~ ๑ ~

ปรชญาการศกษากบการเรยนรของมนษย ผศ.ดร.จกรพรรณ วงศพรพวณ

-------------------------------------------------------------------------------------

ความนาเบองตน

มนษยกบการศกษาถอวาเปนของคกน การศกษาทาใหมนษยสามารถพฒนาศกยภาพของตวมนษย

เองใหตางไปจากสตวทวไป เพราะการศกษากคอการฝกฝนใหชวตดาเนนไปในวถทถกตองดงาม๑ เมอ

การศกษามความจาเปนตอมนษยเชนน มนษยจงพยายามศกษาคนควาหาคณคาใหกบชวตอยางไมเคยหยดยง

ตงแตเกดจนถงตาย ผลของการศกษาของมนษยนเอง ทาใหมนษยคนพบสงตางๆ มากมาย ซงสงตางๆ

เหลานกคอบรรดาศาสตรหลากหลายสาขาทเราพากนศกษากนในปจจบน

ความตองการความรหรอประสบการณชวตในรปแบบตางๆ ทาใหมนษยด นรนไขวควาหาในสงท

ตนตองการอยากจะร เมอรแลวกถอวาเปนประสบการณของชวต คาวา "ประสบการณ" ของชวตนเองคอผล

ทไดจากการศกษาของมนษย ฉะนนเมอมนษยสงสยใฝการศกษาในศาสตรสาขาตางๆ นนกหมายความวา

มนษยไดนาตนเองเขาสพรมแดนของปรชญาคอกระบวนการอยากรอยากเหนในสงตางๆ น นเอง แต

กระบวนการเรยนรปรชญาในเชงรปแบบของการศกษานนจะตองเปนไปเพอการพฒนาชวตใหเจรญงอก

งามขน

การจดการศกษาจะเปนไปในรปแบบทพงประสงคคอความเจรญงอกงามของบคคลในทกดานได

นกการศกษาจะตองเขาใจปญหาขนพนฐานทางการศกษา ซงเปนปญหาในทางปรชญา เปนตนวา การจดการ

ศกษาอยางไรมนษยจงจะไดรบสงทมคณคามากทสด นเปนปญหาในทางคณวทยา และนกการศกษาควรจะ

เขาใจอยางถองแทเกยวกบปญหาในทางญาณวทยาวา ความรคออะไร และมนษยควรจะเรยนรไดอยางไร

ตลอดทงปญหาในทางอภปรชญาวา อะไรคอความเปนจรงสงสดของชวต และความเปนจรงนนมธรรมชาต

เปนอยางไร ฯลฯ ปญหาเหลานลวนเปนปญหาทางปรชญาทนกการศกษาจะตองศกษาทาความเขาใจให

ชดเจนเพอเปนหลกประกนในการจดการศกษาใหถกทางและเหมาะสมกบสภาพของผเรยน

การหาคาตอบในทางปรชญานนจะชวยใหไดคาตอบในทางการศกษา แตถาปราศจากคาตอบในทาง

ปรชญา นกการศกษาคงจะอยในความสบสนมดมนอยางท มารเจอร ไซกส กลาวไววา ศลปแหงการศกษา

นนจะไมสามารถบรรลถงความแจมชดอยางสมบรณในตวเองได หากขาดหลกปรชญา๒ ทงนกเพราะวา ใน

การจดการศกษานน ไมสามารถจะหลกเลยงการพดถงธรรมชาตของมนษยและของโลก ตลอดจนพดถง

คานยมอนพงประสงคตางๆ อนเปนปญหาในทางปรชญาได ดงนน นกการศกษาทแทจรงจะตองเขาใจ

๑ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), ธรรมกบการพฒนาชวต (กรงเทพ ฯ : สหธรรมมก,๒๕๓๙), หนา ๔. ๒ จกรพรรณ วงศพรพวณ, ผศ.ดร. เอกสารประกอบการสอนวชาพทธปรชญาการศกษา (เลย : เลยปรน, ๒๕๕๔)

หนา ๒๓.

~ ๒ ~

เนอหาและวธการของปรชญาดวย เพราะจะชวยใหนกการศกษาไดแนวทางทจะนาไปใชในการวางแผนจด

การศกษาไดอยางเปนระบบอยางชดเจน และสมเหตสมผล เปนความจรงอยางท บรแบชเชอร กลาวไววา

ปรชญาพยายามรางแผนทของจกรวาาลและตาแหนงของมนษยในแผนทน เมอมแผนทอยางนในมอ การ

วางแผนจดการศกษากควรจะงายขนดวย๓

ขอความทกลาวขางตนแสดงใหเหนวา ปรชญากบการศกษามความสมพนธแทบจะแยกกนไมออก

กลาวคอปรชญาชวยวางรปแบบใหกบการศกษา และยงชวยสรางภาพรวมทสมบรณและกลมกลนใหกบ

เปาหมาย และเทคนคทางการศกษา๔ โดยปรชญาไดทาหนาทเชอมโยงวชาการตางๆ ทเกยวของกบการศกษา

ใหกลมกลนเปนอนหนงอนเดยวกน เพอเปนแนวทางในการจดการศกษาใหเปนระบบ เพราะปรชญาจะทา

หนาทวเคราะหความคดและภาษาทางการศกษาใหชดเจนแจมแจงขน เชน ปรชญาชวยวเคราะหความหมาย

ของคาวา เอกภาพทางการศกษา การปลกฝงความคด และ ความเสมอภาคทางการศกษา เปนตน การวพากษ

หรอวเคราะหความหมายทางการศกษาเหลานถอวาเปนหนาทของปรชญาทจะชวยใหการจดระบบทาง

การศกษาใหเขากบธรรมชาตของผเรยนไดดและสมบรณทสด ดงนนปรชญาจงเปรยบเสมอนหางเสอทคอย

ประคบประครองการจดการศกษาใหเปนไปตามความมงหมายทพงประสงคกลาวคอความเจรญงอกงามใน

ทกๆ ดาน

ความหมายและความสาคญของปรชญาการศกษา

คาวา “ปรชญาการศกษา” เปนการนาเอาศาสตร ๒ ศาสตร คอ ปรชญา + การศกษา มาประยกตเขา

ดวยกน อนหมายถงการนาเอาหลกบางประการของปรชญาอนเปนแมบทมาดดแปลงใหเปนระบบเพอ

ประโยชนในการศกษา๕ มจดมงหมายเพอการคนหาวถทางในการแกไขปญหาดานการศกษา และเพอทจะ

ทาใหการศกษา ตลอดจนเรองอนๆ ทเกยวของกบความเปนมนษยดาเนนไปสความเจรญงอกงามยงขน

จากการใหความหมายของปรชญาการศกษาขางตน จะไดเหนวา ปรชญาการศกษาเปนเรอง

เกยวของกบการจดการศกษาและความเปนอยของมนษย กลาวคอมนษยจะเจรญขน หรอเปนมนษยท

สมบรณได สงหนงทมนษยจะไดรบคอการศกษา นกการศกษาจะตองคดวาทาอยางไรการจดการศกษาจงจะ

เหมาะสมกบธรรมชาตทแทจรงของมนษย เพอทจะใหมนษยไดรบประโยชนจากการศกษามากทสด และ

เปนประโยชนตอการดารงชวตมนษยดวย

ปรชญาการศกษาเปนปรชญาแขนงหนงของปรชญาประยกต เนองจากปรชญาการศกษาไดนาเอา

แนวคดของปรชญาบรสทธเขามาประยกตใชในการจดระบบการศกษาเพอสรางจดมงหมายของการศกษา

และการคนควาหาความจรงใหกบการศกษาตอไป หนาทหลกของปรชญาการศกษาคอการมงแสวงหาความ

๓ เรองเดยวกน, หนา ๒๓.

๔ ศกดา ปรางคประทานพร, ปรชญาการศกษา (กรงเทพ ฯ : โอเดยนสโตร,๒๕๒๖), หนา ๓๘. ๕ กตมา ปรดดลก, ปรชญาการศกษา เลม ๑ (กรงเทพ ฯ : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๒๐), หนา ๗๒.

~ ๓ ~

เขาใจในเรองของการศกษาโดยตลอดและอยางทวถง แลวตความหมายออกมาเปนความคดรวบยอด อนจะ

นาไปสการปฏบตทเปนระบบ เชน การเลอกเปาหมายหลกของการศกษา นโยบายของการศกษา ปรชญา

การศกษาจะรวบรวมการคนพบตางๆ เกยวกบการศกษาทงหมด และตความเกยวกบการคนพบเหลานน

ทฤษฎทางวทยาศาสตรไมอาจนามาประยกตใชโดยตรงกบการศกษาโดยปราศจากการตรวจสอบตามแนว

ปรชญากอน ปรชญาการศกษาจงแตกตางจากปรชญาทวไปตรงทปรชญาการศกษาจากดขอบเขตเฉพาะเรอง

ปญหาทางการศกษาเทานน

จากความหมายของคาวา “ปรชญา” และ “การศกษา” ขางตน ถานาทงสองศพทมารวมเขากนแลว

จะมความหมายอยาง ซงจะกลาวโดยสงเขปดงน๖

ปรชญาการศกษา เปนปรชญาประยกต เพราะนาเอาแนวความคดทางปรชญามาประยกตใชกบ

การศกษาเพอใหเกดประโยชนตอการการเรยนสอน ตลอดจนเรองอนๆ ทเกยวของกบความเปนมนษยดวย

ปรชญาการศกษา คอทศนคตและวตถประสงคในการจดการศกษาโดยระบบโรงเรยน ซงโรงเรยน

และบคคลากรทมบทบาทหนาทเกยวของกบการศกษายดเปนแนวทางในการปฏบตเพอพฒนานกเรยนหรอ

ใหการศกษาทงหมดนนใหสมเหตสมผลและใหใชไดผลใหมากทสดเทาทจะทาได

ปรชญาการการศกษา คอการนาเอาหลกบางประการของปรชญาอนเปนแมบทมาดดแปลงใหเปน

ระบบเพอประโยชนในการศกษา

เมอไดศกษาความหมายของปรชญาขางตนแลวจะมองเหนความสาคญระหวางปรชญากบการศกษา

น นคอเปนเรองเกยวของกบมนษยโดยตรง กลาวคอมนษยจะเจรญขนเปนมนษยทสมบรณได สงหนงท

มนษยจะไดรบคอการศกษา นกการศกษาจะตองเสมอวา ทาอยางไรจงจะจดการศกษาใหเหมาะสมกบ

ธรรมชาตทแทจรงของมนษยได เพอทจะใหไดรบประโยชนจากการศกษาใหไดมากทสด และเปน

ประโยชนตอการดารงชวตของมนษยดวย ในทานองเดยวกนนกปรชญากไดสนใจปญหาตางๆ ทาง

การศกษา และพยายามศกษาองคประกอบของการศกษาอยางถถวน เชน คร เดก การจดการหลกสตร และ

การสอน ตลอดจนการจดสถานทศกษา เปนตน ทงนเพอใหเปนตามจดประสงคในการจดการศกษาเพอ

ความเจรญงอกงามดงกลาว

ลกษณะทวไปของปรชญาการศกษา

ปรชญาการศกษาถอวาเปนปรชญาประยกตแขนงหนงทมลกษณะนาเอาทฤษฎหรอแนวความคด

ของปรชญาบรสทธไปผสมผสานในการประยกตใชกบศาสตรดานการศกษา เปนผลใหนาไปสการทดลอง

และการปฏบตใหเกดผลในลกษณะการวเคราะหหรอการตความทางการศกษาใหชดเจนในเชงของการ

ปฏบตเพอใหเกดเปนรปธรรมในการจดการศกษาแตละแขนงใหเปนไปตามความตองการของสงคมนนๆ

สาเหตทตองนาปรชญาประยกตมาใชทางการศกษากเพราะวาไมมศาสตรหรอการศกษาสาขาใดสมบรณ

๖ กตมา ปรดดลก, อางแลว, หนา ๗๒.

~ ๔ ~

แบบยงตองคดคนหาวธหรอคนหาคาตอบตอไปเรอยๆ เชน การศกษาปจจบนยงมปญหาอยมากจงมการ

คดคนหาทฤษฎทางการศกษาทจะมาใชใหเหมาะสมเพอใหไดผลดขน การคดในขอบเขตทางศาสนาก

เรยกวาปรชญาศาสนา ถาคดในขอบเขตการเมองกเปนปรชญาการเมอง หรอถาคดในขอบเขตทาง

วทยาศาสตรกเรยกวาปรชญาวทยาศาสตร ลกษณะของปรชญาประยกตจงมลกษณะเดนเฉพาะศาสตร

แตกตางกนไป

ปรชญาการศกษากเชนกนกบปรชญาประยกตอนๆ ทมลกษณะเดนเฉพาะ นนคอมลกษณะทวไปท

ควรนามาศกษาดงน๗

๑) ปรชญาการศกษามลกษณะเปนปรชญาเกงความจรง (speculative) ในแงของการแสวงหาสาระท

จะสรางทฤษฎตางๆ ทเกยวกบธรรมชาตของมนษย สงคม และโลก โดยการจดระเบยบวนย และตความ

ขอมลทขดแยงทงหลายจากการวจยทางการศกษาและทางพฤตกรรมศาสตร

๒) ปรชญาการศกษามลกษณะเปนปรชญาบญญต (prescriptive) หรอบางทเรยกวาบรรทดฐาน

(normative) ในแงของการชเฉพาะถงเปาหมายหลกของการศกษาทการศกษาควรจะมและวถทางทควรใช

๓) ปรชญาการศกษามลกษณะเปนปรชญาวเคราะห (analytic) ในแงของการทาใหขอความของ

ปรชญาเกงความจรง และปรชญาบญญตกระจางขน ปรชญาแบบนจะชวยตรวจสอบเหตผลของความคดทาง

การศกษา องคประกอบของความคดอนๆ และวถทางททาใหความคดบดเบอนหรอหายไป เพราะความคด

นนไมรดกมพอ โดยจะทดสอบความมเหตผลของความคดรวบยอด และความไมเพยงพอของความจรง แตท

สาคญกคอพยายามทจะทาความกระจางในความหมายของคาตางๆ ทใชในทางการศกษา เชน อสรภาพ

(freedom) การปรบตว (adjustment) ความเจรญงอกงาม (growth) ประสบการณ (experience) ความตองการ

(need) และความร (knowledge) เปนตน

เมอพจารณาถงลกษณะทสาคญของปรชญาการศกษาทง ๓ ประการขางตน จะเหนวาปรชญา

การศกษาตองการทาหนาทในการตกรอบแนวความคด หรอทฤษฎทกาหนดขนเพอเปนแนวทางในการ

ปฏบตเพอวางจดมงหมายของการศกษาในระดบตางๆ ไมวาระดบอนบาล ประถมศกษา มธยมศกษา หรอ

อดมศกษา โดยทนกการศกษาอาศยประโยชนจากเนอหาและวธการของปรชญา ในการกาหนดเปนแผนท

หรอภาพรวมๆ ของการศกษา ตลอดจนวพากษและวเคราะหแผนทหรอภาพรวมนน จนมองเหนขนตอนใน

การจดการศกษาไดอยางมระบบและอยางสมเหตผล ดงท กอดเฟร ทอมสน ไดกลาวไววา เมอเราพยายามท

จะพจารณาดการศกษาโดยตลอดแลวพยายามทจะใหไดความคดทจะลงรองรอยเกยวกบการศกษาทงหมด

นน ใหสมเหตสมผลและใหใชไดผลใหมากทสด นนแหละ คอปรชญการศกษา๘

๗ สวน ทองปน,ดร. ปรชญาการศกษา (ขอนแกน : มหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ, ๒๕๔๕), หนา ๙.

๘ จตรกร ตงเกษมสข, พทธปรชญากบการศกษาไทย (กรงเทพฯ : สานกพมพเคลดไทย, ๒๕๒๕), หนา ๒๒.

~ ๕ ~

จากขอความนแสดงใหเหนวาการจดการศกษาทกอยางไดนาเอาความรทางปรชญามาใชในการ

ตความเพอใหจดการศกษาสมบรณยงขน ซงพอจะกลาวโดยสงเขปดงน๙

๑) ในการตงจดหมายของการศกษาจาเปนตองอาศยหลกปรชญาในการพจารณาตความในบางอยาง

เชน ถาความมงหมายของการศกษาตองการใหผศกษามชวตทด คาจากดความของชวตทดกจะมาจากหลก

ปรชญาซงไดใหความหมายไวตางๆ กนวาจะนาปรชญาใดมาใชไดบาง

๒) อาศยความรทางปรชญาในการตความหมายของคาวามนษย ธรรมชาตของมนษยเพอจะไดรวา

มนษยเปนอยางไร มธรรมชาตอยางไร มความแตกตางระหวางบคคลแคไหนและจะจดการศกษาใหแก

มนษยแบบใดจงจะด

๓) อาศยปรชญาในการศกษาเกยวกบสงคม ธรรมชาต และลกษณะของสงคมเพอจดการศกษาให

เหมาะสมกบสงคมทเรามชวตอย

๔) อาศยวธการทางกปรชญาบางอยาง เชน การพจารณาตดสนคณคาความด ความงามของปรชญา

มาใชในการพจารณาตดสนคณคาทางการศกษาเปนตน

ประเภทของปรชญาการศกษา

เพอความเขาใจงายตอการเรยนปรชญาการศกษา จงแบงประเภทปรชญาการศกษาออกเปน ๒ กลม

ใหญๆ ดวยกน คอ ปรชญาการศกษาแบบเกา กบปรชญาการศกษารวมสมย

ปรชญาการศกษาแบบเกา คอปรชญาการศกษาทเปนแมแบบของปรชญาการศกษาทงหลาย แบง

ออกเปน ๔ กลมยอย คอ

๑) ปรชญาการศกษาจตนยม เปนสายปรชญาทเชอวา ความจรงสงสดเปนเรองเกยวกบจตมากกวา

วตถ นกปรชญาสาขานจะใหความสาคญกบจตมาก จงทาใหมองโลกในแงของจตมากกวาโลกแหงวตถ

ถงแมวาเราจะมองเหนวตถหรอสงตางๆ ทอยรอบๆ ตวเรา และเรากสามารถสมผสไดทางประสาทสมผส

เชน แมนา ภเขา ทะเล เปนตน นกปรชญากลมจตนยมเชอวา สงเหลานเปนเพยงการจาลองมาจากความจรง

ทเปนนามธรรม๑๐ เทานน ดงนน ทกสงทกอยางทเรามองเหน และสมผสไดนน เปนเพยง เงา ของความจรง

สวนความจรงอนสงสดกคอโลกแหงจต หรอโลกแหงมโนคต โลกแหงจตกบโลกแหงวตถแยกกนอยคนละ

ท สวนการทจะเขาถงโลกแหงความจรงนน ตองอาศยการศกษาเปนตวเชอมโยงระหวางโลกทงสอง

แนวความคดดานการศกษาตามทศนะของปรชญาจตนยม คอการถายทอดประเพณวฒนธรรมจาก

คนรนหนงไปยงอกรนหนง และการศกษานนตองไมเปนไปเพอทาลายประเพณวฒนธรรมอนดงามของ

๙ กตมา ปรดดลก, อางแลว, หนา ๗๘.

๑๐ ความจรงทเปนนามธรรมในทน หมายถง โลกแหงความจรง หรอ โลกแหงจต ซงเปนอสสารและไมสามารถ

สมผสไดดวยประสาทสมผสทง ๕ แตสามารถสมผสไดดวยเหตผลหรอดวยจต และเปนโลกทไมมวนเปลยนแปลง ทงยง

เปนตนตอของสรรพสง พลาโต เรยกโลกนวา โลกแหงแบบ(the world of Form)

~ ๖ ~

สงคมทบรรพบรษไดเคยปฏบตสบทอดกนมา ดงนนการศกษาตามทศนะของปรชญาจตนยม จะตองทาให

คนรนหลงยดมนในขนบธรรมเนยมประเพณอนดงาม การศกษาในแนวจตนยมนจะเนนทการพฒนา

ทางดานจตใจ และสตปญญาเปนสาคญ สถาบนการศกษาจะเปนทสงเสรมกจกรรมทางดานสตปญญา

สงเสรมการพฒนาทางดานคณธรรม ศลธรรม ศลปะ การวนจฉยคณคาทแทจรงของคณธรรม จรยธรรม

สงเสรมและเขาใจตนเอง อสระและความรบผดชอบในแตละบคคลรวมทงผเรยนสามารถควบคมตนเองได

๒) ปรชญาการศกษาสจนยม เปนปรชญาทมพนฐานความเชอวา ความแทจรงคอวตถทสามารถ

สมผสไดดวยประสาทสมผส และเปนสงทปรากฏอยตามธรรมชาต สวนวธการศกษาหาความจรงนนตองใช

การสงเกต การสมผส และยดในกฎธรรมชาต ดงนนความเชอและแนวทางในการแสวงหาความร จงม

ลกษณะเปนวธการทางวทยาศาสตรเปนสวนใหญ และเปนสายปรชญาทเปนตนกาเนดของวทยาศาสตร๑๑ ผ

เปนตนคดปรชญาสจนยมคอ อารสโตเตล (Aristotle) นกปรชญากรก

สวนดานการศกษาตามทศนะของปรชญาสจนยมคอ สอนใหผเรยนไดรความจรงตามกฎเกณฑ

ธรรมชาต เพราะวาทกสงเราสมผสในชวตประจาวนนน เปนสงทมอยจรง ดงนนการศกษากคอการเรยนร

ตามสภาพทเราเผชญอย เมอเปนอยางนการศกษาตองสอนใหผเรยนรจกวธการแกไขปญหาตามทเราสมผส

ในชวตประจาวน โดยการเนนวธการทางวทยาศาสตร หรอยดกฎเกณฑทางธรรมชาตเพอเปนหลกในการ

แสวงหาความรและความจรง อยางเชนสถานทศกษาตองจดใหผเรยนไดเรยนรและคนเคยกบสรรพสง

ทงหลายทมอย เปนอยตามระเบยบและกฎเกณฑทางธรรมชาต เพอใหผเรยนไดเหนของจรง หรอเขาถง

ความจรงตามธรรมชาตของสงแวดลอม

๓) ปรชญาการศกษาประสบการณนยม ถอวาโลกแหงความจรงคอโลกแหงประสบการณ ซง

เคลอนไหวเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ความจรงตามทศนะประสบการณนยมมลกษณะเปนกระบวนการ

ไหล(flux) ตอเนองกนไปตามกระแสเหตการณ เพราะวาประสบการณของมนษยเปลยนแปลงและ

ววฒนาการอยตลอดเวลา กลาวคอความจรงหนงอาจเปนทยอมรบในเวลาหนง แตอาจไมเปนทยอมรบใน

เวลาตอมากได แตในขณะทไมมความเปนจรงใดทจรงกวา กตองยอมรบความจรงนนไวกอน ความจรงใน

ขณะนนนนเองถอวาเปนความรทเกดจากประสบการณของมนษย และประสบการณตามความหมายของ

ปรชญาการศกษาประสบการณนยม หมายถงทกสงทมนษยกระทา คด ตามความรสก และรวมไปถงการคด

ใครครวญ การลงมอกระทา ผลทเกดตามมา การเปลยนแปลงทเกดขนในตวผกระทา และการเรยนรอยาง

ถองแทในสงนนๆ เมอกระบวนการทงหมดเหลานเกดขนครบถวนแลวจงเรยกวาประสบการณ ซงมลกษณะ

ยดหยน ไมตายตว

การศกษาตามทศนะของประสบการณนยม กตองไมมจดหมายทกาหนดตายตวลงเชนกน เพราะวา

โลกนมการเปลยนแปลงและววฒนาการอยเสมอ สงทดมคณคาสาหรบคนหนงในขณะหนงอาจจะไมด

หรอไมมคณคาสาหรบคนอกคนหนงในอกขณะหนงกได เมอเปนเชนนปรชญาการศกษาประสบการณนยม

๑๑

วไล ตงจตสมคด,ปรชญาและหลกการศกษานอกระบบ อางใน สวน ทองปน,อางแลว. หนา ๔๗.

~ ๗ ~

จงเหนวา การเรยนในโรงเรยนกเปนสวนหนงของกระบวนการอนตอเนองน ดวยวตถประสงคของการเรยน

แตละครงกเพอแกปญหาทเกดขนในแตละครง เมอแกปญหาไดแลว กจะเกดปญหาใหมขนมาอกอยางไมมท

สนสด ซงปญหาใหมแตละปญหาลวนแตมลกษณะของตวเองทตองการลกษณะการเรยนการสอนท

เหมาะสมตอสถานการณนนๆ ดงนนจดมงหมายของปรชญาการศกษาประสบก ารณนยมจงมวา

"วตถประสงคทวไปของการศกษาคอการศกษาเพมขนอก" ซงหมายความวา การเรยนรทไดรบในแตละครง

จะเปนวถทางใหเกดความรใหม ซงจะเปนวถทางใหเกดการเรยนรใหมตอๆ ไปอกอยางไมมวนสนสด

๔) ปรชญาการศกษาอตถภาวนยม เปนปรชญาทเกดขนมาเพอตอตานคนทมวถชวตอยภายใตกฎ

ของสงคมหรอผอนเปนผกาหนดให เชน ตองปฏบตตามกรอบประเพณ กฎหมาย และคานยมตางๆ เปนตน

ทงทเบอแสนเบอ กตองจาใจกระทาตาม เพราะกลวสงคมจะลงโทษ ปรชญาอตถภาวนยมเชอวามนษยเกด

ขนมาพรอมกบเสรภาพ มนษยตองใชเสรภาพนนอยางเตมท ถามนษยไมใชเสรภาพกแสดงวามนษยไมมคา

ของความเปนมนษยเลย ฉะนนมนษยตองหนกลบไปดทตวเองวา จรงๆ แลวเราตองการอะไร แลวเลอกสงท

ตนเองตองการทจะทา ไมใชดาเนนชวตตามกระแสของสงคมหรอเปนทาสของคนอน มนษยคอเสรภาพ

มนษยตองดาเนนไปในทศทางทตวเองตองการ ไมมใครทจะสามารถเขามากาวกายบบบงคบและบงการวถ

ชวตของมนษยได มนษยจงไมอาจถกลอมกรอบดวยกฎหรอวนจฉยของสงคม เพราะเขาไมใชเครองจกร

ของสงคม แตเขาเปนมนษยทมอสรภาพในทกยางกาว

ปรชญาการศกษาอตถภาวนยมมองในดานการศกษาวา การพฒนามนษยอยางเตมท คอการให

มนษยรจกใชเสรภาพในการเลอกและใหมความรบผดชอบตอการตดสนใจของตนเอง การศกษาตองให

มนษยเขาใจตนเอง เขาใจโลก และใหความสาคญของการมอย การศกษาจะตองชวยใหมนษยสามารถเผชญ

กบปญหาตางๆ ไดอยางชาญฉลาด๑๒ และกลาทจะตดสนใจเลอกตามเสรภาพและความสามารถแหงตน ทงน

กเพราะวาแนวปรชญาการศกษาอตถภาวนยม สนบสนนใหปจเจกชนมเสรภาพเตมทในการเรยนร และการ

จดการเรยนการสอนจะตองเปนไปในลกษณะเอาผเรยนเปนจดศนยกลาง มใชเอาผสอนเปนจดศนยกลาง

และการจดหลกสตรใหผเรยนจะตองเปนหลกสตรทไมตายตว หรอไมถกกาหนดโดยผมอานาจ หลกสตร

ตองเปดใหมวชามากๆ เพอใหผเรยนเลอกเรยนไดอยางอสระและอยางกวางขวางทสด และวชาทสอนตอง

ใหผเรยนตระหนกถงเสรภาพของมนษย เพอทจะไมตองตกอยภายใตการบบบงคบของสงคม และทสาคญ

ทสดจะตองเปนหลกสตรทครและผเรยนรวมมอกน เพอใหไดประโยชนและตรงกบความตองการของ

ผเรยนดวย

ปรชญาการศกษารวมสมย คอปรชญาสมยใหมทยดเอาปรชญาการศกษาแบบเกามาปรบปรง

ประยกตใชในการศกษามอย ๔ กลมใหญๆ ดงน

๑) ปรชญาการศกษาพพฒนาการนยม เปนแนวคดทางปรชญาทไมเหนดวยกบวธการเรยนการ

สอนแบบเดมๆ ทเนนแตเนอหา สอนแตทองจา ตดขาดผเรยนออกจากสงคม โดยไมคานงถงความสนใจของ

๑๒

ศกดา ปรางคประทานพร,ปรชญาการศกษาฉบบพนฐาน (กรงเทพ ฯ : โอเดยนสโตร,๒๕๒๖), หนา ๑๔๓.

~ ๘ ~

ผเรยน มงพฒนาผเรยนแตเพยงดานสตปญญาเทานน แนวคดหลกของการศกษาแบบพพฒนาการคอ

การศกษาจะตองพฒนาผเรยนใหครบทกดานมใชพฒนาเฉพาะดานสตปญญาเทานนใหโรงเรยนม

ความสมพนธกบสงคมมากขน ผเรยนจะตองพรอมทจะอยในสงคมไดอยางมความสข สามารถปรบตวได

อยางด กระบวนการเรยนการสอนจงมความสาคญพอๆ กบเนอหา และถอวาเรองของปจจบนมความสาคญ

มากกวาอดตและอนาคต๑๓ ดวยเหตนการปฏรปการศกษาตามทฤษฎปรชญาพพฒนาการนยมจงไดชอวา

หนทางกาวหนาไปสการเปลยนแปลงทางดานวฒนธรรมและสงคม (progressive road to culture)๑๔

ตามทฤษฎปรชญาการศกษาพพฒนาการนยมมองวา การจดการศกษาจะตองใหการศกษาทกดาน

ทงทางดานรางกาย อารมณ สงคม อาชพ และสตปญญา ควบคกนไปตามความสนใจ ความถนด และ

ลกษณะพเศษของผเรยนควรไดรบความสนใจและไดรบการสงเสรมใหมากทสด สงทเรยนทสอนควรเปน

ประโยชนสมพนธสอดคลองกบชวตประจาวน และสงคมของผเรยนใหมากทสด คอการสงเสรมความเปน

ประชาธปไตย ทงในหองเรยนและนอกหองเรยน และสงเสรมใหผเรยนไดรจกตนเองและสงคมเพอให

ผเรยนไดปรบตวใหเขากบสงคมไดอยางมความสข ไมวาสงคมจะเปลยนแปลงไปอยางไรกตาม ผเรยน

จะตองรจกแกไขปญหาตางๆ ได หรอพดอกอยางหนงปรชญาการศกษาพพฒนาการนยมสอนใหคนพรอมท

จะยอมรบการเปลยนแปลงใหมๆ ทเกดขนและจะเกดขนตอไป และพรอมทจะสรางสงใหมๆ ใหกบสงคม

ดวย

๒) ปรชญาการศกษานรนตรนยม ปรชญาสายนไมเหนดวยกบปรชญาการศกษาพพฒนาการนยม ท

เนนการพฒนาผเรยนใหเทาทนการเปลยนแปลงของสงคม แตกลบไปเนนการยดถอแบบอยางทดงามอน

เปนนรนดรซงเปนคณคาเดมทเนนการพฒนาการดานเหตผล จนไดชอวา หนทางทจะยอนกลบไปส

วฒนธรรมอนดงามในอดต (regressive road to culture)๑๕ ลทธนถอวามนษยมความสามารถทจะใชความคด

สามารถทจะใชเหตผลมาตดสนสงตางๆ ได ซงความสามารถอนนในสงมชวตอนๆ ไมมและทาไมได และ

มนษยไดใชความคดและเหตผลตลอดเวลาทดารงชวตอย สวนความรนนเขาเชอวาไดมาจากการคดหา

เหตผล ซงความสามารถในการคดหาเหตผลมตดตวมาแตกาเนด สวนเรองความดความงามนน นรนตรนยม

เชอวาการพฒนาความดของแตละคนไมขนอยกบพนธกรรมหรอสงแวดลอม หากจะตองอาศยวนยใน

ตนเอง และยดมนในสงทดงาม๑๖

สวนดานการศกษาปรชญาลทธนเสนอวา ควรจะจดการศกษาในลกษณะทสงเสรมใหพลง

ธรรมชาตคอสตปญญาพฒนาไดเตมท ถาสตปญญาไดรบการขดเกลาและพฒนาอยางดแลว มนษยกจะทา

๑๓ ไพฑรย สนลารตน, ปรชญาการศกษาเบองตน (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๓), หนา ๘๒. ๑๔ สวน ทองปน, อางแลว, หนา ๘๗. ๑๕ เรองเดยวกน, หนา ๙๕. ๑๖ กตมา ปรดดลก,ปรชญาการศกษา เลม ๑ (กรงเทพ ฯ : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ,๒๕๒๐), หนา ๗๖.

~ ๙ ~

อะไรไดอยางมเหตผลเสมอไป เปาหมายของการศกษาจงเปนไปเพอการพฒนาคณสมบตในเชงของ

สตปญญาและเหตผลในตวมนษยนเองเปนหลกสาคญ ซงอาจสรปได ดงน๑๗

(๑) มงใหผเรยนรจกและทาความเขาใจเกยวกบตนเองใหมากทสด โดยเฉพาะในเรองของเหตผล

และสตปญญา

(๒) มงพฒนาสตปญญาและเหตผลในตวมนษยใหดขน สงขน สมบรณขนเพอความเปนมนษยท

สมบรณ

(๓) เมอมนษยมเหตผลกนทกคน การศกษาในทกแหงทกสถานทจงเหมอนกนเปนสากล เพราะวา

หนาทของการศกษากคอ การแสวงหาและการนามาซงความรอนเปนนรนดร เปนสากลและไมเปลยนแปลง

(๔) การศกษามงใหคนรจกคดและเขาถงความเปนจรงอนเปนแกนแท และไมเปลยนแปลง เพราะ

การศกษาไมใชการลอกเลยนแบบชวตแตเปนการเตรยมตวเพอชวต

(๕) การศกษามงพฒนาความมเหตผล เพอใหคนมเหตผลและใชความมเหตผลนอยรวมกบคนอน

อยางมความสข จดมงหมายสาคญของการศกษาจงควรเนนการพฒนาความมเหตผลและจะตองรจกใช

วธการแหงปญญา

๓) ปรชญาการศกษาสารตถนยม ปรชญากลมนยดเอาสาระ หรอเนอหาทเปนแกนของสงตางๆ เปน

สาคญ และเนอหาทสาคญตองเนนเนอหาทมาจากมรดกทางวฒนธรรมเปนแบบแผน หรอเปนกฎเกณฑเปน

มาตรฐานในการตดสน สวนความรทเปนอยในปจจบน ไดรบความสาคญนอยกวาความรทอยในอดต

ปรชญาสารตถนยมจดอยในกลมอนรกษนยม (conservative view) จนไดชอวา หนทางกลบไปสวฒนธรรม

แบบอนรกษ (a conservative road to culture)๑๘ เพราะมการยดเอาแนวความคดในอดตเปนแบบแผนในการ

ตดสน ถาหากมการเปลยนแปลงกตองยดเอาเนอหาเดมเอาไวโดยไมเปลยนแปลงทงหมด

จดมงหมายของการศกษาตามแนวความคดของปรชญากลมสารตถนยมคอ การถายทอดมรดก

ทางดานวฒนธรรมและคานยมไว เพราะแบบแผนและวฒนธรรมเหลานนเปนสงทไดผานการพจารณา

กลนกรองมาแลวหลายยควาเปนของด เหมาะสม เราจงควรเรยนร ใหเขาใจ จดจาและรกษาเอาไว เมอ

ถายทอดมรดกทางดานวฒนธรรมเชนนแลว วตถประสงคทตดตามมากคอการสบทอดวฒนธรรมเอาไวกบ

คนรนหลงๆ อกตอหนง การปรบปรงเปลยนแปลงทจะเกดขนกเปนการเปลยนแปลงเพอใหคงของเดมเปน

หลกสาคญ เราอาจสรปจดหมายของการศกษาตามแนวปรชญาสารตถนยมได ดงน๑๙

(๑) ใหการศกษาในสงทเปนเนอหาสาระ (Essential subject-matter) อนไดจากมรดกทางวฒนธรรม

(๒) ใหการศกษาเพอการเรยนรในเรองของความเชอ ทศนคต และคานยมของสงคมในอดต

(๓) ธารงรกษาสงตางๆ ในอดตเอาไว

๑๗ สวน ทองปน,อางแลว, หนา ๙๗. ๑๘

เรองเดยวกน, หนา ๑๐๖.

๑๙ ไพฑรย สนลารตน,อางแลว,หนา ๖๔-๖๕.

~ ๑๐ ~

นอกจากนปรชญาสารตถนยมยงมงการพฒนาผเรยนใหเปนคนมระเบยบ วนย ทางานหนก ใช

สตปญญาใหมาก และรกษาอดมคตอนดงามของสงคมไวดวย และเมอพจารณาตามเนอหาหรอจดมงหมาย

ของปรชญาลทธนแลวจะเหนไดวาคลมทงระดบใหญคอสงคมและระดบบคคลพรอมกนไป

๔) ปรชญาการศกษาปฏรปนยม เปนปรชญารวมสมยกนกบปรชญาการศกษาพพฒนาการนยม และ

มแนวคดมาจากปรชญาเดยวกนคอประสบการณนยม ปรชญาการศกษาปฏรปนยมน จะมงเนนในเรองของ

อนาคตของผเรยนเปนสวนใหญ กลาวคอการจดการศกษาจะเนนใหเดกเตบโตเปนคนด หรอเปนคนทม

ความคดรอบดานแลวยงมงใหมการชวยสรางสงคมในอนาคตดวย นนคอการศกษาแบบปฏรปนยมนจะชวย

สรางสงคมใหมขน เมอเปนเชนนปฏรปนยมจงกลายเปนเครองมอของบคคลผหวงทจะปฏรปสงคม เพราะ

ปรชญาปฏรปนยม เปนปรชญาการศกษาทเขากบระบบสงคมปจจบนไดดและในขณะเดยวกนกพยายามให

การศกษาเปนตวพยากรณอนาคตไดดวย

ปรชญาการศกษาปฏรปนยมไดวางหลกดานการศกษาไววา การศกษาจะตองเปนไปเพอการ

ปรบปรงพฒนา และสรางสรรคสงคมใหมทดและเหมาะสมขน ดงน๒๐

(๑) การศกษาตองมงสรางสงคมใหมดวยการปฏรปสงคม และการจดการศกษาจะตองเปนไปเพอ

การพฒนาสงคมในอนาคต ไมใชสงคมปจจบน

(๒) การศกษาจะตองชวยแกปญหาของสงคมทเปนอย

(๓) การศกษาจะตองเปนไปเพอการสงเสรมในการพฒนาสงคมโดยตรง

(๔) การศกษาจะตองมงสรางระเบยบใหมของสงคมจากพนฐานเดมทมอย

(๕) การศกษาจะตองสรางระเบยบใหมทดกวาใหกบสงคมและวธการสรางระเบยบนนจะตองอย

บนรากฐานของประชาธปไตย

(๖) การศกษาจะตองใหผเรยนเหนความสาคญของสงคมควบคไปกบตนเอง

เมอพจารณาดการวางหลกของการศกษาตามแนวปรชญาการศกษาปฏรปนยม จะเหนวาปรชญา

สาขานจะเนนอนาคต คอจะวางเปาหมายสงคมในอนาคต แลวใชการศกษาเปนตวปฏรปสงคม หรอเรยกอก

อยางหนงวาใชการศกษาเปนปจจยในการสรางสงคม เพราะวตถประสงคหลกของการศกษา กคอการ

สงเสรมใหสถาบนการศกษามบทบาทในการปฏรปสงคม เพอใชการศกษาเปนปจจยในการสรางสงคมใหม

ทมความเสมอภาค และความเปนธรรมมากขน

ประโยชนของปรชญาการศกษา

ประโยชนหรอคณคาของปรชญาการศกษามหลายประการดวยกน คอ

๑) ปรชญาการศกษาชวยในการตงคาถามทลกซง ปรชญาการศกษามหนาททมคณคาอยกคอ การตง

คาถาม นกปรชญาการศกษาหรอการเรยนปรชญาการศกษา คอการตงขอสงสยตอแนวคดและกจกรรมตางๆ

๒๐

สวน ทองปน,อางแลว, หนา ๑๑๗-๑๑๘.

~ ๑๑ ~

ของการศกษาวา ทาไมจงเปนเชนน ทาไมจงทาอยางน มเหตผลอะไร สงททาอยไดผลเพยงไร ปญหาททาอย

มอะไรอกบาง มสาเหตมาจากอะไร และสาเหตเหลานนเปนสาเหตทแทจรงหรอเปลา เปนตน

๒) ปรชญาการศกษาชวยใหเกดความเขาใจ การศกษาปรชญาการศกษา จะชวยใหผศกษาเกดความ

เขาใจตอแนวคด และกจกรรมทางการศกษาทเปนอยชดเจนขน การตงคาถามดงขอท ๑ นนจะนามาซงความ

กระจางและเขาใจในขอท ๒ น คณคาในขอน อยทการทาความเขาใจในเหตผลทเราทาสงหนงอย เชน เรา

อบรมใหเดกเชอฟงครบาอาจารยนนเราทาเพออะไร เรามเหตผลอะไร เราทาตามๆ กนไปหรอเราทาเพราะ

เราเหนเหตผลของสงนนชดเจนแลว นอกไปจากน ปรชญาการศกษายงชวยขจดความกากวมในการศกษาให

นอยลงดวย เชนทวาเรยนรนนคออะไร อบรมอยางไร ฯลฯ สงเหลานปรชญาการศกษาจะชวยใหกระจางขน

๓) ปรชญาการศกษาชวยขจดความไมสอดคลองตองกน มความขดแยงหรอความไมสอดคลอง

ตองกนอยเสมอในวงการศกษา เชน จดมงหมายตองการเสรมสรางประชาธปไตย แตบทเรยนบอกวาตอง

เชอฟงครทกอยางโตแยงครไมได หรอหลกสตรมงพฒนาความสามารถและความสนใจเฉพาะบคคล แตไม

เปดโอกาสใหเดกเลอก สงเหลานมมากและพบเหนเสมอในการศกษา นกปรชญาการศกษาหรอคนทอบรม

ทางการศกษาจะตองมองปญหานใหชด และขจดความขดแยงกนเองนใหได การศกษาจงจะดาเนนไปดวยด

๔) ปรชญาการศกษาจะชวยใหเหนภาพรวม ปรชญาการศกษาจะชวยใหผศกษาเหนความสมพนธ

และความสาคญตอกนของแนวคดและกจกรรมตางๆ ทางการศกษา ดงทมคนพดวาเราควรจะเหนปาทงหมด

และรจกตนไมแตละตนพอควร ไมใชรจกแตตนไมเพยงตนเดยว ปรชญาการศกษาจะชวยใหผศกษามองเหน

ภาพของการศกษาทงหมด

๕) ปรชญาการศกษาชวยเสนอแนวคดใหม จากการตงปญหา หาภาพรวม ทาความชดเจนและขจด

ความกากวมตางๆ นน แลวยอมเปนการงายทจะเสนอแนวคดและแนวทางใหม ปรชญาการศกษาจงจะชวย

เสนอแนวคดและกจกรรมใหมๆ ใหกบวงการศกษาไดโดยงาย

ประโยชนหรอคณคาเหลานเปนสงทเหนไดโดยงายและชดเจน สวนคณคาอนๆ เชน ปรชญา

การศกษาชวยในการกาหนดเปาหมายทางการศกษา ชวยใหการสอนและการบรหารการจดการศกษาดขน

หรอมความหมายดขนนน กเปนคณคาปลกยอยทเหนไดโดยชดเจนเชนกน

บทสรป

การศกษากบปรชญามความสมพนธกนอยางมาก โดยเนอหา ปรชญาทวไปชวยใหความกระจางแก

การศกษาได และวธการทางปรชญากชวยใหการศกษาดาเนนทางการศกษารดกมและชดเจนขน โดยเหตน

ปรชญาการศกษาจงเปนความพยายามทจะวเคราะห วพากษวจารณและพจารณาดการศกษาอยางละเอยด

ลกซงทกแงมม ใหเขาใจถงแกน ถงเหตผล ความสาคญ และความสมพนธตางๆ อยางชดเจน มความตอเนอง

และมความหมายตอมนษย สงคมและสงแวดลอม

การศกษาปรชญาการศกษา อาจศกษาโดยอาศยปรชญาทวไปเปนแมบท และปรชญาการศกษาจะ

เดนตามปรชญาแมบทนน แตอกแนวหนงถอวา เมอมการศกษาจงมปรชญาการศกษาเกดขน การศกษาใน

~ ๑๒ ~

แนวหลงจงมงเนนไปทการทาความเขาใจกบจดหมาย และวธการทางการศกษาเปนหลกสาคญ โดยพจารณา

องคประกอบหลายๆ ดาน ในปจจบนแนวคดทสองนเรมไดรบความสนใจมากขน นอกจากนนการศกษาทาง

ปรชญาการศกษา เปนแนวคดคนเปนหวขอหรอกลมความคดแตละกลม กได ซงทกแบบจะมคณคาในเชง

ของการตงคาถาม ทาใหเกดความพอใจ ขจดความไมสอดคลอง หาภาพรวม และหาแนวคดกจกรรมใหมๆ

ใหกบวงการศกษาทกระดบ

คาถาม

๑) คาวา “ปรชญา” กบ “การศกษา” มความสมพนธกนอยางไร และความสมพนธดงกลาวมผลด

หรอเสยตอระบบการศกษาอยางไร

๒) ปรชญาการศกษาหมายถงอะไร และเมอการศกษาขาดหลกปรชญาเสยแลว จะมผลตอการจด

การศกษาอยางไร

๓) ทบอกวา ปรชญาการศกษาเปนปรชญาเกงความจรงนน ทานคดวาเปนความจรงระดบไหน จง

อธบาย พรอมยกตวอยางประกอบ

๔) ปรชญาการศกษามกประเภท อะไรบาง และปรชญาการศกษาจตนยมมแนวคดในเรองของการ

จดการศกษาอยางไร

๕) จงอธบายถงความเหมอนกนและตางกนระหวางปรชญาการศกษาสจนยมและปรชญาการศกษา

ประสบการณนยม มาโดยสงเขป

๖) ปรชญาการศกษาอตถภาวนยมคออะไร และปรชญาการศกษาประเภทนมผลตอระบบสงคมไทย

หรอไมอยางไร

๗) ปรชญาการศกษาปฏรปนยมคออะไร และการศกษาประเภทนมผลตอการปฏรปการศกษาของ

ไทยอยางไร จงอธบายพรอมยกเหตผลประกอบ

๘) ทานในฐานะศกษาปรชญาการศกษามาบางแลว พอจะอธบายถงปรชญาของปรชญาการศกษาได

หรอไมอยางไร

๙) ปจจบนสงคมไทยมความแตกแยกทางความคดจนนาไปสความแตกแยกในสงคมระดบกวาง

ทานในฐานะศกษาปรชญาการศกษามาบางแลว พอจะหาเหตผลเชงปรชญาการศกษามาบรณาการเพอระงบ

ความแตกแยกใหกบสงคมไทยไดอยางไร

~ ๑๓ ~

หนงสออางอง

กตมา ปรดดลก, ปรชญาการศกษา เลม ๑. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๒๐.

จกรพรรณ วงศพรพวณ, เอกสารประกอบการสอนวชาพทธปรชญาการศกษา. เลย : เลยปรน,

๒๕๕๔.

จตรกร ตงเกษมสข, พทธปรชญากบการศกษาไทย. กรงเทพฯ : สานกพมพเคลดไทย, ๒๕๒๕.

ธรรมปฎก,พระ. ธรรมกบการพฒนาชวต. กรงเทพฯ : กรงเทพฯ : สหธรรมก, ๒๕๓๙.

วไล ตงจตสมคด, ปรชญาและหลกการศกษานอกระบบ. อางใน สวน ทองปน ปรชญาการศกษา.

ขอนแกน : มหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ, ๒๕๔๕.

ศกกา ปรางคประทานพร, ปรชญาการศกษาฉบบพนฐาน. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๖.

สวน ทองปน, ปรชญาการศกษา. ขอนแกน : มหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ, ๒๕๔๕.

ไพฑรย สนลารตน, ปรชญาการศกษาเบองตน. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๓.

Barnett, George, Philosophy and Educational Development. Houghton Mifflin Company, 1996.

Brown, L.M. General Philosophy in Education. N.Y. : McGraw-Hill, 1966.

Cahn, Steven M., The Philosophical Foundation of Education. New York : Harper and Row,

1970.

Fletcher, Basil A., A Philosophy for the Teacher. London, : Oxford University Press, 1961.

F.E. Schumaker, Small Is Beautiful. Harper torchbooles, 1973.