សាកលវទិាល័យភូមិនទភនពំពញ

មហាវទិាល័យសង្គមសាស្រសត មនុសសសាស្រសត

ពដប៉ា តឺម៉ាង់្ អកសរសាស្រសតខ្មមរ

មុមវជិ្ជជ អកសរសិលបខ៍្មមរ

សិការសាវរជ្ជវ សាន ដដអកសរសិលបចិ៍ន

សាស្រសាត ចារយ ពន ់ ឆាយ

សិកាពោយ និសសតិអកសរសាស្រសតខ្មមរ ឆាន ទីំ៤

ជំនាន់ទី៣០ រកមុA (អាហារបូករណ៍)

២០១៣

សិការសាវរជ្ជវពីសាន ដដបកដរបដនអកសរសិលបចិ៍ន

ចាប់តងំ្ពីបុរាណកាលមក ខ្មមរមានទំនាក់យ៉ា ង្សវិតរមតួជ្ជមយួចិត និង្ឥណ្ឌា ។ ការផសពវផាយឥទធិពលដនមហាអរយិធម៌ទងំ្ពីរមកពលីទឹកដីសុវណណភូមិក៏មិនតិចខ្ដរ។ ឥណ្ឌា បនពអាយខ្មមរសាគ ល់នូវ ទសសនៈវជិ្ជជ ជ្ជពរចីនឥតគណនា។ កនុង្ការអភិវឌឍមលួនពអាយកាល យជ្ជមហាអាណ្ឌចរកមយួពនាោះ មិនខ្មនជ្ជការងាយរសួលពទ ពបីគ្មម នមូលោា នគំនិត និង្យុទធសាស្រសតកនុង្ដឹកនា ំ និង្ការខ្កដចនពលីជីវពមពមនុសស និង្វបបធម៌ខ្មមរពនាោះ។ ពរៅពីឥណ្ឌា ពយងី្ព ញីមានចិន ខ្ដលមានវតតមានកនុង្មហានគរខ្មមរផង្ខ្ដរ។ របរជំនញួជ្ជទំនាក់ទំនង្អនតរជ្ជតិ ការពធវីជំនញួ រតូវបនផ្លល ស់បតូរជ្ជពរឿយតមចរនតដនពសដាកិចចសកលផង្ និង្ការរកីលូតលាស់ដនគំនិតរកសុីផង្ ពោយពេតុពនោះពទីប ពយងី្ព ញីមានការពោោះដូរគ្មន រវាង្របស់ និង្របស់ របស់និង្រូបិយប័ណណជ្ជពដីម។ របរជំនញួពកីតមានតងំ្ពីសម័យកុមមុយនីសបុពវកាលមកពមលោះ ប៉ាុខ្នតវាមានលកខណៈមុសៗគ្មន តម បរយិកាស និង្សណ្ឌា នដីដនកុលសមព័នធមនុសសយ៉ា ង្របកដណ្ឌស់។ កនុង្ទសសនៈវជិ្ជជ ជំនញួរបស់ចិន អវីៗរតូវខ្តមានការពោោះដូរ ពេយីពមពលអិតលអន់ជ្ជកតត ចិតតសាស្រសតជំនញួដ៏ពិតរបកដ។ ពរៅពីទសសនៈវជិ្ជច ជំនញួ ខ្ដលបននារំបជ្ជជនខ្មមរពអាយមានទំនាក់ទំនង្នឹង្ពិភពពលាកខាង្ពរៅពនាោះ កនុង្សង្គមខ្មមរនាប៉ាុនាម នសតតវតសចុង្ពរកាយពនោះ ពយងី្ព ញីមានការសាយពមយខ្ផនកខាង្អកសរសិលបម៍កពលីសង្គមខ្មមរក៏មិនពសទីរខ្ដរ។ កនុង្ពនាោះការសិកា និង្បនបកខ្របជ្ជបឋមមកពីពមសាដថ ខ្តពរកាយៗមកក៏ការបកខ្របផ្លទ ល់ពីពមសាចិនខ្តមតង្ក៏មានខ្ដរ។ ពយងី្ព ញីមានសាន ដដបកខ្របពរចីនបំផុត ពៅកនុង្សតតវតសទី១៨ ១៩ និង្ទី២០ ពនោះ។ ខាង្ពរកាយពនោះ ជ្ជពរឿង្ខ្ដលបនបកខ្របជ្ជពមសាខ្មមរ៖

១. ពសៀវពៅ ពរឿង្សាមកុក របស់ពលាក នូ កន ឆាន ំ១៩៣៣។

២. គិម ធុង្. ( ១៩៨០ ). រនទោះោវ.អាវពលាេិត. ភនំពពញការផាយរបស់បណ្ឌណ ល័យអបបរា. (អកសរសិលបចិ៍ន )។

៣. ប.វសុពពមគ. ( ១៩៨៩ ). កាពយថមីដីពៅអីុោង្. ពបោះពុមពពៅពៅអីុោង្JSRC. (អកសរសិលបចិ៍ន)

៤. លូ សុីន. (ពបោះពុមពរវាង្ឆាន ១ំ៩២១-១៩២២). របវតតិបរសុិទធរបស់ “អាគ”. ពបោះពុមពពោយរគឹោះសាថ នអប់រ.ំ (អកសរសិលបចិ៍ន )។

៥. ឡាគ្មន់ជុង្. ( ២០០៦ ). សាមកុក. ពបោះពុមពពោយវទិាសាថ នពុទធសាសនបណាិ តយ. (អកសរសិលបចិ៍ន )។

៦. តុង្ ឈនិ ( របពលាមពលាកពាកយរាយ, ភនំពពញ ១៩៤៧ )។

៧. អាយ៉ាង្កំពូលយុទធសិលប ៍ ខ្របសរមួលពោយ អនករសី អីុង្ គី ៥កាល ៨១៦ទំព័រ ១៩៨០។

៨. ពរឿង្ នាង្ ជ្ជង្គុណ

៩. ពរឿង្ តិក ពេង្

១០. ពរឿង្ សាយ ហាន ១១. ពរឿង្ ហាន បួន

១២. ពរឿង្ ពឡាចា

១៣. ពរឿង្ សុីយនិគុយ ១៤. ពរឿង្ ជ្ជវគុន

១៥. ពរឿង្ សូបិុកពអង្តយ ភនំពពញ មាតុភូមិ េុ ីពម៉ាង្ ងី្ ១៩៦៩

១៦. ពរឿង្ ពមអំពៅោវអាចម៌ផ្លា យ ភនំពពញ មាតុភូមិ េុ ីពម៉ាង្ ងី្ ១៩៧២

១៧. ពរឿង្ ោវនាគ ភនំពពញ មាតុភូមិ េុ ីពម៉ាង្ ងី្ ១៩៧២

១៨. ពរឿង្ ពិភពនាគ ភនំពពញ មាតុភូមិ េុ ីពម៉ាង្ ងី្ ១៩៧៣ ១៩. ពរឿង្ លុកសា៊ា វេវុង្ ភនំពពញ ពរាង្ពុមពខ្មមរពាណិជជ ពសង្ វុឌឍ ី ១៩៧៣

២០. ពរឿង្ ោវពខាម ច៧ ភនំពពញ ពរាង្ពុមពខ្មមរពាណិជជ ពសង្ វុឌឍ ី ១៩៧៤

២១. ពរឿង្ ពទពឥស្រនទីពសនាកាល ហាន ខ្របពោយកាខ្សត មាតុភូមិ ១៦កាល ២៥១២ទំព័រ ១៩៨០

២២.ពរឿង្ ពសាមាសវមិានសមាង ត់ ខ្របពោយ អ. គិមសាន ១១កាល ១៦៩៤ទំព័រ ១៩៨០

២៣.ពរឿង្ គមពីរោវឯក កំណប់ចខ្មលក ខ្របពោយ េ.ពម៉ាង្ ស៊ាុយ ៣កាល ៤០០ទំព័រ ១៩៨០

២៤.ពរឿង្ រពួញបិសាចចរកង្គទិពវ ខ្របពោយយ៉ា ន់ រទី ៤កាល ៦២៤ទំព័រ ១៩៨០

២៥.ពរឿង្ សនូរចាបីុបីសាច ខ្របពោយ យ៉ា ន់រទី ៤កាល ៥៩២ទំព័រ ១៩៨០

២៦.ពរឿង្ ដដពិសពបោះដូង្រពោះ ខ្របពោយ យ៉ា ន់ រទី ៦កាល ៩៦០ទំព័រ ១៩៨០

២៧.ពរឿង្ ផនូរពខាម ចចខ្មលក ខ្របពោយ យ៉ា ន់ រទី ៤កាល ៥៦០ទំព័រ ១៩៨០

២៨.ពរឿង្ បញ្ជជ មរណៈ ខ្របពោយ អ.គិមសា៊ា ន ៥កាល ៧៥២ទំព័រ ១៩៨០

២៩.ពរឿង្ រនទោះោវ .... អាវពលាេតិ ខ្របពោយ ស គនាធ ៥កាល ៧៣៦ទំព័រ ១៩៨០

៣០. ពរឿង្ ឈាមពីរដំណ ខ្របពោយ ស គនាធ ៦កាល ៨៩៦ទំព័រ ១៩៨០

៣១.ពរឿង្ កំពូលយុទធសិលបទ៍ងំ្រប ំ ខ្របពោយ ឡាម ោល ៤កាល ៦៧១ទំព័រ ១៩៨០

៣២. ពរឿង្ មុង្ចូង្ ពៅថុក

៣៣.ពរឿង្ កញ្ជា ោវទិពវស៊ាូឡុង្ ខ្របពោយ យ៉ា ន់ រទី កំឡុង្ចុង្ឆាន ១ំ៩៦០ ពដីមឆាន ១ំ៩៧០

៣៤. ពរឿង្ ពិភពមនុសសពតឿ ពរឿង្ វរិបុរសឥស្រនទីមាស ពរឿង្ វរិបុរសចាង្េវូពជៀវ េង្សចំខ្ឡក៥ ខ្របពោយ បង្បអូនពីរនាក់ អ. ចល់ និង្ អ. គីមសាន ផាយពៅកាខ្សត មាតុភូមិ

ពរឿង្ សាមកុក

ពរឿង្សាមកុក (ពរឿង្សាមកុកទុកជ្ជយុទធសាស្រសតអនកវាង្ដវឆាល តពបីបនអាន នឹង្ពចោះឧបយកលចំណ្ឌនទងំ្មានសនាា នពសនហាជ្ជតិ) ជ្ជពរឿង្រា៉ា វខ្ផនក១ កាលពីកនុង្រវាង្ខាង្ចុង្សតវតសទី 2 និង្ខាង្ពដីមសតវតសទី 3 ដនរគិសតសករាជ។ ពគមិនបនកត់រតជ្ជអកសរទុកមកតងំ្ពីដំបូង្ពទ រគ្មន់ខ្តជ្ជពរឿង្និយយតំណ្ឌលតៗគ្មន មក ដល់សម័យតមកពរកាយពទៀត របជ្ជជនចិននិយមយកពរឿង្សាមកុកពនោះពៅពលង្ពលាខ ន ខ្ដលពយងី្ពៅថាពលង្េ ីពទីបនាឲំ្យពរឿង្សាមកុកពនោះសាយពមយពចញពៅ មានអនកពចោះដឹង្ពរឿង្រា៉ា វពនោះកាន់ខ្តពរចីនពឡងី្ៗ ពទីបអនករបជញចិនរបួរមួចង្រកង្កត់រតទុកជ្ជអកសរតមក។ ដល់សម័យរសុកចិនពចោះឆាល ក់ពុមពអកសរពេយីពគបនពបោះពុមពផាយពរឿង្ សាមកុកពនោះជ្ជពសៀវពៅពឡងី្ ជ្ជពដីមពេតុនាឲំ្យពរឿង្សាមកុកសាយពមយទូពៅកនុង្របពទសចិន រេូតដល់របពទសនានាផង្។ ពសៀវពៅពរឿង្សាមកុក ខ្របពចញពីពមសាពសៀម មកជ្ជពមសាខ្មមរពោយ អនកឧកញ៉ា វបុិលរាជពសនា នូ-កន ពៅទីរកុង្ភនំពពញ ដថងទី 27 ពមសា ឆាន ំ1933 រតូវបនពបោះពុមពផាយពឡងី្វញិជ្ជបនតបនាទ ប់។

ពលាក នូ កន ជ្ជអនកពរបីពាកយថា “ របពលាមពលាក ” មុនពគ សរមាបប់កខ្របពមសាបរាងំ្ថា roman សំពៅដល់របពភទពរឿង្ជ្ជពាកយរាយធមមត មិនខ្មនជ្ជពរឿង្ខ្លបង្ខ្ដលខ្មមរពយងី្ពីបុរាណ ខ្តង្ខ្តសរពសរជ្ជពាកយកាពយ ។

ជីវរបវតត ិ កវ ី នូ កន ពលាក នូ កន ជ្ជកវពុីទធសាសនិក និង្ ជ្ជមស្រនតីរាជ្ជការដ៏មានពឈាម ោះលបមីាន ក់នាចុង្សតវតសទី២០ កនុង្រជជកាលរពោះករុណ្ឌ នពរាតតម ។ កវរីូបពនោះបនបនសល់ទុកនូវសាន ដដដ៏លប ីលាញមយួចំននួ ពេយីសាន ដដខ្ដលខ្មមររគប់រសទប់សាគ ល់ជ្ជង្ពគគឺពរឿង្ ទវឯក ។ ខាង្ពរកាមពនោះជ្ជសរមង់្ដកពចញពីពរឿង្ ទវឯក ។ - ឯទវពមៀង្ពមីលព ញីអនកឯក លអលអោះចខ្មលក ឈរពៅពរៅ សាគ ល់ជ្ជអនករបុស ពឆាមរសពៅ ខ្រសកពៅពមពនា មកពមីលផង្ ។

- អង្គុយនិតយពៅ នាបង្អួច កនុង្ចិតតពកីតកចួ ភស្រកតពៅេមង្ ទនទឹង្រងឹ្ថប់ ដរកកនលង្ លុោះឯកដល់ពហាង្ បនពសបយីទុកខ ។ - ពទីបឯកឆាល សពេលីយ េលង្វាចា ថាដេបអូនពមង នាង្បនសុម ឯបង្ពនោះពសាត សឹង្ពកីតទុកខ តងំ្ពីឈមមុម ទុកខបង្ធងន់ ។ ពរឿង្ទវឯក មានទរមង់្ដូចពរឿង្ទំុទវ ខ្ដលនិពនធពោយភិកខុពសាមខ្ដរ ខ្ដលជ្ជពេតុ នាពំអាយ អនកមលោះយល់ថា ពលាក នូ កន ចំលង្តមពរឿង្ទំុទវ ។ ពទោះយ៉ា ង្ណ្ឌពលាកបនអោះអាង្ពៅកនុង្អារមភកថា ថាពលាកបនពចោះចាពំរឿង្ទវឯកពនោះពោយសារបនឮអនកចំពរៀង្េលួង្ពរចៀង្ ថាវ យរពោះករុណ្ឌ នពរាតតម រពោះសណ្ឌត ប់ពៅកនុង្ពរពោះបរមរាជវាងំ្ ។ ពេតុពនោះ ពរឿង្ទវឯក ពនោះមិនខ្មនជ្ជការពកីតគំនិតគិតខ្កដមដចននិពនធ របស់ពលាក នូ កន ពទ គឺពលាករគ្មន់ខ្តជ្ជអនកចង្រកង្ប៉ាុពណ្ឌណ ោះ ។ ពលាកក៏បនបខ្នថមពទៀតថា ពរឿង្ពនោះមានពិតដំណ្ឌលតមពាកយបុរាណ និង្ សាស្រសាត ខ្ដលគិតមកទល់ពពលពនោះមានអាយុកាលរបមាណជ្ជរបំរយឆាន ំពេយី ។ សាន ដដរបស់បណាិ ត នូ កន ដដទពទៀតរមួមានៈ - ទវឯក ( ពរឿង្ខ្លបង្, ភនំពពញ ១៩៤២ ) - តុង្ ឈនិ ( របពលាមពលាកពាកយរាយ, ភនំពពញ ១៩៤៧ ) - ពិមាព និពាវ ន, ១៩៦០ - សមុទទពជោា - អីុណ្ឌវ កំណ្ឌពយ - មហាសុបសសតីបស - សាមកុក ( ពរឿង្យុទធសាស្រសតសស្រងាគ មចិន ពលាកបកខ្របពីពមសាដថ ។ គរួកត់សំគ្មល់ ថា ពលាក នូ កន ពំុពចោះពមសាចិនពទ ប៉ាុខ្នតក៏ដូចជ្ជបញ្ជា វន័តខ្មមរ ឯពទៀតៗនាសម័យពនាោះខ្ដរគឺពលាកពចោះពមសាពសៀមយ៉ា ង្ចាស់ ) ។ នូ កន ពកីតពៅឆាន ១ំ៨៧៤ ពៅ ុអំង្គតពសាម រសុករតកំក់ ពមតតតខ្កវ ពៅកនុង្រគួសារកសិករ ឳពុក

ពឈាម ោះ នូ មាត យ ពឈាម ោះ អ៊ាុក ។ ពសៀវពៅ អកសរសិលបខ៍្មមរសតវតសទី២០ របស់ពលាក ងី្ េុកឌី សរពសរថា មាត យពឈាម ោះ នូវ ឳពុកពឈាម ោះ អ៊ាុក ពៅវញិ ។ ពយងី្យល់ថា បិតពឈាម ោះ នូ មាត ពឈាម ោះ អ៊ាុក ពទីបរតឹមរតូវ តបតិ នូ ជ្ជនាមរតកូលរបស់ពលាក ។ វយ័បន៩ឆាន ំកុមារ នូ កន បនពៅសាន ក់សិកាពៅវតតអង្គពតន ត ុ ំនិង្ រសុកដខ្ដល ពៅកនុង្ សំណ្ឌក់ពៅអធិការ នាម អិុន លុោះដល់វយ័១៤ឆាន បំនសាង្ ផនួសជ្ជសាមពណរ ពេយីបនលាចាកសិកាខ ពៅឆាន ំបនាទ ប់ ។ អាយុ១៧ឆាន ំយុវជនអនាគតកវបីណាិ តពយងី្បនពៅពធវីជ្ជពសមៀនពៅហាវ យពមតតរទងំ្ (សពវដថងកមពុជ្ជ ពរកាម ឬ ពវៀតណ្ឌមខាង្តបូង្ ) ។ ឆាន ១ំ៨៩១ ពលាកបនផ្លល ស់ពៅពធវីការកនុង្រពោះបរមរាជវាងំ្កនុង្រកុមរពោះអាល័កខណ៍ នារជជកាលរពោះករុណ្ឌ នពរាតតម ។ ៤ ឆាន ពំរកាយមក រពោះករុណ្ឌ បនផ្លល ស់ពលាកពអាយ ពៅពធវីការខ្ផនកសុរពិយដី និង្ រកសួង្រតនាគ្មរ ពពលពនាោះអនកឧកញ៉ា ពិភកតិទិពវរាជ ម៉ាម បនតងំ្ងារពលាកជ្ជ មឺុនភកតីអកសរ ។ ឆាន ១ំ៩០២ ពលាកបនរបឡង្ជ្ជប់ចំណ្ឌត់ថាន ក់ពលម១ ជ្ជអនករបជញខ្ផនកអកសរសាស្រសត ។ ឆាន ១ំ៩០៣ រដាបលបរាងំ្បនចាត់ពលាកពអាយពធវីជ្ជពៅហាវ យពមតតកំពង់្ពសៀមរយៈ ពពល ២ខ្មបខ្នថមតនួាទីជ្ជរគបូពរង្ៀនចាប់ និង្ ទំពនៀមទំលាប់ខ្មមរពៅ កនុង្សា លាពមតតពនោះផង្ ។ ឆាន ១ំ៩០៨ ពលាករតូវ បនរដាបលបរាងំ្ចាត់ពអាយពៅបនតសិកាចាប់ពៅរបពទសបរាងំ្លុោះ រតឡប់មកវញិ ពលាកទទលួបនតំខ្ណង្ជ្ជបនតបនាទ ប់គឺៈ ពៅហាវ យពមតតពញ្ជា លឺ, ពៅហាវ យពមតតសទឹង្ខ្រតង្, ឧកញសពមមស្រនតីពៅរកមសាលាឧទធរណ៍, ឧកញពិភកតិវនិិចឆ័យ, ពៅហាវ យពមតតកំពង់្ពសៀម កំពង់្ធំ, ឧកញមហាវនិិចឆ័យចាង្ហាវ ង្សាលាឧទធរណ៍ រកុមរដាបបពវណី, ឧកញវបុិលរាជភួឈយួពសនាបតីរកសួង្ពជីង្ទឹកថាន ក់ឧតតមមស្រនតីពលម២, ឧកញវបុិលរាជភឈួួយរកសួង្ពាណិជជការ ។ ពលាកបនចូលនិវតតន៍ពៅឆាន ១ំ៩៣១ ពេយីបនឈរពឈាម ោះ និង្ ជ្ជប់ជ្ជតំណ្ឌង្ រាស្រសតមណា លពកាោះសុទិន កនុង្គណៈបកសរបជ្ជធិបពតយយពៅឆាន ១ំ៩៤៦(ពសៀវពៅអកសរសិលបខ៍្មមរសតវតសទី២០ ថាឆាន ១ំ៩៤៥ ) ។

អនកនិពនធ សុទធ ប៉ាូលីន រតូវជ្ជពៅរបស់បណាិ ត នូ កន បនសរពសរពៅកនុង្អារមភបទពរឿង្ តុង្ឈនិ ថាឧកញកវបីណាិ តរូបពនោះបនអនិចចកមមពៅឆាន ១ំ៩៥០ ប៉ាុខ្នតឯកសារ អនកនិពនធខ្ដលមានពឈាម ោះលប ីរបស់ពលាក លី ធាមពតង្ អោះអាង្ថា ពលាក នូ កន បនអនិចចកមមពៅឆាន ១ំ៩៤៧ ។ ពសៀវពៅអកសរសិលបខ៍្មមរសតវតសទី២០ របស់ពលាក ងី្ េុក ឌី បនកត់សំគ្មល់ថា ពយងី្គបបយីកតមឯកសាររបស់ពលាកល ីធាមពតង្ តបតិជ្ជឯកសារសិកាពរកាយ មានការពិនិតយពផទៀង្ផ្លទ ត់ពឡងី្វញិ ។ រឯីរូបគំនូពាក់កណ្ឌត លមលួនរបស់ពលាក នូ កន តងំ្ពៅ វទិាសាថ នពុទធសាសនបណាិ ត ោក់ថា នូ កន ( ១៨៧៤-១៩៤៧ ) ៕

ជីវរបវតតសិពង្ខប'

ពលាក នូ កន ពកីតពៅឆាន ១ំ៨៧៤ ពៅអង្គតពសាម រសុករតកំក់ ពមតតតខ្កវ ។ មាតពឈាម ោះ នូ បិតពឈាម ោះ អ៊ាុក ។

អាយុ ៩ឆាន ំបនពៅពរៀនវតតពតន ត

អាយុ ១៤ឆាន ំបសួជ្ជសាមពណរបនមយួវសា

អាយុ ១៧ឆាន ំចូលពធវីជ្ជពសមៀនចាហាវ យពមតតរទងំ្

ឆាន ១ំ៨៩១ ចូលពធវីកាតកនុង្រកុមអាលកសណ៍ កនុង្វាងំ្បន៤ឆាន ំ

ឆាន ១ំ៩០២ របឡង្ជ្ជប់ពលម១ខ្ផនកអកសរសាស្រសត រាជការបរាងំ្ចាត់បនតវជិ្ជជ ខាង្ចាប់ពៅរកុង្ប៉ា រ ីស លុោះរតឡប់វញិ បនពធីវជ្ជពៅហាវ យពមតត្កំពង់្ពសៀម

ឆាន ១ំ៩០៩ ខ្ម៦ ដថង១៦ ពៅហាវ យពមតតពញ្ជា ឮ

ឆាន ១ំ៩០៩ ខ្ម១១ ដថង១១ ពៅហាវ យពមតតសទឹង្ខ្រតង្

ឆាន ១ំ៩១៦ ខ្ម១១ ដថង១៥ ពៅហាវ យពមតតកំពង់្ធំ កំពង់្សាវ យ

ឆាន ១ំ៩១៩ ខ្ម៧ ដថង៣១ ពៅហាវ យពមតតកំពង់្ពសៀម កំពង់្ចាម

ឆាន ១ំ៩២១ ខ្ម១០ ដថង១៨ ឧកញ៉ា វបុិលរាជពសនា ភូឈយួពសនាបតីរកសួង្ពជីង្ទឹក ថាន ក់ឧតតមមស្រនតីពលម២

ឆាន ១ំ៩២៦ ឧកញ៉ា វបុិលរាជពសនា ភូឈយួរកសួង្ពាណិជជការ

ឆាន ១ំ៩៤៥-១៩៤៩ ជ្ជប់ជ្ជតំណ្ឌង្រាស្រសត មណា លពកាោះសូទិន

សាន ដដអកសរសាស្រសត

1. ពរឿង្ ទវឯក ពាកយកាពយ ១៩២៣ ជ្ជប់ពលម១ខាង្អកសរសាស្រសត

2. ពរឿង្ សាមកុក ខ្របពីចិន ១៩៣៣

3. ពរឿង្ អីុណ្ឌវ កំណ្ឌពយ

4. ពរឿង្ តុង្ ឈនិ របពលាមពលាកពាកយរាយ ឆាន ១ំ៩៤៧

ពរគឿង្ឥសារយិយស

1. អាលលឺយ៉ាង់្ ស្រេចង់្ពសស ១៩០៣

2. ពមដដមាស ១៩០៩

3. ពមដដ មុនីសារភណា័ ១៩០៩

4. ពមដដ អសសឫទធិ ១៩១២

5. អូសវីពសៀ របពទសអណ្ឌណ ម ១៩២១

6. ធិបឌិន កុមមង្ឌ័រ ១៩២៦

អវសានកាល

ពោយមានពរាគចាស់ជរា ពលាកឧកញ្ជា៉ា បនទទលួមរណពមពពៅដថងទី ៨ ខ្មកុមភៈ ឆាន ១ំ៩៥០ ពវលាពមា៉ា ង្ ៨យប់ ជនាម យុ ៧៨ឆាន ំពៅពគេោា ន នាពមតតកំពង់្ចាម។

«ពរឿង្សាមកុកពនោះ ចាប់ពផាីមមានពរឿង្ពកីតពឡងី្កនុង្រជជកាលរពោះបទពឡនពត កាលពី ព.ស ៧១១ (រវាង្ គ.ស ១៥៨) ខ្ដលជ្ជបឋមពេតុបណ្ឌា លឲ្យរាជ្ជណ្ឌចរកចិនខ្បកខ្មញកពចញពៅជ្ជបីពមគ ខ្ដលចិនពៅថា “សាមកុក” ។ រពោះមហាកសរតរពោះអង្គពនោះ ឥតសមតថពមព រទង់្ពជឿសាា ប់ពាកយទូលញុោះញង់្របស់ពកួមនធី (ពកួមនុសសរបុសកពរមៀវកនុង្រពោះរាជសណំ្ឌក់) ពកួមស្រនតីតូចធំកនុង្រកុង្ក៏គ្មម នអនកណ្ឌមយួខាល ងំ្ពូខ្ក លមមជ្ជទីពគ្មរពពកាតខ្រកង្របស់ជនទូពៅ ដរាបដល់រទង់្ទីវង្គតពៅ ។ កសរតរពោះអង្គពនោះ រទង់្មានរពោះរាជបុរត២រពោះអង្គ រពោះអង្គចបង្រពោះនាម េង់្ជូពពៀន រទង់្ទទលួរគង្រាជយជ្ជតំណរពោះរាជវង្ស ខ្តរពោះនាង្ េូពៅ ជ្ជរពោះវរជននីសារីាជការខ្ផនដីជំនសួ ពរពាោះរពោះរាជបុរតពៅកុមារណ្ឌស់ ។ រពោះរាជបុរតរពោះនាម េង់្ជូពេៀប កំរពារពោះជននី នាង្ តងំ្ដថេ ជ្ជអយយកិាចិញ្ច ឹមតងំ្ពីពៅជ្ជទរក ពេយីក៏មវល់ខាវ យចង់្ឲ្យពៅបនរាជសមបតតិពទីបនាង្ទងំ្ពីរពៅជ្ជអរ ិនឹង្គ្មន ។ ពរកាយរពោះបទ ពឡនពត ទីវង្គតពៅពនាោះ េូជិន ជ្ជបង្រពោះនាង្ េូពៅ បនពធវីជ្ជមស្រនតីធំកនុង្រពោះរាជវាងំ្ ពធវីកលឧបយឲ្យពគសមាល ប់នាង្ ដថេ ពៅ ពេយីគិតកំចាត់ពកួមនធីពចញពទៀត ប៉ាុខ្នតរពោះនាង្ េូពៅ រារាងំ្ការពារពកួមនធី ។ តមក េូជិន លបមានចុតហាម យសមាង ត់ពៅដល់ តងំ្តុោះ ពៅហាវ យរសុក ឈឡុីង្ ឲ្យពលីកទ័ពពៅបស្រងាា បពកួមនធីៗបនដឹង្ពរឿង្ ក៏ពធវីកលលបួង្ឲ្យ េូជិន ចូលពៅកនុង្វាងំ្ រពួតដដគ្មន ចាប់ េូជិន សមាល ប់ពៅ ។ ពកួខាង្ េូជិន បន ដឹង្ មឹង្ណ្ឌស់ក៏នាគំ្មន ដុតរពោះរាជវាងំ្ ពេយីពលីកគ្មន ចូលលុកលុយកាប់សមាល ប់ពកួមនធីជ្ជចលាចល ។ កសរតរគង្រាជយរទង់្ពគចរតព់ៅសាន ក់ពៅទីដដទ ។ ឯ តងំ្តុោះ កាលបនឱកាសជ្ជរបពយជន៍ដល់មលួន ក៏ពលីកទ័ពចូលរកុង្បស្រងាា បការចលាចលរាបទប ពេយីពទីបដករពោះមហាកសរត និង្រពោះនាង្ េូពៅ ជ្ជរពោះវរជននីពចញចាករាជសមបតតិ ពលីក េង់្ជូពេៀប ជ្ជរពោះអនុជពឡងី្រគង្រាជយ រទង់្រពោះនាម រពោះបទពេៀនពត តងំ្តុោះ ក៏តងំ្មលួនឯង្ជ្ជ “ពសៀង្កុក” (តំខ្ណង្អគគមហាពសនាបតី) សពរមចរាជការខ្ផនដី ។ កាល តងំ្តុោះ បនពឡងី្ជ្ជពសៀង្កុកពេយី ក៏តងំ្របរពឹតតអំពពីទុចចរតិពផសង្ៗ ពកួមស្រនតីពៅរកុង្ គ្មម នអនកណ្ឌមយួអាចកំចាត់ តងំ្តុោះ ពចញ ក៏នាគំ្មន រតព់ចញពៅពៅពមតតពរៅអស់ជ្ជពរចីន ។ កនុង្ចំពណ្ឌម

ពកួខ្ដលរត់ពៅពនាោះ មានមស្រនតីពូខ្កមាន ក់ពឈាម ោះ ចូេូ បនបបលួពៅហាវ យរសុកជ្ជពរចីនរសុក ពលីកទ័ពពៅបស្រងាា ប តងំ្តុោះ ប៉ាុខ្នត ពធវីការមិនសពរមច ពរពាោះមិនរមួសាមគគីគ្មន ពោយពៅហាវ យរសុកអស់ពនាោះគិតខ្តចង់្បនរបពយជន៍ និង្អំណ្ឌចខ្តសពវៗមលួន ពមា៉ាល ោះពេយីពៅជ្ជទស់ខ្ទង្ចាំង្ខ្តគ្មន ឯង្ ។ តមកមិនយូរប៉ាុនាម ន អង្អ៊ាុន ជ្ជមស្រនតីធំពៅទីរកុង្ក៏គិតពធវីកលឧបយកំចាត់ តងំ្តុោះ ពចញបនសពរមច ពោយយកស្រសតីរូបពឆាមពេីតពធវីជ្ជនុយ ប៉ាុខ្នត អង្អ៊ាុន មិនអាចចាត់ការរសុកពទសឲ្យពរៀបរយពៅបន ខ្ថមទងំ្កសរតរទង់្រាជយក៏ឥតមានសមតថពមព ពទីបជ្ជពេតុឲ្យពកួរបស់ តងំ្តុោះ មាន លីឈុយ-គុយគី ជ្ជពដីម ពធវីការសង្សឹកសមាល ប់ អង្អ៊ាុន ពៅពទៀត ពេយីបង្ខំឲ្យរពោះបទពេៀនពត តងំ្ពកួមលួនឲ្យពធវីជ្ជធំកនុង្ទីរកុង្ ។ ពៅទីបំផុត ពកួពនោះគិតកំចាត់រពោះបទពេៀនពត ពចញ រទង់្ពគចរតព់ចាលទីរកុង្ពៅ រទង់្បនពសចកាលីំបកពវទនាជ្ជអពនក ពេយីមានរពោះរាជឱងាា រឲ្យពៅ ចូេូ ចូលមកជយួទំនុកបរមុង្រទង់្កនុង្ឱកាសពនាោះ ។ ចូេូ ពលីកទ័ពចូលពៅបស្រងាា បពកួកបតប់នរាបទបពៅទីរកុង្ ពេយីបនទទលួតំខ្ណង្ជ្ជពសៀង្កុកសពរមចរាជការខ្ផនដី ខ្តបណ្ឌា ខ្មរតពរៅពៅខ្តបោះពបររងឹ្ទទឹង្តងំ្ពីកាល តងំ្តុោះ លីឈុយ-គុយគី មកពនាោះ ។ ឯពួកមស្រនតីខ្ដលរតព់ចាលរកុង្ពៅកនុង្សម័យ តងំ្តុោះ ក៏បនរតឡប់ចូលមកទីរកុង្វញិ កនុង្ពពលខ្ដល ចូេូ បនពធវីពសៀង្កុក ពោយសម័រគចិតតចុោះចូលនឹង្ ចូេូ ក៏មាន ខ្ដលពៅពសងៀមៗចាំពមីលបំណ្ឌក៏ំមាន ខ្ដលពៅរងឹ្ទទឹង្ក៏ពៅមាន ។

ឯ ចូេូ ពនាោះ ជ្ជមនុសសមានសតិបញ្ជា វាង្ដវ ជ្ជពមទ័ពមានសតមថពមពជ្ជអនកអាចរគប់រគង្បងាគ ប់បញ្ជជ ខ្មរតពរៅ នានា អាចពធវីឲ្យទីរកុង្មានអំណ្ឌច មានកមាល ងំ្ពកីនចពរមីនពឡងី្ជ្ជង្កាលជ្ជន់មុនពនោះ ។ ប៉ាុខ្នត ចូេូ ពរចីនពធវីការតមខ្តទំពនីង្ចិតតមលួន ពកួនាមឺុនខ្ដលមិនខ្មនជ្ជបកខពកួ ចូេូ ពរចីនសអប់ គិតកំចាត់ពចញ ខ្តគ្មម នអនកណ្ឌហា៊ា នកំចាត់ពចញពទ ពរពាោះពកួពៅរកុង្រសឡាញ់ ចូេូ ពោយពមគពរចីន ។ ចូេូ ពរបីអំណ្ឌចមុមរកសួង្រជុលេសួពពក ជ្ជពេតុឲ្យរពោះបទពេៀនពត រទង់្រករំពោះទ័យយ៉ា ង្ខាល ងំ្ ដល់ពៅរទង់្យករពោះពលាេតិសរពសររពោះឱងាា រសមាង ត់ ពៅរកអនកសាវ មីភ័កាិឲ្យគិតកំចាត់ ចូេូ ពចញ ។ ដំណឹង្ពនោះផាយដល់ខ្មរតពរៅ បណ្ឌា ពកួពៅហាវ យរសុកខ្ដលមានកមាល ងំ្ មិនខ្មនជ្ជបកខពកួខាង្ ចូេូ ក៏យល់ថា ចូេូ ជ្ជសរតូវនឹង្ខ្ផនដីដូចជ្ជ តងំ្តុោះ ខ្ដរ ពទីបនាគំ្មន រងឹ្ទទឹង្ពឡងី្ ។ ឯ ចូេូ ខ្ដលរបកាន់សកតមិលួនជ្ជ

ពសៀង្កុក ក៏យល់ថារតូវខ្តបស្រងាា បខ្មរតពរៅខ្ដលរងឹ្ទទឹង្ជ្ជសរតូវនឹង្ខ្ផនដី ពទីបជ្ជពេតុឲ្យពកីតជ្ជចមាំង្ពឡងី្ ពោយទងំ្សង្ខាង្អាង្ថាចាំង្បស្រងាា បពកួកាត់ខ្ផនដី ។ ផលដនការចាំង្គ្មន ជ្ជយូរអខ្ង្វង្ពនាោះ ខ្ប៉ាកខាង្កង្ទ័ព ចូេូ ចាំង្បស្រងាា បខ្មរតពរៅបនជ្ជចំននួពរចីន បស្រងាា បមិនបនខ្តបណ្ឌា ខ្មរតខ្ដលពៅពរកាមឱវាទ ស៊ាុនគនួ និង្ ពៅពី ប៉ាុពណ្ឌណ ោះ ។ ស៊ាុនគនួ ជ្ជមាច ស់រសុកកនាត ងំ្ ជ្ជខ្មរតធំៗតងំ្ពៅទិសខាង្ពកីត ជ្ជអនករគប់រគង្រសុកពទសបនលអតងំ្ពៅកនុង្សីលធម៌ មានមនុសសនិយមរាប់អានពរចីន រតខ្តមានកមាល ងំ្ខាល ងំ្ពូខ្កពឡងី្ពរចីន ។ ឯ ពៅពី ពនាោះ ដំបូង្ជ្ជមនុសសអនាថា ខ្តមានរតកូលមពស់ជ្ជប់ខ្សរសឡាយកនុង្រាជវង្សេ័ន ជ្ជអនកមានអធារស័យលអ ពេយីគ្មប់ចនួបនមនុសសពូខ្កមានថវដីដមកចូលពធវីជ្ជនាយទហានពរចីន នាក់ ពទីបមានពករ ត ិ៍ពឈាម ោះលបីពឡងី្ តមកបន មុង្ពមង្ ជ្ជទីរបឹកាខាង្សឹកសស្រងាគ ម បនខ្ណនាឲំ្យចង្មិរតនឹង្ ស៊ាុនគនួ រពួតដដគ្មនតស៊ាូនឹង្ ចូេូ ពទីបរកាមលួនបនសុម ពេយីគ្មប់ចនួបនខ្មរត ពសេនួ តងំ្ពៅទិសខាង្លិចជ្ជបខ្ង្អក ពទីបតងំ្ឡាក់ឋានបនមាមំនួ ។ ឯរពោះបទពេៀនពត ជ្ជរពោះមហាកសរតរបពទសចិន ខ្តរពោះនាមដូចរបួអនកត ខ្តពង្ាវតរចិនពៅរាប់ថាជ្ជរពោះមេកសរតរបពទសចិនទងំ្មូល ។ លុោះ ចូេូ អនិចចកមមពៅ ចូភី ជ្ជកូនចូេូបនទទលួតំខ្ណង្ពសៀង្កុកជ្ជតំណតមកជំនសួបិត រចួបនដករពោះបទពេៀនពត ពចញពីរាជសមបតតិ ពេយីរបកាសតងំ្មលួនឯង្ពឡងី្ជ្ជរពោះមហាកសរតរបពទសចិន ផ្លល ស់រាជវង្សថមីពៅថា រាជរង្សវុយ កាលពី ព.ស ៧៦៣ ។ ខ្ប៉ាកខាង្ ពៅពី ក៏បនតងំ្មលួនជ្ជកសរតពឡងី្ខ្ដរ ចាត់តងំ្រាជវង្សេ័ន ពឡងី្ថមីពទៀតពៅខ្មរតខ្ដនពសេនួ ។ ខាង្ស៊ាុនគនួ មិនចង់្ពៅចំណុោះ ចូភី ឬ ពៅពី ក៏តងំ្ជ្ជឯករាជយពឡងី្ពៅខ្មរតខ្ដនកនាត ងំ្ ។ តងំ្អំពីកាលពណ្ឌោះមក របពទសចិនទងំ្មូលក៏ខ្បកខ្មញកពចញជ្ជសាមកុក គឺខ្បកពចញជ្ជបីអាណ្ឌចរកសឹង្មានឥសសរៈោច់ពោយខ្ឡកពីគ្មន ។ អាណ្ឌខ្មរតរបស់រពោះបទចូភី ពៅថា វុយកុក ។ អាណ្ឌខ្មរតរបស់ពៅពីពៅថា ចុកកុក ។ អាណ្ឌខ្មរតរបស់រពោះបទស៊ាុនគនួ ពៅថា ង្៉ាកុក ។ អំណឹោះកាលតមក កាលអស់បុណយរពោះបទពៅពី ចូភី ស៊ាុនគនួ ពេយី អនករគប់រគង្របពទសជ្ជតំណតមក ជ្ជអនកឥតសមតថពមពទងំ្បីកុក ពទីប ស៊ាុមា៉ា ពចៀវ ខ្ដលជ្ជអនកសពរមចរាជការខ្ផនដីខាង្វុយកុក បស្រងាា បចុកកុកបនមុន រចួតមក ស៊ាុមា៉ា ពអៀន បុរតស៊ាុមា៉ា ពចៀវដពណាី មរាជសមបតតិវុយកុកបន ផ្លល ស់រាជវង្សថមីពៅថារាជវង្សជិន ពេយីបស្រងាា បង្៉ាកុក បនមយួកុកពទៀត ។ ពទីបមហាអាណ្ឌចរកចិនរតឡប់ចូលរបួរមួគ្មន មូលខ្តមយួបនពឡងី្វញិ ចប់ពរឿង្សាមកុកពោយសពង្ខបមលីរតឹមប៉ាុពណ្ឌណ ោះ» ។

(សពង្ខបរយៈសម័យកនុង្ពរឿង្សាមកុកពនោះ គឺសម័យរាជវង្សេ័នពរៀវពរាយ កនុង្រជជកាលរពោះបទពឡនពត ២១ឆាន ំកនុង្សម័យតងំ្តុោះ កនុង្រជជកាលរពោះបទពេៀនពត ៣០ឆាន ំសម័យសាមកុក ៦០ឆាន ំរបមូលសម័យកាលកនុង្ពរឿង្សាមកុកពនោះជ្ជរយៈ ១១១ឆាន )ំ ។

ចរតិលកខណៈ និង្ធនធានមនុសសសម័យសាមកុក

ជីវតិរបចាដំថងរបស់មនុសសជំនាន់សាមកុកគឺថា «មលួនអនកណ្ឌ មលួនអនកពនាោះ» មិនអាចរគប់រគង្គ្មនបនពឡយី ពរពាោះមាន ក់ៗរបកាន់ពាកយថា «ពធវយី៉ា ង្ណ្ឌ អាតម អញរស់ជ្ជការរបពសរី» ។ របជ្ជនុរាស្រសតមានតដមលពសមនឹីង្ពៅម អនកណ្ឌអាចពដីរជ្ជន់ក៏បនតមចិតតចង់្ មស្រនតីរាជការចាខំ្តពធវីតមពាកយបញ្ជជ របស់ពៅហាវ យនាយ ថាឲ្យពៅចុោះនរក ក៏រតូវខ្តពៅ ។ ជីវតិរបស់ពកួពគបូជ្ជជូនអនកមានអំណ្ឌច និង្អនកមានរបក ់។

ពោយពេតុពនោះពេយី ពទីបពរឿង្សាមកុកមានឥទធិពលយ៉ា ង្ខាល ងំ្មកពលីរបជ្ជជនចិន ពេយីខ្មមរពយងី្ក៏និយមអាន ពោយមានពាកយមយួនិយយថា «អនកណ្ឌមិនអានសាមកុក ពធវធំីមិនពកីត» ។

េង្ព់តចិនសម័យសាមកុក

«េង់្ពត» ចិនមុសពីកសរតរបពទសនានា ពរពាោះថា េង់្ពត (ពសាចចិន) តងំ្មលួនជ្ជឱរសដនសាថ នសួគ៌ខ្ដលអវតចុោះមកពសាយរាជយសមបតតិ ពរពាោះខ្តជ្ជអនកមានបុណយ ។

រាជ្ជធិបពតយយ ខ្បបេង់្ពតចិន កំណត់ឲ្យមានខ្តមនុសសមាន ក់ខ្ដលមានអំណ្ឌចោច់ខាត់ជ្ជមាច ស់ជីវតិ ទទលួឱងាា រពីសាថ នសួគ៌ ពាកយសមាីរបស់េង់្ពតគឺជ្ជចាប់មពស់បំផុត ខ្ដលពំុមាននរណ្ឌហា៊ា នពលមីសបនពឡយី ពធវីឲ្យេង់្ពតមានសិទធិោច់ខាតមពស់បំផុត ។ ពរពាោះខ្តពេតុពនោះ ពោយធមមជ្ជតិជ្ជមនុសសខ្ដលពកីតមកពេយីពំុមាននរណ្ឌចង់្រស់ពៅពរកាម បងាគ ប់នរណ្ឌមាន ក់ពទៀតរេូតពៅពនាោះពទ មិនថាពកីតមកកនុង្

រតកូលអនកមាន ឬអនករក ពទីបមានជនជ្ជតិចិនមិនតិចពទកនុង្របវតតិសាស្រសតដ៏យូរអខ្ង្វង្របស់ ចិន បនពាយមតស៊ាូពរបីរមោះពដីមបឲី្យមលួនឯង្បនពៅជ្ជឱរសដនសាថ នសួគ៌ ដូចពគមលោះ សូមបខី្តកូនធម៌ក៏យកខ្ដរ ។

េង់្ពត របស់ចិនពំុខ្មនមានខ្តពសចកាីសុមរេូតពនាោះពទ ពរពាោះរាល់ពលីកខ្ដលមានការផ្លល ស់បាូររាជវង្ស សុទធខ្តជ្ជការផ្លល ស់បាូរពោយវធីិរដារបហារទងំ្អស់ ខ្តមានរាជវង្សមយួពីរខ្ដរខ្ដលមានការផ្លល ស់បាូរពោយសម័រគចិតត ។

េង់្ពត របស់ចិនចាត់ថាជ្ជមាច ស់មហាជីវតិ ពបីរបកាន់យកពធវីជ្ជអាជីពមយួពេយី ចាត់ថាជ្ជអាជីពដ៏មានពរគ្មោះថាន ក់ មានការផសង្ពរពង្ពរចីន រតូវរបយត័នមលួនខ្រកង្រតូវផាួលរលំជំ្ជនិចច ជ្ជអាជីពមយួខ្ដលសូមបខី្តរកុមេ៊ាុនធានារា៉ា ប់រង្ក៏មិនហា៊ា នធានាខ្ដរ ។

កនុង្ របវតតិសាស្រសតរបស់មនុសស ពំុមានជ្ជតិណ្ឌមយួសថិតពៅបនពរពាោះខ្តមនុសសមាន ក់ពនាោះពទ ប៉ាុខ្នតផទុយពៅវញិ ជ្ជតិសាសន៍មួយអាចរលរំលាយពៅបនពោយសារខ្តមនុសសមាន ក់ ។

បុគគលសខំាន់ៗកនុង្ពរឿង្សាមកុក

កនុង្ពរឿង្សាមកុក មាន៣បកស ឬ៣ពកួ ជ្ជគូរបឈមនឹង្គ្មន គឺៈ ១. បកសចូេូ នគរវយុកុក ២. បកសស៊ាុនគនួ នគរង្៉ាកុក ៣. បកសពៅពី នគរចុកកុក ។ បកសទងំ្៣ពនោះ បកសពៅពីហាកដូ់ចជ្ជមានអំណ្ឌចពរចីន ពរពាោះខ្ស «ពៅ» មានពរចីនរគប់ទិសទី ពេយីមា៉ាង្ពទៀត ពៅពីជ្ជអនកនពយបយខ្ដលសុពមព ចូលចិតតសំពោះមិនថាអនកណ្ឌៗពឡយី ពេយីអនកណ្ឌបរចិាច គអវីឲ្យទទលួយកទងំ្អស់ ពេយីចូលចិតតពលីកមនុសសពោយឲ្យងារជ្ជទីរបឹកា ជ្ជមស្រនតី ពដីមបឲី្យមំពធវីការបពរមីមលួន ។ សរមាប់ពៅពី និង្មុង្ពបង្ ពរបៀបបនពៅនឹង្ខាល ពីរកនុង្លាអ ង្ខ្តមយួ ទស់ខ្តអនកទងំ្ពីរបនសាល ប់មុនបនពធវីធំពលរីបពទសចិនទងំ្ មូល ។

ខាង្ពរកាមពនោះជ្ជបុគគលសំខាន់ៗកនុង្ពរឿង្សាមកុក រពមទងំ្រពឹតតិការណ៍របស់ពកួពគមាន ក់ៗខ្ដលជ្ជយុទធវធីិរបចាមំលួន ៖

ចូេូ សាថ បនិកនគរវយុកុក (១៥៥-២២០)

ពបកៈ ពរបីឧបយកលពបកសរតូវ

អខ្ង្អលៈ ពរបីទឹករតជ្ជក់លាបអខ្ង្អលឲ្យគូសរតូវរពមចាញ់

បស្រងាា បៈ ពរបីកមាល ងំ្ខ្ដលពលីជ្ជង្កពមទចពចាល

ចូេូ ចូល បពរមីការងារកាលអាយុពទីបបន២០ឆាន ំជ្ជសិសសមកពីពមតតពរៅ ចូលរបលង្ពរជីសពរសីតំខ្ណង្ពមកង្ទហានការពារទីរកុង្ ។ របលង្ជ្ជប់បនពិនទុលអ បនរតូវបញ្ជូ នឲ្យមកពធវីពមកង្ទទលួមុសរតូវសុវតថិពមពតំបន់ខាង្ពជីង្ ទីរកុង្ ជ្ជតំបន់សំខាន់បំផុត ពរពាោះជ្ជទីសាង្ដនវាងំ្េលួង្ និង្មនទីររាជការសំខាន់ៗ ។

ពមកង្ ចូ ពរបីវធិានការណ៍ោច់ខាតកនុង្ការរកាសុវតថិពមព របកាស់ពរបីអាជ្ជញ សឹកកនុង្តំបន់ទទលួមុសរតូវ ហាមមនុសសពដីរមុសពពលពវលាពៅពពលយប់ ។ មានកូនពៅមស្រនតីធំៗពធវីមលួនជ្ជអនធពាល ចង់្សាក

ជ្ជមយួបញ្ជជ របស់ពមកង្ចូ ។ ពមកង្ចូចាប់បនយកមកផានាទ ពទសយ៉ា ង្ោច់ខាត គ្មម នយល់មុមអនកណ្ឌពសាោះពឡយី ពធវីឲ្យមស្រនតីធំៗទងំ្ពនាោះខ្រសកមិនពចញខ្តពរៀង្ៗមលួន ។ មានអនកមលោះមកឈររចត់ចពង្ាោះពធវីរគ្មន់ពបី គំរាមថានឹង្ផ្លល ស់ពមកង្ចូកនុង្២៤ពមា៉ា ង្ ពទីបពមកង្ចាប់យកមកវាយនឹង្ខ្មសតី សាន មរវាមពពញមនង្ ។ កិតតិសពទអំពីការបំពពញការងាររបស់ពមកង្ចូ ពធវីឲ្យអនកផង្ខាល ចរអាពន់ពពក មិនយូរមិនឆាប់ពមកង្ចូ ក៏បនពឡងី្កាន់តំខ្ណង្ពៅជ្ជពមបញ្ជជ ការរកុមទហានពជីង្ពសោះ ។ ពមបញ្ជជ ការចូជ្ជអនកមានថវីដដកនុង្ការងារ ពទីបជ្ជទីពពញចិតតរបស់អនកធំ អាចពចញចូលកនុង្រពោះដំណ្ឌក់បនរគប់ពពល ។

ក៏ ប៉ាុខ្នតពមបញ្ជជ ការចូ មិនសូវពពញចិតតជ្ជមយួអនកធំអស់ពនាោះប៉ាុនាម នពទ ពទីបោក់ខ្ផនការនឹង្លបសមាល ប់ពចាល (មស្រនតីធំពឈាម ោះ តងំ្តុោះ) ។ ពោយពេតុថា ពធវីពំុបនសពរមច ក៏សពរមចចិតតរត់ពចាលរសុកយករចួជីវតិមយួរគ្មសិន ពេយីក៏ពៅរបកាសបពង្ាីតជ្ជគណៈបដិវតតន៍ ពោយពលីក អ៊ានួពសៀវ ពធវីជ្ជរបធាន ។ ចំខ្ណកពមបញ្ជជ ការចូ សុំរតឹមជ្ជពលខា ។ មានរកុមដដទពទៀតមកចូលរមួដល់ពៅ១៧រកមុ ខ្តកិចចការពនោះពធវីពំុបនសពរមច ពោយពេតុថារកុមនីមួយៗមិនចុោះសរមុង្គ្មន មានមលោះមិនរពមចូលរមួរបជំុ ។

ចូេូ បន រតូវរបកាសបកស័កតិ ពេយីពធវីបដិវតតពំុបនសពរមចពទៀត ក៏កាល យពៅជ្ជមនុសសកបត់តមរពបៀប ។ ពរកាយមកបនពៅបរង្ួបបរង្ួមបកសពកួជ្ជថមី ពេយីពៅទីបំផុត ពោយសារមានថវីដដ សតិបញ្ជា ពេយីមានរកុមការងារលអ ចូេូក៏បនពឡងី្ដល់ពមបញ្ជជ ការទហានជ្ជន់មពស់ដនរោា ភិបលកណ្ឌា ល នារំពោះពៅពេៀនពត ពៅគង់្ពៅរាជធានីថមីពៅ េ៊ាូពត ។

ពមទ័ព ចូ បនពាយមបស្រងាា បចលនារបឆាងំ្ពផសង្ៗបនជិតអស់ ពេយីពធវីដំពណីរទ័ពធំចុោះមកពមគខាង្តបូង្របពទសចិន កាលអាយុបន៥៤ឆាន ំ។ ពមទ័ពខ្ដលមានរបវតតិពធវីសស្រងាគ មពរចីនរាប់មិនអស់ពេយីពនាោះ បនរតូវរពោះពៅពេៀនពត ខ្ដលមានរពោះជនម២៨រពោះវសា ខ្តង្តងំ្ជ្ជពមទ័ពធំ ឲ្យបស្រងាា បចលាចលខ្ដលមានមក៣០ឆាន ពំេយី ពោយមានសរតូវពរៅរាជ្ជណ្ឌចរក និង្ជនជ្ជតិបរពទសទងំ្បនួទិស ។ ពរៅពីពនោះរតូវពធវីសស្រងាគ មជ្ជមយួជ្ជតិសាសន៍ដូចគ្មន ខ្ដលរបឆាងំ្ នឹង្រោា ភិបលកណ្ឌា ល ។

ពៅកនុង្វយ័៥៤ឆាន ពំនាោះ ចូេូបស្រងាា បកមាល ងំ្ពៅកខ្នលង្ដដទៗសងប់ពរៀបរយអស់ពេយីពៅសល់ខ្តពកួរតកូល «ស៊ាុន» ពៅពមគខាង្តបូបខ្ដលកាន់កាប់៤៣ពមតត ពៅតំបន់ទីរាបទពនលកាងំ្តងំ្ ។ រកុមពនោះមិនពធវីឲ្យពិបកចិតតណ្ឌស់ណ្ឌពទ ពរពាោះមានកមាល ងំ្ពមាយជ្ជង្ជ្ជពរចីន ។

បញ្ជា ធំខ្ដលចូេូពិបកចិតតពនាោះ គឺពកួរតកូល «ពៅ» បុគគលសំខាន់ពនាោះគឺពៅពី ពេយីមា៉ាង្ពទៀតមនុសសខ្សពៅមានពាសពពញខ្ផនដី តងំ្ពីកនុង្រាជដំណ្ឌក់ រកសួង្ មនទីរ រកុម កង្ រគប់ពមតតរសុក ភូមិ ុ ំ។ ពទោះពចញពីទីរកុង្រាប់រយគីឡូខ្ម៉ារតក៏ពៅជបួនឹង្មនុសសខ្សពៅបន ខ្ដរ ។

ជ្ជខ្មទី៧ខ្ដលទ័ពពជីង្ពគ្មក និង្ទ័ពពជីង្ទឹកមករបមូលគ្មន ពៅពកង្ជីវ ចំននួ១៥មឺុននាក់ ពរកាមការដឹកនារំបស់ពមទ័ពចូេូ ដំណឹង្ពនោះបនពលចឮពៅដល់ ពៅពពៀវ ពៅពី ជ្ជបង្បអូន ។ ពពលពនាោះ ពៅពពៀវកំពុង្ឈ ឺពទីបរបឹកាជ្ជមយួនាមឺុនមស្រនតីថា គរួរពមចុោះចាញ់ឬយ៉ា ង្ណ្ឌ ?

ចំខ្ណកពៅពី ខ្ដលពទីបបន មុង្ពបង្ មកជ្ជពលខាបកស ក៏តក់សលុតមិនតិចពឡយី ខ្តបនមុង្ពបង្ឲ្យពយបល់ថា គរួរតស់ិនពៅ របញប់នារំបពនធកូនរត់ពៅមុន ពកណា រាស្រសតឲ្យបនពរចីនរតព់ៅតម ចាមំលួនសូមអាសាពៅចរចាជ្ជមយួបកសមយួពទៀត (ស៊ាុនគនួ) ។

ពៅពី ពពាលរអ៊ាូ សាម នថារគ្មន់ពបី ការងារធំគឺរតូវរត់ ខ្តពធវីដូចពមាចពរពាោះគ្មម នផលូវពរជីសពរសី ពេយីក៏ពដញរបជ្ជរាស្រសតឲ្យពៅតមពោយពោសនាថា ចូេូសាហាវដរពដផសខាល ងំ្ណ្ឌស់ សមាល ប់សូមបខី្តកូនងា៉ា កនុង្អរងឹ្ង្ក៏មិនសល់ ចំខ្ណកមលួនពៅពីមលួនឯង្ជ្ជមនុសសចិតតបុណយ មានអវីខ្ចកអស់ មនុសសខ្សពៅរាប់ខ្សនពជឿតម ។

ចូេូ នាទ័ំពមករបហារ ពៅពីព ញីថា អនតរាយមកខ្កបរមលួនពេយី ពទីបរតព់ចាលកូនរបពនធ ពៅសល់ខ្តកូនតូច ខ្តមិនអីពទរបពនធអាចរកបនពរចីនពទៀត ។

ពៅពីរតព់គចពៅពៅពសៀមូវ ចូេូ ចូលកាន់កាប់ពកង្ជីវ ចាត់រពបៀបរគប់រគង្ជ្ជថមី ឲ្យពមរសុកខ្ដលចូលសាវ មីភកតិបនតពមីលមុសរតូវតពៅពទៀត ពពលពនាោះជ្ជខ្ម៩ ។ មកដល់ខ្ម១២ ស៊ាុនគនួសេការជ្ជមយួពៅពី ពលីកទ័ពពៅវាយចូេូ ។ ចូេូពលីកទ័ពរបយុទធជ្ជមយួពៅពី ស៊ាុនគនួ គ្មប់ជនួពៅពពលពនាោះ ពកីតអាសននពរាគកនុង្តំបន់ ពទីបចូេូបញ្ជជ ឲ្យទ័ពសរមាក ជ្ជឱកាសឲ្យពៅពីដពណាី មបនពមតត៤ពៅវញិ ។

ឆាន ំទី១៤ កនុង្ខ្ម៣ ចូេូចាត់កមាល ងំ្ទ័ពពជីង្ទឹកជ្ជថមី ចាត់ទូកពលឿនពចញយមលាតតមដង្ទពនល ពេយីជយួរាស្រសតខ្ដលជបួនឹង្ជំងឺ្អាសននពរាគ ។ ចមាំង្ពជីង្ទឹកពពលពនោះ ចូេូបរាជ័យពោយរតូវឧបយសរតូវដុតទូកចមាំង្ពេោះអស់ ។ តងំ្ពីរពឹតតិការណ៍ពនោះមក (សស្រងាគ មឈពីឺ "Red Cliff") ចូេូពំុខ្ដលបនពលីកទ័ពចុោះមកភូមិពមគខាង្តបូង្ពទៀតពទ រេូតដល់ដថងទទលួមរណពមព ។

ស៊ាុនគនួ េង់្ពតជំនាន់ទីបីដនសាថ បនិកនគរង្៉ាកុក (១៨២-២៥២)

រពមៈ រពមឱនលំពទនចំពពាោះអនកខ្ដលខាល ងំ្ជ្ជង្

ងាកពរៈ មាង្ចូលជ្ជពកួជ្ជមយួខាង្ពនោះ មាង្ពៅចូលជ្ជពកួជ្ជមយួមាខ ង្ពទៀត

ពលកីឲ្យៈ សរមបសរមួលរពមពលីករសុកឲ្យមលោះ រពមពលកីបអូនរសីឲ្យក៏មាន

រតកូល «ស៊ាុន» ជ្ជពលាកមាច ស់ដនទំនាបទពនលខ្យ៉ាង្សុពីកៀង្ មក ជ្ជពរចីនជំនាន់អាយុមនុសសមកពេយី ។ ទឹកដីកខ្នលង្ពនោះមានជីជ្ជតិលអណ្ឌស់ សមបូណ៌ពៅពោយដំណ្ឌោំដុំោះ សថិតពៅពមគខាង្តបូង្ដនទពនល ។ ទិសខាង្ពកីតជ្ជប់នឹង្សមុរទចិន មានធនធានធមមជ្ជតិជ្ជពរចីន ។ ទឹកដីតំបន់ពនោះបចចុបបននមានទី

រកុង្ធំៗដូចជ្ជ ណ្ឌនគិង្ សា៊ា ង្ដេ ជ្ជពដីម មានទសសនីយពមពលអ រសង់្ េង់្ពត (ពសាច ចិន) ជ្ជពរចីនសម័យ ចូលចិតតបនលំមលួនជ្ជជនសាមញ្ាមកខ្ចចង់្នារពីៅទីពនោះ រេូតមាននិទនពរឿង្ពសនហាជ្ជពរចីននិយយតៗគ្មន មក ។

អនក ខ្ដលចាត់ទុកថាជ្ជពលាកមាច ស់ដនទពនលពនោះ មានកង្ទ័ពពជីង្ទឹកដ៏ខាល ងំ្កាល អាចចាំង្បនមិនថាពៅពលទឹីកសាប ឬទឹកដរប ។ ពមទ័ពខ្ដលលបពីឈាម ោះពបោះសំពឡង្បំផុតរបស់ស៊ាុនគនួមាន ជីវយ ីជ្ជ ពមបញ្ជជ ការទ័ពពជីង្តងំ្ពីអាយុពទីបជ្ជង្២០ឆាន ំ។ ពៅពពលខ្ដលចូេូពលីក កមាល ងំ្ចុោះមកពមគខាង្តបូង្ពនាោះ ជីវយអីាយុ៣៤ឆាន ំស៊ាុនគនួអាយុ២៦ឆាន ំ។

ជីវយ ីអនករសុក ពមគខាង្តបូង្ពលីកសរពសរីជ្ជខាល ងំ្ ពរពាោះរពមពៅពោយជ្ជតិរតកូល និង្ចំពណោះដឹង្ ពធវីការងារធំៗបនសពរមចតងំ្ពីមលួនពៅពកមង្ ជ្ជបុរសគរួឲ្យពគ្មរព ជ្ជមនុសសសុពមព ទន់ភលន់ មនុសសទងំ្ឡាយរសលាញ់ចូលចិតត សូមបខី្តចូេូពៅបនសរពសីរជីវយពីោយពសាម ោះពទៀតផង្ ។

ពៅពី សាថ បនិកនគរចុកកុក (១៦១-២២៣)

សពំោះ: សំពោះរគប់គ្មន ពដីមបឲី្យពគគ្មរំទ

រត់ៈ ស៊ាូមិនបន មានខ្តរតម់ា៉ាង្គត់

អំនតួៈ អតួរគ្មនព់បី ខ្តនាទ័ំពពៅសាល ប់

ពៅពី មាន របភពអាថ៌កំបងំ្ អាង្មលួនថាមានខ្មសពលាេតិជ្ជមយួពសាចខ្ផនដី ខ្តធាល ប់រតព់ចាលរសុកមកយូរពេយី ។ កាលពៅពកមង្ធាល ប់ពដីរលក់ខ្សបកពជីង្ពធវីពីចំពបីង្ សាទ ត់ខាង្រតព់លឿនយករចួមលួនរាល់ពលីកខ្ដលសរតូវពដញតម ។ ធាល ប់ចូលបពរមីរាជការមលោះៗខ្ដរ ខ្តពៅទីណ្ឌមិនសូវបនយូរ ពរពាោះចូលចិតតអាង្ថាមលួនមនាខ្មសរពោះវង្សជ្ជពសាច ពទីបអនកផង្ពគរខ្អង្មិនសូវចូលជិត ពេតុពនោះពេយីពធវីឲ្យពៅពីរតូវ

រសាត់អខ្ណា តពីកខ្នលង្មយួពៅកខ្នលង្ មយួ មានបង្បអូនរមួសមបថពីរនាក់ខ្ដលមានថវីដដខាង្ចមាំង្គឺ គួនអ៊ាូ និង្ ពតៀវេ៊ាុយ ពេយីមានអង្គរកសថវីដដពេីតមាន ក់ពទៀតពឈាម ោះ ជូឡុង្ ។

ពៅពី បនរតូវកមាល ងំ្ទ័ពចូេូរុកពដញតម ពទីបរត់មកសំងំ្ពមីលរបសួពៅជ្ជមយួពៅពពៀវ ពៅពកង្ជីវ រស់ពៅខ្បបសអប់ពមពីមពីសំណ្ឌក់ភរយិរបស់ពៅពពៀវ ខ្តពទោះជ្ជយ៉ា ង្ណ្ឌ ពៅពីរទពំៅបនដល់ពៅ៧ឆាន ំពោយពធវីគពធវីថលង់្ មិនដឹង្មិនឮអវីទងំ្អស់ ។

ពៅឆាន ទីំ៧ ពៅពីបនសាា ប់ឮពគនិយយពីមនុសស២នាក់ពូខ្កអសាច រយ មានមានឆាយថា «នាគមង្ារ» (មុង្ពបង្) មាន ក់ពទៀតឆាយថា «េង្ស» (បងំ្ថង្) ។ ពៅពពលពនាោះ ពៅពីអាយុបន៤៧ឆាន ំមានមេចិឆតចង់្ពធវីការធំ របថាន ចង់្បនអនកពូខ្ក អនកណ្ឌមាន ក់ក៏បនឲ្យមកជយួគិតការ ។

ពពល ជ្ជមយួគ្មន ពនាោះ ចូេូពធវីសស្រងាគ មមានជ័យជមនោះពៅពមគខាង្ពជីង្ និង្ពមគកណ្ឌា លដនរបពទសចិន ។ មានមនុសសសំខាន់ៗជ្ជពរចីនបនមកនិយយរបប់ពៅពីអំពីមនុសសពិពសស មាន ក់ពឈាម ោះ មុង្ពបង្ ពេយីបនពលីកសរពសីរថា មុង្ពបង្ពរបៀបបននឹង្អនករបជញ អាចជយួឲ្យពៅពីគិតការធំបន ពទីបពៅពីោច់ចិតតពៅរកមុង្ពបង្ ពោយនិយយសរពសីរមុង្ពបង្យ៉ា ង្ពរចីន ។

មុង្ពបង្ ព ញីពៅពីនិយយសរពសីរមលួនដូពចាន ោះ យល់បនថា ពៅពីមានបំណង្អវីពេយី ពទីបនិយយតរមូវចិតតពៅពីពៅវញិថា «រសុកពកង្ជីវពនោះអនកមានសតិបញ្ជា ពទីបអាចរកាបន ពេយីរសុកពនោះមិនយូរមិនឆាប់ក៏នឹង្ធាល ក់មកជ្ជរបស់ពលាក ចំខ្ណករសុកខ្សឈនួវញិ ជ្ជរសុកធំ មលួនពលាកជ្ជរពោះវង្សពសាចរសាប់ ពេយីកាលពបីបនរសុកពកង្ជីវពេយី រសុកខ្សឈនួក៏នឹង្បនពោយងាយ» ។

មុង្ពបង្ ក៏ពោយ ពៅពីក៏ពោយ ទងំ្ពីរនាក់ពនោះសុទធខ្តធាល ប់បនពឹង្ពាក់បរមីរបស់ពៅពពៀវពៅពពល មានទុកខលំបក ខ្តការនិយយគ្មន រវាង្អនកទងំ្ពីរពនោះ ចាប់ពីពពលដំបូង្ពមល៉ាោះគឺជ្ជខ្ផនការអារកក់ទុរយសចំពពាោះអនកមាន ឧបការគុណរបស់មលួន ។ អាចនិយយបនថា ខ្ផនដីចិនរតូវពេោះជ្ជពភលីង្ពរចីនសតវតស ចាប់តងំ្ពីដថងខ្ដលមនុសសអសាច រយទងំ្ពីរនាក់ពនោះបនជបួនិយយ គ្មន កនុង្ដថងពនាោះ ពតីអនកទងំ្ពីរមកពីសាថ នសួគ៌មកពកីត ឬមកពីនរកមកពកីត ។

ពេតុ អវីបនជ្ជមុង្ពបង្មិនពរជីសពរសីចូលជ្ជបកសពកួជ្ជមយួចូេូ ឬស៊ាុនគនួ ខ្បរជ្ជពៅចូលជ្ជមយួពៅពីពៅវញិ ។ ពេតុផលខ្ដលមុង្ពបង្ពរជីសពរសីពៅពីពីពរពាោះថា ៖

1. មុង្ពបង្ មានការពចោះដឹង្ មានសតិបញ្ជា ខ្តគ្មម នបទពិពសាធន៍ ។ រេូត១០ឆាន ខំ្ដលមុង្ពបង្ពនួសំងំ្លាក់មលួនពនាោះ មុង្ពបង្មិនខ្ដលដឹង្ពរឿង្រា៉ា វអវីពសាោះពឡយីថា ពៅពីជ្ជមនុសសខ្បបណ្ឌ ធាល ប់ទុរយសកបតចិ់តតអនកណ្ឌមលោះ លុោះពៅពីមកដល់ផទោះ ពលីកដដសំពោះ ក៏ទទលួមលួនរា៉ា ប់ជយួយ៉ា ង្អស់កមាល ងំ្កាយចិតត មិនគិតពីការេត់ពនឿយ ។ ការមិនសាគ ល់មនុសសខ្បបពនោះ ទុកដូចជ្ជមនុសសមានខ្ភនក ខ្តអត់របរស ី។

2. មុង្ពបង្ អាចពមីលពៅពីដឹង្ថា ជ្ជមនុសសយ៉ា ង្ណ្ឌៗ ខ្តពោយការពជឿជ្ជក់ពលមីលួនពពក នឹកថាមលួនឯង្មពស់ជ្ជង្ពៅពី សង្ឃមឹថា អាចពរបីពៅពីជ្ជឧបករណ៍ពរបីរបស់ជ្ជរបពយជន៍បន ។ មុង្ពបង្គិតខ្បបពនោះពិតជ្ជមិនរតូវ ពរពាោះពៅពី និង្មុង្ពបង្ពមីលពៅវញិពៅមកយល់ដូចគ្មន ។ ពៅពីអាចឆាល តជ្ជង្មុង្ពបង្ ខ្តជ្ជមនុសសនិយយតិច ។ មុង្ពបង្ពូខ្កនិយយ ខ្តបញ្ជា មិនដល់ពៅពី ។ មុង្ពបង្ជ្ជមនុសសពមីលទបៗ ខ្តពៅពីពមីលមពស់ ពទីបពៅពីមានពរបៀបជ្ជង្ ។

3. មុង្ពបង្ ពិចារណ្ឌព ញីថា រកុមការងាររបស់ពៅពីមានខ្តពកួពមាយ ពបីពៅជ្ជមយួពៅពី មុង្ពបង្មានឱកាសលអជ្ជង្ពៅជ្ជមយួបកសពផសង្ខ្ដលសមបូណ៌ពៅពោយមនុសស ពូខ្ក មនុសសឆាល ត ពៅជ្ជមយួពៅពីពំុមានមនុសសរបខ្ជង្ ។

អនកខ្ដលអានពរឿង្សាមកុក ពរចីនខ្តសរពសីរមុង្ពបង្ជ្ជអនករបជញ (របខ្េលពរឿង្ពនោះសរពសរពោយអនករស់ពៅនគរចុកកុក ?) ខ្តតមការពិតមុង្ពបង្មិនធាល ប់បនសិកាពរៀនសូរតពិតរបកដ មានជីវពមពទន់ពមាយ រតូវពឹង្ពាក់អនកដដទ លុោះដល់ពពញវយ័កំពលាោះ ក៏លាក់ពនួសំងំ្មលួនអស់១០ឆាន ំបទពិពសាធន៍ខ្ដលបនពចោះដឹង្គឺបនមកពីតរមា គ្មម នមិតតភកតិ មិនធាល ប់ពៅណ្ឌមកណ្ឌពលីសពីកខ្នលង្ខ្ដលមលួនពៅ ពតីពៅដឹង្ពីភូមិសាស្រសត ពម ដី សង្គមមនុសស យ៉ា ង្ណ្ឌពៅ ?

ស៊ាុមា៉ា អីុ ពមទ័ពនគរវយុកុក (១៧៩-២៥១)

ជ្ជសាថ បនិករាជវង្សជិន ខ្ដលបរង្បួបរង្មួបិទបញ្ច ប់សម័យសាមកុក

រពពងី្យៈ អត់ធមត់ ពធវីេ ី

ចាក់ៈ ពរបីកមាល ងំ្ខាល ងំ្ជ្ជង្ចាក់ទមលុោះ

ពេលៀតៈ ពេលៀតឱកាសសង្ាត់កសរតូវ

បនាទ ប់ ពីរតូវបនដកបុណយស័កតិតំខ្ណង្កង្ទ័ពពោយរពោះពៅនគរវុយកុក ពរពាោះចាញ់លបចិមុង្ពបង្ខ្កលង្បិទរបកាសថាស៊ាុមា៉ា អីុពរជីសពរសីទ័ព ពដីមបរីបឆាងំ្នឹង្រាជបលល័ង្ារចួមក ស៊ាុមា៉ា អីុសំងំ្ពៅខ្តកនុង្ ផទោះចាសំាា ប់ និង្សពង្ាតសពមពការណ៍ ពោយសង្ឃមឹថាដថងណ្ឌមយួនឹង្រតលបចូ់លពៅកាន់តំខ្ណង្វញិមិនខាន ។ រសបពពលជ្ជមយួគ្មន ពនោះ ស៊ាុមា៉ា របីនរបឹង្ខ្របង្បងាា ត់បពរង្ៀនកូនរបុសទងំ្ពីរអំពី យុទធសាស្រសតស

ស្រងាគ ម និង្រពបៀបរបបរគប់រគង្រដា ខ្ដលពពលពរកាយមក កូនទងំ្ពីរកាល យពៅជ្ជអនកសពរមចការខ្ផនដីវុយកុកដូចបំណង្ ពោយមាន ក់កាន់ការងារពយធា និង្មាន ក់ពទៀតកាន់ការងាររដាបលសុីវលិ ពេយីពៅរបស់ស៊ាុមា៉ា អីុពឈាម ោះ ស៊ាុមា៉ា ពអៀន បនបស្រងាា បបរង្ួបបរង្ួមបញ្ច ប់យុគសម័យសាមកុក ពោយបពង្ាីតរាជវង្សថមីពឡងី្គឺ «រាជវង្សជិន» រគប់រគង្ពលីរបពទសចិនទងំ្មូល ។

រាល់ ពពលពចញចាំង្តទល់មុមគ្មន ស៊ាុមា៉ា អីុខ្តង្ខ្តធាល ក់ចូលកនុង្អនាទ ក់របស់មុង្ពបង្ជ្ជនិចច ដូចពនោះ មានខ្តសំងំ្ពៅខ្តកនុង្បនាទ យ រង់្ចាឱំកាសទប់ទល់ និង្វាយបកវញិប៉ាុពណ្ឌណ ោះពទោះជ្ជរតូវមុង្ពបង្ឲ្យទហានខ្រសកមុមបនាទ យ បបលួចាំង្ជ្ជពរចីនដង្ និង្របមាថពមីលងាយយ៉ា ង្ណ្ឌក៏ពោយ ។ ទីបំផុត កង្ទ័ពមុង្ពបង្ខ្ដលពធវីដំពណីរផលូវឆាង យ និង្មវោះខាតពសបៀង្រតូវទទលួបរាជ័យពៅចំពពាោះមុមការអត់ធមត់ពធវីេ ីរបស់ស៊ាុមា៉ា អីុ ។

ជីវយ ីពមទ័ពនគរង្៉ាកុក (១៧៥-២១០)

ជីវយ ីជ្ជ ពមទ័ពពជីង្ទឹក ជ្ជមនុសសមានថវីដដ មានរបវតតិពធវីសស្រងាគ ម ពូខ្កចាំង្ ចាត់ថា ជ្ជពមទ័ពពជីង្ទឹកកំពូលបំផុតពៅសម័យពនាោះ មានបញ្ជា ឈាល សដវ មានបទពិពសាធន៍រគប់រគ្មន់ មានទូកពធវីការយមលាតតមដង្ទពនលខ្យ៉ាង្សុីពកៀង្ ខ្ដលជ្ជតំបន់ឥទធិពលរបស់ពគ ។ រដូវណ្ឌមានរលកធំៗ មានពយុោះបក់ពបក ពគដឹង្ទងំ្អស់ ពទីបពគកាល យពៅជ្ជពមទ័ពតងំ្ពីអាយុពៅជ្ជង្២០ឆាន ំ។ ជីវយគី្មម នវជិ្ជជ ពៅមយល់ពៅពភលៀង្ ខ្តពគដឹង្ថាដថងណ្ឌគរួពចញទូក ឬមិនគរួពចញ ។ ជីវយជី្ជមនុសសសងាា មានសមតថពមព ជ្ជមនុសសខ្ដលអនករសុកកាងំ្តងំ្និយមពពញចិតត ពគមានភរយិសាអ ត ។

ជីវយសីពរមច ចិតតចាំង្ជ្ជមយួចូេូ ពរពាោះបនពិចារណ្ឌពមីលសាថ នការ និង្បចច័យពផសង្ៗពទៀតព ញីថា អាចរបយុទធគ្មន បន ។ ពិតខ្មនខ្តកមាល ងំ្ខាង្ចូេូមានដល់ពៅ២២-២៣មឺុននាក់ ខ្តទហានទងំ្ពនាោះជ្ជទហានពឈលយីសឹករបស់ពកួពកង្ជីវដល់ពៅ៦-៧មឺុន នាក់ ពេយីកមាល ងំ្ពគ្មលរបស់ចូេូខ្ដលមក

ពីទិសខាង្ពជីង្ពនាោះ ក៏មិនធាល ប់ជ្ជមយួនឹង្ធាតុអាកាសពៅពមគខាង្តបូង្កំពុង្ឈានចូលរដូវ រងារ មានពរាគរាតតាត ពេយីក៏មវោះពសបៀង្អាហារ ។

ខ្ដលថា កង្ទ័ពចូេូមវោះបទពិពសាធន៍ចមាំង្ខាង្ពជីង្ទឹកពនាោះ ពំុខ្មនជ្ជការពិត ពរពាោះថាចូេូជ្ជមនុសសធំវយ័ពៅតំបន់ទីរាបខាង្ទពនលេងួ្េូ ជ្ជ ដង្ទនលខ្ដលមានពមពសាហាវជ្ជង្ដង្ទពនលខ្យ៉ាង្សុីពកៀង្យ៉ា ង្ពរចីន ពេយីកង្ទ័ពខ្ដលនាមំកជ្ជមយួពនាោះ ពទីបខ្តបនទទលួជ័យជមនោះថមីៗពីកង្កមាល ងំ្ទ័ពខ្ដលមានពរចីនជ្ជង្របស់អ៊ានួពសៀវ រេូត លបពីឈាម ោះមទរខាទ រ ខ្តចំណុចពមាយរបស់ចូេូពពលពនោះ គឺពធវីដំពណីរទ័ពមកឆាង យពពក ពេយីទ័ពពជីង្ទឹកខ្ដលពបីកផលូវមកមុនក៏ជ្ជទ័ពពកួពឈលយីសឹកខ្ដលទន់ ពមាយ សំខាន់ជ្ជង្ពនោះពទៀត គឺជបួនឹង្ពពលមានពរាគរាតតាត មានអាសននពរាគជ្ជពដីម ។

ជីវយហីា៊ា ន តស៊ាូពរពាោះលមមពមីលព ញីផលូវឈនោះ ។ ជីវយរីតូវពគបនាទ ប់ពោយពចាទថា រចខ្ណននឹង្មុង្ពបង្ខ្ដលឆាល តជ្ជង្ ពេយីពចាទពទៀតថា មានបំណង្គិតសមាល ប់មុង្ពបង្ និង្ពៅពីពចាល ។ ពបីជីវយីមានបំណង្ដូចពនាោះខ្មន មិនបច់មានខ្ផនការអវីពឡយី ពរពាោះជីវយជី្ជមាច ស់ទឹកដីពៅកាងំ្តងំ្រសាប់ពេីយៗមុង្ពបង្ និង្ពៅពី អនករសុកកាងំ្តងំ្មិនសូវចូលចិតតប៉ាុនាម នពទ ។

មុង្ពបង្ ឬ ជូពកីពលៀង្ រគកូលយុទធនគរចុកកុក (១៨១-២៣៤)

ពកអង្កាអ ង្ៈ ពរបីសំននួពាកយសមាី អតួពូខ្កខាល ងំ្

ពវាហារៈ ពរបីពវាហារសមាីពធវីឲ្យងាប់ចិតត

ពវទៈ ពរបីដសយសាស្រសត

រមួពៅពី ជ្ជមយួមុង្ពបង្ មានយុទធវធីិពរចីនជ្ជង្ពគ ។ ជីវតិរបស់មុង្ពបង្ខ្ចកតមវយ័នីមយួៗគឺ ៖

វយ័ដំបូង្ៈ ១ ដល់ ១៧ ឆាន ំ

វយ័ពរៀនៈ ១៧ ដល់ ២៧ ឆាន ំ

វយ័ដឹង្ៈ ២៧ ដល់ ៤៥ ឆាន ំ

វយ័ចមាំង្ៈ ៤៥ ដល់ ៥៤ ឆាន ំ

ពបីខ្ចកជ្ជរយៈពពល គឺ២៧ឆាន ដំំបូង្ ជ្ជវយ័ពពនចរពដីរពចាលរសុក ពោយសាររសុកពទសពកីតចលាចល រគួសារលំបកពតកយ៉ា ក ពៅអារស័យពៅជ្ជមយួអនកពនោះអនកពនាោះ ពេយីមំពរៀនមលួនឯង្ពោយអារស័យកបួនតរមាខ្ដលមចីពីពគ ។ រយៈពពល២៧ឆាន ពំរកាយ ជ្ជការពរៀនដឹង្ពីសមរភូមិពិត រេូតដល់សាល ប់កនុង្សមរភូមិចមាំង្ ។

មុង្ពបង្ ពធវីការមិនបនសពរមចពរចីនយ៉ា ង្ ទងំ្ខាង្នពយបយ ការរគប់រគង្ និង្សស្រងាគ ម ខ្តមុង្ពបង្ជ្ជអនកពូខ្កខាង្ទំនាក់ទំនង្ ។ ពទោះបីមុង្ពបង្សាល ប់ពៅពេយីជ្ជង្មយួពាន់ឆាន ំខ្តពៅមានមនុសសរាប់លាននាក់ពៅមានជំពនឿថា មុង្ពបង្ជ្ជអនករបជញ ពេយី ពឈាម ោះរបស់ពលាកពៅលក់បនពោយមានអនកសរពសរជ្ជពរចីននាពំរឿង្របស់ពលាក ពៅសរពសរលក់បនរបក់កាក់កបខ្ដរ ។ មុង្ពបង្ជ្ជអនកពូខ្កនិយយពបករបស់ពគឯង្បនពរចីន ពេយីពៅមានអនកមលោះយកវធីិពនោះពៅពរបីយ៉ា ង្មានរបសិទធពមព ។

ពតីមុង្ពបង្ជ្ជមនុសសរបពភទណ្ឌ ជ្ជអនករបជញដូចអនកមលោះពលកីដំពកីង្ខ្មនឬ ? សូមងាកពមីលការពធវីសស្រងាគ មរបស់មុង្ពបង្ ។

1. មុង្ពបង្ ចូលចិតតោក់ខ្ផនការសស្រងាគ មកនុង្លកខណៈខ្ដលមលួនឯង្ជ្ជអនកគិត បញ្ជជ ជ្ជអនកកំណត់ចមាំង្ខ្តមាន ក់ឯង្ គ្មម នអនកណ្ឌចូលរមួ អនកឯពទៀតចាខំ្តទទលួបញ្ជជ យកពៅអនុវតតតម គ្មម នការតវា៉ា គ្មម នការជំទស់ មិនចូលចិតតវធីិពិពរគ្មោះពិពមកាគ្មន យកពយបល់ពីពរចីនគ្មន នឹកគិតថាមានខ្តមលួនមាន ក់ឯង្ឆាល តជ្ជង្អនកដដទទងំ្អស់ ពធវីឲ្យពមទ័ព ពមកង្មវោះការទុកចិតតពលមីលួនឯង្ ពេយីមានការសង្សយ័ខ្តពៅពលគី្មន ឯង្ ពោយមិនដឹង្ថាមុង្ពបង្ពរបីអនកណ្ឌពៅពធវីអវីមលោះ ពមាល៉ា ោះពេយីកនុង្កង្ទ័ពមុង្ពបង្ មានការសង្សយ័គ្មន រេូត ។

2. មុង្ពបង្ សអប់មនុសសមានបញ្ជា មានមរួកាលលអ ពរពាោះមនុសសពកួពនោះមិនរពមទន់ភលន់ជ្ជមយួមុង្ពបង្ ដូចជ្ជ ជីវយជី្ជពដីម ខ្ដលមិនរពមពលីកឲ្យមុង្ពបង្រគ្មនព់បីជ្ជង្មលួន ពទីបមិនចុោះសរមុង្គ្មន មានខ្តពៅពីមាន ក់ពទខ្ដលឆាល តពរៅ ពរបីមុង្ពបង្ជ្ជពសោះបពរមីបន ពរពាោះដឹង្ថាមុង្ពបង្ជ្ជមនុសសចូលចិតតឲ្យពគសរពសីរ មិនចូលចិតតឲ្យអនកណ្ឌជំទស់ ។

មានពមទ័ពមាន ក់ពទៀតពឈាម ោះ អ៊ាុយពអៀន ខ្ដល មុង្ពបង្មិនចូលចិតតពរពាោះខ្តហា៊ា នពសនីខ្ផនការពធវីសឹកពផសង្ពីគំនិត មុង្ពបង្ ។ អ៊ាុយពអៀនពសនកីមាល ងំ្ខ្ត៥ពាន់នាក់ ពដីរផលូវកាត់ពៅសាទ ក់កង្ទ័ពខាង្ចូេូ រវាង្

ផលូវរសុកឆាង្អាន និង្រសុកឡូយ៉ា ង្ ពរពាោះ ធាល ប់ពធវីជ្ជពៅហាវ យពមតតពៅតំបន់ពនាោះ ជំនាញខាង្ភូមិសាស្រសតពៅតំបន់ពនាោះ ខ្តមុង្ពបង្មិនរពមឲ្យពរពាោះយល់ថារពពេនីមកពរបីវធិានការណ៍មុសពី របស់មលួន ។

ពរកាយខ្ដលគនួអ៊ាូ និង្ពតៀវេ៊ាុយសាល ប់ បត់ពៅ ពមទ័ពខ្ដលពូខ្កចាំង្របស់រសុកខ្សឈនួគឺមានខ្តអ៊ាុយពអៀនពនោះឯង្ ពរពាោះពចោះពរបីទងំ្មរួកាល ទងំ្កមាល ងំ្ ពោយពេតុពនោះពេយីពទីបមុង្ពបង្សអប់អ៊ាុយពអៀនជ្ជទីបំផុត គិតកមាច ត់អ៊ាុយពអៀនពចាលជ្ជពរចីនពលីក ពោយពចាទថា អ៊ាុយពអៀនមានគំនិតកបត់ ។ មុង្ពបង្រសលាញ់ចូលចិតត មា៉ា ពចក ពរពាោះពចោះខ្អបអប សុំទ័ពដល់ពៅជ្ជង្២មឺុននាក់ មុង្ពបង្ក៏រពម ពេយីមា៉ា ពចកពធវីឲ្យសស្រងាគ មពនោះមូចការអស់ ពេយីមា៉ា ពចករតូវមានពទសរបហារជីវតិពចាល ពធវីឲ្យមុង្ពបង្រតូវបង្ាូរទឹកខ្ភនក ។

ពចញ ចាំង្មាង្ៗ រគ្មន់ខ្តទហានខ្េេមមុង្ពបង្ មានអនកខ្សង្េបិពខាអាវសពមលៀកបំពាក់ េបិកបួនតរមា របស់ពរបីរបស់ផ្លទ ល់មលួនមុង្ពបង្មាន ក់ឯង្ចំននួរាប់រយនាក់ ។

មានចមាំង្មយួពលីកពទៀត មុង្ពបង្បញ្ជជ ឲ្យអ៊ាុយពអៀនពលីកកមាល ងំ្ពៅវាយលុកពឈនីឆាង្ ខ្ដលមាន េចឹាវ ជ្ជ នាយទហានរការសុកពៅជ្ជយខ្ដន មានកមាល ងំ្ទហានរបខ្េលបីពាន់នាក់ ។ អ៊ាុយពអៀននាកំមាល ងំ្ទ័ពរបហារ៥ពាន់នាក់ចូលវាយ ខ្តវាយមិនខ្បក ពរពាោះេចឹាវការពារយ៉ា ង្សវិតសាវ ញ ។ អ៊ាុយពអៀនសរមុកវាយអស់៥ដថង វាយមិនខ្បក មុង្ពបង្មឹង្ណ្ឌស់គិតសមាល ប់អ៊ាុយពអៀនពចាល ខ្តពលទហានទងំ្ឡាយនាគំ្មន តវា៉ា មិនសុមចិតត ពទីបមុង្ពបង្ពយួរពទសទុកសិន ។

មុង្ពបង្ ពចញចាំង្មលួនឯង្ ពោយពរបីវធីិលួង្ពលាមេចឹាវ ខ្តេចឹាវមិនរពមពលង្ចូល ពេយីេឹចាវពជរសាឲី្យមុង្ពបង្ថា អាមនុសសពថាកទប មុង្ពបង្មឹង្ខាល ងំ្ណ្ឌស់ ពរបីឲ្យពលទហានសរមុកចូលវាយយកផ្លា ច់រព័រត ពរពាោះអនករសុករបបថ់ាទហានខាង្េចឹាវមានគ្មន ខ្តបីពាន់នាក់ ប៉ាុពណ្ឌណ ោះ ។ ទហានខាង្មុង្ពបង្សាល ប់អស់ជ្ជពរចីន មុង្ពបង្មឹង្ខាល ងំ្ណ្ឌស់ បញ្ជជ ឲ្យទហានជីករូង្េលង្កំខ្ពង្ចូលពៅចាំង្គ្មន អស់២០ដថង ពធវីអវីេចឹាវមិនខ្បក ក៏បង្ខំចិតតដកទ័ពថយយ៉ា ង្អាមា៉ា ស់ ។

ជីវតិនពយបយរបស់មុង្ពបង្

ពចញពី សង្គមតូចៗមកកាន់សង្គមធំទូលាយ មុង្ពបង្ក៏ចាប់ពផាីមការងារនពយបយមយួរពំពច ។ មុង្ពបង្ពសនីគំនិតឲ្យពៅពី ឲ្យទទលួយកថា ពបីចង់្ពធវីធំ ចិតតរតូវកាចសាហាវ ពៅពីរតូវរកកខ្នលង្រស់ពៅរបកដរបជ្ជ មិនរតូវពធវីមលួនជ្ជអនកតគ្មម នមទមដូចពីមុនពទៀត ដូចអនកលក់ខ្រកលក់តមចិពញ្ច ីមផលូវ ចាខំ្តរត់ពពលប៉ាូលិសពដញ រស់ខ្បបពនោះតពៅពទៀតមិនបនពទ ចាបំច់រតូវមានកខ្នលង្រកសុខីាជ ប់មជួន ។

ពៅពី សួរពៅមុង្ពបង្ថា ពលាកឲ្យមញុ ំពៅរកផទោះថមឯណ្ឌពៅបន មុង្ពបង្ពេលីយថា មិនបច់អស់របកទិ់ញពទ ពឡងី្ពៅពៅផទោះពគទពទៗក៏បនខ្ដរ ។ ពៅពីសង្សយ័សួរថា ពឡងី្ពៅពៅផទោះពគមានមាច ស់ មិនរតូវពគពដញទត់ពេយីពទ ។ មុង្ពបង្ញកចិ់ពញ្ច ីមរបបព់ៅថា ងាយបំផុត យកបនពមល ម ពកង្ជីវ ពនោះឯង្ ។ ពៅពីពធវីខ្ភនកសលឺ ពលកីដដហាមថា «មិនបនពទ ពៅពពៀវ និង្មញុ ំខ្សជ្ជមយួគ្មន មញុ ំរស់ពៅជ្ជមយួពគ៧ឆាន ពំេយី ពគមុមជ្ជថាឲ្យមញុ ំសុីបយពលផីទោះ ជុោះអាចម៍ពលីដំបូល» ។

មុង្ពបង្ ខ្ដលធាល ប់បនពៅពពៀវជយួសពស្រងាគ ោះពៅពពលពតកយ៉ា ក ខ្បរជ្ជសង្គុណពោយរបប់ពៅពីថា «ពលាកពៅពី... ពកីតជ្ជមនុសស កំុពធវីចិតតបុណយពពក ពកីតជ្ជរបុសរតូវចិតតសាហាវ ចង់្ពធវីធំ កំុបច់ពៅដឹង្គុណអនកណ្ឌ ។ មលួនមញុ ពំៅជ្ជមយួពៅពពៀវ១០ឆាន មំកពេយី ផទោះសខ្មបង្គ្មម ន ពគចាត់ឲ្យបនអារស័យពៅ មិនបច់មវល់ថាមានពគនិទទ ។ ពៅពពៀវពគជ្ជមនុសសចិតតលអខ្មន ខ្តជ្ជមនុសសគ្មម នបុណយ

វាសនា សរមាបព់លាកវញិមានលកខណៈជ្ជមនុសសមានបុណយវាសនាមពស់ កុេកអនកណ្ឌក៏ពគពជឿ ជ្ជលកខណៈមហាបុរសដូចកបួនថា ពកីតមកពៅពពលរសុកពកីតកលិយុគ ដដអនកណ្ឌខ្វង្រសាវយក ពលាកជ្ជអនកមានដដខ្វង្រសាប់ ពមាចមិនពរបីគុណសមបតតិពនោះឲ្យពៅជ្ជរបពយជន៍» ។

និយយ ពេយីមុង្ពបង្អង្គុយពសងៀម សទង់្ពមីលចិតតពៅពីគិតយ៉ា ង្ណ្ឌ ។ ពៅពីជ្ជមនុសសនិយយតិច ខ្តចូលចិតតគិតលអិតលអន់ ពទីបនិយយពឡងី្ថា «ពលាករគជូ្ជអនកបងាា ញផលូវមញុ ំ» រពមទងំ្ពលីកដដសំពោះ សខ្មាង្ការពគ្មរពយ៉ា ង្មពង់្មពស់ ។ ឮខ្តប៉ាុពណណោះ មុង្ពបង្ក៏សខ្មាឫទធិ នាពំៅពីពៅជបួពៅពពៀវពមល ម ។

ពៅពពៀវកំពុង្ឈធឺងន់ កំពុង្គិតថា ពលីកសមបតតពិៅឲ្យកូនរបុសណ្ឌមយួកនុង្កូនរបុសពីរនាក់គឺ ពៅគី និង្ ពៅចង្ ។ ទទលួព ញីមុង្ពបង្ចូលមក ពៅគីខ្ដលធាល ប់សនិទធសាន លជ្ជមយួមុង្ពបង្ ក៏ចូលពៅជបួ ពេយីមសបិរបប់មុង្ពបង្ពីអវីក៏មិនដឹង្ ។

រសាប់ ខ្តរពឹកពឡងី្ ពៅគីសុំអនុញ្ជា តពៅពពៀវនាកំមាល ងំ្ពៅពមីលការពារសរតូវជរួមុម ។ មុង្ពបង្ញញឹមខ្ដលបនពធវីឲ្យបង្បអូនខ្បកបក់គ្មន ។ ពៅគីពៅពកមង្លងង់្ ចាញ់ពបកមុង្ពបង្ឲ្យពចញពីពកង្ជីវ ទុកពៅចង្ជ្ជបអូនខ្ដលពៅពកមង្មចីពៅជ្ជមយួពៅពី ។ លុោះពៅពពៀវសាល ប់ពៅ ពៅគីចង់្ចូលរសុកវញិក៏ពំុបន ពរពាោះពៅចង្មិនរពម រតូវរតលបព់ៅកខ្នលង្ពដីមវញិ ។

ពពលពនាោះកមាល ងំ្ទ័ពរបស់ចូេូ ពលីកកមាល ងំ្មកពមគខាង្តបូង្ វាយឈនោះរេូតមកតមដង្ផលូវ ពៅចង្ ចង់្បនសុម ក៏របគល់រសុកពកង្ជីវពៅឲ្យចូេូ ពធវីឲ្យពៅពី និង្មុង្ពបង្មុសបំណង្ ។ មុង្ពបង្ពរបីឧបយឲ្យពៅពីរបញប់រតព់ៅមុន ពកណា រាស្រសតឲ្យពៅជ្ជមយួឲ្យបនពរចីន សរមាប់ជយួសាង្រសុកថមីមយួឲ្យមលួន ។ មនុសសមាន សាម នថា ពៅពីរសលាញ់រាស្រសត មំនាគំ្មន ពៅជ្ជមយួ ខ្តការពិតរតូវពបកឲ្យពៅជ្ជកមាល ងំ្ជយួ ពពលណ្ឌរតូវរតក៏់រតព់ទៀត សូមបរីបពនធកូនក៏រត់ពចាលខ្ដរ ។ ចំខ្ណកមុង្ពបង្រតព់ៅកាងំ្តងំ្ ពដីរចាក់រុកពគឯង្ ខ្តឥតរបពយជន៍ ពរពាោះអនករសុកកាងំ្តងំ្សាមគគីគ្មន ការពារមលួនឯង្បន ។

ពៅពពលខ្ដលជីវយកំីពុង្ ចាំង្ជ្ជមយួចូេូ មុង្ពបង្ក៏ពេលៀតឱកាសពៅដពណាី មរសុកពកង្ជីវបនមយួពមគ ។ ពកង្ជីវជ្ជចំណុចយុទធសាស្រសត ពៅចំកណ្ឌា លរបពទសចិនសម័យសាមកុក អនកណ្ឌមានឥទធិពលពលពីកង្ជីវ ទុកដូចជ្ជមានកាបិំតចុង្រសួច ចាចំាក់កសរតូវបន ពធវីឲ្យសាថ នការណ៍ខ្របរបួលបន ។

ស៊ាុនគនួ ជីវយ ីនិង្ អនករសុកកាងំ្តងំ្ឈចិឺតតខាល ងំ្ណ្ឌស់ខ្ដលមំចាំង្ឈនោះចូេូ ខ្តរតូវពៅពីពេលៀតឱកាសយកខ្ផនដីពកង្ជីវមយួពមគពៅបន ពរពាោះខ្តមលួនជ្ជប់ដដចាំង្ជ្ជមយួសរតវូ ។ ស៊ាុនគនួជ្ជមនុសសចាត់បនថា ជ្ជពមដឹកនាខំ្ដលរបកាន់សចចធម៌បំផុតកនុង្បណ្ឌា អនកដឹកនាសំាមកុក ។ នពយបយរបស់មុង្ពបង្គឺមិនពសាម ោះរតង់្ជ្ជមយួបកសជ្ជមិតត ពៅរគ្មលំបកពៅសំឲ្យពគជយួ ដល់ពពលព ញីពគពភលចមលួន ងាកពៅខា ំ។

សាមកុក ជ្ជយុគសម័យខ្ដលមនុសសសុមីនុសស េុតឈាមគ្មន អនកខ្ដលពកីតមកមានសតិបញ្ជាពរចីនជ្ជង្អនកដដទ ខ្បរជ្ជយកសតិបញ្ជា ពនាោះពៅរបរពឹតតកនុង្ការបំផ្លល ញ មិនបនយកពៅកសាង្មនុសសឲ្យដឹង្មុសរតវូ លអអារកក់ ពធវីមលួនឲ្យមានរបពយជន៍ រតលបជ់្ជជំរុញឲ្យមនុសសពរបីឧបយរគប់ខ្បបយ៉ា ង្ ជិោះជ្ជន់អនកដដទ សូមបខី្តបង្បអូនមលួនឯង្ក៏ពោយ ពរឿង្ខ្បបពនោះមានពាសពពញកនុង្យុគសាមកុក ។ មនុសសខ្សជ្ជមយួគ្មន សមាល ប់គ្មន ឯង្ បវរពាវសមាល ប់ពៅហាវ យ សិសសសមាល ប់រគ ូពរឿង្ខ្បបពនោះគ្មម ននរណ្ឌរបកាន់ ។

ពរកាយ ពីពេលៀតឱកាសពៅពពលរសុកវកឹវរ ដពណាី មយករសុកពកង្ជីវពមគខាង្តបូង្បនពេយី មុង្ពបង្សម័រគពមីលមុសរតូវទឹកដីពៅទីពនាោះជ្ជមយួនឹង្គួនអ៊ាូ និង្ពតៀវេ៊ាុយ ។

ពៅសម័យសាមកុក ពកមង្ៗចូលចិតតពលង្សនមតថា មលួនធំពឡងី្ជ្ជេង់្ពត (ពសាច ចិន) ពេយីជ្ជការពិត សម័យពនាោះអនកណ្ឌរគ្មន់ពបី ឬមិនរគ្មនព់បី ក៏អាចតងំ្មលួនជ្ជេង់្ពតបនខ្ដរ ខ្តពៅបនយូរ ឬមិនបនយូរជ្ជពរឿង្មយួពផសង្ ។ ដូចពនោះពៅពីក៏មានសិទធិអាង្ថា មលួនជ្ជរពោះវង្សេង់្ពតបនខ្ដរ ។

ពៅពី មានការពរៀនសូរតតិចតចួ អាយុ១៥ឆាន ពំេយីពទីបបនពរៀនអកសរ របសិនពបីពៅពីបនពធវីេង់្ពតខ្មន ពតីពៅពីមានសតិបញ្ជា រគប់រគង្ខ្ផនដីចិនដ៏ធំមហាសាលបនខ្ដរឬពទ ? ពតីមុង្ពបង្ គនួអ៊ាូ ពតៀវេ៊ាុយ អស់ពនោះ ពសាម ោះរតង់្ជ្ជមយួអនកណ្ឌខ្ដរពទ ។

ពៅ កនុង្ពរឿង្សាមកុក ពបីអានឲ្យេមត់ចត់ពៅ នឹង្ព ញីថា អនកខ្ដលបនទទលួការសរពសរីថាជ្ជមនុសសលអ ការពិតជ្ជមនុសសអារកក់ ពេយីអនកខ្ដលពគសមាគ ល់ថាអារកក់ ខ្បរជ្ជមនុសសលអ ។ ដូចជ្ជចូេូ អនកណ្ឌៗក៏ថាចូេូអារកក់ ពរពាោះថាចូេូពកាា បកាា ប់េង់្ពតជ្ជឧបករណ៍សរមាបព់ោោះរសាយបញ្ជា សំខាន់ៗ ។ ការពិតចូេូជ្ជរបមុមរោា ភិបលរសបចាប់ បនបំពពញមុមនាទីបស្រងាា បពកួបោះពបរបំខ្បកទឹកដីរបឆាងំ្េង់្ពត ពនាោះជ្ជការរតឹមរតូវតមចាប់ ពរៅពីពនោះបនបស្រងាា បបកសពកួរបឆាងំ្េង់្ពតខ្ដលចង់្រលំំ

រាជបលល័ង្ា គឺពរពាោះខ្តចង់្រកាតំណវង្សេង់្ពតបនតពៅមុមពទៀត ពេយីចង់្ឲ្យរសុកពទសមានសនតិពមព ។ េង់្ពតដូចជ្ជគ្មម នរបពយជន៍អវីសរមាបចូ់េូទល់ខ្តពសាោះ មានខ្តពធវីឲ្យរវល់ការពារខ្ថរកាបីបច់ប៉ាុពណ្ឌណ ោះ ។

ចំខ្ណក ពៅពីបនចូលគ្មល់េង់្ពតខ្តមាង្ រសាប់ខ្តេង់្ពតបញ្ជជ ឲ្យផាួលរលំចូំេូ ពនោះពរពាោះខ្តពៅពីបពង្ាីតពរឿង្មិនពិត ពិតទូលេង់្ពតពោយឧបយកល ។ ពរកាយពនាោះ ពៅពីបនពៅជ្ជេង់្ពតពៅខ្សឈនួ ពេយីក៏មានអនកគ្មរំទពលីកគ្មន ខ្រសកសរពសីរថា «ពៅពីលអពលមមយួ ជ្ជទីពឹង្របស់របជ្ជនុរាស្រសត ដូចរតីបនទឹក ពៅពីលអឯក រសលាញ់របជ្ជនុរាស្រសត ដូចឪពុករសលាញ់កូន អាត់បយសាល ប់ អត់ពៅពីសាល ប់ដូចគ្មន មានខ្តពៅពី ពទីបរបជ្ជសុមសានត» ។

ពៅពពល ជ្ជមយួគ្មន ពនាោះ ក៏មានមនុសសមយួរកុមមកខ្រសករបឆាងំ្ខ្ដរ ខ្តរតូវពចញបំខ្បកេវូង្ ទុកពចាលខ្តប៉ា យសរពសរថា «ពៅពីមនុសសពបករបស់ ទងំ្ពី ទងំ្ពបង្ មកទមងន់ខ្ផនដី របជ្ជជនអត់ោល ន» ។

ពៅពី ជ្ជមនុសសមានបុណយខ្តគ្មម នវាសនា បនពឡងី្ជ្ជេង់្ពតអាយុ៦១ឆាន ពំៅពេយី ពដីមបីបងាា ញមលួនថារគ្មន់ពបី ពទីបបញ្ជជ ពលីកទ័ពប៉ាង្យកពកង្ជីវ ពរពាោះខ្តខ្សឈនួជ្ជរសកុតូចគ្មម នន័យ ។ នាំទ័ពពឡងី្ពៅពមគខាង្ពជីង្ មានទហានដល់ពៅ៧ខ្សននាក់ ។ អំពីសស្រងាគ មពលីកពនោះ ពមទ័ពធំដូចជ្ជគួនអ៊ាូក៏សាល ប់ ពកង្ជីវក៏យកមិនបន ទហានក៏សាល ប់ពរចីន កូនសមាល ញ់របស់មុង្ពបង្ជ្ជពមទ័ពក៏សាល ប់អស់ពីរនាក់ ។

ចមាងំ្ចុង្ពរកាយពលកីទី៥

មុង្ពបង្ បនពចញចាំង្ជ្ជពរចីនពលីក មុនពពលពរកាយពនោះពោយជបួជ្ជមយួឧបសគគជ្ជពរចីន មានពភលៀង្ធាល ក់យ៉ា ង្ខាល ងំ្មានជបួបញ្ជា ពសបៀង្មវោះខាត ពធវីឲ្យមុង្ពបង្ពធវីការសរមាកទ័ពមយួរគ្មសិន ។ មុង្ពបង្សរមាកបនាំុកមាល ងំ្ សនសពំសបៀង្អាហារ ពរគឿង្សាស្រសាត វុធ សតវពាេនៈ រគប់យ៉ា ង្រគប់រគ្មនព់េយី របមូលទ័ពបនមយួខ្សននាក់ ។

ចាប់ តងំ្ពីពៅពីចូលមកតងំ្មលួនពនាខ្សឈនួអស់រយៈពពលរបខ្េល២០ឆាន ំរបជ្ជនុរាស្រសតរសុកខ្សឈនួរតូវបកសពកួពៅពីមុង្ពបង្បង្ខំឲ្យពចញ ចាំង្សឹង្ខ្តគ្មម នពលាោះដថងណ្ឌពឡយី ។

ពៅពី នាទ័ំពពលីកដំបូង្ពៅសង្សឹកឲ្យគនួអ៊ាូ ចំនួន៧៥មឺុននាក់ ពៅសល់មកវញិប៉ាុនាម ននាក់មិនមាននិយយ ដឹង្រតឹមខ្តថាមុង្ពបង្ពលីកទ័ពពៅវាយពបង្ពេកចំននួ៥០មឺុននាក់ មកវញិពៅសល់ទហានប៉ាុនាម នមិនបននិយយដូចគ្មន ក៏ប៉ាុខ្នតពៅពពលចាំង្ពលីកណ្ឌក៏ពោយតមកពទៀត ចំនួនទហានថយចុោះពរឿយៗ សូមពិចារណ្ឌពមីល ពតីទហានបត់ពៅណ្ឌបនជ្ជសល់តិចពៅៗ ។

ពៅពពល ចាំង្ចុង្ពរកាយ មុង្ពបង្ពាយមចាត់កមាល ងំ្ឲ្យបនលអបំផុត ខ្តរកបនរតឹមមយួខ្សននាក់លមមពចញចាំង្បន មយួខ្សននាក់ពទៀតរតូវពៅបរមុង្ចាកំារពារខ្សឈនួ ពរពាោះពកួពនោះរតូវពមីលរបសួទងំ្រាង្កាយ ទងំ្ខាង្ផលូវចិតត ពរកាយសស្រងាគ មបនតបនាទ ប់ឥតរសាករសានត ។ ទហានវយ័ពកមង្ៗអាយុមិនដល់២០ឆាន ំសុទធខ្តពកីតពរកាយខ្ដលពៅពីចូលមកពៅខ្សឈនួ ។ ពកួពនោះពមគពរចីន មិនខ្ដលបនព ញីមុមឪពុករបស់មលួនថាមានមុមមាត់យ៉ា ង្ណ្ឌ មានខ្តមាា យខ្ដលជ្ជរសពីមមា៉ា យ និយយឲ្យកូនបនសាា ប់ពីពឈាម ោះរបស់ឪពុកមលួន ។ ពពលពនោះកូនៗកំពុង្ខ្តពដីរតមគនលង្ពជីង្របស់ឪពុកមលួន ពដីរពៅកាន់សស្រងាគ មពដីមបកិីតតិយសរបស់រតកូលពៅ ពដីមបជ័ីយជមនោះនាយំកពសាចពៅពឡយីអង្គុយពលីបលល័ង្ាដ៏សងាា ដូចពដីម វញិ ។ ពទោះបីថាបលល័ង្ាពនាោះសថិតពៅពលីគំនរេអឹង្ និង្សាកសពដនរបជ្ជនុរាស្រសតខ្សឈនួដ៏ពោយ ។

កង្ទ័ព ខ្សឈនួបនពចញដំពណីរសនសមឹៗ ទង់្ពមទ័ពពមកង្បក់រវចិៗតមវាពយមយល់ សំពឡង្សគរបនលឺពឡងី្សូរស័ពទអឺង្កង្សឹង្ពម រល ំពលាកពមទ័ពមហាវរីបុរសដឹកនាខំ្សឈនួដ៏មានចិតតរបកបពោយគុណធម៌ រសលាញ់របជ្ជនុរាស្រសតពសមនឹីង្ជីវតិ អង្គុយយ៉ា ង្សងាា ពៅពលរីថតូច មានទហានកិតតិយសខ្េេម បនងាកពមីលទហានកំពលាោះៗខ្ដលកំពុង្ពចញចាំង្ ពោយអារមមណ៍ថា ពពលពនោះអាតម អញនឹង្ឈនោះសស្រងាគ ម បនរតលប់ពៅរាជវាងំ្វញិ ខ្លង្រតលបម់កខ្សឈនួ រសុកខ្រសចមាា រខ្បបពនោះពទៀតពេយី ។

ចំខ្ណក ទហានកំពលាោះៗខ្ដលពទីបពចញចាំង្ជ្ជពលកីដំបូង្ មានទឹកមុមរសស់បស់ ញញឹមញខ្ញម គិតថាបនពៅកាប់រសីៗពៅពមគកណ្ឌា ល ពតីវាមានរសជ្ជតិមុសពីរសីៗ ពៅខ្សឈនួយ៉ា ង្ណ្ឌ រ ីឯទហានខ្ដលធាល ប់ពចញចាំង្ពេយី មាន ក់ៗឱនមុម អនកមលោះអាចកំពុង្គិតអំពីរបពនធខ្ដលពទីបខ្តនឹង្សរមាលកូនពេយី ថមីៗ ។

«ពបីអញ រតលបម់ក.... ពតីវានឹង្ដឹង្ពទថាអញជ្ជឪពុក.... ពេយីពបីអញមិនបនរតលបម់កវញិពទ ពតីអនកណ្ឌជ្ជឪពុករបស់វា ឬមយួរតលបម់កវញិ រតូវកាប់ចាក់ដពណាី មរបពនធមកវញិពីអនកជិតខាង្ខ្ដលដពណាី មយក ពៅ !» ។ គិតពេយីឈកឺាល គិតពេយីពសទីរខ្បករទូង្ ។

ទហាន មលោះងាកពមីលពៅពលាកពមទ័ពពាក់អាវពរកាោះ បពញ្ចញរសមីគរួឲ្យពកាតសរពសីរអំណ្ឌចវាសនារបស់ពលាក ។ មលោះពទៀតពដីរផង្សូរតពមវនាធម៌បពណាី រផង្ ពលីកកមាល ងំ្ចិតត ។

បង្បអូន របជ្ជនុរាស្រសតខ្ដលមកខ្េេមជូនដំពណីរទ័ព មានមលោះមយល់ចាប់ពរពាោះនឹកអាណិតកូន មានមលោះថាអញឈប់ឲ្យមានកូនរបុសពទៀតពេយី ពចញចាំង្ពពលណ្ឌ មិនខ្ដលព ញីរតលប់មកវញិ ។ មានកូនរបុសថាជយួពធវីខ្រសចមាា រក៏គ្មម នសល់ រតូវពៅពធវីទ័ពអស់ មានកូនរសី បនកូនរបសារក៏ពៅពធវីទ័ពអស់ មិនខ្ដលបនព ញីមកវញិពសាោះ ។

គរួ ឲ្យអាពណ្ឌចអាធ័មពន់ពពក ចាប់តងំ្ពីរពោះពៅពៅពីមកពៅខ្សឈនួ របជ្ជជនមិនខ្ដលមានឮថាពកីតពរាគកាចសាហាវអវីពសាោះ ខ្តពេតុអវីបនជ្ជរបជ្ជនុរាស្រសតកាន់ខ្តអស់ពៅៗ ពតីបត់ពៅណ្ឌ ? សស្រងាគ មខ្មនពទ ? ឬមយួពរពាោះនពយបយដ៏ឈាល សដវរបស់អនកដឹកនាខំ្ដលពូខ្កនិយយឲ្យ របជ្ជជនពជឿពលីមលួន ពលាកពូខ្កនិយយសូមបខី្តសាវ ពៅពលីពដីមពឈសីាា ប់ពីពរាោះ ពភលចមលួនធាល ក់ពីពលពីដីមពឈ ី។

ពធវីចមាំង្ពលីកពនោះ មុង្ពបង្ចាត់ឲ្យអ៊ាុយពអៀនជ្ជពមទ័ពជរួមុមនាពំលពាក់កណ្ឌា លពៅខាង្ឈាគុ រចកភនំពមគខាង្ពជីង្ តរមង់្ពៅរសុកវកុូង្ ពេយីពៅពបោះទ័ពពៅពរតីយខាង្តបូង្ទពនលពវុយីស៊ាុយ មានដឹកពសបៀង្អាហារតមរពទោះពគ្ម រពទោះពសោះយ៉ា ង្សពមបមី ពដីមបបីញ្ជជ ក់ឲ្យសរតូវដឹង្ថា ពពលពនោះពធវីខ្មនខ្ទនពេយី ។

ស៊ាុមា៉ា អីុ ពម ទ័ពវយ័៦០ឆាន ំញញឹមយ៉ា ង្រតជ្ជក់ចិតត នាពំលបីខ្សននាក់មករង់្ចាពំៅពរតីយខាង្ពជីង្ ពេយីបញ្ជជ ឲ្យអនករសកុពៅទីពនាោះសេការជ្ជមួយទហាន ចាត់ពធវីសាន មពពមល ោះ ការងារយ៉ា ង្រងឹ្មា ំពរតៀមចមាំង្ចាទុំកពរសច ។ ពលាកពមទ័ពស៊ាុមា៉ា អីុនិយយរបបក់ង្ទ័ព និង្របជ្ជរាស្រសតថា ពបីមុង្ពបង្នាំទ័ពេលង្ភនំទិសខាង្ពកីតមកកាន់រសុកវយុកុង្ នគរវយុកុកពយងី្ពិបកចិតត ខ្តពបីពចញពីទិសខាង្តបូង្ជ្ជតំបន់ទីរាប ពកួពយងី្សបាយចិតត ។

មិនដឹង្ជ្ជពាកយពនោះពលចឮពៅដល់មុង្ពបង្ឬយ៉ា ង្ណ្ឌ ខ្តមុង្ពបង្បននាទ័ំពពទតងំ្ពៅវចូាង្យនួ ពេយីឲ្យពធវីសស្រងាគ មយូរអខ្ង្វង្ ឲ្យទហានពចញពធវីខ្រសចមាា រជ្ជមយួរបជ្ជជនពៅតំបន់ពនាោះ ។

ស៊ាុមា៉ា អីុឲ្យទហានបីនាក់ នាទ័ំពពចញពទសាកកមាល ងំ្ជ្ជមយួទ័ពជរួមុមរបស់មុង្ពបង្ ពោយពបីកឆាករបយុទធគ្មន ពៅវាលរាប ទ័ពវយុកុក មានជ័យជមនោះពៅរគ្មដំបូង្ ទ័ពខ្សឈនួថយពៅពបោះទ័ពកខ្នលង្ពដីម ខ្តទ័ពវុយកុកមិនពដញតម ទងំ្សង្ខាង្ចាសំទង់្ពមីលកមាល ងំ្ខ្តពរៀង្ៗមលួន ។

ពៅពពល មុង្ពបង្បញ្ជូ នមនុសសឲ្យពៅទក់ទង្ជ្ជមយួស៊ាុនគនួ ស៊ាុនគនួយល់រពមបញ្ជូ នទហានមយួខ្សននាក់មកជយួចាំង្ ពោយស៊ាុនគនួជ្ជពមទ័ពនាទ័ំពមកមលួនឯង្ ។

រពោះពៅចូយ៉ាយ ដឹង្ ពរឿង្ពនោះ ចាត់ទ័ពេលួង្មកវាយសាា ត់ទ័ពស៊ាុនគនួ ។ ស៊ាុនគនួថយកមាល ងំ្ពៅកាំង្តងំ្វញិ ។ ចូយ៉ាយព ញីស៊ាុនគនួថយទ័ព ពទីបរពោះអង្គបញ្ជជ ឲ្យទ័ពថយពៅតងំ្ពៅរសុកចាស់គឺឆាង្អាន ពដីមបចីាសំាា ប់ដំណឹង្លអពីស៊ាុមា៉ា អីុ ។

ស៊ាុមា៉ា អីុ មានអារមមណ៍រតជ្ជក់ គ្មម នពរឿង្អវីខ្ដលរតូវភ័យខាល ចជ្ជមយួមុង្ពបង្ពសាោះពឡយី ។ មុង្ពបង្ពទោះបីជ្ជមានអាយុជ្ជង្ពាក់កណ្ឌា លសតវតសពេយីក៏ពោយ ខ្តពៅមានកមាល ងំ្ពលំពពញបរបូិណ៌ ។ ពពលពនោះពយងី្គរួពរបីកាច់អី ឲ្យវាសាល ប់ខ្តមាង្ពៅ ។ ពកៀង្អ៊ាុយបនឮសំពឡង្រអ៊ាូ ក៏ពដីរចូលមកជិត ពេយីនិយយថា យប់ពរៅពេយីសូមពលាកខ្ថរកាសុមពមពផង្ ។ មុង្ពបង្ពេលីយថា ពៅពដកមុនពៅ ចាមំញុ ំរកវធីិកមាច ត់ស៊ាុមា៉ា អីុឲ្យបនសិន ពបីគិតមិនពចញពទ ពដកមិនលក់ ។

គិត ចុោះគិតពឡងី្ ពៅពបីកេបិពមីលថាពតីគរួពរបីកបួនណ្ឌអាចឈនោះស៊ាុមា៉ា អីុបន រសាប់ខ្តពៅព ញីសំបុរតរបស់របពនធមលួនមានពសចកាីថា «បង្សមាល ញ់ អូននឹកបង្ណ្ឌស់ កូនតូចពយងី្វាពចោះខ្តយចំង់្ព ញីមុមបង្ អូនបនខ្តរបបព់ៅកូនថា ពុកពៅរាជការខ្ផនដី មិនយូរនឹង្រតលបម់កវញិ មាង្ពនោះមុមជ្ជមកយកអូន និង្កូនពៅពលង្រាជធានីពៅពមគកណ្ឌា លជ្ជមិនខាន សង្ឃមឹថាបង្គិតការពនោះបនសពរមច ។ ពដីមបីឲ្យបង្នឹកអូនមលោះ អូនបនពផញីរបស់សំខាន់មយួពៅកនុង្កញ្ច ប់ពនោះមកជូនបង្ ចំខ្ណកអូនយករូបបង្ឱបនឹង្ពដីមរទូង្រាល់យប់ពៅពពលពគង្ ពេយីអូនពថីបរូបពនោះមយួរយដង្ មយួពាន់ដង្កនុង្មយួដថង» ។

មុង្ពបង្ ពបីកកញ្ច ប់ពមីលព ញីពខារទនាប់កនុង្របស់របពនធ មឹង្យ៉ា ង្ខាល ងំ្ចាប់រគខ្វង្ពចាលពៅពរៅ ពេយីខ្រសកថាេាួតខ្មនៗ ។ មយួសនទុោះក៏ពចញពៅពរសីយកមកវញិ ពេយីគិតថាពនោះជ្ជគំនិតមយួជយួឲ្យឈនោះស៊ាុមា៉ា អីុបន ពទីបយកពខារទនាប់កនុង្របស់របពនធបត់ទុកយ៉ា ង្លអ រចួពេយីមកអង្គុយពៅតុ ចាប់សរពសរសំបុរតមយួពផញីពៅស៊ាុមា៉ា អីុឲ្យពចញចាំង្ ។

ពសចកាី កនុង្សំបុរតមានន័យថា «ឯង្មកពធវីសស្រងាគ ម ឬមយួមកពលង្បិទពនួ ពេតុអវីបនជ្ជមកពៅសំងំ្ខ្តកនុង្រូង្ ។ ពយងី្បនឲ្យមនុសសពៅពជរខ្ម៉ាឯង្ ពជរយយឯង្ ពជររាល់ដថង រេូតអស់ពាកយពជរពទៀតពេយី ពបីកវចនានុរកមពមីលរកពាកយពជរអារកក់ៗអស់ពាកយពេយីរកមិនបន ពទីបសុពំផញីពខារទនាប់កនុង្របស់របពនធពយងី្មកឲ្យឯង្ពសលៀកឲ្យទហាន ខាង្ឯង្ពមីល ថាឯង្ពៅពនោះមិនបនពៅណ្ឌពទ ។ ពបីឯង្មិនចង់្ពសលៀកពទ សូមពចញមកចាំង្ជ្ជមយួពយងី្ឲ្យដឹង្អនកណ្ឌឈនោះ អនកណ្ឌចាញ់ ។ េតថពលខា មុង្ពបង្ »

មុង្ពបង្ សរពសរសំបុរតចប់ពេយីក៏ចូលពដក មានពសចកាសុីមណ្ឌស់ ពោយគិតថា រកវធីិកមាច ត់សរតូវបនពេយី រពមជ្ជមយួគ្មន ពនាោះ ក៏នឹកសរពសរីរបពនធខ្ដលបនពផញីពខារទនាប់កនុង្មកឲ្យ ពធវីឲ្យមានគំនិតលអៗ ។

ស៊ាុមា៉ា អីុ ពផញីសំបុរតមកមុង្ពបង្ ៖ «ជរមាប់ជូនពលាកពមបញ្ជជ ការជ្ជន់មពស់ដនរសកុខ្សឈនួ ។ សូមអរគុណខ្ដលបនពមតត ពផញីសំបុរតពពារពពញពៅពោយមធុរសវាចា ពេយីខ្ថមទងំ្បនរបគល់ពខារទនាប់កនុង្របស់ពលាកជំទវមកឲ្យផង្ ។ ពលាកពូខ្កយល់ដឹង្ខ្មនថា មញុ ំចូលចិតតពខារទនាប់រសីៗ ទស់ខ្តពលាកពំុបនដឹង្ចាស់ថា មញុ ំចូលចិតតពខារទនាប់រសពីកមង្ៗខ្ដលមានប៉ា ក់ភញីផ្លា រសស់ សាអ ត ដូចខ្ដលរសីៗរកមំុពគចូលចិតតពសលៀកសម័យពនោះពទ គឺពំុខ្មនពខារទនាប់ខ្បបខ្ដលរសកីញ្ជច ស់ពគពសលៀកពនាោះពទ ពទីបមញុ ំសុអំនុញ្ជា តយកពខារទនាប់របស់ពលាកខ្ដលពផញីមកពនាោះ ពៅពរបីជ្ជរបពយជន៍សរមាបជូ់តរកចកពសោះទ័ពពៅវញិ សង្ឃមឹថាពលាកពិតជ្ជពំុមឹង្ពឡយី ។ ចំខ្ណកពសចកាកីនុង្សំបុរតខ្ដលពលាកពផញីមក មញុ ំបនយកឲ្យពគជយួពមីលជ្ជពរចីននាក់ សុទធខ្តបនសរពសីរពលាកថា ពចោះពរជីសពរសីពាកយពីពរាោះៗយ៉ា ង្ពរចីន ពនោះបញ្ជជ ក់ថា តងំ្ពីពៅតូច ពលាកធាល ប់បនទទលួការអប់រកំនុង្ចំពណ្ឌមមនុសសលអៗ ពទីបពចោះពរបីពាកយសមាីខ្បបពនោះជ្ជប់មាត់ជ្ជនិសសយ័ខាជ ប់មជួន សូមបបីនមកពធវីធំជ្ជពមបញ្ជជ ការជ្ជន់មពស់ពេយីក៏ពោយ ក៏ពៅខ្តពចោះពរបីយ៉ា ង្បិុនរបសប ់។ មិនដឹង្ថា ពៅកនុង្អាណ្ឌចរករបស់ពលាក អនកខ្ដលពចោះពរបីពាកយដូចពលាកពនោះជ្ជរបចា ំមានពរចីនប៉ាុណ្ឌណ ពទ ខ្តតមខ្ដលមញុ ំសពង្ាតព ញី កនុង្រយៈពពលជ្ជង្១០០ដថងមកពនោះ អនកខ្ដលពលាកបញ្ជូ នមកឲ្យពជរពៅមុមបនាទ យរបស់មញុ ំសុទធខ្តពរបីពមសានិយយខ្បបជ្ជមយួគ្មន ដូចពមសាពៅកនុង្សំបុរតរបស់ពលាកខ្ដលពផញីមកទងំ្អស់ ពនោះបញ្ជជ ក់ថា ពលាកអប់ររំបជ្ជនុរាស្រសតរបស់ពលាកបនលអណ្ឌស់ ។ មញុ ំបនដឹង្ពីអនកកាន់សំបុរតរបស់ពលាកថា ពលាកសគម ទទលួទនអាហារមិនសូវបន មញុ ំបរមភពីសុមពមពរបស់ពលាកយ៉ា ង្ខាល ងំ្ ពេយីបនដំណឹង្ពទៀតថា ពៅខ្សឈនួពគនឹង្បខ្នថមតំខ្ណង្ឲ្យពលាកពសមីនឹង្

នាយកពទៀតផង្ ។ មញុ ំសូមជរមាបថា ពលាកអាយុពរចីនណ្ឌស់ពេយី កំុមំរបឹង្ខាល ងំ្ពពក បក់កមាល ងំ្ កំុពធវីដូចពគពៅវយ័ជំទង់្ របយត័នពបោះដូង្ពមាយ ខ្សឈនួនឹង្បត់បង់្ធនធានមនុសសដ៏សំខាន់ពនោះ ។ មានឱកាសទំពនរ ក៏ពៅមា៉ា សាមលោះពៅ ។ ពោយពសចកាីពគ្មរព ។ ពីអនកតូច »

ស៊ាុមា៉ា អីុ បិទពរសាមសំបុរតពេយី របគល់ឲ្យអនកកាន់សំបុរតមកយកពៅជូនមុង្ពបង្ផង្ ពេយីក៏ពៅទហានមកសួរថា និយយជ្ជមយួពកួពគបនពរឿង្អវីមលោះ ។ ទហានរបប់ថា កង្ទ័ពមុង្ពបង្កំពុង្មវោះពសបៀង្អាហារ ពកួទហានពមគពរចីនពកីតពរាគនឹកផទោះ ។ ពលាកពមទ័ពចាស់ក៏និយយពឡងី្ថា «សស្រងាគ មជិតចប់ពេយី មុង្ពបង្ពៅមិនបនយូរប៉ាុនាម នពទៀតពទ !» ។

មុង្ពបង្ ព ញីអនកកាន់សបុំរតរតលប់មកវញិ ក៏របញប់ឲ្យពៅមកសួរ បនការយ៉ា ង្ណ្ឌមលោះ ស៊ាុមា៉ា អីុមឹង្ខាល ងំ្ពទ ។ អនកកាន់សំបុរតពេលីយថា មិនព ញីមានមឹង្អវី ពេយីពៅសួរពីសុមពមពរបស់ពលាកពទៀតផង្ ថាសពវដថងពនោះពិសារបយបនពរចីនពទ ។

ពលាក នាយកមុង្ពបង្បនឮដូចពនាោះ ឈចិឺតតខាល ងំ្ណ្ឌស់ យកសំបុរតខ្ដលស៊ាុមា៉ា អីុពផញីមកឲ្យ អានចប់ពេយី មឹង្ខាល ងំ្ពលាតទស្រនាទ ខំ្រសកឡូឡាគរួឲ្យអាណិតខាល ងំ្ណ្ឌស់ ពរកាយពនាោះក៏ចាប់ឈ ឺ។

ចំខ្ណក ទហានស៊ាុមា៉ា អីុ បនអានសំបុរតមុង្ពបង្ បបលួឲ្យពចញចាំង្ មឹង្ខាល ងំ្ណ្ឌស់ខ្ដលរតូវមាក់ងាយ បនមករបជំុគ្មន ពៅមុមទីតងំ្របស់ស៊ាុមា៉ា អីុ សុំអនុញ្ជា តពចញចាំង្ពដីមបកីារពារកិតតិយស ។ ស៊ាុមា៉ា អីុពេលីយពោយចិតតរតជ្ជក់ថា ពរឿង្ពនោះរតូវសរពសរពៅសុំអនុញ្ជា តពីេង់្ពតសិន ។ ថាពេយីក៏សរពសរលិមិតពៅថាវ យេង់្ពត សុំអនុញ្ជា តនាទំហានពចញចាំង្ ក៏ប៉ាុខ្នតបនផ្លា នឹំង្អនកកាន់សំបុរតឲ្យជយួពៅមសបិរបប់េង់្ពត ផង្ថាកំុអនុញ្ជា ត ពេយីស៊ាុមា៉ា អីុក៏ពរចៀង្បទចពរមៀង្ពលង្ពោយរតជ្ជក់ចិតត ។

រគប់ យ៉ា ង្ពៅតមខ្ផនការរបស់ស៊ាុមា៉ា អីុ រពោះពៅចូយ៉ាយបញ្ជជ មកថា ឲ្យទហានតងំ្ពៅពសងៀមៗ ហាមអនកណ្ឌពចញចាំង្ពោយគ្មម នបញ្ជជ ឲ្យចាសំាា ប់ខ្តបញ្ជជ របស់ស៊ាុមា៉ា អីុខ្តមាន ក់គត់ ។ ស៊ាុមា៉ា អីុនារំពោះរាជសារពនាោះមករបបឲ់្យទហានរគប់គ្មន ដឹង្ ពេយីនាគំ្មន ពរចៀង្ពលង្សបាយតពៅពទៀត រពមជ្ជមយួគ្មន ពនាោះ ក៏ពធវីឲ្យពលចឮដំណឹង្ខ្ដលថារពោះពៅចូយ៉ាយមិនឲ្យពចញចាំង្ ឮពៅដល់រតពចៀករបស់មុង្ពបង្ ។

មុង្ពបង្ បនដំណឹង្ពនោះមឹង្ណ្ឌស់ និយយពឡងី្ថា ពាកយពនោះស៊ាុមា៉ា អីុរបឌិតពឡងី្ពដីមបពីោោះសារកំុឲ្យពគថាជ្ជមនុសស កំសាក ពរពាោះមិនខ្ដលមានពមទ័ពនាទ័ំពពចញចាំង្រតូវចាទំទលួបញ្ជជ ពី េង់្ពត ។

នាយក មុង្ពបង្ពធវីអវីមិនពកីត ពបករបស់ពគក៏មិនសពរមច ចាក់រុកពគក៏ពគមិនមឹង្ ពទីបពដីរពចញមកខាង្ពរៅមទម មកពមីលផ្លា យឲ្យបនរតជ្ជក់ចិតត ។ ដល់ពងី្យពមីលពៅពលពីម កាន់ខ្តសលុតចិតត កាលពបីបនព ញីផ្លា យមយួដងួ្រសមកំីពុង្អស់ពៅៗជិតនឹង្រលត់ ពទីបរបញប់ពដីររតលបម់កមទមវញិ ពេយីពរបីទហានឲ្យពៅពៅ ពកៀង្អ៊ាុយ សិសសឯកឲ្យមកជបួជ្ជបនាទ ន់ ។

លុោះ ពកៀង្អ៊ាុយមកដល់ ពលាកនាយកដកដពង្ាីមធំ ពេយីរបបថ់ា «កូនពអីយ រពឹកខ្សអកពុកមុមជ្ជសាល ប់ពេយី ពរពាោះផ្លា យរបចាមំលួនពុក កំពុង្ខ្តអស់រសម.ី..» ។

ពកៀង្អ៊ាុយ តបពោយសំពឡង្ញ័រៗថា «ពុកកំុអាលសាល ប់ពចាលកូន រតូវពៅជ្ជមលប់ពពាធិមលប់ដរជឲ្យកូនសិន អស់ពុកពៅពេយី កូនមុមជ្ជយ៉ា ប់ ពរពាោះអនកដដទពរចីននាក់ណ្ឌស់ចាខំ្តជ្ជន់ពនលិចកូន ពេយីពុកជំនាញវជិ្ជជ ចូលរូប ពេតុអវីក៏មិនពធវីពិធីតអាយុផង្ពៅ ?» ។

មុង្ពបង្ពទីបនឹកព ញី ពទីបរបប់ឲ្យពកៀង្អ៊ាុយពរតៀមរបស់របរពធវីពិធីតអាយុ ។ ពកៀង្អ៊ាុយពធវីបនដូចចិតត របប់ពមល មបនពមល ម ពលឿនជ្ជង្េនុមានពៅពទៀត ។

ស៊ាុមា៉ា អីុ បញ្ជូ នមនុសសមកពសុីបពមីល ដឹង្ថាមុង្ពបង្កំពុង្ពលង្ផលូវង្ងឹ្ត ពទីបបញ្ជូ នមនុសសឲ្យមកខ្រសកពជរបំផ្លល ញសមាធិ ។ អ៊ាុយពអៀនរបញប់មករាយការណ៍ឲ្យមុង្ពបង្ ដឹង្ថាមានមនុសសមកខ្រសកសរពសីរបុពវបុរសពៅខាង្ពរៅ ក៏របញប់រតចូ់លមកកនុង្មទមពិធី ពេយីក៏ទត់ពៅរតូវពគ្មមពិធីរលដំលួពោយអពចតនា ។ មុង្ពបង្ពមញ ក់ពរពីត ខ្បកពិធី ទមាល ក់ោវខ្ដលកំពុង្ពររាដូំចពខាម ចចូលពនាោះពចាល ពេយីខ្រសកថា «សាល ប់ពេយីមាង្ពនោះ សាល ប់របកដ !» ។

ពកៀង្អ៊ាុយ មឹង្ខាល ងំ្ណ្ឌស់ ដកោវគិតសមាល ប់អ៊ាុយពអៀនពចាល មុង្ពបង្ចាប់ដដជ្ជប់ ពេយីនិយយខ្បបអស់សង្ឃមឹថា «ពណាី យចុោះ ពំុខ្មនជ្ជកំេុសរបស់វាពទ កមមកំពុង្តមពុកមកទន់ពេយី» ។ ថាពេយីក៏កអួតពចញឈាម ពពលពនាោះរសាប់ខ្តរសដមពមីលព ញីរូបរបស់ជីវយ ីអខ្ណា តរតខ្លតមក មុង្ពបង្ក៏សនលប់ពៅមយួកខ្នលង្ ។

លុោះ រពឹកពឡងី្ ក៏ឲ្យពសោះពលឿនរបញប់ពៅថាវ យអាការរបស់មុង្ពបង្ដល់រពោះពៅពៅពសៀន រពោះអង្គរទង់្រជ្ជបពេយី ក៏បញ្ជជ ឲ្យរាជពលខាមកពមល ម ឲ្យព ញីផ្លទ ល់នឹង្ខ្ភនកថា មុង្ពបង្នឹង្សាល ប់ពិតរបកដ

ពនាោះ ។ មុង្ពបង្បនផ្លា ពំផញីនឹង្រាជពលខាឲ្យទូលរពោះពៅេង់្ពតថា ពពលខ្ដលមលួនសាល ប់ពៅ សូមរបគល់ការងាររាជការពៅពចៀវអ៊ានួ ជ្ជមហាឧបរាជជំនសួមលួន ។

មុង្ ពបង្បនសាល ប់ កនុង្អាយុបន៥៤ឆាន ំ។ មុនសាល ប់ មុង្ពបង្បនសរពសរសំបុរតរបគល់ឲ្យពកៀង្អ៊ាុយជ្ជពរឿង្ផ្លទ ល់មលួន ឲ្យចាត់ការពរឿង្សព បិទបងំ្ពរឿង្សាល ប់ឲ្យបនយូរបំផុត ឲ្យអនកដឹង្មានតិចបំផុត រកាទុកជ្ជការសមាង ត់ កំុឲ្យខាង្សរតូវដឹង្ ។

ពកួ ទហានមានការសង្សយ័ខ្ដលមិនព ញីមុង្ពបង្ ខ្តសពង្ាតព ញីពកៀង្អ៊ាុយមុមរសពពាន ក៏ដឹង្ថារបខ្េលពកីតពរឿង្អវីពេយី ពទីបមានការមសបិពមសៀវគ្មន ពីមាត់មយួពៅមាត់មួយៗ ។ ពកៀង្អ៊ាុយដឹង្ពេយីគិតថា ពរឿង្ពនោះមិទមិនជិត ពទីបរពមនិយយតមរតង់្ថា មុង្ពបង្សាល ប់ពេយី ខ្តសូមកំុឲ្យមូចទឹកចិតត ពេយីរបបថ់ាមិនបច់កាន់ទុកខពទ ។

កាលពបី ដឹង្ការពិតពេយី អនកមលោះក៏ញញឹម អនកមលោះក៏រត់ពៅយកំនុង្ដរព អនកមលោះខ្រសកពឡងី្ថា សស្រងាគ មចប់ពេយី បិសាចសស្រងាគ មសាល ប់ពេយី ពយងី្បនរតលបព់ៅផទោះវញិពេយី មាង្ពនោះកូនខ្លង្កំរពាឪពុកពទៀតពេយី វានឹង្បនធំពឡងី្ជ្ជមនុសសធំ ពចោះទទលួមុសរតូវ មិនពមីលព ញីខ្តមលួនឯង្ ពដីរពបករបស់អនកពនោះអនកពនាោះ ថាមានខ្តមលួនរសលាញ់របជ្ជនុរាស្រសត ទុកដូចកូនៗរបស់មលួន ។

ពាកយ សមាីទងំ្ពនោះបនពលចឮពៅដល់រតពចៀកពកៀង្អ៊ាុយ ខ្តពំុហា៊ា ននិយយអវី ពរពាោះពពលពនោះកនុង្កង្ទ័ពគ្មម នពមគ្មម ពកីយ ហា៊ា នពធវីពផាសផ្លា សអាចឈមឺលួនបន ។ មា៉ាង្ពទៀតក៏ជ្ជការលអខ្ដរ ពបីទហានសបាយ សរតូវនឹង្មិនដឹង្ថាមុង្ពបង្សាល ប់ ។ ពកៀង្អ៊ាុយរបញប់បញ្ជជ ឲ្យពរតៀមថយទ័ពពមល ម ពេយីទហានក៏រតលបម់កកាន់ខ្សឈនួវញិពោយសុវតថិពមព ។

ស៊ាុមា៉ា អីុ ដឹង្ពេយីមជិលពដញតម ពរពាោះពពលមុង្ពបង្រស់មិនខាល ចផង្ ពៅខាល ចអីមុង្ពបង្សាល ប់ជ្ជពខាម ចពៅពេយី ។ ពីពនោះពៅបនពសចកាីថា មុង្ពបង្ឈប់ពធវីសស្រងាគ មពេយី ។

ជ្ជតិ សាសន៍មលោះ ឲ្យមនុសសរបស់ពគនិយមអានពរឿង្សាមកុក ពរពាោះថាជនជ្ជតិចិន របកបរបររកសុីរគប់ទិសទីពៅពលពិីភពពលាក ជ្ជការចាបំច់រតូវឲ្យសាគ ល់និសសយ័ចិន រសណុករកសុីលក់ដូរជ្ជមយួ បនពសចកាថីា ពគសាគ ល់ចិនខ្តចិនមិនសាគ ល់ពគ ។

កនុង្ សស្រងាគ មយូរអខ្ង្វង្របស់ចិនសាមកុកពនោះ ពធវីឲ្យរបពទសចិនខ្ដលជ្ជរបពទសធំមេមិា បនរតូវទហានជ្ជតិសាសន៍ដដទមកជ្ជន់ឈលតីមចិតតចង់្ ពទោះបី៨ជ្ជតិសាសន៍ខ្ដលមកជ្ជន់ឈលចិីនពនាោះមានរបជ្ជជនរមួគ្មន ទងំ្ អស់តិចជ្ជង្ចិនផង្ក៏ពោយ ខ្ផនដីចិនរតូវខ្េកេរួយកពៅតមចិតត ។ មានកខ្នលង្មលោះជ្ជខ្ផនដីរបស់ចិនសុទធសាធ ខ្តមានរបកាសរបបថ់ា «ហាមជនជ្ជតិចិន និង្ខ្េាចូល» ។

ជនជ្ជតិ ដដទពធវីខ្បបពនោះ សួរថា ចិនគ្មម ននាយទហានពទឬ ? ពេលីយថា អនកចមាំង្មាន ខ្តចូលចិតតពធវធំីតមពរឿង្សាមកុក ចូលចិតតចមលង្តមការរបរពឹតតរបស់មហាបុរសកនុង្ពរឿង្ ពូខ្កពបករបស់ ជិោះជ្ជន់ជ្ជតិសាសន៍ឯង្ ពទីបពរកាយពនាោះមិនយូរប៉ាុនាម ន ចិនក៏រតូវពកួម៉ាុង្ពហាគ លរីគប់រគង្របខ្េល១០០ឆាន ំ។ ពរកាយមកពទៀត តងំ្មលួនបនពេយី ក៏រតូវពកួមា៉ា ន់ជូរគប់រគង្ពទៀតជ្ជង្២០០ឆាន ំ។

សរមាប ់មុង្ពបង្កនុង្ពរឿង្សាមកុកពនោះ ចាត់ទុកជ្ជពមទហានជ្ជមាច ស់យុទធសាស្រសតពូខ្កខ្មន ខ្តកាលណ្ឌមុង្ពបង្ពធវីការណ្ឌមិនបនសពរមច ក៏បពនាទ សពៅពម ពៅផ្លា យ ថាមិនពមតត បពនាទ សអនកពនោះអនកពនាោះ ថាឲ្យពៅចាត់ការ ខ្តពធវីមុសបញ្ជជ ពំុខ្មនជ្ជកំេុសរបស់មុង្ពបង្ពទ ។ ពៅពពលណ្ឌពធវីអវីបនសពរមច មុង្ពបង្ញញឹមបិទមាត់មិនជិត ពរពាោះមានពគសរពសីរថា «មហាឧបរាជគិតការអវីក៏សពរមចដូចអាទិពទព» ។ មុង្ពបង្មិនខ្ដលពេលីយថា ពរពាោះពម ផ្លា យរបទនពនាោះពឡយី ។

ពរកាយមុង្ពបង្សាល ប់

៣០ឆាន ពំរកាយមុង្ពបង្សាល ប់ ខ្សឈនួក៏បនធាល ក់ពៅជ្ជរសុកចំណុោះរបស់វយុកុក ។ ពកៀង្អ៊ាុយ សិសសឯក មនុសសខ្ដលមុង្ពបង្រសលាញ់បំផុត ពរពាោះមាននិសសយ័ដូចមុង្ពបង្ បនពលីកទ័ពពចញពធវីសស្រងាគ មឥតឈប់ឈរ រេូតពធវីឲ្យអនកផង្មានខ្តពសចកាីសអប់ពមពីមពោយសារសស្រងាគ ម ពធវីឲ្យរបជ្ជនុរាស្រសតរង្ទុកខ ពវទនាឥតពរតីយរតណ ទីបំផុតក៏រតូវទ័ពវុយកុកសរមកុចូលមកចាប់សមាល ប់បត់ពៅ ។

អនក កាន់តំខ្ណង្មពស់ៗខ្ដលមុង្ពបង្បណាុ ោះបណ្ឌា ល ជប់ពលៀង្បីបច់ ទុកឲ្យរគប់រគង្កិចចការរាជការជ្ជបនតជំនសួមុង្ពបង្ ក៏សុទធខ្តជ្ជមនុសសមិនបនការ ពធវីឲ្យរាជវង្សសហានសម័យពនាោះអស់មនុសសលអមានថវីដដ ។

កមាល ងំ្ ទហានមិនប៉ាុនាម នពាន់នាក់របស់វុយកុកវាយលុកចូលពៅដល់រពោះរាជវាងំ្ ពតីកូនសិសសកូនគុណរបស់មុង្ពបង្ពៅណ្ឌអស់ មិនខ្មនពរពាោះខ្តដពណាី មអំណ្ឌចគ្មន ខ្បកបក់សាមគគីគ្មន ខ្មនទ ពទីបខ្សឈនួធាល ក់អន់ថយខ្បបពនោះ ?

មាន ពាកយសួរថា ពេតុអវីក៏មុង្ពបង្មិនពៅពៅជ្ជមយួចូេូ ? មុង្ពបង្មិនអាចពៅពៅជ្ជមយួ ចូេូបនពទ ពរពាោះចូេូមានមនុសសពចោះដឹង្ឈាល សដវចំននួពរចីន ពពលពចញសឹកមាង្ៗ សុទធខ្តមានខ្ផនការលអិតលអន់ របមូលផាុ ំមរួកាលពីពរចីននាក់ពសនីសុពំយបល់ រចួពេយីពទីបចូេូោក់បញ្ជជ របគល់ពមរកិចចដល់អនកទទលួមុសរតូវទងំ្ពនាោះ ពបីមុសចូេូក៏ទទលួថាមលួនឯង្មុស មិនខ្ដលបពនាទ សពៅពលីពម ពលផី្លា យថាមិនជយួ ។ ចូេូចូលចិតតឲ្យអនកពៅពរកាមបងាគ ប់មានឱកាសបពញ្ចញសមតថពមព មុសពីមុង្ពបង្ខ្ដលគិតថា មានខ្តមលួនមាន ក់ឯង្ ពទីបអាចពធវីការផង្ទងំ្ពងួ្បនសពរមច ។

ចូេូ ពរសីយកអនកបពរមីការងារ មិនពរសីថាមានខ្ស ឬជ្ជប់សាច់ញតិ មិនតងំ្អនកណ្ឌខ្ដលមលួនរសលាញ់បំផុត ចង់្ពរសីអនកណ្ឌក៏រតូវសាា ប់ពយបល់របស់កូនពៅ គិតរបពយជន៍រាជការជ្ជង្របពយជន៍ផ្លទ ល់មលួន ចូេូជ្ជអនកគិតការអវីេមត់ចត់ រគប់រជុង្ពរជ្ជយ ។ មានអនកមលោះថា ចូេូបនបពណា ញមនុសសលអក៏ពរចីននាក់ខ្ដរ ខ្តចូេូពធវីពនាោះរតូវតបតិអនកខ្ដលចូេូពដញពៅពនាោះ ពរចីនជ្ជមនុសសចូលចិតតពលីកមលួនឯង្ បងាអ ប់ពគ ចូេូមិនរពមទុកពរបី ពទោះបីជ្ជពូខ្កយ៉ា ង្ណ្ឌក៏ពោយ ពរពាោះមនុសសខ្បបពនោះ ពធវីឲ្យខ្បករកុមពកួ ។ ចូេូជ្ជមនុសសចូលចិតតពធវីការងារជ្ជរកុម មិនខ្មនពូខ្កខ្តមាន ក់ឯង្ ។ ទងំ្ពនោះ ចូេូមុសពីមុង្ពបង្ខ្ដលចូលចិតតអាង្មាន ក់ឯង្ ពូខ្កមាន ក់ឯង្ ។

ជ្ជមយួស៊ាុនគនួ មុង្ពបង្ក៏ពៅពៅជ្ជមយួមិនបន សូមបជូីកាត់កិន បង្ របុសមុង្ពបង្ ពរៀនចប់មហាវទិាល័យ ក៏ពៅខ្តស៊ាុនគនួចាត់ឲ្យពធវីជ្ជទីរបឹកាចុង្ប៉ាូចចុង្ជរួ ពបីមុង្ពបង្រតូវពៅពៅជ្ជមយួ រតូវពៅពរកាយជរួបំផុតពៅពទៀត ។ ពទៀវពជៀវ ជ្ជមនុសសលអបំផុតរបស់ស៊ាុនគនួ ពសមីៗគ្មន នឹង្ជីវយ ីជ្ជ មនុសសហា៊ា ននិយយហា៊ា នពធវី ហា៊ា នោស់ពតឿនស៊ាុនគនួឲ្យពធវីលអជ្ជរបចា ំពធវីឲ្យបកសស៊ាុនគនួ ពៅបនយូរបំផុតកនុង្ចំពណ្ឌមសាមកុក រគ្មន់ខ្តពទៀវពជៀវមិនខ្មនអនកនិយយ ខ្តជ្ជអនករបតិបតតិការ អនកពធវីក៏ពូខ្ក ពទីបពំុសូវមានអនកណ្ឌសាគ ល់ ។

ពកួ សាមកុកពនោះ ពបីពំុមានទិដាិធំខ្តបកសមយួ ក៏អាចសាង្របពទសចិនឲ្យរកីចពរមីនយ៉ា ង្ខាល ងំ្ ពរពាោះសតិបញ្ជា របស់មាន ក់ៗ ពបីរមួគ្មន ពេយីអាចពធវីឲ្យសម័យសាមកុក ជ្ជសម័យចពរមីនបំផុតក៏អាចថា

បន ។ ពៅពពលពនាោះ ពបីបកសចូេូ បកសស៊ាុនគនួ បកសពៅពី សរមបសរមួលគ្មន កសាង្ជ្ជតិ មិនពធវីសស្រងាគ មយូរអខ្ង្វង្ តមពាកយញុោះញង់្របស់មុង្ពបង្ពទ របជ្ជជនចិនមិនរពេមរហាមពោយសារសស្រងាគ មពនាោះពឡយី ។

មុង្ពបង្ សាល ប់ពៅពៅគ.ស២៣៤ ។ ពទោះបីមុង្ពបង្សាល ប់ពៅពេយី អនកជំនាន់ពរកាយរបស់ចិន ពៅខ្តពេលៀតពរបីឧបយ ពរបីលបចិពបករបស់បំផ្លល ញអនកណ្ឌក៏ពោយខ្ដលហា៊ា នឈររាងំ្ផលូវ មិនថាអនកពនាោះជ្ជញតិ ជ្ជអនកមានគុណក៏ពោយ ពនោះពរពាោះខ្តឥទធិពលដនពរឿង្សាមកុក ។

ចិនរបួរមួគ្មន វញិកនុង្រាជវង្សស៊ាុយ គ.ស៥៨៧ ពរកាយមុង្ពបង្សាល ប់បន៣៥៣ឆាន ំ។

ចលនាមុង្ពបង្និយម

តម ការសពង្ាតពរឿង្ខ្បលកគ្មន រវាង្មនុសស និង្សតវ ព ញីថាការខ្ដលមនុសសចាត់ថាមលួនជ្ជសតវរបពសីរជ្ជង្សតវទងំ្ពងួ្ ខ្តទីបំផុតមនុសសខ្បរជ្ជចង់្ពធវជី្ជសតវពរចីនជ្ជង្ ដូចជ្ជពៅពឈាម ោះមនុសសខ្ដលមលួនសអប់ជ្ជសតវពនោះសតវពនាោះជ្ជពដីម ។ ពរៅពីពនោះ មនុសសនិយមពធវីតមខ្បបសតវ ដូចជ្ជពធវីតមអាកបបកិរយិរបស់សតវមានសាវ ជ្ជពដីម ពេយីការហាតក់នុង្វជិ្ជជ ការពារមលួនមលោះ ក៏មានការេក់ពលាតដូចសតវ ។

មានជ្ជតិសាសន៍មលោះ យកសតវមកពធវីជ្ជលកខណៈសមាគ ល់របស់ជ្ជតិ ពេយីមលោះពទៀតក៏តងំ្ពឈាម ោះមលួនឯង្ជ្ជពឈាម ោះសតវ ដូចមុង្ពបង្ពៅមលួនឯង្ថា «នាគមង្ារ» ។ តមការពិត នាគមង្ារពីពដីមមកជ្ជលកខណៈសញ្ជា សមាគ ល់របចាតំេួង់្ពត (កសរត) ហាមមនុសសធមមតយកមកពរបី ។ មានខ្តមុង្ពបង្មាន ក់ពទ ខ្ដលហា៊ា នយកពឈាម ោះពនោះមកពរបីមុនពគ ពេយីពរកាយៗមកក៏មានអនកមលោះ យកពឈាម ោះមុង្ពបង្ពៅពរបី ដូចជ្ជ មុង្ពបង្តូច មុង្ពបង្កុមារ មុង្ពបង្អាចារយ ជ្ជពដីម ។ ពៅកនុង្សង្គមចិន មានអនកចង់្ពធវីមុង្ពបង្ក៏មានពរចីន ដូចជ្ជ កនុង្សម័យរាជវង្សពរកាយយុគសាមកុក មានពមទ័ពមលោះពពលពចញចាំង្ ក៏ពសលៀកពាក់ខ្បបមុង្ពបង្ រពបៀបបញ្ជជ ការទ័ពក៏ពធវីខ្បបមុង្ពបង្រគប់យ៉ា ង្ ។ ដល់ពពលពមទ័ពពនោះរតូវខាង្សរតូវចាប់បន ពទីបបនលឺពាកយថា ពមាចេន៎ោក់ខ្ផនការរគប់យ៉ា ង្ដូចមុង្ពបង្ពេយី ពេតុអវីក៏ពទវតមិនជយួ ? ចំខ្ណកខាង្សរតូវពៅពមទ័ពពនោះថា «មុង្ពបង្រកោស» ។ ពឈាម ោះសំពឡង្មុង្ពបង្រតូវបនផសពវផាយកាន់ខ្តលប ីពឡងី្ៗពៅកនុង្របវតតិសាស្រសតចិន ពោយសារមានកវនិីពនធមលោះបនសរពសរសរពសីរពីមុង្ពបង្ ។

ពឈាម ោះមុង្ពបង្លបខី្មនខ្ទនកនុង្យុគរាជវង្សឈងិ្របស់មា៉ា ន់ជូ ពរពាោះថាពរឿង្ពនោះ េង់្ពតនិយមចូលចិតត ពទីបបណ្ឌា មស្រនតធំីៗ យកពៅពធវីតម ដូចមានពាកយថា បង្ធំមុង្ពបង្ មុង្ពបង្ពជីង្ពគ្មក មុង្ពបង្ពជីង្ទឹក មុង្ពបង្កាពំភលីង្ធំ ជ្ជពដីម បញ្ជជ ក់ថា អនកទងំ្ពនាោះពូខ្កខ្មនខ្ទនកនុង្មុមនាទី រេូតមានអនកលក់ដូរមលោះនាពំាកយពនាោះពៅពរបីតម ដូចជ្ជ មុង្ពបង្គុយទវ មុង្ពបង្ពៅេ៊ាូ ។ មនុសសពិការក៏មាននាពំាកយមុង្ពបង្ពៅពរបីខ្ដរ ដូចជ្ជ មុង្ពបង្តខាវ ក់ មុង្ពបង្កំបុតពជីង្ រេូតដល់រសរីកសុក៏ីពៅពឈាម ោះពគថា មុង្ពបង្មាស ។

ពរឿង្ខ្ដលពរៀបរាប់មកពនោះ បនដល់អនកខ្ដលនិយមមុង្ពបង្ ពេីយចង្ព់ធវីមុង្ពបង្ ជ្ជពរឿង្ខ្ដលគរួឲ្យអស់សំពណីច ។

ឯកសារពយង្

ពសៀវពៅ ជីវរបវតតិ អនកនិពនធខ្មមរ, អនកនិពនធ ឯកឧតតម ជ័យ ចាប ឆាន ១ំ៩៨៨។

ពសៀវពៅ អនកនិពនធខ្មមរខ្ដលមានពឈាម ោះលប,ី ពលាកលី ធាមពតង្ ឆាន ១ំ៩៧២។

របភពៈ ដករសង្ពី់ពសៀវពៅធនធានមនុសសសម័យសាមកុក របស់ពលាក ចាន់ សារៈ និង្ឯកសាររសាវរជ្ជវពីអិុនធឺណិត។

ពសៀវពៅ ពរឿង្សាមកុក របស់ពលាក នូ កន ឆាន ំ១៩៣៣។

http://www.cen.com.kh/localnews/details_more/36?token=YmI0ZTY1YWJjNTdhNzhlN2JiODQzMGIxNzY3Mjk4#sthash.3oenrPSg.dpuf

ពសៀវពៅអកសរសិលបខ៍្មមរសតវតសទី២០ របស់ពលាក ងី្ េុកឌី ។ ពសៀវពៅ រសមីកមម អកសរសិលបចិ៍នពលីកមពុជ្ជនាសតវតសទី១៩ និង្ទី២០ ។