การวจยเพอตอบสนองการพฒนาทองถน สรย บญญานพงศ: สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม

โครงการอบรม “การจดการความรดานการวจยเพอพฒนาทองถน” วนท 9 มกราคม 2556 ณ หองประชมชน 2 อาคารคณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

พจนา นก รมฉบบ ร าชบณ ฑตยสถ าน พ.ศ.2542 (2546:511) ใหความหมายค าวา “ทอ ง ถน ” ไวว า ทอ ง ท ใ ด ทอ ง ทห น งโดยเฉพาะ เนนถงลกษณะสภาพแวดลอมทางภ ม ศ า ส ต ร แ ล ะ ส ภ า พ แ ว ด ล อ ม ท า งธรรมชาต ทมความเปนขอบเขตเฉพาะพนทน นๆ เ ปนส าคญ และยง มความหมายทก าหนดขอบเขตของพนทตามเขตการปกครอง ไดแก หมบาน ต าบล อ าเภอ จงหวด

“ทองถน”

องคประกอบของทองถน

สภาพแวดลอมทางกายภาพ สภาพแวดลอมทางสงคม วฒนธรรม สภาพเศรษฐกจ ลกษณะทางประชากร การเมอง การปกครอง

การศกษาเพอพฒนาทองถน จงตองท าความเขาใจเกยวกบ

ขอบเขตพนท สภาพขององคประกอบตางๆ ในทองถน สถานะของทองถน (เจรญ/ลาหลง/ยากจน/ฯลฯ) ผลกระทบจากปจจยภายนอกตอการด าเนนชวตของคนในทองถน

ทงนเพอใหไดขอมล/ขอเสนอแนะ/แนวทางการพฒนาทสามารถใชในการเตรยมประชากรในทองถนใหพรอมทจะเผชญกบการเปลยนแปลง และสามารถพฒนาคณภาพชวตไดอยางเหมาะสม

ชมชน หมายถง กลมคนทมาอยรวมกนในเขตหรอบรเวณเดยวกนทแนนอน มวถการด าเนนชวตคลายคลงกน มความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน มปฏสมพนธตอกนและกนอยภายใตกฎระเบยบกฎเกณฑเดยวกน

องคประกอบ ของชมชน

คน (People)

ความสนใจรวมกน (Common Interest)

อาณาบรเวณ (Area)

การปะทะสงสรรคตอกน (Interaction)

ความสมพนธ ของสมาชก

(Relationship)

วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ (Cultural

Traditions)

1. คน (People) คนเปนองคประกอบส าคญยงของชมชนหากปราศจากคนเสยแลวจะเปนชมชนไมได

2. ความสนใจรวมกน (Common Interest) คนทอยในชมชนจะตองมความสนใจอยางใดอยางหนงรวมกน

3. อาณาบรเวณ (Area) ขอบเขตและขนาดของอาณาบรเวณ หรอสถานทชมชน ซงบางครงการก าหนดใหชดเจนท าไดยาก

4. การปะทะสงสรรคตอกน (Interaction) เมอคนมาอยรวมชมชนเดยวกน แตละคนจะตองมการตดตอแลกเปลยนและปฏบตตอกน

5. ความสมพนธของสมาชก ) ความสมพนธตอกนในชมชนเปนสงทผกพนใหสมาชกอยรวมกนในชมชนนน

6. วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ (Cultural Traditions) แบบแผนการด าเนนชวตในชมชน (Pattern of Community Life) ซงสวนใหญมลกษณะคลายคลงและเปนรปแบบเดยวกน

“ชมชน หมายถง กลมคนทอาศยอยในพนทเดยวกนหรอตางพนทกได แตกลมบคคลเหลานนจะตองมความสนใจ รวมกน (Common Interest) มความสมพนธกน (Relationship) มการกระท า ระหวางกน (Interaction) มความรสก (Sense) และ มพนฐานชวตอยางเดยวกน”

“มพนฐานชวตอยางเดยวกน” หมายความวา มสถาบนสงคมหรอมระบบวฒนธรรมทตอบสนองความจ าเปนเพอการด ารงอยของมนษย ไดแก สถาบนครอบครว เครอญาต การเมองการปกครอง ศาสนาฯ ดงน น ความเปน “ชมชน” จงไมไดอย ทลกษณะกายภาพหรอขอบเขตอาณาบรเวณเดยวกนหรอขนอยกบตวคนเทานน แตปจจยชขาด ความเปนชมชน กคอ “ความสมพนธระหวางคน ในชมชนนน ”

ลกษณะและมตของชมชนทองถน

1) มอาณาเขตบรเวณหรอทตง 2) มการรวมตวของกลมคนทมความหลากหลายดานเชอชาต ศาสนาฯ 3) สมาชกในชมชนมปฏสมพนธตอกนทงโดยตรง-ออม ทงเชงบวก-

เชงลบฯ 4) มความผกพนมความรสกเปนเจาของ ทกคนมความรกและความ

หวงแหนในชมชน มสวนรวมในเรองตางๆ 5) สมาชกหรอชมชนมวตถประสงคและเปาหมายเพอพฒนาทองถน

และแกปญหาทองถนรวมกน 6) สมาชกมจตส านกตอสาธารณะ มการท ากจกรรมรวมกน

7) มการจดระเบยบชมชน มแบบแผน มระบบการจดการ 8) มการตดตอสอสารและมเครอขายทงทเปนทางการและไมเปน

ทางการ

รปแบบการปกครองสวนทองถนในประเทศไทย ไดแก เทศบาล องคการบรหารสวนต าบล (อบต.) องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) กรงเทพมหานคร และเมองพทยา ณ วนท 10 กรกฎาคม พ.ศ.2555 องคกรปกครองสวนทองถนในประเทศไทย มทงสน 7,853 แหง ดงน

องคการบรหารสวนจงหวด 76 แหง เทศบาล 2,108 แหง

- เทศบาลนคร 27 แหง - เทศบาลเมอง 162 แหง - เทศบาลต าบล 1,918 แหง

องคการบรหารสวนต าบล 5,667 แหง กรงเทพมหานคร เมองพทยา

เ ปนการวจย ท มงเนนการตอบปญหา การสรางรปแบบ การเสนอทางเลอกหรอชน าการปรบตวของชมชนทองถน เปาหมายส าคญของการวจยเพอพฒนาทองถน คอ การสรางกระบวนการ “ตดอาวธทางปญญา” (Empowerment) แกชมชน และทองถน รวมทงเนนใหชมชนไดใชประโยชนจากกระบวนการวจย หรออกนยหนงเปนกลไกหนงในการสรางบรรยากาศ “การเรยนรของทกคน ทกคนเรยนร เรยนรตลอดชวต เรยนรเกยวกบชวตความเปนอย” ตามเจตนารมณของพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ.2542

“การวจยเพอพฒนาทองถน”

ลกษณะส าคญของโครงการวจยเพอทองถน

1) เปนประเดนปญหาหรอสถานการณทคนในชมชนหรอคนในทองถนเหนวามความส าคญและอยากจะคนหาค าตอบรวมกน

2) มกระบวนการคนหาค าตอบทชมชนมสวนรวม 3) มการปฏบตการรวมกนตามแนวทางหรอวธการแกไขปญหา

หรอพฒนาชมชนทรวมกนคนหา

การวจยเพอทองถนสามารถด าเนนการไดหลายลกษณะ ดงน

1. การวจยเบองตน เปนกระบวนการ พฒนาโจทยวจยและการรวบรวมความร รวมถงการเตรยมชมชน เตรยมทมวจยชาวบาน เพอวางแผนและแกปญหาในเบองตน

2. การวจยทเนนการถอดความรและรวบรวมองคความรจากการท างานพฒนาของชมชนโดยไมไดมงเนนการแกปญหาชมชนมากนก แตอาจเปนเรองทชมชนอยากร อยากรวบรวมความร เชน การรวบรวมความรและภมปญญาทองถน/การศกษารวบรวมประเพณทองถน/การศกษาประวตศาสตรทองถน เปนตน

3. การวจยทเนนกระบวนการแกปญหาแบบองครวม คอ เปนการศกษาปญหาโดยเชอมโยงกบทกประเดนทเกยวของ

1. การวจยเบองตน เปนกระบวนการ พฒนาโจทยวจยและการรวบรวมความร รวมถงการเตรยมชมชน เตรยมทมวจยชาวบาน เพอวางแผนและแกปญหาในเบองตน

2. การวจยทเนนการถอดความรและรวบรวมองคความรจากการท างานพฒนาของชมชนโดยไมไดมงเนนการแกปญหาชมชนมากนก แตอาจเปนเรองทชมชนอยากร อยากรวบรวมความร เชน การรวบรวมความรและภมปญญาทองถน/การศกษารวบรวมประเพณทองถน/การศกษาประวตศาสตรทองถน เปนตน

3. การวจยทเนนกระบวนการแกปญหาแบบองครวม คอ เปนการศกษาปญหาโดยเชอมโยงกบทกประเดนทเกยวของ