำวามิต่�องกัารืผ่ลผ่ล�ต่ในต่�างเกั��ยวกั�นกั�บคำวามิต่�องกัารืผ่ลผ่ล�ต่ในต่�าง
ปัรืะเท้ศ ท้�าให�ช้าวบ�านต่�องสั�ญเสั�ยคำวามิเปั�น ปัรืะเท้ศ ท้�าให�ช้าวบ�านต่�องสั�ญเสั�ยคำวามิเปั�น ไท้แกั�ต่�ว เปั�นหน�'เปั�นสั�น และปัรืะสับกั�บคำวามิ ไท้แกั�ต่�ว เปั�นหน�'เปั�นสั�น และปัรืะสับกั�บคำวามิ
ท้8กัข*ยากัเปั�นอ�นมิากัท้8กัข*ยากัเปั�นอ�นมิากั
3.3.น�กัคำ�ด้น�กัว�ช้ากัารืท้��ได้�สัอด้สั�องและสัด้�บน�กัคำ�ด้น�กัว�ช้ากัารืท้��ได้�สัอด้สั�องและสัด้�บต่รื�บฟั�งปั�ญหาของช้าวบ�านในช้นบท้และต่รื�บฟั�งปั�ญหาของช้าวบ�านในช้นบท้และ
ปัรืะช้าช้นท้��วไปั ได้�พบคำวามิจรื�งแจ�มิช้�ด้ข.'นว�า ปัรืะช้าช้นท้��วไปั ได้�พบคำวามิจรื�งแจ�มิช้�ด้ข.'นว�านโยบายและแผ่นพ�ฒนาปัรืะเท้ศท้��ใช้�ต่�อเน�องนโยบายและแผ่นพ�ฒนาปัรืะเท้ศท้��ใช้�ต่�อเน�องกั�นมิาหลายท้ศวรืรืษน�'นน�าคำวามิท้8กัข*ยากัมิากั�นมิาหลายท้ศวรืรืษน�'นน�าคำวามิท้8กัข*ยากัมิา
สั��คำนเล;กัคำนน�อยอย�างกัว�างขวาง อ�กัท้�'ง สั��คำนเล;กัคำนน�อยอย�างกัว�างขวาง อ�กัท้�'งสั�งคำมิไท้ยโด้ยรืวมิกั;มิ�แนวโน�มิว�าได้�สั�ญเสั�ยสั�งคำมิไท้ยโด้ยรืวมิกั;มิ�แนวโน�มิว�าได้�สั�ญเสั�ย
คำวามิเปั�นต่�วของต่�วเองลงไปัท้8กัท้� ว�ถิ่�กัารื คำวามิเปั�นต่�วของต่�วเองลงไปัท้8กัท้� ว�ถิ่�กัารื ด้�าเน�นช้�ว�ต่มิ�ปั�ญหาและมิ�ข�อผ่�ด้พลาด้มิากั ด้�าเน�นช้�ว�ต่มิ�ปั�ญหาและมิ�ข�อผ่�ด้พลาด้มิากั
เพรืาะไมิ�สันใจและไมิ�มิ�เวลาไต่รื�ต่รืองเล�อกัเพรืาะไมิ�สันใจและไมิ�มิ�เวลาไต่รื�ต่รืองเล�อกั เฟั>นสั��งท้��เหมิาะสัมิกั�บพ�'นเพของคำนไท้ย เฟั>นสั��งท้��เหมิาะสัมิกั�บพ�'นเพของคำนไท้ย
4. 4. เปั�นเวลากัว�าสั��สั�บปั?แล�วท้��พรืะบาท้เปั�นเวลากัว�าสั��สั�บปั?แล�วท้��พรืะบาท้สัมิเด้;จพรืะเจ�าอย��ห�วได้�เสัด้;จพรืะรืาช้ด้�าเน�นสัมิเด้;จพรืะเจ�าอย��ห�วได้�เสัด้;จพรืะรืาช้ด้�าเน�น
เย��ยมิอาณาปัรืะช้ารืาษฎรื*ท้��วท้8กัท้�องถิ่��น เย��ยมิอาณาปัรืะช้ารืาษฎรื*ท้��วท้8กัท้�องถิ่��น และได้�ท้รืงหย��งรื� �ท้8กัข*สั8ขของปัรืะช้าช้นและได้�ท้รืงหย��งรื� �ท้8กัข*สั8ขของปัรืะช้าช้น
อย�างล.กัซั.'งกัว�างขวาง โด้ยเฉพาะในเรื��องอย�างล.กัซั.'งกัว�างขวาง โด้ยเฉพาะในเรื��องกัารืท้�ามิาหากั�นของปัรืะช้าช้นในช้�วงเวลากัารืท้�ามิาหากั�นของปัรืะช้าช้นในช้�วงเวลา
อ�นต่�อเน��องยาวนานของแผ่นพ�ฒนาอ�นต่�อเน��องยาวนานของแผ่นพ�ฒนาเศรืษฐกั�จและสั�งคำมิ เมิ��อได้�ท้รืงสัด้�บเศรืษฐกั�จและสั�งคำมิ เมิ��อได้�ท้รืงสัด้�บ
ปั�ญหาข�อข�ด้แย�งต่�าง ๆ เปั�นอ�นมิากัแล�วปั�ญหาข�อข�ด้แย�งต่�าง ๆ เปั�นอ�นมิากัแล�ว
ท้�ายสั8ด้จ.งได้�มิ�พรืะรืาช้ด้�ารื�สัเปั�นเวลากัว�าสั�บปั?มิาท้�ายสั8ด้จ.งได้�มิ�พรืะรืาช้ด้�ารื�สัเปั�นเวลากัว�าสั�บปั?มิาแล�วว�าแล�วว�า
““ปัรืะช้าช้นน�'นแหละเขามิ�คำวามิรื� � เขาท้�างานมิาหลายปัรืะช้าช้นน�'นแหละเขามิ�คำวามิรื� � เขาท้�างานมิาหลายช้��วคำนแล�ว เขาท้�ากั�นอย�างด้� เขามิ�คำวามิเฉล�ยวช้��วคำนแล�ว เขาท้�ากั�นอย�างด้� เขามิ�คำวามิเฉล�ยว
ฉลาด้ เขารื� �ว�าต่รืงไหนคำวรืท้�ากัสั�กัรืรืมิ เขารื� �ว�าท้��ไหนฉลาด้ เขารื� �ว�าต่รืงไหนคำวรืท้�ากัสั�กัรืรืมิ เขารื� �ว�าท้��ไหนคำวรืเกั;บรื�กัษาคำวรืเกั;บรื�กัษา..........””
จากัพรืะรืาช้ด้�ารื�สัน�' แมิ�มิ�ได้�ท้รืงใช้�คำ�าว�า ภู�มิ�ปั�ญญาจากัพรืะรืาช้ด้�ารื�สัน�' แมิ�มิ�ได้�ท้รืงใช้�คำ�าว�า ภู�มิ�ปั�ญญาช้าวบ�าน แต่�โด้ยสัารืะสั�าคำ�ญกั;บ�งบอกัช้�ด้เจนแล�ว ช้าวบ�าน แต่�โด้ยสัารืะสั�าคำ�ญกั;บ�งบอกัช้�ด้เจนแล�ว เปั�นอย�างอ��นไปัไมิ�ได้� พรืะรืาช้ด้�ารื�สัน�'เปั�นปัล8กัไท้ยเปั�นอย�างอ��นไปัไมิ�ได้� พรืะรืาช้ด้�ารื�สัน�'เปั�นปัล8กัไท้ย
ท้�'งช้าต่�ให�ต่��นต่�วและต่��นรื� �ว�า ช้าวบ�านไท้ยมิ�ปั�ญญามิ�ท้�'งช้าต่�ให�ต่��นต่�วและต่��นรื� �ว�า ช้าวบ�านไท้ยมิ�ปั�ญญามิ�คำวามิรื� �ท้��คำวรืแกั�กัารืยอมิรื�บและยกัย�องคำวามิรื� �ท้��คำวรืแกั�กัารืยอมิรื�บและยกัย�อง
5. 5. ในปั? พในปั? พ..ศศ 2534. 2534. ได้�มิ�ผ่��ท้รืงคำ8ณว8ฒ�ได้�มิ�ผ่��ท้รืงคำ8ณว8ฒ�หลายสัาขารื�วมิมิ�อกั�นด้�าเน�นกัารืว�จ�ยเรื��อง หลายสัาขารื�วมิมิ�อกั�นด้�าเน�นกัารืว�จ�ยเรื��อง คำวามิคำ�ด้และภู�มิ�ปั�ญญาไท้ย เพ��อท้�ลเกัล�าฯ คำวามิคำ�ด้และภู�มิ�ปั�ญญาไท้ย เพ��อท้�ลเกัล�าฯ
ถิ่วายเปั�นสั�วนหน.�งของกัารืเฉล�มิฉลองเพ��อเท้�ด้ถิ่วายเปั�นสั�วนหน.�งของกัารืเฉล�มิฉลองเพ��อเท้�ด้พรืะเกั�ยรืต่�ในวโรืกัาสัท้��สัมิเด้;จพรืะเท้พรื�ต่นรืาช้สั8พรืะเกั�ยรืต่�ในวโรืกัาสัท้��สัมิเด้;จพรืะเท้พรื�ต่นรืาช้สั8ด้าฯ สัยามิบรืมิรืาช้กั8มิารื� ท้รืงมิ�พรืะช้นมิาย8คำรืบ ด้าฯ สัยามิบรืมิรืาช้กั8มิารื� ท้รืงมิ�พรืะช้นมิาย8คำรืบ
36 36 พรืรืษาพรืรืษางานว�จ�ยน�'ศ.กัษาคำวามิคำ�ด้และภู�มิ�ปั�ญญาไท้ยในงานว�จ�ยน�'ศ.กัษาคำวามิคำ�ด้และภู�มิ�ปั�ญญาไท้ยในด้�านคำวามิคำ�ด้คำวามิเช้��อ คำวามิเปั�นอย��และกัารืท้�าด้�านคำวามิคำ�ด้คำวามิเช้��อ คำวามิเปั�นอย��และกัารืท้�ามิาหากั�น กัารืศ.กัษา กัารืเมิ�องกัารืปักัคำรือง กัารืมิาหากั�น กัารืศ.กัษา กัารืเมิ�องกัารืปักัคำรือง กัารืด้�แลสั8ขภูาพอนามิ�ย ด้8รื�ยางคำศ�ลปัCและนาฏิศ�ลปัCด้�แลสั8ขภูาพอนามิ�ย ด้8รื�ยางคำศ�ลปัCและนาฏิศ�ลปัC
6. 6. ในช้�วงเวลาท้��ผ่�านมิา ท้�'งในต่�างแด้นและใน ในช้�วงเวลาท้��ผ่�านมิา ท้�'งในต่�างแด้นและใน รืะด้�บนานาช้าต่� คำวามิเปัล��ยนแปัลงธรืรืมิช้าต่� รืะด้�บนานาช้าต่� คำวามิเปัล��ยนแปัลงธรืรืมิช้าต่�
และสั��งแวด้ล�อมิและคำวามิเปัล��ยนแปัลงในรืะบบและสั��งแวด้ล�อมิและคำวามิเปัล��ยนแปัลงในรืะบบ กัารืผ่ล�ต่และกัารืบรื�โภูคำของคำนในหลาย ๆ กัารืผ่ล�ต่และกัารืบรื�โภูคำของคำนในหลาย ๆ ว�ฒนธรืรืมิท้��มิ�กัารืพ�ฒนาต่ามิกัรืะแสัหล�กั ได้� ว�ฒนธรืรืมิท้��มิ�กัารืพ�ฒนาต่ามิกัรืะแสัหล�กั ได้�
สัรื�างปั�ญหาให�คำนต่�องคำ�ด้หาท้างเล�อกัใหมิ�เพ��อสัรื�างปั�ญหาให�คำนต่�องคำ�ด้หาท้างเล�อกัใหมิ�เพ��อ คำวามิอย��รือด้หน�กัข.'น หลาย ๆ กัรืณ� เมิ��อไมิ�อาจ คำวามิอย��รือด้หน�กัข.'น หลาย ๆ กัรืณ� เมิ��อไมิ�อาจ
ปัรื�บต่�วหรื�อแกั�ปั�ญหาได้�ด้�วยว�ท้ยากัารืสัมิ�ยใหมิ� ปัรื�บต่�วหรื�อแกั�ปั�ญหาได้�ด้�วยว�ท้ยากัารืสัมิ�ยใหมิ� กั;ได้�กัล�บไปัแสัวงหาคำ8ณคำ�าภู�มิ�ปั�ญญาช้าวบ�าน กั;ได้�กัล�บไปัแสัวงหาคำ8ณคำ�าภู�มิ�ปั�ญญาช้าวบ�าน
โด้ยเฉพาะท้��มิ�คำ8ณ�ปักัารืต่�อกัารือน8รื�กัษ*สั��งโด้ยเฉพาะท้��มิ�คำ8ณ�ปักัารืต่�อกัารือน8รื�กัษ*สั��ง แวด้ล�อมิ แกั�แกั�ปั�ญหากัารืท้�ามิาหากั�น รืวมิถิ่.ง แวด้ล�อมิ แกั�แกั�ปั�ญหากัารืท้�ามิาหากั�น รืวมิถิ่.ง
สั8ขภูาพอนามิ�ยสั8ขภูาพอนามิ�ย
7. 7. รืะด้�บกัารืรื�บรื� �เรื��องภู�มิ�ปั�ญญาของรืะด้�บกัารืรื�บรื� �เรื��องภู�มิ�ปั�ญญาของสัาธารืณช้นไท้ยโด้ยท้��วไปัในปั�จจ8บ�นได้�เพ��มิสัาธารืณช้นไท้ยโด้ยท้��วไปัในปั�จจ8บ�นได้�เพ��มิ
ข.'น และเปั�นสั�วนหน.�งของกัารืห�นเหกัรืะแสั ข.'น และเปั�นสั�วนหน.�งของกัารืห�นเหกัรืะแสัคำวามิคำ�ด้เกั��ยวกั�บกัารืพ�ฒนาเศรืษฐกั�จและคำวามิคำ�ด้เกั��ยวกั�บกัารืพ�ฒนาเศรืษฐกั�จและ
สั�งคำมิ รืวมิท้�'งกัารืรื�กัษาธรืรืมิช้าต่�แวด้ล�อมิ สั�งคำมิ รืวมิท้�'งกัารืรื�กัษาธรืรืมิช้าต่�แวด้ล�อมิจากักัารืเด้�นต่ามิกัารืคำรือบง�าของโลกัต่ะว�นจากักัารืเด้�นต่ามิกัารืคำรือบง�าของโลกัต่ะว�น
ต่กั มิาเปั�นกัารืพ�จารืณาปั�ญหาต่�าง ๆ เปั�น ต่กั มิาเปั�นกัารืพ�จารืณาปั�ญหาต่�าง ๆ เปั�นองคำ*รืวมิในบรื�บท้ท้างว�ฒนธรืรืมิของผ่��เปั�นองคำ*รืวมิในบรื�บท้ท้างว�ฒนธรืรืมิของผ่��เปั�น
เจ�าของว�ฒนธรืรืมิเองเจ�าของว�ฒนธรืรืมิเอง
ในองคำ*กัารืนานาช้าต่�และองคำ*กัารืช้�านาญในองคำ*กัารืนานาช้าต่�และองคำ*กัารืช้�านาญ พ�เศษเกั��ยวกั�บสั��งแวด้ล�อมิ ได้�มิ�ผ่��รื� �และผ่�� พ�เศษเกั��ยวกั�บสั��งแวด้ล�อมิ ได้�มิ�ผ่��รื� �และผ่��
สั�นท้�ด้กัรืณ�ในหลายสัาขาว�ช้ามิ�คำวามิเห;นสั�นท้�ด้กัรืณ�ในหลายสัาขาว�ช้ามิ�คำวามิเห;น สัอด้คำล�องกั�นว�า กัารือน8รื�กัษ* สัอด้คำล�องกั�นว�า กัารือน8รื�กัษ*
ท้รื�พยากัรืธรืรืมิช้าต่� กัารืรื�กัษาด้8ลยภูาพใน ท้รื�พยากัรืธรืรืมิช้าต่� กัารืรื�กัษาด้8ลยภูาพใน รืะบบน�เวศ กัารืรื�กัษาคำวามิหลากัหลาย รืะบบน�เวศ กัารืรื�กัษาคำวามิหลากัหลาย
ท้างช้�วภูาพในธรืรืมิช้าต่� และกัารืด้�ารืงช้�ว�ต่ ท้างช้�วภูาพในธรืรืมิช้าต่� และกัารืด้�ารืงช้�ว�ต่ ท้��สัมิด้8ลของคำน สั�ต่ว* และพ�ช้ ล�วนอาศ�ย ท้��สัมิด้8ลของคำน สั�ต่ว* และพ�ช้ ล�วนอาศ�ย
ภู�มิ�ปั�ญญา คำวามิรื� � และคำวามิเช้��อของช้น ภู�มิ�ปั�ญญา คำวามิรื� � และคำวามิเช้��อของช้น เผ่�าต่�าง ๆ ท้��โลกัสัมิ�ยใหมิ�มิองว�าล�าหล�ง เผ่�าต่�าง ๆ ท้��โลกัสัมิ�ยใหมิ�มิองว�าล�าหล�ง
9. 9. รื�ฐธรืรืมิน�ญแห�งรืาช้อาณาจ�กัรืไท้ย รื�ฐธรืรืมิน�ญแห�งรืาช้อาณาจ�กัรืไท้ย พพ..ศศ 2540. 2540. ได้�ต่รืาไว�ในหมิวด้สั�ท้ธ�และได้�ต่รืาไว�ในหมิวด้สั�ท้ธ�และ
เสัรื�ภูาพของช้นช้าวไท้ย มิาต่รืา เสัรื�ภูาพของช้นช้าวไท้ย มิาต่รืา 46 46 โด้ยบรืรืจ8โด้ยบรืรืจ8เรื��องภู�มิ�ปั�ญญาท้�องถิ่��นไว� มิ�ใจคำวามิว�าเรื��องภู�มิ�ปั�ญญาท้�องถิ่��นไว� มิ�ใจคำวามิว�า
““บ8คำคำลซั.�งรืวมิกั�นเปั�นช้8มิช้นท้�องถิ่��นด้�'งเด้�มิ ย�อมิบ8คำคำลซั.�งรืวมิกั�นเปั�นช้8มิช้นท้�องถิ่��นด้�'งเด้�มิ ย�อมิมิ�สั�ท้ธ�อน8รื�กัษ*หรื�อฟัD' นฟั�จารื�ต่ปัรืะเพณ�ภู�มิ�ปั�ญญามิ�สั�ท้ธ�อน8รื�กัษ*หรื�อฟัD' นฟั�จารื�ต่ปัรืะเพณ�ภู�มิ�ปั�ญญาท้�องถิ่��น ศ�ลปัะหรื�อว�ฒนธรืรืมิอ�นด้�งามิของท้�องท้�องถิ่��น ศ�ลปัะหรื�อว�ฒนธรืรืมิอ�นด้�งามิของท้�อง
ถิ่��นและของช้าต่� และมิ�สั�วนรื�วมิในกัารืจ�ด้กัารืถิ่��นและของช้าต่� และมิ�สั�วนรื�วมิในกัารืจ�ด้กัารืบ�ารื8งรื�กัษาและกัารืใช้�ปัรืะโยช้น*จากับ�ารื8งรื�กัษาและกัารืใช้�ปัรืะโยช้น*จากั
ท้รื�พยากัรืธรืรืมิช้าต่�และสั��งแวด้ล�อมิอย�างสัมิด้8ลท้รื�พยากัรืธรืรืมิช้าต่�และสั��งแวด้ล�อมิอย�างสัมิด้8ลและย��งย�น ท้�'งน�'ต่ามิท้��กัฎหมิายบ�ญญ�ต่�และย��งย�น ท้�'งน�'ต่ามิท้��กัฎหมิายบ�ญญ�ต่�””
ความิหมิายของภู�มิ�ปั�ญญาความิหมิายของภู�มิ�ปั�ญญา
ภู�มิ�ปั�ญญา หมิายถิ่.ง คำวามิรื� � คำวามิคำ�ด้ คำวามิเช้��อ คำวามิสัามิารืถิ่ คำวามิจ�ด้เจน ท้��
กัล8�มิช้นได้�จากัปัรืะสับกัารืณ*ท้��สั� �งสัมิไว�ในกัารืปัรื�บต่�วและด้�ารืงช้�พในรืะบบน�เวศหรื�อสัภูาพแวด้ล�อมิท้างธรืรืมิช้าต่�และ
สั��งแวด้ล�อมิท้างสั�งคำมิและว�ฒนธรืรืมิท้��ได้�มิ�พ�ฒนากัารืสั�บสัานกั�นมิา
• ภู�มิ�ปั�ญญาเปั�นผ่ลของกัารืใช้�สัต่�ปั�ญญาปัรื�บต่�วกั�บสัภูาวะต่�าง ๆ ในพ�'นท้��ท้��กัล8�มิช้นน�'นต่�'งหล�กัแหล�งถิ่��นฐานอย�� และได้�แลกัเปัล��ยนสั�งสัรืรืคำ*ต่�ด้ต่�อสั�มิพ�นธ*กั�นแล�วรื�บเอาหรื�อปัรื�บเปัล��ยนน�ามิาสัรื�าง
ปัรืะโยช้น*หรื�อแกั�ปั�ญหาได้� ในสั��งแวด้ล�อมิและบรื�บท้ท้างสั�งคำมิและ
ว�ฒนธรืรืมิของกัล8�มิช้นน�'น(เอกัว�ท้ย* ณ ถิ่ลาง, 2544 : 42)
• ภู�มิ�ปั�ญญาเปั�นเรื��องท้��มิาจากัปัรืะสับกัารืณ*หรื�อคำวามิรื� �เด้�มิ รืวมิท้�'งจากักัารืปัล�อยให�เกั�ด้ท้�กัษะกัารืเรื�ยนรื� �ใหมิ�หรื�อองคำ*คำวามิรื� �ใหมิ� หล�งจากัน�'นกั;เรื�ยนรื� �ผ่ลและคำ8ณคำ�าท้��ได้�จากักัารืเรื�ยนรื� � ต่ลอด้จนกัารืน�าไปัใช้�ปัรืะโยช้น* อ�กัสั�วนหน.�งคำ�อกัารืว�เคำรืาะห*
ต่�ด้ต่ามิ ปัรืะเมิ�นผ่ลกัารืน�าไปัใช้�ให�เกั�ด้เปั�นภู�มิ�ปั�ญญาต่�าง ๆ อย�างต่�อเน��อง (นงคำรืา
ญ ช้มิพ�น8ท้, 2546 : 25 )
ชน�ดของภู�มิ�ปั�ญญาชน�ดของภู�มิ�ปั�ญญาภู�มิ�ปั�ญญาแบ�งออกัได้�เปั�น ภู�มิ�ปั�ญญาแบ�งออกัได้�เปั�น 2 2 ช้น�ด้คำ�อช้น�ด้คำ�อ
1. 1. ภู�มิ�ปั�ญญาสั��งสัมิ คำ�อกัรืะบวนกัารืภู�มิ�ปั�ญญาสั��งสัมิ คำ�อกัรืะบวนกัารืเรื�ยนรื� � ปัรืะสับกัารืณ* โลกัท้�ศน* ช้�วท้�ศน* เรื�ยนรื� � ปัรืะสับกัารืณ* โลกัท้�ศน* ช้�วท้�ศน*
คำวามิเช้��อ พ�ธ�กัรืรืมิ รืวมิท้�'งว�ถิ่�ช้�ว�ต่อ�นสั�บคำวามิเช้��อ พ�ธ�กัรืรืมิ รืวมิท้�'งว�ถิ่�ช้�ว�ต่อ�นสั�บเน��องจากักัารืปัรื�บต่�วท้��ได้�มิ�กัารืสั��งสัมิ เน��องจากักัารืปัรื�บต่�วท้��ได้�มิ�กัารืสั��งสัมิ
สั�บสัาน และปัรื�บเปัล��ยนต่�อเน��องกั�นมิาในสั�บสัาน และปัรื�บเปัล��ยนต่�อเน��องกั�นมิาในกัล8�มิช้นรื8 �นต่�อ ๆ มิา รืวมิถิ่.งกัารืได้�แลกักัล8�มิช้นรื8 �นต่�อ ๆ มิา รืวมิถิ่.งกัารืได้�แลกัเปัล��ยนว�ฒนธรืรืมิกั�บคำนในว�ฒนธรืรืมิเปัล��ยนว�ฒนธรืรืมิกั�บคำนในว�ฒนธรืรืมิ
อ��นท้��ได้�ไปัมิาหาสั��กั�นต่ลอด้มิาอ��นท้��ได้�ไปัมิาหาสั��กั�นต่ลอด้มิา
2. 2. ภู�มิ�ปั�ญญาใหมิ� คำ�อคำวามิรื� �ท้างว�ท้ยาศาสัต่รื*ภู�มิ�ปั�ญญาใหมิ� คำ�อคำวามิรื� �ท้างว�ท้ยาศาสัต่รื*และปัรืะย8กัต่ว�ท้ยาหรื�อเท้คำโนโลย� ท้��มิ�แหล�งกั�าเน�ด้ในและปัรืะย8กัต่ว�ท้ยาหรื�อเท้คำโนโลย� ท้��มิ�แหล�งกั�าเน�ด้ใน
สั�งคำมิต่ะว�นต่กัสั�งคำมิต่ะว�นต่กัโด้ยเหต่8ท้��สั�งคำมิท้�'งหลายในโลกัมิ�คำวามิแต่กัต่�างโด้ยเหต่8ท้��สั�งคำมิท้�'งหลายในโลกัมิ�คำวามิแต่กัต่�าง
กั�นท้างสัภูาพแวด้ล�อมิ สั�งคำมิ และว�ฒนธรืรืมิในพ�'นกั�นท้างสัภูาพแวด้ล�อมิ สั�งคำมิ และว�ฒนธรืรืมิในพ�'นฐานสั��งสัมิ ภู�มิ�ปั�ญญาใหมิ�ท้��รื �บเข�ามิาจ.งมิ�อาจแท้นท้��ฐานสั��งสัมิ ภู�มิ�ปั�ญญาใหมิ�ท้��รื �บเข�ามิาจ.งมิ�อาจแท้นท้��
ภู�มิ�ปั�ญญาสั��งสัมิหรื�อภู�มิ�ปั�ญญาเด้�มิได้�ท้�'งหมิด้ ภู�มิ�ปั�ญญาสั��งสัมิหรื�อภู�มิ�ปั�ญญาเด้�มิได้�ท้�'งหมิด้ ภู�มิ�ปั�ญญาเด้�มิท้��ได้�รื�บกัารืเล�อด้สัรืรื ท้ด้สัอบ หรื�อภู�มิ�ปั�ญญาเด้�มิท้��ได้�รื�บกัารืเล�อด้สัรืรื ท้ด้สัอบ หรื�อด้�ด้แปัลงต่ามิเหต่8ปั�จจ�ยและพลว�ต่ท้างว�ฒนธรืรืมิด้�ด้แปัลงต่ามิเหต่8ปั�จจ�ยและพลว�ต่ท้างว�ฒนธรืรืมิ
แห�งกัล8�มิช้นน�'น จ.งย�งจ�าเปั�นและเหมิาะสัมิกั�บกัล8�มิช้นแห�งกัล8�มิช้นน�'น จ.งย�งจ�าเปั�นและเหมิาะสัมิกั�บกัล8�มิช้นท้��มิ�ว�ถิ่�ช้�ว�ต่และปัรืะสับกัารืณ*พ�'นฐานแต่กัต่�างกั�นท้��มิ�ว�ถิ่�ช้�ว�ต่และปัรืะสับกัารืณ*พ�'นฐานแต่กัต่�างกั�น
คำวามิรื� �หรื�อภู�มิ�ปั�ญญาน�'นมิ�คำวามิหลากัหลายคำวามิรื� �หรื�อภู�มิ�ปั�ญญาน�'นมิ�คำวามิหลากัหลายในต่�วเอง ซั.�งสัามิารืถิ่แบ�งได้�เปั�น ในต่�วเอง ซั.�งสัามิารืถิ่แบ�งได้�เปั�น 2 2 สั�วน คำ�อสั�วน คำ�อ
1. 1. คำวามิรื� �สั�วนท้��เรื�ยกัว�า คำวามิรื� �สั�วนท้��เรื�ยกัว�า ““ยาไสั�ยาไสั�”” ซั.�ง ซั.�งเปั�นคำวามิรื� �ท้��เกั��ยวข�องกั�บเศรืษฐกั�จ เรื��องเปั�นคำวามิรื� �ท้��เกั��ยวข�องกั�บเศรืษฐกั�จ เรื��อง
ของปัากัท้�อง เปั�นสั��งท้��ถิ่�กัน�าไปัแสัวงหาผ่ลของปัากัท้�อง เปั�นสั��งท้��ถิ่�กัน�าไปัแสัวงหาผ่ลปัรืะโยช้น*หรื�อต่�มิ�ลคำ�าเปั�นต่�วเง�นได้�ง�ายจ.งปัรืะโยช้น*หรื�อต่�มิ�ลคำ�าเปั�นต่�วเง�นได้�ง�ายจ.งจ�าเปั�นต่�องหวงแหน มิ�กัารืจด้ล�ขสั�ท้ธ�: สั�ท้ธ�จ�าเปั�นต่�องหวงแหน มิ�กัารืจด้ล�ขสั�ท้ธ�: สั�ท้ธ�บ�ต่รืท้างปั�ญญา มิ�ฉะน�'นอาจถิ่�กัปัล�นเอาไปับ�ต่รืท้างปั�ญญา มิ�ฉะน�'นอาจถิ่�กัปัล�นเอาไปัแสัวงหาปัรืะโยช้น*โด้ยกัล8�มิท้��มิ�อ�านาจหรื�อแสัวงหาปัรืะโยช้น*โด้ยกัล8�มิท้��มิ�อ�านาจหรื�อ
เท้คำโนโลย�สั�งกัว�าเท้คำโนโลย�สั�งกัว�า
2. 2. คำวามิรื� �สั�วนท้��เรื�ยกัว�า คำวามิรื� �สั�วนท้��เรื�ยกัว�า ““ยาใจยาใจ”” ซั.�งเปั�นคำวามิรื� �ท้��ไมิ�เปั�นพ�ษ ซั.�งเปั�นคำวามิรื� �ท้��ไมิ�เปั�นพ�ษเปั�นภู�ยกั�บใคำรื ต่รืงกั�นข�ามิกัล�บจะเปั�นภู�ยกั�บใคำรื ต่รืงกั�นข�ามิกัล�บจะช้�วยให�สั�งคำมิโลกัมิ�คำวามิเอ�'ออาท้รื ช้�วยให�สั�งคำมิโลกัมิ�คำวามิเอ�'ออาท้รื เอ�'อเฟัD' อเผ่��อแผ่� โด้ยเฉพาะอย�างย��งเอ�'อเฟัD' อเผ่��อแผ่� โด้ยเฉพาะอย�างย��งภู�มิ�ปั�ญญาในพ8ท้ธศาสันา ท้��คำวรืจะภู�มิ�ปั�ญญาในพ8ท้ธศาสันา ท้��คำวรืจะสั�งเสัรื�มิเผ่ยแพรื�ให�มิากัข.'นเพ��อสั�งเสัรื�มิเผ่ยแพรื�ให�มิากัข.'นเพ��อคำวามิผ่าสั8กัของคำนท้�'งโลกัคำวามิผ่าสั8กัของคำนท้�'งโลกั
องค ปัรู้ะกอบของภู�มิ�ปั�ญญาองค ปัรู้ะกอบของภู�มิ�ปั�ญญา องค ปัรู้ะกอบของภู�มิ�ปั�ญญาท้#�ส$าค%ญ องค ปัรู้ะกอบของภู�มิ�ปั�ญญาท้#�ส$าค%ญ
ค�อค�อ1. 1. คำวามิรื� �คำวามิรื� �2. 2. กัรืะบวนกัารืได้�มิาซั.�งคำวามิรื� �น� 'นกัรืะบวนกัารืได้�มิาซั.�งคำวามิรื� �น� 'น3. 3. เปั>าหมิายหรื�อท้�ศท้างกัารืพ�ฒนา เปั>าหมิายหรื�อท้�ศท้างกัารืพ�ฒนา
กัารืน�าคำวามิรื� �ไปัใช้� หรื�อมิองอ�กัแง�หน.�ง กัารืน�าคำวามิรื� �ไปัใช้� หรื�อมิองอ�กัแง�หน.�ง คำ�อ ผ่ลกัรืะท้บจากัคำวามิรื� �และ คำ�อ ผ่ลกัรืะท้บจากัคำวามิรื� �และ
กัรืะบวนกัารืน�'น ๆ กัรืะบวนกัารืน�'น ๆ
ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��นภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��น ภู�มิ�ปั�ญญาท้�องถิ่��นเปั�นเรื��องท้��กั�อกั�าเน�ด้ ภู�มิ�ปั�ญญาท้�องถิ่��นเปั�นเรื��องท้��กั�อกั�าเน�ด้
สั��งสัมิ ปัรื�บเปัล��ยนต่ามิเหต่8ปั�จจ�ย อย��ใน สั��งสัมิ ปัรื�บเปัล��ยนต่ามิเหต่8ปั�จจ�ย อย��ใน จ�ต่ใจ รืะบบคำ�ด้ พฤต่�กัรืรืมิคำวามิเคำยช้�น จ�ต่ใจ รืะบบคำ�ด้ พฤต่�กัรืรืมิคำวามิเคำยช้�น
และคำวามิสั�นท้�ด้จ�ด้เจนท้��เรื�ยกัเปั�นองคำ*และคำวามิสั�นท้�ด้จ�ด้เจนท้��เรื�ยกัเปั�นองคำ* รืวมิว�าว�ฒนธรืรืมิของช้าวบ�าน โด้ยช้าว รืวมิว�าว�ฒนธรืรืมิของช้าวบ�าน โด้ยช้าว
บ�าน เพ��อช้าวบ�าน บ�าน เพ��อช้าวบ�าน
ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��นไดรู้%บการู้ท้ดสอบในช#ว�ตภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��นไดรู้%บการู้ท้ดสอบในช#ว�ตจรู้�ง ผ่+านกาลเวลา สถิ่านการู้ณ์ และบรู้�บท้ท้างจรู้�ง ผ่+านกาลเวลา สถิ่านการู้ณ์ และบรู้�บท้ท้างเศรู้ษฐก�จ ส%งคมิท้#�เคล��อนไหวเปัล#�ยนแปัลงอย�+เศรู้ษฐก�จ ส%งคมิท้#�เคล��อนไหวเปัล#�ยนแปัลงอย�+เปั0นน�จ จ1งเปั0นธรู้รู้มิดาท้#�ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��นเปั0นน�จ จ1งเปั0นธรู้รู้มิดาท้#�ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��น
หลายส��งหลายอย+างก3ย%งคงอย�+ หากมิ#การู้ปัรู้%บหลายส��งหลายอย+างก3ย%งคงอย�+ หากมิ#การู้ปัรู้%บใชตามิสถิ่านการู้ณ์ แลวงอกงามิเต�บโตต+อไปั ใชตามิสถิ่านการู้ณ์ แลวงอกงามิเต�บโตต+อไปั
ด%งจะเปั0นไดเปั0นต%วอย+างในเรู้��องของการู้ด%งจะเปั0นไดเปั0นต%วอย+างในเรู้��องของการู้ปัรู้ะย5กต ศาสนธรู้รู้มิ เรู้��องอาหารู้ เรู้��องยา และปัรู้ะย5กต ศาสนธรู้รู้มิ เรู้��องอาหารู้ เรู้��องยา และการู้ใชภูาษา เปั0นตน บางท้#ก3มิ#การู้ผ่ล�ตซ้ำ$7า หรู้�อการู้ใชภูาษา เปั0นตน บางท้#ก3มิ#การู้ผ่ล�ตซ้ำ$7า หรู้�อไมิ+ก3สรู้างภู�มิ�ปั�ญญาข17นใหมิ+เพ��อแกปั�ญหาในไมิ+ก3สรู้างภู�มิ�ปั�ญญาข17นใหมิ+เพ��อแกปั�ญหาใน
บรู้�บท้ใหมิ+ท้%7งในท้างเศรู้ษฐก�จและส%งคมิบรู้�บท้ใหมิ+ท้%7งในท้างเศรู้ษฐก�จและส%งคมิ
ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��นถิ่�อเปั0นความิรู้�ท้างภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��นถิ่�อเปั0นความิรู้�ท้าง ว%ฒนธรู้รู้มิท้#�มิ#ค5ณ์ค+าอย+างย��ง เพรู้าะเปั0น ว%ฒนธรู้รู้มิท้#�มิ#ค5ณ์ค+าอย+างย��ง เพรู้าะเปั0น
รู้ากฐานของส%งคมิท้#�มิ#การู้ส%�งสมิส�บท้อดมิา รู้ากฐานของส%งคมิท้#�มิ#การู้ส%�งสมิส�บท้อดมิา เปั0นความิรู้�ท้#�อย�+ก%บต%วคนและต�ดแผ่+นด�น เปั0นความิรู้�ท้#�อย�+ก%บต%วคนและต�ดแผ่+นด�น
กล+าวค�อ ไดสะท้อนถิ่1งว�ถิ่#การู้ด$าเน�นช#ว�ต กล+าวค�อ ไดสะท้อนถิ่1งว�ถิ่#การู้ด$าเน�นช#ว�ต ของผ่�คน ซ้ำ1�งเก�ดจากการู้ปัรู้%บช#ว�ตให ของผ่�คน ซ้ำ1�งเก�ดจากการู้ปัรู้%บช#ว�ตให
ส%มิพ%นธ ก%บสภูาพแวดลอมิใหอย�+ไดอย+างเปั0นส%มิพ%นธ ก%บสภูาพแวดลอมิใหอย�+ไดอย+างเปั0น ปักต� ไมิ+ว+าจะเปั0นในดานปั�จจ%ยส#� ในดานศ�ลปั ปักต� ไมิ+ว+าจะเปั0นในดานปั�จจ%ยส#� ในดานศ�ลปั
ว%ฒนธรู้รู้มิ ปัรู้ะเพณ์# ความิเช��อต+าง ๆ โดย ว%ฒนธรู้รู้มิ ปัรู้ะเพณ์# ความิเช��อต+าง ๆ โดยเฉพาะอย+างย��งการู้ด$าเน�นช#ว�ตของคนไท้ยเฉพาะอย+างย��งการู้ด$าเน�นช#ว�ตของคนไท้ย
ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��น ไมิ+ไดหมิายถิ่1ง ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��น ไมิ+ไดหมิายถิ่1ง ภู�มิ�ปั�ญญาท้#�หย5ดน��งอย�+ก%บท้#� แต+หมิาย ภู�มิ�ปั�ญญาท้#�หย5ดน��งอย�+ก%บท้#� แต+หมิาย
ถิ่1งภู�มิ�ปั�ญญาท้#�เคล��อนไหวและไมิ+ถิ่1งภู�มิ�ปั�ญญาท้#�เคล��อนไหวและไมิ+ปัฏิ�เสธการู้น$าความิรู้�เช�งว�ท้ยาศาสตรู้ ปัฏิ�เสธการู้น$าความิรู้�เช�งว�ท้ยาศาสตรู้
หรู้�อเท้คโนโลย#สมิ%ยใหมิ+เขามิาเช��อมิ แต+ หรู้�อเท้คโนโลย#สมิ%ยใหมิ+เขามิาเช��อมิ แต+ตองเปั0นไปัอย+างเหมิาะสมิและเอาตองเปั0นไปัอย+างเหมิาะสมิและเอา
ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��นเปั0นหล%ก โดยถิ่�อว+า ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��นเปั0นหล%ก โดยถิ่�อว+า ภู�มิ�ปั�ญญาน%7นมิ#อย�+ในต%วคนท้5กคน ไมิ+ได ภู�มิ�ปั�ญญาน%7นมิ#อย�+ในต%วคนท้5กคน ไมิ+ได
เปั0นความิรู้�ท้#�มิ#เฉพาะในกล5+มิคนฉลาดเปั0นความิรู้�ท้#�มิ#เฉพาะในกล5+มิคนฉลาดเท้+าน%7นเท้+าน%7น
ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��น ปัรู้ะกอบดวยส��งท้#� ภู�มิ�ปั�ญญาท้องถิ่��น ปัรู้ะกอบดวยส��งท้#� เปั0นจรู้�ง เปั0นจรู้�ง 3 3 อย+าง ค�อ อย+าง ค�อ
1. 1. มิ�คำนท้��กั�าล�งใช้�อย��จรื�งมิ�คำนท้��กั�าล�งใช้�อย��จรื�ง ท้8กัช้าต่�พ�นธ*มิ�ภูาษา ท้8กัช้าต่�พ�นธ*มิ�ภูาษา และว�ฒนธรืรืมิท้��เปั�นต่�วของต่�วเอง มิ�ว�ธ�กัารืกั�น และว�ฒนธรืรืมิท้��เปั�นต่�วของต่�วเอง มิ�ว�ธ�กัารืกั�น
กัารือย�� กัารืน8�งห�มิ กัารืสัรื�างบ�านเรื�อน ซั.�งเปั�น กัารือย�� กัารืน8�งห�มิ กัารืสัรื�างบ�านเรื�อน ซั.�งเปั�น เรื��องของปั�จจ�ย เรื��องของปั�จจ�ย 4 4 ต่�างกั�นต่�างกั�น
2. 2. มิ�พ�'นด้�นมิ�พ�'นด้�น เน��องจากัภู�มิ�ปั�ญญาท้8กัอย�างมิาจากั เน��องจากัภู�มิ�ปั�ญญาท้8กัอย�างมิาจากั ธรืรืมิช้าต่� ซั.�งใช้�พ�'นด้�นเปั�นฐาน ท้�าอย�างไรืจ.งจะ ธรืรืมิช้าต่� ซั.�งใช้�พ�'นด้�นเปั�นฐาน ท้�าอย�างไรืจ.งจะ
ให�คำนกัล8�มิต่�าง ๆ ด้�ารืงอย��โด้ยท้��มิ�พ�'นด้�นเปั�นของ ให�คำนกัล8�มิต่�าง ๆ ด้�ารืงอย��โด้ยท้��มิ�พ�'นด้�นเปั�นของ ต่�วเอง ภู�มิ�ปั�ญญาของเขาจะสั�าแด้งออกัได้� ต่�วเอง ภู�มิ�ปั�ญญาของเขาจะสั�าแด้งออกัได้�
3. 3. มิ�สั��งแวด้ล�อมิอ�นอ8ด้มิสัมิบ�รืณ*มิ�สั��งแวด้ล�อมิอ�นอ8ด้มิสัมิบ�รืณ* ซั.�งเขาสัามิารืถิ่หย�บฉวยข.'นมิาใช้�ซั.�งเขาสัามิารืถิ่หย�บฉวยข.'นมิาใช้�
เพ��อท้��จะปัรืะกัอบให�ภู�มิ�ปั�ญญาของเพ��อท้��จะปัรืะกัอบให�ภู�มิ�ปั�ญญาของเขาในเรื��องของกัารืกั�นกัารือย��ท้� 'งเขาในเรื��องของกัารืกั�นกัารือย��ท้� 'ง
หลายช้�ด้เจนข.'นมิาหลายช้�ด้เจนข.'นมิา