document5

Татвар - төрийн санхүүгийн

үндсэн арга хэрэгсэл

болох нь

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Сэдвийн агуулга:

1.1 Татварын мөн чанар, үүрэг

1.2 Татварын элементүүд,

тэдгээрийн агуулга

1.3 Татвар ногдуулалтын

үндсэнзарчимууд


1.1 Татварын мөн чанар

Аливаа үзэгдлийн мөн чанар түүний

үүргээр тодорхойлогддог.

Татварын үүслийг ихэнхи

эрдэмтэн,судлаачид төрийн үүсэлтэй

холбон тайлбарладаг. Өөрөөр хэлбэл

төр үүссэн тэр цагаас татвар бий болсон

гэж үздэг. Үүнтэй холбоотой төрийн

эдийн засгийн үүргийг авч үзье.


Төрийн эдийн засгийн үүрэг:

1. Э/з-ийн тогтвортой байдлыг хангах =>инфляци, ажилгүйдэл,төсвийналдагдлыг... бууруулснаар макро, микротүвшин дэх тэнцвэр хангах

2. Э/з-ийн өсөлтийг хангах =>ХО-ыг дэмжих

3. Иргэдийн амьдралын баталгааг хангах=>Төсвийн зарлага санхүүжилтынбодлогоор дамжуулан Тухайлбал: НД,НХаламжийн бодлогоор амьдралынбаталгаат, аюулгүй орчинг бүрдүүлэх


Төр үүргээ гүйцэтгэхэд тодорхой

санхүүгийн нөөц шаардлагатай

Санхүүгийн нөөц:

1. Төвлөрсөн санхүүгийн нөөц =>

Төсөв, төсвийн гадуурхи тусгай

зориулалттай сангууд, ЗГ-ын бонд...гэх

мэт

2. Төвлөрсөн бус => Хувь хүн, компаний

мэдэлд буй мөнгөн хөрөнгө, хуримтлал

Жи: Хадгаламж, төрөл бүрийн сан...гэх мэт


Төрийн санхүүгийн нөөц бүрдүүлэх

үндсэн эх үүсвэр - татвар

Татвар нь анх:

- Биеэр гүйцэтгэх

- Бүтээгдэхүүнээр төлөх гэсэн хэлбэртэй алба, гувчуурын үүрэгтэй байсан. Орчин үед мөнгөнхэлбэртэй /monetized/ бөгөөд нь бусадсанхүүгийн категориудаас ялгагдах 2 үндсэншинжтэй.

1. Албадмал буюу зайлшгүй шинжтэй

2. Буцаалтгүй буюу хариу төлбөргүй


Татварын талаархи тодорхойлолтууд:

Organization for Economic Cooperation and

Development /Эдийн засгийнХамтын Ажиллагаа

Хөгжлийн Байгуулага/-ын тодорхойлсноор:

“ Татвар - Засгийн газрын зардлыг

санхүүжүүлэх эх үүсвэр”

МУ-ын ТЕХ-нд зааснаар:

“ААНБ-лага,иргэдийн орлого, хөрөнгө, хэрэглээнд

хуулинд заасны дагуу тодорхой хугацаанд,

тодорхой хувь хэмжээгээр ногдуулж улс, орон

нутгийн төсөвт төвлөрүүлж буй мөнгөн хөрөнгө ”


Татварын үүрэг:

1. Сан бүрдүүлэх/фискаль/

2. Нийгмийн буюу хуваарилалтын

3. Зохицуулалтын

- урамшууллын

- шийтгэлийн

- нөхөн үйлдвэрлэлийн

4. Хяналтын хэрэгсэл


Жишээ:

Сангийн => Төсвийн

найдвартай бааз бүрдүүлнэ.

макро, микро түвшин дэх

тэнцвэржилтийг хангана

Нийгмийн => Ард түмний

дийлэнхи олонхийн

амьдралыг дундаж түвшинд

хүргэж нийгмийг тогтвортой

байлгах, баян хоосоны эрс

ялгааг зөөлрүүлэх хэрэгсэл//

Зохицуулалтын =>

- Стратегийн болон экспортын чиглэлийн үйлдвэрлэлийг дэмжих

- Нийгэмд сөрөг нөлөө бүхий үйлдвэрлэлийг хянах....

Хяналтын =>

- Төсвийн хөрөнгийн

ашиглалтад хяналт тавина.


1.2 Татварын элементүүд

Татварын системийг бүрдүүлж буй зүйл

буюу элементүүдэд:

- Татварын объект => татвар

ногдуулж буй зүйл буюу орлого,

хөрөнгө, хэрэглээ хамаарна

- Татварын субъект =>Татвар төлөгч

буюу хувь хүн, хуулийн этгээд


Үргэлжлэл...

Хувь хэмжээ =>

Татварын сууриас

татварын төлбөрийг

тодорхойлж буй хувь

Эх үүсвэр =>

Үндэсний орлого =

цалин+түрээс+ ашиг+

ЭХШ+ гэх мэт

Дарамт =

{ТНО/ДНБ}*100%

Хөнгөлөлт,чөлөөлөлт

=> татвараас бүрэн

ба хэсэгчлэн

чөлөөлөх


1.3 Татвар ногдуулалтынзарчмууд

Аливаа улс орон татварын системийг

бүрдүүлэхдээ дараахи зарчмуудыг

баримтлах нь зүйтэй гэж үздэг. Энэ зарчмыг

үндэслэгч нь А.Смит юм.

Гэхдээ улс орнуудын улс төр, э/з,нийгмийн

тогтолцоо, уламжлал зан заншил, татвар

төлөх сэтгэлгээ,хөгжлийн түвшин ялгаатай

учир харилцан адилгүй түвшинд хэрэгжиж

байна. Жишээ нь: Монголд...


1.3 үргэлжлэл...

1. Тэгш,шударга байх

/Equity and Fairness/

2. Үр ашигтай байх/Efficiency/

3. Энгийн, ойлгомжтой байх/Administrative simplicity and flexibility/

Дээрхи зарчмуудын агуулгыг нэг бүрчлэн авчүзье.


Тэгш ,шударга байх

/Equity and Fairness /

Энэ зарчмын гол агуулга нь: татварыначааллыг/дарамт/ хэрхэн татвар төлөгчдөдшударгаар хуваарилах вэ? гэдэгт оршино. Жишээ нь: Монголд ...

Үүнтэй холбоотой:

1. Босоо чиглэлд шударга байдлыг хангах

/ The principle of Vertical equity/

2. Хэвтээ чиглэлд шударга байдлыг хангах

/ The principle of Horizontal equity/ зарчмыгхэрэгжүүлнэ.


Босоо чиглэлд шударга байдлыг

хангах:

Энэ нь харилцан адилгүй төлбөрийн

чадвартай хүмүүст хэрхэн шударгаар

татвар ногдуулах вэ? гэдгийг

шийдэхэд оршино. Үүнийг өсөн

нэмэгдэх хувь/прогрессив/ хэрэглэх

замаар голдуу шийднэ. Жишээ

нь:ААНОАТ ба ХОАТ гэх зэрэг


Хэвтээ чиглэлд шударга байдлыг

хангах:

Ижил төлбөрийн чадвартай бол ижил

хэмжээний татвар төлөх ѐстой гэсэн

агуулга бүхий зарчим юм. Иймд

“ижил” төл/чад-тай гэдгийг

тодорхойлох ѐстой. Үүний гол

шалгуур нь татварын суурийг үнэн

зөв тодорхойлох явдал байдаг.


Үр ашигтай байх

/Economic efficiency/

Үр ашгийн тухай ойлголт нь: Э/з-ийнхязгаарлагдмал нөөцийг хамгийн үрашигтайгаар байршуулах,ашиглах тухайасуудал юм. Иймд нөөцийн байршилтандгаж нөлөө/distortion/ үзүүлэхгүй байх нь энэзарчмын гол санаа юм. Ялангуяа орлогынтатварын хувьд:

- орлогын нөлөө /income effect/

- орлуулах нөлөө /substitution effect/үзүүлдэг. Жишээ нь: хөдөлмөр=> чөлөөтцаг... гэх мэт



Удирдаж болохуйц /Administrative simplicity/

татварын удирдлагын зардал аль болох

бага байхад чиглэнэ.Нөгөө талаас э/з-ийн

орчны өөрчлөлттэй уялдан татварын

систем өөрчлөгдөх боломжтой буюу уян

хатан байх хэрэгтэй.

Энгийн ойлгомжтой байх гэдэг нь татвар

төлөх, тайлагнах хугацаа тохиромжтой,

тооцох арга хялбар байх шаардлагатай.



Дээрхи зарчмуудын уялдааг хангаснаар үр ашигтай татварын систем бүрдэх боломжтой гэж үздэг.

МУ-ын хувьд дээрхи зарчмууд хэрхэн хэрэгжиж байгаа талаар ярилцацгаая...


Татварын нэр төрөл, ангилал

Дэлхийн улс орнуудад дараахи хэд хэдэн төрлийн татварууд нийтлэг хэрэглэгдэж байна.

1. Компаний ашиг,орлогын татвар

2. Хувийн орлогын татвар

3. Нэмэгдсэн өртгийн татвар

4. Худалдааны татвар

5. Онцгой албан татвар

6. Гаалийн татвар.... Гэх мэт


document5

Documents

equity

www

zaluu

principle