พัฒนาการวรรณกรรมไทย

306
บบบบบ บ บบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบ คคคคคค "คคคคคคคค" คคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคค "Literature Works" คคคค "General Literature" คคคคคคคคคคคคคคค "คคคคคคคค" คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค ค.ค. คคคค คคคคคค คคคคคคคคคคคคคค "คคคคคคคคคคคคคคคคคคค" คคค คคคคคคคคคคคค "คคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคค คคคคคคคคคคค คคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคค คคคค คคคค คคคค คคคคคคคคคคคคคค ค คคคค คคคคคค คคค คคคค ค คคคคค คคคคคคคคคคคคคคคค ค คคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคค คคคค คคคคคค-คคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคค ค" คคคคคค "คคคคคคคค" คคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคค ค. คคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค ค.ค. คคคค คคคคคคคคค 1

Upload: kun-cool-look-natt

Post on 29-May-2015

1.237 views

Category:

Education


3 download

DESCRIPTION

สรุปย่อ พัฒนาการวรรณกรรมไทย

TRANSCRIPT

Page 1: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

บทท�� ๑

ความรู้� เบ��องต้ นเกี่��ยวกี่�บวรู้รู้ณกี่รู้รู้มไทย

คำ��ว่�� "ว่รรณกรรม" ม�คำว่�มหม�ยตรงก�บคำ��ภ�ษ�อั�งกฤษว่�� "Literature Works" หร�อั "General Literature" และก�รใช้�คำ��ว่�� "ว่รรณกรรม" ม�ปร�กฏคำร��งแรกในพระร�ช้บ�ญญ�ต#คำ$�มคำรอังศิ#ลปะและว่รรณกรรม พ.ศิ. ๒๔๗๕ โดยให�คำ��น#ย�มคำ��ว่�� "ว่รรณกรรมและศิ#ลปกรรม" รว่มก�นไว่�ด�งน��

"ว่รรณกรรมและศิ#ลปกรรม หม�ยคำว่�มรว่มว่��ก�รทำ��ขึ้/�นทำ$กช้น#ดในแผนกว่รรณคำด� แผนกว่#ทำย�ศิ�สตร2 แผนกศิ#ลปะ จะแสดงอัอักโดยว่#ธี�หร�อัร5ปร��งอัย��งใดก6ต�ม เช้�น สม$ด สม$ดเล6ก และหน�งส�อัอั�8น ๆ เช้�น ป�ฐกถ� กถ�อั�8น ๆ เทำศิน� หร�อัว่รรณกรรมอั�8น ๆ อั�นม�ล�กษณะเช้�นเด�ยว่ก�น หร�อัน�ฏก�ยกรรม หร�อัน�ฏก�ย-ดนตร�กรรม หร�อัแบบฟ้=อันร��และก�รเล�นแสดงให�คำนด5โดยว่#ธี�ใบ� ซึ่/8งก�รแสดงน��นได�ก��หนดไว่�เป?นหน�งส�อัหร�อัอัย��งอั�8น ๆ"

คำ��ว่�� "ว่รรณกรรม" ก6ได�น#ยมใช้�ก�นแพร�หล�ยม�ต�มล��ด�บ

และสม�ยร�ฐบ�ลจอัมพล ป. พ#บ5ลสงคำร�ม ได�จ�ดต��งส��น�กง�นว่�ฒนธีรรมทำ�งว่รรณกรรมรว่มอัย5�ในกระทำรว่งว่�ฒนธีรรมแห�งช้�ต#เม�8อั พ.ศิ. ๒๔๘๕ ม�หน��ทำ�8เผยแพร�ว่รรณกรรมและส�งเสร#มศิ#ลปะก�รแต�งหน�งส�อั เพ�8อัร�กษ�ว่�ฒนธีรรมไทำยอัย��งเป?นทำ�งร�ช้ก�รส�บต�อัจ�กว่รรณคำด�สโมสร ในร�ช้ก�ลพระบ�ทำสมเด6จพระมงก$ฎเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ (ธีว่�ช้ ป$ณโณทำก. 2527 : 1)

1

Page 2: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ก$หล�บ ม�ลล#กะม�ส (2517 :7) กล��ว่ว่�� คำ��ว่�� "ว่รรณกรรม" ม�จ�กก�รสร��งศิ�พทำ2ใหม� แทำนคำ��ว่�� "Literature" โดยว่#ธี�สม�ส หร�อัรว่มคำ�� จ�กคำ��ว่�� ว่รรณ หร�อั บรรณ ซึ่/8งหม�ยถ/งใบไม� หร�อั หน�งส�อั รว่มก�บคำ��ว่�� กรรม ซึ่/8งหม�ยถ/งก�รกระทำ�� ด�งน��นว่รรณกรรม จ/งหม�ยถ/ง ก�รกระทำ��ทำ�8เก�8ยว่ก�บหน�งส�อั โดยคำว่�มหม�ยขึ้อังว่รรณกรรม หม�ยถ/ง ส#8งซึ่/8งเขึ้�ยนขึ้/�นทำ��งหมด ไม�ว่��จะเป?นไปในร5ปใด หร�อัเพ�8อัคำว่�มม$�งหม�ยใด ซึ่/8งอั�จจะเป?นใบปล#ว่หน�งส�อัพ#มพ2 นว่น#ย�ย คำ��อัธี#บ�ย ฉล�กย� เป?นต�นก6ได� พจน�น$กรม ฉบ�บร�ช้บ�ณฑิ#ตยสถ�น พ.ศิ. 2525

(2539 : 754) อัธี#บ�ยว่�� ว่รรณกรรม หม�ยถ/ง ง�นหน�งส�อั ง�นน#พนธี2ทำ�8ทำ��ขึ้/�นทำ$กช้น#ด ไม�ว่��แสดงอัอักม�โดยว่#ธี�หร�อัในร5ปอัย��งใด เช้�น หน�งส�อั จ$ลส�ร ส#8งเขึ้�ยน ส#8งพ#มพ2 ป�ฐกถ� เทำศิน� คำ��ปร�ศิ�ย ส$นทำรพจน2 ส#8งบ�นทำ/กเส�ยง ภ�พ

ส�ว่น ม.ล. บ$ญเหล�อั เทำพยส$ว่รรณ และเจตน� น�คำว่�ช้ระ (2520 : 58) ได�ให�คำว่�มหม�ยขึ้อังว่รรณกรรมว่�� หม�ยถ/ง หน�งส�อั หร�อัเอักส�ร ทำ�8ม�ศิ#ลปกรรมในฐ�นะทำ�8ม�ร5ปแบบ ม�ส�ระเน��อัห�ทำ�8ผ5�เขึ้�ยนพย�ย�มส�8อัคำว่�มคำ#ดด�ว่ยว่#ธี�ก�รหน/8งม�ย�งผ5�อั��น ส#ทำธี� พ#น#จภ5ว่ดล และคำณะ (2515 : 35) กล��ว่ว่�� ว่รรณกรรม หม�ยถ/งง�นเขึ้�ยนในร5ปบทำกว่�น#พนธี2 ร�อัยกรอัง และขึ้�อัเขึ้�ยนทำ��งหมดทำ�8ใช้�ภ�ษ�ร�อัยแก�ว่ ได�แก� บทำคำว่�ม ส�รคำด� นว่น#ย�ย เร��อังส��น เร�ยงคำว่�ม บทำละคำร บทำภ�พยนตร2 บทำโทำรทำ�ศิน2 ตลอัดจนคำอัล�มน2ต��ง ๆ ในหน�งส�อัพ#มพ2 พระย�อัน$ม�นร�ช้ธีน หร�อั เสฐ�ยรโกเศิศิ (2515 : 24)

ได�กล��ว่ว่�� ว่รรณกรรมหม�ยถ/งก�รกระทำ��หน�งส�อัหร�อัหน�งส�อัทำ�8แต�งขึ้/�นทำ�8ว่ไปโดยม#ได�จ��ก�ดว่��เป?นหน�งส�อัพว่กใดพว่กหน/8งโดย

2

Page 3: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เฉพ�ะ ส�ว่นจะม�คำ$ณคำ��ม�กน�อัยเพ�ยงใดน��นเป?นอั�กเร�8อังหน/8งต��งห�ก สมพร ม�นตะส5ตร (2525 : 10-11) อัธี#บ�ยว่�� ว่รรณกรรม หม�ยถ/ง ง�นเขึ้�ยนทำ$กช้น#ด ทำ$กช้#�นทำ�8ส�ม�รถส�8อัส�รได�น��จะเป?นว่รรณกรรม ซึ่/8งหม�ยคำว่�มว่�� เม�8อัผ5�แต�งส�งส�รไปย�งผ5�ร �บ ผ5�ร �บส�ม�รถส�8อัคำว่�มเขึ้��ใจจ�กส�รทำ�8ผ5�แต�งส�งม�ได� ก6ถ�อัว่��ม�ก�รส�8อัส�รก�นขึ้/�นแล�ว่ง�นเขึ้�ยนน��นน�บว่��เป?นว่รรณกรรม โจเซึ่ฟ้ เมอัร2แซึ่นต2 (Mersand 1973 : 313) กล��ว่ว่�� คำ��จ��ก�ดคำว่�มง��ย ๆ ขึ้อังว่รรณกรรมก6คำ�อั ก�รเขึ้�ยนทำ��งในร5ปแบบร�อัยแก�ว่และร�อัยกรอัง ซึ่/8งถ��พ#จ�รณ�คำ��จ��ก�ดคำว่�มน��ต�มหล�กก�รแล�ว่บทำกว่�ทำ�8เขึ้�ยนขึ้/�นเป?นคำร��งแรก หร�อั ร�ยก�รส�8งซึ่��อัส#นคำ��ทำ�งจดหม�ยก6เร�ยกว่��ว่รรณกรรมด�ว่ยเช้�นก�น ด�งน��นเพ�8อัให�คำว่�มหม�ยช้�ดเจนย#8งขึ้/�น ว่รรณกรรมจะต�อังเป?นร5ปแบบก�รเขึ้�ยนทำ�8ด� ม�ประเด6นน��ว่#จ�รณ2และม�คำว่�มคำ#ดทำ�8น��สนใจเป?นอั�นด�บส$ดทำ��ย

ทำ�ศินะต��ง ๆ ทำ�8ม�ผ5�ให�คำ��จ��ก�ดคำว่�มต�มทำ�8กล��ว่ม� ม�คำว่�มสอัดคำล�อังก�บคำว่�มหม�ยขึ้อังว่รรณกรรมทำ�8ให�ไว่�ในก�รส�มมน�ขึ้อังช้$มน$มว่รรณศิ#ลปF 6 สถ�บ�นอั$ดมศิ/กษ� ได�แก� จ$ฬ�ลงกรณ2มห�ว่#ทำย�ล�ย มห�ว่#ทำย�ล�ยธีรรมศิ�สตร2 มห�ว่#ทำย�ล�ยร�มคำ��แหง มห�ว่#ทำย�ล�ยเกษตรศิ�สตร2 มห�ว่#ทำย�ล�ยศิร�นคำร#นทำรว่#โรฒ และมห�ว่#ทำย�ล�ยก�รคำ�� เม�8อัปH พ.ศิ. 2518 ว่��

“ว่รรณกรรมคำ�อัง�นสร��งสรรคำ2ทำ�งศิ#ลปะทำ�8ใช้�ภ�ษ�เป?นส�8อักล�งไม�ว่��จะม�เน��อัห�แบบใดก6ต�ม ม�ขึ้อับเขึ้ตถ/งง�นเขึ้�ยนทำ$กช้น#ด เช้�น ว่รรณคำด� นว่น#ย�ย เร��อังส��น บทำคำว่�ม รว่มถ/งว่รรณกรรมทำ�8เล��ส�บต�อัก�นม�ด�ว่ยป�ก เช้�น น#ย�ยพ��นบ��น

3

Page 4: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

บทำเพลงต��ง ๆ เป?นต�น (อั��งถ/งใน ว่รรณ� ช้�ล�. 2522 : 4)”

อัย��งไรก6ต�ม ก6ย�งม�ผ5�ให�คำว่�มหม�ยขึ้อังว่รรณกรรมทำ�8แตก

ต��งอัอักไป ม#ใช้�จ��ก�ดอัย5�แต�เฉพ�ะง�นเขึ้�ยนทำ�8ว่ ๆ ไป เช้�น

เอัมอัร ช้#ตตะโสภณ (2521 : 11-12,21) อัธี#บ�ยว่�� ว่รรณกรรม หม�ยถ/งขึ้�อัเขึ้�ยนต��ง ๆ ทำ�8ทำ��ขึ้/�นด�ว่ยคำว่�มปร�ณ�ต แต�ย�งไม�ได�ร�บก�รยกย�อังให�เป?นว่รรณคำด� ซึ่/8งอั�จจะเป?นเพร�ะก�ลเว่ล�หน/8ง ย�งไม�ม�หน�ว่ยง�นใดทำ�8ม�หน��ทำ�8พ#จ�รณ�หน/8ง และ ฯลฯ พร�อัมก�บช้��ประเด6นว่��ห�กจะพ#จ�รณ�ว่�� ว่รรณกรรม คำ�อัง�นเขึ้�ยนทำ�8ว่ ๆ ไปแล�ว่ไซึ่ร� ทำ$กอัย��งทำ�8เป?นง�นเขึ้�ยน เช้�น พงศิ�ว่ด�ร ต�ว่บทำกฏหม�ย พระร�ช้กฤษฎ�ก� ประก�ศิต��ง ๆ หร�อัแม�กระทำ�8งจดหม�ยร�ก ก6จะกล�ยเป?นว่รรณกรรมไปหมด เร�คำว่รคำ��น/งถ/งคำว่�มจร#งขึ้�อัทำ�8ว่�� ว่รรณกรรมในภ�ษ�อั�งกฤษก6ม� "Literature" ปนอัย5�ด�ว่ย ฉะน��น ว่รรณกรรมไม�คำว่รจะเป?นเพ�ยงง�นเขึ้�ยนแต�คำว่รจะเป?นง�นทำ�8ม�ศิ#ลปะปนอัย5�ด�ว่ย กล��ว่อั�กน�ยหน/8งก6คำ�อั ว่รรณกรรมช้#�นใดก6ต�มคำว่รจะเก#ดม�จ�กคำว่�มต��งใจขึ้อังผ5�เขึ้�ยนในอั�นทำ�8จะถ��ยทำอัดคำว่�มร5 �ส/กหร�อัทำ�ศินะขึ้อังเขึ้�อัอักม�เป?นต�ว่อั�กษรอัย��งม�ศิ#ลปะ ไม�ว่��จะม�จ�กประสบก�รณ2หร�อัแรงบ�นด�ลใจ หร�อัอั�รมณ2สะเทำ�อันใจก6ต�ม สมพร ม�นตะส5ตร (2524 : 5) อัธี#บ�ยเพ#8มเต#มจ�กคำ��จ��ก�ดคำว่�มทำ�8ได�กล��ว่ม�แล�ว่ว่�� ว่รรณกรรม หม�ยถ/งง�นเขึ้�ยนทำ�8เก#ดขึ้/�นจ�กอั�รมณ2สะเทำ�อันใจ และม�ศิ#ลปะในก�รน��เสนอัทำ��งในด��นคำว่�มร5 � คำว่�มคำ#ด คำว่�มสะเทำ�อันใจด�ว่ย ก�รถ��ยทำอัดเป?นภ�ษ�ทำ��งร�อัยแก�ว่และร�อัยกรอัง ไม�จ��ก�ดร5ปแบบและเน��อัห� ว่รรณกรรมน��นม�คำว่�มด�เด�น ให�คำว่�มประทำ�บใจ

4

Page 5: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เสถ�ยร จ�นทำ#ม�ธีร (2516 : 8) อัธี#บ�ยว่��ว่รรณกรรม คำ�อัผล#ตผลทำ�8มน$ษย2สร��งขึ้/�นเพ�8อัสะทำ�อันถ��ยคำว่�มจ�ดเจนทำ�8ได�ร�บจ�กก�รต�อัส5�ขึ้อังช้�ว่#ต ทำ��งในทำ�งธีรรมช้�ต#และทำ�งส�งคำม เป?นก�รสร��งว่�ฒนธีรรมทำ�งศิ#ลปะ ร�บใช้�ผลประโยช้น2ขึ้อังกล$�มคำว่�มคำ#ดทำ�8ตนส�งก�ดอัย5� อัย��งไรก6ต�ม คำว่�มหม�ยขึ้อังว่รรณกรรมทำ�8ม�ผ5�ให�ไว่�หล�กหล�ยน�� ต�มคำว่�มหม�ยขึ้อังหน�งส�อัคำว่�มร5 �ทำ� 8ว่ไปทำ�งว่รรณกรรมน��นจะม�คำว่�มหม�ยกว่��ง โดยก#นคำว่�มคำรอับคำล$มง�นหน�งส�อัทำ$กช้น#ดหร�อัส#8งพ#มพ2ทำ$กประเภทำ ทำ��งหน�งส�อัทำ�8ว่ไป หน�งส�อัต��ร� หน�งส�อัอั��งอั#ง ว่�รส�ร น#ตยส�ร และเอักส�รต��ง ๆ เป?นต�น

บทท�� ๒5

Page 6: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

กี่ารู้ศึ�กี่ษาวรู้รู้ณกี่รู้รู้มสม�ยส�โขท�ย

ก�รศิ/กษ�ว่รรณคำด�ต�อังม�ก�รว่#เคำร�ะห2ในหล�ยแง�ม$มประกอับก�นเพ�8อัให�เก#ดคำว่�มเขึ้��ใจหล�กหล�ยด��น และส�ม�รถว่#จ�กษณ2 หร�อัเขึ้��ถ/งได�อัย��งล/กซึ่/�ง แง�ม$มหน/8งซึ่/8งคำว่รจะน��ม�พ#จ�รณ�ประกอับได�แก� ก�รศิ/กษ�สภ�พทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2สม�ยน��น เพร�ะจะเป?นบร#บทำส��คำ�ญในก�รก��หนดแนว่คำ#ด คำว่�มเช้�8อั หร�อัพฤต#กรรมขึ้อังบ$คำคำล ด�งคำ��กล��ว่ทำ�8ว่�� เร�ส�ม�รถอั��นส�งคำมได�จ�กว่รรณกรรม และอั��นว่รรณกรรมได�จ�กส�งคำม ผ5�ศิ/กษ�ว่รรณคำด� จ/งสมคำว่รทำ��คำว่�มเขึ้��ใจในบร#บทำขึ้อังส�งคำมด�ว่ยส�ว่นหน/8ง

ปรู้ะว�ต้$ศึาสต้รู้%สม�ยส�โขท�ยอั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยม�8นคำงเป?นปJกแผ�นขึ้/�น หล�งจ�กทำ�8เขึ้��ม�ม�

อั��น�จเหน�อัขึ้อัมได�เม�8อั ประม�ณ พ.ศิ. ๑๘๐๐ โดยพ�อัขึ้$นบ�งกล�งห�ว่เจ��เม�อังบ�งย�ง และพ�อัขึ้$นผ�เม�อัง เจ��เม�อังร�ด ได�รว่มก��ล�งก�นยกกอังทำ�พม�ต�เม�อังส$โขึ้ทำ�ย ซึ่/8งเป?นเม�อัง ใหญ�หน��ด��น ขึ้อังขึ้อัม ม�ผ5�ปกคำรอัง เม�อังเร�ยกว่��ขึ้อัมสม�ดโขึ้ลญล��พงร�กษ�เม�อังอัย5� เม�8อัต�กร$งส$โขึ้ทำ�ยได�แล�ว่ พ�อัขึ้$นผ�เม�อังก6ได� อัภ#เษกให�พ�อัขึ้$นบ�งกล�งห�ว่ เป?นเจ��เม�อังคำรอังกร$งส$โขึ้ทำ�ย ม�พระน�ม ต�มอัย��งทำ�8ขึ้อัม เคำยต��งน�มเจ��เม�อังส$โขึ้ทำ�ยแต�ก�อันว่�� "ศิร�อั#นทำรปต#นทำร�ทำ#ตย2" แต�ในศิ#ล�จ�ร/กขึ้อัง พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงว่�� "พ�อัขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2" ซึ่/8งเป?นต�นร�ช้ว่งศิ2ส$โขึ้ทำ�ย (ร�ช้ว่งศิ2พระร�ว่ง)

พ�อัขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2 ม�มเหส�ช้�8อัน�งเส�อัง ม�พระร�ช้โอัรสส�มพระอังคำ2 อังคำ2ใหญ�ส#�นพระช้นม2 ต��งแต�ย�งเย�ว่2อังคำ2กล�งม�น�มว่��

6

Page 7: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

บ�นเม�อัง และอังคำ2เล6กม�น�มว่�� พระร�มคำ��แหงในร�ช้สม�ยพ�อัขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยเป?นอั�ณ�จ�กรเล6กๆม�อั�ณ�เขึ้ต ด�งน�� ทำ#ศิเหน�อั จดอั�ณ�จ�กรหร#ภ$ญช้�ย อั�ณ�จ�กรล�นน�ไทำยอั�ณ�จ�กรพะเย�ทำ#ศิตะว่�นตก จดเม�อังฉอัด

เม�8อัพ�อัขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2สว่รรคำต พ�อัขึ้$นบ�นเม�อังได�ขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2เป?นกษ�ตร#ย2อังคำ2ทำ�8 ๒ และได�ทำรงต��งพระร�มคำ��แหงเป?นมห�อั$ปร�ช้คำรอังเม�อังช้ะเล�ยง พ�อัขึ้$นบ�นเม�อัง ได�คำรอังร�ช้ย2 อัย5�จนถ/งร�ว่ พ.ศิ. ๑๘๒๒ ก6สว่รรคำต พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง (พระอัน$ช้�)จ/งขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2 เป?นกษ�ตร#ย2อังคำ2ทำ�8 ๓ พระอังคำ2ทำรงเป?นน�กรบทำ�8ปร�ช้�ส�ม�รถ ก�อันคำรอังร�ช้สมบ�ต# เคำยทำรงช้นช้��งช้นะเจ��เม�อังฉอัด และในสม�ยขึ้อังพระอังคำ2อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยสงบร�บคำ�บ กว่��งใหญ�ไพศิ�ล ม�ก�รเจร#ญส�มพ�นธีไมตร�ฉ�นเพ�8อันก�บพระเจ��เม6งร�ย แห�งเช้�ยงใหม� พระย�ง��เม�อังแห�งพะเย� และในขึ้ณะเด�ยว่ก�นก6ได�เจร#ญส�มพ�นธีไมตร�ก�บมอัญ เล��ก�นว่�� มะกะโทำกษ�ตร#ย2มอัญ ทำรงเป?นร�ช้บ$ตรเขึ้ยขึ้อังพระอังคำ2 นอักจ�กน��ทำรงได�เจร#ญส�มพ�นธีไมตร� ก�บจ�น จนได�ช้��งฝีHม�อัช้�ว่จ�นม�ปร�บปร$งคำ$ณภ�พขึ้อังเคำร�8อังส�งคำโลกในส$โขึ้ทำ�ย และในร�ช้สม�ย พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงน��เร#8มม�ว่รรณคำด�ทำ�8จ�ร/กเป?นหล�กฐ�นขึ้อังช้�ต#ขึ้/�นเป?นคำร��งแรก

ส$โขึ้ทำ�ยเร#8มเส�8อัมอั��น�จลงหล�งสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง พระเจ��เลอัไทำยกษ�ตร#ย2อังคำ2ทำ�8 ๔ ไม�ทำรงม�พระปร�ช้�ส�ม�รถและเขึ้�มแขึ้6งเทำ��พระร�ช้บ#ด� ทำ��ให�ห�ว่เม�อังต��ง ๆ พ�ก�น แขึ้6งขึ้�อั เป?นอั#สระพระเจ�� อั5�ทำอังเจ��เม�อังอั5�ทำอังหร�อัส$พรรณภ5ม# ได�ทำรงขึ้ย�ย อั�ณ�เขึ้ต กว่��งขึ้ว่�งขึ้/�นและทำรงสถ�ปน�อัย$ธีย�เป?นร�ช้ธี�น� ใน พ.ศิ. ๑๘๙๓ (คำ.ศิ. ๑๓๕๐)

7

Page 8: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

พระเจ��เลอัไทำยสว่รรคำตใน พ.ศิ. ๑๘๙๐ ม�ก�รแย�งร�ช้สมบ�ต#ระหว่��งร�ช้โอัรส ๒ พระอังคำ2 พระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๑ (ล#ไทำ) ได�ทำรงคำรอังร�ช้สมบ�ต#แทำน พระอังคำ2เป?น กษ�ตร#ย2ทำ�8ทำรงเล�8อัมใสในพ$ทำธีศิ�สน�อัย��งล/กซึ่/�ง ทำรงอั$ทำ#ศิเว่ล� ศิ/กษ�พ$ทำธีศิ�สน�อัย��งจร#งจ�ง ทำรงน#พนธี2หน�งส�อัไตรภ5ม#พระร�ว่งทำรงสร��งว่�ดและสถ5ปเจด�ย2ต��ง ๆ ม�กม�ย และสร��งสถ�นทำ�8 ส��คำ�ญต��ง ๆในส$โขึ้ทำ�ยอั�กหล�ยแห�ง

พระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๒ ร�ช้โอัรสขึ้อังพระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๑ (ล#ไทำ) ได�ทำรงส�บ ร�ช้สมบ�ต#ต�อัจ�กพระร�ช้บ#ด� อั��น�จกร$งส$โขึ้ทำ�ยได�ส#�นส$ดลงหล�งจ�กได�เอักร�ช้ม�ประม�ณ ๑๔๐ ปH เม�8อั กอังทำ�พขึ้อังพระเจ��บรมร�ช้�ทำ�8 ๑ แห�งกร$งศิร�อัย$ธีย�ต�ได�ใน พ.ศิ. ๑๙๒๑ แต�ร�ช้ว่งศิ2ส$โขึ้ทำ�ยย�งคำงคำรอังส$โขึ้ทำ�ยส�บต�อัม�อั�กประม�ณ ๖๐ ปHจนถ/งสม�ยพระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๔ พระเจ��บรมร�ช้�ทำ�8 ๒ แห�งกร$งศิร�อัย$ธีย� ทำรงเปล�8ยนแปลงก�รปกคำรอัง อั�ณ�จ�กร ส$โขึ้ทำ�ยเส�ยใหม� โดยทำรงต��งสมเด6จพระร�เมศิว่ร พระร�ช้โอัรสไปคำรอังพ#ษณ$โลก ก�รปฏ#บ�ต# เช้�นน��ถ�อัว่��เป?นก�รส#�นส$ดอั��น�จขึ้อังร�ช้ว่งศิ2ส$โขึ้ทำ�ยอัย��งเด6ดขึ้�ดและส$โขึ้ทำ�ยกล�ยเป?น ส�ว่นหน/8งขึ้อังอั�ณ�จ�กรอัย$ธีย�ต��งแต�น��นม�

ว่รรณคำด�สม�ยส$โขึ้ทำ�ยทำ�8ม�อัย5�ในปPจจ$บ�นน�บว่��เป?นเร�8อังส��คำ�ญม�อัย5� ๔ เร�8อัง คำ�อั

๑. ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ หร�อัจ�ร/กขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้

๒. ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง ๓. เตภ5ม#กถ� หร�อัไตรภ5ม#พระร�ว่ง หร�อัไตรภ5ม#พระร�ว่ง ๔. น�งนพม�ศิ หร�อัต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2

8

Page 9: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ศึ$ลาจารู้�กี่หล�กี่ท�� ๑ (ศึ$ลาจารู้�กี่พ่*อข�นรู้ามค+าแหง)

ปรู้ะว�ต้$ความเป-นมาเม�8อัร�ช้ว่งศิ2ส$โขึ้ทำ�ยได�ส5ญเส�ยอั��น�จและกล�ยเป?นเม�อังร��ง

ศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง และศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8น ๆ ทำ�8จ�ร/กในย$คำน��นก6ส�บส5ญ ไปจ�กคำว่�มทำรงจ��ขึ้อังช้�ว่ไทำย จนกระทำ�8ง ในปH พ.ศิ.

๒๓๗๖ เม�8อัพระบ�ทำสมเด6จ พระจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ขึ้ณะย�งทำรงด��รง พระยศิเป?นเจ��ฟ้=�มงก$ฎ และผนว่ช้อัย5�ทำ�8ว่�ดร�ช้�ธี#ว่�สได�เสด6จธี$ดงคำ2เม�อังเหน�อั (ปHมะเส6ง เญจศิก จ$ลศิ�กร�ช้ ๑๑๙๓) ในระหว่��งประทำ�บอัย5�ทำ�8ส$โขึ้ทำ�ยได�ทำรงพบศิ#ล�จ�ร/ก และพระแทำ�นมน�งศิ#ล� ณ บร#เว่ณเน#นประส�ทำพระร�ช้ว่�งเก��ส$โขึ้ทำ�ย คำร��นเม�8อัจะเสด6จกล�บก6โปรดเกล��ฯ ให�น��พระแทำ�น มน�งคำศิ#ล� และศิ#ล�จ�ร/กกล�บม�ไว่�ทำ�8ว่�ดสมอัร�ย(ร�ช้�ธี#ว่�ส) ทำ�8กร$งเทำพฯ แล�ว่ย��ยม�ไว่� ทำ�8ว่�ดบว่รน#เว่ศิ เม�8อัพระอังคำ2ได�เสด6จขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2จ/งได�โปรดให�น��ม�ไว่�ทำ�8ว่#ห�รขึ้�ว่ ว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�มในพระบรมมห�ร�ช้ว่�ง ต�อัม�ในปล�ยปH พ.ศิ. ๒๔๖๖ พระบ�ทำสมเด6พระมงก$ฎเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ได�โปรดเกล��ฯ ให�น��ศิ#ล�จ�ร/กน��ไปรว่มก�บศิ#ล�จ�ร/กอั�8นๆ ในหอัสม$ดแห�งช้�ต# ปPจจ$บ�นน�� อัย5�ทำ�8พ#พ#ธีภ�ณฑิสถ�นแห�งช้�ต#

ผู้� แต้*งม�ผ5�ศิ/กษ�เก�8ยว่ก�บศิ#ล�จ�ร/กขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงหล�ยทำ��น

และผ5�ทำ�8ม�บทำบ�ทำ ส��คำ�ญก6คำ�อั ศิ�สตร�จ�รย2ยอัร2ช้ เซึ่เดส2 น�กโบร�ณคำด�ช้�ว่ฝีร�8งเศิส ซึ่/8งเช้�8ยว่ช้�ญทำ�งด��น ภ�ษ�ตะว่�นอัอัก ได�ศิ/กษ�ศิ#ล�จ�ร/กขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง และได�จ�ดทำ��คำ��อั��นไว่�อัย��งละเอั�ยด ในปH พ.ศิ. ๒๕๑๕ ศิ�สตร�จ�รย2ฉ�8� ทำอังคำ��ว่รรณ และผ5�เช้�8ยว่ช้�ญ ทำ�งภ�ษ�โบร�ณ อั�กหล�ยคำน ได�ศิ/กษ�ก�รอั��นคำ��จ�ร/ก

9

Page 10: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

และก�รต�คำว่�มถ�อัยคำ��ในศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ปH พ.ศิ.

๒๕๒๑ ศิ�สตร�จ�รย2 ดร.ประเสร#ฐ ณ นคำร และศิ�สตร�จ�รย2หม�อัมเจ��ส$ภ�ทำรด#ศิ ด#ศิก$ล ได�ศิ/กษ�คำ��อั��นทำ��ให�ได�ร�บคำว่�มร5 �เพ#8มเต#มขึ้/�นจ�กก�รส�นน#ษฐ�น ผ5�แต�งอั�จม�ม�กกว่�� ๑ คำน เพร�ะเน��อัเร�8อัง ในหล�กศิ#ล�จ�ร/กแบ�งได�เป?น ๓ ตอัน คำ�อั

ตอันแรกกล��ว่ถ/ง พระร�ช้ประว่�ต#ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ใช้�คำ��แทำนช้�8อัว่�� "ก5" เขึ้��ใจว่�� พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงคำงจะทำรงแต�งเก�8ยว่ก�บพระร�ช้ประว่�ต#ขึ้อังพระอังคำ2เอัง

ตอันทำ�8 ๒ เป?นก�รบ�นทำ/กเร�8อังร�ว่เหต$ก�รณ2ต��ง ๆ ใช้�คำ��ว่��พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง โดยเร#8มต�นว่�� "เม�8อัช้�8ว่พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��ด�......" จ/งเขึ้��ใจว่��จะต�อัง เป?นผ5�อั�8นแต�ง เพ#8มเต#มภ�ยหล�ง ตอันทำ�8 3 เป?นตอันยอัพระเก�ยรต#พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง โดยเร#8มต�นว่�� "พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง น��นห�เป?นทำ��ว่เป?นพระย�แก�ไทำยทำ��งหล�ย......" ศิ�สตร�จ�รย2ยอัร2ช้ เซึ่เดส2 ส�นน#ษฐ�นว่��คำว่�ม

ในตอันทำ�8 ๓ คำงจ�ร/กหล�งตอันทำ�8 ๑ และตอันทำ�8 ๒ จ/งเขึ้��ใจว่��ผ5�อั�8นแต�งต�อัในภ�ยหล�ง

จ�ดม�*งหมายในกี่ารู้แต้*ง๑. เพ�8อัเป?นหล�กฐ�นแสดงคำว่�มเจร#ญร$ �งเร�อังในสม�ยน��น เช้�น

หล�กฐ�นก�รประด#ษฐ2อั�กษรไทำย เหต$ก�รณ2ต��ง ๆ ตลอัดจนช้��แจงอั�ณ�เขึ้ตขึ้อังกร$งส$โขึ้

๒. เพ�8อัสด$ด�พระเก�ยรต#พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงล�กี่ษณะกี่ารู้แต้*ง

10

Page 11: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

แต�งเป?นร�อัยแก�ว่ ล�กษณะเป?นประโยคำส��น ๆ กะทำ�ดร�ด และม�ส�มผ�สคำล�อังจอังก�นระหว่��งว่รรคำบ��ง

เน��อเรู้��อง โดยเน��อัห�แบ�งอัอักเป?น ๓ ตอัน ได�แก�

ร5ปแบบก�รแต�งเป?นร�อัยแก�ว่ เขึ้�ยนลงบนแทำ�งห#นส�8เหล�8ยมทำ��งส�8ด��น ใช้�ต�ว่อั�กษรไทำยและภ�ษ�ไทำยต�มแบบอัย��งก�รใช้�ภ�ษ�สม�ยส$โขึ้ทำ�ยเน��อัเร�8อังแบ�งเป?น ๓ ตอัน

ตอันทำ�8 ๑ ต��งแต�บรรทำ�ดทำ�8 ๑ – ๑๘ เป?นอั�ตช้�ว่ประว่�ต#ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ กษ�ตร#ย2ส$โขึ้ทำ�ยร�ช้ว่งศิ2พระร�ว่ง ด�งต�ว่อัย��งต�อัไปน��

ตอันทำ�8 ๒ เล��เร�8อัง เหต$ก�รณ2และธีรรมเน�ยมน#ยมขึ้อังคำนส$โขึ้ทำ�ย ก�รด��เน#นช้�ว่#ต ก�รน�บ

ถ�อัพ$ทำธีศิ�สน� ก�รน�บถ�อัผ� และก�รประด#ษฐ2ต�ว่อั�กษรไทำยตอันทำ�8 ๓ เป?นคำ��สรรเสร#ญและยอัพระเก�ยรต#พ�อัขึ้$น

ร�มคำ��แหง และกล��ว่ถ/งอั�ณ�เขึ้ตขึ้อังเม�อังส$โขึ้ทำ�ย

ค+าอ*านป1จจ�บ�นของหล�กี่ศึ$ลาจารู้�กี่พ่*อข�นรู้ามค+าแหง ด านท�� ๑พ�อัก5 ช้�8อัศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2 แม�ก5ช้�8อัน�งเส�อัง พ�8ก5ช้�8อับ�นเม�อัง

ต5พ�8น�อังทำ�อังเด�ยว่ห��คำน ผ5�ช้�ยส�มผ5�ญ�งโสง พ�8เผ�อัผ5�อั��ยต�ยจ�กเผ�อัเต�ยมแต�ย�กเล6ก เม�8อัก5ขึ้/�นใหญ�ได� ส#บเก��เขึ้�� ขึ้$นส�มช้นเจ��เม�อังฉอัด ม�ทำ�เม�อังต�ก พ�อัก5ไปรบ ขึ้$นส�มช้นห�ว่ซึ่��ย ขึ้$นส�มช้นขึ้�บม�ห�ว่ขึ้ว่� ขึ้$นส�มช้นเกล�8อันเขึ้�� ไพร�ฟ้=�หน��ใสพ�อัก5 หน�ญญ��ยพ�ยจแจQน ก5บ�หน� ก5ขึ้�8ช้��งเบกพล ก5ขึ้�บเขึ้��ก�อันพ�อัก5 ก5ต�อัช้��ง

11

Page 12: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ด�ว่ยขึ้$นส�มช้น ตนก5พ$ �งช้��ง ขึ้$นส�มช้นต�ว่ช้�8อัม�สเม�อัง แพ� ขึ้$นส�มช้นพ��ยหน� พ�อัก5จ/งขึ้/�นช้�8อัก5 5ช้�8อัพระร�มคำ��แหง เพ�8อัก5พ$ �งช้��งขึ้$นส�มช้นเม�8อัช้�8ว่พ�อัก5 ก5บ��เรอัแก�พ�อัก5 ก5บ��เรอัแก�แม�ก5 ก5ได�ต�ว่เน��อัต�ว่ปล� ก5เอั�ม�แก�พ�อัก5 ก5ได�หม�กส�มหม�กหว่�น อั�นใดก#นอัร�อัยก#นด� ก5เอั�ม�แก�พ�อัก5 ก5ไปต�หน�งว่�งช้��งได� ก5เอั�ม�แก�พ�อัก5 ก5ไปทำ�บ��นทำ�เม�อัง ได�ช้��งได�งว่งได�ปP8 ว่ได�น�ง ได�เง�อันได�ทำอังก5เอั�ม�เว่นแก�พ�อัก5 พ�อัก5ต�ยย�งพ�อัก5 ก5พร�8�บ��เรอัแก�พ�8ก5 ด�8งบ��เรอัแก�พ�อัก5 พ�8ก5ต�ย จ/งได�เม�อังแก�ก5ทำ� �งกลม เม�8อัช้�8ว่พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��ด� ในน���ม�ปล� ในน�ม�ขึ้��ว่ เจ��เม�อังบ�เอั�จกอับในไพร�ล5ทำ��งเพ�8อันจ5งว่�ว่ไปคำ�� ขึ้�8ม��ไปขึ้�ย ใคำร�จ�กใคำร�คำ��ช้��ง คำ�� ใคำรจ�กใคำร�คำ��ม�� คำ�� ใคำรจ�กใคำร�คำ��เง�อันคำ��ทำอังคำ�� ไพร�ฟ้=�หน��ใส ล5กเจ��ล5กขึ้$นผ5�ใดแล� ล�มต�ยห�ยกว่��เหย��เร�อันพ�อัเช้��อัเส��อัคำ��ม�น ช้��งขึ้อัล5กเม�ยเย�ยขึ้��ว่ ไพร�ฟ้=�ขึ้��ไทำ ปR�หม�กพล5พ�อัเช้��อัม�น ไว่�แก�ล5กม�นส#�น ไพร�ฟ้=�ล5กเจ��ล5กขึ้$น ผ#แลผ#ดแผกแสกว่��งก�น สว่นด5แทำ�แล� จ/8งแล�งคำว่�มแก�ขึ้�ด�ว่ยซึ่��อั บ�เขึ้��ผ5�ล�กม�กผ5�ซึ่�อัน เห6นขึ้��ว่ทำ��นบ�ใคำรพ�น เห6นส#นทำ��นบ�ใคำรเด�อัด คำนใดขึ้�8ช้��งม�ห� พ�เม�อังม�ส5�ช้�อัยเหน�อัเฟ้S� อัก5� ม�นบ�ม�ช้��งบ�ม�ม�� บ�ม�ปP8 ว่บ�ม�น�ง บ�ม�เง�อันบ�ม�ทำอัง ให�แก�ม�น ช้�อัยม�นตว่งเป?นบ��นเป?นเม�อัง ได�ขึ้��เส�อัก ขึ้��เส�อั ห�ว่พ$ �งห�ว่รบก6ด� บ�ฆ่��บ�ต� ในป�กประต5ม�กระด#8งอั�นณ�8งแขึ้ว่นไว่ �ห� �น ไพร�ฟ้=�หน��ปก กล�งบ��นกล�งเม�อัง ม�ถ�อัยม�คำว่�ม เจ6บทำ�อังขึ้�อังใจ ม�นจ�กกล��ว่เถ#งเจ��เถ#งขึ้$นบ�ไร� ไปล�8นกะด#8งอั�นทำ��นแขึ้ว่นไว่� พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเจ��เม�อังได�

ด านท�� ๒ ย#นเร�ยกเม�อัถ�ม สว่นคำว่�มแก�ม�นด�ว่ยซึ่�8อั ไพร�ในเม�อังส$โขึ้ทำ�ย

น��จ/8งช้ม สร��งปR�หม�กปR�พล5ทำ�8ว่เม�อังน��ทำ$กแห�ง ปR�พร��ว่ก6หล�ยใน

12

Page 13: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เม�อังน�� ปR�ล�งก6หล�ยในเม�อังน�� หม�กม�ว่งก6หล�ยในเม�อังน�� หม�กขึ้�มก6หล�ยในเม�อังน�� ใคำรสร��งได�ไว่�แก�ม�น กล�งเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�น���ตระพ�งโพยส� ใสก#นด� ... ด�8งก#นน���โขึ้งเม�8อัแล�ง รอับเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ตร�บ5ร ได�ส�มพ�นส�8ร �อัยว่� คำนในเม�อังส$โขึ้ทำ�นน�� ม�กทำ�น ม�กทำรงศิ�ล ม�กโอัยทำ�น พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเจ��เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ทำ� �งช้�ว่แม�ช้�ว่เจ��ทำ�ว่ยปP8 ว่ทำ�ว่ยน�ง ล5กเจ��ล5กขึ้$น ทำ��งส#�นทำ��งหล�ย ทำ��งผ5�ช้�ยผ5�ญ�ง ฝี5งทำ�ว่ยม�ศิร�ทำธี�ในพระพ$ทำธีศิ�สน ทำรงศิ�ลเม�8อัพรรษ�ทำ$กคำน เม�8อัอัอักพรรษ�กร�นกฐ#น เด�อันณ�8งจ#8งแล�ว่ เม�8อักร�นกฐ#น ม�พนมเบ��ย ม�พนมหม�ก ม�พนมดอักไม� ม�หมอันน�8งหมอันโนน บร#พ�รกฐ#นโอัยทำ�นแล�ปHแล�ญ#บล��น ไปส5ดญ�ต#กฐ#นเถ�งอัร�ญญ#กพ5 �น เม�8อัจ�กเขึ้��ม�เว่�ยงเร�ยง ก�นแต�อัญญ#กพ5 �นเทำ��ห�ว่ล�น ด�บงด�กลอังด�ว่ยเส�ยงพ�ดเส�ยงพ#ณ เส�ยงเล��อันเส�ยงขึ้�บ ใคำรจ�กม�กเล�น เล�น ใคำรจ�กม�กห�ว่ ห�ว่ ใคำรจ�กม�กเล��อัน เล��อัน เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�ส�8ป�กประต5หลว่ง เทำ��ยรย�อัมคำนเส�ยดก�น เขึ้��ม�ด5ทำ��นเผ�เทำ�ยน ทำ��นเล�นไฟ้ เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�ด�8งจ�กแตก กล�งเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�พ#ห�ร ม�พระพ$ทำธีร5ปทำอัง ม�พระอั�ฏฐ�รศิ ม�พระพ$ทำธีร5ป ม�พระพ$ทำธีร5ปอั�นใหญ� ม�พระพ$ทำธีร5ปอั�นร�ม ม�พ#ห�รอั�นใหญ� ม�พ#ห�รอั�นร�ม ม�ป5Rคำร5น#ส�ยม$ตก2 ม�เถร ม�มห�เถร เบ��อังตะว่�นตก เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�อัไรญ#ก พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงกระทำ�� โอัยทำ�นแก�มห�เถร ส�งฆ่ร�ช้ปร�ช้ญ2 เร�ยนจบปUฎกไตรหลว่ก กว่��ป5Rคำร5ในเม�อังน�� ทำ$กคำนล$กแต�เม�อังศิร�ธีรรมร�ช้ม� ในกล�งอัร�ญญ#ก ม�พ#ห�รอั�นณ�8งมนใหญ� ส5งง�มแก�กม ม�พระอั�ฏฐ�รศิอั�นณ�8ง ล$กย�น เบ��อังตะว่�นโอักเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�พ#ห�ร ม�ป5Rคำร5 ม�ทำะเลหลว่ง ม�ปR�หม�กปR�พล5 ม�ไร� ม�น� ม�ถ#8นถ�น ม�บ��นใหญ�บ��นเล6ก ม�ปR�ม�ว่งม�ปR�ขึ้�ม ด5ง�มด�งแกส�

13

Page 14: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ด านท�� ๓ (งแต�)ง เบ��อังต�นนอันเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�ตล�ดปส�น ม�พระอั

จนะ ม�ปร�ส�ทำ ม�ปR�หม�กพร��ว่ ปR�หม�กล�ง ม�ไร� ม�น� ม�ถ#8นถ�น ม�บ��นใหญ�บ��นเล6ก เบ��อังห�ว่นอันเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�ก$ฎ�พ#ห�ร ป5Rคำร5อัย5� ม�สรด�ภงส ม�ปR�พร��ว่ปR�ล�ง ม�ปR�ม�ว่ง ปR�ขึ้�ม ม�น���โคำก ม�พระขึ้พ$ง ผ�เทำพด�ในเขึ้�อั�นน��น เป?นใหญ�กว่��ทำ$กผ�ในเม�อังน�� ขึ้$นผ5�ใดถ�อัเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��แล� ไหว่�ด�พล�ถ5ก เม�อังน��เทำ�8ยง เม�อังน��ด� ผ#ไหว่�บ�ด� พล�บ�ถ5ก ผ�ในเขึ้�อั��นบ�คำ$�มบ�เกรง เม�อังน��ห�ย ๑๒๑๔ ศิก ปHมะโรง พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเจ��เม�อังศิร�ส�ช้ช้น�ล�ยส$โขึ้ทำ�ยน�� ปล5กไม�ต�ลน�� ได�ส#บส�8เขึ้�� จ/งให�ช้�8งพ�นขึ้ด�นห#น ต��งหว่��งกล�งไม�ต�ลน�� ว่�นเด�อันด�บ เด�อันโอักแปดว่�น ว่�นเด�อันเต6ม เด�อันบ��งแปดว่�น ฝี5งป5Rคำร5 เถร มห�เถร ขึ้/�นน�8งเหน�อัขึ้ด�นห#นส5ดธีรรมแก�อั$บ�สก ฝี5งทำ�ว่ยจ��ศิ�ล ผ#ใช้�ว่�นส5ดธีรรม พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เจ��เม�อังศิร�ส�ช้ช้น�ล�ยส$โขึ้ทำ�ย ขึ้/�นน�8งเหน�อัขึ้ด�นห#น ให�ฝี5งทำ�ว่ยล5กเจ��ล5กขึ้$น ฝี5งทำ�ว่ยถ�อับ��นถ�อัเม�อัง คำร��นว่�นเด�อันด�บเด�อันเต6ม ทำ��นแต�งช้��งเผ�อักกระพ�ดลย�ง เทำ��ยรย�อัมทำอังง�... (ซึ่��ย) ขึ้ว่� ช้�8อัร5จ�คำร� พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ขึ้/�นขึ้�8ไปนบพระ (เถ#ง) อัร�ญญ#กแล�ว่เขึ้��ม� จ�ร/กอั�นณ�8ง ม�ในเม�อังช้เล�ยง สถ�บกไว่� ด�ว่ยพระศิร�ร�ตนธี�ต$ จ�ร/กอั�นณ�8ง ม�ในถ���ร�ตนธี�ร ในกลว่งปR�ต�ลน�� ม�ศิ�ล�สอังอั�น อั�นณ�8งช้�8อัศิ�ล�พระม�ส อั�นณ�8งช้�8อัพ$ทำธีศิ�น� ขึ้ด�นห#นน�� ช้�8อัมน�งศิ#ล�บ�ตร สถ�บกไว่�น�8 จ/8งทำ��งหล�ยเห6น

ด านท�� ๔ พ�อัขึ้$นพระร�มคำ��แหง ล5กพ�อัขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2เป?นขึ้$นในเม�อังศิร�ส�ช้ช้น�ล�ยส$โขึ้ทำ�ย ทำ��งม�ก

14

Page 15: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ก�ว่ล�ว่ แลไทำยเม�อังใต�หล��ฟ้=�ฎ... ไทำยช้�ว่อั5ช้�ว่ขึ้อังม�อัอัก ๑๒๐๗ ศิกปHก$น ให�ขึ้$ดเอั�พระธี�ต$อัอักทำ��งหล�ยเห6น กระทำ��บ5ช้�บ��เรอัแก�พระธี�ต$ได�เด�อันหกว่�น จ/8งเอั�ลงฝีPงในกล�งเม�อังศิร�ส�ช้ช้น�ล�ยก�อัพระเจด�ย2เหน�อัหกเขึ้��จ/8งแล�ว่ ต��งเว่�ยงผ�ล�อัมพระมห�ธี�ต$ ส�มเขึ้��จ/8งแล�ว่ เม�8อัก�อันล�ยส�อัไทำยน��บ�ม� ๑๒๐๕ ศิกปHมะแม พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ห�ใคำร�ใจในใจ แลใส�ล�ยส�อัไทำยน�� ล�ยส�อัไทำยน��จ/8งม�เพ�8อัขึ้$นผ5�น��นใส�ไว่� พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงน��นห� เป?นทำ��ว่เป?นพระย�แก�ไทำยทำ��งหล�ย ห�เป?นคำร5อั�จ�รย2ส� 8งสอันไทำยทำ��งหล�ยให�ร5 �บ$ญร5 �ธีรรมแทำ� แต�คำนอั�นม�ในเม�อังไทำยด�ว่ย ร5 �ด�ว่ยหลว่ก ด�ว่ยแกล�ว่ด�ว่ยห�ญ ด�ว่ยแคำะ ด�ว่ยแรง ห�คำนจ�กเสมอัม#ได� อั�จปร�บฝี5งขึ้��เส�ก ม�เม�อังกว่��งช้��งหล�ย ปร�บเบ��อังตะว่�นอัอัก รอัด สรลว่ง สอังแคำว่ ล$มบ�จ�ย สคำ� เทำ��ฝีP8 งขึ้อังเถ�งเว่�ยงจ�นทำน2เว่�ยงคำ��เป?นทำ�8แล�ว่ เบ��(อั)งห�ว่นอัน รอัดคำนทำ� พระบ�ง แพรก ส$พรรณภ5ม# ร�ช้บ$ร� เพรช้บ$ร� ศิร�ธีรรมร�ช้ ฝีP8 งทำะเลสม$ทำรเป?นทำ�8แล�ว่ เบ��อังตะว่�นตก รอัดเม�อังฉอัด เม�อัง...น หงส�ว่ด� สม$ทำรห�เป?นแดน เบ��อังต�นนอัน รอัดเม�อังแพร� เม�อังม��น เม�อังน... เม�อังพล�ว่ พ�นฝีP8 งขึ้อังเม�อังช้ว่� เป?นทำ�8แล�ว่ ปล5กเล��ยง ฝี5งล5กบ��นล5กเม�อังน��น ช้อับด�ว่ยธีรรมทำ$กคำน

จะเห6นได�ว่�� ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ม�คำ$ณสมบ�ต#เด�นในแง�ประว่�ต#ศิ�สตร2 ประว่�ต#ว่รรณคำด� และประว่�ต#ภ�ษ�ไทำยเป?นอัย��งม�ก คำ$ณคำ��ขึ้อังว่รรณกรรมเร�8อังน�� ได�แก�

๑. ด านภาษา จ�ร/กขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเป?นหล�กฐ�นทำ�8ส��คำ�ญทำ�8ส$ด ทำ�8แสดงให�เห6นถ/งก��เน#ดขึ้อังว่รรณคำด�และอั�กษรไทำย เช้�น กล��ว่ถ/งหล�กฐ�นก�รประด#ษฐ2อั�กษรไทำย ด��นส��นว่นก�รใช้�

15

Page 16: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ถ�อัยคำ��ในก�รเร�ยบเร�ยงจะเห6นว่�� - ถ�อัยคำ��ส�ว่นม�กเป=นคำ��พย�งคำ2เด�ยว่และเป?นคำ��ไทำยแทำ� เช้�น อั��ง โสง น�ง เป?นต�น - ม�คำ��ทำ�8ม�จ�กภ�ษ�บ�ล�ส�นสกฤตปนอัย5�บ��ง เช้�น ศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2 ตร�บ5ร อัร�ญญ#ก ศิร�ทำธี� พรรษ� เป?นต�น - ใช้�ประโยคำส��น ๆ ให�คำว่�มหม�ยกระช้�บ เช้�น แม�ก5ช้�8อัน�งเส�อัง พ�8ก5ช้�8อับ�นเม�อัง - ขึ้�อัคำว่�มบ�งตอันใช้�คำ��ซึ่��� เช้�น "ปR�พร��ว่ก6หล�ยในเม�อังน�� ปR�ล�งก6หล�ยในเม�อังน�� - น#ยมคำ��คำล�อังจอังในภ�ษ�พ5ด ทำ��ให�เก#ดคำว่�มไพเร�ะ เช้�น "ในน���ม�ปล� ในน�ม�ขึ้��ว่ เจ��เม�อังบเอั�จกอับในไพร�ล5�ทำ�ง เพ�8อันจ5งว่�ว่ไปคำ�� ขึ้�8ม��ไปขึ้�ย" - ใช้�ภ�ษ�ทำ�8เป?นถ�อัยคำ��พ��น ๆ เป?นภ�ษ�พ5ดม�กกว่��ภ�ษ�เขึ้�ยน

๒. ด านปรู้ะว�ต้$ศึาสต้รู้% ให�คำว่�มร5 �เก�8ยว่ก�บพระร�ช้ประว่�ต#พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง จ�ร/กไว่�ทำ��นอังเฉล#มพระเก�ยรต# ตลอัดจนคำว่�มร5 �ด��นประว่�ต#ศิ�สตร2 โบร�ณคำด� และสภ�พส�งคำมขึ้อังกร$งส$โขึ้ทำ�ย ทำ��ให�ผ5�อั��นร5 �ถ/งคำว่�มเจร#ญร$ �งเร�อังขึ้อังกร$งส$โขึ้ทำ�ย พระปร�ช้�ส�ม�รถขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง และสภ�พช้�ว่#ตคำว่�มเป?นอัย5�ขึ้อังช้�ว่ส$โขึ้ทำ�ย

๓. ด านส�งคม ให�คำว่�มร5 �ด��นกฎหม�ยและก�รปกคำรอังสม�ยกร$งส$โขึ้ทำ�ย ว่��ม�ก�รปกคำรอังแบบพ�อัปกคำรอังล5ก พระมห�กษ�ตร#ย2ด5แลทำ$กขึ้2ส$ขึ้ขึ้อังร�ษฎรอัย��งใกล�ช้#ด

๔. ด านว�ฒนธรู้รู้ม ปรู้ะเพ่ณ� ให�คำว่�มร5 �เก�8ยว่ก�บว่�ฒนธีรรม ประเพณ�อั�นด�ง�มขึ้อังช้�ว่ส$โขึ้ทำ�ยทำ�8ปฏ#ส�บม�จนถ/งปPจจ$บ�น เช้�น ก�รเคำ�รพบ5ช้�และเล��ยงด5บ#ด�ม�รด� นอักจ�กน��นย�งได�กล��ว่ถ/งประเพณ�ทำ�งศิ�สน� เช้�น ก�รทำอัดกฐ#นเม�8อัอัอักพรรษ� ประเพณ�

16

Page 17: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ก�รเล�นร�8นเร#งม�ก�รจ$ดเทำ�ยนเล�นไฟ้ พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงโปรดให�ร�ษฎรทำ��บ$ญและฟ้Pงเทำศิน2ในว่�นพระ เช้�น "คำนเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��ม�กทำ�น ม�กทำรงศิ�ล ม�กอัว่ยทำ�น.......ฝี5งทำ�ว่ยม�ศิร�ทำธี� ในพระพ$ทำธีศิ�สน� ทำรงศิ�ล เม�8อัพรรษ�ทำ$กคำน"

กล��ว่เฉพ�ะในแง�ขึ้อังว่รรณคำด� และภ�ษ�ไทำย ศิ#ล�จ�ร/กคำ�อัต�นก��เน#ดขึ้อังต�ว่อั�กษรไทำยและก�รว่�งอั�กขึ้รว่#ธี�แบบไทำยเด#ม ด�งบทำคำว่�มต�อัไปน�� (ธีนกร ช้�อัไม�ทำอัง. เว่6บไซึ่ต2.)

ทำ��นผ5�ร5 �น�กประว่�ต#ศิ�สตร2หล�ยทำ��น คำ�ดก�นว่�� เร#8มจ�กแบบอั�กษรคำฤนถ2ขึ้อังอั#นเด�ยใต� ได�ถ5กน��ม�ด�ดแปลงเป?นอั�กษรขึ้อัม อั�กษรขึ้อัมน��น��ม�เขึ้�ยนภ�ษ�บ�ล� ส�นสกฤตได�สะดว่ก แต�พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ทำรงเห6นว่��ก�รน��ม�เขึ้�ยนเป?นภ�ษ�ไทำยน��นไม�สะดว่ก เพร�ะไม�ม�ว่รรณย$กต2เป?นเคำร�8อังหม�ยก��หนดเส�ยงส5งต�8�และม�สระน�อัย ไม�เพ�ยงพอัจะเขึ้�ยนภ�ษ�ไทำยได�ต�มต�อังก�ร พระอังคำ2จ/งทำรงม�พระร�ช้ด��ร#แก�ไขึ้แบบอั�กษรเส�ยใหม�ให�เป?นล�กษณะอั�กษรไทำย (ซึ่/8งถ��ส�งเกตถ�อัยคำ��ในศิ#ล�จ�ร/ก จะเห6นคำ��ว่�� "น��" อัย5�ต�อัคำ��ว่�� "ล�ยส�อั" ทำ$กแห�ง คำงจะม�คำว่�มหม�ยว่��ต�ว่อั�กษรแบบน��ย�งไม�เคำยม�) พระอังคำ2ทำรงแก�ร5ปต�ว่อั�กษรให�เขึ้�ยนได�รว่ดเร6ว่กว่��อั�กษรขึ้อัม ทำ��งสระและพย�ญช้นะก6จะเขึ้�ยนอัย5�ในบรรทำ�ดเด�ยว่ก�น

แม�ว่��พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้จะม#ได�เป?นผ5�ทำรงประด#ษฐ2ร5ปอั�กษรขึ้/�นโดยพระอังคำ2เอังก6ต�ม (๑) ก�รทำ�8พระอังคำ2ทำรงแก�ไขึ้ต�ว่อั�กษรเส�ยใหม�ในสม�ยกร$งส$โขึ้ทำ�ยน��น น�บเป?นก�รส��คำ�ญ เป?นก�รพ�ฒน�ต�อัยอัดทำ�งคำว่�มคำ#ด คำ�อั ก�รน��ภ5ม#คำว่�มร5 �ทำ� �งหล�ยทำ�8ม�อัย5�เด#มในขึ้ณะน��นม�พ�ฒน�ให�

17

Page 18: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เก#ดคำว่�มเหม�ะสม ให�ม�คำว่�มสะดว่กในก�รจ�ร/กและอั��น อั�กทำ��งเส�ยงทำ�8ใช้�น��นก6ม�คำว่�มคำรบถ�ว่นต�มล�กษณะเส�ยงทำ�8ใช้�ในภ�ษ�ไทำย ส#8งน��น�บเป?นคำ$ณประโยช้น2อัย��งมห�ศิ�ล เป?นว่#ว่�ฒน�ก�ร อั�นทำ��ให�เก#ดคำว่�มเจร#ญก��ว่หน��ทำ�งคำว่�มร5 �และว่#ทำย�ก�รในสม�ยน��นเป?นอัย��งย#8ง แสดงให�เห6นถ/งพระอั�จฉร#ยะภ�พในเช้#งภ�ษ�ศิ�สตร2และคำว่�มเป?นน�กปร�ช้ญ2ขึ้อังพระอังคำ2

คำร��นล�ว่งร�ช้ก�ลพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้แล�ว่ จะเป?นระยะเว่ล�น�นเทำ��ใดไม�ปร�กฏแน�ช้�ด ม�ผ5�แก�ไขึ้กล�บไปใช้�คำ$ณล�กษณะบ�งอัย��งต�มแบบหน�งส�อัขึ้อัม ซึ่/8งม�สระอัย5�ขึ้��งหน��พย�ญช้นะบ��ง อัย5�ขึ้��งหล�งพย�ญช้นะบ��ง อัย��งเช้�นใช้�ในแบบหน�งส�อัไทำยม�จนทำ$กว่�นน��

ต�ว่อั�กษรไทำยทำ�8พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ทำรงคำ#ดคำ�นขึ้/�นน�� ได�ม�ผ5�น��ไปใช้�ก�นแพร�หล�ยต�อัไปในประเทำศิใกล�เคำ�ยงในสม�ยน��น เช้�น ในล��นช้��ง ล��นน� และประเทำศิขึ้��งฝีR�ยใต�ขึ้อังอั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ย คำ�อั กร$งศิร�อัย$ธีย�

ล�กี่ษณะของต้�วอ�กี่ษรู้ไทย

สระ ๒๐ ต�ว่

ว่รรณย$กต2 ๒ ร5ป ต�ว่เลขึ้ ๖ ต�ว่18

Page 19: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

พย�ญช้นะ ๓๙ ต�ว่

ทำ��นผ5�ร5 �บ�งทำ��นได�ให�คำว่�มคำ#ดเห6นเก�8ยว่ก�บก�รประด#ษฐ2ต�ว่อั�กษรไทำยขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้อั�กน�ยหน/8งว่�� จ�กก�รด5ทำ�8เหต$ผลแว่ดล�อัม พย�ญช้นะไทำยน��จะม�คำรบทำ��ง ๔๔ ต�ว่ต��งแต�ในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้แล�ว่ ทำ�งขึ้อัมได�ภ�ษ�บ�ล�-ส�นสกฤตเป?นคำร5 ม�พย�ญช้นะจ��นว่น ๓๓ ต�ว่เทำ��ก�บภ�ษ�บ�ล� พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงได�แบบอัย��งจ�กขึ้อัมและอั#นเด�ย คำร��งแรกน��นคำงเป?นพย�ญช้นะ ๓๔ ต�ว่ (ต�ดน#คำห#ต อัอัก ๑ ต�ว่ แต�พระอังคำ2ได�น��ม�ใช้�แทำนต�ว่ ม อัย��งส�นสกฤตและขึ้อัม) ต�อัม�พระอังคำ2อั�จจะทำรงคำ#ดคำ�นเพ#8มเต#มอั�ก ๑๐ ต�ว่ ทำ�8เร�ยกว่�� "พย�ญช้นะเต#ม" เพ�8อัให�เส�ยงพอัใช้�ในภ�ษ�ไทำย พย�ญช้นะเต#ม ๑๐ ต�ว่คำ�อั ฃ ฅ ซึ่ ฎ ด บ ฝี ฟ้ อั ฮ จะเห6นว่��พย�ญช้นะเหล��น��ได�เพ#8มเขึ้��

19

Page 20: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ม�จ�กพย�ญช้นะว่รรคำม�เส�ยงทำ�8พ�อังก�น เช้�น ฃ พ�อังเส�ยงก�บ ขึ้ ฅ พ�อังเส�ยงก�บ คำ ในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้น��น ต�ว่อั�กษรน��คำงอัอักเส�ยงเป?นคำนละหน�ว่ยเส�ยงก�น แต� ฃ ก�บ ฅ คำงจะอัอักเส�ยงได�ย�กกว่�� เร�จ/งร�กษ�เอั�ไว่�ไม�ได� ม�อั�นต�อังส5ญไปอัย��งน��เส�ยด�ย (๒) เหต$ผลคำ�อั ถ��เป?นหน�ว่ยเส�ยงเด�ยว่ก�น พระอังคำ2จะไม�ทำรงคำ#ดเส�ยงซึ่���ก�น เช้�นน��น ฃ ก�บ ขึ้ และ ฅ ก�บ คำ จ/งน��จะเป?นคำนละหน�ว่ยเส�ยงก�นเช้�นเด�ยว่ก�บภ�ษ�บ�ล� ส�นสกฤต ทำ�8อัอักเส�ยงพย�ญช้นะว่รรคำตะ ต��งก�บเส�ยงพย�ญช้นะว่รรคำฏะ แต�เม�8อัเร�ร�บเขึ้��ม�ใช้� เร�อัอักเส�ยงอัย��งเขึ้�ไม�ได� เร�จ/งอัอักเส�ยงเหม�อันก�น เช้�นเด�ยว่ก�บ ต�ว่ ส, ษ, ศิ ก6เช้�นเด�ยว่ก�น เขึ้�อัอักเส�ยงต��งก�นแต�เร�อัอักเส�ยงเหม�อันก�นหมด เส�ยงใดทำ�8อัอักย�กย�อัมส5ญได�ง��ย

(๑) หน�งส�อัพระบรมร�ช้�น$ส�ว่ร�ย2พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ และรว่มเร�8อังเม�อังส$โขึ้ทำ�ย กรมศิ#ลป�กร

(๒) เล#กใช้�เม�8อัปHพระพ$ทำธีศิ�กร�ช้ ๒๔๗๐ ต�อัม�เก#ดพจน�น$กรมฉบ�บ ปHพระพ$ทำธีศิ�กร�ช้ ๑๓๙๓ จ/งได�ประก�ศิเล#กใช้�อัย��งเป?นทำ�งก�ร

ส��หร�บคำว่�มงดง�มในแง�ขึ้อังว่รรณคำด�น��น ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ ได�ร�บก�รยอัมร�บด�งต�อัไปน��

ศิ#ล�จ�ร/กจ�ดว่��เป?นว่รรณคำด�ทำ�8ส��คำ�ญประเภทำหน/8ง ทำ�8ม�ประโยช้น2ในด��นก�รศิ/กษ�เร�8อังร�ว่ทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2โบร�ณคำด� ตลอัดจนว่#ช้�อั�กษรศิ�สตร2 ว่�ฒนธีรรม และอั�8นๆ ศิ#ล�จ�ร/กทำ�8ม�ผ5�น��ม�เป?นหล�กฐ�นหล�กได� ม�ทำ� �งส#�น ๒๘ หล�ก และคำงไม�ม�ผ5�ใดปฏ#เสธีห�กจะกล��ว่ว่��ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ ทำ�8เป?นต�นแบบแห�งอั�กษรไทำยน��น จะ

20

Page 21: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

จ�ดเขึ้��เป?นผลง�นทำ�8ทำรงคำ$ณคำ��อัย��งย#8งทำ�งด��นว่รรณกรรม ด�งน��

๑) ใช้�คำ��กะทำ�ดร�ด สละสลว่ย เช้�น

- ก5ไปต�หน�งว่�งช้��ง (ไปคำล�อังช้��ง)

- บ�เขึ้��ผ5�ล�กม�กผ5�ซึ่�อัน (ไม�เขึ้��ก�บคำนผ#ด)

๒) เน�นคำ��ได�กระช้�บ เช้�น - เจ6บทำ�อังขึ้�อังใจ

- ได�ขึ้��เส�อักขึ้��เส�อั ห�ว่พ$ �งห�ว่รบก6ด� บ�ฆ่��บ�ต� - พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงน��นห�เป?นทำ��ว่เป?นพระย�แก�

ไทำยทำ��งหล�ย ห�เป?นคำร5อั�จ�รย2ส� 8งสอันไทำยทำ��งหล�ย ให�ร5 �บ$ญร5 �แทำ� แต�คำนอั�นม�เม�อังไทำยด�ว่ยร5 �หลว่ก ด�ว่ยแกล�ว่ด�ว่ยห�ญ ด�ว่ยแคำะด�ว่ยแรง ห�คำนจ�กเสมอัม#ได�

๓) ม�โว่ห�รเปร�ยบเทำ�ยบได�ด� ทำ��ให�เก#ดภ�พพจน2และม�จ#นตน�ก�ร เช้�น - เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��ด� ในน���ม�ปล�ในน�ม�เขึ้�� - น���ตระพ�งโพยส�ใสก#นด�ด�8งก#นน���โขึ้งเม�8อัแล�ง - ม�พระอั�ฎฐ�รศิอั�นหน/8งล$กย�น (กล��ว่ถ/งพระพ$ทำธีร5ปย�น) ๔) ม�คำ��ส�มผ�ส คำล�อังจอัง - ไพร�ฟ้=�หน��ใส - เพ�8อันจ5งว่�ว่ไปคำ��ขึ้�8ม��ไปขึ้�ย

จะเห6นว่��ภ�ษ�ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้น��น อั��นแล�ว่ได�อัรรถรสขึ้อังถ�อัยคำ�� เป?นภ�ษ�ไทำยแทำ�ทำ�8เขึ้�ยนเป?น

21

Page 22: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

คำว่�มส��นๆ แต�ได�ใจคำว่�มทำ�8ล/กซึ่/�ง ก#นใจ ทำ��ให�เก#ดจ#นตน�ก�รขึ้อังผ5�อั��นได�กว่��งไกล เช้�นทำ�อันหน/8งบนศิ#ล�จ�ร/ก กล��ว่ว่��

"... เม�8อัช้�8ว่พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��ด� ในน���ม�ปล�ในน�ม�ขึ้��ว่ เจ��เม�อังบ�เอั�จกอับในไพร�ล5�ทำ�ง เพ�8อันจ5งว่�ว่ไปคำ�� ขึ้�8ม��ไปขึ้�ย ใคำรจ�กใคำร�คำ��ช้��งคำ�� ใคำรจ�กใคำร�คำ��ม��คำ��..."

ว่รรณคำด�เร�8อังน�� ได�บอักเล��เร�8อังร�ว่ต��งๆ ในสม�ยร�ช้อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยไว่�หล�ย

ด��นนอักเหน�อัจ�กคำว่�มร5 �ทำ�งด��นอั�กษรศิ�สตร2และน#ร$กต#ศิ�สตร2 ซึ่/8งพอัจะยกม�เป?นต�ว่อัย��งให�เห6นโดยส�งเขึ้ป ได�แก�

๑) ให�คำว่�มร5 �ในด��นประว่�ต#ศิ�สตร2 โดยบอักเล��ถ/งพระร�ช้ประว่�ต#

พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้, เร�8อังร�ว่ขึ้อังร�ช้อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ย ๒) ด��นประว่�ต#ศิ�สตร2ภ5ม#ศิ�สตร2 บอักเล��ถ/งอั�ณ�เขึ้ต

ขึ้อังร�ช้อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยในขึ้ณะน��นว่��ม�เขึ้ตแดนต#ดต�อัก�บประเทำศิใดบ��ง

๓) ด��นน#ต#ศิ�สตร2 บอักเล��ถ/งเร�8อังขึ้อังกรรมส#ทำธี#Y, ก�รร�บมรดก, กฎหม�ย

ระหว่��งประเทำศิทำ�8ไม�ม�ก�รทำ��ร��ยเช้ลยศิ/ก และอั�8นๆ ซึ่/8ง ม.ร.ว่.เสน�ย2 ปร�โมช้ ได�กล��ว่ไว่�ว่�� ศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้น�� น�บได�ว่��เป?นร�ฐธีรรมน5ญฉบ�บแรกขึ้อังไทำย

22

Page 23: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๔) ด��นร�ฐศิ�สตร2 บอักเล��ถ/งระบอับก�รปกคำรอัง ทำ�8เป?นก�รปกคำรอังทำ�8เป?นแบบ

พ�อัปกคำรอังล5ก, ก�รต�ดส#นคำว่�มต��งๆ ให�ทำรงไว่�ซึ่/8งคำว่�มเป?นจร#ง เป?นไปอัย��งย$ต#ธีรรม

๕) ด��นเศิรษฐศิ�สตร2 ก�รพ�ณ#ช้ย2 บอักเล��ถ/งก�รเก6บภ�ษ� ก�รคำ��ขึ้อังประช้�ช้น

ม�ก�รคำ��ขึ้�ยแลกเปล�8ยนส#นคำ�� ม�ตล�ดส��หร�บคำ��ขึ้�ย ๖) ด��นก�รเกษตร บอักเล��ถ/งก�รปล5กสว่นผลไม�

ทำ��น� พ��นทำ�8ทำ��ก#น ม�คำว่�มอั$ดมสมบ5รณ2 ม�ก�รก�กเก6บน���เพ�8อัไว่�ใช้�ในหน��แล�ง

๗) ด��นส�งคำมศิ�สตร2 บอักเล��ถ/งช้�ว่#ตคำว่�มเป?นอัย5�ทำ�8เร�ยบง��ย ประช้�ช้นม�ศิ�ลธีรรม

ก�รคำบคำ��สม�คำมก�นเป?นไปอัย��งม�ม#ตรไมตร� เอั��อัเฟ้S� อัเผ�8อัแผ� บ$ตรทำ��น$บ��ร$งปรนน#บ�ต#ผ5�เป?นบ#ด�ม�รด� ผ5�เป?นน�อังให�คำว่�มเคำ�รพและด5แลปรนน#บ�ต#ต�อัผ5�เป?นพ�8เย�8ยงบ#ด�ม�รด� ๘) ด��นขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ� บอักเล��ถ/งประเพณ�ก�รถ�อัศิ�ลในช้�ว่งเขึ้��พรรษ� ประเพณ�กร�นกฐ#นหล�งอัอักพรรษ� ก�รเผ�เทำ�ยนเล�นไฟ้

๙) ด��นศิ�สน� บอักเล��ถ/งก�รให�ทำ�นร�กษ�ศิ�ล สร��งว่�ด โบสถ2 ว่#ห�ร ศิ�สนสถ�

ต��งๆ ม�ก�รทำ��น$บ��ร$งพระพ$ทำธีศิ�สน�อัย��งด�ย#8ง เป?นส#8งทำ�8แสดงให�เห6นว่��ร�ช้อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยน��น ม�พระพ$ทำธีศิ�สน�เป?นศิ�สน�ประจ��ช้�ต#

อัย��งไรก6ด� ในปPจจ$บ�นม�ประเด6นทำ�8ถกเถ�ยงก�นถ/งคำว่�มจร#งบ�งประก�รเก�8ยว่ก�บศิ#ล�จ�ร/ก โดยบ�งส�ว่นมอังว่�� ศิ#ล�จ�ร/กเป?น

23

Page 24: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ส#8งทำ�8ถ5กประด#ษฐ2ขึ้/�นในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ม�กกว่��จะเป?นขึ้อังโบร�ณทำ�8ทำ��ขึ้/�นในสม�ยส$โขึ้ทำ�ย ด�งน�� (มต#ช้น. ว่�นทำ�8 ๐๔ ก�นย�ยน พ.ศิ.

๒๕๔๖ ปHทำ�8 ๒๖ ฉบ�บทำ�8 ๙๓๐๙. หน�� ๑)

ศึ$ลาจารู้�กี่"เจ7ง พ่$ส�จน%ได ท��งว$ทย%-โบรู้าณคด�น�กี่ว$ชากี่ารู้สายกี่รู้มศึ$ลป9ย�น เหมาะสมกี่�บรู้างว�ลย�เนสโกี่

ผ5�เช้�8ยว่ช้�ญภ�ษ�โบร�ณ ทำ��ล�8นพ#ส5จน2ศิ#ล�จ�ร/ก พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง หล�กทำ�8 ๑ ขึ้อังจร#งร�อัยเปอัร2เซึ่6นต2 ใคำรบอักปลอัมให�ห�หล�กฐ�นประว่�ต#ศิ�สตร2ม�ย�นย�น "ปอังพล" เผยเคำยม�คำนส�งหน�งส�อัคำ�ดคำ��นถ/งย5เนสโก

เม�8อัว่�นทำ�8 ๓ ก�นย�ยน น�ยปอังพล อัด#เรกส�ร ร�ฐมนตร�ว่��ก�รกระทำรว่งศิ/กษ�ธี#ก�ร(ศิธี.) ให�ส�มภ�ษณ2กรณ�น�กประว่�ต#ศิ�สตร2ระบ$หล�กศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงหล�กทำ�8 ๑ ไม�ได�ทำ��ขึ้/�นสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง แต�ทำ��ขึ้/�นในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ว่�� ใคำรทำ�8คำ�ดคำ��นเร�8อังน��ก6ช้�ว่ยไม�ได�เพร�ะทำ�งอังคำ2ก�รศิ/กษ�ว่#ทำย�ศิ�สตร2และว่�ฒนธีรรมแห�งสหประช้�ช้�ต# (ย5เนสโก) ม�มต#ให�หล�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเป?นมรดกโลก ก�อันหน��น��ม�คำนส�งหน�งส�อัคำ�ดคำ��นไปทำ�8ย5เนสโกว่��ไม�ใช้�ขึ้อังจร#งทำ�8สร��งสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ทำ�งกระทำรว่งช้��แจงย5เนสโกไปแล�ว่ ส�ว่นก�รจ�ดง�นสมโภช้ศิ#ล�จ�ร/กด�งกล��ว่น��ในว่�ระคำรบรอับ ๗๒๐ ปH จะจ�ดในปH ๒๕๔๖ น��แต�ต�อังห�ร�อัร�ว่มก�บหน�ว่ยง�นอั�8นๆ ด�ว่ย ส��หร�บหล�กศิ#ล�จ�ร/กด�งกล��ว่น��จ�ดเก6บไว่�ทำ�8พ#พ#ธีภ�ณฑิสถ�นแห�งช้�ต# กร$งเทำพมห�นคำร

น�งส#ร#กร มณ�ร#นทำร2 ร�ฐมนตร�ช้�ว่ยว่��ก�ร ศิธี. กล��ว่ว่�� ก�รทำ�8ย5เนสโกยกย�อังให�เป?นมรดกโลกเป?นเร�8อังทำ�8น��ย#นด�

24

Page 25: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ม�กกว่�� ประช้�ช้นช้�ว่ไทำยน��ด�ใจเอั�ไว่�ก�อัน ย#8งในช้�ว่งทำ�8จะประช้$มกล$�มคำว่�มร�ว่มม�อัทำ�งเศิรษฐก#จเอัเช้�ยแปซึ่#ฟ้Uก(เอัเปคำ)ในเด�อันต$ล�คำมน��จะเป?นส#8งด�ม�กๆ ส�ว่นกรณ�ทำ�8น�กประว่�ต#ศิ�สตร2บ�งส�ว่นบอักว่��ไม�ใช้�ขึ้อังจร#งเป?นขึ้อังปลอัมเป?นเร�8อังทำ�8ส�ม�รถพ#ส5จน2ก�นภ�ยหล�งได�

น�งส�ว่ก�อังแก�ว่ ว่�ระประจ�กษ2 ผ5�เช้�8ยว่ช้�ญด��นภ�ษ�โบร�ณ กรมศิ#ลป�กร กล��ว่ว่�� หล�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเป?นขึ้อังจร#ง ๑๐๐ เปอัร2เซึ่6นต2 เพร�ะจ�กก�รศิ/กษ�ต�ว่อั�กษรหล�กศิ#ล�จ�ร/กพบว่��เป?นต�ว่อั�กษรทำ�8พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงคำ#ดคำ�นขึ้/�น เพ�8อัให�เป?นเอักล�กษณ2ทำ�8ใช้�ขึ้/�น จะเห6นว่��พย�ญช้นะทำ�8เขึ้�ยนจะไม�ม�ขึ้อับบนล��งเหม�อันอั�กษรขึ้อัม สระพย�ญช้นะอัย5�ในบรรทำ�ดเด�ยว่ก�น ก�รเขึ้�ยนอั�กษรพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงไม�ต�อังยกเคำร�8อังม�อัเขึ้�ยน ส�ม�รถเขึ้�ยนต#ดต�อัก�นได�เลยในแต�ละพย�ญช้นะเป?นเอักล�กษณ2ม�จนถ/งทำ$กว่�นน�� แต�ถ��เป?นอั�กษรขึ้อังขึ้อัมหร�อัขึ้อังภ�ษ�อั�งกฤษเว่ล�เขึ้�ยนพย�ญช้นะส�ว่นใหญ�ต�อังยกเคำร�8อังม�อัเขึ้�ยน เช้�น ต�ว่ T ต�อังขึ้�ดเส�นตรงบนและถ/งจะขึ้�ดเส�นตรงล��ง ก�รเขึ้�ยนต�อังยกป�กก�เว่ล�เขึ้�ยน ส#8งเหล��น��แสดงให�เห6นถ/งคำว่�มเป?นอั#สระทำ�งภ�ษ� นอักจ�กน��ในหล�กศิ#ล�จ�ร/กด�งกล��ว่จะเขึ้�ยนเป?นร5ปสละลอัยอัย��งคำ��ในศิ#ล�จ�ร/กขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2 ในศิ#ล�จ�ร/กร$ �นหล�งๆ จะใช้�ร5ปสระลอัย

"น�กประว่�ต#ศิ�สตร2และคำนทำ�8อัอักม�บอักว่��หล�กศิ#ล�จ�ร/กน��เป?นขึ้อังปลอัม อัย�กทำร�บว่��บ$คำคำลเหล��น��เคำยอั��นหล�กศิ#ล�จ�ร/กและม�คำว่�มร5 �เร�8อังน��หร�อัเปล�� ห�กอัอักม�ระบ$ว่��ทำ��ขึ้/�นในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ คำว่รจะม�หล�กฐ�นทำ�ง

25

Page 26: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ประว่�ต#ศิ�สตร2อัอักม�ย�นย�น ไม�อัย�กให�อัอักม�พ5ดลอัยๆ แบบน��" ผ5�เช้�8ยว่ช้�ญด��นภ�ษ�โบร�ณกล��ว่

คำ$ณหญ#งแม�นม�ศิ ช้ว่ล#ต ประธี�นทำ�8ปร/กษ�คำณะกรรมก�รแห�งช้�ต# ว่��ด�ว่ยแผนง�นคำว่�มทำรงจ��ขึ้อังโลก กล��ว่ว่�� เหต$ผลทำ�8ม�ก�รเสนอัหล�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเป?นมรดกโลก จะเห6นว่��ในหล�กศิ#ล�จ�ร/ก ๔ ด��นจะม�เน��อัห�ทำ�8บ�งบอักถ/งหล�กก�รปกคำรอังบ��นเม�อังขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงตรงก�บหล�กส#ทำธี#มน$ษยช้นทำ�8เปUดโอัก�สให�ร�ษฎรม�ส�ว่นร�ว่มในก�รปกคำรอังบ��นเม�อัง เช้�น ก�รให�ร�ษฎรม�ส�8นระฆ่�งเว่ล�ม�เร�8อังเด�อัดร�อัน ก�รจ�ดระเบ�ยบบ��นเม�อังใคำรใคำร�คำ��ช้��งคำ�� ใคำร�คำ��ม��คำ�� ร�ษฎรจะเด#นทำ�งไปคำ��ทำ�8ไหนก6ได�แสดงถ/งคำว่�มเป?นอั#สระ ก�รส�งเสร#มให�ร�ษฎรอัย5�ในศิ�ลธีรรม ม�ก�รเช้#ญพระเถระม�เทำศิน2ให�ร�ษฎรฟ้Pง ส#8งเหล��น��ทำ�งย5เนสโกก6เห6นคำว่�มส��คำ�ญ

"ส�ว่นเร�8อังทำ�8ม�คำนคำ��นว่��ไม�ใช้�หล�กศิ#ล�จ�ร/กจร#งน��น ทำ�งย5เนสโกไม�ได�สนใจประเด6นเหล��น��เทำ��ไร แต�ทำ�งคำณะกรรมก�รก6ได�ทำ��หน�งส�อัช้��แจงเร�8อังเหล��น��ไปด�ว่ย ว่��ม�ก�รศิ/กษ�และพ#ส5จน2แล�ว่ว่��เป?นขึ้อังจร#งทำ�8สร��งสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง นอักจ�กน��ย�งพ#ส5จน2ทำ�งว่#ทำย�ศิ�สตร2โดยส��น�กโบร�ณคำด� กรมศิ#ลป�กร จ�กห#นหล�กศิ#ล�จ�ร/กก6ม�อั�ย$อัย5�ในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ม�ก�รพ#ส5จน2รอัยขึ้�ดขึ้อังต�ว่อั�กษรในหล�กศิ#ล�จ�ร/กด�ว่ย เร�8อังเหล��น��ปกต#ต�มหล�กก�รก6ต�อังม�ก�รพ#ส5จน2ด�ว่ยหล�กว่#ทำย�ศิ�สตร2คำว่บคำ5�ไปด�ว่ย ส�ว่นทำ�8บ�งทำ��นบอักว่��คำ��บ�งคำ��ไม�คำว่รจะม�ในสม�ยน��นก6ม�ก�รถกเถ�ยงก�นและได�ม�ก�รศิ/กษ�พ#ส5จน2โดยผ5�เช้�8ยว่ช้�ญหล�ยทำ��น อัย��งคำ��ว่�� "ช้��ง" ก6ม�

26

Page 27: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ก�รจ�ร/กไว่�หล�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑๐๖ หล�กทำ�8 ๑๐๒ เป?นคำ��ว่��ช้��งเกว่�ยน หล�กทำ�8 ๕๔ เป?นช้��งล$" คำ$ณหญ#งแม�นม�ศิกล��ว่

คำ$ณหญ#งแม�นม�ศิกล��ว่ว่�� ก�รจะเสนอัให�หล�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ เป?นมรดกเป?นเร�8อังทำ�8ทำ$กฝีR�ยทำ��ก�นอัย��งรอับคำอับให�ม�กทำ�8ส$ด เพร�ะก�รทำ�8จะเอั�ช้�8อัเส�ยงขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงไปเสนอัน��นจะต�อังทำ��ให�ทำ$กคำนม�คำว่�มเช้�8อัถ�อั เล�8อัมใสเคำ�รพน�บถ�อัในพระอังคำ2 ห�กไม�ม�พระอังคำ2เร�ก6อั�จจะไม�ม�ภ�ษ�ทำ�8เป?นภ�ษ�ไทำยจนทำ$กว่�นน�� อัย��งไรก6ต�ม จะก�รแปลหล�กศิ#ล�จ�ร/กเพ�8อัเผยแพร�เป?นภ�ษ�จ�น เยอัรมน� จ�กเด#มทำ�8ได�พ#มพ2เผยแพร�เป?นภ�ษ�อั�งกฤษและภ�ษ�ฝีร�8งเศิสแล�ว่ อั�กทำ��งจะม�ก�รเผยแพร�ทำ�งเว่6บไซึ่ต2ด�ว่ย

น�ยว่#ร$ณ ต��งเจร#ญ อัธี#ก�รบด�มห�ว่#ทำย�ล�ยศิร�นคำร#นทำรว่#โรฒ (มศิว่) ผ5�เช้�8ยว่ช้�ญด��นศิ#ลปกรรมศิ�สตร2 และว่�ฒนธีรรม กล��ว่ว่�� เช้�8อัในศิ#ล�จ�ร/กม�ต��งแต�อัด�ตโดยไม�ม�คำ��ว่��ขึ้อังจร#งหร�อัปลอัม จนกระทำ�8งม�ง�นว่#จ�ยขึ้อังน�ยพ#ร#ยะ ไกรฤกษ2 อั�จ�รย2คำณะศิ#ลปกรรมศิ�สตร2 มห�ว่#ทำย�ล�ยธีรรมศิ�สตร2 ได�ทำ��ว่#จ�ยในช้�ว่งทำ�8เป?นอั�จ�รย2อัย5�มห�ว่#ทำย�ล�ยศิ#ลป�กร(มศิก.) โดยว่#จ�ยในม$มมอังประว่�ต#ศิ�สตร2ศิ#ลปF และโบร�ณคำด� ก6ร�บฟ้Pงได� แต�ไม�ได�หม�ยคำว่�มว่��ศิ#ล�จ�ร/กหล�ก ๑ เป?นขึ้อังปลอัม เพร�ะเป?นก�รน��เสนอัโดยใช้�ด��นมน$ษยว่#ทำย�เขึ้��ไปแยกแยะ ฉะน��น จ/งไม�ส�ม�รถสร$ปได�ว่��ศิ#ล�จ�ร/กหล�ก ๑ เป?นขึ้อังปลอัม และส�ว่นใหญ�ย�งเช้�8อัก�นว่��เป?นขึ้อังจร#งม�กกว่��

"ประว่�ต#ศิ�สตรศิ#ลปFไม�ม�ขึ้�อัม5ลช้�ดเจนต�ยต�ว่ ฉะน��น โดยคำว่�มเช้�8อัส�ว่นต�ว่ต�อังถ�อัว่��เป?นขึ้อังจร#ง และก�รทำ�8ย5เนสโก

27

Page 28: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ยกย�อังให�เป?นมรดกคำว่�มทำรงจ��ขึ้อังโลกเร�ก6น��จะย#นด� เพร�ะจะเป?นพล�งกระต$�นถ/งคำว่�มเป?นคำนไทำยขึ้/�นม�ในกระแสโลกปPจจ$บ�น ก6เป?นปร�กฏก�รณ2ทำ�8ด�" น�ยว่#ร$ณกล��ว่

น�ยพ$ฒ# ว่�ระประเสร#ฐ อัธี#ก�รบด�มห�ว่#ทำย�ล�ยศิ#ลป�กร กล��ว่ว่�� เว่ล�น��คำว่�มเช้�8อัในเร�8อังแบ�งอัอักเป?น ๒ ทำฤษฎ� ซึ่/8งขึ้/�นอัย5�ก�บว่#ธี�ก�รคำ#ด พ5ด ก�รกล�ยขึ้อังภ�ษ� และต�ว่อั�กษร เป?นเร�8อังขึ้อังก�รต�คำว่�มทำ��งส#�น บ�งคำนเช้�8อัว่��ศิ#ล�จ�ร/กทำ�8เก��ทำ�8ส$ดคำ�อัหล�ก ๒ และเป?นขึ้อังจร#ง แต�บ�งคำนบอักว่��ทำ��ขึ้/�นสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ เพร�ะต�อังสร��งคำว่�มร5 �ส/กร�กช้�ต# อัย��งไรก6ต�ม คำงต�อังด5ด�ๆ เพร�ะม�ศิ#ล�จ�ร/กอั�กหล�ยหล�กทำ�8เขึ้�ยนอั�กษรเช้�นเด�ยว่ก�บหล�ก ๑ แต�ทำ��ไมต�อังต�คำว่�มว่��ศิ#ล�จ�ร/กหล�ก ๑ เป?นขึ้อังปลอัม และถ��ทำ��ปลอัมจร#ง คำนทำ��ต�อังเป?นยอัดอั�จฉร#ยะถ/งทำ��อั�นอั�8นได�เหม�อัน

น�ยพ$ฒ#กล��ว่อั�กว่�� ก�รทำ�8ย5เนสโกยกย�อังให�ศิ#ล�จ�ร/กหล�ก ๑ เป?นมรดกคำว่�มทำรงจ��ขึ้อังโลกน��น ไม�เห6นว่��เส�ยห�ยตรงไหน เพร�ะไม�ได�ทำ��ให�ประเทำศิเส�ยห�ย จ/งไม�จ��เป?นจะต�อังปฏ#เสธี

น�งส�ว่#ตร� ส$ว่รรณสถ#ตย2 รอังปล�ด ศิธี. ในฐ�นะเลขึ้�ธี#ก�รคำณะกรรมก�รแห�งช้�ต# ว่��ด�ว่ยย5เนสโก หน/8งใน ๓ คำน ทำ�8ร �ว่มเด#นทำ�งไปช้��แจงต�อัคำณะกรรมก�รทำ�8ปร/กษ�น�น�ช้�ต# ขึ้อังย5เนสโก กล��ว่ว่�� ในก�รช้��แจงต�อัย5เนสโก นอักจ�กตน คำ$ณหญ#งแม�นม�ศิแล�ว่ ย�งม�น�กว่#ช้�ก�รทำ�8ได�ร�บก�รยอัมร�บคำ�อัน�ยอัด$ล ว่#เช้�ยรเจร#ญ กรรมก�รแห�งช้�ต#ว่��ด�ว่ยย5เนสโก ร�ว่มไปช้��แจงด�ว่ย ได�น��หล�กฐ�นทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2ทำ� �งเอักส�รทำ�งว่#ช้�ก�ร หน�งส�อั จ�ก

28

Page 29: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

หอัสม$ดแห�งช้�ต#และหอัจดหม�ยเหต$ ตลอัดจนหน�งส�อัทำ�8ช้�ว่ต��งช้�ต#เขึ้�ยนไว่�ไปย�นย�น อั�ทำ# Thailand a short

history เขึ้�ยนโดย David K. Wyatt หร�อัแม�แต�ขึ้�อัทำ�กทำ�ว่งขึ้อังน�กว่#ช้�ก�รบ�งกล$�มเก�8ยว่ก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ น��ไปเสนอัด�ว่ย แต�คำณะกรรมก�รทำ�8ปร/กษ�น�น�ช้�ต#ขึ้อังย5เนสโกย�งยอัมร�บ และลงมต#สน�บสน$นเป?นเอักฉ�นทำ2ให�จดทำะเบ�ยนศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ในโคำรงก�รมรดกคำว่�มทำรงจ��ขึ้อังโลก

"ไม�คำ#ดว่��คำณะกรรมก�รทำ�8ปร/กษ�น�น�ช้�ต#ขึ้อังย5เนสโกให�จดทำะเบ�ยนเพร�ะเว่ทำน� อัย��งทำ�8น�ยส$จ#ตต2 ว่งษ2เทำศิ บรรณ�ธี#ก�รและผ5�พ#มพ2ผ5�โฆ่ษณ� หน�งส�อัศิ#ลปว่�ฒนธีรรม ระบ$ เพร�ะคำณะกรรมก�รด�งกล��ว่ม�ม�ตรฐ�นและประกอับด�ว่ยผ5�เช้�8ยว่ช้�ญ เหม�อันเป?นก�รด5ถ5กสต#ปPญญ�ขึ้อังคำณะกรรมก�ร และเป?นก�รก��ว่ล�ว่งเก#นขึ้อับเขึ้ตขึ้อังน�กว่#ช้�ก�ร ซึ่/8งถ��คำนว่#จ�รณ2เขึ้��ไปน�8งฟ้Pงอัย5�ในทำ�8ประช้$มด�ว่ยแล�ว่เห6นว่��ลงมต#ให�ด�ว่ยคำว่�มเว่ทำน�จร#ง จ/งจะพ5ดอัย��งน��นได�" น�งส�ว่#ตร�กล��ว่

น�งอัมร� ศิร�ส$ช้�ต# ผ5�อั��นว่ยก�รพ#พ#ธีสถ�นแห�งช้�ต#ร�มคำ��แหงส$โขึ้ทำ�ย กล��ว่ว่�� โดยส�ว่นต�ว่เห6นว่��เป?นเร�8อังด�ทำ�8ย5เนสโกเห6นคำว่�มส��คำ�ญขึ้อังศิ#ล�จ�ร/ก แต�เม�8อัยกย�อังหล�กทำ�8 ๑ แล�ว่ น��จะยกย�อังหล�กอั�8นเสมอัเหม�อันก�น เน�8อังจ�กศิ#ล�จ�ร/กสม�ยส$โขึ้ทำ�ยม�ม�กกว่�� ๑๐ หล�ก แต�ละหล�กกล��ว่ถ/งอั�รยธีรรม ว่�ฒนธีรรม และภ5ม#ปPญญ�ส$โขึ้ทำ�ยไว่�ม�กม�ย ส�ว่นคำว่�มเห6นขึ้อังประว่�ต#ศิ�สตร2บ�งส�ยทำ�8บอักว่��ไม�ใช้�จ�ร/กสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ เพร�ะสร��งขึ้/�นใหม�น��น เห6นว่��ด��นทำ�8 ๑ บ�ง

29

Page 30: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

บอักไว่�ช้�ดเจนแล�ว่ว่�� "พ�อัก5ช้�8อัศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2 แม�ก5ช้�8อัน�งเส�อัง พ�8ก5ช้�8อับ�นเม�อัง ก5ม�พ�8น�อังทำ�อังเด�ยว่ห��คำน ผ5�ช้�ยส�ม ญ#งโสง พ�8เผ�อัผ5�อั��ยต�ยจ�กเผ�อัเต�ยมแต�ย�งเล6ก" หม�ยถ/งพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ คำ#ดและทำรงเล��เร�8อังให�ช้��งสล�กลงบนหล�กศิ#ล� จ/งถ�อัได�ว่��ศิ�ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ เก#ดขึ้/�นโดยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้อัย��งแทำ�จร#ง

"ทำ�งจ�งหว่�ด โดยพ#พ#ธีภ�ณฑิ2จะจ�ดส�มมน�ทำ�งโบร�ณคำด�อัด�ตปPจจ$บ�นอัน�คำตขึ้/�นในว่�นทำ�8 ๕-๖ ก�นย�ยนน��ทำ�8โรงแรมไพล#นส$โขึ้ทำ�ย ม�น�กว่#ช้�ก�รและผ5�เช้�8ยว่ช้�ญด��นประว่�ต#ศิ�สตร2และโบร�ณคำด�ร�ว่มจ��นว่นม�ก" น�งอัมร�กล��ว่

น�ยอัมรทำ�ต# น#ร�ตศิยก$ล ผ5�ว่��ร�ช้ก�รจ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ย กล��ว่ว่�� ช้�ว่ส$โขึ้ทำ�ยต��งด�ใจและจะประช้$มเพ�8อัจ�ดง�นเฉล#มฉลอังให�ย#8งใหญ�พร�อัมก�บง�นสมโภช้ว่�นอั�น$ภ�พพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ ทำ�งจ�งหว่�ดจ�ดม� ๗ ปHแล�ว่ คำร��งน��น��จะเฉล#มฉลอังหล�กศิ#ล�จ�ร/กไปพร�อัมก�นด�ว่ยในว่�นทำ�8 ๑๗ มกร�คำม ๒๕๔๗

จารู้�กี่พ่*อข�นรู้ามค+าแหง "ไม*ปลอม" : จากี่ม�มมองของน�กี่ว$ทยาศึาสต้รู้% คำ$ณจ#ร�ภรณ2 อัร�ณยะน�คำ ได�เขึ้�ยนบทำคำว่�มและให�ทำ�ศินะเก�8ยว่ก�บจ�ร/กพ�อัขึ้$น

ร�มคำ��แหงมห�ร�ช้น�� ไว่�ในน#ตยส�รศิ#ลปว่�ฒนธีรรม ฉบ�บเด�อันก�นย�ยน ปH ๒๕๓๓ ซึ่/8ง

ขึ้ณะน��นม�น�กว่#ช้�ก�รหล�ยทำ��นต��งขึ้�อัส�งเกตและขึ้�อัสงส�ยหล�ยประก�ร เช้�น

30

Page 31: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ อั�จไม�ได�จ�ร/กขึ้/�นในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เน�8อังจ�กคำว่�มผ#ดปกต#ในด��นอั�กขึ้รว่#ธี�และเน��อัห�ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กน��น

ศิ#ล�จ�ร/กหล�กน��คำงจ�ร/กขึ้/�นในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 หร�อัในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔

คำ$ณจ#ร�ภรณ2 เป?นผ5�ได�ร�บมอับหม�ยให�ด��เน#นก�รศิ/กษ�ว่#จ�ยโดยน��เคำร�8อังม�อัทำ�ง

ว่#ทำย�ศิ�สตร2เขึ้��ม�ตรว่จสอับ ซึ่/8งอั�จจะให�ขึ้�อัม5ลบ�งอัย��งทำ�8ม�ประโยช้น2ในอั�กแง�ม$มหน/8ง

หล�งจ�กทำ�8ได�พ#จ�รณ�ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ และศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8นๆ อัย5�หล�ยคำร��ง พร�อัมก�บ

ศิ/กษ�ประว่�ต#ก�รคำ�นพบและก�รเก6บร�กษ� คำ$ณจ#ร�ภรณ2ได�พบล5�ทำ�งในก�รศิ/กษ�ว่#จ�ยในคำร��ง

น�� โดยต��งสมม$ต#ฐ�นว่��ประก�รทำ�8 ๑ ถ��ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ทำ��ขึ้/�นในสม�ยส$โขึ้ทำ�ย

คำงจะต�อังอัย5�กล�งแจ�ง กล�งแดด กล�งฝีน เป?นเว่ล�น�น หล�ยร�อัยปH ก�อันทำ�8จะถ5กเคำล�8อันย��ยม�เก6บร�กษ�ในกร$งเทำพฯ ในปH ๒๓๗๖ และก�รทำ�8พระบ�ทำสมเด6จพระจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ทำรงพบศิ#ล�จ�ร/กหล�กน��โดยง��ย ภ�ยในระยะเว่ล�อั�นส��น แสดงว่�� ขึ้ณะถ5กพบศิ#ล�จ�ร/กหล�กน��ไม�ได�อัย5�ใต�ด#นหร�อัอั�จจะไม�เคำยอัย5� ใต�ด#นเลยก6ได� เพร�ะฉะน��น ผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ น��จะม�ร#�ว่รอัยทำ�8เก#ดจ�กก�รส/กกร�อันเน�8อังจ�กก�รกระทำ��ขึ้อังสภ�ว่ะแว่ดล�อัม และม�ก�รเปล�8ยนแปลงอังคำ2ประกอับทำ�งเคำม�ใกล�เคำ�ยงก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8นๆ ทำ�8ทำ��ขึ้/�นในสม�ยส$โขึ้ทำ�ย โดยม�ขึ้�อัแม�ว่�� จะเปร�ยบเทำ�ยบก�บห#นช้น#ด

31

Page 32: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เด�ยว่ก�นและม�อังคำ2ประกอับทำ�งเคำม�ใกล�เคำ�ยงก�น ตลอัดจนอัย5�ในสภ�พแว่ดล�อัมคำล��ยคำล/งก�น

ประก�รทำ�8 ๒ ถ��ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ถ5กทำ��ขึ้/�นในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น จ�ก

ก�รศิ/กษ�ประว่�ต#ก�รเก6บร�กษ� พบว่��ได�เก6บร�กษ�ไว่�ในทำ�8ร �มม�โดยตลอัด ฉะน��นร�อังรอัย

ก�รส/กกร�อันและอังคำ2ประกอับทำ�งเคำม�บนผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กน�� ย�อัมจะแตกต��งจ�ก

ศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8นๆ ทำ�8ทำ��ขึ้/�นจ�กสม�ยส$โขึ้ทำ�ย ซึ่/8งถ5กทำอัดทำ#�งอัย5�กล�งแจ�งเป?นเว่ล�น�นหล�ย

ร�อัยปHอัย��งแน�นอัน ก�รศิ/กษ�ว่#จ�ยในคำร��งน��จ/งเป?นก�รศิ/กษ�เปร�ยบเทำ�ยบจ�กร#�ว่รอัยทำ�8เก#ดจ�กก�รส/ก

กร�อันและอังคำ2ประกอับทำ�งเคำม�บนผ#ดขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8นๆ ทำ�8ทำ��

จ�กห#นช้น#ดเด�ยว่ก�น โดยอั�ศิ�ยทำฤษฎ�ทำ�8ว่�� ห#นทำ�8อัย5�กล�งแจ�งเป?นเว่ล�น�นหล�ยร�อัยปH

ย�อัมส/กกร�อันม�กกว่��ห#นทำ�8อัย5�ในทำ�8ร �ม หร�อัอัย5�กล�งแจ�งเพ�ยงช้�8ว่ระยะเว่ล�อั�นส��น

แต�ถ��จะให�พ#ส5จน2ว่�� ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ทำ��ขึ้/�นหล�งจ�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8นๆ ขึ้อังส$โขึ้ทำ�ยเป?นเว่ล�น�นเทำ��ใด คำงจะพ#ส5จน2ไม�ได� เพร�ะขึ้ณะน��ย�งไม�เคำร�8อังม�อัว่#ทำย�ศิ�สตร2ช้น#ดใดทำ�8ส�ม�รถช้�ว่ยให�คำ�นห�คำ��ตอับน��ได� เพร�ะก�รก��หนดอั�ย$ขึ้อังห#นด�ว่ยว่#ธี�ทำ�งธีรณ�ว่#ทำย� จะให�คำ��ตอับว่�� ห#นน��นๆ เก#ดขึ้/�นบน

32

Page 33: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เปล�อักโลกน��ก�8ร �อัยล��นปHม�แล�ว่ แต�จะบอักไม�ได�ว่��ห#นน��นๆ ถ5กสก�ดม�ใช้�ง�นเม�8อัใด

จ�กก�รส��รว่จและว่#เคำร�ะห2 ช้น#ดขึ้อังห#นทำ�8ใช้�ทำ��ศิ#ล�จ�ร/ก โบร�ณว่�ตถ$และโบร�ณสถ�น ในสม�ยส$โขึ้ทำ�ยและสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 พบว่�� ห#นทำ�8ใช้�ในสม�ยส$โขึ้ทำ�ยส�ว่นใหญ�เป?นห#นฟ้Uลไลทำ2 ซึ่/8งคำนทำ�8ว่ไปม�กเร�ยกว่�� "ห#นช้นว่น"

คำว่�มจร#งแล�ว่ห#นฟ้Uลไลทำ2 เป?นห#นแปรช้น#ดหน/8งซึ่/8งแปรสภ�พต�อัจ�กห#นช้นว่น ภ�ยใต�คำว่�มกดด�นและอั$ณหภ5ม#ส5ง กล�ยเป?นห#นฟ้Uลไลทำ2 ซึ่/8งม�เน��อัละเอั�ยด ล�8นม�อั และแขึ้6งกว่��ห#นช้นว่น

ศิ#ล�จ�ร/กสม�ยส$โขึ้ทำ�ยส�ว่นใหญ�ทำ��จ�กห#นฟ้Uลไลทำ2 ม�เพ�ยงส�ว่นน�อัยทำ�8ทำ��จ�กห#นทำร�ย ห#นทำร�ยแป=ง และห#นด#นด�น

ส�ว่นประกอับขึ้อังโบร�ณสถ�นสม�ยส$โขึ้ทำ�ยส�ว่นใหญ�ก6ทำ��จ�กห#นฟ้Uลไลทำ2 เช้�น ห#นป5พ��น ฐ�นพระฐ�นศิ#ว่ล/งคำ2 เพด�นห#น แผ�นศิ#ล� ปUดป�กกร$ รอัยพระพ$ทำธีบ�ทำ พระพ$ทำธีร5ป เทำว่ร5ป แทำ�นห#น ๆลๆ โดยเฉพ�ะอัย��งย#8งว่�ดเซึ่ต$พน สร��งจ�กห#นฟ้Uลไลทำ2แทำบทำ��งหมด

ศิ#ล�จ�ร/กและโบร�ณว่�ตถ$โบร�ณสถ�นสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นส�ว่นใหญ�ทำ��จ�กห#นช้นว่น ห#นอั�อัน ห#นป5น ห#นแกรน#ต ห#นด#นด�น ห#นทำร�ย และห#นภ5เขึ้�ไฟ้ จ�กจ�น ซึ่/8งม�กเร�ยกว่�� "ห#นอั�บเฉ�" พบม�กทำ�8ส$ด

ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ทำ��ด�ว่ยห#นทำร�ยแป=ง ช้น#ดเด�ยว่ก�บ ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๔๕ (พบทำ�8ว่�ดมห�ธี�ต$ต��บลเม�อังเก�� อั��เภอัเม�อัง จ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ย เม�8อัปH พ.ศิ. ๒๔๙๙) ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๓ หร�อัเร�ยกว่�� จ�ร/กนคำรช้$ม (พบทำ�8ว่�ดพระบรมธี�ต$ จ�งหว่�ด

33

Page 34: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ก��แพงเพช้ร เม�8อัปH พ.ศิ. ๒๔๒๗) ศิ#ล�จ�ร/กภ�ษ�มคำธีและภ�ษ�ไทำย ต�ว่อั�กษรสม�ย พ.ศิ.๑๙๑๐ กล��ว่ถ/งช้�ผ��ขึ้�ว่เพสส�นดร (ได�จ�กว่�ดขึ้��ว่ส�ร ต��บลเม�อังเก�� อั��เภอัเม�อัง จ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ย) และ พระแทำ�นมน�งศิ#ล�บ�ตร

แต�เป?นทำ�8น��เส�ยด�ยทำ�8ย�งไม�พบศิ#ล�จ�ร/กหร�อัโบร�ณว่�ตถ$สม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นทำ�8ทำ��ด�ว่ยห#นทำร�ยแป=งช้น#ดเด�ยว่ก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ซึ่/8งเป?น Calcareous silt-

stone หม�ยถ/งทำร�ยแป=งทำ�8ม�แร�แคำลไซึ่ต2 (Calcite) หร�อัแคำลเซึ่�ยมคำ�ร2บอัเนตเป?นเน��อัประส�น ส�ว่นแร�หล�กคำ�อั คำว่อัร2ตซึ่2 (Quartz) และเฟ้ลด2สป�ร2 (Feldspar)

คำ$ณจ#ร�ภรณ2 ได�พย�ย�มส��รว่จส�บเส�ะห�ศิ#ล�จ�ร/กหร�อัโบร�ณว่�ตถ$สม�ย

ร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นทำ�8ทำ��จ�กห#นช้น#ดน�� จ�กพ#พ#ธีภ�ณฑิ2 ว่�งและว่�ดหล�ยๆ แห�งทำ��งใน

กร$งเทำพๆ และต��งจ�งหว่�ด แต�ย�งไม�พบส#8งทำ�8ต�อังก�รทำ�8พบแล�ว่ไม�ทำร�บอั�ย$ และทำ�8ม�ก6ม� คำ�อั

แทำ�นห#นแกะสล�กในว่�ดพระเช้ต$พนว่#มลม�งคำล�ร�ม เม�8อัว่#เคำร�ะห2แล�ว่พบว่�� ม�อังคำ2ประกอับใกล�เคำ�ยงก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ แต�ไม�ทำร�บว่��ทำ��ขึ้/�นในสม�ยใด และน��ม�จ�กทำ�8ใด จ/งไม�ส�ม�รถน��ม�เปร�ยบเทำ�ยบได�

ก�รทำ�8ห#นทำร�ยแป=งช้น#ดน�� ไม�ม�หร�อัไม�คำ�อัยม�ใช้�ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 ไม�ทำร�บว่��เป?นเพร�ะห�ย�ก หร�อัไม�เป?นทำ�8น#ยม

จ�กก�รศิ/กษ�ธีรณ�ว่#ทำย�และส��รว่จแหล�งด#นบร#เว่ณจ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ยและจ�งหว่�ดใกล�เคำ�ยง พบว่��ห#นทำ�8ใช้�ในก�รทำ��ศิ#ล�จ�ร/ก โบร�ณว่�ตถ$และโบร�ณสถ�นสม�ยส$โขึ้ทำ�ย ล�ว่นแล�ว่

34

Page 35: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

แต�น��ม�จ�กห#นในบร#เว่ณจ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ยและจ�งหว่�ดใกล�เคำ�ยงทำ��งส#�น

ภ�พถ��ยจ�กกล�อังจ$ลทำรรศิน2แบบโพล�ไรซึ่2 ขึ้อังแผ�นห#นบ�งขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ แสดงให�เห6นว่��ส�ว่นผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กม�ปร#ม�ณแคำลไซึ่ด2ลดลง (ส�ว่นทำ�8เห6นพ��นเป?นส�จ�ง)

ก�รทำ�8ห#นทำร�ยแป=งม�ใช้�น�อัยเม�8อัเทำ�ยบก�บห#นฟ้Uลไลทำ2 เขึ้��ใจว่��คำงห�ย�ก เพร�ะห#นทำร�ยแป=งม�กไม�เก#ดเป?นช้��นหน� พอัทำ�8จะสก�ดให�เป?นแทำ�นใหญ�ขึ้น�ดศิ#ล�จ�ร/ก ส�ว่นม�กม�กผ��นก�รบ�บอั�ดม�พอัสมคำว่ร จ/งม�ดแตกห�กหร�อัม�รอัยต�อั และม�กแทำรกสล�บด�ว่ยห#นด#นด�น ผ5�เช้�8ยว่ช้�ญด��นธีรณ�ว่#ทำย�ให�คำว่�มเห6นว่�� ห#นทำร�ยแป=งทำ�8ม�อังคำ2ประกอับใกล�เคำ�ยงก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ม�พบบ��งในภ�คำเหน�อั โดยเฉพ�ะอัย��งในบร#เว่ณจ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ยและจ�งหว่�ดใกล�เคำ�ยง

ก�รตรว่จสอับผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ เร#8มจ�กก�รตรว่จสอับโดยใช้�แว่�นขึ้ย�ย ร�งส�อั$ลตร�ไว่โอัเล6ต และร�งส�อั#นฟ้ร�เรด เพ�8อัศิ/กษ�ร�อังรอัยก�รส/กกร�อัน พบว่��ม�ร#�ว่รอัยส/กกร�อัน และขึ้5ดขึ้�ดม�กม�ย บ�งส�ว่นส/กกร�อันจนต�ว่อั�กษรลบเล�อัน ห�ยไป ผ#ว่ห#นบร#เว่ณก6เห6นช้�ดว่��ส/กลงไปเป?นแอั�ง บ�งส�ว่นม�รอัยขึ้5ดขึ้�ดล/กๆ คำล��ยถ5กฟ้Pนด�ว่ยขึ้อังม�คำม และม�ร�อัยร��ว่หล�ยแห�ง

เม�8อัสก�ดต�ว่อัย��งขึ้น�ดเล6กๆ (ประม�ณห�ว่ไม�ขึ้�ด) จ�กผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/ก ตรงจ$ดก�บทำ�8ใกล�ก�บต�ว่อั�กษร ม�ตรว่จสอับด5ด�ว่ย กล�อังจ$ลทำรรศิน2อั#เล6กตรอัน ซึ่/8งช้�ว่ยให�เห6นร�ยละเอั�ยดบนผ#ว่ ได�ช้�ดเจนกว่��กล�อังจ$ลทำรรศิน2 แบบธีรรมด� หล�ยพ�นเทำ��

35

Page 36: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ภ�พจ�กกล�อังจ$ลทำรรศิน2อั#เล6กตรอัน ถ��ยทำ�8ก��ล�งขึ้ย�ย ๓๕๐๐ แสดงให�เห6นว่��

ผ#ว่หน��ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ม�ร�อังรอัยก�รส/กกร�อันเป?นรอัยล/ก ม�ช้�อังว่��งหร�อัหล$มบ�อัทำ�8

เก#ดจ�กแร�บ�งช้น#ด ทำ�8ไม�ทำนทำ�นต�อัสภ�ว่ะแว่ดล�อัมละล�ยอัอักไป โดยเฉพ�ะอัย��งย#8งแคำลไซึ่ต2 และเฟ้ลด2สป�ร2 จะละล�ยและส5ญห�ยไปทำ��ให�เน��อัห#นม�ล�กษณะพร$น เม6ดแร�บ�งส�ว่นหล$ดอัอักเป?นเม6ดๆ เน�8อังจ�กขึ้�ดเน��อัประส�น ล�กษณะเช้�นน�� คำล��ยก�บล�กษณะทำ�8ปร�กฏบนผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๓ และหล�กทำ�8 ๔๕

ส�ว่นพระแทำ�นมน�งศิ#ล�บ�ตรไม�ได�น��ม�เปร�ยบเทำ�ยบ เน�8อังจ�กส��น�กพระร�ช้ว่�งไม�อัน$ญ�ตให�กระเทำ�ะผ#ว่หน��ขึ้อังพระแทำ�น

เม�8อัเปร�ยบเทำ�ยบ ก�บส�ว่นทำ�8อัย5�ล/กลงไปในเน��อัห#น ห��งจ�กผ#ว่หน��ประม�ณ ๓-๕

มม. จะเห6นผล/กต��งๆ ทำ�8เป?นอังคำ2ประกอับขึ้อังห#นย�งอัย5�คำรบ เม6ดแร�ถ5กย/ดแน�นด�ว่ย

แคำลไซึ่ต2ต�อัจ�กน��นได�ทำ��ก�รว่#เคำร�ะห2 ปร#ม�ณแร�ธี�ต$บนต�ว่อัย��ง ทำ��งส�ว่นทำ�8อัย5�ทำ�8ผ#ว่และ

ส�ว่นทำ�8อัย5�ด��นใน ด�ว่ยเคำร�8อังม�อั Energy Dispersive X-ray Fluorescence

Spectrometer ซึ่/8งเป?นเคำร�8อังม�อัทำ�8อั�ศิ�ยหล�กว่�� เม�8อัย#งล��แสงอั#เล6กตรอันจ�กกล�อัง

จ$ลทำรรศิน2อั#เล6กตรอันไปย�งผ#ว่ขึ้อังต�ว่อัย��ง ล��แสงขึ้อังอั#เล6กตรอันจะทำ��ให�เก#ดร�งส�เอักซึ่2

36

Page 37: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

(X-ray) ทำ�8ม�พล�งง�นต��งๆ ขึ้/�นอัย5�ก�บช้น#ดขึ้อังธี�ต$ทำ�8เป?นอังคำ2ประกอับเม�8อัว่�ดพล�งง�นขึ้อัง

ร�งส�เอักซึ่2ทำ�8เก#ดขึ้/�น จะส�ม�รถคำ��นว่ณห�ปร#ม�ณแร�ธี�ต$ทำ�8เป?นอังคำ2ประกอับบนจ$ดเล6กๆ แต�

ละจ$ดบนต�ว่อัย��งได� เม�8อัเปร�ยบเทำ�ยบผลก�รว่#เคำร�ะห2หล�ยๆ จ$ด บน

ต�ว่อัย��งแต�ละต�ว่อัย��งแล�ว่ห�คำ��เฉล�8ย พบว่��คำว่�มแตกต��งขึ้อังอังคำ2ประกอับทำ�8ผ#ว่ก�บส�ว่นทำ�8อัย5�ขึ้��งใน ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ หล�กทำ�8 ๓ หล�กทำ�8 ๔๕ และหล�กทำ�8กล��ว่ถ/งช้�ผ��ขึ้�ว่เพสส�นดร ม�ส�ดส�ว่นใกล�เคำ�ยงก�น เช้�น ม�ปร#ม�ณ แคำลเซึ่�8ยม และแคำลเซึ่�8ยมอัอักไซึ่ด2 (ซึ่/8งเป?นอังคำ2ประกอับส��คำ�ญขึ้อังแร�แคำลไซึ่ต2) ลดลงร�อัยละ ๓-๑๐ ปร#ม�ณอัล5ม#เน�ยม และอัล5ม#เน�ยมอัอักไซึ่ด2 (ซึ่/8งเป?นอังคำ2ประกอับส��คำ�ญขึ้อังแร�เฟ้ลด2สป�ร2 และแร�คำลอัไรต2) ลดลงร�อัยละ ๒-๑๐ เป?นต�น

ก�รทำ�8แร�ธี�ต$บ�งอัย��งบนผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/ก ม�ปร#ม�ณแตกต��งจ�กเน��อัห#นด��นใน ก6เพร�ะกระบว่นก�รส/กกร�อันผ$พ�งขึ้อังห#นเน�8อังจ�กก�รกระทำ��ขึ้อังส#8งแว่ดล�อัมน�8นเอัง แร�เฟ้ลด2สป�ร2 ไม�ทำนทำ�นต�อัก�รส/กกร�อันผ$สล�ย จ/งม�กละล�ยหร�อัสล�ยไปเป?นด#น แร�แคำลไซึ่ต2 ละล�ยได�ด�ในน���ทำ�8ม�ฤทำธี#Yเป?นกรดอั�อันๆ เช้�น น���ฝีน น���ใต�ด#น ฯลฯ ผ#ว่ขึ้อัง ศิ#ล�จ�ร/กจ/งม�แร�เหล��น��ลดลง ส�ว่นแร�คำว่อัร2ตซึ่2 ทำนทำ�นต�อัก�รกระทำ��ขึ้อังสภ�ว่ะแว่ดล�อัมได�ด� ปร#ม�ณจ/งไม�ลดลง

ก�รเปล�8ยนแปลงด�งกล��ว่เป?นก�รเปล�8ยนแปลงทำ�8เก#ดขึ้/�นอัย��งช้��ๆ คำ�อัยเป?นคำ�อัยไป เป?นกระบว่นก�รทำ�8ต�อังอั�ศิ�ยเว่ล� ไม�ส�ม�รถเร�งให�เก#ดขึ้/�นในระยะเว่ล�ส��นๆ หร�อัทำ��เทำ�ยมเล�ยน

37

Page 38: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

แบบได� ขึ้� �นต�อัไป ได�น��ต�ว่อัย��งจ�กผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ และหล�กทำ�8 ๔๕ (ช้#�นเด�ยว่ก�นก�บต�ว่อัย��ง ทำ�8น��ไปตรว่จสอับด�ว่ยกล�อังจ$ลทำรรศิน2อั#เล6กตรอัน และว่#เคำร�ะห2ด�ว่ย Energy Dispersive X-ray Fluorescence Spectrometer) ม�ต�ดและฝีนจนเป?นแผ�นห#นบ�ง หน�ประม�ณ ๐.๐๓ ม.ม.

แล�ว่ตรว่จสอับด�ว่ยกล�อังจ$ลทำรรศิน2แบบโพลไรซึ่ 2พบว่�� ปร#ม�ณขึ้อังแคำลไซึ่ต2ทำ�8ผ#ว่ต�8�กว่��ด��นทำ�8อัย5�ขึ้��งในอัย��งเห6นได�ช้�ด จนเห6นเป?นช้��นทำ�8ม�อังคำ2ประกอับแตกต��งก�น คำว่�มหน�ขึ้อังช้��นทำ�8ม�ปร#ม�ณแคำลไซึ่ต2ลดลงเฉล�8ย ประม�ณ ๐.๒๕ ม.ม.

เพ�8อัให�หมดขึ้�อัสงส�ย คำ$ณจ#ร�ภรณ2ได�สก�ดส�ว่นหน/8งขึ้อังต�ว่อั�กษร (ส�ว่นห�ง ล บนด��นทำ�8 ๓ ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ) ซึ่/8งเป?นต�ว่ทำ�8ช้��ร$ดม�แต�เด#ม แล�ว่น��ม�ต�ดและขึ้�ดจนเป?นแผ�นบ�ง แล�ว่ตรว่จสอับด�ว่ยกล�อังจ$ลทำรรศิน2แบบโพล�ไรซึ่2 เพ�8อัด5ว่��ผ#ว่ห#นตรงร�อังทำ�8เก#ดจ�กก�รจ�ร/กต�ว่อั�กษรน��น ม�ก�รเปล�8ยนแปลงอังคำ2ประกอับในล�กษณะเด�ยว่ก�นก�บผ#ว่ส�ว่นอั�8นๆ ทำ�8ไม�ม�ต�ว่อั�กษรหร�อัไม�

ผลปร�กฏว่�� ผ#ว่ขึ้อังห#นตรงร�อังทำ�8เก#ดจ�กก�รจ�ร/กต�ว่อั�กษรม�ปร#ม�ณแคำลไซึ่ต2ลดลงม�กใกล�เคำ�ยงก�บผ#ว่อั�8นๆ ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ จนส�ม�รถมอังเห6นเป?นช้��นทำ�8ม�คำว่�มแตกต��ง ได�ช้�ดเจนแสดงว่��ก�รจ�ร/กต�ว่อั�กษรน��จะกระทำ��ในช้�ว่งเว่ล�เด�ยว่ก�น หร�อัใกล�เคำ�ยงก�บก�รสก�ดก�อันห#นอัอักม�เป?นแทำ�งแล�ว่ขึ้�ดผ#ว่ให�เร�ยบ ม#ใช้�เป?นก�รน��แทำ�งห#นทำ�8ขึ้�ดผ#ว่ไว่�เร�ยบร�อัยในสม�ยส$โขึ้ทำ�ย แล�ว่น��ม�จ�ร/กขึ้/�นใหม�ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2

38

Page 39: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

"คำว่�มเป?นจร#ง" ทำ�8คำ�นพบด�งกล��ว่ขึ้��งต�น แสดงว่�� ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ได�ผ��นกระบว่นก�รส/กกร�อันผ$สล�ยม�เป?นเว่ล�น�นหล�ยร�อัยปH ใกล�เคำ�ยงก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๓ หล�กทำ�8 ๔๕ และหล�กทำ�8กล��ว่ถ/งช้�ผ��ขึ้�ว่เพสส�นดร

ด5จะเป?นไปไม�ได�ทำ�8ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ถ5กทำ��ขึ้/�นในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ แต�ทำ� �งน��ม#ได�หม�ยคำว่�มว่��จะเป?นก�รย�นย�นว่��ศิ#ล�จ�ร/ก

หล�กทำ�8 ๑ ทำ��ขึ้/�นในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง อั�จจะเป?นช้�ว่งระยะเว่ล�ใดเว่ล�หน/8งในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง อั�จจะเป?นช้�ว่งระยะเว่ล�ใดเว่ล�หน/8งในสม�ยส$โขึ้ทำ�ยก6ได�...

คำ$ณจ#ร�ภรณ2ทำ#�งทำ��ยบทำคำว่�มไว่�ว่�� คำงต�อังเป?นหน��ทำ�8ขึ้อังน�กประว่�ต#ศิ�สตร2และน�กภ�ษ�โบร�ณ ทำ�8ต�อังว่#เคำร�ะห2ถกเถ�ยงก�นต�อัไป

ศึ$ลาจารู้�กี่พ่*อข�นรู้ามค+าแหง หล�กี่ท�� ๑ ไม*ม�ป1ญญาชนผู้� ใดปลอมได

ทำ��นศิ�สตร�จ�รย2ธีว่�ช้ ป$ณโณทำก ได�เขึ้�ยนบทำคำว่�มไว่�ในน#ตยส�รศิ#ลปว่�ฒนธีรรม ฉบ�บเด�อันต$ล�คำม ๒๕๔๓ แสดงคำว่�มไม�เห6นด�ว่ยก�บ คำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 ทำ�8เสนอัว่��จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงได�สร��งขึ้/�นเม�8อัย$คำต�นร�ตนโกส#นทำร2 ร�ว่ร�ช้ก�ลทำ�8 ๓-๔ คำ$ณธีว่�ช้ ได�กล��ว่ว่�� เป?นเพร�ะคำว่�มไขึ้ว่�เขึ้ว่ขึ้อังน�กว่#ช้�ก�รห�ว่ก��ว่หน�� ทำ�8ใช้�หล�กฐ�นไขึ้ว่�เขึ้ว่และส�บสน เพร�ะจ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงน��น ไม�ม�ปPญญ�ช้นผ5�ใดปลอัมแปลงได�... เพ�8อัไม�ให�เป?นก�รเส�ยห�ยในคำว่�มหม�ยขึ้อังบทำคำว่�ม

39

Page 40: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ด�งน��นจะขึ้อัยกเน��อัคำว่�มทำ�8ปร�กฏในบทำคำว่�มม�พ#มพ2ไว่�ทำ� �งหมด โดยไม�แก�ไขึ้แต�ประก�รใด

จ�กบทำคำว่�มเร�8อัง "ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ก�บปPญญ�ช้นร$ �นร�ช้ก�ลทำ�8 ๓-๔ พ#มพ2เขึ้�ยว่ส��หร�บอัน�คำตทำ�8น��ม�ใช้�ง�นไม�ได�" ขึ้อังคำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 ในหน�งส�อัศิ#ลปว่�ฒนธีรรม ปHทำ�8 ๒๑ ฉบ�บเด�อันกรกฎ�คำม ๒๕๔๓

ใจคำว่�มโดยสร$ปก6คำ�อั คำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 ต�อังก�รเสนอัคำว่�มเห6นว่�� ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ สร��งขึ้/�นสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ โดยพระภ#กษ$เจ��ฟ้=�มงก$ฎ (ร�ช้ก�ลทำ�8 ๔) ก�บผ5�ร5 �และส�น$ศิ#ษย2ขึ้อังพระอังคำ2 โดยน��เหต$ก�รณ2ก�รขึ้ย�ยอั��น�จขึ้อังจ�กรว่รรด#น#ยมอั�งกฤษเขึ้��ม�ส5�ด#นแดนประเทำศิไทำยในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ม�อัธี#บ�ยว่��ปPญญ�ช้นและช้นช้��นปกคำรอังขึ้อังไทำยเร#8มก�งว่ลถ/งคำว่�มม�8นคำงขึ้อังช้�ต# จ/งได�สร��งร�ฐในอั$ดมคำต#ขึ้อังไทำยเร�ยกว่�� "ส$โขึ้ทำ�ย" และบ�นทำ/กในศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ พ5ดง��ยๆ ว่�� ศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงสร��งขึ้/�นสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ น�8เอัง

เร�8อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ สร��งปลอัมขึ้/�นสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ น��นม�ผ5�เสนอัม�เม�8อั ๑๐ กว่��ปHม�แล�ว่ ในคำร��งน��นได�ม�ก�รจ�ดเว่ทำ�ส�มมน�ถกเถ�ยงก�นหล�ยคำร��งหล�ยคำร�ระหว่��งน�กว่#ช้�ก�รทำ�8เห6นด�ว่ยและคำ�ดคำ��น เร�8อังร�ว่ก6น��จะจบลงไปแล�ว่ (แต�ย�งไม�ม�ผ5�ใดสร$ปได�ช้�ดเจน) ต��งฝีR�ยต��งก6ม�เหต$ผลแต�ไม�ม�หล�กฐ�นด��นศิ#ล�จ�ร/ก โดยเฉพ�ะร5ปอั�กษรสม�ยส$โขึ้ทำ�ย (อั�กษรพ�อัขึ้$นร�มฯ อั�กษรสม�ยพระเจ��ล#ไทำ อั�กษรภ�คำเหน�อัอั�กษรอั�ส�นล��นช้��ง อั�กษรมอัญโบร�ณ และอั�กษรขึ้อัมโบร�ณ ทำ�8เป?นอั�กษร

40

Page 41: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ต�นแบบขึ้อังอั�กษรพ�อัขึ้$นร�มฯ) เร�8อังต�ว่อั�กษรน��ผมจะกล��ว่ช้��แจงตอันทำ��ย

ตอันน��ผมจะกล��ว่ถ/งก�รล��อั�ณ�น#คำมขึ้อังจ�กรว่รรด# น#ยมอั�งกฤษ ทำ�8 คำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 น��ม�อัธี#บ�ยเป?นเหต$ผลว่�� ปPญญ�ช้นและช้นช้��นผ5�ปกคำรอังไทำยต�อังก�รจะแสดงหล�กฐ�นให�น�น�ช้�ต#ร5 �ถ/งคำว่�มม�อั�รยธีรรมขึ้อังไทำยม�ช้��น�น อัย��งน�อัยสม�ยส$โขึ้ทำ�ย โดยสร��งศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ไว่� และน��ม�แสดงให�ฝีร�8งร5 �และเขึ้��ใจว่��ช้นช้�ต#ไทำยน��น ม�อั�รยธีรรมอัย��งทำ�นสม�ยม�เน#8นน�นเพ�8อัฝีร�8งจะได�เกรงใจย�บย��งช้�8งใจบ��ง ไม�ผล�ผล�มส�งกอังทำ�พเขึ้��ย/ดเม�อังไทำยเหม�อัน ประเทำศิพม��และม�เลเช้�ย

เหต$ผลขึ้��งต�นน��นเป?นคำว่�มเห6นขึ้อังคำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 โดยใช้�แนว่คำว่�มคำ#ดขึ้อังคำนในปPจจ$บ�นไปส�อังห�อัด�ต ซึ่/8งน�กว่#ช้�ก�รเร�ทำ��ผ#ดพล�ดก�นม�ม�กแล�ว่ ทำ��ไมไม�อัธี#บ�ยอัด�ตโดยว่#ธี�คำ#ดแบบโบร�ณว่��คำนสม�ยน��นเขึ้�ม�คำว่�มคำ#ดก�นอัย��งไร เขึ้�เขึ้��ใจเหต$ก�รณ2ขึ้อังเขึ้�อัย��งไร ส�งคำมขึ้อังเขึ้�เป?นอัย��งไร โดยใช้�ขึ้�อัเขึ้�ยนขึ้อังคำนสม�ยน��นเป?นหล�กฐ�นในก�รอัธี#บ�ย ไม�ถ5กต�อังกว่��หร�อั

คำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 ก6ทำร�บด�ว่��ก��ล�งกอังทำ�พเร�อัอั�งกฤษสม�ยพระน�งเจ��ว่#คำตอัเร�ยน��นเกร�ยงไกรเพ�ยงใด เพ�ยงแต�ปPญญ�ช้นไทำยเสนอัว่��ช้นช้�ต#ไทำยม�อั�รยธีรรมทำ�นสม�ย (ด�งเน��อัคำว่�มศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑) เพ�ยงเทำ��น��จะช้ะลอัก�รปฏ#บ�ต#ก�รขึ้อังกอังทำ�พเร�อัได�อัย��งไร ไม�ม�เหต$ผลพอัเพ�ยง ด�งต�ว่อัย��ง อั�งกฤษร5 �จ�กช้�ว่อั�ย#ปต2ว่��ม�อั�รยธีรรมร$ �งเร�อังม�แต�

41

Page 42: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

โบร�ณเป?นอัย��งด� ไม�เห6นว่��กอังทำ�พเร�อัอั�งกฤษจะยกเว่�น ย�งปฏ#บ�ต#ก�รช้�ว่งช้#งอั�ย#ปต2ม�จ�กฝีร�8งเศิส ด�งทำ�8ทำร�บก�นทำ�8ว่ไป

ฉะน��นก�รทำ�8ประเทำศิไทำยพ�นป�กเหย�8ยว่ป�กก�ม�ได�ในสม�ยน��น น��จะด�ว่ยเหต$ผลอั�8นๆ และทำ�8แน�นอัน ก6ไม�ใช้�เพร�ะปPญญ�ช้นไทำยสร��งศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ด�งทำ�8คำ$ณ ไมเคำ#ล ไรทำ2 พย�ย�มอัธี#บ�ยโดยน��ม�ผ5กพ�นก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ซึ่/8งไม�ม�เหต$ผลทำ�8ม�น���หน�กพอัจะร�บฟ้Pงได� ...

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� 1

1.ก��หนดประเด6นและอัภ#ปร�ยเก�8ยว่ก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 1

(พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง)

2.ศิ/กษ�คำ�นคำว่��เอักส�ร ง�นว่#จ�ย หร�อัหล�กฐ�นในจ�ร/กอั�8นๆ เพ�8อัย�นย�นถ/งช้�ว่งระยะเว่ล�ในก�รสร��งหล�กศิ#ล�จ�ร/ก

3.เขึ้�ยนร�ยง�นถ/งคำว่�มส��คำ�ญขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กในแง�ม$มต��งๆ โดยอั�ศิ�ยทำฤษฎ�ว่รรณคำด�หร�อัสหว่#ทำย�ก�รเป?นหล�กในก�รว่#จ�รณ2

ไต้รู้ภ�ม$พ่รู้ะรู้*วง ไตรภ5ม#กถ� หร�อัไตรภ5ม#พระร�ว่ง เป?นว่รรณกรรมช้#�นเอักสม�ย

กร$งส$โขึ้ทำ�ยน�บเป?นว่รรณคำด�เร�8อังแรกขึ้อังไทำย เป?นพระร�ช้น#พนธี2ใน สมเด6จพระศิร�ส$ร#ยพงศิ2ร�มมห�ธีรรมร�ช้�ธี#ร�ช้ หร�อัพระมห�ธีรรมร�ช้�ล#ไทำย เป?นว่รรณคำด�ไทำยทำ�8ม�อั#ทำธี#พลต�อัส�งคำมไทำย ต��งแต�สม�ยกร$งส$โขึ้ทำ�ย กร$งศิร�อัย$ธีย�ม�จนถ/งปPจจ$บ�น เพร�ะได�รว่บรว่มเอั�คำต#คำว่�มเช้�8อัทำ$กแง�ทำ$กม$มขึ้อังทำ$กช้นช้��นหล�ยเผ��พ�นธี$2ม�ร�อัยเร�ยงเป?นเร�8อังร�ว่ให�ผ5�อั��นผ5�ฟ้Pงย��เกรงในก�รกระทำ��บ�ปทำ$จร#ต และ

42

Page 43: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เก#ดคำว่�มปUต#ย#นด�ในก�รทำ��บ$ญทำ��ก$ศิล อั�จห�ญม$�งม�8นในก�รกระทำ��คำ$ณง�มคำว่�มด�

ไตรภ5ม#พระร�ว่ง เด#มเร�ยกว่�� "เตภ5ม#กถ�" หร�อั "ไตรภ5ม#พระร�ว่ง" ต�อัม�สมเด6จกรมพระย�ด��รงร�ช้�น$ภ�พทำรงเปล�8ยนช้�8อัใหม�ว่�� "ไตรภ5ม#พระร�ว่ง" เพ�8อัเฉล#มพระเก�ยรต#แก�พระย�ล#ไทำ กษ�ตร#ย2ร�ช้ว่งศิ2พระร�ว่ง ซึ่/8งเป?นผ5�พระร�ช้น#พนธี2 น�บว่��เป?นหน�งส�อัว่รรณคำด�เล�มแรกทำ�8เก#ดจ�กก�รคำ�นคำว่��จ�กคำ�มภ�ร2พ$ทำธีศิ�สน�ถ/ง ๓๐ คำ�มภ�ร2 และม�ล�กษณะเป?นหน�งส�อัทำ�8สมบ5รณ2 คำ�อั บอักช้�8อั ว่�น เด�อัน ปH และคำว่�มม$�งหม�ยในก�รแต�งไว่�อัย��งคำรบถ�ว่น

ผู้� แต้*งพระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๑ (พระย�ล#ไทำ)

จ�ดม�*งหมายในกี่ารู้แต้*งกล��ว่ไว่�ในบ�นแพนกว่�� "ใส�เพ�8อัขึ้��ไต�พระธีรรม และจะใคำร�

เทำศิน�แก�พระม�รด�ทำ��น "....ผ5�ใดปร�รถน�เถ#งทำ#พยสมบ�ต#ปPตถโมกขึ้น#พพ�น ให�สด�บพระไตรภ5ม#กถ�น�� ด�ว่ยทำ��น$บ��ร$ง ด�ว่ยใจศิร�ทำธี�" ด�งน��นจ/งม�จ$ดม$�งหม�ยในก�รแต�ง ๒ ประก�ร คำ�อั

๑. เพ�8อัเทำศิโปรดพระม�รด� เป?นก�รเจร#ญธีรรมคำว่�มกต�ญญู5

๒. เพ�8อัใช้�ส� 8งสอันประช้�ช้นให�ม�คำ$ณธีรรม และเขึ้��ใจพ$ทำธีศิ�สน� จะได�ช้�ว่ยด��รง

พระพ$ทำธีศิ�สน�ไว่�ให�ย� 8งย�น

ล�กี่ษณะค+าปรู้ะพ่�นธ%เป?นร�อัยแก�ว่ แบบเทำศิน�โว่ห�ร และพรรณน�โว่ห�ร

43

Page 44: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เน��อเรู้��องเร#8มต�นบอักผ5�แต�ง ว่�น เด�อัน ปH และคำว่�มม$�งหม�ยในก�รแต�ง

หล�กฐ�นประกอับก�รเร�ยบเร�ยง จ�กน��นกล��ว่ถ/งภ5ม#ทำ� �งส�ม (เตภ5ม#) คำ�อั

๑. กี่ามภ�ม$ พรรณน�ถ/งทำ�8อัย5�ขึ้อังมน$ษย2 เทำว่ด� และอั�8น ๆ

รว่ม ๑๑ ภ5ม# ได�แก� สว่รรคำ2 ๖ ภ5ม# มน$ษย2 ๑ ภ5ม# และอับ�ย ๔ ภ5ม# ก�มภ5ม#เป?นทำ�8ก��เน#ดขึ้อังช้�ว่#ตทำ��งห�ยทำ�8ย�งล$�มหลงอัย5�ในก�ม ม�แดนส$ขึ้สบ�ยและแดนทำ�8เป?นทำ$กขึ้2ปะปนก�น ผ5�ทำ�8เก#ดในภ5ม#ต��ง ๆ เหล��น�� เป?นเพร�ะผลกรรมขึ้อังตนเป?นใหญ�

๒. รู้�ปภ�ม$ หม�ยถ/งทำ�8อัย5�ขึ้อังพรหมม�ร5ปร��ง รว่มทำ��งหมด ๑๖

ช้��น เป?นแดนทำ�8อัย5�ขึ้อังพรหม ซึ่/8งม�สม�ธี# ม�จ#ตส5งขึ้/�นไปโดยล��ด�บ

๓. อรู้�ปภ�ม$ ได�แก�สว่รรคำ2อั�นเป?นทำ�8อัย5�ขึ้อังพรหมไม�ม�ร5ปร��งม�แต�จ#ตใจเทำ��น��น ม� ๔ ช้��น หน�งส�อัน��กล��ว่เร#8มต��งแต�ก�รก��เน#ดขึ้อังช้�ว่#ตต��ง ๆ ว่��เก#ดขึ้/�นอัย��งไร แล�ว่พรรณน�ถ#8นทำ�8เก#ดคำ�อัภ5ม#ต��ง ๆ ทำ��ง ๓๑ อัย��งละเอั�ยด เช้�น ตอันทำ�8ว่��ด�ว่ยมน$ษย2ภ5ม# และะโลกส�ณฐ�น ได�เล��อัย��งละเอั�ยดว่�� ล�กษณะขึ้อังโลกเป?นอัย��งไร ทำว่�ปต��ง ๆ ภ5เขึ้� แม�น��� คำน และส�ตว่2เป?นอัย��งไร และจบลงด�ว่ย ก�รเน�นเร�8อังทำ�งไปถ/งก�รด�บทำ$กขึ้2 คำ�อัน#พพ�นว่��เป?นจ$ดม$�งหม�ยอั�นส5งส$ดขึ้อังช้�ว่#ต

พระย�ล#ไทำย ทำรงพรรณ�ถ/งเร�8อังก�รเก#ด ก�รต�ย ขึ้อังส�ตว่2ทำ� �งหล�ยว่�� ก�รเว่�ยนว่��ยต�ยเก#ดอัย5�ในภ5ม#ทำ� �งส�มคำ�อั ก�มภ5ม# ร5ป

44

Page 45: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ภ5ม# และอัร5ปภ5ม# ด�ว่ยอั��น�จขึ้อังบ$ญและบ�ปทำ�8ตนได�กระทำ��แล�ว่ ด�งน��

๑. กี่ามภ�ม$ เป?นทำ�8ต� �งแห�งคำว่�มใคำร� ประกอับด�ว่ย อับ�ยภ5ม# และส$คำต#ภ5ม#

อบายภ�ม$ แบ�งอัอักเป?น ๔ ภ5ม# ได�แก� นรกภ5ม# ต#ร�จฉ�นภ5ม# เปรตภ5ม# และอัส5รก�ยภ5ม# ๑.๑ นรู้กี่ภ�ม$ เป?นทำ�8ต� �งขึ้อังส�ตว่2ทำ�8ทำ��บ�ป ต�อังไปร�บทำ�ณฑิ2ทำรม�นน�น�ประก�ร แบ�งอัอักเป?นขึ้$มใหญ� ๆ ได� แปดขึ้$มด�ว่ยก�น คำ�อั - ส�ญช้�พนรก ม�อั�ย$ ๕๐๐ ปH นรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๙ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2) - ก�ฬส$ตตนรก ม�อั�ย$ ๑๐๐๐ ปHนรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๓๖ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2) - ส�งฆ่�ฏนรก ม�อั�ย$ ๒๐๐๐ ปHนรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๑๔๕ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2) - โรร$ว่ะนรก ม�อั�ย$ ๔๐๐๐ ปHนรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๕๗๖ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2)

- มห�โรร$ว่ะนรก ม�อั�ย$ ๘๐๐๐ ปHนรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๒๓๐๔ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2)

- ต�ปนรก ม�อั�ย$ ๑๖๐๐๐ ปHนรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๙๒๓๖ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2) - มห�ต�ปนรก ม�อั�ย$ย�ว่น�นน�บไม�ถ�ว่น - อัว่�จ�นรก หร�อั อัเว่จ�นรก ม�อั�ย$น�บได�ก�ลปFหน/8ง

45

Page 46: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ในแต�ละนรกย�งม�นรกบร#ว่�ร เช้�น นรกขึ้$มทำ�8ช้�8อัโลหส#มพล� เป?นนรกบร#ว่�รขึ้อังส�ญ

ช้�พนรก ผ5�ทำ�8เป?นช้5�ก�บส�ม�หร�อัภร#ย�ผ5�อั�8น จะม�ตกนรกขึ้$มน�� จะถ5กน�ยน#รบ�ลไล�ต�อันให�ขึ้/�นต�นง#�ว่ทำ�8ส5งต�นละหน/8งโยช้น2 ม�หน�มเป?นเหล6กร�อันจนเป?นส�แดงม�เปลว่ไฟ้ล$กโช้นย�ว่ ๑๖ น#�ว่ ช้�ยหญ#งทำ�8เป?นช้5�ก�นต�อังปHนขึ้/�นลง โดยม�น�ยน#รบ�ลเอั�หอักแหลมทำ#8มแทำงให�ขึ้/�นลงว่นเว่�ยนอัย5�เช้�นน��น�บร�อัยปHนรก

ส��หร�บผ5�ทำ�8ทำ��บ�ป แต�ไม�หน�กพอัทำ�8จะตกนรก ก6ไปเก#ดในทำ�8อั�นห�คำว่�มเจร#ญม#ได�

อั�8น ๆ เช้�น เก#ดเป?นเปรต อัส5รก�ย ส�ตว่2เดร�จฉ�น พว่กทำ�8พ�นโทำษจ�กนรกแล�ว่ย�งม�เศิษบ�ปต#ดอัย5�ก6ไปเก#ดเป?นเดร�จฉ�นบ��ง เป?นเปรตบ��ง เป?นอัส5รก�ยบ��ง เป?นมน$ษย2ทำ�8ทำ$พพลภ�พพ#กลพ#ก�ร ต�มคำว่�มหน�กเบ�ขึ้อังบ�ปทำ�8ตนได�ทำ��ไว่�

๑.๒ ส�คต้$ภ�ม$ เป?นส�ว่นขึ้อังก�ม�พจรภ5ม# หร�อั ก�มส$คำต#ภ5ม# แบ�งอัอักเป?น

เจ6ดช้��น คำ�อั ๑.๒.๑ มน$ษย2ภ5ม# ๑.๒.๒ สว่รรคำ2ช้��นจต$มห�ร�ช้#ก�ภ5ม# ๑.๒.๓ สว่รรคำ2ช้��นต�ว่ต#งส�ภ5ม# (ด�ว่ด/งส2 - ไตรตร/งษ2) ๑.๒.๔ สว่รรคำ2ช้��นย�ม�ภ5ม# ๑.๒.๕ สว่รรคำ2ช้��นต$ส#ต�ภ5ม# (ด$ส#ต)

๑.๒.๖ สว่รรคำ2ช้��นน#มม�นรด�ภ5ม# ๑.๒.๗ สว่รรคำ2ช้��นปรน#มม#ตว่สว่�ตด�ภ5ม#

46

Page 47: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ก�ม�พจรภ5ม#ทำ� �งเจ6ดช้��น เป?นทำ�8ต� �งอั�นเต6มไปด�ว่ยก�ม เป?นทำ�8ทำ�อังเทำ�8ยว่ขึ้อังส�ตว่2ทำ�8ล$�มหลงอัย5�ใน ร5ป เส�ยง กล#8น รส โผฏฐ�พพะ อั�นเป?นอั�รมณ2อั�นพ/งปร�รถน� เม�8อัรว่มก�บอับ�ยภ5ม#อั�กส�8ช้� �นเร�ยกว่��

กี่ามภ�ม$ ๑๑ ช��น

๑. รู้�ปภ�ม$ หรู้�อรู้�ปาวจรู้ภ�ม$ ได�แก� ร5ปพรหมส#บหกช้��น เร#8มต��งแต�พรหมปร#ส�ช้ช้�ภ5ม#

ทำ�8อัย5�ส5งกว่��สว่รรคำ2ช้��นหก คำ�อั ปรน#มม#ตว่สว่�ตด� ม�กจนน�บระยะทำ�งไม�ได� ระยะทำ�งด�งกล��ว่อั$ปม�ไว่�ว่�� สมมต#ม�ห#นก�อันใหญ�เทำ��โลหะปร�ส�ทำในล�งก�ทำว่�ป ห#นก�อันน��ทำ#�งลงม�จ�กช้��นพรหมปร#ส�ช้ช้�ภ5ม# ห#นก�อันน��นใช้�เว่ล�ถ/งส�8เด�อันจ/งจะตกลงถ/งพ��น จ�กพรหมปร#ส�ช้ช้�ภ5ม#ขึ้/�นไปถ/งช้��นทำ�8ส#บเอั6ด ช้�8อัช้��นอัส�ญญ�ภ5ม# เป?นร5ปพรหมทำ�8ม�ร5ปแปลกอัอักไปจ�กพรหมช้��นอั�8น ๆ คำ�อั พรหมช้��นอั�8น ๆ ม�ร5ป ม�คำว่�มร5 �ส/ก เคำล�8อันไหว่ได� แต�พรหมช้��นอัส�ญญ�ม�ร5ปทำ�8 ไม�ไหว่ต#ง ไร�อัร#ย�บทำ โบร�ณเร�ยกว่�� พรหมล5กฟ้Pกคำร��นหมดอั�ย$ ฌ�นเส�8อัมแล�ว่ก6ไปเก#ดต�มกรรมต�อัไป ร5ปพรหมทำ�8ส5งขึ้/�นไปจ�กอัส�ญญ�พรหมอั�กห��ช้��นเร�ยกว่�� ช้��นส$ทำธี�ว่�ส หม�ยถ/งทำ�8อัย5�ขึ้อังผ5�บร#ส$ทำธี# ผ5�ทำ�8จะไปเก#ดในพรหมช้��นส$ทำธี�ว่�สคำ�อั ผ5�ทำ�8ส��เร6จเป?นพระอัร#ยบ$คำคำลช้��นพระอัน�คำ�ม� คำ�อัเป?นผ5�ทำ�8ไม�กล�บม�ส5�โลกน��ต�อัไป ทำ$กทำ��นจะส��เร6จเป?นพระอัรห�นต2แล�ว่น#พพ�นในช้��นส$ทำธี�ว่�สน��

๑. อรู้�ปภ�ม$ หรู้�ออรู้�ปาพ่าจรู้ภ�ม$ ม�ส�8ช้� �น เป?นพรหมทำ�8ไม�ม�ร5ปปร�กฏ ผ5�ทำ�8ไปเก#ดใน

47

Page 48: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ภ5ม#น��คำ�อัผ5�ทำ�8บ��เพ6ญเพ�ยรจนได�บรรล$ฌ�นโลก�ย2ช้��นส5งส$ด เร�ยกว่��อัร5ปฌ�นซึ่/8งม�อัย5�ส�8ระด�บได�แก�ผ5�ทำ�8บรรล$อั�ก�ส�น�ญจ�ยตนะฌ�น (ย/ดหน�ว่งเอั�อั�ก�ศิเป?นอั�รมณ2) จะไปเก#ดในอั�ก�ส�น�ญจ�ยตะภ5ม# ผ5�ทำ�8บรรล$ว่#ญญ�ณ�ญจ�ยตนะฌ�น (ย/ดหน�ว่งเอั�ว่#ญญ�ณเป?นอั�รมณ2) จะไปเก#ดในว่#ญญ�ณ�ญจ�ยตะภ5ม# ผ5�ทำ�8บรรล$อั�ก#ญจ�ญญ�ยตนะฌ�น (ย/ดหน�ว่งเอั�คำว่�มไม�ม�เป?นอั�รมณ2) จะไปเก#ดในอั�ก#ญจ�ญญ�ตนะภ5ม# และผ5�ทำ�8บรรล$เนว่ส�ญญ�นสส�ญญ�ยตนะฌ�น (ย/ดหน�ว่งเอั�ฌ�นทำ�8ส�มให�ละเอั�ยดลงจนเป?นผ5�ม�ส�ญญ�ก6ม#ใช้� ไม�ม�ญ�ก6ม#ใช้�) จะไปเก#ดในแนว่ส�ญญ�น�ส�ญญ�ยตนะภ5ม# พรหมเหล��น��เม�8อัเส�8อัมจ�กฌ�นก6จะกล�บม�เก#ดในร5ปพรหมภ5ม# หร�อัภ5ม#อั�8น ๆ ได�เช้�นก�น กล��ว่เฉพ�ะเน��อัคำว่�มด��นก�รก��เน#ดขึ้อังส�ตว่2 ก�รเก#ดขึ้อังส�ตว่2ในส�มภ5ม#ม�อัย5� ๔ อัย��งด�ว่ยก�นคำ�อั

- ชลาพ่�ชะ เก#ดในคำรรภ2 เช้�น มน$ษย2และส�ตว่2เดร�จฉ�นบ�งช้น#ดทำ�8เล��ยงล5กด�ว่ยนม - อ�ณฑชะ เก#ดในไขึ้� ได�แก�ส�ตว่2เดร�จฉ�นบ�งช้น#ด เช้�น นก ส�ตว่2เล��อัยคำล�นบ�งช้น#ด ปล� เป?นต�น - ส�งเสทชะ เก#ดในเถ��ไคำล ได�แก�ส�ตว่2ช้��นต�8�บ�งช้น#ดทำ�8ใช้�ก�รแบ�งต�ว่อัอักไป เช้�น ไฮดร� อัม#บ� เป?นต�น - โอปาต้$กี่ะ เก#ดขึ้/�นเอัง เม�8อัเก#ดแล�ว่ก6จะสมบ5รณ2เต6มทำ�8 เม�8อัต�ยไปจะไม�ม�ทำร�ก ได�แก� เปรต อัส5รก�ย เทำว่ด� และพรหม เป?นต�น

48

Page 49: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

กี่ารู้ต้ายของส�ต้ว% ก�รต�ยม�ส�เหต$ ๔ ประก�รด�ว่ยก�นคำ�อั - อั�ย$ขึ้ยะ เป?นก�รต�ยเพร�ะส#�นอั�ย$ - กรรมขึ้ยะ เป?นก�รต�ยเพร�ะส#�นกรรม - อั$ภยขึ้ยะ เป?นก�รต�ยเพร�ะส#�นทำ��ง อั�ย$ และส#�นทำ��งกรรม - อั$ปPจเฉทำกรรมขึ้ยะ เป?นก�รต�ยเพร�ะอั$บ�ต#เหต$

นอักจ�กน��นแล�ว่ ม�ก�รกล��ว่ถ/งส#8งต��ง ๆ ในโลกและในจ�กรว่�ล ม�ภ5เขึ้�พระส$เมร$ร�ช้เป?นแกนกล�ง แว่ดล�อัมด�ว่ยก��แพงน���ส�ทำ�นดรสม$ทำร และภ5เขึ้�ส�ตตบรรพต อั�นประกอับด�ว่ย ภ5เขึ้�ย$คำนธีร อั#น#มธีร กรว่#ก ส$ทำ�ศินะ เนม#นธีร ว่#น�นตกะ และอั�สสก�ณณะ กล��ว่ถ/งพระอั�ทำ#ตย2 พระจ�นทำร2 ด�ว่นพเคำร�ะห2 และด�ร�กรทำ��งหล�ยในจ�กรว่�ล เป?นเคำร�8อังบ�งบอักให�ร5 �ว่�นเว่ล�ฤด5ก�ล และเหต$ก�รณ2ต��ง ๆ กล��ว่ถ/งทำว่�ปทำ��งส�8ทำ�8ต� �งอัย5�รอับภ5เขึ้�พระเมร$ม�ศิ ช้มพ5ทำว่�ปอัย5�ทำ�งทำ#ศิใต�กว่��ง ๑๐๐๐๐ โยช้น2 ม�ปร#มณฑิล ๓๐๐๐๐๐๐ โยช้น2 ม�แผ�นด#นเล6กล�อัมรอับได� ๕๐๐ ม�แผ�นด#นเล6กอัย5�กล�งทำว่�ปใหญ�ส�8ผ�น เร�ยกว่�� ส$ว่รรณทำว่�ป กว่��งได� ๑๐๐๐ โยช้น2 ม�ปร#มณฑิล ๓๐๐๐๐ โยช้น2 เป?นเม�อังทำ�8อัย5�ขึ้อังพญ�คำร$ฑิ ก�รก��หนดอั�ย$ขึ้อังส�ตว่2และโลกทำ��งส�มภ5ม# ม� ก�ลปF มห�ก�ลปF ก�รว่#น�ศิ ก�รอั$บ�ต# ก�รสร��งโลก สร��งแผ�นด#นต�มคำต#ขึ้อังพร�หมณ2 ทำ��ยส$ดขึ้อังภ5ม#กถ� เป?นน#พพ�นคำถ�ว่��ด�ว่ยน#พพ�นสมบ�ต#ขึ้อังพระอัร#ยะเจ��ทำ��งหล�ย ว่#ธี�ปฏ#บ�ต#เพ�8อับรรล$พระน#พพ�น อั�นเป?นว่#ธี�ต�มแนว่ทำ�งขึ้อังพระพ$ทำธีศิ�สน�

ค�ณค*า49

Page 50: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๑. ด��นศิ�สน� เป?นหน�งส�อัสอันศิ�ลธีรรม เน��อัเร�8อังกล��ว่ถ/งบ�ปบ$ญคำ$ณโทำษ ก�รเก#ด ก�รต�ย เก�8ยว่ก�บโลกทำ��งส�ม (ไตรภ5ม#)

๒. ด��นภ�ษ�และว่รรณคำด� ใช้�พรรณน�โว่ห�รอัย��งละเอั�ยดลอัอั จนทำ��ให�น/กเห6นสมจร#ง ให�เห6นสภ�พอั�นน��สยอังขึ้ว่�ญขึ้อังนรก สภ�พอั�นส$ขึ้สบ�ยขึ้อังสว่รรคำ2 จนทำ��ให�จ#ตรกรส�ม�รถถ��ยทำอัดบทำพรรณน�น��งลงเป?นภ�พได�นอักจ�กน��ย�งม�อั#ทำธี#พล ต�อัว่รรณคำด�ย$คำหล�งได�น��เอั�คำว่�มเช้�8อัต��ง ๆ ม�อั��งอั#งในว่รรณคำด�ไทำย เช้�น ประว่�ต#ขึ้อังเทำว่ด� เขึ้�พระส$เมร$ ช้��งเอัร�ว่�ณ ช้��งทำรงขึ้อังพระอั#นทำร2 ปR�ห#มพ�นต2 เป?นต�น

๓. ด��นส�งคำม ม$�งใช้�คำ$ณธีรรมคำว่�มด� เป?นพ��นฐ�นก�รสร��งสรรคำ2คำว่�มส$ขึ้ในส�งคำม

เกี่รู้<ดวรู้รู้ณคด�เรู้��อง ไต้รู้ภ�ม$พ่รู้ะรู้*วง ส�ว่นต��น�นพระร�ว่งพระล�อั พระร�ว่งพระล�อั จ�กคำ��บอักเล��ส�บต�อัก�นม�ว่�� เด#มจ��หล�กจ�กง�ด��ขึ้อังช้��งเผ�อักเป?นศิ#ลปะส$โขึ้ทำ�ย ต�อัม�ม�ก�รหล�อัด�ว่ยส��ร#ดศิ#ลปะอัย$ธีย� ล�กษณะประทำ�บย�นตรง ยกพระห�ตถ2ทำ� �งสอังต��งเสมอัพระอั$ระ ทำรงพระม�ล�ทำ�8ช้�ว่บ��นเร�ยกว่��หมว่กช้�โบ คำรอังจ�ว่รคำล$มย�ว่ถ/งพระช้งฆ่2 อังคำ2พระร�ว่งส5ง ๓๘ เซึ่นต#เมตร กว่��ง ๘ เซึ่นต#เมตร อังคำ2พระล�อัส5ง ๓๔ เซึ่นต#เมตร กว่��ง ๗ เซึ่นต#เมตร ปPจจ$บ�นต��งแสดงอัย5�ทำ�8พ#พ#ธีภ�ณฑิสถ�นแห�งช้�ต#ร�มคำ��แหง พงศิ�ว่ด�รเหน�อักล��ว่ประว่�ต#พระร�ว่งกษ�ตร#ย2ผ5�คำรอังกร$งส$โขึ้ทำ�ยว่�� พระบ#ด�เป?นมน$ษย2พระม�รด�เป?นน�งน�คำ พระบ#ด�เด#มคำรอังนคำรหร#ภ$ญไช้ย ทำรงพระน�มว่��อัภ�ยคำ�มมะน� ทำ��นได�ไปจ��ศิ�ลภ�ว่น�อัย5�บนภ5เขึ้�แห�งหน/8ง ได�ม�น�งน�คำจ��แลงก�ยเป?น

50

Page 51: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

มน$ษย2ขึ้/�นม�เทำ�8ยว่เล�น ได�พบพระย�อัภ�ยคำ�มมะน�แล�ว่เก#ดร�กใคำร�ก�น ได�อัย5�ร �ว่มก�นเป?นเว่ล�เจ6ดว่�น น�งน�คำก6กล�บส5�เม�อังบ�ด�ล เม�8อัใกล�คำลอัดบ$ตรจ/งได�ขึ้/�นจ�กบ�ด�ลไปย�งภ5เขึ้�ทำ�8เคำยพบพระย�อัภ�ยคำ�มมะน� และคำลอัดบ$ตรช้�ย ณ ทำ�8น��น แล�ว่ว่�งบ$ตรบนผ��ก�มพล พร�อัมทำ��งว่�งพระธี��มรงคำ2ทำ�8ได�ร�บประทำ�นจ�กพระย�อัภ�ยคำ�มมะน� อัธี#ษฐ�นขึ้อัให�พ�อัล5กพบก�น แล�ว่กล�บไปบ�ด�ล ม�พร�นปR�ผ5�หน/8งม�พบทำ�รกจ/งน��ไปเล��ยง เม�8อัก$ม�รเจร#ญว่�ย เป?นผ5�ม�บ$ญญ�ธี#ก�ร ม�ว่�จ�ส#ทำธี#Y ว่�นหน/8งพระย�อัภ�ยคำ�มมะน� ม�พระร�ช้ประสงคำ2จะสร��งพระร�ช้น#เว่ศิน2เพ#8มเต#ม จ/งประก�ศิให�ร�ษฎรไปช้�ว่ยก�นต�ดไม�ม�สร��งถว่�ย พร�นปR�ก6ได�พ�บ$ตรบ$ญธีรรมไปร�ว่มต�ดไม�ด�ว่ย ก$ม�รก6แสดงฤทำธี#Yด�ว่ยก�รใช้�ว่�จ�ส#ทำธี#Yให�ได�ไม�ม�โดยไม�ต�อังลงแรงต�ด คำว่�มทำร�บถ/งพระย�อัภ�ยคำ�มมะน� จ/งร�บส�8งให�ล5กน�งน�คำเขึ้��เฝี=� เม�8อัได�ซึ่�กถ�มประว่�ต#จนทำร�บว่�� เป?นพระโอัรสจ/งร�บเขึ้��ไว่�ในเศิว่ตฉ�ตร และทำรงต��งพระน�มว่�� อัร$ณก$ม�ร พระย�อัภ�ย ฯ ม�โอัรสก�บพระมเหส�อั�กอังคำ2หน/8ง ม�พระน�มว่�� ฤทำธี#ก$ม�ร เม�8อัโอัรสทำ��งสอังเจร#ญว่�ย ก6ได�ทำรงส5�ขึ้อัพระธี#ด�ผ5�คำรอังนคำรศิร�ส�ช้น�ล�ยม�อัภ#เษกสมรสก�บอัร$ณก$ม�ร เม�8อัพระย�อัภ�ย ฯ สว่รรคำต อัร$ณก$ม�รจ/งได�คำรอังนคำรส$โขึ้ทำ�ยส�บแทำน ต�อัม�เม�8อัผ5�คำรอังนคำรศิร�ส�ช้น�ล�ยสว่รรคำต อัร$ณก$ม�รก6ได�คำรอังนคำรศิร�ส�ช้น�ล�ยคำว่บคำ5�ก�บนคำรส$โขึ้ทำ�ย ทำรงพระน�มว่�� พระร�ว่งพระอังคำ2ได�ทำรงส5�ขึ้อัพระธี#ด�เจ��เม�อังเช้�ยงใหม� ให�อัภ#เษกสมรสก�บฤทำธี#ก$ม�ร และหล�งจ�กเจ��เม�อังเช้�ยงใหม�สว่รรคำตแล�ว่ เจ��ฤทำธี#ก$ม�รก6ได�คำรอังเม�อังเช้�ยงใหม�ได�พระน�มใหม�ว่�� พระล�อั พระร�ว่งส�ว่ยน��� ม�ต��น�นเร�8อังพระร�ว่งอั�กเร�8อังหน/8งกล��ว่ว่�� พระร�ว่งเป?นบ$ตรขึ้อังน�ยคำงเคำร� น�ยกอังส�งส�ว่ยน���

51

Page 52: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เม�อังลพบ$ร� ในคำร��งน��นพระเจ��แผ�นด#นขึ้อัมแห�งกร$งก�มพ5ช้�ม�เม�อังขึ้/�นทำ�8ต�อังส�งเคำร�8อังบรรณ�ก�รเป?นจ��นว่นม�ก ในจ��นว่นด�งกล��ว่ม�เม�อังลพบ$ร�อัย5�ด�ว่ย เม�อังลพบ$ร�ต�อังส�งส�ว่ยน���เป?นเคำร�8อังบรรณ�ก�รเป?นประจ��ทำ$กปH น�ยคำงเคำร�ม�บ$ตรคำนหน/8งช้�8อัน�ยร�ว่ง เป?นคำนม�บ$ญญ�ธี#ก�ร ม�ว่�จ�ส#ทำธี#Y เม�8อัตอันทำ�8ม�อั�ย$ส#บเอั6ดปH เขึ้�พ�ยเร�อัทำว่นน���น�นเขึ้��จ/งเหน6ดเหน�8อัยม�กถ/งก�บอัอักป�กว่�� "ทำ��ไมน���จ/งไม�ไหลไปทำ�งโน�นบ��ง" พอัพ5ดขึ้�ดคำ��ก6ปร�กฏว่��ส�ยน���ได�ไหลย�อันกล�บไปในทำ�งทำ�8จะไปทำ�นทำ� น�ยร�ว่งเม�8อัร5 �ว่��ตนม�ว่�จ�ส#ทำธี#Yก6เก6บเร�8อังไว่�เป?นคำว่�มล�บไม�บอักให�ใคำรร5 � เม�8อัน�ยคำงเคำร�ช้ร�ภ�พลง น�ยร�ว่งจ/งร�บหน��ทำ�8ส�งส�ว่ยน���แทำนบ#ด� เขึ้�คำ#ดห�ว่#ธี�ก�รทำ��ภ�ช้นะใส�น���ส�งเจ��กร$งก�มพ5ช้� เป?นภ�ช้นะทำ�8เบ�และจ$น���ได�ม�กโดยใช้�ไม�ไผ�ม�จ�กส�นเป?นช้ะลอัม (คำร$) ขึ้/�นเป?นจ��นว่นม�ก แล�ว่น��ไปต�กน���ในทำะเลช้$บศิร ล�8นว่�จ�ส#ทำธี#Yให�น���ไม�ร� 8ว่อัอักจ�กช้ะลอัม น���ก6อัย5�ในช้ะลอัมไม�ร� 8ว่ไหลอัอักม� เม�8อัน��ไปถว่�ยพระเจ��กร$งก�มพ5ช้�ทำรงเห6นเป?นทำ�8อั�ศิจรรย2 และทำรงว่#ตกว่��บ�ดน��ม�คำนม�บ$ญเก#ดขึ้/�นแล�ว่ ถ��ปล�อัยไว่�จะเป?นอั�นตร�ยต�อักร$งก�มพ5ช้� คำว่รทำ�8จะก��จ�ดน�ยร�ว่งเส�ยโดยเร6ว่ จ/งได�ตร�สส�8งให�น�ยเดโช้ช้�ย น�ยทำห�รคำ5�พระทำ�ย ด��เน#นก�รก��จ�ดน�ยร�ว่งเส�ย ฝีR�ยน�ยร�ว่งเม�8อัได�ทำร�บว่��พระเจ��กร$งก�มพ5ช้�คำ#ดก��จ�ดตน จ/งหลบหน�จ�กเม�อังลพบ$ร�ขึ้/�นม�บว่ช้เป?นพระภ#กษ$ทำ�8ว่�ดมห�ธี�ต$ เม�อังส$โขึ้ทำ�ย น�ยเดโช้ช้�ย เป?นผ5�ม�ว่#ช้�อั�คำมแก�กล��ก6ได�ต#ดต�มน�ยร�ว่งม�ถ/งเม�อังส$โขึ้ทำ�ย เม�8อัม�ถ/งก��แพงเม�อังส$โขึ้ทำ�ย ก6ใช้�อั#ทำธี#ฤทำธี#Yด��ด#นลอัดใต�ก��แพงเม�อังเขึ้��ม�โผล�ขึ้/�นในล�นว่�ดมห�ธี�ต$ ขึ้ณะน��นพระภ#กษ$พระร�ว่งก��ล�งกว่�ดล�นว่�ดอัย5� น�ยเดโช้ช้�ยจ/งเขึ้��ไปถ�มว่�� ร5 �ไหมว่��น�ยร�ว่งทำ�8ม�จ�กเม�อังลพบ$ร�น��นขึ้ณะน��อัย5�ทำ�8ไหน พระภ#กษ$

52

Page 53: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ร�ว่งก6ร5 �ทำ�นทำ�ว่��คำนผ5�น��ต�มม�ทำ��ร��ยตน จ/งได�กล��ว่ว่�จ�อัอักไปว่�� "ส5จงอัย5�ทำ�8น�8เถ#ด ร5ปจะไปบอักน�ยร�ว่งให�" พอัพ5ดขึ้�ดคำ��ร��งขึ้อังน�ยเดโช้ช้�ยก6กล�ยเป?นห#นไปทำ�นทำ� เม�8อัช้�ว่บ��นเม�อังส$โขึ้ทำ�ยร5 �ว่��พระภ#กษ$ร�ว่งม�ว่�จ�ส#ทำธี#Y ส�ปขึ้อัมให�กล�ยเป?นห#นได� จ/งม�คำว่�มเคำ�รพศิร�ทำธี�เป?นอัย��งย#8ง เม�8อัเจ��เม�อังส$โขึ้ทำ�ยส#�นแล�ว่ จ/งได�พ�ก�นอั�ร�ธีน�ให�พระภ#กษ$ร�ว่งล�ส#กขึ้� แล�ว่ขึ้/�นคำรอังเม�อังส$โขึ้ทำ�ย ทำรงพระน�มว่�� พระเจ��ศิร�จ�นทำร�ธี#บด� ทำรงปกคำรอังบ��นเม�อังด�ว่ยทำศิพ#ธีร�ช้ธีรรม น��คำว่�มร�มเย6นเป?นส$ขึ้ม�ส5�ประช้�ช้น และบ��นเม�อังก6เจร#ญร$ �งเร�อังส�บต�อัม� ส��หร�บร5ปคำนทำ�8เป?นห#นน��น ช้�ว่บ��นเร�ยกว่�� ขึ้อัมด��ด#น ปPจจ$บ�นถ5กคำนทำ$บต�จนแตกห�กเป?นเศิษเล6กเศิษน�อัย ทำ�งร�ช้ก�รได�น��ไปไว่�ทำ�8ศิ�ลพระแม�ย�� หน��ศิ�ล�กล�งจ�งหว่�ด

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๒

๑. ศิ/กษ�เน��อัห�เก�8ยว่ก�บก�รเก#ด ก�รต�ย แล�ว่อัธี#บ�ยคำว่�มคำล��ยคำล/งในม$มมอังทำ�งว่#ทำย�ศิ�สตร2

๒. ศิ/กษ�คำว่�มง�นทำ�งด��นว่รรณศิ#ลปF โดยพ#จ�รณ�ทำ��งในแง�รสขึ้อังว่รรณคำด�และทำ�ว่งทำ��นอังก�รแต�งขึ้อังพระย�ล#ไทำ

๓. ศิ/กษ�เอักส�ร ง�นว่#จ�ยหร�อับทำคำว่�มทำ�8เก�8ยว่เน�8อังก�บเร�8อัง ไตรภ5ม#พระร�ว่งแล�ว่สร$ป

ส�ภาษ$ต้พ่รู้ะรู้*วง

53

Page 54: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งหร�อัเร�ยกอั�กช้�8อัหน/8งว่�� บ�ญญ�ต#พระร�ว่ง เป?นว่รรณกรรมทำ�8ไม�ทำร�บ ผ5�แต�ง และสม�ยทำ�8แต�งช้�ดเจน ซึ่/8งผ5�ศิ/กษ�ว่รรณคำด�ไทำยให�คำว่�มเห6นไว่� ด�งน��

ดร.ส#ทำธี� พ#น#จภ5ว่ดล ได�อั��งถ/งผ5�ศิ/กษ�ว่รรณคำด�หล�ยทำ��นทำ�8ให�คำว่�มเห6นเก�8ยว่ก�บผ5�แต�งส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง คำ�อั พระบ�ทำสมเด6จพระมงก$ฎเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ทำรงส�นน#ษฐ�นว่�� ส$ภ�ษ#ตน��คำงรว่บรว่มขึ้/�นในสม�ย พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ผ5�แต�งคำงม�หล�ยคำน และคำงไม�ได�แต�งเสร6จในคำร�ว่เด�ยว่ก�น

พระว่รเว่ทำย2พ#ส#ฐ กล��ว่ว่�� ผ5�แต�งส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งคำ�อัพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เพร�ะล�กษณะส��นว่น ภ�ษ�ในส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งคำล��ยคำล/งก�บส��นว่นภ�ษ�ในศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ล�กษณะก�รสอัน ขึ้อังส$ภ�ษ#ตน��ก6สอัดคำล�อังก�บบ$คำล#กล�กษณะขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ทำ�8ช้อับเสด6จ ประทำ�บ เหน�อัแทำ�นมน�งคำศิ#ล�อั�สน2 เพ�8อัทำรงสอันประช้�ช้น

ดร.ส#ทำธี� ย�งได�อั��งคำ$ณฉ�นทำ#ช้ย2 กระแสส#นธี2ว่�� ผ5�แต�งส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งคำ�อั พระย�ล#ไทำย เพร�ะสม�ยน��นกร$งส$โขึ้ทำ�ยเจร#ญร$ �งเร�อังส$ดขึ้�ด ไม�ม�สงคำร�ม พระย�ล#ไทำยทำรงเช้�8ยว่ช้�ญ พ$ทำธีศิ�สน� ได�ทำรงน#พนธี2ไตรภ5ม#พระร�ว่งขึ้/�นด�ว่ย และอั�กคำว่�มเห6นหน/8งกล��ว่ว่�� คำนร$ �นหล�งแต�งส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งขึ้/�น และขึ้อัย�มช้�8อั "พระร�ว่ง" ใส�ไว่� เพ�8อัให�ด5น��เช้�8อัถ�อั ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง ม�ปร�กฏหล�กฐ�นว่�� ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 3 แห�งกร$งร�ตนโกส#นทำร2 โปรดให�จ�ร/กส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งไว่�บนผน�งว่#ห�รด��นเหน�อัพระมห�เจด�ย2ทำ�8ว่�ดพระเช้ต$พลว่#มลม�งคำล�ร�ม (ว่�ดโพธี#Y) เม�8อั พ.ศิ. ๒๓๗๘ โดยจ�ร/กลงในแผ�นศิ#ล�ร5ปส�8เหล�8ยมจต$ร�ส ต#ดไว่�ก�บผน�งด��นใน ขึ้อังศิ�ล�หน��พระมห�เจด�ย2หล�งเหน�อั ว่�ดพระเช้ต$พน ฯ กร$งเทำพ ฯ และจดไว่�ในสม$ดไทำย

54

Page 55: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

อั�กหล�ยเล�ม กรมศิ#ลป�กรจ�ดพ#มพ2เป?นคำร��งแรก เม�8อัปH พ.ศิ.

๒๔๗๒ ม�ช้�8อัเร�ยกอั�กอัย��งหน/8งว่�� บ�ญญ�ต#พระร�ว่ง เป?นภ�ษ#ตไทำยแทำ� ๆ ใช้�ถ�อัยคำ��อัย��งพ��น ๆ เป?นภ�ษ#ตไทำยเก��แก�ทำ�8ต#ดป�กคำนไทำยส�บม� และม�กล�ยร5ปไปในล�กษณะกว่�น#พนธี2แบบต��ง ๆ แทำรกอัย5�ในว่รรณคำด�ไทำยในเว่ล�ต�อัม� เม�8อัพ#จ�รณ�ต�มร5ปขึ้อังว่ล�จะพบว่�� คำล��ยคำล/งใกล�เคำ�ยงก�บ จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงอั�จเป?นไปได�ว่�� ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งเด#มเป?นพระบรมร�โช้ว่�ทำ ซึ่/8งพระร�ว่ง พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ทำรงแสดงส�8งสอันประช้�ช้นช้�ว่ไทำยในคำร��งน��น ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งเขึ้�ยนเป?นร��ยส$ภ�พ ม�ร5ปแบบทำ�8ก��หนดไว่�ต�ยต�ว่ว่��ในว่รรคำหน/8ง ๆ ให�ใช้�คำ��ได�ว่รรคำละห��คำ�� คำ��ส�งส�มผ�สม�ร5ปว่รรณย$กต2ใด คำ��ร�บส�มผ�สต�อังม�ร5ปว่รรณย$กต2น��น เช้�น ภ�ยในอัย��น��อัอัก ภ�ยนอักอัย��น��เขึ้�� เป?นต�น ว่รรณกรรมเร�8อังส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งเป?นว่รรณกรรมม$ขึ้ป�ฐะขึ้อังส$โขึ้ทำ�ย ได�ร�บก�รเร�ยบเร�ยงเป?นร��ยส$ภ�พ และจ�ร/กเป?นว่รรณกรรมล�ยล�กษณ2 ม�คำว่�มม$�งหม�ย เพ�8อัส�8งสอันประช้�ช้น ล�กษณะก�รแต�ง แต�งเป?นร��ยส$ภ�พ แล�ว่จบด�ว่ยโคำรงส�8ส$ภ�พ ๑ บทำ เน��อัห�ส�ระ เร#8มต�นกล��ว่ถ/งพระร�ว่งแห�งกร$งส$โขึ้ทำ�ย พระอังคำ2ทำรงม$�งหว่�งประโยช้น2ส$ขึ้ในภ�ยภ�คำหน�� จ/งทำรงบ�ญญ�ต#ส$ภ�ษ#ตขึ้/�นม� เพ�8อัเป?นเคำร�8อังเต�อันสต#ประช้�ช้น ขึ้อัให�ผ5�คำนทำ��งแผ�นด#นจงพ�กเพ�ยรพย�ย�ม ศิ/กษ�เล��เร�ยนเพ�8อับ��ร$งด5แลร�กษ�ต�ว่เอัง อัย��ได�ผ#ดคำ��สอัน จ�กน��นก6เป?นคำ��ส� 8งสอันทำ�8ม�ล�กษณะเป?นส$ภ�ษ#ตม�ทำ� �งหมด ๑๕๔ ขึ้�อั เร#8มต��งแต� เม�8อัน�อัยให�เร�ยนว่#ช้ช้� ให�ห�ส#นเม�8อั“

ใหญ� อัย��ใฝีRเอั�ทำร�พย2ทำ��น อัย��ร#ร��นแก�คำว่�ม จนถ/ง อัย��ร�กเห�” “

กว่��ผม อัย��ร�กลมกว่��น��� อัย��ร�กถ���กว่��เร�อัน อัย��ร�กเด�อันกว่��ตะว่�น ”

55

Page 56: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

จ�ดม�*งหมายในกี่ารู้แต้*งเพ�8อัส�8งสอันประช้�ช้นทำ�8ว่ไป ในด��นก�รประพฤต#ปฏ#บ�ต#ตน

ล�กี่ษณะค+าปรู้ะพ่�นธ%แต�งเป?นร��ยส$ภ�พ จบด�ว่ยโคำลงสอังส$ภ�พและต�อัด�ว่ยโคำลง

ส�8ส$ภ�พกระทำ5� ๑ บทำ

เน��อเรู้��องเร#8มด�ว่ยก�รกล��ว่ถ/งพระร�ว่งเจ��ผ5�คำรอังกร$งกร$งส$โขึ้ทำ�ย ทำรง

บ�ญญ�ต#ส$ภ�ษ#ตเพ�8อัเป?นเคำร�8อังเต�อันสต#ประช้�ช้น ม�ส$ภ�ษ#ตทำ��งหมด ๑๕๘ บทำ และจบลงด�ว่ยโคำลงกระทำ5� เพ�8อับอักถ/งทำ�8ม� ขึ้อังส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง

เน��อัห�ทำ��งหมดขึ้อังคำ��สอันเป?นด�งน��

ป�งสมเด6จพระร�ว่งเจ�� เผ��แผ�นภพส$โขึ้ทำ�ย มล�กเห6นในอัน� จ/8งผ�ยพจนประภ�ษ เป?นอัน$ส�สนกถ� สอันคำณ�นรช้น ทำ�8ว่ธีร�ดลพ/งเพ�ยร เร�ยนอั��ร$งผด$งอั�ตม2 อัย��เคำล�8อันคำล�ดคำล�ถ�อัย เม�8อัน�อัยให�เร�ยนว่#ช้ช้� ให�ห�ส#นเม�8อัใหญ� อัย��ใฝีRเอั�ทำร�พย2ทำ��น อัย��ร#ร��นแก�คำว่�ม ประพฤต#ต�มบ5รพระบอับ เอั�แต�ช้อับเส�ยผ#ด อัย��กอัปรก#จเป?นพ�ล

56

Page 57: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

อัย��อัว่ดห�ญแก�เพ�8อัน เขึ้��เถ�8อันอัย��ล�มพร�� หน��ศิ/กอัย��นอันใจ ไปเร�อันทำ��นอัย��น�8งน�น ก�รเร�อันตนเร�งคำ#ด อัย��น�8งช้#ดผ5�ใหญ�

อัย��ใฝีRส5งให�พ�นศิ�กด#Y ทำ�8ร �กอัย��ด5ถ5ก ปล5กไมตร�อัย��ร5 �ร ��ง สร��งก$ศิลอัย��ร5 �โรย อัย��โดยคำ��คำนพลอัด เขึ้6นเร�อันทำอัดทำ�งถนน เป?นคำนอัย��ทำ��ใหญ� ขึ้��คำนไพร�อัย��ไฟ้ฟ้$น

คำบขึ้$นน�งอัย��โหด โทำษตนผ#ดร��พ/ง อัย��คำะน/งถ/งโทำษทำ��น หว่��นพ�ช้จ�กเอั�ผล เล��ยงคำนจ�กก#นแรง อัย��ขึ้�ดแขึ้6งผ5�ใหญ� อัย��ใฝีRตนให�เก#น เด#นทำ�งอัย��เด#นเปล�8ยว่ น���เช้�8ยว่อัย��ขึ้ว่�งเร�อั ทำ�8ซึ่$ �มเส�อัจงประหย�ด จงเร�งระม�ดฟ้Sนไฟ้ ตนเป?นไทำอัย��คำบทำ�ส อัย��ประม�ทำทำ��นผ5�ด� ม�ส#นอัย��อัว่ดม�8ง ผ5�เฒ��ส�8งจงจ��คำว่�ม ทำ�8ขึ้ว่�กหน�มอัย��เส�ยเก�อัก ทำ��ร��ว่เร�อักไว่�ก�นตน คำนร�กอัย��ว่�งใจ ทำ�8ม�ภ�ยพ/งหล�ก ปล�กตนไปโดยด�ว่น ได�ส�ว่นอัย��ม�กม�ก อัย��ม�ป�กกว่��คำน ร�กตนกว่��ร�กทำร�พย2 อัย��ได�ร�บขึ้อังเขึ้6ญ เห6นง�มต�มอัย��ปอัง ขึ้อังฝี�กทำ��นอัย��ร�บ ทำ�8ทำ�บจงม�ไฟ้ ทำ�8ไปจงม�เพ�8อัน ทำ�งแถว่เถ�8อันไคำลคำล� คำร5บ�สอันอัย��โกรธี โทำษตนผ#ดพ/งร5 � ส5�เส�ยส#นอัย��เส�ยศิ�กด#Y ภ�กด�อัย��ด�ว่นเคำ�ยด อัย��เบ�ยดเส�ยดแก�ม#ตร ทำ�8ผ#ดช้�ว่ยเต�อันตอับ ทำ�8ช้อับช้�ว่ยยกยอั อัย��ขึ้อัขึ้อังร�กม#ตร ช้อับช้#ดม�กจ�งจ�ก

57

Page 58: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

พบศิ�ตร5ป�กปร�ศิร�ย คำว่�มในอัย��ไขึ้เขึ้� อัย��ม�ว่เม�เน�อังน#ตย2 คำ#ดตรอังตร/กทำ$กเม�8อั พ/งผ�นเผ�8อัต�อัญ�ต# ร5 �ทำ�8ขึ้ล�ดทำ�8ห�ญ คำนพ�ลอัย��พ�ลผ#ด อัย��ผ5กม#ตรไมตร� เม�8อัพ�ทำ�พ/งตอับ จงนบนอับผ5�ใหญ� ช้��งไล�แล�นเล�8ยงหลบ ส$ว่�นขึ้บอัย��ขึ้บตอับ อัย��กอัปรจ#ตร#ษย� เจรจ�ต�มคำด� อัย��ปล$กผ�กล�งคำลอังอัย��ปอังเร�ยนอั�ถรรพ2 พล�นฉ#บห�ยว่�ยม�ว่ยอัย��ยลเย�8ยงถ�ว่ยแตกม#ต#ด จงยลเย�8ยงส�มฤทำธี#Yแตกม#เส�ยล5กเม�ยอัย��ว่�งใจ ภ�ยในอัย��น��อัอัก ภ�ยนอักอัย��น��เขึ้�� อั�ส�เจ��จนต�ว่ต�ย อั�ส�น�ยจงพอัแรง ขึ้อังแพงอัย��ม�กก#น อัย��ย#นคำ��คำนโลภ โอับอั�อัมเอั�ใจคำน อัย��ผลเหต$แต�ใกล� ทำ��นไทำ�อัย��หม�ยโทำษ คำนโหดให�เอั6นด5 ยอัคำร5ยอัต�อัหน�� ยอัขึ้��เม�8อัแล�ว่ก#จ ยอัม#ตรเม�8อัล�บหล�ง ล5กเม�ยย�งอัย��สรรเสร#ญ เย�ยว่สะเทำ#นจะอัดส5 อัย��ช้�งคำร5ช้�งม#ตร ผ#ดอัย��เอั�เอั�แต�ช้อับ นอับตนต�อัผ5�เฒ�� เขึ้��อัอักอัย��ว่�งใจ ระว่�งระไว่หน��หล�ง เย�ยว่ผ5�ช้�งจะคำอัยโทำษ อัย��กร#�ว่โกรธีเน�อังน#ตย2 ผ#ว่2ผ#ดปล#ดไปร��ง ขึ้��งตนไว่�อั�ว่$ธี เคำร�8อังสรรพย$ทำธีอัย��ว่�งจ#ต คำ#ดทำ$กขึ้2ในสงส�ร อัย��ทำ��ก�รทำ�8ผ#ด คำ#ดขึ้ว่นขึ้ว่�ยทำ�8ช้อับ โต�ตอับอัย��เส�ยคำ�� คำนขึ้��อัย��ร�ว่มร�ก พรรคำพว่กพ/งทำ��น$ก ปล$กเอั�แรงทำ�8ว่ตน

58

Page 59: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ยลเย�8อังไก�นกกระทำ� พ�ล5กหล�นม�ก#น ระบ�อัระบ#ลอัย��ฟ้Pงคำ�� ก�รจะทำ��อัย��ด�ว่นได� อัย��ใช้�คำนบ�งบด ทำดแทำนคำ$ณทำ��นเม�8อัย�ก ฝี�กขึ้อังร�กจงพอัใจ เฝี=�ทำ��ว่ไทำอัย��ทำรนง ภ�กด�จงอัย��เก�ยจ เจ��เคำ�ยดอัย��เคำ�ยดตอับ นอับนบใจใสส$ทำธี#Y อัย��ขึ้$ดคำนด�ว่ยป�ก อัย��ถ�กคำนด�ว่ยต� อัย��พ�ผ#ดด�ว่ยห5 อัย��เล�ยนคำร5เต�อันด�� อัย��ร#กล��ว่คำ��คำด คำนทำรยศิอัย��เช้�8อั อัย��แผ�เผ�8อัคำว่�มผ#ด อัย��ผ5กม#ตรคำนจร ทำ��นสอันอัย��สว่นตอับ คำว่�มช้อับจ��ใส�ใจ ระว่�งระไว่ทำ�8ไปม�

เมตต�ตอับต�อัม#ตร คำ#ดแล�ว่จ/8งเจรจ� อัย��น#นทำ�ผ5�อั�8น อัย��ต�8นยกยอัตน คำนจนอัย��ด5ถ5ก

ปล5กไมตร�ทำ� 8ว่ช้น ตระก5ลตนจงคำ��น�บ อัย��จ�บล#�นแก�คำน ทำ��นร�กตนจงร�กตอับ ทำ��นนอับตนจงนอับแทำน คำว่�มแหนให�ประหย�ด เผ��กษ�ตร#ย2เพล#งง5

อัย��ด5ถ5กว่��น�อัย ห#8งห�อัยอัย��แขึ้�งไฟ้ อัย��ปอังภ�ยต�อัทำ��ว่ อัย��ม�กห��ว่พล�นแตก อัย��เขึ้��แบกง�ช้��ง อัย��อัอักก��งขึ้$นน�ง ป�งม�ช้อับทำ��นช้�ว่ย ป�งปRว่ยทำ��นช้#งช้�ง ผ#จะบ�งบ�งจงล�บ ผ#จะจ�บจ�บจงม�8น ผ#จะคำ��นคำ��นจงต�ย ผ#จะหม�ยหม�ยจงแทำ� ผ#จะแก�แก�จงกระจ��ง อัย��ร�กห��งกว่��ช้#ด คำ#ดขึ้��งหน��อัย��เบ� อัย��ถ�อัเอั�ต��นกว่��ล/ก เม�8อัเขึ้��ศิ/กระว่�งตน เป?นคำนเร�ยนคำว่�มร5 �

59

Page 60: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

จงย#8งผ5�ผ5�ม�ศิ�กด#Y อัย��ม�กง��ยม#ด� อัย��ต�ง5ให�แก�ก� อัย��ต�ปล�หน��ไซึ่

ใจอัย��เบ�จงหน�ก อัย��ต�ส$น�ขึ้ห��มเห�� ขึ้��เก��ร��ยอัดเอั� อัย��ร�กเห�กว่��ผม อัย��ร�กลมกว่��น��� อัย��ร�กถ���กว่��เร�อัน อัย��ร�กเด�อันกว่��ตะว่�น

บ�ณ เจ#ดจ��แนกแจ�ง พ#ศิด�ร คำว่�มเฮย ฑิ#ต ย$บลบรรห�ร เหต$ไว่� พระ ปU8 นน�คำร�สถ�น อั$ดรส$ขึ้ ไทำยน� ร�ว่ง ร�ช้น�มน��ได� กล��ว่ถ�อัยคำ��สอัน

ค�ณค*า๑. ด��นภ�ษ� ใช้�ถ�อัยคำ��ง��ย ๆ คำล�อังจอัง กะทำ�ดร�ด ไม�ม�ศิ�พทำ2

ส5ง จ/งทำ��ให�น��อั��น เพร�ะง��ยต�อัก�รเขึ้��ใจและจดจ�� ส��นว่นโว่ห�รคำล��ยก�นก�บ ในหล�กศิ#ล�จ�ร/ก ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง

๒. ด��นคำ��น#ยมทำ�งส�งคำม ส$ภ�ษ#ต สอันให�ม�คำว่�มจงร�กภ�กด�ต�อัพระมห�กษ�ตร#ย2 ส�งเสร#มก�รศิ/กษ� ร5 �จ�กประม�ณตน ไม�โอั�อัว่ด สร��งไมตร�ไม�เบ�ยดเบ�ยนม#ตร ร�กเก�ยรต#และศิ�กด#Yศิร�ม�กกว่��ทำร�พย2 เช้�น

สอันก�รปฏ#บ�ต#ตน ให�ร5 �จ�กระว่�งตน เช้�น"เม�8อัน�อัยให�เร�ยนว่#ช้� ให�ห�ส#นเม�8อัใหญ�" "เขึ้��เถ�8อันอัย��ล�มพร�� หน��ศิ/กอัย��นอันใจ"

"เด#นทำ�งอัย��เด#นเปล�8ยว่ น���เช้�8ยว่อัย��ขึ้ว่�งเร�อั"

สอันก�รปฏ#บ�ต#ตนต�อัม#ตร เช้�น

60

Page 61: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

"อัย��คำว่บก#จเป?นพ�ล อัย��อัว่ดห�ญแก�เพ�8อัน ”

"อัย��ขึ้อัขึ้อังร�กม#ตร"

“อัย��เบ�ยดเส�ยดแก�ม#ตร"

"ยอัม#ตรยอัล�บหล�ง"

สอันก�รปฏ#บ�ต#ตนและเช้�8อัฟ้Pงผ5�ใหญ� "อัย��น�8งช้#ดผ5�ใหญ�" "อัย��ขึ้�ดแขึ้งผ5�ใหญ� อัย��ใฝีRตนให�เก#น"

"ผ5�เฒ��ส�8งจงจ��คำว่�ม"

"จงนบนอับผ5�ใหญ�" "เจ��เคำ�ยดอัย��เคำ�ยดตอับ"

สอันก�รปฏ#บ�ต#ตนต�อัศิ�ตร5"พบศิ�ตร5ป�กปร�ศิ�ย คำว่�มในอัย��ไขึ้เขึ้�

สอันให�ร�กศิ�กด#Yศิร�ขึ้อังตนเอัง"ร�กตนกว่��ร�กทำร�พย2 อัย��ได�ร�บขึ้อังเขึ้6ญ"

"ส$ว่�นขึ้บอัย��ขึ้บตอับ"

"ส5�เส�ยศิ�ลอัย��เส�ยส�ตย2""ตระก5ลตนจงคำ��น�บ"

สอันให�ร5 �จ�กกต�ญญู5กตเว่ทำ� "เล��ยงคำนจ�กก#นแรง"

"ภ�กด�อัย��ด�ว่นเคำ�ยด"

"อั�ส�เจ��จนต�ย อั�ส�น�ยจนพอัแรง"

61

Page 62: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

"ภ�กด�จงอัย��เก�ยจ เจ��เคำ�ยดอัย��เคำ�ยดตอับ"

สอันให�ร5 �จ�กเอั��อัเฟ้S� อัเผ�8อัแผ�คำนอั�8น เช้�น"ปล5กไมตร�อัย��ร5 �ร ��ง สร��งก$ศิอัย��ร5 �โรย"

“เป?นคำนอัย��ทำ��ใหญ� ขึ้��คำนไพร�อัย��ไฟ้ฟ้$น"

"พ/งผ�นเผ�8อัต�อัญ�ต#" "ปล5กไมตร�ทำ� 8ว่ช้น"

"พรรคำพว่กพ/งทำ��น$ก"

"คำนจนอัย��ด5ถ5ก"

๓. ด��นอั#ทำธี#พลต�อัว่รรณดคำ�อั�8น กว่�ร$ �นหล�งน#ยม น��ขึ้�อัคำว่�มบ�งตอัน ไปแทำรกไว่�ใน ว่รรณคำด�เร�8อังต��ง ๆ เช้�น ร��ยย�ว่มห�เว่สส�นดรช้�ดก ตอันน�งพรหมณ�บอักน�งอัม#ตด�ว่�� "จะม�ร�กเห�กว่��ผม จะม�ร�กลมกว่��น��� หร�อัตอันพระเว่สส�นดร ตร�สต�อัน�งม�ทำร�ว่�� "เขึ้��เถ�8อันอัย��ล�มพร�� เป?นต�น

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� 3

๑. ศิ/กษ�ส��นว่นภ�ษ�ในส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งแล�ว่ ส�บห�คำว่�มคำล��ยคำล/งและคำว่�มแตกต��งขึ้อังภ�ษ�ทำ�8เช้�8อัว่�� สร��งสรรคำ2ขึ้/�นในย$คำสม�ยเด�ยว่ก�น พร�อัมอัภ#ปร�ย

๒. รว่บรว่มต��น�นหร�อัเร�8อังเล��เก�8ยว่ก�บพระร�ว่งจ�กว่รรณกรรมพ��นบ��นต��งๆ แล�ว่ศิ/กษ�บทำบ�ทำขึ้อังพระร�ว่งในเร�8อังร�ว่น��น

๓. คำ�ดเล�อักและรว่บรว่มคำ��กล��ว่ทำ�8ได�ร�บก�รยอัมร�บและใช้�ก�นอัย��งแพร�หล�ยในปPจจ$บ�นจ�กส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง พร�อัมบอักคำว่�มหม�ย และยกต�ว่อัย��งบร#บทำขึ้อังก�รน��ไปใช้� (ง�นเด�8ยว่)

62

Page 63: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

นางนพ่มาศึเร�8อังน�งนพม�ศิ ม�ช้�8อัเร�ยกก�นอัย5� ๓ ช้�8อั คำ�อั นพม�ศิ เรว่ด�

นพม�ศิ และต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2

สม�ยท��แต้*งส�นน#ษฐ�นว่�� แต�งในสม�ยพระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๑ (พระย�ล#

ไทำ)

ผู้� แต้*งเช้�8อัก�นว่��เป?นกว่�หญ#ง ช้�8อันพม�ศิ หร�อัทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2พระ

สนมเอักขึ้อังพระย�ล#ไทำ น�งนพม�ศิ ได�ร�บบรรด�ศิ�กด#Yเป?นทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2 เป?นธี#ด�ขึ้อังพระศิร�มโหสถ ม�รด�ช้�8อัน�งเรว่ด� ได�ร�บก�รส�8งสอันจ�กบ#ด� ม�คำว่�มร5 �ส5งในด��นภ�ษ�ไทำย ภ�ษ�ส�นสกฤต ศิ�สน�พ$ทำธี ศิ�สน�พร�หมณ2 ก�รแต�งคำ��ประพ�นธี2 โหร�ศิ�สตร2 ก�รขึ้�บร�อังและก�รช้��งสตร� ม�คำว่�มง�มเล�8อังล�อั ทำ��งย�งคำ$ณสมบ�ต#ด�เล#ศิ ต�อัม�ได�เป?นพระสนม เคำยจ�ดดอักไม�ประด�บขึ้�นหม�กร�บรอังแขึ้กเม�อัง ประด#ษฐ2โคำมลอัยพระประทำ�ป ต�อัม�ได�ร�บบรรด�ศิ�กด#Y

63

Page 64: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เป?นทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2ต��แหน�งพระสนมเอัก ด��นว่รรณคำด�เป?นผ5�เขึ้�ยนหน�งส�อัน�งนพม�ศิ หร�อัต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2

จ�ดม�*งหมายในกี่ารู้แต้*งกล��ว่ก�นว่�� น�งนพม�สหร�อัทำ��งศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2เขึ้�ยนหน�งส�อั

เร�8อังน��ขึ้/�นเพ�8อัเล��ประว่�ต#ขึ้อังตนเอัง ในฐ�นะทำ�8เป?นพระสนมเอักขึ้อังพระร�ว่งเจ�� และเพ�8อัแสดงคำว่�มเป?นม�ขึ้อังว่�ฒนธีรรมและพ#ธี�กรรมบ�งอัย��งทำ�8เก#ดขึ้/�นในสม�ยน��น นอักจ�กน��นบรรด�น#ทำ�นต��ง ๆ ทำ�8แต�งแทำรกย5�ในหน�งส�อัเล�มน��ล�ว่นเป?นน#ทำ�นทำ�8ผ5�แต�งยกม�ประกอับก�รอับรมส�8งสอันผ5�หญ#งทำ��งหล�ย ให�อัย5�ในคำว่�มประพฤต#ทำ�8ด�ง�ม จ/งน�บว่��เป?นว่รรณคำด�คำ��สอันเล�มหน/8ง

ล�กี่ษณะค+าปรู้ะพ่�นธ%เป?นคำว่�มเร�ยงทำ��นอังช้�ว่ประว่�ต# ม�คำ��ประพ�นธี2ร�อัยกรอัง

แทำรกบ�งตอันเป?นส�ว่นน�อัย ได�แก� โคำลงส�8ส$ภ�พและกลอันดอักสร�อัย เป?นต�น

เน��อเรู้��องเน��อัห�แบ�งเป?น ๒ ตอัน คำ�อั ตอันทำ�8 ๑ ว่��ด�ว่ยช้�ว่ประว่�ต#น�งนพม�ศิ ต��งแต�เก#ดจนกระทำ�8ง

เขึ้��ร�บร�ช้ก�รฝีR�ยใน ในร�ช้ส��น�กขึ้อังพระร�ว่งเจ�� และได�เล�8อันขึ้/�นเป?นพระสนมเอักในร�ช้ก�ลน��น และกล��ว่ถ/งพ#ธี�ต��ง ๆ ทำ�8ปฏ#บ�ต#ก�นอัย5�เป?นประเพณ�ตลอัด ๙ เด�อัน เช้�� พ#ธี�เผ�ขึ้��ว่ พ#ธี�จรดพระน�งคำ�ล พ#ธี�ว่#ส�ขึ้ะ พ#ธี�อั�สว่ย$ช้ (แขึ้�งเร�อั) พ#ธี�จอังเปร�ยงลอัยพระประทำ�พ เป?นต�น

64

Page 65: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ตอันทำ�8 ๒ อั�จถ�อัเป?นภ�คำผนว่ก หร�อัเป?นตอันทำ�8ผ5�อั�8นแต�งเต#มเขึ้��ม�ก6ได� เพร�ะม�น#ทำ�นต��ง ๆ แทำรกอัย5�หล�ยเร�8อัง ซึ่/8งไม�คำ�อัยเก�8ยว่ก�บเน��อัห�ส�ระเทำ��ใดน�ก น#ทำ�นทำ�8แทำรกในหน�งส�อัเล�มน�� เป?นเร�8อังน#ทำ�นสอันผ5�หญ#งในแง�ต��ง ๆ ให�เห6นล�กษณะขึ้อังก�รประพฤต#ช้�8ว่ว่��ม�โทำษอัย��งไร และก�รทำ��ด�ม�ผลสนอังอัย��งไร เช้�น น#ทำ�นเร�8อังน�งนกกระต�อัยต�ว่#ดโลเล น�งช้��งแสนงอัน น�งนกกระเร�ยนคำบน�งนกไส�ช้��งย$ เป?นต�น

ค�ณค*า๑. ด��นว่�ฒนธีรรม ทำ��ให�ร5 �เร�8อังขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�ใน

พระร�ช้ส��น�ก ได�แก� ประเพณ�ลอัยกระทำง ก�รปฏ#บ�ต#ต�ว่ขึ้อังหญ#งช้�ว่ว่�ง เช้�น ต��แหน�งหน��ทำ�8ขึ้อังน�งนพม�ศิ และก�รศิ/กษ�ขึ้อังเด6กไทำยสม�ยก�อัน

๒. ด��นส�งคำม ให�คำว่�มร5 �เก�8ยว่ก�บคำ$ณสมบ�ต#สตร�และคำ��น#ยมทำ�งส�งคำม ได�แก� คำว่�มประพฤต# คำว่�มขึ้ย�น รว่มทำ��งว่#ช้�ทำ�งช้��ง

๓. ด��นภ�ษ� ม�คำ$ณคำ��ทำ�งอั�กษรศิ�สตร2และว่รรณคำด� เร�8อังน��ใช้�โว่ห�รเช้#งพรรณน�ได�อัย��งด�ย#8ง ทำ��ให�อั��นและเขึ้��ใจง��ย

๔. ด��นโบร�ณคำด� ให�คำว่�มร5 �ทำ�งโบร�ณคำด� เป?นประโยช้น2ในก�รตรว่จสอับพระร�ช้พ#ธี�ต��ง ๆ ร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ทำรงพระร�ช้น#พนธี2พระร�ช้พ#ธี�ส#บสอังเด�อัน ก6อั�ศิ�ยหล�กก�รคำ�นคำว่��จ�กต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2ประกอับด�ว่ย

สรู้�ปวรู้รู้ณคด�สม�ยส�โขท�ย๑. เน��อัห� ส�ว่นใหญ�เป?นว่รรณคำด�สอัน ยกเว่�นศิ#ล�จ�ร/ก

พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ แต�ในศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงก6ย�งม�ขึ้�อัคำว่�มทำ�8กล��ว่ถ/งพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงทำรงส�8งสอันประช้�ช้นในว่�น

65

Page 66: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ธีรรมด�ทำ�8ม#ใช้�ว่�นธีรรมสว่นะ ล�กษณะคำ��สอันขึ้อังว่รรณคำด�สม�ยน��นอั�จสร$ปได�เป?น ๒ ล�กษณะ คำ�อั เป?นคำ��สอันต�มแนว่พ$ทำธีศิ�สน�และสอันคำ��ต�มแนว่คำว่�มคำ#ดเห6นแบบคำนไทำยโบร�ณ

๒. ล�กษณะคำ��ประพ�นธี2 ส�ว่นม�กเป?นร�อัยแก�ว่ คำ�อั ศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เร�8อังน�งนพม�ศิ และเตภ5ม#กถ�หร�อัไตรภ5ม#พระร�ว่ง บทำประพ�นธี2ร�อัยกรอังม�เพ�ยงเร�8อังเด�ยว่ คำ�อั ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง ซึ่/8งแต�งเป?นร�อัยกรอังประเภทำร��ยโบร�ณ

๓. จ$ดม$�งหม�ยในก�รแต�ง ม�หล�กหล�ยประก�ร เช้�น บ�นทำ/กสภ�พส�งคำม ก�รเม�อัง และก�รปกคำรอัง เพ�8อัอับรมส�8งสอันศิ�ลธีรรม หร�อัเพ�8อัเทำ#ดพระเก�ยรต#พระมห�กษ�ตร#ย2

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๔๑. ศิ/กษ�ร�ยละเอั�ยดพ#ธี�กรรมจ�กต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2

แล�ว่น��เสนอั๒. ศิ/กษ�บ$คำล#กภ�พขึ้อังผ5�ประพ�นธี2จ�กว่รรณกรรม๓. เขึ้�ยนบทำคำว่�มสร$ปภ�พรว่มขึ้อังว่รรณกรรมในย$คำสม�ยน��

โดยม�สมม$ต#ฐ�นว่��บร#บทำส�งคำมม�ส�ว่นก��หนดแนว่ทำ�งขึ้อังว่รรณกรรม

บทท�� ๓

กี่ารู้ศึ�กี่ษาวรู้รู้ณกี่รู้รู้มสม�ยอย�ธยาปรู้ะว�ต้$ศึาสต้รู้%ไทยสม�ยอย�ธยา

กร$งศิร�อัย$ธีย�ก�อัก��เน#ดขึ้/�นเป?น ร�ช้ธี�น�ในปH พ.ศิ. ๑๘๙๓ แต�ม�ขึ้�อัถกเถ�ยงก�นม�กว่�� ก�รถ�อัก��เน#ดขึ้อังกร$ง ศิร�อัย$ธีย�น��น ม#ได�เก#ดขึ้/�นอัย��งปPจจ$บ�นทำ�นด�ว่นเส�ยทำ�เด�ยว่ ม�หล�กฐ�นว่��ก�อันทำ�8พระเจ��อั5�ทำอังจะสร��งเม�อังขึ้/�นทำ�8ต��บลหนอัง โสน บร#เว่ณน��เคำยม�ผ5�คำน

66

Page 67: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

อั�ศิ�ยม�ก�อันแล�ว่ ว่�ดส��คำ�ญอัย��งว่�ดมเหยงคำ2 ว่�ดอั โยธีย� และว่�ดใหญ�ช้�ยมงคำล ล�ว่นเป?นว่�ดเก��ทำ�8ม�ม�ก�อันสร��งกร$งศิร� อัย$ธีย�ทำ��งส#�น โดยเฉพ�ะทำ�8ว่�ดพน�ญเช้#ง ว่�ดทำ�8ประด#ษฐ�น หลว่งพ�อัโต พระ พ$ทำธีร5ปป5นปP� นขึ้น�ดใหญ�แบบอั5�ทำอัง พงศิ�ว่ด�รเก��ระบ$ว่�� สร��งขึ้/�นก�อัน ก�รสร��งพระนคำรศิร�อัย$ธีย�ถ/ง ๒๖ ปH ว่�ดเหล��น�� ต� �งอัย5�ต�มแนว่ฝีP8 งตะว่�นอัอักขึ้อังแม�น���ปR�ส�ก นอัก เก�ะเม�อังอัย$ธีย�ทำ�8ม�ก�รขึ้$ดพบคำ5เม�อังเก��ด�ว่ย ทำ��ให�เช้�8อัก�นว่��บร#เว่ณน��น�� จะเป?นเม�อังเก��ทำ�8ม�ช้�8อัอัย5�ในศิ#ล�จ�ร/กกร$งส$โขึ้ทำ�ยว่�� อัโยธีย�ศิร�ร�มเทำพ นคำรอัโยธีย�ศิร�ร�มเทำพนคำร ปร�กฏช้�8อัเป?นเม�อังแฝีดละโว่�อัโยธีย� ม�ต��งแต�ช้�ว่งร�ว่ปH พ.ศิ. ๑๗๐๐ เป?นต�นม� คำร��นก�อันปH พ.ศิ. ๑๙๐๐ พระเจ��อั5� ทำอังซึ่/8งคำรอังเม�อังอัโยธีย�อัย5�ก6ทำรงอัภ#เษกสมรสก�บพระร�ช้ธี#ด�ขึ้อัง กษ�ตร#ย2ทำ�งฝีR�ยส$พรรณภ5ม# ซึ่/8งคำรอังคำว่�มเป?นใหญ�อัย5�อั�กฟ้�กหน/8งขึ้อังแม� น���เจ��พระย� อัโยธีย�และส$พรรณภ5ม#จ/งรว่มต�ว่ก�นขึ้/�น โดยอั�ศิ�ยคำว่�ม ส�มพ�นธี2ทำ�งเคำร�อัญ�ต#

คำร��นเม�8อัเก#ดโรคำระบ�ด พระเจ��อั5�ทำอังจ/งอัพยพผ5�คำนจ�กเม�อังอั โยธีย�เด#ม ขึ้��มแม�น���ปR�ส�กม�ต��งเม�อังใหม�ทำ�8ต��บลหนอังโสน หร�อัทำ�8ร5 �จ�ก ก�นว่�� บ/งพระร�ม ในปPจจ$บ�น กร$งศิร�อัย$ธีย�จ/งก�อัเก#ดเป?นร�ช้ธี�น�ขึ้/�นใน ปH พ.ศิ. ๑๘๙๓ พระเจ��อั5�ทำอังเสด6จฯ เสว่ยร�ช้ย2เป?นสมเด6จพระร�ม�ธี#บด� ทำ�8 ๑ ปฐมกษ�ตร#ย2แห�งกร$งศิร�อัย$ธีย� ร�ช้สม�ยขึ้อังพระอังคำ2น�บได�ว่��เป?นย$คำขึ้อังก�รก�อัร��งสร��งเม�อัง และว่�งร5ปแบบก�รปกคำรอังขึ้/�นม�ใหม� ทำรงแบ�งก�รบร#ห�รร�ช้ก�รอัอัก เป?น ๔ กรม ประกอับด�ว่ย เว่�ยง ว่�ง คำล�ง และ น� หร�อัทำ�8เร�ยกก�นว่�� จต$สดมภ2 ระบบทำ�8ทำรงว่�งไว่�แต�แรกเร#8มน�� ปร�กฏว่��ได�ส�บทำอัดใช้�ก�นม� ตลอัด ๔๐๐ กว่��ปHขึ้อังกร$งศิร�อัย$ธีย�

67

Page 68: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

สมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 ๑ คำรอังร�ช้ย2อัย5�ได�เพ�ยง ๑๙ ปH ก6เสด6จ สว่รรคำต หล�งจ�กร�ช้สม�ยขึ้อังพระอังคำ2 ผ5�ได�สร��งร�ช้ธี�น�แห�งน��ขึ้/�นจ�ก คำว่�มส�มพ�นธี2ขึ้อังสอังแว่�นแคำว่�น กร$งศิร�อัย$ธีย�ได�กล�ยเป?นเว่ทำ�แห�งก�ร แก�งแย�งช้#งอั��น�จระหว่��งสอังร�ช้ว่งศิ2คำ�อั ละโว่�-อัโยธีย� และร�ช้ว่งศิ2 ส$พรรณภ5ม#          สมเด6จพระร�เมศิว่ร โอัรสขึ้อังสมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 ๑ ขึ้/�นคำรอัง ร�ช้ย2ต�อัจ�กพระร�ช้บ#ด�ได�ไม�ทำ�นไร ขึ้$นหลว่งพะง�8ว่ จ�กร�ช้ว่งศิ2ส$พรรณ ภ5ม# ผ5�ม�ศิ�กด#Yเป?นอั�ก6แย�งช้#งอั��น�จได�ส��เร6จ ขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2เป?นสมเด6จพระ บรมร�ช้�ธี#ร�ช้ เม�8อัส#�นร�ช้ก�ลขึ้อังสมเด6จพระบรมร�ช้�ธี#ร�ช้ สมเด6จพระ ร�เมศิว่รก6กล�บม�ช้#งร�ช้สมบ�ต#กล�บคำ�น        ม�ก�รแย�งช้#งอั��น�จผล�ดก�นขึ้/�นเป?นใหญ�ระหว่��งสอังร�ช้ว่งศิ2น��อัย5� ถ/ง ๔๐ ปH จนสมเด6จพระนคำรอั#นทำร2 ซึ่/8งเป?นใหญ�อัย5�ทำ�งส$พรรณภ5ม#และ ส�มพ�นธี2แน�นแฟ้=นอัย5�ก�บส$โขึ้ทำ�ย แย�งช้#งอั��น�จกล�บคำ�นม�ได�ส��เร6จ พระ อังคำ2ส�ม�รถรว่มทำ��งสอังฝีR�ยให�เป?นอั�นหน/8งอั�นเด�ยว่ก�นได�อัย��งแทำ�จร#ง ในช้�ว่งขึ้อังก�รแก�งแย�งอั��น�จก�นเอังน��น กร$งศิร�อัย$ธีย�ก6 พย�ย�มแผ�อั��น�จไปต�แดนเขึ้มรอัย5�บ�อัยคำร��ง จนกระทำ�8งปH พ.ศิ. ๑๙๗๔ หล�ง สถ�ปน�กร$งศิร�อัย$ธีย�ได�แล�ว่ร�ว่ ๘๐ ปH สมเด6จเจ��ส�มพระอังคำ2 พระ โอัรสขึ้อังสมเด6จพระนคำรอั#นทำร2 ก6ต�เขึ้มรได�ส��เร6จ เขึ้มรส5ญเส�ยอั��น�จจน ต�อังย��ยเม�อังหลว่งจ�กเม�อังพระนคำรไปอัย5�เม�อังละแว่กและพนมเปญในทำ�8ส$ด ผลขึ้อังช้�ยช้นะคำร��งน�� ทำ��ให�ม�ก�รกว่�ดต�อันเช้ลยศิ/กกล�บม� จ��นว่นม�ก และทำ��ให�อั#ทำธี#พลขึ้อังเขึ้มรในอัย$ธีย�เพ#8มม�กขึ้/�น ซึ่/8งถ�อัเป?น เร�8อังปกต#ทำ�8ผ5�ช้นะม�กร�บเอั�ว่�ฒนธีรรมขึ้อังผ5�แพ�ม�ใช้�         กร$งศิร�อัย$ธีย�หล�งสถ�ปน�ม�ได�กว่��คำร/8งศิตว่รรษก6เร#8ม

68

Page 69: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เป?นศิ5นย2 กล�งขึ้อังร�ช้อั�ณ�จ�กรอัย��งแทำ�จร#ง ม�อั�ณ�เขึ้ตอั�นกว่��งขึ้ว่�งด�ว่ยก�ร ผนว่กเอั�ส$โขึ้ทำ�ยและส$พรรณภ5ม#เขึ้��ไว่� ม�ก�รต#ดต�อัคำ��ขึ้�ยก�บต��งประเทำศิ โดยเฉพ�ะก�บจ�น และว่�ดว่�อั�ร�มต��ง ๆ ได�ร�บก�รบ5รณะขึ้/�นม�ใหม�จน งดง�ม          หล�งร�ช้ก�ลสมเด6จเจ��ส�มพระย� แล�ว่ กร$งศิร�อัย$ธีย�ก6เขึ้��ส5�ย$คำสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ ซึ่/8งเป?นช้�ว่ง เว่ล�ทำ�8อั�ณ�เขึ้ตได�แผ�ขึ้ย�ยอัอักไปอัย��งกว่��งขึ้ว่�ง ม�ก�รต#ดต�อัคำ��ขึ้�ย ก�บบ��นเม�อังภ�ยนอัก รว่มทำ��งม�ก�รปฏ#ร5ปก�รปกคำรอังบ��นเม�อังขึ้/�น พระอังคำ2ทำรงยกเล#กก�รปกคำรอังทำ�8กระจ�ยอั��น�จให�เม�อังล5ก หลว่งปกคำรอังอัย��งเป?นอั#สระ ม�เป?นก�รรว่บอั��น�จไว่�ทำ�8พระมห�กษ�ตร#ย2 แล�ว่ทำรงแบ�งเม�อังต��ง ๆ รอับนอักอัอักเป?น ห�ว่เม�อังช้��นใน ห�ว่เม�อังช้��นนอัก ซึ่/8งเม�อังเหล��น��ด5แลโดยขึ้$นน�งทำ�8พระมห�กษ�ตร#ย2ทำรงแต�งต��ง           นอักจ�กน��ก6ย�งได�ทำรงสร��งระบบศิ�กด#น�ขึ้/�น อั�นเป?นก�รให� กรรมส#ทำธี#Yถ�อัทำ�8น�ได�ม�กน�อัยต�มยศิ พระมห�กษ�ตร#ย2ม�ส#ทำธี#Yทำ�8จะ เพ#8ม หร�อั ลด ศิ�กด#น�แก�ใคำรก6ได� และห�กใคำรทำ��ผ#ดก6ต�อังถ5กปร�บไหมต�ม ศิ�กด#น�น��น          ในเว่ล�น��นเอัง กร$งศิร�อัย$ธีย�ทำ�8เจร#ญม�ได�ถ/งร�อัยปHก6กล�ยเป?น เม�อังทำ�8งดง�มและม�ระเบ�ยบแบบแผน ว่�ดต��ง ๆ ทำ�8ได�ก�อัสร��งขึ้/�นอัย��ง ว่#จ#ตรบรรจงเก#ดขึ้/�นน�บร�อัย พระร�ช้ว่�งใหม�ได�ก�อัสร��งขึ้/�นอัย��งใหญ�โตก ว่��งขึ้ว่�ง ส�ว่นทำ�8เป?นพระร�ช้ว่�งไม�เด#มได�กล�ยเป?นว่�ดพระศิร�สรรเพช้ญ2 ว่�ดคำ5�เม�อังทำ�8ส��คำ�ญ           กร$งศิร�อัย$ธีย�ก��ล�งจะเต#บโตเป?นนคำรแห�งพ�อัคำ��ว่�ณ#ช้อั�นร$ �งเร�อัง เพร�ะเส�นทำ�งคำมน�คำมอั�นสะดว่ก ทำ�8เร�อัส#นคำ��น�อัยใหญ�จะเขึ้��ม�จอัด เทำ�ยบทำ��ได� แต�พร�อัม ๆ ก�บคำว่�มร$ �งเร�อังและคำว่�ม

69

Page 70: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เปล�8ยนแปลง สงคำร�มก6 เก#ดขึ้/�น ช้�ว่งเว่ล�น��น ล��นน� ทำ�8ม�พระมห�กษ�ตร#ย2คำ�อัร�ช้ว่งศิ2เม6งร�ย คำรอังส�บต�อัก�นม� ก��ล�งเจร#ญร$ �งเร�อังขึ้/�นม�เป?นคำ5�แขึ้�งส��คำ�ญขึ้อังกร$งศิร� อัย$ธีย� พระเจ��ต#โลกร�ช้ซึ่/8งได�ขึ้ย�ยอั�ณ�เขึ้ตลงม�จนได�เม�อังแพร�และ น��นก6ทำรงด��ร#ทำ�8จะขึ้ย�ยอั�ณ�เขึ้ตลงม�อั�ก เว่ล�น��นเจ��น�ยทำ�งแคำว่�น ส$โขึ้ทำ�ยทำ�8ถ5กลดอั��น�จด�ว่ยก�รปฏ#ร5ปก�รปกคำรอังขึ้อังสมเด6จพระบรมไตร โลกน�ถเก#ดคำว่�มไม�พอัใจอัย$ธีย� จ/งได�ช้�กน��ให�พระเจ��ต#โลกร�ช้ยกทำ�พ ม�ย/ดเม�อังศิร�ส�ช้น�ล�ยซึ่/8งอัย5�ในอั��น�จขึ้อังกร$งศิร�อัย$ธีย�         สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถต�อังเสด6จกล�บไปประทำ�บอัย5�ทำ�8เม�อัง สระหลว่งพร�อัพ#ษณ$โลก เพ�8อัทำ��สงคำร�มก�บเช้�ยงใหม� ว่งคำร�มย�ดเย��อัย�ว่ น�นอัย5�ถ/ง ๗ ปH ในทำ�8ส$ดอัย$ธีย�ก6ย/ดเม�อังศิร�ส�ช้น�ล�ยกล�บคำ�นม�ได� ตลอัดร�ช้ก�ลอั�นย�ว่น�นขึ้อังสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ และ สมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 2 กร$งศิร�อัย$ธีย�ได�เจร#ญอัย��งต�อัเน�8อังอัย5�น�นถ/ง ๘๑ ปH ก�รคำ��ก�บต��งประเทำศิก6เจร#ญก��ว่หน��ไปอัย��งกว่��งขึ้ว่�ง ว่�ฒน ธีรรมก6เฝีS8 อังฟ้5ทำ��งทำ�งศิ�สน�และประเพณ�ต��ง ๆ แต�หล�งร�ช้ก�ลสมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 2ก�รแย�งช้#งอั��น�จภ�ยใน ก6ทำ��ให�กร$งศิร�อัย$ธีย�อั�อันแอัลง ขึ้ณะเด�ยว่ก�นทำ�8พม��กล�บเขึ้�มแขึ้6งขึ้/�น คำว่�มเปล�8ยนแปลงทำ��งภ�ยในและภ�ยนอักร�ช้อั�ณ�จ�กรได�ทำ��ให�เก#ด สงคำร�มคำร��งใหญ�อัย��งหล�กเล�8ยงไม�ได�             ประว่�ต#ศิ�สตร2หน��ใหม� อั�นอั�จจะเร�ยก ได�ว่��ย$คำแห�งคำว่�มคำ�บเขึ้6ญย$�งเหย#งน�� เร#8มต�นด�ว่ยก�รม�ถ/งขึ้อังช้�ว่ตะว่�น ตกพร�อัม ๆ ก�บก�รร$กร�นจ�กพม�� เม�8อัว่�สโก ต�ก�ม� ช้�ว่โปรต$เกสเด#นเร�อัผ��นแหลมก5ดโฮปได� ส��เร6จในร�ว่ พ.ศิ.๒๐๐๐ กอังเร�อัขึ้อังโปรต$เกสก6ทำยอัยก�นม�ย�งด#นแดนฝีP8 ง ทำว่�ปเอัเช้�ย ในปH พ.ศิ. ๒๐๕๔

70

Page 71: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

อั�ลฟ้อังโซึ่ เดอั อั�ลบ5เคำว่#ก ช้�ว่โปรต$เกสก6ย/ด มะละก�ได�ส��เร6จ ส�งคำณะฑิ5ตขึ้อังเขึ้�ม�ย�งสย�ม คำ�อั ด5อั�รต2 เฟ้อัร2น�นเดซึ่ ซึ่/8งถ�อัเป?นช้�ว่ตะว่�นตกคำนแรกทำ�8ม�ถ/งแผ�นด#นสย�ม ช้�ว่โปรต$เกสม�พร�อัมก�บว่#ทำย�ก�รสม�ยใหม� คำว่�มร5 �เก�8ยว่ก�บก�ร สร��งป=อัมปร�ก�ร อั�ว่$ธีปSน ทำ��ให�สม�ยต�อัม�พระเจ��ไช้ยร�ช้�ธี#ร�ช้ก6ยก ทำ�พไปต�ล��นน�ได�ส��เร6จ กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นใหญ�ขึ้/�น ในขึ้ณะทำ�8พม��เอังในย$คำขึ้อัง พระเจ�� ตะเบ6งช้ะเว่ต�� ก6ก��ล�งแผ�อั#ทำธี#พลลงม�จนย/ดเม�อังมอัญทำ�8หงส�ว่ด�ได� ส��เร6จ อัย$ธีย�ก�บพม��ก6เก#ดก�รเผช้#ญหน��ก�นขึ้/�น เม�8อัพว่กมอัญจ�กเช้�ยง กร�นทำ�8ไม�ยอัมอัย5�ใต�อั��น�จพม��หน�ม�พ/8งฝีP8 งไทำย พระเจ��ไช้ยร�ช้�ธี#ร�ช้ ยกกอังทำ�พไปขึ้�บไล�พม�� ย/ดเม�อังเช้�ยงกร�นคำ�นม�ได�ส��เร6จ คำว่�มขึ้�ดแย�ง ระหว่��งไทำยก�บพม��ก6เปUดฉ�กขึ้/�น           หล�งพระเจ��ไช้ยร�ช้�ธี#ร�ช้เสด6จสว่รรคำตเพร�ะถ5กปลงพระช้นม2 แผ�นด#นอัย$ธีย�ก6อั�อันแอัลงด�ว่ยก�รแย�งช้#งอั��น�จ พระยอัดฟ้=�ซึ่/8งม�พระ ช้นม2เพ�ยง ๑๑ พรรษ�ขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2ได�ไม�ทำ�นไรก6ถ5กปลงพระช้นม2อั�ก ในทำ�8 ส$ดก6ถ/งแผ�นด#นสมเด6จพระมห�จ�กรพรรด# พม��สบโอัก�สยกทำ�พผ��นด��นเจด�ย2 ๓ อังคำ2 เขึ้��ม�ปUดล�อัมกร$งศิร� อัย$ธีย� สมเด6จพระมห�จ�กรพรรด#น��กอังทำ�พอัอักร�บส5� ในช้�ว่งน��เอังทำ�8หน�� ประว่�ต#ศิ�สตร2ได�บ�นทำ/กว่�รกรรมขึ้อังว่�รสตร�พระอังคำ2หน/8ง คำ�อั สมเด6จพระศิร� ส$ร#โยทำ�ย ทำ�8ปลอัมพระอังคำ2อัอักรบด�ว่ย และได�ไสช้��งเขึ้��ขึ้ว่�งสมเด6จพระ มห�จ�กรพรรด#ทำ�8ก��ล�งเพล�8ยงพล��� จนถ5กฟ้Pนส#�นพระช้นม2ขึ้�ดคำอัช้��ง ทำ$กว่�น น��อัน$ส�ว่ร�ย2เช้#ดช้5ว่�รกรรมขึ้อังพระอังคำ2ย�งคำงต��งเด�นเป?นสง�� อัย5�ใจกล�ง เม�อังพระนคำรศิร�อัย$ธีย�

           คำร��งน��นเม�8อัพม��ย/ดพระนคำรไม�ส��เร6จ เพร�ะไม�ช้��น�ญ

71

Page 72: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ภ5ม# ประเทำศิ กอังทำ�พพระเจ��ตะเบ6งช้ะเว่ต��ต�อังยกทำ�พกล�บไปในทำ�8ส$ด ฝีR�ยไทำยก6ตระเตร�ยมก�รป=อังก�นพระนคำรเพ�8อัต��งร�บก�รร$กร�น ขึ้อังพม��ทำ�8จะม�ม�อั�ก ก�รเตร�ยมก��ล�งผ5�คำน ก�รคำล�อังช้��งเพ�8อัจ�ดห�ช้��งไว่� เป?นพ�หนะส��คำ�ญในก�รทำ��ศิ/กคำร��งน�� ทำ��ให�ม�ก�รพบช้��งเผ�อักถ/ง ๗ เช้�อัก อั�นเป?นบ$ญบ�รม�ส5งส$ดขึ้อังพระมห�กษ�ตร#ย2 แต�น�8นกล�บน��ม�ซึ่/8งสงคำร�ม ย�ดเย��อัย�ว่น�นอัย5�น�บส#บปH            พระเจ��บ$เรงนอัง ผ5�น��พม��คำนใหม�อั��งเหต$ก�รณ2ต�อังก�รช้��งเผ�อักทำ�8สมเด6จพระมห�จ�กรพรรด#ม�อัย5�ถ/ง ๗ เช้�อัก ยกทำ�พม�ทำ��สงคำร�มก�บ กร$งศิร�อัย$ธีย�อั�กคำร��ง แล�ว่ไทำยก6เส�ยกร$งแก�พม��เป?นคำร��งแรกใน พ.ศิ. ๒๑๑๒ ช้��งเผ�อักอั�น เป?นส�เหต$ขึ้อังสงคำร�มก6ถ5กกว่�ดต�อันไปพร�อัมก�บผ5�คำนจ��นว่นม�ก พระนเรศิว่รและพระเอัก�ทำศิรถ พระโอัรสขึ้อังพระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8พม��ต��งให� เป?นกษ�ตร#ย2ปกคำรอังอัย$ธีย�ต�อัไปในฐ�นะเม�อังประเทำศิร�ช้ก6ทำรงถ5กบ�งคำ�บ ให�ต�อังไปด�ว่ย            กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นเม�อังขึ้/�นขึ้อังพม��ในคำร��งน��อัย5�ถ/ง ๑๕ ปH พระ นเรศิว่รก6ประก�ศิอั#สรภ�พ เม�8อัสมเด6จพระนเรศิว่รประก�ศิอั#สรภ�พแล�ว่ กอังทำ�พพม��น��โดย พระมห�อั$ปร�ช้ก6คำ$มทำ�พลงม�ปร�บ สมเด6จพระนเรศิว่รยกทำ�พไปต��งทำ�8 ต��บลหนอังส�หร��ย จ�งหว่�ดส$พรรณบ$ร� แล�ว่ก�รรบคำร��งย#8งใหญ�ก6อั$บ�ต#ขึ้/�น สมเด6จพระนเรศิว่รทำรงทำ��ย$ทำธีห�ตถ�จนได�ช้�ยช้นะ พระมห�อั$ปร�ช้ถ5กฟ้Pน ส#�นพระช้นม2ขึ้�ดคำอัช้��ง เป?นผลให�กอังทำ�พพม��ต�อังแตกพ��ยกล�บไป           ย$คำสม�ยขึ้อังสมเด6จพระนเรศิว่ร กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นปJกแผ�นม�8นคำง ศิ�ตร5ทำ�งพม��อั�อันแอัลง ขึ้ณะเด�ยว่ก�นเขึ้มรก6ถ5กปร�บปร�มจนสงบ คำว่�ม ม�8นคำงทำ�งเศิรษฐก#จจ/งเก#ดขึ้/�นต�มม� อั�นส�ง

72

Page 73: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ผลให�กร$งศิร�อัย$ธีย�กล�ยเป?น อั�ณ�จ�กรทำ�8ร$ �งเร�อังถ/งขึ้�ดส$ด ต�มคำ��กล��ว่ขึ้อังช้�ว่ย$โรปทำ�8หล�8งไหลเขึ้��ม� ต#ดต�อัคำ��ขึ้�ยในช้�ว่งเว่ล�ด�งกล��ว่           น�บต��งแต�สม�ยพระนเรศิว่รเป?นต�นม� กร$งศิร� อัย$ธีย�ก6กล�ยเป?นศิ5นย2กล�งก�รคำ��ทำ��งในและนอักประเทำศิ ม�ผ5�คำนเด#นทำ�ง เขึ้��ม�ต#ดต�อัคำ��ขึ้�ยเป?นจ��นว่นม�กต��งก6ช้�8นช้มเม�อังทำ�8โอับล�อัมไปด�ว่ยแม� น���ล��คำลอัง ผ5�คำนส�ญจรไปม�โดยใช้�เร�อัเป?นพ�หนะ จ/งพ�ก�นเร�ยกพระ นคำรแห�งน��ว่�� เว่น#สตะว่�นอัอัก          หล�งจ�กโปรต$เกสเขึ้��ม�ต#ดต�อัคำ��ขึ้�ยเป?นช้�ต#แรกแล�ว่ ฮอัล�นด� ญ�8ป$Rนและอั�งกฤษก6ต�มเขึ้��ม� ทำ��งน��ไม�น�บจ�นซึ่/8งคำ��ขึ้�ยก�บกร$งศิร�อัย$ธีย� อัย5�ก�อันแล�ว่ ช้นช้�ต#ต��ง ๆ เหล��น��ได�ร�บก�รจ�ดสรรทำ�8ด#นให�อัย5�เป?นย��น เฉพ�ะ ด�งปร�กฏช้�8อับ��นโปรต$เกส บ��นญ�8ป$Rนและบ��นฮอัล�นด�ม�จน ปPจจ$บ�น            บ�นทำ/กขึ้อังช้�ว่ฝีร�8งเศิสคำนหน/8งซึ่/8งบ�ทำหลว่งป�ลเลอัก�ว่ซึ่2ได�คำ�ด ลอักม� เล��ถ/งพระนคำรศิร�อัย$ธีย�ในสม�ยน��นไว่�ว่�� เป?นพระนคำรทำ�8ม�ผ5�คำนต��งช้�ต#ต��งภ�ษ�รว่มก�นอัย5� ด5เหม�อันเป?น ศิ5นย2กล�งก�รคำ��ขึ้�ยในโลก ได�ย#นผ5�คำนพ5ดภ�ษ�ต��ง ๆ ทำ$กภ�ษ�          ในบรรด�ช้�ว่ต��งช้�ต#ทำ�8ม�คำ��ขึ้�ยก�บอัย$ธีย�ในย$คำแรกน��น ญ�8ป$Rน กล�บเป?นช้�ต#ทำ�8ม�อั#ทำธี#พลม�กทำ�8ส$ด ย�ม�ดะ น�ง�ม�ซึ่ะ ช้�ว่ญ�8ป$Rนได�ร�บ คำว่�มไว่�ว่�งใจถ/งขึ้��นได�ด��รงต��แหน�งขึ้$นน�งในร�ช้ส��น�กขึ้อังพระเอัก�ทำศิ รถ ม�ยศิเร�ยกว่�� อัอักญ�เสน�ภ#ม$ขึ้ ต�อัม�ได�ก�อัคำว่�มย$�งย�กขึ้/�นจนหมดอั#ทำธี#พลไปในทำ�8ส$ด            แม�จะม�ช้นช้�ต#ต��ง ๆ เขึ้��ม�คำ��ขึ้�ยด�ว่ยม�กม�ย แต�กร$งศิร� อัย$ธีย�ก6ด5เหม�อันจะผ5กพ�นก�รคำ��ก�บจ�นไว่�อัย��งเหน�ยว่แน�น จ�น

73

Page 74: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เอังก6ส�ง เสร#มให�อัย$ธีย�ผล#ตเคำร�8อังปP� นด#นเผ�โดยเฉพ�ะเคำร�8อังส�งคำโลก เพ�8อัส�งอัอัก ไปย�งตะว่�นอัอักกล�งและหม5�เก�ะในแถบเอัเช้�ยตะว่�นอัอักเฉ�ยงใต�         ก�รคำ��ขึ้�ยต��ง ๆ เหล��น��ทำ��ให�กร$งศิร�อัย$ธีย�ม�ก�รเก6บภ�ษ�ทำ�8 เร�ยกว่�� ขึ้นอัน ม�ด��นขึ้นอันซึ่/8งเป?นด��นเก6บภ�ษ�อัย5�ต�มล��น���ใหญ�ทำ��ง ๔ ทำ#ศิ และย�งม�ขึ้นอันบกคำอัยเก6บภ�ษ�ทำ�8ม�ทำ�งบกอั�กต��งห�ก นอักเหน�อัจ�กคำว่�มเป?นเม�อังทำ��แล�ว่ อัย$ธีย�ย�งเป?นช้$มทำ�งก�ร คำ��ภ�ยในอั�กด�ว่ย ตล�ดกว่�� ๖๐ แห�งในพระนคำร ม�ทำ� �งตล�ดน��� ตล�ดบก และย�งม�ย��นต��ง ๆ ทำ�8ผล#ตส#นคำ��ด�ว่ยคำว่�มช้��น�ญเฉพ�ะด��น ม�ย��นทำ�8 ผล#ตน���ม�นง� ย��นทำ��ม�ด ย��นปP� นหม�อั ย��นทำ��แป=งหอัมธี5ปกระแจะ ฯลฯ            คำ5คำลอังต��ง ๆ ในอัย$ธีย�ได�สร��งส�งคำมช้�ว่น���ขึ้/�นพร�อัมไปก�บว่#ถ� ช้�ว่#ตแบบเกษตรกรรม เม�8อัถ/งหน��น���ก6ม�ก�รเล�นเพลงเร�อัเป?นทำ�8สน$กสน�น เม�8อัเสร6จหน��น�ก6ม�ก�รทำอัดกฐ#น ลอัยกระทำง ง�นร�8นเร#งต��ง ๆ ขึ้อังช้�ว่ บ��นม�กทำ��คำว่บคำ5�ไปก�บพ#ธี�ก�รขึ้อังช้�ว่ว่�ง เช้�น พระร�ช้พ#ธี�จอังเปร�ยญต�ม พระประทำ�ป ซึ่/8งต�อัม�เปล�8ยนช้�8อัเป?นลอัยกระทำงทำรงประทำ�ป พระร�ช้พ#ธี� สงกร�นต2 พระร�ช้พ#ธี�แรกน�ขึ้ว่�ญ พ#ธี�กรรมเหล��น��สะทำ�อันว่#ถ�ช้�ว่#ตขึ้อังช้�ว่ อัย$ธีย�ทำ�8ผ5กพ�นอัย5�ก�บธีรรมช้�ต#แม�น���ล��คำลอังอัย��งเหน�ยว่แน�น อัย$ธีย�เจร#ญขึ้/�นม�โดยตลอัด ก�รคำ��สร��งคำว่�มม�8งคำ�8งให�พระคำล�ง ทำ�8ม�ส#ทำธี#Yซึ่��อัส#นคำ��จ�กเร�อัส#นคำ��ต��งประเทำศิทำ$กล��ได�ก�อันโดยไม�เส�ยภ�ษ� คำว่�มม�8งคำ�8งขึ้อังร�ช้ส��น�กน��ไปส5�ก�รสร��งว่�ดว่�อั�ร�มต��ง ๆ ก�รทำ��น$ บ��ร$งศิ�สน�และก�รก�อัสร��งพระร�ช้ว่�งให�ใหญ�โตสง��ง�ม ในส�ยต�ขึ้อังช้�ว่ต��งประเทำศิแล�ว่ กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นมห�นคำร อั�นย#8งใหญ� ทำ�8ม�พระร�ช้ว่�งเป?นศิ5นย2กล�ง โยสเซึ่�เต6น พ�อัคำ��ช้�ว่

74

Page 75: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ฮอัล�นด�ทำ�8 เขึ้��ม�ย�งกร$งศิร�อัย$ธีย�ในสม�ยสมเด6จพรเจ��ปร�ส�ทำทำอังได�บ�นทำ/กไว่�ว่�� กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นคำรทำ�8ใหญ�โตโอั�อั��ว่#จ#ตรพ#สด�ร และพระมห�กษ�ตร#ย2 สย�มเป?นบ$คำคำลทำ�8ร �8�รว่ยทำ�8ส$ดในภ�คำตะว่�นอัอักน��       พระนคำรแห�งน�� ภ�ยนอักอั�จด5สงบงดง�มและร�มเย6นจ�กส�ยต� ขึ้อังคำนภ�ยนอัก แต�แทำ�จร#งแล�ว่บ�ลล�งก2แห�งอั��น�จภ�ยในขึ้อังกร$งศิร� อัย$ธีย�ไม�เคำยสงบ เม�8อัสมเด6จพระเอัก�ทำศิรถเสด6จสว่รรคำต ก�รแย�งช้#งอั��น�จได� ด��เน#นม�อัย��งต�อัเน�8อัง จนถ/งปH พ.ศิ. ๒๑๗๒ ร�ช้ว่งศิ2ส$โขึ้ทำ�ยทำ�8คำรอังร�ช้ย2 ส�บต�อัก�นม�ต��งแต�สม�ยขึ้อังพระมห�ธีรรมร�ช้�ก6ถ5กโคำ�นล�ม พระเจ�� ปร�ส�ทำทำอังเสด6จขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2 และสถ�ปน�ร�ช้ว่งศิ2ปร�ส�ทำทำอังขึ้/�นใหม�

แม�จะคำรอังบ�ลล�งก2จ�กก�รโคำ�นล�มร�ช้ว่งศิ2อั�8นลง ย$คำสม�ยขึ้อัง พระอังคำ2และสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ทำ�8ย�ว่น�นถ/ง ๖๐ ปHน��น กล�บ เร�ยกได�ว่��เป?นช้�ว่งเว่ล�ทำ�8กร$งศิร�อัย$ธีย�เจร#ญร$ �งเร�อังถ/งขึ้�ดส$ด พระเจ��ปร�ส�ทำทำอังทำรงม$�งพ�ฒน�บ��นเม�อังทำ��งทำ�งด��นศิ#ลป กรรมและก�รคำ��ก�บต��งประเทำศิ ทำรงโปรดให�สร��งว่�ดไช้ยว่�ฒน�ร�มร#มฝีP8 ง แม�น���เจ��พระย�ขึ้/�นด�ว่ยคำต#เขึ้�พระส$เมร$จ��ลอัง อั�นเป?นแบบอัย��งทำ�8ได�ร�บ อั#ทำธี#พลม�จ�กปร�ส�ทำขึ้อัม พร�อัมก�นน��ก6ได�ม�ก�รคำ#ดคำ�นร5ปแบบทำ�งศิ#ลป กรรมใหม� ๆ ขึ้/�น เช้�นพระเจด�ย2ย�อัม$มไม�ส#บสอัง พระพ$ทำธีร5ปทำรงเคำร�8อังแบบ อัย$ธีย�อั�นงดง�มก6ได�ร�บก�รฟ้S� นฟ้5ขึ้/�นม�ในสม�ยน��         ทำ�งด��นก�รคำ��ก�บต��งประเทำศิ หล�งจ�กทำ�8โปรต$เกสเขึ้��ม�คำ�� ขึ้�ยก�บกร$งศิร�อัย$ธีย�จนทำ��ให�เม�อังล#สบอันขึ้อังโปรต$เกสกล�ยเป?นศิ5นย2 กล�งก�รคำ��เคำร�8อังเทำศิและพร#กไทำยในย$โรปน�นเก�อับศิตว่รรษแล�ว่ ฮอัล�นด�จ/งเร#8มเขึ้��ม�สร��งอั#ทำธี#พลแขึ้�ง กร$ง

75

Page 76: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ศิร�อัย$ธีย�สร��งไมตร�ด�ว่ยก�รให�ส#ทำธี#พ#เศิษบ�งอัย��งแก�พว่ก ด�ตช้2 เพ�8อัถ�งด$ลก�บช้�ว่โปรต$เกสทำ�8เน#8มก��ว่ร��ว่และเร�ยกร�อังส#ทำธี#พ#เศิษเพ#8มขึ้/�นทำ$กขึ้ณะ       พอัถ/งสม�ยพระเจ��ปร�ส�ทำทำอัง ก�รคำ��ขึ้อังฮอัล�นด�เจร#ญร$ �งเร�อัง ขึ้/�นม�ก จ/งเร#8มแสดงอั#ทำธี#พลบ�บคำ��นไทำย ประกอับก�บพระคำล�งในสม�ยน��นได� ด��เน#นก�รผ5กขึ้�ดส#นคำ��หล�ยช้น#ด รว่มทำ��งหน�งส�ตว่2ทำ�8เป?นส#นคำ��หล�กขึ้อัง ช้�ว่ด�ตช้2 ทำ��ให�เก#ดคำว่�มไม�พอัใจถ/งขึ้��นจะใช้�ก��ล�งก�นขึ้/�น         ถ/งสม�ยขึ้อังสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ ฮอัล�นด�ก6คำ$กคำ�มหน�ก ขึ้/�น ในทำ�8ส$ดก6เขึ้��ย/ดเร�อัส#นคำ��ขึ้อังพระน�ร�ยณ2ทำ�8ช้�กธีงโปรต$เกสในอั��ว่ต�งเก�\ย ต�อัม�ไม�น�นก6น��เร�อั ๒ ล��เขึ้��ม�ปUดอั��ว่ไทำย เร�ยกร�อังไม�ให�จ��งช้�ว่ จ�น ญ�8ป$Rน และญว่นในเร�อัส#นคำ��ขึ้อังอัย$ธีย� เพ�8อัปUดทำ�งไม�ให�อัย$ธีย�คำ�� ขึ้�ยแขึ้�งด�ว่ย ม�ก�รเจรจ�ก�นในทำ��ยทำ�8ส$ด ซึ่/8งผลจ�กก�รเจรจ�น��ทำ��ให� ฮอัล�นด�ได�ส#ทำธี#Yผ5กขึ้�ดหน�งส�ตว่2อัย��งเด#ม         เพ�8อัถ�ว่งด$ลอั��น�จก�บฮอัล�นดทำ�8น�บว่�นจะเพ#8มขึ้/�นทำ$กขึ้ณะ สมเด6จพระน�ร�ยณ2จ/งห�น ไปเอั�ใจอั�งกฤษก�บฝีร�8งเศิสแทำน ในช้�ว่งน��เอังคำว่�มส�มพ�นธี2ระหว่��งกร$งสย�มก�บ ฝีร�8งเศิสเจร#ญร$ �งเร�อังอัย��งทำ�8ส$ด บ$คำคำลผ5�หน/8งทำ�8ก��ว่เขึ้��ม�ในช้�ว่งน��และต�อัไปจะได�ม� บทำบ�ทำอัย��งม�กในร�ช้ส��น�กสย�ม ก6คำ�อั คำอันแสตนต#น ฟ้อัลคำอัน            ฟ้อัลคำอันเป?นช้�ว่กร�กทำ�8เขึ้��ม�ร�บร�ช้ก�รในแผ�นด#นสมเด6จพระน�ร�ยณ2ร�ว่กล�ง ร�ช้สม�ย และเจร#ญก��ว่หน��จนขึ้/�นเป?นพระย�ว่#ช้�เยนทำร2ในเว่ล�อั�นรว่ดเร6ว่ เว่ล�เด�ยว่ ก�นก�บทำ�8ฟ้อัลคำอันก��ว่ขึ้/�นม�ม�อั��น�จในร�ช้ส��น�กไทำย ฝีร�8งเศิสในร�ช้ส��น�กขึ้อังพระเจ��หล$ยส2ทำ�8 ๑๔ ทำ�8เขึ้��ม�ต#ดต�อัก�รคำ��และเผยแพร�ศิ�สน�ก6พย�ย�ม

76

Page 77: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เกล��ยกล�อัม ให�สมเด6จพระน�ร�ยณ2ห�นม�เขึ้��ร�ตน#กก�ยโรม�นคำ�ทำอัล#กต�มอัย��งประเทำศิฝีร�8งเศิส

ในช้�ว่งเว่ล�น��ได�ม�ก�รส�งคำณะทำ5ตสย�มเด#นทำ�งไปฝีร�8งเศิสเพ�8อัเจร#ญส�มพ�นธีไมตร� ทำ�งฝีร�8งเศิสเอังก6ส�งคำณะทำ5ตเขึ้��ม�ในสย�มบ�อัยคำร��ง โดยม�จ$ดประสงคำ2หล�กคำ�อัช้�ก ช้ว่นให�พระน�ร�ยณ2ทำรงเขึ้��ร�ต ฟ้อัลคำอันเอังซึ่/8งเปล�8ยนม�น�บถ�อัน#ก�ย โรม�นคำ�ทำอัล#กต�มภรรย�ได�สมคำบก�บฝีร�8งเศิสคำ#ดจะเปล�8ยนแผ�นด#นสย�มให�เป?น เม�อังขึ้/�นขึ้อังฝีร�8งเศิส ด�งเช้�นใน พ.ศิ. ๒๒๒๘ โดยร�ช้ทำ5ตเช้อัว่�เล�ย เดอัโช้มอังต2, ปH พ.ศิ. ๒๒๓๐ โดยล�ล5แบร2 ก6กล�บไม�ประสบคำว่�มส��เร6จในก�รเปล�8ยนให�พระเจ��แผ�น ด#นสย�มห�นม�เขึ้��ร�ต ไม�น�นช้�ว่สย�มก6เร#8มช้#งช้�งฟ้อัลคำอันม�กขึ้/�น อั#ทำธี#พลขึ้อังฟ้อัลคำอันทำ�8ม�ต�อัร�ช้ ส��น�กสย�มก6เพ#8มม�กขึ้/�นทำ$กว่�น ปH พ.ศิ. ๒๒๓๑ สมเด6จพระน�ร�ยณ2ทำรงประช้ว่ร หน�ก ไม�ส�ม�รถว่��ร�ช้ก�ลได� ม�ร�บส�8งให�ฟ้อัลคำอันร�บล�อัอักจ�กร�ช้ก�รและไป เส�ยจ�กเม�อังไทำย แต�ก6ช้��ไปด�ว่ยเก#ดคำว่�มว่$ �นว่�ยขึ้/�นเส�ยก�อัน พระเพทำร�ช้�และ คำณะผ5�ไม�พอัใจฝีร�8งเศิสจ�บฟ้อัลคำอันไปประห�รช้�ว่#ต เม�8อัสมเด6จพระน�ร�ยณ2เสด6จ สว่รรคำตในเด�อันต�อัม�พระเพทำร�ช้�ก6เสด6จขึ้/�นเถล#งร�ช้สมบ�ต#แทำน

ก�รเขึ้��ม�ขึ้อังย$โรปจ��นว่นม�กในสม�ยขึ้อังสมเด6จพระเจ��ปร�ส�ทำทำอังและสมเด6จ พระน�ร�ยณ2 นอักจ�กจะทำ��ให�บ��นเม�อังม�คำว่�มม�8งคำ�8งแล�ว่ ย�งก��ว่หน��ไปด�ว่ยว่#ทำย� ก�รสม�ยใหม�ทำ��งทำ�งด��นสถ�ปPตยกรรม ก�รแพทำย2 ด�ร�ศิ�สตร2 ก�รทำห�ร ม�ก�ร ก�อัสร��งอั�คำ�ร ป=อัมปร�ก�ร พระทำ�8น� 8งในพระร�ช้ว่�งเพ#8มเต#มด�ว่ยเทำคำโนโลย�แบบ ตะว่�นตก นอักจ�กน��ภ�พว่�ดขึ้อังช้�ว่ตะว่�นตกย�งแสดงให�เห6นว่��ม�ก�รส�อังกล�อังด5 ด�ว่ในสม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2ด�ว่ย           เม�8อัส#�นร�ช้ก�ลสมเด6จพระน�ร�ยณ2 คำว่�มขึ้�ดแย�งภ�ยใน

77

Page 78: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เม�8อังจ�กก�รแย�งช้#งร�ช้ สมบ�ต#เก#ดขึ้/�นอัย5�ตลอัดเว่ล� ทำ��ให�ก�รต#ดต�อัก�บต��งประเทำศิซึ่บเซึ่�ลงไป ต��งแต�ร�ช้ สม�ยสมเด6จพระเพทำร�ช้�จนถ/งพระเจ��ทำ��ยสระ ม�ก�รก�อัสร��งส#8งใหม�ๆ เพ�ยงไม�ก�8อัย��ง            คำร��นถ/งสม�ยพระเจ��บรมโกศิ บ��นเม�อังก6กล�บเจร#ญร$ �งเร�อังขึ้/�นม�อั�กคำร��งในช้�ว่ง ระยะเว่ล�หน/8ง จนกล��ว่ได�ว่��ย$คำสม�ยขึ้อังพระอังคำ2น�บเป?นย$คำทำอังขึ้อังศิ#ลปว่#ทำย� ก�รอัย��งแทำ�จร#งก�อันทำ�8กร$งศิร�อัย$ธีย�จะตกต�8�ไปจนถ/งก�ลล�มสล�ย           ในร�ช้ก�ลน��ได�ม�ก�รบ5รณปฏ#ส�งขึ้รณ2พระร�ช้ว่�งและว่�ดว่�อั�ร�มต��งๆ ศิ#ลปกรรม เฟ้S8 อังฟ้5ขึ้/�นม�อัย��งม�กทำ��งในด��นลว่ดล�ยป5นปP� น ก�รลงร�กปUดทำอัง ก�รช้��งประด�บ ม$ก ก�รแกะสล�กประต5ไม� ทำ�งด��นว่รรณคำด�ก6ม�กว่�เก#ดขึ้/�นหล�ยคำน ทำ�8โดเด�นและ เป?นทำ�8ร5 �จ�กคำ�อั เจ��ฟ้=�ธีรรม�ธี#เบศิร ผ5�น#พนธี2ก�พย2เห�เร�อั ส�ว่ยก�รมหรสพก6ม�ก�รฟ้S� น ฟ้5บทำละคำรนอักละคำรในขึ้/�นม�เล�นก�นอัย��งกว่��งขึ้ว่�ง กร$งศิร�อัย$ธีย�ถ5กขึ้�บกล�อัม ด�ว่ยเส�ยงดนตร�และคำว่�มร�8นเร#งอัย5�ตลอัดเว่ล�           แต�ทำ��มกล�งคำว่�มสงบส$ขึ้และร$ �งเร�อังทำ�งศิ#ลปว่�ฒนธีรรม คำว่�มขึ้�ดแย�งคำ�อัยๆ ก�อัต�ว่ขึ้/�น ก�รแย�งอั��น�จทำ��งในหม5�พระร�ช้ว่งศิ2 ขึ้$นน�ง ทำ��ให�อั�กไม�ถ/ง ๑๐ ปHต�อั ม�กร$งศิร�อัย$ธีย�ก6เส�ยแก�พพม��ในสม�ยขึ้อังพระเจ��เอักทำ�ศิน2 เม�8อั พ.ศิ. ๒๓๑๐           กร$งศิร�อัย$ธีย�ในสม�ยขึ้อังพระเจ��บรมโกศิจนถ/งสม�ยขึ้อังพระเจ��เอักทำ�ศิน2น��น คำล��ยก�บพล$ทำ�8จ$ดขึ้/�นสว่��งโร�บนทำ�อังฟ้=�ช้�8ว่เว่ล�เพ�ยงไม�น�นแล�ว่ก6ด�บว่5บลงทำ�นทำ� ว่�นกร$งแตกเม�8อั ๗ เมษ�ยน พ.ศิ.

๒๓๑๐ เล��ก�ยว่��ในก��แพงเม�อังม�ผ5�คำนหน�พม�� ม�แอัอั�ดอัย5�น�บแสนคำน ปร�กฏว่��ได�ถ5กพม��ฆ่��ต�ยไปเส�ยกว่��คำร/8ง ทำ�8เหล�อัก6หน� ไปอัย5�ต�มปR�ต�มเขึ้� พม��ได�ปล�นสะดม เผ�บ��นเร�อัน พระร�ช้ว่�งและ

78

Page 79: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ว่�ดว่�อั�ร�ม ต��งๆจนหมดส#�น นอักจ�กน��ย�งหลอัมเอั�ทำอังทำ�8อังคำ2พระและกว่�ดต�อันผ5�คำนกล�บ ไปจ��นว่นม�ก อั�รยธีรรมทำ�8ส� 8งสมม�กว่�� ๔๐๐ ปH ขึ้อังกร$งศิร�อัย$ธีย�ก6ถ5กทำ��ล�ย ลงอัย��งร�บคำ�บเม�8อัส#�นสงกร�นต2ปHน��น            หล�งจ�กกร$งแตกแล�ว่พม��ก6ม#ได�เขึ้��ม�ปกคำรอังสย�มอัย��งเต6มต�ว่ คำงทำ#�งให�ส$ก�� พระน�ยกอังต��งอัย5�ทำ�8คำ��ยโพธี#Yส�มต�นเพ�8อัด5แลคำว่�มสงบเร�ยบร�อัย สภ�พบ��น เม�อังหล�งจ�กเส�ยแก�พม��แล�ว่ก6ม�ช้$มน$มเก#ดขึ้/�นต�มห�ว่เม�อังต��ง ได�แก� ช้$มน$ม เจ��ฝี�ง ช้$มน$มเจ��ต�ก ช้$มน$มเจ��พ#ษณ$โลก ช้$มน$มเจ��นคำรศิร�ธีรรมร�ช้ ทำ�8ต��ง ก6ซึ่�อังส$มผ5�คำนเพ�8อัเตร�ยมแผนก�รใหญ�             ในบรรด�ช้$มน$มใหญ�น�อัยเหล��น�� ช้$มน$มพระเจ��ต�กได�เต#บโตเขึ้�มแขึ้6งขึ้/�นเม�8อั ย/ดได�เม�อังจ�นทำบ$ร� กอังทำ�พพระเจ��ต�กใช้�เว่ล�หล�ยเด�อันในก�รรว่บรว่มผ5� คำนตระเตร�ยมเร�อัรบ แล�ว่จ/งเด#นทำ�พทำ�งทำะเลขึ้/�นม�จนถ/งเม�อังธีนบ$ร� เขึ้��ย/ด เม�อังธีนบ$ร�ได�แล�ว่ ไม�น�นก6ต�คำ��ยพม��ทำ�8โพธี#Yส�มต�นแตกในว่�นทำ�8 ๗ พฤศิจ#ก�ยน พ.ศิ.

๒๓๑๐ น�บรว่มเว่ล�ในก�รกอับก5�เอักร�ช้ไม�ถ/งหน/8งปH สมด�งคำ��ทำ�8ว่�� "กร$ง ศิร�อัย$ธีย�ไม�ส#�นคำนด�"

กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นร�ช้ธี�น�ไทำยต��งแต� พ.ศิ. ๑๘๙๓ ถ/ง พ.ศิ.

๒๓๑๐ น�บเป?นเว่ล�ย�ว่น�นถ/ง ๔๑๗ ปH ม�กว่�และว่รรณคำด�จ��นว่นม�ก ว่รรณคำด�แต�ละเร�8อังล�ว่นม�คำ$ณคำ��เป?นมรดกสมคำว่รร�กษ�ไว่�ตลอัดไป ในทำ�8น��จะกล��ว่ถ/งว่รรณคำด�บ�งฉบ�บ คำ�อั ล#ล#ตยว่นพ��ย ล#ล#ตพระลอั สม$ทำรโฆ่ษคำ��ฉ�นทำ2 โคำลงก��สรว่ล และบทำเห�เร�อัขึ้อังเจ��ฟ้=�ธีรรม�ธี#เบศิร2

ล$ล$ต้ยวนพ่*าย

79

Page 80: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

กว่�น#พนธี2เฉล#มพระเก�ยรต#สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ ส�นน#ษฐ�นว่�� แต�งในร�ช้สม�ยสมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 ๒ (ประม�ณ พ.ศิ. ๒๐๓๔ – ๒๐๗๒) พระร�ช้โอัรสขึ้อังสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ เน��อัเร�8อังกล��ว่ถ/งพระร�ช้ประว่�ต#ขึ้อังสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ ต��งแต� ประส5ต#จนถ/งก�รขึ้/�นเถล#งถว่�ลยร�ช้สมบ�ต# ณ กร$งศิร�อัย$ธีย� เล��ถ/งพระปร�ช้�ส�ม�รถในด��นก�รปกคำรอัง ก�รทำห�ร และก�รศิ�สน�

จ$ดส��คำ�ญทำ�8ส$ดขึ้อังเน��อัเร�8อังคำ�อั ก�รทำ��สงคำร�มก�บยว่นหร�อัเช้�ยงใหม� ซึ่/8งยกทำ�พม�ต�ห�ว่เม�อังทำ�งเหน�อัจนต�ส$โขึ้ทำ�ยได� แล�ว่ยกทำ�พต�อัลงม�จะต�พ#ษณ$โลก และก��แพงเพช้ร ด�งน��น สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถจ/งทำรงยกทำ�พไปปร�บหล�ยคำร��ง กว่��จะได�ร�บช้�ยช้นะ

กว่�น#พนธี2ล#ล#ตยว่นพ��ย แต�งด�ว่ยร5ปแบบคำ��ประพ�นธี2 ร��ยด��นและโคำลงด��นบ�ทำก$ญช้ร ใช้�ภ�ษ�ทำ�8ประณ�ตงดง�ม ศิ�พทำ2ส5งส�งว่#จ#ตร เต6มไปด�ว่ยช้��นเช้#งส5งด��นก�รใช้�ภ�ษ� สมเด6จพระเจ��บรมว่งศิ2เธีอั กรมพระย�ด��รงร�ช้�น$ภ�พทำรงกล��ว่ถ/งล#ล#ตยว่นพ��ยว่��

"น�บว่��เป?นหน�งส�อัทำ�8แต�งด�อัย��งเอักในภ�ษ�ไทำยเร�8อังหน/8ง เป?นพงศิ�ว่ด�รเฉล#มพระเก�ยรต#สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ เม�8อัคำร��งพระเจ��ต#โลกร�ช้ (กษ�ตร#ย2) เม�อังเช้�ยงใหม�ลงม�ต�ห�ว่เม�อังฝีR�ยเหน�อั (สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถทำรงพย�ย�มทำ��สงคำร�มจนม�ช้�ยช้นะ เอั�ห�ว่เม�อังฝีR�ยเหน�อัเหล��น��นคำ�นม�ได�จ/งเร�ยกว่�� ยว่นพ��ย"

ล#ล#ตยว่นพ��ย เป?นว่รรณคำด�ประเภทำสด$ด�ว่�รกรรมขึ้อังพระมห�กษ�ตร#ย2 จ�ดเป?นว่รรณคำด�ประว่�ต#ศิ�สตร2

80

Page 81: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ทำ�ว่งทำ��นอังก�รแต�ง แต�งเป?นล#ล#ตด��น กล��ว่คำ�อัเป?นร��ยด��นและโคำลงด��น บ�ทำก$ญช้ร ต�อัม�ไม�ใช้�คำ��ว่�� ล#ล#ต เร�ยกแทำนล�กษณะก�รประพ�นธี2ด�งกล��ว่ เพร�ะก�รแต�งไม�ได�ม�ร��ยด��นประกอับทำ$กบทำ ม�เพ�ยงร��ยด��นน��เพ�ยงตอันแรกเทำ��น��นจ/งเร�ยกว่�� ยว่นพ��ยโคำลงด��น

คำว่�มม$�งหม�ยขึ้อังก�รแต�ง คำ�อั เพ�8อัยอัพระเก�ยรต#พระมห�กษ�ตร#ย2

คำว่�มหม�ยขึ้อังคำ��ว่�� ล#ล#ต พจพน�น$กรมฉบ�บร�ช้บ�ณฑิ#ย“ ”

สถ�น ๒๕๒๕ (๒๕๓๘: ๗๓๕) ให�คำ��น#ย�มไว่�ว่�� คำ��ประพ�นธี2 ซึ่/8งใช้�“

โคำลงและร��ยส�มผ�สก�น ในด��นเน��อัห�เป?นก�รสด$ด�ว่�รกรรมพระ”

มห�กษ�ตร#ย2คำว่�มหม�ยขึ้อังคำ��ว่�� ยว่น คำ��ว่�� ยว่น ในทำ�8น��หม�ยถ/งคำน“ ”

ล��นน� เพ��ยนม�จ�ก โยน หร�อั โยนก เร�ยกก�นส�ม�ญว่��ไทำ-ยว่น ได�แก� คำนไทำยถ#8นเหน�อัน�8นเอัง

เหต$ก�รณ2ทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2และเน��อัห� กล��ว่ถ/งสงคำร�มระหว่��งไทำยใต� (อัย$ธีย�) และไทำยเหน�อั (ล��นน�) กล��ว่โดยสร$ปด�งน��

๑. เป-นโครู้งด��นยอพ่รู้ะเกี่�ยรู้ต้$ สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ ๖๐ บทำ คำ�อั โคำรงบทำทำ�8 ๑-๖๐ กล��ว่ถ/งเหต$ก�รณ2สม�ยพระร�ช้บ#ด�ขึ้อังสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถยกทำ�พไปรบเขึ้มร พระอังคำ2ประส5ต#ตอันทำ�8พระร�ช้บ#ด�ประช้$มพล พระร�ช้บ#ด�ปร�บเขึ้มรได� พระร�ช้บ#ด�สว่รรคำต พระอังคำ2ขึ้/�นเสว่ยร�ช้

81

Page 82: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๑.๑ โคำลงบทำทำ�8 ๖๑-๑๑๒ กล��ว่ถ/งเจ��เม�อังพ#ษณ$โลกเอั�ใจอัอักห��งจ�กกร$งศิร�

อัย$ธีย�ไปต#ดต�อัก�บพระเจ��ต#โลกร�ช้เจ��เม�อังเช้�ยงใหม� สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถจ/งยกทำ�พไปต�และปร�บปร�มม�จนสงบ (ยว่นพ��ย) เสด6จประทำ�บทำ�8เม�อังพ#ษณ$โลก ทำรงทำ��น$บ��ร$งพระพ$ทำธีศิ�สน�ส�งพระร�ช้บ$ตรไปล�งก� น#มนต2พระเถระม�เผยแพร�พ$ทำธีศิ�สน� พระอังคำ2ทำรงผนว่ช้และสร��งว่�ดพ$ทำธีไธีศิว่รรย2

๑.๒ โคำลงต��งแต�บทำทำ�8 ๑๑๓ เป?นต�นไป กล��ว่ถ/ง พระเจ��ต#โลกร�ช้แต�งต��งหม�8นด�ง

นคำรเป?นเจ��เช้�ยงช้�8น จ�กน��นพระเจ��ต#โลกร�ช้เส�ยจร#ตประห�รช้�ว่#ตร�ช้บ$ตร และเร�ยกหม�8นด�งนคำรไปเช้�ยงใหม�และประห�รช้�ว่#ต ภรรย�หม�8นด�งนคำรแคำ�นใจ ได�ขึ้อัให�สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถช้�ว่ย จ/งเก#ดสงคำร�มระหว่��งกร$งศิร�อัย$ธีย�ก�บเช้�ยงใหม� (ยว่นพ��ย)อั�กคำร��ง โคำลงต��งแต�บทำทำ�8 290 – 365 เป?นก�รยอัพระเก�ยรต#สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ

ล�กี่ษณะค+าปรู้ะพ่�นธ%และภาษาท��ใช เป?นร��ยด��น ๒ ตอัน และโคำลงด��นบ�ทำก$ญช้ร จ��นว่น ๓๖๕ บทำ

ภ�ษ�ทำ�8ใช้�เป?นภ�ษ�ไทำยโบร�ณ เขึ้มรและส�นสกฤต บ�ล� จ��นว่น–

ม�ก อั��นเขึ้��ใจย�ก แต�ม�คำว่�มไพเร�ะ หน�กแน�นและประณ�ตบรรจงล#ล#ตยว่นพ��ย ม�ปร�กฏหล�กฐ�นม�จนทำ$กว่�นน�� ย�งม�คำว่�ม

สมบ5รณ2 ม�ขึ้นบแต�งเหม�อันว่รรณคำด�บ�งเร�8อัง ถ�อัยคำ��ทำ�8ใช้�ในโบร�ณและคำ��ส�นสกฤตส�ว่นม�ก ถ�อัยคำ��เหล��น��ย�งไม�ถ5กด�ดแปลงแก�ไขึ้จ�กคำนช้��นหล�ง จ/งเป?นประโยช้น2แก�ก�รศิ/กษ�ด��นภ�ษ�อัย��งม�ก ถ/งแม�จะใช้�ถ�อัยคำ��ส��นว่นทำ�8เขึ้��ใจย�ก และเร�8อังส�ว่นใหญ�เก�8ยว่

82

Page 83: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ก�บก�รรบทำ�พจ�บศิ/ก แต�ล#ล#ต เร�8อังน��ก6ย�งม�ล�กษณะว่รรณคำด�ด�เด�นเพร�ะใช้�ถ�อัยคำ��ไพเร�ะ โว่ห�รพรรณน�ทำ�8 ก�อัให�เก#ดจ#นตภ�พ ให�อั�รมณ2ช้�8นช้มย#นด�ในบ$ญญ�ธี#ก�รขึ้อังพระเจ��แผ�นด#น และคำว่�มร$ �งเร�อังขึ้อังบ��นเม�อัง อั�นเป?นล�กษณะส��คำ�ญขึ้อังว่รรณคำด�ประเภทำ สด$ด�คำว่�มด�เด�นขึ้อังล#ล#ตยว่นพ��ย ทำ��ให�กว่�ภ�ยหล�งถ�อัเป?นแบบอัย��ง เช้�น สมเด6จพระมห�สมณเจ�� กรมพระย� ปรม�น$ช้#ตช้#โนรสทำรงน#พนธี2ล#ล#ตตะเลงพ��ย เพ�8อัสด$ด�ว่�รกรรมขึ้อังสมเด6จพระนเรศิว่รมห�ร�ช้

เน��อเรู้��องย*อ ตอันต�นกล��ว่นม�สก�รพระพ$ทำธีเจ��และน��ห�ว่ขึ้�อัธีรรมม�

แจกแจงทำ��นอังยกย�อังสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถว่�� ทำรงคำ$ณธีรรมขึ้�อัน��น ๆ กล��ว่ถ/งพระร�ช้ประว่�ต# ต� �งแต�ประส5ต#จนได�ร�ช้สมบ�ต# ต�อัม�เจ��เม�อังเช้�ยงช้�8น(เช้ล�ยง) เอั�ใจอัอักห��ง น��ทำ�พเช้�ยงใหม�ม�ต�เม�อังช้�ยน�ทำ แต�ถ5กสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถต�แตกกล�บไป และย/ดเม�อังส$โขึ้ทำ�ยคำ�นม�ได� แล�ว่ประทำ�บอัย5�เม�อังพ#ษณ$โลก เสด6จอัอักบว่ช้ช้�8ว่ระยะหน/8ง ต�อัจ�กน��นกล��ว่ถ/งก�รทำ��สงคำร�มก�บ เช้�ยงใหม�อัย��งละเอั�ยดคำร��งหน/8ง แล�ว่บรรย�ยเหต$ก�รณ2ทำ�งเช้�ยงใหม� ว่��พระเจ��ต#โลกร�ช้เส�ยพระจร#ต ประห�รช้�ว่#ตหน�นบ$ญเร�อังร�ช้บ$ตร และหม�8นด�งนคำรเจ��เม�อังเช้�ยงช้�8น ภรรย�หม�8นด�งนคำรไม�พอัใจ จ/งม�ส�รม�พ/8งพระบรมโพธี#สมภ�รขึ้อังสมเด6จสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถและขึ้อักอังทำ�พไปช้�ว่ย พระเจ��ต#โลกร�ช้ทำรงยอัทำ�พม�ป=อังก�นเม�อังเช้�ยงช้�8น เสร6จแล�ว่เสด6จกล�บไปร�กษ�เม�อังเช้�ยงใหม� สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถทำรงกร�ธี�ทำ�พ

83

Page 84: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

หลว่งขึ้/�นไปรบต�เช้�ยงใหม� พ��ยไปได�เม�อังเช้�ยว่ช้�8น ตอันส$ดทำ��ยสรรเสร#ญพระบ�รม�สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถอั�กคำร��งหน/8ง

เน��อหาค+าปรู้ะพ่�นธ%ร��ย ๏ ศิร�ส#ทำธี#สว่�สด# ช้ย�ศิด$มงคำล ว่#มลว่#บ5ลย2 อัด5ลย�ด#เรก เอัก

ภ5ธีรกรกช้ ทำสน�ขึ้สม$ช้ล#ต ว่#กส#ตสโรโช้ดม บรมนบอัภ#ว่�ทำ บ�ทำรโช้พระโคำดม ส�น$พระส�ทำธีรรม�ทำ#ตย2 บพ#ตรมห#ทำธี#มเห�ฬ�ร มห�นด�ทำธีย�ศิรย หฤทำยธีว่รงคำ2 ทำรงทำว่ด/งษมห�บ$ร$ษล�กษณ2 อั�คำรอั�ษโฎษดร บว่รส�ตมงคำล อันนตญ�ณอัเนก อัเศิกษ�อัภ#ต อัส#ตย�น$พยญช้นพ#รญช้#ต ฉ�ยฉ�พพ#ธีร�งษ� พยงรพ�พรรณ จ�นทำรโกฏ# โช้ต#สห�สช้�ช้ว่�ล ว่#ศิ�ลแสงร$ �งเร�� เทำ��หกทำ�อังฟ้=�หล��ส�8สบ ด�รนพมณฑิล สรณ�ภ#ว่นทำนส�ทำธีรรม�คำม อั$ด�ม�ภ#ว่�นทำนอัรรษฎ�รย�ภ#ว่�ทำ อั�ทำ#ย$คำขึ้$กเขึ้6ญ เป?นกรล�กรล��พรธีรณ#ดล จลพ#จลต��งต��ง พ��งจะขึ้ว่���ทำ� �งส�8หล�� ฟ้=�ทำ�งหกพกหง�ย รส�ยสยบภพมณฑิลในกษษน��น บ��นพรหมพ#ษณ$ อั#ศิว่รอัด$ลเดช้ เหตบพ#ตรคำ#ดกร$ณ�ประช้�ร�ษฎร อัยยว่จพ#น�ศิทำ�งม5ล ส5ญภพสบส#ง ธีจ#8งแกล�งแส�งสรว่บ รว่บเอั�อั�ษเฎ�ม5รรด#ม�ม#ศิร ด�ว่ยบพ#ตรเสร6จ ก6เสด6จม�อั$บ�ต#ในกระษ�ตร� ทำว่�ด#ว่งษพงษอัภ#ช้�ต รง�บร�ช้ร�ป5 ช้5แผ�นด#นให�หง�ย ทำ�ยแผ�นฟ้=�บให�ขึ้ว่��� ล���กร�ณธีร�ตนว่�ดถว่� ตร�โลกยบให�อั5น หน$นพระพ$ทำธีศิ�สนให�ตรง ด��รงกรษ�ตรให�กรส�นต2 ประห�รทำ$กขึ้ให�กษย ไขึ้ยเกษตรให�เกษม เปรมใจร�ษฎรน#กร ก��จรยศิโยคำ ด#ลกโลกยอั�ศิรย ช้ยช้ยนฤเบนทำร�ทำรงเดช้ ฤๅลงด#นฟ้=�ฟ้$ =งขึ้��ว่ขึ้จร ฯ

โคำลงส�8 ๏ พรหมพ#ษณ$บรเมศิรเจ�� จอัมเมร$ ม�ศิแฮ

84

Page 85: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ย��เมศิม�ร$ตอัร อั�ศินม�� พร$ณคำน#ก$เพนทำร� ส5รเสพย เร�อังรว่�ว่รจ�� แจ�มจ�นทำร ฯ

๏ เอัก�ทำสเทำพแส�ง เอั�อังคำ2 ม�ฤๅ เป?นพระศิร�สรรเพช้ญ ทำ�8อั��ง พระเสด6จด��รงร�กษ ล�ยงโลกย ไส�แฮ ทำ$กเทำพทำ$กทำ��ว่ไหงว่� ช้�ว่ยไช้ย ฯ

๏ พระม�มล�ยโศิกหล�� เหล/อัศิ$ขึ้ ม�ตรยกไตรภพฤๅ ร�8�ได� พระม�บ�นเทำ�ทำ$กขึ้ ทำ$กส#8ง เสบอัยแฮ ทำ$กเทำศิทำ$กทำ��ว่ไทำ� นอับเน/อัง ฯ

๏ พระม�ยศิย#8งฟ้=� ด#นช้ม ช้�8นแฮ ม�แต�งไตรร�ตนเร�อัง รอับหล�� พระม�สมส�ภ�ร เพญโพธี ไส�แฮ ใคำรแขึ้�งใคำรขึ้�อังถ�� ถ�อังเอัง ฯ

๏ พระม�คำฤโฆ่ษเร��อัง แรงบ$ญ ทำ��นน� ทำ$กทำ�8ว่ด#นบนเกรง กร�บเกล�� พระเสด6จแสดงคำ$ณ คำรอังโลกย ไส�แฮ เอักกษ�ตรส�อังเฝี=� ไฝีRเห6นขึ้อัเห6น ฯ

๏ พระม�เพญโภคำยพ�น ไพศิรพ โสดแฮ ภ5ลบ�อัเง#นทำอังเป?น บ�อัแก�ว่ พระม�เกอัดเกษมภพ ทำ��งส�8 เสบอัยแฮ ม�ส��แดงกล��แกล�ว่ เกล�8อันรณ ฯ

๏ พระม�มล��งทำ��ว่ทำ�8ว่ ธีรณ� อั�นอั�จเอั�กลเอั� ฬ่�อัล�ยง

85

Page 86: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

พระม�ก�อัภ5ม� ศิว่รร�ช้ อั�นอัย5�โดยย$คำด#พ�ยง พ��งอั�ร#ย2 ฯ

๏ พระม�แมนส�ธี$สร�อัง ถว่�ยพร เพ#8มแฮ ม�ส��แดงไช้ยช้�ญ ช้�ยว่แกล�ว่ พระม�รบ�ลบร ทำ$กทำว่�ป ไส�แฮ ม�ส��แดงฤทำธี#แผ�ว่ แผ�นด#น ฯ

๏ พระเสด6จแสดงด#พรแกล�ว่ ก�รย$ทำธี ย#8งแฮ ม�ส��แดงส#ทำธี#ศิ#ลปF เล#ศิล�น พระม�ย#8งแมนร$ทำธี# เร�อังเดช้ ม�ส��แดงยศิพ�น แพ�งถม� ฯ

๏ พระม�ทำ$กเทำศิทำ�ยน ม�คำ�ล

ม�ผ��นภ5ว่ม�ผ�ย แผ�นหล�� พระม�ก�อัธีรรม� คำรอังโลกย ม�ส�บส�ม�ขึ้�� ขึ้�มเขึ้6ญ ฯ

๏ พระม�ยศิโยคำพ�น พรรณ� ม�พ��งม�พ�เปน ปU8 นแก�ว่ พระม�ทำยบทำยมสม� ธี#ปร�ช้ญ เพรงแฮ ม�ทำยบม�ทำบแผ�ว่ แผ�นไตร ฯ

๏ เอัก�ตว่เอัก�ตมล��� เลอักษ�ตร ทำ��นฤ� เอักทำย�ศิรยแสว่ง ช้อับใช้� เอัก�จลด��รงร�กษ รอังร�ษฎร2 ไส�แฮ เอักส�ตว่เก��อัให� ส��งศิ�ลย ฯ

๏ ทำว่#บทำทำว่#ช้�ต#เช้��อั ส$รยว่งษ ทำ��นฤ� ทำว่#คำ$ณ�ธี#กธีรรม2 เล#ศิล�น

86

Page 87: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ทำว่�พ#ธีทำว่�ธี�รทำรง ส$รยเสพย ไส�แฮ เทำว่ภ�พเทำว่หกพ�น แว่�นไว่ ฯ

๏ ไตรตร�สไตรเทำพยเร��อัง ไตรร�ตน ไตรโลกยไตรไตรภพ ทำ�8ว่แทำ� ไตรไตรปUฎกตร�ส ไตรเทำพ ไตรทำ�8ว่ไตรพ#ธีแปล� ปล�งช้�ญ ฯ

๏ ตร�ศิร�ตร�เนตรต��น ตร�ศิ�กด# ก6ด� ตร�สทำ��นตร�สป�นตร�ส ทำ��นได� ไตรตร/งษ2ก6คำด�ตร�ส ไตรถ�อัง ตร�โทำษตร�คำ$ณไทำ� เล#ศิฦๅ ฯ

๏ จต$รทำฤษฎ#ธีรรมถ�อังแจ�ง จต$ร� คำมจต$รคำ$ณฤๅ ก�ดก��น จต$ร�คำม�ร�กษ จต$รโลกย แจ�งจต$รย$คำช้��น ช้�อังก�ลปF ฯ

๏ จต$รมรรคำยลโยคำแจ�ง จต$รพ#ธี เพร#ศิแฮ แจ�งจต$รพรรคำ ฬ่�อัล�ยง จต$ร�พ$ทำธีทำ#ศิ จต$รเทำศิ แจ�งจต$รภ�กตรพ�ยง พ��งอั�ร#ย2 ฯ

๏ จต$โรบ�เยศิแจ�ง จต$รงคำ2 แจ�งจต$รฤทำธี#ฌ�ณ ทำ�8ว่แทำ� จต$ร�ร#ยส�ตยทำรง ทำ�ย�ทำ แจ�งจต$รผลแก� ยว่ดช้�ญ ๆ

๏ เบญจ�ว่$ทำร�ษฎรบ��น เบญจ�งคำ เบญจม�รเบญญ� ผ��แผ�ว่ เบญจ�พ#ช้�น�ง คำฌ�เณศิ

87

Page 88: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เบญจน#ว่รณแร�ว่ร��ง ร��งเหน ฯ ๏ เบญเจนทำร#เยศิบ��น เบญจ�

น�นตร#ยเบญจ�ก ไปล�เปล��อัง เบญจปรก�รณ� พ#ธีม�รคำ ก6ด� เบญจยศิน��นเร��อัง รว่ดพรหม ฯ

๏ เบญจปรส�ทำบ��น เบญจ�ศิ สกนธีเบญจ�รมภฤๅ ร�8�ได� แจ�งเบญจพย�ศิณ เล#ศิน# ก6ด� เบญจพ#ม$ดด�ทำ��ว่ไทำ� ถ�8แถลง ฯ

๏ ษ�ฏคำณกษ�ตรเตรศิได� โดยอัรรถ ถ�อังแฮ ษ�ฎเหต$ษ�ฏพ�ศิด$แจง แจกถ�ว่น ษ�ฏทำว่�รษ�ฏเคำ� รพยส�ธี$ ไส�แฮ ษ�ฏน#ว่รเว่�นล�ว่น เผ�8อัผล ฯ

๏ ษ�ฏส�รน#ย�รถร5 � ฤๅม� อัยดน� ษ�ฎบดลดยงดล คำอับเคำ��อั ษ�ฎพ#ธีร�งษ� เส�ว่ภ�คำย ษ�ฏสมยแก�ว่เก��อั เก#ดเกษม ฯ

๏ ส�บด�น$สรย�ฆ่รไทำ� ถ�แถลง ถ�อังพ�อั ส�บดเสกษ�เปรม ปร�ช้ญแปล� ส�บดคำรห�แสว่ง ส�บด��ห ส�บดน#ร�ช้แก�ถ�ว่น ถ�อังอัรรถ2 ฯ

๏ ส�บดน�คำส�บดพ��หพร�อัง ส�บดส#นธี$ ส�บดส#ทำ�นดรแจง แจกแจ�ง ส�บดทำ�กขึ้#ณยล บ�ดธีเนศิ ก6ด� ส�บดว่#ส$ทำธีไทำ�แกล�ง ก�อัผล ฯ

88

Page 89: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๏ อั�ษฏโลก$ดดเรศิเร��อัง อั�ษฏฌ�น อั�ษฏมงคำลใคำร ทำยบไทำ� อั�ษฏโลภ�ศิด�รย�ษฎ พ#บ�ก ก6ด� อั�ษฏเบญญ�ได� ช้�ยว่ช้�ญ ฯ

๏ อั�ษฏม#ถย�ภ�คำแม� เมธี� ทำ�ยงแฮ อั�ษฎกษ#ณอั�นอัรรถ กล��ว่แก� อั�ษฏโลกธีรรม� ศิรยส�ธี$ ไส�แฮ อั�ษฏม�คำธีไทำ�แทำ� ทำ�ยงฌ�น ฯ

๏ นพส�บด�ว่�ศิร5 � รยงสบ ส#8งแฮ นพร5ปรยงนพม�น ล�งล�ว่น นพโลกดรจบ คำ$ณโทำษ ก6ด� นพสงษก�รแล�ว่ถ�ว่น ถ�8แถลง ฯ

๏ ทำศิพธีธีรรโมช้แทำ� ทำศิสกนธี ทำศิพ�สด$แสดงทำศิ เกลศิกล��ว่ ทำศิก�ยพลทำศิ พลภ�คำย ก6ด� ทำศิอัศิ$ภหม��ว่ห�อัม ห�อัสกนธี2 ฯ

๏ ทำศิก$ศิลใสส�คำรแทำ� ทำศิธีรรม ทำศิก$ศิลทำศิกษ#ณ ส�บส��ง ทำศิบ�รม�สรร เพช้ญก�อั กลพ�อั ทำศิโกรธีพระเจ��มล��ง เน�งนอัน ฯ

๏ ทำศิบ$ญพระแต�งต��ง แสว่งสว่ะ บ�ปแฮ ทำศิน#ช้รยล ย#8งผ5� ทำศิญ�ณทำศิพ�ศิด$ ยลโยคำ ไส�แฮ ทำศิร5ปพระเจ��ร5 � รยบรยง ฯ

๏ พระกฤษฎ#Yสงว่นโลกพ�ยง พระพรหม

89

Page 90: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

พระรอับร�กษพยงพ#ษณ$ ผ��นเผ�� พระผล�ญพ��งพระสยม ภ5ว่น�รถ ไส�แฮ พระโปรดพยงพระเจ�� โปรดปร�ณ ฯ

๏ พระเบญโญภ�ศิพ�ยง ทำ#นกร พระส��นยงป�นสว่ร ส�8หน�� พระโฉมเฉกศิร�สมร ภ#มภ�คำย ไส�แฮ พระแจ�มพระเจ��จ�� แจ�มอั#นทำร ฯ

๏ พระทำรงปรตย�คำพ�ยง พระกรรณ พระหฤๅทำยทำยมส#นธี$2 ช้�ยว่ซึ่ร/�ง พระทำรงเสช้ณฉ�น พระพ#ษณ$ พระภ�คำยไกรกล/�งก�งง แผ�นผงร ฯ

๏ พระทำรงธีรรมม#ศิรแม� พระธีรรม พระแกว่นกลไกรสร แกว่�นกล�� พระญ�ณพ��งพ�นแสง แสงรอับ เร�อังแฮ พระกษม�เสมอัหล�� ส�8แดน ฯ

๏ พระคำ$ณพระคำรอับฟ้=� ด#นขึ้�ม พระเก�ยรต#พระไกรแผน ผ��นฟ้=� พระฤทำธี#พ��งพระร�ม รอันร�พ ไส�แฮ พระก�อัพระเก��อัหล�� หล�กสว่รรคำ2 ฯ

๏ ศิ�กด�น$ภ�พแกล�ว่ ก�รรงคำ รว่จแฮ สบส�ตร�คำมสรรพ ถ�อังล�ว่น สรรเพช้ญแกว่�นก�รทำรง สรรพส�ตร สบส#พ�คำมล�ว่น เล#ศิถม� ฯ

๏ พระทำรงทำ�ณฑิ�สพ�ยง ยมย$ทำธี ย#8งแฮ ทำรงคำธี�ทำยมภ#ม เล#ศิล�น

90

Page 91: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

กลทำรงสร�ว่ธี ร�เมศิ พ�ยงพ�อั ขึ้บ�ศิโจมรพ�น ทำ�8ทำยม ฯ

๏ ก�รช้��งพ#ฆ่เน�ศิรน��ว่ ป5นป�น ทำ��นน� อั�ศิว่ทำ��นยมกล�งรงคำ เล#ศิแล�ว่ ก�รยทำธีช้�ยว่ช้�ญกล กลแกว่�น ไกรกว่��อัรช้$นแก�ว่ ก�อันบรรพ ฯ

๏ กลร#รณแม�นพ�ยง พระกฤษณ กลต�อักลก�นกล กยจก��ง กลกลตอับกลคำ#ด กลใคำร� ถ/งเลย กลแต�งกลต��งร�� รอับรณ ฯ

๏ เช้อังแก�เศิอักใหญ�ให� ห�ยแรง รว่จแฮ เช้อังรอับร�ยพลซึ่$ก ซึ่$ �มไว่� เช้อังเศิอักส�8งแสว่งเช้อัง ล�ล�ด ก6ด� เช้อังช้�8งเส�ยได�ร5 � รอับก�รย ฯ

๏ ลว่งปล�นเม�อังล�ดอั�อัม ไพร� รอับแฮ ลว่งน�8งลว่งล$กช้�ญ ช้��งใช้� ลว่งลว่งล�ดหน�ลว่ง ลว่งไล� ก6ด� พระด��ร�สให�ให� คำอับคำว่�ม ฯ

๏ ลว่งแล�งเฟ้ดไฝีRอั�อัม เอั�ไช้ย ช้�ยว่แฮ ลว่งทำลว่งพ�นต�ม คำ�อันได� ลว่งตกทำ�งไพร� ร$กผ�� ผล�ญแฮ ลว่งทำลว่งทำ�บไทำ� รอับรณ ฯ

๏ ลว่งห�ญห�ญกว่��ผ5� ห�ญเหล�อั ว่��น� ร#ย#8งร#คำนร# ย#8งผ5� ลว่งกลใส�กลเหน�อั กลแกว่�น กลแฮ

91

Page 92: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ร5 �ย#8งร5 �กว่��ร5 � เร�8อังกล ฯ ๏ เช้อังโหรเหนแม�นแม�น ม$น#ว่งศิ

สบศิ�สตร�คำมยล ล�งล�ว่น สบศิ#ลปส��แดงทำรง ทำ�ย�ทำ ไส�แฮ สบส#พ�คำมกถ�ว่น ถ�8แถลง ฯ

๏ กลฉลยว่ฉล�ดเร��อัง แรงพ$ทำธี เพรอัศิพ�อั กลโจทำยกลแจงอัรรถ ปล�งแปล� โลก�ยโลก$ดดร ร$ดรว่จ เรว่แฮ กลกรรกลแก�แทำ� ทำ�ยงช้�ญ ฯ

๏ ส�นยงส�นว่ดแม�น มฤธี$ร� เร�8อัยแฮ ทำ�นยบทำ�นอังก�ร เล#ศิล�ว่น ทำ�นอังทำ��น$กภ� รตรอังตรยบ รยบแฮ ด�นอักด�น�นถ�ว่น ถ�อังกล ฯ

๏ รบ#นรบยบทำ��ว่ เบ�ร�ณ รบอับรบ�บยล ย#8งผ5� รบยนรบ#ก�รย เกล�ก�พย ก6ด� รเบอัดรปPดร5 � รอับสรรพ ฯ

๏ ก�รบ$ญก�รบ�ปแทำ� ทำ$กก�ร ก�รทำ�ยงธีรรม�ธีรรม2 ถ�อังถ�ว่น ล�ว่งบ�ลบ�ลบร ทำ$กเทำศิ ก6ด� ล�ว่งโทำษล�ว่งคำ$ณล�ว่น เล#ศิร�ม ฯ

๏ พระเบญเญศิรย#8งพ�ยง ส5รยจ�นทำร แจ�มแฮ อัด�ต�น�คำต ปล�งแปล� ประจ$ปPนทำ�งส�มสรร เพช้ญถ/ง แถลงแฮ เลงล�งไตรภพแทำ� ทำ�8ว่ทำรยน ฯ

92

Page 93: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๏ เง#นขึ้�มป=อัมต��งก/8ง กล�งกร ไส�แฮ อัย5�ช้��งพ#ดพยรเหน ล�งล�ว่น ใคำรเกจกยจงอันง�� ส�รส�8อั ใคำรช้อับผ#ดเหนถ�ว่น ถ�อังกล ฯ

๏ ใคำรคำดใคำรซึ่�8อัร��ย ด�ใด ก6ด� ใคำรใคำร�คำรอังตนบยฬ ทำ��นม�ว่ย ซึ่�8อัน/กแต�ในใจ จงซึ่�อัน ก6ด� พระอั�จล�ว่งร5 �ด�ว่ย ด$จหม�ย ฯ

๏ ล�ว่นแรงร5 �น�อัยอั�อัน อัรรถ� น��ฤๅ ก6ไปพอัพร�ยอัรรถ อัอักพร�อัง เพร�ะใจจ��นงพ� ห$ลเหต$ แสดงฤๅ รอัยถ�ว่ยเร�8อังร5 �ป=อัง ป�กห�ว่ ฯ

๏ คำ$ณไทำธี#เบศิรร5 � รยงสบ เม�8อัใด ฦกล�งบ�ด�ลกล�ว่ กล��ว่อั��ง หน�หน�กตรยบไตรภพ ด5โลกย ไส�แฮ ล�ว่งยอัดย�ว่กว่��งพ�น ปรยบป�น ฯ

๏ พระยศิยลโยคำพ�ยง ส5รยจ�นทำร ตนพ��งพ�เบญช้�ณ ใช้�ช้�� หว่�งเอั�ตรว่�นเด�อัน ดลแผ�น เผยอัฤๅ เพร�ะพ/8งพระเจ��หล�� กล��ว่เกล� ฯ

๏ ใช้�แรงขึ้��ร5 �กล��ว่ กลบทำ บอักพ�อั อั�ลปเบญโญเย�ว่ ย#8งผ5� จ�ดแสดงพระยศิร��อั ถ/งถ�ว่ย ไส�แฮ น�กปร�ช้ญใดเร�8อังร5 � ช้�ยว่ช้�ญ ฯ

๏ ใดผ#ดเช้อัญช้�ว่ยร��อั รอันเส�ย

93

Page 94: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ใดช้อับก�ลเช้อัญเกล� กล��ว่เขึ้�� พยงพระระพ�เพง�ย สบส�ธี$ จ$�งพระยศิพระเจ�� ร�อัยก�ลปF ฯ

๏ ส�รสย�มภ�คำยพร�อัง กลก�นทำ น��ฤๅ คำ�อัคำ5�ม�ล�สว่รรคำ2 ช้�อัช้�อัย เบญญ�พ#ศิ�ลแสดง เดอัมกรยด# พระฤๅ คำ�อัคำ5�ไหมแส�งร�อัย ก/8งกล�ง ฯ

๏ เป?นสร�อัยโสภ#ศิพ�น อั$ปรม� โสรมโสดศิ#รธีร�งคำ เว่�8ยไว่� จงคำงคำ5�ก�ลป� ย�นโยคำ ห�ยแผ�นด#นฟ้=�ไหม� อัย��ห�ย ฯ

๏ ขึ้อัขึ้��แรมโรคำร�อัน อัย��ม� หน/8งเลย ขึ้อัขึ้��รส�ยพ#ฆ่น น�ศิม�ว่ย ขึ้อัส�ส#8งศิร�ส� ศิ$ขึ้ส�ธี$ เสว่ยแฮ แรงร�8�ยศิไทำ�ด�ว่ย ห�8งรหรรษ ฯ

๏ แต�น��จ�กต��งอั�ทำ# กลก�นทำ แลน� เป?นส5ตรสถ�น�อั�น รยบร�อัย แถลงป�งปU8 นภ5บ�ล บ#ด$ร�ช้ ย�งยโสธีรคำล�อัย คำล�8พล ฯ

๏ แถลงป�งพระม�ตรไทำ� ส�ภพ ทำ��นน� แดนด��บลพระอั$ทำย ทำ�งกว่��ง แถลงป�งเกล�8อันพลรบ เร�อังเดช้ เอั�ม#8งเม�อังได�ง��ง แง�บร ฯ

๏ ป�งเทำนคำเรศิเร��อั ย�งกร$ง พระนคำรอัโยทำธีย� ย#8งฟ้=�

94

Page 95: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

แถลงป�งทำ��นผด$งเอั� รสร�ช้ เว่นพ#ภพไว่�หล�� เศิกศิร� ฯ

๏ แถลงป�งนฤน�รถไทำ� สว่รรคำต ย�งม#8งเม�อังบนปU เยศิเย�� แถลงป�งปU8 นเอั�รส ศิ�ลยโศิก ยอัพระศิพพระเจ�� เจษฎ� ฯ

๏ แถลงป�งพระล�ยงโลก คำรอังธีรรม เกษมอัโยทำธีย�ยง ย#8งฟ้=� แถลงป�งพระศิร�สรร เพช้ญโพธี# แสดงสด5ปพระเจ��หล�� ขึ้��ว่ขึ้จร ฯ

๏ แถลงป�งปร�โมทำยเช้��อั เช้อัญสงฆ่ ส�สโมสรสบ เทำศิไทำ� แถลงป�งเม�8อัล�ว่ลง ช้ยน�ทำ น��นฤๅ พระย$ทำธี#ษฐ#รได� ย��งย�ว่ ฯ

๏ แถลงป�งจอัมร�ช้ร5 � เสด6จดล น��นม� จงจเอั�กร$งล�ว่ จ$�งแล�ว่ แถลงป�งปU8 นล�ว่จญ จ�กปRว่ย แลน� บ��งรอัดเพร�ะร5 �แล�ว่ สร5ดหน� ฯ

๏ แถลงป�งขึ้��ไทำ�ทำว่ย ใจห�ญ ต�มคำ�อัยไพร�เร�อัง ร�อันแกล�ว่ แถลงป�งร��บ�ลล�ว่ ม�ว่โม�ห ทำ�นทำ�8น���ส#บแล�ว่ ช้�8นไช้ย ฯ

๏ ป�งเอั�แสนโทำ�รหเคำ�น คำ�งล�ย แปรอัอักไปเปนบร ม��ยหล�� แถลงป�งปU8 นล�ว่หม�ย ไหมโทำษ เทำ6จน�

95

Page 96: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ส�คำ5�คำบขึ้��ไทำ� เขึ้�งแขึ้ง ฯ ๏ แถลงป�งไทำ�ปร�โมทำย ม�เหน�อั น��นน�

พระไปRแยงยลเขึ้� เขึ้�นกล�� แถลงป�งเม�8อัพลเร�อั เรว่ร�ช้ ถ/งจ/งจ�กร5 �ขึ้�� ขึ้��ว่แขึ้ง ฯ

๏ แถลงป�งช้ยน�ทำเขึ้�� กรรบร บ�ปฤๅ ไกรมโหสถแสดง ปร�ช้ญแปล� แถลงป�งทำ��นร#รอัน ไพร#ศิ ทำนทำ��นบ�ได�แพ� พ��ยเอัง ฯ

๏ แถลงป�งธีรรม#ศิรเจ�� จอัมปร�ณ เสด6จล�ว่งบเกรงกร$ง ทำ�8ว่ด��ว่ แถลงป�งเม�8อัพระทำ�น อั$ปโภคำ น�นนน� แลส#8งแลร�อัยทำ��ว่ แผ�ผล ฯ

๏ แถลงป�งจอัมโลกยเจ�� จอัมเล�อัง เส#ศิน� เสด6จคำอับคำ�นพลไกร แต�งไว่� แถลงป�งแต�งห�ว่เม�อัง ขึ้$นหม�8น ไปน� เอั�ส$โขึ้ทำ�ยได� ง��ยง�ม ฯ

๏ แถลงป�งช้ยงช้�8นเศิร�� ใจพล พร�8นน� เพร�ะเพ�8อัฤๅแรงขึ้�ม ปU8 นเกล�� แถลงป�งล�อัลว่งกล ไพร#ศิ เน�อังน� ถ/งถ�8งเขึ้��ต�เขึ้�� จ/8งเขึ้��เขึ้�แพง ฯ

๏ ป�งพระช้นน#ศิรส#น เส�ยสกนธี ย�งพ#ม�นสว่รรคำแซึ่รง ช้�อัแก�ว่ แถลงป�งไปล�เม�อังบน ทำ#ศิม�ศิ ถว่�ยแก�สรรเพช้ญแล�ว่ เล#ศิคำ$ณ ฯ

96

Page 97: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๏ แถลงป�งจอัมน�รถน�อัม ใจหว่�ง สว่ะบ�ปแสว่งบ$ญบทำ ทำ�8แล�ว่ ป�งบ$ตรทำ��นทำ��ว่ล�ง ก�ทำว่�ป เช้#ญช้�ว่ยสงฆ่ผ5�แผ�ว่ เกลศิไกล ฯ

๏ แถลงป�งแสดงด#พรเก��อั บ$ญบง บ�ปน� เอัอั�ศินไอัส5รยเส�ย จรกล��ย แถลงป�งเม�8อัพระทำรง พระผนว่ช้ น��นน� ง�มเง�8อันสรรเพช้ญผ��ย แผ�นเกษม ฯ

๏ แถลงป�งไทำ�เร��อังรว่จ แรงกรรม แผ�นมน$ษยเปรมปร�ย ดอักไม� แถลงป�งถ�ว่ยบรทำรรปF ทำ��อั�� อังคำน� เพร�ะเพ�8อัพระเจ��ได� ผนว่ช้ฟ้=�ด#นยอั ฯ

๏ แถลงป�งพลพ��หไทำ� เอั�รส ทำ��นน� นบนอับพระขึ้อัเช้อัญ ช้�ว่ยป=อัง แถลงป�งทำ��นล�พรต คำรอังร�ษฎร ทำ$กเทำศิทำ$กทำ��ว่สร�อัง ส�ว่ยถว่�ย ฯ

๏ ป�งสร��งอั�ว่�ศิแล�ว่ ฤๅแสดง คำ�อัพ$ทำไธีสว่รรยหม�ย ช้�8อัช้�� ป�งถกลก��แพงพระ พ#ศิณ$โลกย แล�ว่แฮ อัย5�ช้��งพระเจ��ฟ้H� เฟ้S8 อังบร ฯ

๏ พระยศิยลโยคำพ�น พ#ษฎ�ร ช้�8นแฮ ใคำรคำ��อัรอัรรถ� ถ�อังล�ว่น สรว่มแสดงบ�นทำ/กส�ร สงเษป ไส�พ�อั โดยแต�แรงรมยม�ว่น กล��ว่เกล� ฯ

๏ ย�คำนช้��เทำพยผ5� ไกรกรรด# ก6ด�

97

Page 98: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

พ�นมว่ลธีเมธี�เช้�ว่ ช้�ยว่ได� แลศิร#ศิแลศิร#ศิพ�น ช้#ว่ห ก6ด� ฤๅร�8�ยศิไทำ�ล�ว่น ถ�8แถลง ฯ

๏ แต�น��จ�กต��งต�อั กลก�นทำ แลพ�อั โดยเม�8อัพระแสดงฤทำธี# ร�อันแกล�ว่ เสด6จม�ผ��ผล�ญล�ว่ ล�กโลภ ทำ�8ย$ทำธี#ษฐ#รแล�ว่ ส5�บร ฯ

๏ ใจร��ยไปRโอับอั�อัม พลไพ ร#ศิแฮ ม�อัย5�ในเม�อังอัร อัว่จกล�� คำร��นขึ้$กขึ้��ว่ขึ้จรไตร ภพน�รถ เสด6จด��กลช้��งม�� ทำยบถงรร ฯ

๏ กร$งล�ว่กลอัยขึ้ย�ดหน�� ต�ต�ย ศิร�กแฮ จ�กอัย5�เม�อังเกรงกรร บ�ได� กล�ว่กล�บเกล�8อันพลอัย�ย อัย�งอัอัก หน�ส�เดจเหง��ไทำ� พ��ยพ�ง ฯ

๏ คำ�อัคำช้กล�บกลอักจ��ง จญส�ห คำ�อัน�คำจญคำร$ทำธีสร�ง ว่#8งเว่�น คำ�อัไว่ปจ#ดต� ส$รร�ช้ หน�ส$ร�ธี#ปเร�น รว่จหล�ง ฯ

๏ สรรเพช้ญภ5ว่น�รถแกล�ว่ ก�รย$ทำธี ย#8งแฮ ต�มต�อัยไพร�พ�ง พ��ยล��น จยรจอัมคำร$ทำธีผล�ญ แผลงเดช้ สยงสรเทำ�อันพ�ยงคำ��น คำ�นเมร$ ฯ

๏ อัย5�ไทำธี#เบศิรเจ�� จอัมปร�ณ พร�ว่พฤๅบพลคำช้เสน เกล�8อันแกล�ว่

98

Page 99: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

คำร��นพระผ��ผล�ญพล ยว่นย�อัย ไปแฮ ทำ�นทำ�8น���ล#บแล�ว่ เล#ศิไช้ย ฯ

๏ จ/8งช้�กช้��งม��คำ�อัย ล�ล� ย�งนคำรไคำลคำ�น เทำศิไทำ� พยงบ�นทำพ�ธี#ก ทำรงเดช้ ทำ�8คำนเคำ�รพไขึ้� ขึ้��ว่ขึ้ยรร ฯ

๏ ทำ�น��นธี#เบศิรเร��อัง รณรงคำ2 เล#ศิแฮ อัย5ร�งว่�ลพลแสน ส�8�แกล�ว่ พระญ�ณส�เด6จทำรง ทำ�ย�ทำ ใคำรซึ่�8อัคำตเลงแล�ว่ ทำ�ว่ว่ทำว่ยร ฯ

๏ จ/8งต��งขึ้��เร��อังร�ช้ ว่�งเม�อัง แลน� แทำนย$ทำธี#ษฐ#รคำ�น คำรอับหล�� คำร��นเสด6จจ/8งจอัมเล�อัง โลเกษ กล�นเกล�8อันพลช้��งม�� คำล��ว่ไคำล ฯ

๏ ย�งพระนคำเรศิเร��อัง อัโยทำธีย� อัรอั�ศินไอัสว่รรยเป?น ปU8 นเกล�� จ��น#รจ��นยรม� จอัมร�ช้ คำดใคำร�เสว่ยศิ$ขึ้เทำ�� เทำศิเหน�อั ฯ

๏ ปPดพระภ5ว่น�รถเจ�� จอัมปร�ณ ตยบแต�พลเร�อัเรว่ คำล��ว่คำล�อัย หว่งเสว่ยส��ร�ญรม- ย�ย#8ง พระไปตร�สถ�อัยขึ้�� เง�8อันง�� ฯ

๏ ต�อัเสด6จดลไทำ�จ/8ง ตรอังตร�ส ใจเทำ6จทำ$รช้นทำ�� โทำษแล�ว่ สรรเพช้ญยอัดส5รกรษ�ตร แสนเดช้

99

Page 100: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

บอั�จแคำลนแคำล�ว่แทำ� เทำ��ไยย ฯ ๏ คำร�น��นนเรศิรร��ย ฤษย� พ�อัแฮ

ทำ��โทำษกลใดกล ทำ��นแก� กลกฤษณย�อัยโยธี� ทำ5รโยทำ ทำนทำ��นบได�แพ� พ��ยเอัง ฯ

๏ พลล�ว่ล$โทำษร�อัน ร�ว่ร�ว่ โจนบหลยว่โกรยเกรง ทำ��นช้�� กร$งล�ว่ก6ส�กกล�ว่ เอั�เง�8อัน ง�มแฮ บ��งรอัดย�งคำร�นหน�� ไขึ้�ขึ้�ว่ ฯ

๏ สรรเพช้ญกร5เกล�8อันพ�อัง พลพฤนทำร โจมจ��ยล�ว่ฦๅฤทำธี# ร�อันแกล�ว่ พยงพระส$ร#นทำร� ธี#กร�ช้ ต�มต�อัยไพร#ศิแล�ว่ เล#ศิบรรพ2 ฯ

๏ พระเจ��จอัมน�รถล�ยง โลก� เล#ศิแฮ ด�ลเร�งเร�อังฤทำธี#ทำ�น ทำ�8ว่ฟ้=� ไพร�รอั�อั�ย อั�พ�ธี แลน� อัย5�ช้��งพระเจ��ขึ้�� ขึ้�มบร ฯ

๏ จ��นยรทำ��ว่ใช้�ทำ�ษ ช้�ญช้ย คำ$มส�8�แสนย�กร คำล�8คำล�อัย เอั�ศิร�ส$โขึ้ทำย ดยว่ด�ด ม�อัแฮ ฦๅล�งล�ว่ล�กศิร�อัย สน�8นห�ว่ ฯ

๏ กร$งล�ว่ภ5ลภ#ตเศิร�� โศิก� เกอัดกล��ว่ล�กกล�ว่เกรง ทำ��นไทำ� เป?นกร$งด�8งตนอัย� รบทำ��น เอั�เลอัย ช้�8อัแต�ล�กได�ป=อัง ไปRคำง ฯ

100

Page 101: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๏ ยศิพระผ�ยผ��นพ�น พ�นแสง ส�อังแฮ อั��น�จพระรอันรงคำ2 จ�อัมจ��ง พระเสด6จส��แดงด5 ด�ลเดช้ พระฤๅ เพร�ะเพ�8อัพระเจ��ต��ง ช้อับช้�ญ ฯ

๏ สว่นแสนแคำลนเคำล��อัมเนตร น�บกล เม�8อัใด แรงร��พ/งพ�ลพ$ทำธี พร�กไทำ� คำว่�มผ#ดแห�งตนบยล ตนน�ศิ เอังแฮ ต�ยก6ต�ยแล�ว่ไว่� โทำษร��ยเหล�อัตร� ฯ

๏ ป�งน��นมห�ร�ช้แส�ง ส�งสรรคำ เอั�หม�8นนคำรม� แต�งต��ง เปนเด#มด�กลกรร ช้ยงช้�8น คำ�นเเฮ ใคำรย#8งยกไว่�ร� �ง รอับแดน ฯ

๏ เพ�8อัเกรงพระเจ��คำล�8น คำล�พล แลพ�อั พร�8นพร�8นอักพลแสน ส�8�กล�� คำร�นเสด6จด�กลห�ว่ เม�อังมอับ แล�ว่แฮ กล�บเกล�8อันพลช้��งม�� คำล��ว่เม�อั ฯ

๏ แต�น��นล�ว่บ��บอับ ใจเจ6บ แลน� ทำ��ช้�8อัใดด5เหล�อั หล�กถ�อัย กล�งแดด$จหน�มเหน6บ หน�บอัย5� แปรเก#ดคำว่�มร��ยร�อัย ส#8งแสลง ฯ

๏ ด�8งเอั�รสเร��อังคำ5� คำ�อัอังคำ น��นน� น�มบ$นเร�อังแสดง เช้�8อัช้��เพร�ะแรงระว่�งหว่ง แทำนร�ช้ ก$�ล5กลยว่ฟ้P� นฟ้H� พ�8พงศิ2 ฯ

๏ กร$งล�ว่อั��น�จน��� ใจโจร ก�อันน�

101

Page 102: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เคำยบยดบ#ดรอังคำ2 อัว่ดร5 � ช้�ส�ทำ��นโอันเอั� ด�ต�อั ก6ด� คำ#ดใคำร�คำว่�กด�ผ5� เผ��ด� ฯ

๏ บ�งคำว่รขึ้��ผ5�ก�อั ก�รภ�ก ด�น� หม�ยหม�8นนคำรม� ซึ่�8อัซึ่ร�อัม เหนห�ญห�8นแหลมหล�ก ไกรกว่�� ตนน� ไทำ�เทำศิทำ$กผ5�น�อัม นอับกล�ว่ ฯ

๏ ขึ้$นล�ว่ล�กว่��ใน� ใจเทำ6จ ร�งกยจเกรงต�ว่ยยว่ ห� 8นหล�� บม�โทำษใดเห6จ ทำ��คำยด คำ$�น� คำ#ดใคำร�ขึ้��ขึ้��ผ5� ช้อับช้�ญ ฯ

๏ เม�8อัคำ��พร�งส�ยงส�8ง ส�รห� น��นแพร�พลอัยภ�ณพร�ง พรอักพร�อัม เพร�ะแรงอั#ร#ษย� บยนบยด ก�นน� คำว่�มบม�เขึ้�ย�อัม กล��ว่ให�เป?นต�ว่ ฯ

๏ บพ#ตรอั��ยด�8งกยจ กลหว่�ง จยรจ�กจ�กหญ�ว่ไป จ�กหล�� พระอัย��ร��พ/งหล�ง สนเทำ�ห เลอัยพ�อั จ�กแกล�อัย��ได�ช้�� ช้�ยว่ม�อั ฯ

๏ คำร��นกร$งล�ว่ร5 �เล�ห2 ลว่งเขึ้� ไส�น� ปPดปPญช้�ช้มถ�อั ถ�อังด�ว่ย แปรปร�มว่��เร�อัย� พร�8นแพร� คำว่�มเลอัย ม�จ/8งเอั�ให�ม�ว่ย เม�อับใจ ฯ

๏ บ�ดห�ขึ้��ผ5�แก� กลม� กลกยจกลใดส�ร ส� 8งแล�ว่

102

Page 103: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ม/งอัย��ไปคำล�ยงง ช้ยงช้�8น พ5 �นน� ห�หม�8นกล��แกล�ว่แกล�ง เร�งม� ฯ

๏ บ�ดน��นขึ้��ผ5�ห�8น เหนกล แกว่�นน� ธีส�8งใดตนตร� ถ�อังถ�ว่น ย�งช้ยงช้�8นดลโดย คำ��ร�ช้ เร6ว่แฮ เช้อังช้อับเช้อังใดล�ว่น เล�อักแถลง ฯ

๏ ด��มพร��พ�นพ�ดร��ย แรงก�ร แลพ�อั น��นแพร�กลอัยกล�บแขึ้ง แขึ้�งทำ��ว่ ล�กม�บ�ณฑิ5รส�ร ขึ้ยว่ขึ้��ว่ ห�ทำ��นผ5�ห��ว่ให� เคำร�8อันคำรยว่ ฯ

๏ ด�8งคำ��ไทำ�แกล�งกล��ว่ กลส�ร ส�8งน� เหนทำ��นตนดยว่คำ�อั ล5กอั��ย เช้อัญไปอัย��น�นจง ทำ�นช้�ว่ย ขึ้�มขึ้�มขึ้��ผ5�ร ��ย รอับรอัน ฯ

๏ ว่��พระผ5�ถ��ถ�ว่ย อั�เปรญ หม�8นนคำรคำร��นฟ้Pง จว่บแจ�ง เพร�ะพบเง�8อันง��เขึ้น เขึ้�ฬ่�อั ลว่งน� ทำ$กประก�รแล�ว่แกล�ง กล��ว่กลยว่ ฯ

๏ น�ยเอัยอัย�ปว่ยก�ยว่ กลพร�ง พรอักเลย โดยขึ้��ว่ขึ้ยว่ขึ้จรคำว่ร อัย��งอัย5� เพร�ะพ/งซึ่อับช้อัมกล�ง กลยว่เจต ไส�แฮ คำว่�มช้อับด�ว่ยฤๅร5 � ร�ว่งโรย ฯ

๏ ขึ้��ไทำ�ธี#เบศิผ5� ใดใด ก6ด� ต�ยเพ�8อัภ�กด�โดย ซึ่�8อัซึ่ร�อัม คำ�อัคำนอัย5�เปนใน อั#ธีโลกย

103

Page 104: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

บรโลกยน�งฟ้=�ล�อัม เล#ศิอั#นทำร ฯ ๏ ทำว่ยใดเจ��เก��อัโภคำ ภ5ลม� ม� 8งน�

คำร��นบถว่#ลภ�กด� แด�เจ�� ช้�8อัย�นอัย5�แสนปH เป?นคำ5� ต�ยน� ต�ยก6ด�ได�เขึ้�� ขึ้�อังน���นรก�นต2 ฯ

๏ บคำว่รคำ#ดอัย5�ย� �ง คำว่รคำรยว่ นบนอับภ5บ�ลบ$ญ ผ��นเผ�� ช้#ส�ทำ��นก$�ลยว่ ล�ญช้�พ ก6ด� ล�ว่นช้�8อัแก�เจ��ไว่� ขึ้��ว่ขึ้จร ฯ

๏ คำร��นคำ#ดคำร��นร�บเร�ง ว่�งไป นบนอับภ5ธีรทำ5ล บ�อัย��น คำว่�มผ#ดแผกไผช้รงง โช้รมโจทำย ก6ด� ขึ้อัจงพระช้��ต��น ไตร�ตร� ฯ

๏ กร$งล�ว่กรยงโกรธีฟ้$ =ง ไฟ้ล�ม ล5�แฮ คำ$กคำ�8�ร�มลงม� รเร�ง คำว่�มม/งบภ�กถ�ม เลอัยถ�อัง ก$�น� พอัแต�ก��ม�อัเทำ�ง แทำ�นแคำลง ฯ

๏ ม�ร��ยทำ$กช้�อังช้�� ส�รส$ด เม�8อัใด ม/งคำ�อัว่�ลเฝีSอัแฝีง ม#8งไม� เคำยก$�พ#ร$ธีม/ง หล�ยเทำ�8อั เหล�อัทำ�8อัดไว่�แทำ� จ/8งทำ�� ฯ

(โคำลง 2 บทำต�อัไปน�� ว่��พระย�ตร�งแทำรก เพร�ะฉบ�บเด#มขึ้�ดอัย5�)

๏ ส�8งแสนฟ้=�เร�8อัให� ก$�ตว่ว่

104

Page 105: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

หม�8นนคำรโทำษอั�� ผ#ดไว่� แสนส5ต�ดเอั�ห�ว่ ม�นสยบ เส�ยน� ไว่�หว่��งทำ�งเหน/อัใต� ต�อัก�น ฯ

๏ แสนฟ้=�เร�8อัรยบน#�ว่ นบคำ�� โดยน� ม�ดสอักร�บไปทำ�น โกรธีจ��ว่ ส#นห�ว่สยบส�บทำ�� ฤๅคำล�8น เพล��ยกว่��นบ�นทำ��ว่ไขึ้� ขึ้��ว่สยว่น ฯ

๏ บ�ดน��นช้ยงช้�8นเศิร�� ศิร�ส�ว่ แลน� น�งหม�8นนลเม�อังสว่น ตอักด#�น พลเม�อังทำ�งเม�อังช้�ว่ ช้ยงใหม� น��นน� ประจ�กเจบพ�ยงหว่#�น หว่��แด ฯ

๏ น�งเม/อังคำ#ดใคำร�ด�ว่ย พลเม�อัง บใคำร�แลเลงช้ยง ใหม�ม�อัย ปอังไปพ/8งจอัมเล�อัง ไกรกว่�� น��นน� น�งจ/8งจ�กพร�อังถ�อัย ถ�อังจง ฯ

๏ ม�คำนด�ว่��ร��ย ม�ม� ม�กน� ห�ก�ยงห�ไปห� โทำษล��ย บด�บ�ด�ทำ�� ด�ต�อั ก6ด� กล�บว่��ร��ยแหน�งร��ย เร��หน� ฯ

๏ บเร�อัมทำ��ว่ผ5�พ�อั ใจภ�ก ด�น� ย�งบยดบ�ทำ�ทำ�� โทำษกล�� บเร�อัมล5กร�กย�ง หยว่ล5ก เร�แฮ อัย��ว่��ขึ้��ผ5�ขึ้�� บ�ขึ้��ขึ้�นเอั� ฯ

๏ ทำ��ว่น��ใจทำร5กแทำ� ทำ5รช้น ช้�8นแฮ น��น�8นทำงงเร�ฤๅ อัย5�ได�

105

Page 106: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

คำ#ดคำว่รอั�ว่ยแดนดล บ�ว่บ�ทำ พ5 �นแฮ เม�อัย�8งเม�อังเหง��ไทำ ก�อันก�ล ฯ

๏ ทำ�น��นไทำ�ทำ�ษด��ว่ แดนช้ยง ช้�8นแฮ ช้�บ�ญช้�โดยด�ล กล��ว่กล�� แหนห�บประต5ว่ยง ว่�งเขึ้�8อัน หว่�งว่��พระเจ��หล�� หล�8งพล ฯ

๏ หม�8นล�ว่ลเพ�8อันเว่� ว่�งไป ทำ�งคำรอักคำร�ว่คำรยว่ดล ปU8 นเกล�� ถ/งแกล�คำด�ไตร ตรยมอั�ทำ# ถว่�ยแต�พระเจ��เจ�� แผ�นผจง ฯ

๏ บ�ดน��ขึ้��ขึ้�อัยน�ฎ น�งเม�อัง ฤๅพ�อั ปUดประต5เม�อังลง เขึ้�8อันขึ้ว่��ง ขึ้�นแขึ้�งว่��จอัมเล�อัง เลอัร�ช้ กร5เกล�8อันพลช้��งม�� ถ/8งถกล ฯ

๏ บ�ดน��นน�งใขึ้�ทำ�ษ ทำยมใจ หน/8งแฮ เอั�ตล�บทำอังดล ด�ว่นเด�� ถว่�ยเป?นส��คำ�ญใน ส�รส�8ง แสดงแฮ ขึ้อัช้�พเช้#ญพระเจ�� เคำล�8อันคำรยว่ ฯ

๏ ไปทำ�นเจ��หล��หล�8ง พลพฤนทำ ถ/งน� น��นแพร�ขึ้ยว่อัอักถ/ง นอักต��ย น�งเม�อังไปRยอัมย#น ใจจอัด พระเลย แขึ้งอัย5�จรกล��ยถ�� ทำ��นดล ฯ

๏ แขึ้งเมอังจ�กใกล�รอัด พระทำ�ณฑิ2 แลน� ตระง�อังคำอัยหนห� ปU8 นหล�� แปรเป?นปRว่ยเพร�ะพ�น มโนร�ช้

106

Page 107: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ไขึ้ปต5เอั�ขึ้�� บ�ปบร ฯ ๏ พลเม�อังสรพร�ดพร�อัม ใจห�ญ

ขึ้นขึ้�8กญช้รผ�ย ผ�ดม�� ปรทำ�บปรทำ�นทำ�น คำ�อัด�8ง คำล�8นแฮ น��นแพร�ทำ��แกล�ว่กล�� เกล�8อันพล ฯ

๏ รกร�นแถมถ�8งช้��ง แซึ่งม� ม�กแฮ ช้�ว่ช้รลยงทำบทำน บได� เส�ยส�รสร5ดลงล� พร�ว่พฤๅบ ไปแฮ ยงส�เดจเหง��ไทำ� ทำ�8รงคำ2 ฯ

๏ ล�งแกล�ว่กระทำ�บม�� ม�ดล ก�อันแฮ ล�งแล�นเลว่หลงล�� อัย5�ขึ้�� ล�งทำ�นเคำล�8อันคำร�ว่ตน คำรอังเคำร�� ไปแฮ ถ�8นถ�8นถ/งเจ��หล�� แหล�เหล�อั ฯ

๏ แต�น��จ�กเปล�งถ�อัย แถลงน�ม ห�ว่หม�8นพ�นพลเหน�อั แต�เต�� ทำ5ลพระบทำ�มพ$ช้ หม�ยหม�8น พ�นด��ว่พ�นร�อันเร�� แรกดล ฯ

๏ ปร�บช้ยงช้�ช้�8นเว่� ว่�งไป ทำ�งมห�มงคำล คำ�อัยผ��ย พ�นรด�นด�บพ�นไกร กลอัยกว่�� แลน� พ�นปร�บพ�นบ�ลคำล��ย คำล��ว่ไคำล ฯ

๏ หม�8นช้��งหม�8นม��พ�อัง พ�นหงษ หม�8นช้�ห�รโหงไป ไปล�ร�� พ�นจงเบญจงจยร ช้ยงช้�8น แลน� หม�8นล5กล��ร5 �ล�� เล#ศิพล�น ฯ

107

Page 108: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๏ หม�8นต��นกเต��หม�8น โจลจ5ล พ�นแจ�มพ�นโจมพ�น จ��บ��น ทำ�งพ�นช้รส5นทำร$ด ทำรว่งใหญ� แลน� พ�นอัย�ดพ�นอัย��นเต�� ไต�ต�ม ฯ

๏ พ�นอั#นทำพ�นอั��ยใคำร� คำรยว่กร5 โกรกแฮ พ�นใส�พ�นส�มแสน ร��นร�อัน พ�นจอัมปร�บพ�นจ5 ล�แล�น แล�ว่แฮ พ�นเทำพพ�นทำ��ว่ขึ้�อัน ขึ้อัดแด ฯ

๏ พ�นช้ยหน��ไม�แม�น แว่ะว่�ง ถ/งแฮ พ�นพว่กห�ญแห�เหน�อั หน�ว่งใต� น�บพ�นไพร�น�ยป�ง ไปแต� ด�ฤๅ ป5นแปดร�อัยร5 �ใช้� ช้�ยว่ก�รย2 ฯ

๏ ส�ว่นม��ส�มร�อัยแง� ง�มส�พ เคำร�8อังน� ทำ$กพว่กพลห�ญคำ�น คำว่บไทำ� แถลงถว่�ยเม�8อัแหนห�บ ทำว่�รอัย5� พ�นมโนร�ช้ได� เบอักบร ฯ

๏ ถ/งผช้นช้��งม��จ5� โจมฟ้Pน เฟ้S8 อังแฮ ในนคำรคำฤๅมสยง เกล�8อันกล�� เร�งรบเร�งห�นเขึ้� ร$มรอับ ส5�บได�ต5ขึ้�� จ/8งหน� ฯ

๏ ว่�งม�นบนอับเจ�� จอัมปร�ณ โปรดแฮ เช้อัญปU8 นกษ�ตร�ยก ย��งร�� ฟ้Pงส�รส�เร6จส�ร จอัมร�ช้ ช้ร�ดช้�8งเส�ยได�ส�� ไปRคำว่ร ฯ

๏ สรรเพช้ญภ5ว่น�รถแสร�ง เสด6จดล ด�ว่นฤๅ

108

Page 109: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

จ/8งเย�8ยยว่นใจยว่น เส�ยผ��ย คำร��นถ/งพฤบพลจ�บ โจมใหญ� คำ$�งคำ�อันต��ยล�มแล�ว่ คำล��ว่คำล� ฯ

๏ สรรเพช้ญคำ#ดใคำร�หน�� แลหล�ง ถ�อังแฮ เย�ยยยว่อัย��ล�มน/ก โน�มไว่� พลยว่นแต�ยว่นย�ง บ�ว่บ�ทำ พระแฮ แปรตรยกเต��เต��ได� เร�8ยรมย2 ฯ

๏ ล�งล�ว่เจ��ร�ช้ไว่� เว่นเม�อัง ม�8งแฮ ทำ$กส#8งสมบ�ต#ส� ส�8�ไว่� ล�งถ�อัพว่กพลเน�อัง น�ยบ��ว่ โดยแฮ เม�ยล5กช้��งม��ได� ด$จฝีPน ฯ

๏ กร$งล�ว่ฦๅขึ้��ว่เจ�� จอัมปร�ณ ยกย��งพลพล�นเทำ� เทำ��แล�ว่ กลอัยม�แต�งก�รกรร ช้ยงช้�8น เอังแฮ แซึ่ห�8เหนแกล�ว่แกล�ง เลอักเอั� ฯ

๏ ม�ต��งแทำนหม�8นด��ง คำ�นคำรอัง ไพร�แฮ ใคำรว่��ฦๅเลอัเขึ้� ขึ้/8งต��ง แทำนทำงงถ�ว่ยปอังพ/ง พ/งพ/8ง พระน� เตอัมแต�งพลไว่�ร� �ง รอับแดน ฯ

๏ แต�งต��งไว่�แล�ว่จ/8ง คำ�นไคำล แลน� จ�กอัย5�น�นแคำลนเกรง ปU8 นเกล�� คำร��งคำ�นคำรรไลล$ ช้ยงใหม� ขึ้$กขึ้��ว่พระเจ��เร�ง รยบพล ฯ

๏ ห�ว่เม�อังคำ#ดใคำร�ส5� สงคำร�ม ไทำ�เทำ��จ�กเป?นกล ก�อันผ��ย

109

Page 110: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

บเกรงบกล�ว่ขึ้�ม ส�กอัย�ด กลอัยแกล�เศิร��ส�อัมต��ย แต�งหอั ฯ

๏ ว่ยงป=อัมว่ยงอั�จไว่� แหนห�ญ แห�น� ลดเขึ้�8อันขึ้�ว่ยอัห#น ห�ว่งแร�ว่ ป5นก�นเก�อับก$�ทำว่�ร ทำว่ยรรอับ ทำ$กแห�งหอัต��ยแกล�ว่ น�8งนอัง ฯ

๏ พว่กพลช้��งม��คำว่บ คำอัยแหน ทำ��นน� ห�ว่หม�8นนคำรคำรอัง รอับร��ง เสโล�หด�บเขึ้นแพน ขึ้ว่�นไขึ้ว่� ร�งก�อัเพลอังหน��ต��ง หน�8นหน� ฯ

๏ น�น�พลไพร�ห�อัม แหนทำว่�ร หอัแฮ ห�นหอักสรรพ�ฝี� เล�8อันล�อัม ฝี5งห�ญแขึ้�งขึ้�นห�ญ ห�เพ�8อัน ต�ยแฮ พ�พรยบทำ$กด��นพร�อัม ไพร�น�ย ฯ

๏ ปSนอัย�อัย��เบ�8อัง�ว่น ขึ้�นเขึ้ม แต�งแฮ หอักด�บแหลนหล�ว่หล�ย ส�8�แกล�ว่ ปSนไฟ้ร�อัร5เตม ต�บอัย5� อั��มร�รยงร�อัยแล�ว่ เขึ้�8อันขึ้น�น ฯ

๏ ขึ้�ซึ่��ยหม�ยหม5�พ�อัง พลห�ญ ห�8นแฮ นอังน�8งในน�งจร�ล แจกถ�ว่น รไว่รว่�งทำว่�ร ทำ$กทำ�8 พลพว่กห�ญห��ว่ล�ว่น อัย5�อัย�ย ฯ

๏ หล�ยแถว่หล�ยถ�อังถ�8 ก�นก$� เก�อับแฮ หล�ยส�8�หล�ยส�รหล�ย พว่กพ�อัง พลล�ว่ลล$�ทำ�ง ช้ยงช้�8น แซึ่งแฮ

110

Page 111: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เตมอั�จเตมป=อัมป=อัง ปRยมหอั ฯ ๏ ห�ว่เม/อังห�ว่หม�8นแกล�ว่ ก�รรณ

สรรแต�ส�รพอัขึ้� ขึ้�8ขึ้ว่��ง พลเม�อังเพ�อัมพลล�ว่ ดยรด�ษ คำ�ดคำ�ดคำ��ว่คำ��ว่อั��ง อั�จห�ญ ฯ

๏ สรพร�อัมสรพร�กพ�อัง พลขึ้�นธี2 สรพร�8งทำ$กทำ�งทำว่�ร อัย5�อัย��ง พน�กทำรว่งทำยบขึ้นดขึ้น�น เพล�ะแต�ง แคำรเคำร�8อังยกย��ยต��ง รยบร�ล ฯ

๏ ทำ$กหอัทำ$กแห�งหม��น หม5�หลว่ง ทำยบแฮ ลดเขึ้�8อันลดขึ้�ว่ขึ้น�น ช้�อังช้��ง ทำงปPกทำ�งปว่งพล ห�ญแห� ปPกขึ้ว่�กเป?นแขึ้ว่งขึ้ว่��ง ทำ�8ว่ทำ�ง ฯ

๏ ห�ว่เม�อังแซึ่�ห�8�ห��ว่ แหนทำว่�ร รอับแฮ ขึ้�บขึ้�8ก$ญช้รก�ง กล��ว่กล�� ตรบ�ดตรแบงห�ญ ห�ด�บ คำ��คำ��พลช้��งม�� ด�ษแดน ฯ

๏ จ�มรย�บย�บกล/�ง กลดไกว่ แกว่�งแฮ สรพร�8งพลห�ญแหน แห�เฝี=� น��ว่น��ว่โห�เอั�ไช้ย ช้มช้�8น พ#นพ�ทำยกลอังฆ่�อังเคำล�� คำล�8สยง ฯ

๏ ห�ว่พ�นห�ว่หม�8นหม��ว่ โดยดยร ด�ษแฮ หอักด�บโตมรรยง รอับช้��ง แสะส�รส�8�ทำยรทำ�ง เม�อังม�8 เสโลหเขึ้นขึ้ว่��งด��ง ไขึ้ว่�ขึ้ว่�น ฯ

111

Page 112: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๏ ถมทำว่�รทำ$กทำ�8ไว่� แหลนหล�ว่ ทำ$กช้�อังเช้อังปSนไฟ้ ต�อัต��ง พลเม�อังเพ�อัมพลช้�ว่ ช้ยงใหม� รยบรยบคำ�อัร��ว่ร��ง หน�8นหน� ฯ

๏ เม�อังน��เช้อังใช้�ด�ว่ย ภ$ช้พล ง��ยน� เบญจทำ5รด�ก�ร พ��งล�ว่น มรรคำ�ส�ว่นสถลสฐ#ร ทำ$กทำ�8 พลพว่กช้��งม��ล�ว่น โจษแจ ฯ

๏ บ�งเมงเปนขึ้�8หน�� ขึ้ว่�งขึ้น�น ก�อันแฮ ม�แม�ยมเป?นแย แก�งก��น เขึ้��ส�มเก�อับก�นกรร เม�อังม#8ง เขึ้�แฮ คำ5คำอับส�มช้��นซึ่ร/�ง ขึ้ว่�กแขึ้ว่ง ฯ

๏ เร�งหม��นเหล�อัหม��นย#8ง ว่ยงเหลก ม�ก��แพงแลงเล�อัน ต�อัต��ย ห�ว่เม�อังเตกสยงกล��ว่ แก�บ��ว่ ทำ�งขึ้ว่�ทำ�งซึ่��ยถ�ว่น หม5�หม�ย ฯ

๏ ช้�ว่เร�อัย��อั��ว่อั��ง อั�งขึ้น�ง หน/8งเลอัย เร�ก6เหล�อัหล�ยเม�อัง ก6หม��น กร$งก6เสด6จทำ�ง ดยว่ต�อั ก�นแฮ น���ใช้�แนว่น���ขึ้� �น ขึ้��ว่ไกล ฯ

๏ เม�อังน��พ�อัแม�คำ$�ม คำรอังแคำลน ช้�ฤๅ แหนงช้�8นช้�เอั�ไช้ย โห�ห�อัม อัย��พลหม�8นแสนร$ � เร�คำ�งง คำ�มน� ช้#ว่��พลพ�นล�อัม กล��ว่กรร ฯ

๏ ทำ�8น� �นพระอัย�8งแล�ว่ แลก�รย ถ�อังแฮ

112

Page 113: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

คำว่รคำล�8พลพล�นยก ย��งผ��ย บ�ดม�พระบ�ณฑิ5รส�ร พระส�8ง แก�ไพร�ขึ้ว่�ซึ่��ยถ�ว่น พว่กพล ฯ

๏ เช้อังล$กเช้อังน�8งปล�น ปHนเม�อัง พระส�8งเช้อังกลกล กล��ว่ล�ว่น สบแสนคำนเน�อังนบ บ�ว่บ�ทำ พระแฮ ม�แต�งก�รเก��อัถ�ว่น หม5�หม�ย ฯ

๏ ส�รพ�ฝีR�เล�8อันแบ� บ�พก ขึ้อัหอักแหลนหล�ว่หล�ย ส�8�ส��ง ว่ยงเหล6กหล�กหอัหก ตรยมแต�ง ทำ�งทำ$�มทำ5�ต��งย��ง จรว่จไจร ฯ

๏ ผช้$พลทำ$กหม5�เต�� เตมแดน ด�ษแฮ ช้$คำช้�กรไกร ตรว่จม�� บกเร�อัรยบพลแสน หม�ยหม5� สบส�8�ขึ้ว่�ซึ่��ยหน�� หน�8นหล�ง ฯ

๏ ทำ$กทำรว่งพลพย5�หไทำ� เอั�รส ทำ��นฤๅ พระด��ร�สไดร�ง เร�อัมด�ว่ย สรรเพช้ญก��นดพยง พ#ศิณ$ ศิ�ษณแฮ ป�งปรห�รให�ม�ว่ย ม��ม�ร ฯ

๏ สบเสน�ม�ตยพ�ยง พลพฤนทำร2 พระส�8งส�รสบส�ร ล�งล�ว่น เป?นปรด#ทำ#นทำ�� ขึ้บว่นบอัก ทำ$กพว่กทำ$กพ�อังถ�ว่น หม5�หม�ย ฯ

๏ เช้อังเขึ้��เช้อังอัอักอั�อัม เอั�ส/ก ก6ด� พระส�8งสบเช้อังช้�ย ถ�8ถ�อัย

113

Page 114: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

พระญ�ณพ�นฦกน#Yฦก ช้ลธีศิ ทำยมฤๅ ตร�สแต�งพลน�อัยให� คำล�8คำล� ฯ

๏ ไปตกไพร#ศิด�ว่ แดนช้ยง ช้�8นแฮ ทำ$กด��นทำ�งทำยว่ห� เกล�8อันกล�� มห�พ#ช้ยรยง พลคำล�8 คำล�แฮ ซึ่�นแซึ่�ฟ้=�ฟ้$ =งฟ้=� เฟ้S8 อังบร ฯ

๏ ไปRเตอัมเตมหม�8นหม��ว่ ส�รเส น#ศิเเฮ ทำ�งช้ฎ�ดอันแดน ม�ว่งคำ��น พระศิร�ร�ช้เดโช้ ช้ยร�ช้ ถกลแฮ ทำ�งหม�8นพ��นเร�8อังร5 � ด��นแดน ฯ

๏ ช้��งม��ดยรด�ษเต�� เตอัมไป เล��แฮ พลแปดฟ้Pนเขึ้นแพน หล�กเหล��อัม พระย�ศิ$โขึ้ไทำย ก$กว่�� เอังแฮ เมล�อังมล��นกล#�งเพร��อัม เพรอัศิพร�ย ฯ

๏ หยห�ศิด#ฟ้พ#รพ��หพ�อัง พลแขึ้ว่ง หน/8งฤๅ ป5นแปดพ�นปล�ยปอัง เกล�8อันแกล�ว่ ห�ว่เม�อังก��แพงเพช้ร คำรอังเคำล�8อัน ไคำลแฮ ธีงเทำศิพร�ยแพร�ว่ก��ง ก5ปเง#น ฯ

๏ สอังเม�อังกลอัยเกล�8อันช้��ง แซึ่รงพล หม�ยหม5�เป?นเด�ยว่ด� แห�ห�อัม โดยพระบ�ณฑิ5รกล ส�รศิ�สน2 แสดงแฮ ให�ถ/งให�พร�อัมถ�ว่น หม5�หม�ย ฯ

๏ ขึ้��ไทำ�ธี#ร�ช้เร��อัง ขึ้$นอั#นทำร2 ก$�พว่กพลเร�อัร�ย แต�งต��ง ขึ้�ว่ขึ้น�นล�8เล�8อันด#น แดนม�รคำ เสมอัแฮ

114

Page 115: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ตรยมแต�งจรดจ��งถ�� ทำ��นไคำล ฯ ๏ ไปยอัยบ�ตรส�อังศิร� สกณ ก�อันฤๅ

ในทำ��ช้ยเอั�ไช้ย ช้�8นแกล�ว่ คำ�อัเทำพอัรช้$ณ เร6ว่รว่ด ก�รแฮ พระแต�งตร�สแล�ว่ถ�ว่น ส�รแสดง ฯ

๏ บ�ดให�ตร�ตรว่จพ�อัง พลหลว่ง หม�ยหม5�เร�อัช้#ดแซึ่รง ทำ��ทำ��ง สรรเพ6ช้ญเล#ศิเลอัลว่ง เลอัโลกย เป?นปU8 นด#นฟ้=�อั��ง อั��นคำ$ณ ฯ

๏ พระพ$ทำธีย�มโยคำล�ว่น ล�งช้ย พระพ��งพระไพก$ณฐ2 เกล�8อันแกล�ว่ พระเสด6จคำ�ลไลล�ว่ง ช้ลม�รคำ ช้ลพ��ห2ม�กล�ว่นแล�ว่ แหล�หล�ย ฯ

๏ พ�ยทำอังสรพร�ศิพร�อัม แขึ้ว่งขึ้ว่� พรรคำพว่กพ�ยเง#นหม�ย หม5�ผ��ย คำฤหทำอังแคำร�ทำอังน� น�หม5� หม�ยแฮ ย$�งย$�งแลย��ยย��ย คำล��ว่ไคำล ฯ

๏ ร�ยเร�อัแผดงคำ5�ถ�ว่น แถว่คำ�บ คำ�8งแฮ สยงสร�งช้#งไช้ย ช้�8นผ��ย เร�อัโยงแย�งโยงต�บ แต�งต�อั ก�นแฮ หล�งก�อันขึ้ว่�ซึ่��ยซึ่�อัง แหล�เหล�อั ฯ

๏ เร�อัห$�มเร�อัห�อัซึ่�อัน ซึ่บก�น เร�อัแห�เร�อัแหนแหน แห�ห�อัม พ#ทำ$ยพ#ทำ�นแซึ่ ช้�ม�ก ทำ$กทำ��ทำ$กทำ�งล�อัม หน�8นหน� ฯ

115

Page 116: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๏ เร�อัคำฤหเร�อัแคำร�เต�� เต6มแคำว่ น��นน� เร�อัเคำร�8อังเร�อัคำร�ว่คำล� คำล�8�หล�� เร�อัซึ่�คำ5�เร�อัแซึ่ แซึ่มฝีR� ฝีSนแฮ ขึ้น�ดหม5�ขึ้น�นช้��งม�� คำล��ว่ไคำล ฯ

๏ ต�บแต�งทำ�งทำ��ถ�ว่น แถว่หน� หน�8นแฮ หย$ดรบ�ยก�นไป จ/8งได� น�น�หม5�น�ว่� ด�ด�ษ โดยสมเด6จเหง��ไทำ� ทำ�อังฉนยร ฯ

๏ สยงสโพนพ#ณพ�ทำยก�อัง ก�หล สยงส5�ศิร�ส�รจยน จ�8นแจ�ว่ สยงคำณคำนคำฤม คำฤโฆ่ษ สยงพว่กพลกล��แกล�ว่ โห�หรรษ ฯ

๏ ธีงทำยว่จรรโจษกล#�ง กลอัมห�ว่ แพนเพ�งห�งย5งยรร ย� 8ว่ฟ้=� กบ�8ธี$ช้กลสก�ว่ พ�งพ��ย บ�งเมฆ่กลว่มกล$�มหล�� หล�อัแสง ฯ

๏ โยธี�ทำ$กฝีR�ยซึ่�อัง ช้มไช้ย หม�ยหม5�แขึ้ว่งในแขึ้ว่ง นอักผ��ย โดยเสด6จสมเด6จไตร ภพน�รถ เสด6จแฮ หล�งก�อันขึ้ว่�ซึ่��ยซึ่�อัน คำล�8คำล� ฯ

๏ ภ5ม#ศิว่รร�ช้เร��อัง เอั�รส ทำ��นฤๅ หม�ยหม5�หล�งเหล�อัตร� แต�งเต�� จ�มรม�ศิกลดธีง ช้ยโบก โบยแฮ คำฤโฆ่ษกลอังฆ่�อังเคำล�� คำล�8ด5ร#ย ฯ

๏ พระเจ��จอัมโลกยล��� เลอัยว่น ย#8งแฮ

116

Page 117: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เคำรคำล�8แสนย�ย5ร ย�ตรผ��ย ดลทำ�งทำ��สน�ยพรว่น พระบ�ทำ ยกย��งพลย��ยต��ง ทำ�งทำงรร ฯ

๏ ช้��งม��เด�ยรด�ษซึ่��ย แซึ่มขึ้ว่� หล�งก�อันเป?นขึ้น�ดขึ้น�น อัย5�ย� �ง อั�ว่$ธีมล�งเมล�อังอั� ภ�เพรอัศิ พร�ยแฮ เสโล�หแพนด��งต��ง แห�แหน ฯ

๏ น�บแต�พลล�ว่นเล#ศิ เลอัห�ญ ส�มหม�8นเสมอัส�มแสน ส�8�แกล�ว่ เคำยร$กรบรญบร หล�ยทำ�� เซึ่งซึ่�กม�อัไว่�แล�ว่ ม�กม� ฯ

๏ ทำ$กพ�อังพ#รพ��หเจ�� จอัมเมล�อัง เส#ศิแฮ สรรพเคำร�8อังสรรพ�ว่$ธี เล#ศิล�ว่น เกร�ะกร�ยส��ล�เน�อัง นอักอัอัก ไปแฮ ทำว่นธีน5หน��ไม�ล�ว่น หม5�หม�ย ฯ

๏ แว่งในแว่งนอักซึ่��ย ขึ้ว่�ขึ้น�น ขึ้น�ดด�บเง#นทำอังพร�ย เพรอัศิฟ้=� ด�ก�นเก�อับก�นกรร กร�ร�ช้ เร�อังซึ่�นเร�8อังก�อัมผ�� ไพร�แพร ฯ

๏ แขึ้ว่งขึ้ว่�บร#ศิ�จซึ่��ย ก$มภ�ณฑิ2 กรกระล/งเขึ้นแปร ง��ง��ว่ แสงส�ตรมล�งเมล�อังฉ�น ฉล$เมฆ่ พลพว่กห�ญห��ว่ห�อัม พยบไพร ฯ

๏ เสน�น�เนกซึ่��ย แซึ่มขึ้ว่� เล��แฮ หม�ยหม5�ขึ้รรคำไช้ยศิร� ส�8�แกล�ว่

117

Page 118: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ช้ยส#นธี$ส�อั�งอั� ว่ธีรยบ รยงแฮ พลเลอักพลแล�ว่ล�อัม ไขึ้ว่�แขึ้ว่ง ฯ

๏ เขึ้นแพนทำอังทำยบล�ว่น ตร�ไตร แต�งแฮ หอักด�บโตมรแซึ่ง ซึ่�นก�อัม ธีน5ยศิธีน5ไช้ย ช้�ว่ปร�บ ยลยอัดใจเพช้รพร�อัม ไพร�ห�ญ ฯ

๏ ขึ้น�ดพลพ#รภ�พแผ�ว่ ผล�ญรงคำ2 รว่ดแฮ ย�นย$ทำธีปร�กฏช้�ญ ใช้�ช้�� ร�ยร�ว่เคำร�8อังเป?นกง กรรรอับ กงแฮ ยศิประก�รกล��แกล�ว่ แกว่�นก�รย2 ฯ

๏ พลหลว่งหล�ยคำอับคำ��� คำ�บทำ�ง ทำ�งแฮ ขึ้�นด�บขึ้$นเร�อัห�ญ ห�8นต��ว่ ขึ้น�ดพลช้นต�ง ง��อัย5� อัย��ยแฮ ห�นหอักขึ้อัเง��อัง��ว่ ง��ต�ว่ ฯ

๏ ขึ้น�ดพลหม�ยหม5�ต��น สงคำร�ม เล��แฮ หอักด�บแหลนหล�ว่หน� หน�8นหน�� ทำ/บทำ�งทำ�งหลว่งหล�ม ห�มแห� ขึ้นนอัย5�คำ��ว่คำ��ว่ถ�� ขึ้�มเขึ้ญ ฯ

๏ พว่กพลช้��งต�นแต� ต�ว่ห�ญ ฟ้Pนหน/8งน�บเปนห�ว่ เช้�อักช้�� แก�ว่จ�กรร�ตนช้�ญ ช้ยเดช้ ทำนหอักปSนป=อังพ�� เฟ้S8 อังบร ฯ

๏ ม�ทำธียมเทำศิพ�ยง คำช้ส/งห2 งว่งเง�อัดด#นง�งอัน เง�อัดฟ้=� คำ�อัคำช้ปU8 นไตรตร/งษ2 พ�ลโพธี

118

Page 119: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

โจมปร�บจ�กรพ�ฬหล�� แกว่�นช้น ฯ ๏ ส�รสรรพจรรโจษหน�� หล�งด� ด�ษเฮย

ม�รพ#ช้ยยลยง ยว่ดช้��ง แลส�รศิ#พ�ทำ#ตย คำว่รคำ5� พ#ศิณ$จ�กรจ��งง��ง ง��รงคำ2 ฯ

๏ ขึ้ว่�ซึ่��ยหม�ยหม5�ถ�ว่น แถว่ส�ร ส�รช้�8อัสระสงส�ร แกว่�นแกล�ว่ ทำยมคำช้ช้�8อับ�ลช้ม พ5ทำว่�ป ไส�แฮ จอังเคำร�8อังเคำร�แล�ว่ถ�ว่น ส�8�ส�ร ฯ

๏ ถ�ดส�รด5ด#พรแม� มงคำล จ�กรพ�ฬพอัพ�ล เพรอัศิพ�น บ�ลภ5ม#มณฑิล ทำนหอัก ปSนแฮ เคำยคำว่��บรร$กร�น ผ��ผล�ญ ฯ

๏ พ�งพล�ยในนอักล�อัม เล�อันไพร พรยกแฮ โจมพ#ม�นไตรตร/งษ เล#ศิแล�ว่ เรว่ฤทำธี#แกว่�นกลไกร ษรร�ช้ ไส�แฮ กเกรอักธี�ตร�แกล�ว่ แกว่�นรณ ฯ

๏ คำรว่�อั�ก�ศิเก��อั อั�กยรณ ช้�8นแฮ เทำพพยนยลยนต ด$จได� เมอัลมนตรศิ�กด#Yขึ้ยน ขึ้�มแขึ้�ง ไส�แฮ รยงรยบเหง��ไทำ�ทำ�ยน ด�ษด#น ฯ

๏ ภ5โช้พร�ยแพร�งเหล��อัม โสภ� เพรอัศิแฮ เมอัลมโนนนฤม#นทำ อัย5�ย� �ง อัย�นทำยมทำยบอั#ษฏ� รมณ2รว่ด เร6ว่แฮ เมอัลมณ�ฉ�ตรจ��ง จ��ยบร ฯ

119

Page 120: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๏ เงยงว่งจะจว่จแห�น หรรษ� ร�ตนกลดง�งอัน ง��ฟ้=� กญช้รร�ช้� ช้�ญเดช้ ไส�แฮ ทำยมพระย�ช้��งกล�� แกว่�นช้น ฯ

๏ ห�ศิด#นช้เยศิได� ช้ยเอั เม�8อัใด คำว่รคำ5�อัยร�พด เส#ศิแล�ว่ ย�นทำยมทำยบเว่ห�ศิ เห#นแห� พระแฮ จอังจ��เช้อังฤทำธี#แกล�ว่ แกว่�นรงคำ2 ฯ

๏ ภ5ษ�ง�มแง�เก��อั ก$ญช้ร ช้�8นแฮ เทำพยส�งหรยง ยว่ดกล�� ทำยมส�รช้�8อัส�ญจร จต$รทำว่�ป พลพว่กห�ญถ�ว่นถ�� ร�อันรงคำ2 ฯ

๏ ทำ$กส�รเรว่รว่ดร5 � รอับเช้อัง ช้�8นแฮ ย�นตรยบตรงไตรร�ตน รยบแล�ว่ ตร�สไตรเทำพยทำลอั/ง อั�คำ�ธี แสงสล�บคำร$ฑิแพร�ว่แพร�ว่ แพร�งเหอัร ฯ

๏ คำล$กเคำล��ผนนผง�ดเผ�ง ไปม� โฉมจ��เร#ญจ�กรพรรด# เพรอัศิพ�น ห5ห�งฟ้ฟ้�ยง� งว่งง�� ง�มแฮ ยลย#8งนฤม#ตรล�น เหอัศิห�ญ ฯ

๏ น�น�พลพ��หล�อัม เล�อันแล เล#ศิแฮ โฉมจ��ร�สจ�กรพ�ฬ คำ5�เคำ��อั ง�จยงจ��ทำยงแขึ้ พ�ลโพธี งว่งเง�8อันเฉล�แก�ว่เก��อั แกว่�นห�ญ ฯ

๏ ส�รพร�ยคำฤโฆ่ษคำฤ��ม อั$ดอั/ง อัย5�แฮ

120

Page 121: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

กรลอักไตรตร/งษช้�ญ ช้�ยว่พ�น พ#ศิโฉมกระล/งไตร จ�กรอั�จ อังคำแฮ ตระล�งไตรภพล�น เล#ศิไช้ย ฯ

๏ อั�ภรณอั�ภ�ศิเก��อั ก$ญช้ร ช้�8นแฮ ฦๅตระหลบไตรภ5ม# เฟ้S8 อังหล�� ทำยมพ#รพระส�งหร ห�ย�ก พรพระส�งห�รหน�� ช้�8นไช้ย ฯ

๏ คำช้ส�รเส�ว่ภ�คำยพ�ยง คำช้ส�ห2 พ�หพรพระไพรทำรง รว่ดเร�� ทำยมพ�ทำธี#ไพร� เร6ว่รว่ด ยงแฮ พอัซึ่ร�บซึ่ร�บม�นเห�� ห�8นรงคำ2 ฯ

๏ กรล�บกรลอักร�อัง เรอังห�ญ ห�8นแฮ โช้ต#พระพ#ศิณ$ยง ยว่ดช้��ง ช้��น#ช้��น�ญช้�ญ ช้ยเดช้ ทำนหอักปSนป=อังขึ้ว่��ง ขึ้�มบร ฯ

๏ ช้ยพระพ#เศิษล��� เลอัห�ญ สรรพเคำร�8อังคำช้�ภรณ2 เพรอัศิแพร�ว่ เช้ษฎพระพ#ศิ�ลส� มรรถแว่�น ไว่แฮ ทำ�นพระพ#ส$ทำธีแกล�ว่ แกว่�นรณ ฯ

๏ พ#ศิณ$พระกรแกว่�นส��ย สงคำร�ม พรพระกรรมไกรกล ว่�ดไว่� พรรณพระเกต$เง�8อันง�ม โสภ�ศิ เพศิพระก�ลคำว่รไทำ� แทำบอังคำ2 ฯ

๏ พระส$รส�หน�ทำป=อัง ปSนปร�ย พ#รเพ6ช้รพระช้ยณรงคำ2 ช้�ยว่พ�น

121

Page 122: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ย�นทำยมก��จ�ยจ�กร โจมจ��ย ศิ�กด#เคำยคำ�นคำว่��ส��ย ศิ�ตร5 ฯ

๏ พลเป?นกงขึ้��ยล�อัม เล�อันด#น ด�ษแฮ พรพระเสด6จต�มด5 ด$จแต�ม ทำยมเพช้รพระอั#นทำร อั�ฆ่�ฎ ม�นช้ร�บช้ร�บสอังแก�ม เก�อับคำ�ง ฯ

๏ ขึ้ว่�ซึ่��ยดยรด�ษหน�� หล�งหล�ม ศิ#ลปพระพรว่�ง ว่#8งผ��ย ส�รสรพระร�มเรว่ ฤทำธี#ช้�8น ช้�ญแฮ เล#ศิพระช้ยคำ�นส��ย ส��ยเขึ้6ญ ฯ

๏ สบส�รห�ญห�8นล�อัม เล�อันไพร พรยกแฮ รณพระช้ยส#ทำธี#เห6น ห�อันช้�� ทำยมฤทำธี#พระไช้ยศิ�กด#Y ส�ม�รถ ร�กษพระช้ยศิร�กล�� แกว่�นช้น ฯ

๏ อั�ภรณอั�ภ�ศิแก�ว่ แกมก�ญจน2 ส#ทำธี#พระส�พ$ทำธีพล เล#ศิล�น ทำยมส$ทำธี#พระสมภ�ร เส�ว่ภ�คำ ส�รพระภ5ธีรพ�น ตรยบตรอัง ฯ

๏ ส�รพล�ยหล�ยหล�กซึ่��ย แซึ่มขึ้ว่� ช้#ดแทำบพระสนสนอัง เง�8อันขึ้ว่��ง ทำยมช้ลพระอั�ไศิรย เส�ว่ภ�คำ แลเคำร�8อังช้��งแลช้��ง ย#8งยง ฯ

๏ ช้ยพระอั#นทำร�ศินทำ�ยน เม�ม�น ช้�ต#พระอั#นทำร�ยอังคำ2 อั��แกล�ว่ ฉ#นโฉมพระฉ�ทำทำ�นต2 ทำรงเดช้

122

Page 123: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

อัย��ยอัย5�ล�อัมแล�ว่ล��� เขึ้�8อันขึ้�นธี2 ฯ ๏ ล�งต�ว่ตระเทำศิหน�� ขึ้ว่ยขึ้ว่ญ

ล�งเตอับตระหม��นภ� พ��งปP� น ล�งต�ว่คำ��คำว่รเม�อัง ยงยว่ด ล�งช้��งช้นหม��นส5� ส��ยบร ฯ

๏ ส�รเรว่รว่ดพ�ยงพ��ง แสะสย�ม ล�งส�8�สอังง�งอัน เง�อัดฟ้=� ล�งส�รแกว่�นสงคำร�ม เคำยเกล�8อัน บรเเฮ ล�งส�8�ง�อั��หน�� เฉอัดฉ�น ฯ

๏ ล�งส�รง�มเง�8อันแกล�ง เกล�เหล� หล�อัแฮ ล�งส�8�จร�งม�นผ�น ม��ยม�� ล�งส�รอั�จเอั�ธี�ร ช้�ญช้�ยว่ ล�งส�8�แกล�ว่กล��บ�� ช้�8นต� ฯ

๏ ล�งส�รกดก�ยว่ซึ่��ย ขึ้ว่�ขึ้บ คำว่บแฮ ล�งส�8�ง�ขึ้ว่�งอัน ง��แกล�ว่ ล�งด��ขึ้ขึ้ล�บคำ�อั แมลงภ5� เคำยผ�ดเผ�งแผ�ว่ผ5� ผ��เขึ้6ญ ฯ

๏ ขึ้ว่�ซึ่��ยหม�ยหม5�หน�� หล�งไตร ตรว่จแฮ สรรพเคำร�8อังอั�ว่ธีเหน ห�อันช้�� ล�งง�มเง�8อันไกรษร โสภ�คำ ล�งส�8�เก��เทำ��กล�� แกว่�นห�ญ ฯ

๏ ไตรตร/งษด#ร�ษตรร��ย ฤๅม� หน/8งน� อั�ษฎล�กษณ�ก�ร แก�นเก��อั คำช้ส�รคำ5�คำช้ส�ห พ#รยภ�พ ไส�แฮ แลเคำร�8อังแลช้��งเคำ��อั คำ5�ขึ้ยน ฯ

123

Page 124: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๏ กรพ�ดทำอังทำ�บถ�ว่น แถว่สน สอัดแฮ ร�ดพนคำ��คำยน พ5 �ห�อัย แช้งช้น�กกเบนบน คำอัคำ�ด โยงโยคำหล�งหน��ร�อัย แร�งไหม ฯ

๏ พร�ยพ�สตรพ�กพน�ดพร�อัม ภ5ษ� พร�ยแพร�งภ5โช้ไช้ย เพรอัศิแพร�ว่ จ�มรมล��นเมล�อังต� หล�ยหม5� อั�นก5ปแก�ว่เก��อั�� อั�ศินทำอัง ฯ

๏ จอังคำช้พย5�หก��ง ก�รย$ทำธี แลเคำร�8อังแลส�รสรอัง เพรอัศิพ�น ส�รสบสล�บคำ$รธีคำ�อั คำร$ทำธีพ��หณ ด�ด�ษร$กร�นขึ้�� ขึ้�มยว่น ฯ

๏ ต�บหน��หน��ร�ห5 จ�บจ�นทำร2 สรรพคำ�บคำ��คำว่ร ลว่ดล�อัม พร�ยพร�ยพ�นเห�ห�ง ย5งรย�บ ย�บแฮ คำ��คำร�8�ขึ้อัง��ว่ส�อัม ทำ�บทำอัง ฯ

๏ แหลนหล�ว่หอักด�บด��ง โตมร มล�งเมล�อังเร�อังรอัง อัร��มฟ้=� แสะสรรพแคำบหมอันทำอัง พร�ยเพรอัศิ ส$ดส�8�พลช้��งม�� หน�8นหน� ฯ

๏ แต�พลม��แล�ว่เล#ศิ สรว่งสว่รรคำ2 เบญจส�ตส�งขึ้ย� คำล��ว่คำล�อัย สย�มกรรณ2ส$พรรณหงษ2 ขึ้ยนแขึ้�ง ง�มแฮ สรรพแคำบหมอันทำอังห�อัย ภ5�พร�ย ฯ

๏ อั�ศิว่กรรมง�มพ�นแพ�ง พอัล�กษณ

124

Page 125: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

สว่รรคำ2พ#ม�นทำ�ยทำยม ทำยบด�ว่ย ส�หร�ช้ล���น�กโฉม ส�หร�ช้ ว่#ล�ศิหงษหน��ส�ว่ย สยบคำ�ง ฯ

๏ ส�หเบ6ญช้รช้�ต#พ�ยง ขึ้ยนขึ้�ม แขึ้�งแฮ ว่รเว่คำรไว่ขึ้ว่�ขึ้ว่�ง ขึ้ว่ยบซึ่��ย สอังต�ตรยบน#ล�ม พ$ช้�ต# ถน�ดอัย�ตรเม�อังฟ้=�คำล��ย คำล��ว่ดล ฯ

๏ โฉมอั#นทำรสรอั�จแม�น ม�อัแมน แต�งแฮ ร�ช้พ�หนหยยล ยว่ดม�� ส$พรรณส�หแสนส#น- ธีพช้�ต# น#ลเสว่ตรพล�นพ�ยงฟ้=� เปล�งเปลว่ ฯ

๏ โฉมศิร�ส�ห�ศินล��� เลขึ้� ร�ช้ส�ฤทำธี#เรว่ รว่ดแทำ� เมอัลม$ขึ้เมฆ่ม�ล� คำว่รคำ�� เม�อังแฮ เมอัลมห�ส�งขึ้แปล� แปลกล�งขึ้2 ฯ

๏ จ�กรล�กษณ2ศิ�กด#พ�หแม�น แมนเฉล� แรงร�ยว่เห�ะขึ้ล�งเร6ว่ รว่ดผ��ย อั�ภรณพ�ฬเห�ร�ตน2 ร�ยรยบ กล�บกลอักขึ้ว่�ซึ่��ยผ��ย ผ�ดผ�น ฯ

๏ ห�งฝีPงหล�งเด�งสรยบ คำอัคำ�ง ล#ว่แล�นพล�นหน�กช้�ก ง��ยล��� ภ�สอังน�อังก�งห�ง ช้�นช้อับ กลแฮ ต�นตรยบขึ้�อัคำอัง��� ง�อังง�ม ฯ

๏ พว่กพลช้��งม��รยบ รยงจรร โจษแฮ ดยรด�ษด#นเหล�อัหล�ม ทำ�งทำ��ง

125

Page 126: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

สรรเพช้ญพ��งศิร�สรร เพช้ญภ�คำย ย�มโยคำพระเจ��ช้��ง เผ�อักผ��ยล�ล� ฯ

๏ ธีงทำยว่หล�ยหล�กกล#�ง กลดไช้ย ช้รอั�8�ทำ� �งทำ�งอั� ก�ศิกล$�ม แพนทำอังพรรณร�ยไพ โรจโช้ต# ห�ญแห�จ$�มจ$�มล�อัม หน�8นหน� ฯ

๏ สรว่ญศิร�พทำคำฤโฆ่ษฆ่�อัง กลอังไช้ย ทำ$�มพ��งแตรส�งขึ้ช้ว่� ปH8 ห�อั มฤทำ/งคำ2ทำรไนทำรอั ทำร$พร�ช้ ด�งเด/อัดม��ฬ่�อัก�อั โกรศิกรยง ฯ

๏ สยงพ#ณสยงพ�ทำยพ�อัง ส�รสม คำ5�แฮ สยงคำ�ตสยงแผคำงจยร จ�8นแจ�ว่ เภร�ระงมเภร� สยงล�8น ฦๅเเฮ สยงเก�อับสยงก�อังแกล�ว่ ไห�หรรษ ฯ

๏ ทำ$กพ�อังพ�นธีทำ$กถ�ว่น แถว่ใน นอักแฮ พลขึ้อับพลขึ้�นขึ้�น เขึ้�นกล�� ทำรนงทำรเน�อังไจ เจ�ยรภ#ต ด�ด�ษด�ด��งถ�� ถ� 8งโดย ฯ

๏ พลพระภ5ม#ศิรเร��อัง เอั�รส ทำ��นแฮ รอังร�อังร�อังโกรยโดย ปU8 นเกล�� พลห�ญแห�พลคำช้ แคำรเคำล�8อัน ไคำลแฮ พลพว่กม��แคำล�ว่เคำล�� คำล�8คำล� ฯ

๏ ห�ว่เม�อังขึ้$นหม�8นพร�อัม พ�นแหน แห�น� หม�ยหม5�ขึ้ว่�แขึ้ว่งขึ้ว่� ไขึ้ว่�ซึ่��ย แว่งทำอังด�บทำอังแพน เขึ้นไขึ้ว่�

126

Page 127: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

สบส�8�หลงหน��ผ��ย หน�8นหน� ฯ ๏ เมอัลม$นกว่��นไพร�ถ�ว่น แถว่กอัง ช้�8นแฮ

ไกว่แกว่�งศิร�ว่$ธี ง��เง��อั ทำรนงทำรนอังห� แหนร�ช้ แสงส�8�ล�เก��อัก�อัม แพร�งพร�ย ฯ

๏ พว่กพลกล���กล��กล�ด ไปหน� หน�8นแฮ ห�ญห�มเกร�ะกร�ยกร�ย ก�อันม�� ประด�บประด�ด� แหนแห� พระน� แลเคำร�8อังแลหน��ม�� ใคำร�ช้ม ฯ

๏ ธีงฉ�ตรหล�ยแหล�กล#�ง กลดแซึ่รง ซึ่รอั�8�อั�บอั�มพร เก�อับก��ง แตรส�งขึ้ด��แคำงคำรร ช้#ตโฆ่ษ คำฤมแฮ ทำว่นธีน5หน��ไม�ต� �ง ต�อับร ฯ

๏ สรรเพ6ช้ญภ#โพธี#เกล�� สงส�ร แคำรคำล�8แสนย�กร กล�นผ��ย พยงพระคำช้�ธี�ร ทำรงเดช้ คำล�ยคำล�8พลหว่��ยฟ้=� เฟ้S8 อังม�ร ฯ

ร��ย

๏ แต�น��นบ��นนฤเบนทำรนฤเบศิ นเรศิรนร#นทำร�ธี#บด�ศิร�สรรเพช้ญ2 สมเด6จพระบรมไตรโลกน�รถน�ยกด#ลกผ5�เปนเจ�� เกล��ภ5ว่มณฑิล สกลช้�พ5ธี#เบศิ คำ�อัพระเดช้เกษกษ�ตร�รพ�พงศิ2 ทำรงมก$ฎร�ตนพ�สตร�ภรณว่#ภ5ส#ตเสร6จ เสด6จเหน�อัปฤษฎ�งคำก$ญช้ร ด$จอัมรสถ#ตย2เอัร�ว่รรณ2 คำรรไลยย�งนคำรคำ5�ฟ้=� ถว่�ลยว่#ภ5ผ��นหล�� แหล�งเฟ้H� ยมฟ้Hกบ$ญ ทำ��นน� ฯ

127

Page 128: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

โคำลงส�8 ๏ ส�รพ5 �นสพร�ศิเหล��อัม เขึ้นทำอัง

ตนพระย�ล�งพ/ง พว่กเพ��อั พระคำ$ณอัอักน�งคำรอัง ร�กษร�ช้ น��นฤๅ ด#นแลฟ้=�คำว่��งเคำ��อั ไปRแทำน ฯ ๏ ขึ้$นช้��งผ�นผ�ดช้��ง ผล�ญง� ง�ต�อัง�ขึ้ว่#ดแขึ้ว่น ทำ��ว่ห��น ล�งเล�8ยงหล�กเหล�อัภ� พลใหญ� พลเพ�8อันพ�ซึ่$กซึ่��น ร�นล�ญ ฯ

๏ ร�8�ป�งเขึ้�ไล�ร��สงคำร�ม ทำ��นน� ล�ว่แต�งต�บปร�ก�ร หน�8นหน�� กษ�ตร#ย2เล�8อันพลต�ม เรว่เร�ง โซึ่รมเช้�อัดแทำงทำ�ว่นม�� หน�8นห�ว่ ฯ

๏ ห�ญเร�ต�อัเต�งง�ว่น ไหงว่ฤๅ ส�รเต#บต�อัต�ว่ทำ�บ ทำ��ว่ห��น เขึ้�ร$กเร�งพลปSอั ยอัพ��น ม��ช้��งฉว่�ดไล�ช้�นน ช้�ว่ยแทำง ฯ

๏ ทำรงบ$ญจรหง��นเล��ยง ผส�นง� ฟ้อังสม$ทำต�8นกล�งแปลง ทำ��ว่ห��น สบส�รก6ช้ว่นม� โซึ่รมช้�ว่ย กนนแฮ ง�ต�อัง�ยอัก��น ซึ่รว่ดเซึ่ร ฯ

๏ ทำรงบ$ญถอัยเร�ร�น ร$กแทำง ล�ว่แล�นเปรต�ยห�ว่ ขึ้ว่ดขึ้ว่��� ขึ้อัเขึ้นกระล/งแว่ง ว่ยนม�ตร หอักช้�ว่ยเช้อังช้�กซึ่��� ซึ่�นไฟ้ ฯ

128

Page 129: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๏ ล�ว่ห�ว่ขึ้�ดห�อัยต#ด คำอัส�ร ฟ้5มเล�อัดหล�มไหลจร จว่บจ��ง พระเทำพประห�รห�ก โหมเกล�8อัน เขึ้นแนบเขึ้นต�ว่ต��ง ต�อัต�ย ฯ

๏ เสน�ตกเกล�8อันเขึ้� กลยว่ล�ว่ ล$ย��นไทำเทำ�งหง�ย เฟ้Sอัดฟ้=� ไพร�พลเม�อังน�ว่น�ว่ นฤน�ทำ แตรตระหลบก�อังหล�� ส�งสยง ฯ

๏ พ�นฦกล���ฟ้�ดฟ้=� ด#นทำร$ด ผ�นแผ�นบโยงเอั�ยง บ�ช้�� พลหลว่งศิร�ร�ช้บ$ตร พ�งพะ ม�น� เขึ้�เกล�8อันช้��งเขึ้�กล�� เกล�8อันเขึ้� ฯ

๏ พลม��เขึ้�แกว่�นล��� พลเส�อั พลหอักห�ญคำรเล� ไล�เทำ�ง โยธี�แหล�หล�ยเหล�อั อักแผ�น ม�น� สยงม�8ระเร�งฟ้=� ฟ้�ดไฟ้ ฯ

๏ กษ�ตร#ย2ไว่แว่�นหน�� พรยมพร�ย เพรอัศิแฮ ร�มร�ช้ฤๅไทำเห6น ห�อันช้�� พระโฉมเฉกน�ร�ยณ2 เร�อังร�ช้ น��นแฮ ด�ลเดช้ตร�สเจ��ฟ้=� ส�8ม�อั ฯ

๏ ส�8�ส�รผ�ยผ�ดพ�ยง ส�หเคำนทำร2 คำมขึ้�ดคำอัคำ/อัจ�กร เคำล�อับแคำล�ว่ พระกรกระล/งเขึ้น กรหลอัก กรหลอักกลดก��งแพร�ว่ เพรอัศิพร�ย ฯ

๏ พลแพนพลหอักหน�� พน�กทำอัง

129

Page 130: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เขึ้�ย�อัมขึ้�นต�ว่ต�ย ต�อัหน�� ช้�ญไช้ยช้�8นช้มคำลอัง กรยงแผ�น เผยอัแฮ ตนร�ช้ผ5�แกล�ว่กล�� เกล�8อันพล ฯ

๏ หมว่กทำอังล$กแล�นเขึ้�� ขึ้บฟ้Pน ต�อัน� เขึ้��ประทำะได�กล ด�ดน#�ว่ ส#บคำนต�อัล�ว่พ�น ภ5ใหญ� ห� 8นเด6จห�ว่ได�ห#�ว่ ถ� 8งถว่�ย ฯ

๏ แพนด��งไย�ไย�เขึ้�� ทำ�กแทำน ก�อันน� ต�ว่ต�อัต�ว่ล�ว่ต�ย ต�8นหย��น ห�งย5งห�กโหมแพน ทำอังทำ��ว่ ญว่นพ��ยพลล��นร�น คำ��ยคำ/ง ฯ

๏ พ�นฦกล���ฟ้=�ผ��ว่ เผ�ก�ลปF ฦๅเลว่งอั/กอั/ง แหล�งหล�� พร�หมณพรตส�งว่�ลว่�ล โหงห5ต แล�ว่แฮ ม�กป5Rเปนบ��เต�น ต�8นหน� ฯ

๏ หม�กขึ้�มรกร5ดช้��ง ลงเช้อัง ล�ว่ล��มม�ว่ผ�เม� ม�ว่ยม�ว่ย ถ�งก�นไขึ้ว่�ขึ้ว่#นเช้ว่อัง ดยรด�ษ ยงย#8งล��กล�ว่ยล��� ล��ว่เล�อัน ฯ

๏ ก��งกลดไทำทำ��ว่ร�ช้ เอั�รส ทำ��นน� ขึ้ว่�ญก�ยงก#นเผ�อันไป เผ�อัดหน��

ตรล/งตรล�นหต ห�ว่ห�อั ตนแฮ ยว่นย#8งเหยงย��ยว่�� ว่$ �นว่นน ฯ

๏ เส�ยน�งลเอั�งเน��อั นมเฉล� เส�ยส�ตร�ว่$ธีสรรพ2 ใช้�น�อัย

130

Page 131: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เส�ยพ�ลยพ�ฬเห� ทำอังแทำ�ง เส�ยก�8นโทำงถ�ว่นร�อัย ม�ศิเมล�อัง ฯ

๏ เห6นเร�ทำ$กแห�งห�อัม ต#ดต�ม โหมประนงงเม�อังโจม จว่บล��ง เง#นทำอังแหล�เหล�อัห�ม ทำ$กหม5� น�งม#8งเม�อังม��ช้��ง ถ�8งถว่�ย ฯ

๏ เช้ลอัยล�กล5�ม�� ม�อัม�ด เขึ้�เม�8อัยจ��จ5งขึ้�ย แลกเหล�� พระยศิพ�อัทำ��นทำ�ด ไตรโลกย2 ด#นห�8นหอัมฟ้=�เร�� รว่ดขึ้จร ฯ

๏ ช้ยช้ยยศิโยศิเจ�� จ�กรกร� ไกรเทำพศิร�ส�คำร เฟ้S8 อังหน�� ช้ยช้ยเม�8อัพ5นศิร� น�งน�ฏ ช้ยบพ#ตรพ�นฟ้=� เพ�8อัมม� ฯ

๏ ช้ยช้ยอั��น�จทำ��ว่ คำ�อัร�ม รอันร�พล�ว่งลงก� แผ�นแผ�ว่ ช้ยช้ยด#8งต#ดต�ม ม�รม�รคำ น��นฤๅ ช้ยช้��นะได�แก�ว่ คำรอับคำรอัง ฯ

๏ ช้ยช้ยช้มช้�ต#แก�ว่ ก$ญช้ร�ศิ ภ5เบศิส�กลปอัง กร�บไหว่� ช้ยช้ยม�8เม�อังสว่�สด# ภ5ลโภคำ ช้ยบพ#ตรทำ��ว่ไทำ� เล#ศิฦๅ ฯ

๏ ช้ยช้ยยศิโยคำก�อัง ไตรตร/งษ2 บ$ญเบอักว่ยงทำอังปSอั ไต�เต�� ช้ยช้ยร��พ/งสยง ฦๅล�ภ

131

Page 132: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

สรหน�8นน#�ว่นอับเขึ้�� อัย5�ม�อั ฯ ๏ ช้ยช้ย�น$ภ�พทำ��ว่ ทำยมทำ#น กรแฮ

เม�อังเทำพคำนธีรรพฦๅ อัย5�ถ�อัย ช้ยช้ยพ�อัพยงอั#นทำร น$ภ�พ บ$ญเบอักเม�อังถ�ว่นร�อัย รอับถว่�ย ฯ

๏ ช้ยช้ยเม�8อัปร�บอั�อัม ก��แพงเพ6ช้ร2 ผ�นแผ�นผ�ยเสม� อัอักกว่��ง ช้ยช้ยทำ��นไตรเตร6จ ในน�รถ ยศิโยคำบ$ญทำ��ว่อั��ง อั�จคำรว่ญ ฯ

๏ กษ�ตร#ย2ส$รร�ช้เร��อัง รศิธีรรม2 บรรห�รยศิยอัยว่น พ��ยฟ้=� สมภ�รปร�บไปก�ลปF ทำ$กทำว่�ป ร�อัยพ#ภพเหล�8อัมหล�� อัย5�เย6น ฯ

๏ ร�อัยทำ��ว่รว่มร�บเขึ้�� ม�ทำ5ล ทำ��นน� ถว่�ยประทำ$มทำอังเป?น ปU8 นเกล�� สมภ�รพ�อัพยงส5รย โสภ#ต มอัญแลยว่นพ��ยเขึ้�� ขึ้��ยบร ฯ

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๕ ๑. ศิ/กษ�อั#ทำธี#พลขึ้อังว่รรณคำด�เร�8อัง ล#ล#ตยว่นพ��ยทำ�8ม�ต�อั

ว่รรณคำด�เร�8อัง ล#ล#ตตะเลงพ��ย ในแง�ขึ้อังกลว่#ธี�ก�รแต�ง และก�รใช้�คำ��

๒. ศิ/กษ�และรว่บรว่มคำ��ศิ�พทำ2โบร�ณจ�กว่รรณคำด�เร�8อังน��ในร5ปแบบขึ้อังบ�ญช้�ศิ�พทำ2

132

Page 133: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๓. ถอัดคำว่�มจ�กบทำประพ�นธี2ให�คำรบถ�ว่น ถ5กต�อังและได�อัรรถรส ล$ล$ต้พ่รู้ะลอ

ล#ล#ตพระลอัเป?นว่รรณคำด�สม�ยอัย$ธีย�ทำ�8คำนไทำยปPจจ$บ�นร5 �จ�กและคำ$�นเคำยม�กทำ�8ส$ด เม�8อัเปร�ยบเทำ�ยบก�บว่รรณคำด�เร�8อังอั�8นๆ ในสม�ยเด�ยว่ก�น

เร�8อังพระลอัเป?นน#ย�ยประจ��ถ#8นไทำยภ�คำเหน�อั เช้�8อัว่��ม�เคำ��โคำรงเร�8อังเก#ดขึ้/�นในแคำว่�นล��นน� ระหว่��ง พ.ศิ. ๑๖๑๖ – ๑๖๙๓ ปPจจ$บ�นทำ�อังทำ�8ขึ้อังเร�8อังอัย5�ในจ�งหว่�ดแพร�และล��ป�ง เน��อัเร�8อังกล��ว่ถ/งคำว่�มร�กขึ้อังหน$�มส�ว่ (พระลอั พระเพ�8อัน พระแพง) ทำ�8ม�อั$ปสรรคำจนต�อังยอัมแลกด�ว่ยช้�ว่#ต

ล#ล#ตพระลอั เป?นล#ล#ตโศิกน�ฏกรรมคำว่�มร�ก ทำ�8แต�งขึ้/�นอัย��งประณ�ตงดง�ม ม�คำว่�มไพเร�ะขึ้อังถ�อัยคำ�� และเต6มไปด�ว่ยส$นทำร�ยศิ�สตร2 พรรณน�เร�8อังด�ว่ยอั�รมณ2ทำ�8หล�กหล�ย ใช้�กว่�โว่ห�รอัย��งยอัดเย�8ยม ในก�รบรรย�ยเน��อัเร�8อัง ทำ�8ม�ฉ�กอัย��งม�กม�ย หล�กหล�ยอั�รมณ2 โดยม�แก�นเร�8อังแบบร�กโศิก หร�อัโศิกน�ฏกรรม และแฝีงแง�คำ#ดถ/งส�จธีรรมขึ้อังช้�ว่#ต ล#ล#ตพระลอัน��เคำยถ5กว่#จ�รณ2อัย��งเผ6ดร�อันจ�กน�กว่รรณคำด�บ�งกล$�ม เน�8อังจ�กเช้�8อัว่��เป?นว่รรณกรรมทำ�8มอัมเม�ทำ�งโลก�ย2

ล#ล#ตพระลอัทำ�8ได�ร�บยกย�อังจ�กว่รรณคำด�สโมสร เม�8อั พ.ศิ.

๒๔๕๙ ให�เป?นยอัดแห�งล#ล#ต แต�ทำ��งเร�8อัง ผ5�แต�งและปHทำ�8แต�ง ไม�ปร�กฏหล�กก�รหร�อัขึ้�อัคำว่�มระบ$ทำ�8ช้�ดเจน แต�อั�จอั�ศิ�ยเน��อัเร�8อังทำ�8ระบ$ถ/งสงคำร�มระหว่��งไทำยและเช้�ยงใหม�ม�เป?นจ$ดอั��งอั#ง ซึ่/8งเด#มน��นเช้�8อัว่��น��จะแต�งขึ้/�นในสม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ (พ.ศิ.

133

Page 134: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๒๑๙๙- ๒๒๓๑) แต�ไม�ปร�กฏหล�กฐ�นช้�ดเจน และเป?นทำ�8ถกเถ�ยงก�นม�จว่บจนปPจจ$บ�น น�กจ�รณ2ว่รรณคำด�ส�ว่นใหญ�ลงคำว่�มเห6นว่�� ล#ล#ตพระลอัแต�งขึ้/�นในสม�ยอัย$ธีย�แน� แต�ย�งม�บ�งทำ��นเสนอัเว่ล�ทำ�8ใหม�กว่��น��น ว่��น��จะแต�งขึ้/�นในสม�ยต�นกร$งร�ตน โกส#นทำร2 แต�ย�งม�ผ5�คำล�อัยต�มไม�ม�กน�ก

น�กว่รรณคำด�ม�กจะยกโคำลงทำ��ยบทำม�เป?นหล�กฐ�นพ#จ�รณ�สม�ยทำ�8แต�ง ด�งน��

จบเสร6จมห�ร�ช้เจ�� น#พนธี2ยอัยศิพระลอัคำน หน/8งแทำ�พ�8เล��ยงอั�จเอั�ตน ต�ยก�อัน พระน�ในโลกน��ส$ดแล� เล#ศิล���คำ$งสว่รรคำ2ฯ

จบเสร6จเย�ว่ร�ช้เจ�� บรรจงกลอันกล��ว่พระลอัยง ย#8งผ5�ใคำรฟ้Pงย�อัมใหลหลง ฤๅอั#8ม ฟ้Pงน�ด#เรกแรกร�กช้5� เห#8มแทำ�ร�กจร#งฯ

จ�กโคำลงขึ้��งบน ม�ผ5�เสนอัว่�� "มห�ร�ช้" คำ�อักษ�ตร#ย2 เป?นผ5�

แต�ง และ "เย�ว่ร�ช้"เป?นผ5�เขึ้�ยน (บ�นทำ/ก) และส�นน#ษฐ�นว่�� ผ5�แต�งน��จะเป?น สมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 ๒ และผ5�เขึ้�ยน คำ�อั สมเด6จพระบรมร�ช้�ธี#ร�ช้ทำ�8 ๔ และคำ�ดว่��น��จะแต�งเม�8อั พ.ศิ. ๒๐๓๔-๒๐๗๒

อัย��งไรก6ต�ม น�กว่รรณคำด�บ�งทำ��น เสนอัว่�� น��จะอัย5�ในสม�ยพระช้�ยร�ช้�ธี#ร�ช้ (พ.ศิ. ๒๐๗๗-๒๐๘๙) เน�8อังจ�กเป?นสม�ยทำ�8ม�สงคำร�มระหว่��งไทำยก�บเช้�ยงใหม� และเป?นสม�ยแรกทำ�8ม�ก�รใช้�ปSน (ปSนไฟ้) ในก�รรบ

134

Page 135: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ภ�ษ�ส��นว่นในล#ล#ตพระลอั อั��นเขึ้��ใจได�ง��ยกว่��ว่รรณกรรมเร�8อังอั�8นๆ ในสม�ยอัย$ธีย� แต�ก6ย�งม�ศิ�พทำ2ย�ก และศิ�พทำ2โบร�ณอัย5�บ��ง ด�ว่ยเหต$น��จ/งเป?นเหต$ให�น�กว่#จ�รณ2บ�งทำ��นเสนอัว่�� ล#ล#ตพระลอัแต�งในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2

ล#ล#ตพระลอัเป?นเร�8อังร�กโศิก บรรย�ยถ/งคำว่�มร�กระหว่��งพระเอัก คำ�อั พระลอั และน�งเอักสอังคำน คำ�อั พระเพ�8อัน และพระแพง นอักจ�กน��ย�งกล��ว่ถ/งคำว่�มร�กขึ้อังหญ#งช้�ยอั�กสอังคำ5� คำ�อั น�งร�8น น�งโรย และน�ยแก�ว่ น�ยขึ้ว่�ญ พ�8เล��ยงขึ้อังพระเพ�8อันพระแพง และพระลอั ต�มล��ด�บ

ผ5�แต�งได�ผ5กเร�8อังไว่�อัย��งน��ต#ดต�ม โดยม�บทำพรรณน�ทำ�8งดง�ม ม�คำว่�มหล�กหล�ย โดยตลอัด แม�จะน�บเป?นน#ย�ยเร�8อังย�ว่ (คำว่�มย�ว่ถ/ง ๖๖๐ บทำ) แต�ก6ไม�ทำ��ให�ผ5�อั��นร5 �ส/กเบ�8อั

ล#ล#ตพระลอั ม�ผ5�เร�ยกว่��เป?น "ว่รรณคำด�บร#ส$ทำธี#Y" เพร�ะม�ล�กษณะสะเทำ�อันอั�รมณ2ทำ�8ยอัดเย�8ยม เป?นเร�8อังโศิกทำ�8จบลงด�ว่ยคำว่�มต�ย เป?นว่รรณคำด�ทำ�8ได�ร�บก�รยกย�อังว่��เป?น "ยอัดขึ้อังว่รรณคำด�ล#ล#ตเพร�ะแต�งด�อัย��งว่#เศิษในด��นภ�ษ�" โคำลงและร��ยขึ้อังล#ล#ตพระลอัจ�ดได�ว่�� เป?นแบบฉบ�บหร�อัช้��นคำร5ทำ�8กว่�ร$ �นหล�งน#ยมยกย�อังย/ดถ�อั เช้�น ก�รแต�งโคำลงส�8ส$ภ�พ ทำ�8ม�เส�ยงบ�งคำ�บว่รรณย$กต2เอัก ๗ โทำ ๔ จะด5ได�จ�กโคำลงในล#ล#ตพระลอับทำน��

เส�ยงล�อัเส�ยงเล��อั��ง อั�นใด พ�8เอัยเส�ยงย�อัมยอัยศิใคำร ทำ�8ว่หล��สอังเขึ้�อัพ�8หล�บใหล ล�มต�8น ฤ�พ�8สอังพ�8คำ#ดเอังอั�� อัย��ได�ถ�มเผ�อั

135

Page 136: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

คำ��ประพ�นธี2ในเร�8อังล#ล#ตพระลอั เป?นล#ล#ตส$ภ�พ ประกอับด�ว่ย ร��ยส$ภ�พ, ร��ยสอัดสร�อัย, โคำลงสอังส$ภ�พ, โคำลงส�มส$ภ�พ และ โคำลงส�8ส$ภ�พ สล�บก�นต�มจ�งหว่ะ ล�ล� และเน��อัห�ขึ้อังเร�8อัง

ต�ว่อัย��งขึ้อังคำ��ประพ�นธี2 ม�ด�งน��

ร��ย ๑ ศิร�ส#ทำธี#ฤทำธี#ไช้ย ไกรกร$งอัด$งเดช้ฟ้$ =งฟ้=� หล��รร�ว่ กล�ว่

มห#ม� รอั�อั�น$ภ�พ ปร�บทำ$กทำ#ศิ ฤทำธี#ร$กร�ญ ผล�ญ พระนคำร รอันล�ว่ก�ว่ต�ว่ต�ดห�ว่ ต�ว่กล#�งกล�ดด�ษดว่น ฝีR�ย ขึ้��งยว่นแพ�พ��ย ฝีR�ยขึ้��งล�ว่ประล�ย ฝีR�ยขึ้��งไทำยไช้เยศิ คำ�น ย�งประเทำศิพ#ศิ�ล ส��ร�ญร�ษฎร2ส�มฤทำธี# พ#พ#ธีร�ช้สมบ�ต# พ#พ�ฒนมงคำล สรสกล�#ม� ประช้�กรเกษมส$ขึ้ สน$กทำ�8ว่ธีรณ� พระนคำรศิร�อัโยธีย� มห�ด#ลกภพ นพร�ตนร�ช้ธี�น�บ$ร�รมย2 อั$ดมยศิโยคำย#8งหล�� ฟ้=�ฟ้S� นฟ้Jกบ5รณ2

โคำลง ๔ ๒ บ$ญเจ��จอัมโลกเล��ยง โลก� ระเร�8อัยเกษมส$ขึ้พ5ล ใช้�น�อัย แสนสน$กศิร�อัโยธีย� ฤๅร�8� ถ/งเลย ทำ$กประะเทำศิช้มคำ�อัยคำ�อัย กล��ว่อั��งเย#นยอั ฯ ๓ ร5 �มล�กสรบศิ�สตร2ถ�ว่น หญ#งช้�ย จ�กกล��ว่กลอันพระลอั เล#ศิผ5� ไพเร�ะเร�ยบบรรย�ย เพร�ะย#8ง เพร�ะน� สมปH8 ล5�เส�ยงล5� ล�อัเล��โลมใจ ฯ

๔ สรว่ลเส�ยงขึ้�บอั��นอั��ง ใดป�น ฟ้Pงเสน�ะใดป5น เปร�ยบได�

136

Page 137: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เกล�กลอันกล��ว่กลก�ร กลกล�อัม ใจน� ถว่�ยบ��เรอัทำ��ว่ไทำ� ธี#ร�ช้ผ5�ม�บ$ญฯ ร��ย ๕ กล��ว่ถ/งขึ้$นผ5�ห��ว่ น�มทำ��นทำ��ยแมนสรว่ง เปนพระย�

หลว่งผ��นเผ�� เจ��เม�อังสรว่งม�ศิ�กด#Y ธีม�อั�คำเทำพ�พ#ล�ส ช้�8อัน�ง น�ฎบ$ญเหล�อั ล�ว่นเคำร�อัทำ��ว่เคำร�อัพระย� ส�ว่โสภ�พระสนม ถ�ว่นทำ$กกรมก��น�ล มนตร�คำ�ลคำ�บคำ�8ง ช้��งม��ม�8งมห#ม� โยธี� เด�ยรด�ษหล�� หม5�ทำกล��ทำห�ร เฝี=�ภ5บ�ลนอังเน�อัง เม�อังอัอัก ม�กม�ยศิ ทำ��ว่ธีม�เอั�รสร�ช้โปดก ช้�8อัพระลอัด#ลกล�มฟ้=� ทำ#ศิ ตะว่�นอัอักหล�� แหล�งไล�ส�ม� ทำ��นน�ฯ

ร��ย ๖ ม�พระย�หน/8งใหญ� ธีไซึ่ร�ทำรงน�มกร พ#มพ#ส�คำรร�ช้

พระบ�ทำเจ��เม�อังสรว่ง สมบ�ต#หลว่งสอังร�ช้� ม�มห#ม�เสมอัก�น ทำ#ศิตะว่�นตกไทำ�ทำ��ว่ อัคำร��ว่คำรอังคำรอังยศิ ทำ��ว่ธีม�เอั�รสร�ช้ ฦๅไกร ช้�8อัทำ��ว่พ#ไช้ยพ#ษณ$กร คำร��นล5กภ5ธีรธีใหญ�ไซึ่ร� ธีก6ให� ไปกล��ว่ไปถ�ม น�งน�มทำ��ว่น�มพระย� ช้�8อัเจ��ด�ร�ว่ด� น�ง ม�ศิร�โสภ� เปนน�งพระย�แก�ล5กไทำ� ล5กทำ��ว่ธีได�เม�ยร�ก ล��น�ก เนตรเสนห� อัย5�น�นม�ม�บ$ตร ส$ดสว่�ทำกษ�ตร#ย2สอังอังคำ2 ทำรง โฉมจ�นทำรง�มเง�8อัน ช้�8อัทำ��ว่เพ�8อันทำ��ว่แพง จ�กแถลงโฉมเล#ศิล�ว่น ง�มถ�8พ#ศิง�มถ�ว่น แห�งต�อังต#ดใจ บ�รน� ฯ

ทำ��ว่แมนสรว่งยกไปต�เม�อังสรอัง ร��ย ๗ เม�8อัน��นไทำ�แมนสรว่ง พญ�หลว่งให�ห� ห�ว่เม�อังม�ร#ปอัง

ว่��เม�อังสรอังกษ�ตร#ย2กล�� อัย��ช้��เร�จะรบ ช้#งพ#ภพเป?นเม�อังอัอัก

137

Page 138: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เร�งบอักให�เร�ยบพล น�ยกคำณช้$มก�น คำร�นเทำ�ยบพลเศิ#กเสร6จ ทำ��ว่ธีเสด6จพย$หบ�ตร ล�ล�ศิจ�กพระนคำร คำล�8น#กรพลพย5�ห2 ส5�แดนศิ/กบ�ม#ช้�� เด�ยรด�ษพลช้��งม�� เพ�ยบพ��นภ5ม#น ร��ย

ร��ย ๘ ส�ว่นนร#นทำรร�ช้� พ#มพส�คำรร�ช้ พระบ�ทำคำร��นได�ย#น ว่��

ภ5ม#นทำร2แมนสรว่ง ยกทำ�พหลว่งม�กระทำ�8ง ทำ��ว่ธีก6ส� 8งพลอัอักร�บ ต�บต�มก�นเด�ยรด�ษ พระบ�ทำเสด6จบ�ม#ช้�� พลห�ว่หน��พะก�น แกว่�งต�ว่ฟ้Pนฉะฉ�ด แกว่�งด�บฟ้�ดฉะฉ�ด ซึ่�อังหอักซึ่�ดยะย$�ง ซึ่�อังหอักพ$ �งยะย��ย ขึ้��งซึ่��ยรบบ�ม#คำล� ขึ้��งขึ้ว่�รบบ�ม#แคำล�ว่ แกล�ว่แลแกล�ว่ช้#งขึ้�� กล��แลกล��ช้#งขึ้�น ร$มก�นพ$ �งก�นแทำง เขึ้��ต�อัแย�งต�อัย$ทำธี� โห�อั/งอั$ดเอั�ช้�ย เส�ยงปSนไฟ้ก/กก�อัง สะเทำ�อันทำ�อังพส$ธี� หน��ไม�ด�ปSนด�ษ ธีน5ส�ดศิรแผลง แขึ้งต�อัแขึ้งง��ง��ง ช้��งพะช้��งช้นก�น ม��ผกผ�นคำล$กเคำล�� เขึ้��ร$กรว่นทำว่นแทำง ระแรงเร�งม�หน� ถ/งพ#มพ#ส�คำรร�ช้ พระบ�ดขึ้�ดคำอัช้��ง ขึ้$นพลคำว่��งขึ้ว่�งรบ ก�นพระศิพกษ�ตร#ย2 หน�เม��อัเม�อังทำ��นไธี� คำร��นพระศิพเขึ้��ได�ล�8นเขึ้�8อันให�ห�บทำว่�ร ทำ��นน�

ร��ย๙ ง�นร�กษ�พระนคำร ทำ��ว่พ#ช้�ยพ#ษณ$กรก�นเม�อังได� ไทำ�แมน

สรว่งเสด6จคำ�น ทำ��ว่พ#ช้�ยย�นคำรอังพ#ภพ ปลงพระศิพร�ช้บ#ด�แล�ว่ไสร� ธีก6ให�สอังพระง�หน�อัเหน�� ไปอัย5�ด�ว่ยย��เจ��ว่�งเด�ยว่ ก�บสอังน�งเฉล�ยว่ฉล�ด พ�8เล��ยงร�ช้ธี#ด� โดยธีตร�ช้�8อัช้�8น ช้�8อัน�งร�8นแลน�งโรย โดยร�กษ�สอังอั�อันทำ��ว่ สอังสมเด6จเสด6จด��ว่ ส5�ห�อังเร�อันหลว่ง ทำ��นแล

พระลอัคำรอังเม�อังสรอัง ร��ย

138

Page 139: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๑๐ เม�8อัน��นไทำ�แมนสรว่ง พระย�หลว่งผ5�ม�ศิ�กด#Y ให�ไปกล��ว่ น�งล�กษณว่ด� น�งม�ศิร�สว่�สด#Yลอัอั ให�แก�พระลอัด#ลก ยกเปน อั�คำมห#ษ� ม�บร#พ�รพระสนม ถ�ว่นทำ$กกรทำก��น�ล ประกอับสรรพ สมบ5รณ2 จ/งนเรนทำร2ส5รร�ช้บ#ด� สว่รรคำ�ไลยแล�ว่เสด6จ พระลอั เสด6จเสว่ยร�ช้ย2 โฉมอัภ#ล�สสระผม ด#สฟ้=�ช้มบร5 � โฉม พระลอัเล#ศิแก�ว่ กว่��ทำ��ว่แดนด#น แลน� ฯ

โคำลง ๒ ๑๑ รอัยร5ปอั#นทำร2หย�ดฟ้=� ม�อั��อังคำ2ในหล�� แหล�งให�คำนช้ม แลฤๅ ฯ

๑๒ พระอังคำ2กลมกล�อังแกล�ง เอัว่อั�อันอัรอัรรแถ�ง ถ�ว่นแห�งเจ��ก5ง�ม บ�รน� ฯ ๑๓ โฉมผจญส�มแผ�นแพ� ง�มเล#ศิง�มล�ว่นแล� ร5ปต�อังต#ดใจ บ�รน� ฯ

๑๔ ฦๅขึ้จรในแหล�งหล�� ทำ$กทำ�8ว่คำนเทำ�8ยว่คำ�� เล��ล�ว่นยอัโฉม ทำ��นแล ฯ

๑๕ เด�อันจร�สโพยมแจ�มฟ้=� ผ#บได�เห6นหน�� ลอัร�ช้ไซึ่ร�ด5เด�อัน ด$จแล ฯ

๑๖ ต�เหม�อันต�มฤคำม�ศิ พ#ศิคำ#�ว่พระลอัร�ช้ ประด$จแก�ว่เก�ทำ�ณฑิ2 ก�งน� ฯ

๑๗ พ#ศิกรรณง�มเพร#ศิแพร�ว่ กลกล�บบงกช้แก�ว่ อั�กแก�มปร�งทำอัง เทำ�ยบน� ฯ

139

Page 140: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๑๘ ทำ��นอังน�ส#กไทำ� คำ�อัเทำพนฤม#ตไว่� เปร�ยบด�ว่ย ขึ้อัก�ม ฯ

๑๙ พระโอัษฐ2ง�มย#8งแต�ม ศิศิ#อัย5�เย�ยว่ยะแย�ม พระโอัษฐ2โอั�ง�มตร5 บ�รน� ฯ ร��ย ๒๐ พ#ศิด5คำ�งสระสม พ#ศิศิอักกลมกลกล/ง สอังไหล�พ/งใจ

ก�ม อักง�มเง�8อันไกรสร พระกรกลงว่งคำช้ น#�ว่สลว่ยช้ดเล6บ เล#ศิ ประเสร#ฐสรรพสรรพ�งคำ2 แต�บ�ทำ�งคำ2ส$ดเกล�� พระเกศิ ง�มล�ว่นเทำ�� พระบ�ทำไทำ�ง�มสม สรรพน� ฯ

พระเพ�8อันแพงร�ญจว่นถ/งพระลอั โคำลง ๔ ๒๑ ขึ้�บซึ่อัยอัร�ช้เทำ��ยร ทำ$กเม�อัง ฦๅเล��พระลอัเล��อัง ทำ� 8ว่หล�� โฉมบ�บพ#ตรเปล�อัง ใจโลก ส�ว่หน$�มฟ้Pงเปนบ�� อัย5�เพ��ยงโหยหน ฯ

๒๒ เล��ฦๅโฉมทำ��ว่ทำ�8ว่ เม�อังสรอัง ขึ้จรขึ้��ว่ถ/งห5สอัง พ�8น�อัง รทำว่ยด$จว่�ลย2ทำอัง คำรว่ญไคำร� เห6นน� โหยลห�อัยในห�อัง อัย5�เหย��ยมฟ้Pงส�ร ฯ

๒๓ พระแพงพระเพ�8อันเพ��ยง พ#ศิว่ง

140

Page 141: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

น�บอัย5�ในใจจง จอัดไทำ� มล�กเห6นดอักกลหลง ฉงนเง�8อัน อัย5�น� อักอั�อันรทำว่ยไหม� สร�กหน��ต�หมอัง ฯ

๒๔ น�งโรยน�งร�8นขึ้/�น ไปเย�อัน เห6นร�ช้สอังหมอังเหม�อัน ด�8งไขึ้� ทำ$กว่�นด$จดว่งเด�อัน ง�มช้�8น ไส�น� หมอังด�8งน��ขึ้��ไหว่� บอักขึ้��ขึ้อัฟ้Pง หน/8งร� ฯ

๒๕ ผ#ว่ไขึ้�พ5ลพย�ธี#ไซึ่ร� ย�ห�ย ง��ยน� ไขึ้�หล�กทำ��งหล�ยใคำร ช้�ว่ยได� ไขึ้�ใจแต�จ�กต�ย ด�กว่�� ไสร��น� สอังพ�8น/กในไว่� แต�ถ��เผ�เผ�อั ฯ

โคำลง ๒ ๒๖ ขึ้��ฟ้Pงเหล�อัทำ�8พร�อัง สอังสมเด6จพระน�อัง กล��ว่น��กลใด ฯ ๒๗ ใดขึ้�ดใจแม� ณ เกล�� สอังสมเด6จพระเจ�� บอักไว่�ง�นเผ�อั ฯร��ย ๒๘ เจ6บเผ�อัเหล�อัแผ�นด#น นะพ�8 หล�กระบ#ลในแหล�งหล�� นะพ�8

บอักแล�ว่จะไว่�หน��แห�งใด นะพ�8 คำว่�มอั�ยใคำรช้�ว่ยได� นะพ�8 อั�ยแก�คำนไสร�ทำ��นห�ว่ นะพ�8 แหนงต�ว่ต�ยด�กว่�� นะพ�8 สอังพ�8อัย��ถ�มเผ�อั นะพ�8 เจ6บเผ�อัเหล�อัแห�งพร�อัง โอั�เอันด5ร�กน�อัง อัย��ซึ่���จ��ต�ย หน/8งร� ฯ

ร��ย

141

Page 142: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๒๙ ขึ้��ไหว่�ถว่�ยช้�พ#ต เผ�อัขึ้��ช้#ดขึ้��เช้�8อั เขึ้�อัด�งฤๅเหต$ใด ธีม#ไว่�ใจเทำ��เผ�� สอังแม� ณ ห�ว่เจ�� ม#ได�เอันด5เผ�อัฤๅ ฯ

โคำลง ๔ ๓๐ เส�ยงฦ�เส�ยงเล��อั��ง อั�นใด พ�8เอัย เส�ยงย�อัมยอัยศิใคำร ทำ� 8ว่หล�� สอังเขึ้�อัพ�8หล�บไหล ล�มต�8น ฤๅพ�8 สอังพ�8คำ#ดเอังอั�� อัย��ได�ถ�มเผ�อั ฯ ๓๑ ส#8งน��น�อังแก�ว่อัย�� โศิก� นะแม� เผ�อัจ�กขึ้อัอั�ส� จ$�งได� ฉ�นใดร�ช้จ�กม� สมส5� สอังน� จ�กส�8อัส�รถ/งไทำ� ห�กร5 �เปนกล ๓๒ คำว่�มคำ#ดผ#ดร�ตได� คำว่�มอั�ย พ�8เอัย หญ#งส�8อัช้�กช้ว่นช้�ย ส5�หย��ว่ เจ6บเผ�อัว่��แหนงต�ย ด�กว่�� ไสร�น� เผ�8อัห�กร�กทำ��ว่ทำ��ว่ ไปRร5 �จ�กเผ�อั ฯ ๓๓ ไปRห�อันเหล�อัคำ#ดขึ้�� คำ#ดผ#ด แม�น� คำ#ดส#8งเปนกลช้#ด ช้อับแทำ� มดหมอัแห�งใดส#ทำธี#Y จ�กส5� ธีแม� ให�ลอับลอังทำ��ว่แล� อัย5�ได�ฉ�นใด ฯ

น�งพ�8เล��ยงเป?นคำ5�คำ#ด ร��ย ๓๔ ภ�ยในสอังน�งขึ้อับ ว่��ม#ช้อับภ�ยนอัก ดอักห��มว่�� ผ#ด

ใหญ� เขึ้�อัคำ#ดใช้�คำว่�มด� ม�ผ5�ร5 �น��กล�ว่ เส�ยต�ว่เผ��อัล5กไทำ� จะ ไว่�ผ#ดใน

142

Page 143: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

แหล�งหล�� จะไว่�หน��แห�งหนใด ขึ้��เด�ใจสอังสบ พบกระแหน�สอังศิร� ใจกษ�ตร�ม�เส�ยช้อับ เร�จะประกอับจงคำว่ร ซึ่/8งสอังคำรว่ญจ$�งได� ไว่�คำว่�มร��ยแก�เร�น� ขึ้��ก6ว่��สอังพง�อัย5� เกล�� สอังทำ��ว่เจ��ไปRร5 � ไว่�เผ�อัผ5�อั�ส� คำร�น��พ�8 บ ผ#ด คำว่�มคำ#ด สอัง บได� สอังบพ#ตรจ�กไว่� สอังพ�8เล��ยงเย�ยใด ฯ

ร��ย ๓๕ ขึ้��จะใช้�ช้�ว่ในผ5�สน#ทำ ช้#ดช้อับอั�ช้ฌ�ส�ย ไปซึ่��อัขึ้�ย ว่�ย

ล�อัง แล�ว่ให�ทำ�อังเทำ�8ยว่เด#ร สรรเสร#ญสอังโฉมศิร� ทำ� 8ว่บ$ร� พระลอั ขึ้�บซึ่อัยอัยศิอั��ง ฦๅล5กกษ�ตร#ย2เจ��ช้��ง ช้�8นแทำ�ใคำร เทำ�ยม เทำ�ยบน� ฯ

ยอัโฉมเพ�8อันแพง โคำลง ๔ ๓๖ ทำ$กเม�อังม�ล5กทำ��ว่ น�บม� ม�กน� บเปร�ยบสอังกษ�ตร� พ�8น�อัง พระแพงแม�ศิร� สว่�สด#Yย#8ง คำณน� พระเพ�8อันโฉมยงหย�อัง อัย5�เพ��ยงดว่งเด�อัน ฯ ๓๗ โฉมสอังเหม�อันหย�ดฟ้=� ลงด#น ง�มเง�8อันอั�ปสรอั#นทำร2 ส5�หล�� อัย��คำ#ดอัย��คำว่รถว่#ล ถ/งย�ก แลน� ช้มยะแย�มทำ�8ว่หน�� หน�อัทำ��ว่ม�บ$ญ ฯ ๓๘ หม�8นขึ้$นถ�ว่นหน��ส�8� ห�ว่เม�อัง ก6ด� อัย��ใคำร�อัย��คำ#ดเคำ�อัง สว่�ทำไหม�

143

Page 144: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

สมภ�รส�งสอังเร�อัง สอังร$ �ง ม�น� สอังร�ช้คำว่รทำ��ว่ไทำ� ธี#ร�ช้ผ5�ม�บ$ญ ฯ โคำลง ๒ ๓๙ ยอัยศิสอังอั�อันทำ��ว่ ฦๅทำ�8ว่ทำ$กแดนด��ว่ ลอัร�ช้ได�ฟ้Pงส�ร ฯ ๔๐ ฟ้Pงตระก�รอัย5�เกล�� ให�เร�งเบ#กเขึ้�เขึ้�� ม�ส5�โรงธี�ร ทำ��นแลฯ ๔๑ ฟ้Pงส�รสอังหน$�มเหน�� จอัมร�ช้คำรว่ญคำ#ดอั�� อัคำร��ว่ห�ว่ใจ ทำ��นน� ฯ ๔๒ มล�กน/กในคำแคำล�ว่ ผ#พ�8ม�บ$ญแก�ว่ พ�8เพ��ยงไปสม เจ��น� ฯ ร��ย ๔๓ ช้มขึ้��ว่สอังพ�8น�อัง ต�อังหฤทำ�ยจอัมร�ช้ พระบ�ทำให� ร�งว่�ล

ปPนผ��เส��อัสนอับ ขึ้อับใจส5เอั�ขึ้��ว่ ม�กล��ว่ต�อังต#ดใจ บ�รน� ฯ โคำลง ๒ ๔๔ ฉ�นใดก5จ�กได� สมพระน$ช้น�อังไทำ� อั�อันทำ��ว่ทำ��งสอัง ฯ ๔๕ ทำ��ว่ธีจ��นอังโคำลงอั��ง โคำลงบพ#ตรเจ��ช้��ง ช้�8อัแทำ�ใดเทำ�ยม เทำ�ยบน� ฯโคำลง ๔ ๔๖ เร�ยมฟ้Pงส�รอั��นอั��ง อั�นผจง กล��ว่น� ถน�ดด�8งเร�ยมเห6นอังคำ2 อัะเคำ��อั สอังศิร�สมบ5รณ2บง กช้ม�ศิ ก5เอัย นอันแนบสอังขึ้��งเน��อั แนบเช้��อั ช้มเช้ย ฯ โคำลง ๒

144

Page 145: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๔๗ พระกรเกยผ�กไทำ� ม�อัล5บทำรว่งไล�ไล� ทำ��เล�ห2ให�เขึ้�เห6น ฯ

น�งพ�8เล��ยงใช้�แม�มด ร��ย ๔๘ เปนปฤศิน�แล�ว่ไส� ธี ก6ให�เล��ยงด5โดยขึ้น�ด เขึ้�ก6ล� พระ

บ�ทำเม��อัเม�อัง หน��ร$ �งเร�อังช้มช้�8น ไปบอักแก�น�งร�8นน�งโรย โดยย$บลทำ$กส/8ง จ/8งสอังน�งพ�8เล��ยง ทำ5ลแด�สอังเน��อัเกล��ยง ถ�8ถ�ว่น ส�รแสดง ฯ

๔๙ จ/8งแสว่งห�ย�ยมด ไปจรดผ5�ย�ย�� จ��เอั�แต�ผ5�ส#ทำธี#Y ร5 �ช้#ดใช้�กลคำล�อัง บอักทำ��นอังทำ$กอั�น คำร�น ธี ช้�ว่ยล$ไซึ่ร�� ต5จะให� ล�ภจงคำร�น จะให�ร�งว่�ลจงพอั คำร��นะพระลอัสมสอังแล�ว่ อัย5�ช้��งย�ยมดแก�ว่ อัะคำร��ว่ใคำรป�น เปร�ยบเอัย ฯ

โคำลง ๓ ๕๐ ย�ยฟ้Pงส�รย�ยส�8นห�ว่ ย�ยเคำยแต�ต�ว่ช้�8ว่ต�ว่ช้�� ย�ยจ�กลอังเจ��หล�� บ�ได�หล�นเอัย ฯ โคำลง ๒ ๕๑ ย�ยเคำยใคำรอัย��ไส� ย�ยช้�ว่ยย�ยช้�กให� ถ�อังแทำ�จ�กไป ส5�น� ฯ ร��ย ๕๒ ย�ยว่��เย�ยกระใดเขึ้�ทำ$กผ5� ต5ร5 �จ�กเขึ้�ทำ�8ว่หน�� ย�อัมช้�8ว่ช้��ม#เป

นกล เห6นแต�ต5ส�มคำนแก�แม�มดเถ�� แก�8เจ��แม�มดใหญ� จะลอังใคำรใคำรก6ม� จะห�ใคำรใคำรก6เต�� เว่�นแต�เจ��ฟ้=�เจ��แผ�นด#น ธีร5 �ศิ#ลปFร5 �ศิ�สตร2 ธี ม�อั��น�จม�บ$ญ คำ$ณต5ไกลทำ��นไทำ� สอังร�ช้น��นฤๅได� อั�จย��อัฤๅถ/ง เลยน� ฯ

145

Page 146: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ร��ย ๕๓ ด�งจ/งต5จะร5 �จ�ก หมอัส#ทำธี#ศิ�กด#Yส�มคำน ร5 �พระมนต2ม�ฤทำธี#Y ล5ก

ศิ#ษย2ป5Rสม#งพร�ย ย�ยก6น��ไปบอัก จ/งจรอักหมอัแล�ว่ม� ขึ้��ก6เขึ้��ไปส5� ป5Rหมอัเถ��เจ��หมอัหลว่ง บ��บว่งบอักทำ$กประก�ร ว่�น ธี ช้�ว่ยก�งว่ล หมอักล��ว่กลย�ยมด ต5น��ยศิย�งต�8� ลอังแต�ส�8�พอัด� พอัแรงผ�แรงมนต2 เจ��ส�กลผ��นหล�� หน��ผ5�ใดจะลอังล$ สนอังน�งทำ$ทำรฮ5 ว่�� ธี เอันด5ร5 �จ�ก ผ5�ม�ศิ�กด#Yส#ทำธี#Y ผ5�ม�ฤทำธี#Yม�อั��น�จ อั�จลอัง ธี ม�ได� ต5จะให�ล�ภจงเต6มกอัง ต5จะให�ทำอังเต6มโกฎ# ทำ� �งผ5�บอักโสดจะร�งว่�ล เช้#ญบอักพล�นอัย��ช้�� จงด5ร5 �จ�กหน�� ทำ��นให�เต6มใจ หน/8งร�

ร��ย ๕๔ หมอัว่��ในใต�ฟ้=� ทำ�8ว่แหล�งหล��ผ5�ใด ใคำรจ�กเทำ�ยมจ�กคำ5� ป5Rเจ��ป5R

สม#งพร�ย ธี ว่��ให�ต�ยก6ต�ยทำ�นเห6น ธีว่��ให�เปนก6เปนทำ�นใจ จะลอังใคำรใคำรก6ม� จะห�ใคำรใคำรก6 บ อัย5� จะไปส5�ทำ��นไส� ไว่�ต5จะน��ไป เถ��ว่��ทำ�งไกลจรล�8� ว่�นน��คำ�8�สอังน�งเม�อั พร$ �งน��เช้��เขึ้�อัเขึ้�ยว่ม� สอังน�งล�สอังเถ�� ไปบอักแก�สอังเจ�� สอังอั�อันทำ��ว่ย#นด� ย#8งน� ฯ

เพ�8อันแพงอั$บ�ยปRว่ย โคำลง ๔ ๕๕ สอังศิร�เสว่ภ�คำย2ได� ฟ้Pงส�ร ถน�ดด�8งพระภ5บ�ล จ�กเต�� คำ�อัส$ร#ยส�อังบ�ว่บ�น สรดร�อั ก�นน� เกรงเกล�อักเย�ยว่คำว่�มเร�� ร� 8ว่ร5 �ฤๅด� ฯ ๕๖ สอังกรกลเก�ยดเก��ยว่ กรรช้#ด แสร�งใส�กลปกปUด เง�8อันไว่� คำว่�มขึ้��ซึ่�อันซึ่อันม#ด ง��แง� ง�มน�

146

Page 147: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เอั�ช้อับลอับปนให� แปลกร��ยเปนด� ๕๗ พ�8เล��ยงเห6นเล�ห2แล�ว่ ย#นฉงน อัย5�น� สอังใส�กลเหน�อักล ใช้�น�อัย ไหว่�พระย��ย�งยล หล�นร�ช้ ฤๅแม� สอังอัย5�สอังเศิร��สร�อัย สร�กหน��ต�หมอัง ฯ ๕๘ หมอัด5หมอัว่��ให� ร�บขึ้ว่�ญ ขึ้ว่�ญอั�อันเขึ้จรจร�ล จ#8มฟ้=� ขึ้ว่�ญเทำ�8ยว่ทำ�8ว่แดนบรร- พตปR� ดงน� ให�ร�บขึ้ว่�ญอัย��ช้�� พร$ �งเช้��ว่�นด� ฯ ๕๙ ย��เจ��ฟ้Pงขึ้��ว่ร�อัน อั�ด5ร เด�อัดน� เขึ้�อัเร�งเร6ว่ไปทำ5ล แด�ไทำ� พระภ5บด#นทำร2ส5รย2 ปUต$ร�ช้ สอังน� ขึ้��พ�8เล��ยงไปไหว่� บอักทำ��ว่ทำ$กอั�น ฯ ๖๐ คำร��นฟ้Pงธี#ร�ช้ร�อัน รนใจ อัย5�น� หมอัจ�กเอั�อั�นใด เร�งให� ไปร�กเร�ยกขึ้ว่�ญใน เขึ้�ป5R พระเอัย หมอัส�8งเขึ้�อัขึ้��ได� ช้อับช้��งต�ว่เร6ว่ ฯ ๖๑ เขึ้�อัไปอั$ปก�ศิแล�ว่ เขึ้�อัม� ทำ5ลแด�สอังธี#ด� อัย5�เกล�� สอังฟ้Pงหฤหรรษ� ช้มช้�8น ใจน� สอังพ�8เร6ว่ไปเช้�� ช้�ว่ยน�อังจงพล�น ฯ ๖๒ เบ#กเอั�ช้��งต�นช้�8อั เทำ�ยมลม ธีพ�8 ก�บพระพ�ย$พล�นสม ช้�8อัแทำ� เทำ�ยมใจเล#ศิแลช้ม ฝีHย��ง ม�นน� เร6ว่เร�งเร6ว่น�กแล� เล#ศิด�ว่ยเด#รพล�น ฯ

147

Page 148: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

โคำลง ๒๖๓ ไก�ขึ้�นเขึ้�ยว่ผ5กช้��ง ม�เทำ�ยบทำ��งสอังขึ้��ง แนบขึ้��งเกยน�ง ฯ ๖๔ ไปRส�นทำ�งส�8งไทำ� พระแต�งจงสรรพไว่� เย�ยว่ป5Rเจ��เร�ม� ฯ ๖๕ เผ�อัจ�กล�แม� ณ เกล�� จ�กอัย5�เย�ยว่เจ�ยนร$ �งเช้�� จ�กช้��ทำ�งไกล

น�งพ�8เล��ยงไปห�หมอัเฒ�� ร��ย ๖๖ ขึ้/�นช้��งไปผผ��ย ม�คำคำล��ยโดยทำ�ง ถ�บถ/งกล�งจรอักป5R

หมอัเถ��อัย5�แลเห6น แสร�งแปรเปนโฉมมล�ก เปนบ��ว่ภ�คำ บ��ว่ง�ม สอังถ/งถ�มห�ป5R ป5Rห�ว่อัย5�ยแย�ม ขึ้�อัยว่��สอังแสล�ม ม�แต�ด��ว่แดนใด ฯ

โคำลง ๒ ๖๗ สอังคำน/งในใคำร�ร5 � ล5กหล�นป5Rฤๅผ5� อั�8นโอั�ไปRง�ม บ�รน� ฯ ๖๘ ก�มกรรห�ยย�8ว่ขึ้��ง คำ#ดแต�จ�กช้��ช้��ง ทำ��นไส�จ�กเป?น ปRว่ยน� ฯ

ส5�ส��น�กป5Rเจ��สม#งพร�ย ร��ย ๖๘ บน�นเห6นเปนป5R ร5ปเถ��อัย5�ด5หล�ก สอังประจ�กษ2ตก ใจ

ใคำรจ�กป5นป5Rได� ป5Rช้�ว่ยสอังล5กไทำ� แต�น��ฤๅไป อั�8นเลย ฯ โคำลง ๒

148

Page 149: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๗๐ เส�ยไฟ้เปR�ห#8งห�อัย แรงป5Rน��ร5 �น�อัย เผ�อัไปRร5 �เลยนอั ฯ ร��ย ๗๑ เช้#ญป5Rหมอัขึ้/�นขึ้�8 ขึ้�บช้��งปร�8ปร/งต�ม ทำ��งส�มไปรร��ย บ��ย

หน��ส5�เขึ้�เขึ้�ยว่ เหล�ยว่แลทำ�งจรล#8ว่ เหล�ยว่แลทำ#ว่เทำ#นปR� ฝีR�แฝีกแขึ้มแกมเล� ดงประเด�ประด5� หม5�ไม�ย�งไม�ย5ง ตเคำ�ยนส5งส$ดหมอัก พยอัมดอักม$�งเมฆ่ อัเนกไม�หล�ยพรรณ ม�ว่�ลย2เว่�ยนเก��ยว่ก#8ง ไม�แมกม#8งใบรบ�ด ลมพ�นพ�ดรลอัก ดอักดว่งพว่งเผล6ดช้�อั กระพ$ �มห�อัเกสร สลอันบ$ษบ�บ�น ตระก�ร กล#8นหอัมห�8น ช้�8นซึ่ร$กล5กเหล�อังล�อัน ใบอั�อันต�นล��อั�ว่น ก#8งก��นแกมง�ม ฯ

ร��ย ๗๒ ต�มก�นไป บ ห/ง ถ/งต�นเขึ้�แต�ล��ง แลล#งคำ��งบ��งช้น� ผ�ผ#ว่

ร�อังน��กล�ว่ ห�ว่ห5พอังอัย5�คำคำร��ม เส�อัส�งด��มด�อัมทำ�ง แรดคำว่�ยขึ้ว่�งขึ้ว่�ดอัย5� หม5�กระทำ#งเทำ�8ยว่ปR� ว่�ว่ล�นล��เลมไพร หม5�หม�ไปคำคำล��ย น�งช้��ผ�� �ยคำคำล�8� บร5 �ก�8ส�8�ต�มส�ร ง5พพ�นพ#ษกล�� ง5เหล�อัมคำว่��ร�ดคำว่�ย เย�ยงผ�ผ�ยปHนปR�ย ฝีR�ยช้��งพ�งเซึ่ร�ซึ่ร/ก ส�ตว่2พ�นฦกพ�นล�ย หมอัม#กล�ว่กล�ยจระคำล��ย เขึ้��ปR�ไปคำล�ยคำล��ย ด�ว่นด��นโดยทำ�ง ฯ

ร��ย ๗๓ เอันด5สอังน�งตกใจกล�ว่ รร�ว่ห�ว่อักส�8น ล�8นทำทำ/กทำทำ�ว่ ส

ร�ว่ต�มหมอัผะผ��� เห6นแนว่น���บ�งบ/ง ช้รทำ/งธี�ร ห�ว่ยยหนอัง จรเขึ้�มอังแฝีงฝีP8 ง สรพร�8งห�ว่ขึ้/�นขึ้ว่�กไขึ้ว่� ช้��งน���ไล�แทำงเง� เง�อักเอั�คำนใต�น��� กล�8�ต�กระเหล�อัก กระเกล�อักกลอักต�กลม ผมกระหว่�ดจ��ต�ย ฝีR�ยหนปล�ยไม�แมก ฟ้Pงเส�ยงแสรกเง��ง5ด ทำ#�งทำ5ดบ�นพพ/มเส�ยง เคำ��ก5�เคำ�ยงคำ5�ร �อัง ก�อังดงด$จตระหว่�ด ผ�ดฟ้Pงตกใจกล�ว่

149

Page 150: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

หมอัเถ��ห�ว่ไปพล�ง โลมสอังน�งอัย��ตกใจ บเปนใดดอักนะแม� กระแหน�น��จะเจ�� พระป5Rเร�ห�กทำ��เอัง หมอัม#กล�ว่เกรงส�กส#8ง ขึ้�บช้��งว่#8งขึ้/�นเขึ้� เคำร��ก�นไปบห/ง ถ�บถ/งแต�ต�นเขึ้� หมอัเถ��ลงจ�กช้��ง ไว่�สอังน�งอัย5�แต�ไกล หมอัจ/8งเขึ้��ไปส5� ป5Rเจ��ป5Rสม#งพร�ย ถ/งถว่�ยกรกร�บไห� บอักว่��พระหล�นไทำ� เพ�8อันทำ��ว่แพงทำอัง ฯ

โคำลง ๒ ๗๔ ทำ��งนสอังเทำ��ฟ้=� ม�ทำ��บว่งให�ขึ้�� น��พ�8เล��ยงสอังม� ฯ ๗๕ ป5Rเจ��ว่��หมอัไส� ไปเร�ยกม�ให�ใกล� แทำบน��อัย��ขึ้�ม ฯ ๗๖ หมอับอักคำว่�มสอังเจ�� พระป5Rให�สอังเขึ้�� ไปส5�แล�ว่เช้#ญเขึ้�อั ฯ ๗๗ สอังเห6นเส�อักร�บเฝี=� คำร��มกล�ว่ก�มกร�นเขึ้�� ไปกร�บไหว่�ทำ� �งสอัง ฯ

ร��ย ๗๘ ต�มอังเส�อัพร�บ เห6นเส�อักล�บเปนแมว่ แถว่จร�ศิศิ$ภ

ล�กษณ2 มล�กเห6นโฉมป5Rเจ�� แปรร5ปเถ��หงอักสก�ว่ คำ#�ว่ขึ้�ว่ขึ้นต�เผ�อัก กล�บตระเล�อักเปนบ��ว่ พ/งมล��ว่โฉมกล�อังแกล�ง ง�มอัรรแถ�งโถงเถง ทำรงล�กเลงเสสรว่ล สคำร�ญคำรว่ญง�มถน�ด รบ�ดเปนกล�งแก� ตระแหน�ร5ปล�กษณด� ม�ม�รย�ทำเส�8ยมส�ร สอังถว่�ยสก�รบ�ช้� อั�นแต�งม�ทำ$กส/8ง จ/8งทำ5ลส�รสอังไทำ� สอังร�ช้ก�มกร�บไหว่� พระบ�ทำเจ��ก5ม� ฯ

ขึ้อัให�ป5Rเจ��ช้�ว่ย

150

Page 151: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

โคำลง ๒ ๗๙ ทำ$กขึ้ธี#ด�เทำ��ฟ้=� เห6นแต�พระเจ��ขึ้�� พระป5Rเจ��อังคำ2เด�ยว่ ๘๐ ขึ้�บเขึ้�ยว่ม�แต�เช้�� สอังให�เช้#ญพระเจ�� โปรดเปล��อัง

ทำ$กขึ้2หล�น ทำ��นเทำอัญ ฯ ๘๑ เช้#ญช้�ว่ยภ�รล$แล�ว่ เง#นแลทำอังกอังแก�ว่ อัเนกขึ้��ขึ้อั

ถว่�ย ๘๒ ก�มกรรห�ยเห#8มไหม� พระช้�ว่ยพระช้�กให� ลอัร�ช้พ�นคำว่�ม

ต�ย ร��ย ๘๓ ป5RไปRผ�ยตอับถ�อัย อัย5�น�อัยหน/8งบม#น�น ป5Rก6ธี#ญ�ณเล6งด5 ก5

จะช้�ว่ยคำว่รฤๅม#คำว่ร ร5 �ทำ� �งมว่ลทำ$กอั�น ด�ว่ยผลกรรม2เขึ้�แต�ก�อัน ทำ��หย�อันหย�อันต/งต/ง ส�ว่นจะถ/งบม#หย$ด เทำ��ว่��จะพล�ดส$ดพล�นม�ว่ย ด�ว่ยผลกรรมเขึ้�เอัง แต�เพรงเขึ้�ทำ��งสอัง ทำ��บ$ญปอังจะไจ� ขึ้อัได�พ/8งบ$ญต5 ป5Rด5เสร6จจ/8งว่�� สอังน�งอัย��กล��ว่อั��ง ถ/งส#นจ��งส#นบล ตนก5จ�กไปส5� ถ/งทำ�8อัย5�สอังเจ�� เขึ้�อัเขึ้��ไปก�อันกล��ว่ ขึ้��ว่ด�งน��ให�ฟ้Pง ก5จะไปภ�ยหล�งบช้�� ผ#ม#ว่�นน��อั�� พร$ �งน��ก5ถ/ง ฯ

ร��ย ๘๔ สอังพ/งใจคำ��ป5R ไหว่�ร�บอัย5�บม#ว่�ง สอังน�งสนอังคำ�� ตอับ

ขึ้อับคำ��พระป5Rเจ�� เสมอัอั��มฤตร�อัยเต�� ม�โสรจให� สร��งสเบย ฯ ร��ย ๘๕ พระเอัยเขึ้�อัขึ้��ม� จ�กต�ยช้��ต�ยมอัด เน��อันก หลอัด

หนทำ�ง ส�งแสกทำ5ดคำ5ดเคำ�� ขึ้อัพ/8งบ$ญพระเจ�� จงพ�น คำว่�มกล�ว่ ฯ โคำลง ๒ ๘๖ ป5Rห�ว่อัย5�ยะแย�ม ขึ้�อัยว่��สอังแสล�ม อัย��ร�อันใจเขึ้�อั ฯ

151

Page 152: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

โคำลง ๓ ๘๗ สอังน�งเม�อัเห6นว่�น จงทำ�นอัอักป�กปR� ไปว่��หล�น

แก�ว่ ถ��ทำ��นทำ5ลส�ร ฯ ช้ไมพร ร��ย ๘๘ ม#น�นน�งโรยน�งร�8น ไหว่�ป5Rช้�8นช้มล� ก�บหมอัม� ขึ้/�นช้��ง

เล�ยบเด#รขึ้��งต�นเขึ้� คำ�นไต�เต��ต�มทำ�ง เหล�ยว่หล�ง พล�งจะไจ� ช้มไม�ไหล�สอั�ด เหม�อันปร�ส�ทำพ#ศิ�ล คำ�อั พ#ม�นมนเทำ�ยร อั�เก�ยรณ2แกมดอักแดง แสงด$จปPทำมร�คำ ภ�คำใบเขึ้�ยว่สรด คำ�อัมรกตร$ �งเร�อัง ดอักเหล�อังเพ�ยงทำอังส$ก ขึ้�ว่ด$จม$กด�ด�ษ โอัภ�สพรรณพ#จ#ตร พ#พ#ธีภ5ม#ล��เน� ง�ม เอั�ใจใช้�น�อัย คำล�อัยลงถ/งด#นต�8� เลงสบส�8�พฤกษ� ง�มพอั ต�ต�ด5 เพร�ะพอัห5ห5ฟ้Pง นกประน�งก�นร�อัง เพร�ะไพรก�อัง ปR�ก�อัง เพร�ยกพ��นพงพ� ฯ

ร��ย ๘๙ เส�ยงโนร�ส�ร#ก� ส�ตว่�ฝี5งด$เหว่�� แขึ้กเต��เคำล��คำล#�ง โคำลง

นกเอั��ยงโอังคำ5�เคำ�ยง เส�ยงแซึ่งแซึ่ว่ภ5รโดก โคำกม�� ม��ยน�งนว่ล กระส�สรว่ลกระส�นต2 ก�งเขึ้นขึ้�นแผ�แพน แอั�น อักจอักจ#บกด ขึ้$นย5งช้ดขึ้นฟ้=อัน กระหย�อันห�งฟ้ฟ้�ย น�ง ย5งร�ยรอับเฝี=� ทำร�ยทำอังเคำล��คำ5�เคำ�ยง ระม�8งเม�ยงม��ยคำ5� เกล�8อันกล�นอัย5�คำคำล�8� บร5 �ก�8ส�8�ก�8ส�ร เห6นตระก�รสรน$ก จร#ว่จร�ว่ซึ่$กจรจร�ล บร5 �ก�8พรรคำ2ป5ปล� นกหกด�ด�ษอัย5� หงส2เห#รส5�สระสรง เป?ดน���ลงลอัยล�อัง ทำ$งทำอังทำ�อังจรจร�ล จ�กพร�กพรรคำ25ฟ้5มฟ้อัง คำ�บแคำคำรอังคำ5�หว่��ย ดอักบ�ว่ผ��ยจ�บ บ�ว่ ภมรม�ว่เม�ซึ่ร�บ อั�บลอัอังเกสร สลอันบ$ษบ�บ�น ตระก�รดอักบ�ว่แดง แฝีงบ�ว่ขึ้�ว่คำล�8คำล�อัย สร�อัยส�ตบรรณ บงกช้ รรว่ยรสกล#8นจงกล น#โลตบลโกม$ทำ อั$บลบ$ษบ�ว่ เผ�8อันฉล�บ ปR�กล�ว่กล�บ

152

Page 153: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

กล�ยสรน$ก ส��ร�ญส$ขึ้เปรมปร�ด#Y ช้��งเร6ว่ร�8�ผ�ดผ�ง ถ/งว่�งใกล�ปร�ส�ทำ ร�บขึ้ว่�ญร�ช้ธี#ด� ขึ้ว่�ญ สอังม�สมส5� อัย5�ก�บอังคำ2อั�อันไทำ� ไฟ้แดดอัย��ร5 �ไหม� ไขึ้�อัย��ร5 �ถ/ง แม�เลย ฯ

โคำลง ๒ ๙๐ คำ��น/งใดอัย��แคำล�ว่ ล$ล�ภโดยใจแก�ว่ อัย5�เคำล��ฤๅคำล� หน/8งเลย ฯ

ต��งโรงพ#ธี�ร�บป5Rเจ�� ร��ย ๙๑ ส�ว่นธี#ด�ทำ��งสอัง ต��งเต�ยงทำอังรอังร�ช้อั�สน2 พ#ด�น ด�ษ

ด�ดบน เทำ�ยบขึ้นนเขึ้นยตระส�ก ม��นปPกแพร�ว่แพรพรรณ สรรพขึ้อังหอัมห�ได� สรรพดอักไม�ห�ถ�ว่น ล�ว่นแก�ว่ต��ง ขึ้��ว่ตอัก ช้�อัดอักไม�เง#นทำอัง ขึ้อังก#นสรรพอั�ห�ร ตระก�ร แกล�มเหล��เขึ้�� แต�งไว่�ร�บป5Rเจ�� ว่��แต�งไว่�ร�บขึ้ว่�ญ ฯ

โคำลง ๒ ๙๒ ไปRทำ�นว่��จะแจ�ว่ พระป5Rเจ��ม�แล�ว่ ก�อันแล�ถ/งเร�อัน ฯร��ย ๙๓ เห6นห�ว่เหม�อันจรคำล$�ม ช้รอั$�มบนเว่ห� สอังสงก�จะไจ� สอัง

ประนมม�อัไหว่� รอัยป5Rเจ��เร�ม� ฯ โคำลง ๒ ๙๔ แลห�สอังพ�8เล��ยง เห6นแต�ไกลม�เพ��ยง ด�8งได�ก#นเม�อัง ฯ ๙๕ ประน�งเน�อังน�8งเฝี=� ขึ้��จ/8งลงช้��งเขึ้�� ม�กร�บไหว่�

สอังน�ง ฯ

153

Page 154: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๙๖ สอังแลพล�งสอังไหว่� ใดด�8งน��รอัยไทำ� ป5Rเจ��เร�ฤๅ ฯ ๙๗ เขึ้�ว่��คำ�อัทำ��นแทำ� พระป5Rเสด6จม�แล� อัย��ได�สงก� ฯ ๙๘ ม�จะอั�ร�ธีน2ป5Rเจ�� กรประนมต��งเกล�� กร�บไหว่�

ทำ� �งหล�ย ฯ ๙๙ ปร�ยขึ้��ว่ตอักดอักไม� ถว่�ยธี5ปเทำ�ยนทำอังไหว่� กร�บ

เกล��สด$ด� ฯ ๑๐๐ พระม�ยศิย#8งฟ้=� ขึ้อัพระเอันด5ขึ้�� ทำ��นให�เห6นอังคำ2 ทำ��นน� ฯ

ป5Rเจ��ส��แดงตน โคำลง ๔ ๑๐๑ สอังผจงอั�ร�ธีนไหว่� อั�ร�กษ2 ขึ้อัทำ��นแสดงส#ทำธี#ศิ�กด#Y อัย��ก��ง ขึ้อัเปนทำ�8พ��น�ก น#ตยแด� เผ�อัน� ขึ้อัพระป5Rเจ��ต��ง แต�งให�เปนต�ว่ ฯ ๑๐๒ บ�ดเด�\ยว่พระป5Rให� เห6นอังคำ2 ทำ��นน� ง�มร5ปง�มโฉมยง อัะเคำ��อั บผอัมบพ�ทำรง บหน$�ม ง�มน� บแก�ผมผ#ว่เน��อั ป�กคำ#�ว่ต�ตร5 ฯ ๑๐๓ สอังเจ��เห6นป5Rเจ�� สอังช้ม ช้�8นน� สอังกร�บกรบ�งคำม เคำ�8ยมไหว่� สอังถว่�ยเคำร�8อังอั$ดม สบส#8ง แลน� ผจงแต�งบ5ช้�ไทำ� ป5Rเจ��จงเอั� ฯ

154

Page 155: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๑๐๔ ป5Rเห6นสอังเจ��เพ�ง ภ�กด� อัย5�น� ใจป5Rปอังปร�น� หน$�มเหน�� ป5Rเอั�กระย�ศิร� ผจงแต�ง ถว่�ยน� เห6นป5Rร �กสอังเจ�� พ�8น�อังย#นด� ฯ ๑๐๕ แล�ว่สอังกร�บไหว่�บ�8� บว่งสรว่ง ทำ��นน� คำว่�มย�กแถลงทำ��งปว่ง ถ�8ถ�อัย ขึ้อัพระช้�ว่ยช้5ทำรว่ง ทำ$กขึ้2เทำว่ษ ไส�พ�อั ล$ล�ภเขึ้�อัขึ้��ขึ้�อัย ทำ��ได�โดยจง ฯ ๑๐๖ จ�กถว่�ยแก�ว่เก��โกฏ# เง#นทำอัง แลส#8งแลเกว่�ยนกอัง ล�ภให� ว่�ว่คำว่�ยเผ�อักเขึ้�ทำอัง หงส2ห��น หม5น� เป?ดไก�เหล��เขึ้��ไหว่� ป5Rเจ��แทำนคำ$ณ ฯ ๑๐๗ ป5Rฟ้Pงป5Rว่��อั�� อัดส5 บ�รน� สอังอัย��บนบ�นต5 เกล�ยดจ��ง ภ�กด�ส#8งเด�ยว่ด5 ด�ย#8ง ด�น� คำว่�มโรคำเขึ้�อัจ�กร��ง อัย��ร�อันใจเขึ้�อั ฯ ๑๐๘ ใช้�กลผ�ไส�ขึ้�ด เมอัม� อัย�กน� เร�ร�อันขึ้ว่นขึ้ว่�ยห� เตร�ต�อัง ขึ้$กเทำ6จกล��ว่ม�รษ� จ��ทำ��น บนน� ทำ��บ�ปม�เล��ยงทำ�อัง ร��งร��ยฤๅอั�ย ฯ ๑๐๙ เร�น��เร�เทำพเจ�� จอัมผ� ไส�น� เขึ้�ใส�สมญ�เร� ป5Rเจ�� แรงบ$ญส�งสนอังม� พ5นเพ#8ม แลแม� เสว่ยพ#ภพล��นเขึ้�� ช้�8ว่ฟ้=�ล�มก�ลปF ฯ

155

Page 156: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ป5Rเจ��กร$ณ� ๑๑๐ ส#ทำธี#ฤทำธี#เร�อังเดช้น�อัย ผลบ$ญ ส�งน� สร��งก$ศิลเปนทำ$น บ�ร�อัน สมบ�ต#ด�8งม�ก$ล ไหลหล�8ง ม�น� สรรพพ#ภพช้��ช้�อัน เล#ศิล�ว่นสมบ5รณ2 ฯ ๑๑๑ ป5Rเห6นสอังเจ��ป5R ปร�น� น�กน� จ�กช้�ว่ยสอังกษ�ตร�ย2 อัย��ร�อัน จ�กเช้#ญพระลอัล� ล�ส5� สอังน� สอังแม�อัย��ไขึ้�ขึ้�อัน อัย5�ถ��ฟ้Pงส�ร ฯ ๑๑๒ สอังไหว่�สอังกร�บเกล�� สอังถ�ม ย�งเทำ��ใดขึ้$นง�ม จ�กเต�� ป5Rเฉลยใช้�คำนทำร�ม คำนช้�8ว่ นะแม� ขึ้$นขึ้�8เกล��หน�อัเจ�� แผ�นผ5�ม�บ$ญ ฯ ๑๑๓ หมอัเถ��หมอัแก�แก� คำ$ณคำว่�ม ม�กน� จ�กก��หนดโดยถ�ม ไปRได� หล�นเอัยคำ�อัยพย�ย�ม ฤๅรอัด เร�เลย บร��งน�นน�กไทำ� ธี#ร�ช้ผ��ยถ/งเร� ฯ โคำลง ๒ ๑๑๔ สอังนงเย�ว่2เคำร��ถ�� แม�ว่��เห6นพระช้�� จ/8งให�ไปเต�อัน ป5Rเทำอัญ ฯ ๑๑๕ เต�อันสอังสระเกศิแก�ว่ พระประส#ทำธี#Yให�แล�ว่ ป5R

เจ��ล�สอัง ฯ ๑๑๖ มอังต�เม#ลป5Rผ��ย ห�ยบ�ดเด�\ยว่เห6นคำล��ย

คำล�ศิเพ��ยงลมล#ว่ ฯ ร��ย

156

Page 157: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๑๑๗ เฉ�ยว่ฉ#ว่ถ/งทำ�8อัย5� ป5Rเอั�ไม�เล��ยงไม�ไล� ไม�ไผ�ไขึ้ว่�ล5กลม เขึ้�ยนพระตนกลมอัย5�กล�ง เขึ้�ยนสอังน�งขึ้��งแลอังคำ2 สอัง อันงคำ2กอัดร5ปทำ��ว่ โนมน��ว่ช้�กช้ว่นม� ย�นต2ม�ย�ร�ยรอับ ร�ยขึ้อับทำ��งส�8คำ5� ป5Rช้ปณมนต2เม#ลไม� ย�งใหญ�ได�เจ6ดอั�อัม ป5RปP8 นม�อัต�คำ�อัม ยอัดต��งต#ดด#น ฯ

ร��ย ๑๑๘ คำร��นย�งย#นคำ��ป5R ใจพระลอัอัย5�บม#กลม ป5Rเอั�ล5กลม ปPก

ปล�ยย�ง ว่�งม�อับ�ดเด�\ยว่ด�ย ปล�ยไม�ผ�ยยย�น ใบไม� ผ�นยย��ย คำล��ยล$กตรงตระบ�ด ลมพ�ดล5กลมผ�น กลก�งห�นคำคำว่��ง ลอับพ#ตรเจ��ช้��ง ปP� นเพ��ยงลมผ�น ฯ

พระลอัส$บ#น โคำลง ๔๑๑๙ ฝีPนเห6นพระเพ�8อันไทำ� แพงทำอัง สอังแนบนอันแนมสอัง ตร�บไทำ� สอังศิร�สอัดกรตระกอัง กอัดร�ช้ แลน� ช้ว่นช้�กไปไล�ไล� ส5�บ��นเม�อังสรอัง ฯโคำลง ๒ ๑๒๐ พระทำอังผทำมต�8นขึ้/�น สทำ/8นเทำ��ยรสรอั��น ประหว่��โอั�โหยห�

ร��ย ๑๒๑ บ�คำล�สมปฤด�บพ#ตร พระสนมสะก#ดก�นด5 เห6นพระภ5ธีร

พ#ก�ร จ/8งเอั�ส�รพ#กล ดลแด�ภคำว่ด� ช้นน�น�ถร5 �ขึ้��ว่ ร�อัน ผผ��ว่หฤทำ�ย ธีไปย�งล5กบพ#ตร ทำ��ว่ธีเห6นผ#ดแก�ต� ธี ก6ว่�� บ�บงกช้จอัมใจ พ�อัเปนใดแก�อักแม� ทำ��ว่ก6ทำ5ลแด�แม� ณ ห�ว่ ว่�นน��ต�ว่ขึ้�ส�8น ใจขึ้��ปP8 นผ�ดผ�น คำ�นน��ฝีPนเห6นถน�ด ว่��สอัง กษ�ตร#ย2เพ�8อันแพงทำอัง นอันแนบ

157

Page 158: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

สอังขึ้��งขึ้�� หน��แนบหน�� อั#งอัร สอังสอัดกรกอัดเก��อั โลมล5บเช้��อัเช้#ญไป ใจขึ้�� ไหว่ด�งจะผก อักขึ้��ปP8 นด�งจะคำว่�8� ทำ$กขึ้2บร5 �ก�8ส�8�แสนเศิร�� จ�กใคำร�เต��ไปห� เย�ยว่ล5กล�แม� ณ เกล�� ขึ้อับพ#ตรพระเจ�� ทำ��นทำ��ว่เอันด5 ล5กร� ฯ

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๖๑. พ#จ�รณ�กลว่#ธี�ก�รแต�งเร�8อังจ�กต�ว่อัย��งคำ��ประพ�นธี2ทำ�8ก��หนดม�ให� แล�ว่ว่#จ�รณ2คำว่�มเหม�ะสมขึ้อังแต�ละกลว่#ธี�ทำ�8ม�ต�อัเน��อัเร�8อัง ๒. อัภ#ปร�ยถ/งไสยศิ�สตร2ในเน��อัเร�8อัง ต�มหล�กคำต#ช้นว่#ทำย� ๓. เขึ้�ยนบทำละคำรจ�กเน��อัห�ว่รรณคำด�ทำ�8ก��หนดให�

สม�ทรู้โฆษค+าฉั�นท%สม$ทำโฆ่ษคำ��ฉ�นทำ2 เป?นว่รรณคำด�มรดกอั�กเร�8อังหน/8งทำ�8ได�ร�บก�ร

ยกย�อังจ�กว่รรณคำด�สโมสรว่��เป?น "ยอัดแห�งคำ��ประพ�นธี2ประเภทำฉ�นทำ2"

กว่�เอักขึ้อังไทำย ๓ ทำ��นได�แต�งเร�8อังน��เร#8มต�นด�ว่ยพระมห�ร�ช้คำร5ร�บกระแสพระร�ช้ด��ร�สจ�กสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ให�แต�งในร�ช้สม�ยขึ้อังพระอังคำ2 (พ.ศิ. ๒๑๙๙ - ๒๒๓๑) พระมห�ร�ช้คำร5แต�งตอันทำ�8 ๑ และตอันทำ�8 ๒ พอัใกล�จะจบตอันทำ�8 ๒ พระมห�ร�ช้คำร5ได�ถ/งแก�อัน#จกรรม ด�งน��น สมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้จ/งทำรงพระร�ช้น#พนธี2ต�อั แต�ก6ย�งไม�จบ ทำ#�งไว่�จนถ/งสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 สมเด6จ

158

Page 159: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

พระมห�สมณเจ��กรมสมเด6จพระปรม�น$ช้#ตช้#โนรสทำรงพระน#พนธี2 ต�อัจนจบเร�8อังคำรบทำ��ง ๔ ตอัน เม�8อั พ.ศิ. ๒๓๙๒

สม$ทำรโฆ่ษคำ��ฉ�นทำ2 ม�จ$ดประสงคำ2แต�งขึ้/�นเพ�8อัใช้�เป?นบทำพ�กย2หน�ง เน��อัเร�8อังได�ม�จ�กสม$ทำรโฆ่สช้�ดกในปPญญ�สช้�ดก กล��ว่ถ/งก�รผจญภ�ยทำ�8สน$กสน�นต�8นเต�นขึ้อังพระสม$ทำรโฆ่ษและน�งพ#นทำ$มด� ทำ�8ได�พระขึ้รรคำ2ว่#เศิษพ�เห�ะไปเทำ�8ยว่ ย�งทำ�8ต��งๆ ได� คำร��นพระขึ้รรคำ2ถ5กล�กไป ทำ��งสอังก6ต�อังพล�ดพร�กจ�กก�น ต��งผจญภ�ยต�อัไปอั�กจนส�ม�รถกล�บนคำรได� เร�8อังร�ว่ทำ�8สน$กสน�นต�8นเต�นน��เหม�ะสมก�บก�รเล�นหน�งให�คำนทำ�8ว่ไปช้ม นอักจ�กน�� จ#ตรกรไทำยได�น��ไปว่�ดภ�พลงบนผน�งโบสถ2 เช้�น ทำ�8พระอั$โบสถว่�ดส$ทำ�ศินเทำพว่ร�ร�มและว่�ดด$ส#ต�ร�ม กร$งเทำพมห�นคำร เป?นต�น

นอักจ�กเป?นบทำพ�กย2หน�งแบบโบร�ณแล�ว่ผ5�แต�งสม$ทำรโฆ่ษคำ��ฉ�นทำ2ย�งต�อังก�รสะทำ�อันคำว่�มเช้�8อัในพ$ทำธีศิ�สน�ด�ว่ย เช้�น เร�8อังกรรมเก��บ$พเพส�นน#ว่�ส คำว่�มซึ่�8อัส�ตย2ระหว่��งส�ม�และภรรย� คำว่�มเช้�8อัเร�8อังก�รกล�บช้�ต#ม�เก#ดใหม�ต�มแบบอัย��งขึ้อังก�รเล��น#ทำ�นช้�ดกด�ว่ย เช้�น เล��ว่��ในอัน�คำตช้�ต#ขึ้อังน�งพ#นทำ$มด�คำ�อั น�งพ#มพ�และพระสม$ทำรโฆ่ษคำ�อั พระพ$ทำธีเจ�� ด�งคำ��ประพ�นธี2ต�อัไปน��

เย�ว่ยอัดย$พ#นทำร2พ#น ทำ$มด�ส$ด�พง� คำ�อัอั�คำรช้�ย� ย$พเยศิยโศิธีร พระผ5�บ��เพ6ญโพธี#Y สม$ทำรโฆ่ษธี#เบศิร คำ�อัพ$ทำธีช้#นว่ร ว่#ส$ทำธี#เทำพเจษฎ� โผอันเอั�ต��น�นเน#8น ด��เน#รธีรรม

เทำศิน�

159

Page 160: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

บ�ญญ�ต#บ�ญญ�สช้� ดกเสร6จสมเด6จแสดง

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๗ ๑. ศิ/กษ�คำว่�มเช้�8อัต�มหล�กพ$ทำธีศิ�สน� ในว่รรณคำด�เร�8อังด�งกล��ว่ แล�ว่จ�ดแยกประเภทำ เพ�8อัน��เสนอัหน��ช้��นเร�ยน ๒. อัภ#ปร�ยกล$�มร�ว่มก�นเก�8ยว่ก�บคำว่�มเช้�8อัน��น โดยเทำ�ยบเคำ�ยง

ก�บคำ��สอันเด#มในไตรภ5ม#พระร�ว่ง ๓. ว่#เคำร�ะห2เน��อัเร�8อังต�มทำฤษฎ�โคำรงสร��ง (Structuralism)

โคลงกี่+าสรู้วล (กี่+าสรู้วลศึรู้�ปรู้าชญ%)

โคำลงก��สรว่ญศิร�ปร�ช้ญ2 เป?น โคำลงน#ร�ศิสม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย� เป?น โคำลงทำ�8โด�งด�ง และได�ร�บก�รยกย�อังอัย��งกว่��งขึ้ว่�ง น�บแต�โบร�ณก�ลม� ถ�อัได�ว่��เป?นต�นแบบ ขึ้อังน#ร�ศิคำ��โคำลงเร�8อังอั�8นๆ ทำ�8ม�ผ5�แต�งเล�ยนแบบในภ�ยหล�ง แต�เด#มเช้�8อัก�นว่��ผ5�แต�งโคำลงก��สรว่ญน��คำ�อัศิร�ปร�ช้ญ2 ในสม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ แต�งคำร�8�คำรว่ญถ/งคำนร�ก เม�8อัคำร�ว่ถ5กเนรเทำศิไปนคำรศิร�ธีรรมร�ช้ คำว่�มเช้�8อัน��น��จะม�ม�แต�ต�นกร$งร�ตนโกส#นทำร2ด�งม�โคำลงบทำหน/8งในน#ร�ศินร#นทำร2กล��ว่ไว่�ว่��

ก��สรว่ลศิร�ปร�ช้ญ2พร�อัง เพรงก�ล จ�กจ$ฬ�ล�กษณ2ล�ญ สว่�ทำแล�ว่ ทำว่�ทำศิม�สส�ร ส�มเทำว่ษ ถว่#ลแฮ ยกทำ�ดกล�งเกศิแก�ว่ ก/8งร�อันทำรว่งเร�ยม

160

Page 161: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

และเม�8อัพระย�ปร#ย�ต#ธีรรมธี�ด� (แพ ต�ละล�กษณ2) แต�งต��น�นศิร�ปร�ช้ญ2ขึ้/�นในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ย#8งตอักย���คำว่�มเช้�8อัทำ�8ม�ม�ให�แน�นแฟ้=นย#8งขึ้/�นว่�� ม�กว่�ทำ�8ช้�8อั "ศิร�ปร�ช้ญ2" ในร�ช้สม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ เป?นบ$ตรพระโหร�ธี#บด� ในว่�ยเด6กม�ปฏ#ภ�ณด� ส�ม�รถต�อัโคำลงถว่�ยได� บ#ด�จ/งถว่�ยต�ว่เป?นขึ้��ร�ช้บร#พ�ร เม�8อัร�บร�ช้ก�รก6ส�ม�รถว่��โคำลงสดโต�ตอับก�บคำนอั�8นๆได�ทำ�นทำ� แต�ต�อัม�ไปแต�งโคำลงโต�ก�บพระสนมเขึ้�� จ/งถ5กเนรเทำศิไปอัย5�เม�อังนคำรศิร�ธีรรมร�ช้ ต�อัม�ถ5กเจ��เม�อังฯส�8งประห�รช้�ว่#ตจ/งเขึ้�ยนโคำลงแช้�งไว่� ซึ่/8งเป?นเร�8อังทำ�8เร�ทำร�บก�นโดยทำ�8ว่ไป และเช้�8อัก�นว่��ศิร�ปร�ช้ญ2ผ5�น��น�8เอังทำ�8เป?นผ5�แต�ง "ก��สรว่ญศิร�ปร�ช้ญ2" และ "อัน#ร$ทำธี2คำ��ฉ�นทำ2"ด�ว่ย

แต�น�กว่รรณคำด�ในร$ �นหล�งๆม�คำว่�มเห6นต��งอัอักไปว่�� ศิร�ปร�ช้ญ2ในต��น�นทำ�8ร5 �จ�กก�นด�น��ไม�ใช้�ผ5�แต�งก��สรว่ญศิร�ปร�ช้ญ2 เหต$ผลม�ด�งน��

๑. ภ�ษ�ในโคำลงก��สรว่ญเป?นภ�ษ�เก��แก�เก#นสม�ยพระน�ร�ยณ2 เม�8อัพ#จ�รณ�ด5จะเห6นว่��ใกล�เคำ�ยงก�บ ล#ล#ตยว่นพ��ย ทำ�8แต�งในสม�ยพระบรมไตรโลกน�ถม�กกว่��

๒. ทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2ทำ�8กล��ว่ถ/งในโคำลง เป?นต��แหน�งสนมเอักขึ้อังพระเจ��แผ�นด#น แม�ศิร�ปร�ช้ญ2ในต��น�นจะกล��ว่ว่��ม�ช้5 �ก�บพระสนม แต�ไม�น��จะกล��เอั�ยช้�8อัตรงๆในบทำประพ�นธี2ทำ�8ตนแต�ง ทำ��งก�รร��พ�นถ/งก6เป?นไปอัย��งเปUดเผยเหม�อันส�ม�ภรรย�ม�กกว่�� อั�กทำ��งในโคำลงก6ใช้�ร�ช้�ศิ�พทำ2หล�ยคำ�� บ�งบอักว่��ผ5�แต�งน��จะเป?นพระมห�กษ�ตร#ย2พระอังคำ2ใดพระอังคำ2หน/8ง

๓. ก�รเด#นทำ�งในโคำลงไม�เหม�อันก�รถ5กเนรเทำศิ ตอันลงเร�อัม�โคำลงกล��ว่ว่��

161

Page 162: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

สรเหน�ะน#ร�ษน�อัง ลงเร�อั ส�ว่ส�งงเลว่งเต6ม ฝีRงงเฝี=� สระเหน�ะพ�8หลยว่เหล�อั อักส�งง ส�รด�งงขึ้��ส�งเจ�� ส�งงตน

จะเห6นได�ว่��ม�ผ5�หญ#งม�ส�งผ5�แต�งม�กม�ย ทำ��งย�งส�ม�รถเร�ยกม�ส�8งคำว่�มได� ไม�เหม�อันคำนต�อังโทำษเนรเทำศิ น��จะเป?นคำนใหญ�คำนโตม�กกว่��

๔.ในก�รพรรณน�เส�นทำ�งทำ�8ขึ้บว่นเร�อัแล�นผ��น เร�อัม#ได�แล�นผ��นคำลอังล�ดทำ�8ขึ้$ดเช้�8อัมระหว่��งคำลอังบ�งกอักน�อัย ก�บ คำลอังบ�งกอักใหญ� ซึ่/8งขึ้$ดขึ้/�นเม�8อัปH พ.ศิ.๒๐๘๕ ในสม�ยพระช้�ยร�ช้� ถ��ก�รเด#นทำ�งเก#ดขึ้/�นในสม�ยพระน�ร�ยณ2จร#งก6ไม�จ��เป?นต�อังเด#นทำ�งอั�อัมเช้�นน��

๕.ทำรงผมทำ�8บรรย�ยในโคำลงเป?นผมย�ว่เกล��เป?นมว่ยซึ่/8งเป?นทำรงผมขึ้อังสตร�ในสม�ยอัย$ธีย�ตอันต�น ต��งก�บสม�ยพระน�ร�ยณ2ทำ�8ไว่�ผมส��น

โดยสร$ปม�หล�กฐ�นทำ�8คำ�อันขึ้��งเช้�8อัได�ว่��โคำลงก��สรว่ญน��แต�งในสม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย�ตอันต�น ผ5�แต�งเป?นคำนละคำนก�บศิร�ปร�ช้ญ2ในต��น�น

ล�กษณะคำ��ประพ�นธี2เป?นโคำลงด��นบ�ทำก$ญช้ร ม�ร��ยด��นน�� โคำลงตกหล�นไปม�กต�มก�ลเว่ล� ในทำ�8น��ได�คำ�ดลอักม�จ�กฉบ�บขึ้อังกรมศิ#ลป�กร ซึ่/8ง ธีน#ต อัย5�โพธี#Y ได�ช้��ระไว่� และได�พ#มพ2ต�มหน�งส�อัต�นแบบทำ�8ต�พ#มพ2เม�8อัพ.ศิ.๒๕๑๓ ซึ่/8งใช้�อั�กขึ้รว่#ธี�แบบโบร�ณ ผ5�สร��ง

162

Page 163: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เว่บไม�กล��เปล�8ยนเป?นอั�กขึ้รว่#ธี�แบบปPจจ$บ�น ด�ว่ยเกรงว่��จะทำ��ให�ผ#ดเพ��ยนไป และแม�บ�งคำ��ทำ�8สงส�ยว่��ต�นฉบ�บจะพ#มพ2ผ#ด แต�ก6คำงไว่�เช้�นน��น

๑. คำ��ทำ�8ม� � อัย5�ขึ้��งบนเทำ��ก�บเป?นสระโ-ะ และม�-มสกด เช้�น พ�รหม อั��นว่�� พรหม,ช้� อั��นว่�� ช้ม

๒. คำ��ทำ�8ม�ต�ว่สกดสอังต�ว่ขึ้��งหล�ง ให�อั��นเป?นสระ-ะ สกดด�ว่ยต�ว่น��น เช้�น ต�งง อั��นว่�� ต��ง,น�นน อั��นว่�� น��น

๓. ต�ว่ ย เทำ��ก�บสระเ- �ย เช้�น จยร อั��นว่�� เจ�ยร

โคำลงก��สรว่ลเป?นว่รรณคำด�โบร�ณทำ�8ส��คำ�ญ ม�ก ม�ล�กษณะยอัดเย�8ยมหล�ยประก�รโดยเฉพ�ะก�รใช้�ถ�อัยคำ��และโว่ห�ร เน�8อังจ�กผ5�แต�งเล�อักสรรคำ��ม�แต�ง ทำ$กบ�ทำทำ$กบทำล�ว่นม�คำว่�มหม�ยเด�น ล/กซึ่/�ง สะเทำ�อันอั�รมณ2 กว่�ผ5�แต�งได� ร�กษ�ขึ้�อับ�งคำ�บก�รแต�งโคำลงอัย��งเคำร�งคำร�ด

คำว่�มด�เด�นพ#เศิษขึ้อังว่รรณคำด�เร�8อังน��คำ�อั คำว่�มคำ#ดทำ�8แปลกและย#8งใหญ� จนได�ร�บก�รยกย�อังจ�กกว่�ร$ �นหล�งให�เป?นแบบอัย��งง�นเขึ้�ยนทำ�8แสดงคำว่�มคำ#ดทำ�8ไม�ซึ่���แบบใคำร ทำ��งน��เพร�ะกว่�ทำ� 8ว่ๆ ไปเม�8อัต�อังเด#นทำ�งจ�กคำนร�ก ย�อัมม�คำว่�มห�ว่งใย จ/งเล�อักฝี�กน�งไว่�ก�บผ5�ใหญ�ทำ�8ตนแน�ใจว่��จะคำ$�มคำรอังหญ#งทำ�8ร �กให�ปลอัดภ�ย แต�กว่�ผ5�แต�งโคำลงก��สรว่ลกล�บใช้�โว่ห�รทำ�8แหลมคำมย�8ว่ล�อัผ5�ใหญ�แทำน

โคำลงก��สรว่ลเป?นแบบฉบ�บให�กว่�ในสม�ยหล�งเล�ยนแบบส��นว่นโว่ห�รในก�รแต�งว่รรณคำด�หล�ยเร�8อัง เช้�น โคำลงน#ร�ศิต�มเสด6จล��น���น�อัยขึ้อังพระย�ตร�ง และโคำลงน#ร�ศินร#นทำร2 ขึ้อังน�ยนร#นทำรธี#เบศิ (อั#น) ต�ว่อัย��งโคำลงก��สรว่ลทำ�8 ม�ผ5�เล�ยนแบบม�กคำ�อั

163

Page 164: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

อัย$ธีย�ยศิย#8งฟ้=� ลงด#น แลฤ� อั��น�จบ$ญเพรงพระ ก�อัเก��อั เจด�ย2ลอัอัอั#นทำร ปร�ส�ทำ ในทำ�บทำอังแล�ว่เน��อั นอักโสม ส�รน��น$ช้แนบไว่� ในหมอัน อัย��แม�อัย��คำว่รเอั� อั��นเหล�น ย�มนอันน�ฏก2เอั�นอัน เป?นเพ�8อัน คำ�นคำ�8�อัย��ได�เว่�น ว่��งใด

ต้�วอย*างค+าโคลงร��ย ศิร�ส#ทำธี#ว่#ว่#ทำธีบว่ร นคำรคำว่รช้� ไกรพ�รหรงงสรรคำ สว่รรคำ

แต�งแต�ม แย�มพ��นแผ�นพส$ธี�มห�ด#ลกภพ นพร�ตนร�ช้ธี�น� บ5ร�ยรมยเม�อังม#8ง แล�ว่แฮ ร�เมศิไทำ�ทำ��ว่ต�งง

แต�งเอัง ฯ ๑ อัย$ทำธีย�ยศิย#8งฟ้=� ลงด#น แลฤ�

อั��น�ถบ$ญเพรงพระ ก�อัเก��อั เจด�ลอัอัอั#นทำร ปร�ส�ทำ ในทำ�บทำอังแล�ว่เน��อั นอักโสรม ฯ

๒ พร�ยพร�ยพระธี�ต$เจ�� จยรจนนทำร แจ�มแฮ ไตรโลกยเลงคำ�อัโคำม คำ�8�เช้�� พ#ห�รรเบ�ยงบรร ร$จ#เรขึ้ เร�อังแฮ ทำ$กแห�งห�อังพระเจ�� น�งงเน�อัง ฯ

๓ ศิ�ล�อัเนขึ้สร��ง แสนเส� โสดแฮ ธีรรม�ศิจ5งใจเม�อัง ส5�ฟ้=� พ#ห�รย�อัมฉล�กเฉล� ฉล$แผ�น ไส�น�

164

Page 165: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

พระม�ศิเล�8อัมเล�8อัมหล�� หล�อัแสง ฯ ๔ ตระก�รหน��ว่�ดแหว่�น ว่งงพระ

บ��บว่งหญ#งช้�ยแช้รง ช้�8นไหว่� บ5รรพ�ทำ��นสรรคำสระ สรงโสรด ดว่งดอักไม�ไม�แก�ว่ แบ�งบ�ล ฯ

๕ ก$ฎ�ด5โช้ต#ช้�อัย อั�ศิ�ร เต6มร�8�สว่รรคำฤ�ป�ง แผ�นเผ�� เร�อันร�ตนพ#ร�ยปร�ง ส5รยปร�ส�ทำ แสนยอัดแย�มแก�ว่เก�� เฉกโฉม ฯ

๖ สน�สนว่นสอั�ดต�งง ตร�ม$ขึ้ อัร��มเร�อังเส�โสรม ม�ศิไล� เร�อันทำอังเทำพแปลงปล$ก ย#นย�ก ยยว่ฟ้=�ก5�ไซึ่� ช้�ว่ยด#น ฯ

๗ อัย$ทำธีย�ยศิโยกฟ้=� ฟ้�กด#น ผ�ดด#นพ#ภพดยว่ ดอักฟ้=� แสนโกฎบยลย#น หย�ดเย�8อั ไตรร�ตนเร�อังร$ �งหล�� หล�กสว่รรคำ ฯ

๘ อัย$ทำธีย�ไพโรช้ไต� ตร�บ5ร ทำว่�รร$จ#รยงหอั สรหล��ย อัย$ทำธีย�ย#8งแมนส5ร ส$ระโลก รงงแฮ ถน�ดด$จสว่รรคำคำล��ยคำล��ย แก�ต� ฯ

๙ ย�มพลบสยงก/กก�อัง ก�หล แม�ฮ� สยงแฉ�งสยงส�ว่ทำรอั ขึ้��ว่ช้5� อัย$ทำธีย�ย#8งเม�อังทำล ม�โนช้ ก5เอัย

165

Page 166: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เขึ้ตรตระหลบขึ้��ว่ร5 � ขึ้��ว่ย�ม ฯ ๑๐ ส�ย�เขึ้��คำว่��เหล�น หล�ยกล

เดอัรด�ดเพล��ยเพลงพ�ล รยกช้5� ส�ย�อัย5�ในถนน ถ�มขึ้��ว่ รยมฤ� ยงงทำ�8ส�ว่น�อัยร5 � รยกขึ้ว่นน ฯ

๑๑ ส�ย�บว่ว่บ��ว่เกล��ย จ�กม� ส�ว่ส�งงอัย��ม�ว่นน ส5�น�อัง ส�ย�กรรแสงคำล� สอังส5� กนนน� ส�ว่บ��ว่อัย5�ในห�อัง รยกคำ�นห�คำ�น ฯ

๑๒ ส�ย�ร�กอัย5�เทำ�อัญ อัย��ไป ยยว่จรรจ�บแขึ้นขึ้�น เดอัดด#�น ส�ย�กล��ว่เอั�ใจ โลมสว่�สด# ส�ว่บ��ว่ร5 �ใช้�มล#�น ล�8นใจโลมใจ ฯ

๑๓ หน��เจ��ช้5�ช้�อัยฉ�บ แรมร�กษ2 ส�ว่ส�8อัม�พล�งล�ม แล�นให� บ�ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2 เส�ว่ภ�คำ ก5เอัอัย รยมรยกฝี5งเขึ้��ใกล� ส�งงเทำ� ฯ

๑๔ โฉมแม�จ�กฝี�กฟ้=� เกรงอั#นทำร หยอักน� อั#นทำรทำ��นเทำอักโฉมเอั� ส5�ฟ้=� โฉมแม�จ�กฝี�กด#น ด#นทำ��น แล�ว่แฮ ด#นฤขึ้�ดเจ��หล�� ส5�ส�สอังส� ฯ

๑๕ โฉมแม�ฝี�กน��นน��� อัรรณพ แลฤ� ยยว่น�คำเช้ยช้�อัก พ�8ไหม� โฉมแม�ร��พ/งจบ จอัมสว่�สด# ก5เอัย

166

Page 167: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

โฉมแม�ใคำรสงว่นได� เทำ��เจ��สงว่นเอัง ฯ ๑๖ สรเหน�ะน#ร�ษน�อัง ลงเร�อั

ส�ว่ส�งงเลว่งเต6ม ฝีRงงเฝี=� สระเหน�ะพ�8หลยว่เหล�อั อักส�งง ส�รด�งงขึ้��ส�งเจ�� ส�งงตน

๑๗ สรเหน�ะน���คำว่�งงคำว่�งง คำว่#ว่แด ส�ดอักแดโหยหล เพ�8อัให� จ�กบ�งกระจะแล ล#ว่โลด ล#ว่โลดช้ว่นนน�อังไขึ้� ขึ้��ว่ตรอัม ฯ

๑๘ จ�กม�ให�ส�งงโกฎ เก�ะรยน รยมร�8�ทำ�8ว่เก�ะขึ้อัม ช้�ว่ยอั��ง จ�กม�ม�ดต�ว่ยน ว่อังว่�อัง ว่อังว่�อังโหยไห�ช้��ง ช้��ง�อั ฯ

๑๙ จ�กม�ล��ห�นนล�อัง ล$ะขึ้นอัน ขึ้นอันถ�อัเลยละ พ�8แคำล�ว่ จ�กม�ก��จรจนนทำน จร$งกล#8น จร$งกล#8นแก�มน�อังแก�ว่ ไปRว่�ย ฯ

๒๐ จ�กม�น�กน#8นเน��อั นอันหน�ว่ หน�ว่เหน�8อัยเพร�ะล�ช้�ย ซึ่�บช้5� จ�กม�ทำระน�ว่น�ว่ น�แม� หน�ว่เหน�8อัยม�อัแก�ว่ก5 ม$�นม�อั ฯ

๒๑ จ�กม�ม�แกล�ไกล� บ�งขึ้ด�น ขึ้ด�นร�บคำ�อัขึ้ด�น ดอักไม� ม�เก�ะก��แยล�ญ ล$งสว่�สด# ก5เอัย ถน�ดก��แยย��ใส� พ�8คำ�ย ฯ

167

Page 168: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๒๒ พระใดบ��ร�ศิแก�ว่ ก5ม� ม�ย��นขึ้ว่�งขึ้ว่�งก�ย ด�งงน�� จ�กม�เล�อัดต�ตก เตมย��น เตมย��นบร5 �ก�� ถ�งงแถม ฯ

๒๓ จ�กม�อักน��นน��� นอังก�ม ก�มกระเว่นแรมรศิ ร�ว่งไส� จ�กม�ร�ช้คำร�มคำร�ม อักก�8� อักก�8�เพร�ะช้5�ให� ต�8นต� ฯ

๒๔ จ�กม�แก�ว่ก5คำ�8� ช้รอักแขึ้ว่ะ โพรงช้รอักโช้รมแขึ้ว่ะศิร� โศิรกศิร�อัย จ�กม�พ#บ5ลแบะ บ5นแม� บ5นแม�ลห�อัยไห� ขึ้��ว่ตรอัม ฯ

๒๕ จ�กม�แก�ว่ผ/�งแผ� ใจร�กษ ม�แม� ยยว่อัย5�เลว่ไผ�ผอัม ผ��ว่ใส� จ�กศิร�ส��ล�กใคำร สก#ดอั�อัน อัว่นแม� รยมร�8�ไห�ห�เจ�� ช้��ง�ย

๒๖ จ�กม�เร�อัร�อันทำ�ง พญ�เม�อัง เม�อังเปล��ปล#ว่ใจห�ย น��น�อัง ม�จ�กเย#ยม�เปล�อัง อักเปล�� อักเปล��ว่��ยฟ้=�ร�อัง ร�8�ห�รนห� ฯ

๒๗ จ�กม�เม�อังเก��เทำ�� ลเทำ ทำ�นร� เทำทำ��บ/งบ�งบ� บ��ใส� จ�กม�อั�อันอั�เม บ$ญบ�ป ใดน� เม�อังม#8งหล�ยเจ��ไว่� รยกโรย ฯ

๒๘ เดช้�น$ภ�พเร��อัง อั�ร�กษ2 ทำ��นฮ�

168

Page 169: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ร�กเทำพจ��ส�รโดย บอักบ��ง บ�ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2 ยศิย#8ง พ5 �นแม� ไปย�อัมโหยไห�อั��ง โอั�ส�ร ฯ

๒๙ ไก�ใดขึ้นนน#8งน�อัง น�งเฉลอัย เช้อัญทำ��นทำย�นเปนฝีนน ฝี�กแก�ว่ เย�ยม�บล$ะเสบอัย เช้อังร�คำ ไฟ้ร�คำด�ลแพร�ว่แพร�ว่ พร��งต� ฯ

๓๐ เย�ยม�เย�ยจ�กเจ�� ก5เจ6บ เห6นรหนโหยห� จไจ� เย�ยม�เย�ยหน�มเหน6บ อักอัย5� อักอัย5�เพร�ะน�อังไห� ต�กตน ฯ

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๘๑. ว่#จ�รณ2คำ$ณคำ��ขึ้อังว่รรณคำด�เร�8อังก��สรว่ลศิร�ปร�ช้ญ2 ต�ม

หล�กส$นทำร�ยศิ�สตร2๒. เทำ�ยบเคำ�ยงอั#ทำธี#พลขึ้อังว่รรณคำด�เร�8อังน��ทำ�8ม�ต�อัน#ร�ศิ

นร#นทำร2๓. ศิ/กษ�ทำ�ว่งทำ��นอังก�รแต�งขึ้อังกว่�

บทเห*เรู้�อของเจ าฟ้Dาธรู้รู้มาธ$เบศึรู้% เจ��ฟ้=�ธีรรม�ธี#เบศิร2เป?นกว่�ทำ�8ย#8งใหญ�ในสม�ยอัย$ธีย� พระน�ม

เด#มคำ�อั เจ��ฟ้=�ธีรรม�ธี#เบศิรไช้ยเช้ษฐ2ส$ร#ย2ว่งศิ2 เร�ยกก�นทำ�8ว่ไปว่�� "เจ��ฟ้=�ก$�ง" เป?นพระร�ช้โอัรสอังคำ2ใหญ�ในพระเจ��อัย5�ห�ว่บรมโกศิ ได�ร�บก�รสถ�ปน�เป?นเจ��ฟ้=�กรมขึ้$นเสน�พ#ทำ�กษ2 เม�8อั พ.ศิ. ๒๒๗๖

169

Page 170: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

"เจ��ฟ้=�ก$�ง" ทำรงพระน#พนธี2บทำร�อัยกรอังไว่�หล�ยเร�8อัง ซึ่/8งบทำทำ�8ได�ร�บยกย�อังว่��ด�ทำ�8ส$ดคำ�อั บทำเห�เร�อั ซึ่/8งม�คำว่�มด�เด�นด��นก�รคำ#ดสร��งสรรคำ2ร5ปแบบแปลกใหม� ทำรงใช้�ก�พย2และโคำลงคำ5�ก�นคำล��ยก�พย2ห�อัโคำลง และทำรงเปล�8ยนแปลงว่#ธี�แต�งใหม�โดยแบ�งเน��อัเร�8อังอัอักเป?นตอันๆ แต�ละตอันใช้�โคำลง ๑ บทำ แล�ว่แต�งก�พย2เล�ยนคำว่�มขึ้ย�ยคำว่�มอั�กจ��นว่นหน/8ง แล�ว่จ/งเร#8มต�นตอันต�อัไปด�ว่ยโคำลง แล�ว่ขึ้ย�ยคำว่�มด�ว่ยก�พย2ต�อัไปอั�กร5ปแบบฉบ�บ เช้�น พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ภ�ย พระบ�ทำสมเด6จพระจ$ลจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ พระบ�ทำสมเด6จพระมงก$ฎเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ เป?นต�น นอักจ�กน�� บทำเห�เร�อัขึ้อังเจ��ฟ้=�ก$�งย�งใช้�เห�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ และในกระบว่นพย$หย�ตร�ทำ�งช้ลม�รคำในปPจจ$บ�นด�ว่ย

เน��อัห�ขึ้อังบทำเห�เร�อัคำ�อั ก�รช้มเร�อัพระทำ�8น� 8งและก�รเคำล�8อันขึ้บว่นเร�อัต�มล��น���ทำ�8ม�ธีรรมช้�ต#สว่ยง�ม โดยน��ม�เปร�ยบก�บคำว่�มร�กน�ง และคำว่�มร5 �ส/กเป?นทำ$กขึ้2 เน�8อังด�ว่ยก�รพร�กจ�กน�งต�มธีรรมเน�ยมขึ้อังก�รแต�งน#ร�ศิ

ก�รใช้�ภ�ษ�ขึ้อังเจ��ฟ้=�ก$�งม�คำว่�มไพเร�ะสละสลว่ยจ�บใจ คำนไทำยจ��นว่นม�กม�คำว่�มซึ่�บซึ่/�งและจดจ��บทำเห�เร�อัขึ้อังเจ��ฟ้=�ก$�งได�อัย��งขึ้/�นใจ เช้�น

พระเสด6จโดยแดนช้ล ทำรงเร�อัต�นง�มเฉ#ดฉ�ย

ก#8งแก�ว่แพร�ว่พรรณร�ย พ�ยอั�อันหย�บจ�บง�มงอัน

และอั�กตอันหน/8งในบทำเห�คำรว่ญ ขึ้�ว่ส$ดพ$ดจ�บจ�น เจ��ม�ส#นพ�8ม�ศิ�กด#Y

170

Page 171: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ทำ��งว่�งเขึ้�ช้�งน�ก แต�พ�8ร �กเจ��คำนเด�ยว่

ก�พย2เห�เร�อัเป?นก�พย2ส��หร�บฝีHพ�ยขึ้�บเห�ในกระบว่นเร�อัเสด6จ ไม�น�บว่��ไปในง�นพ#ธี� ล��น��

ส��หร�บเห�เร�อัม� ๓ อัย��ง คำ�อั

1.ช้��ลว่ะเห� ทำ��นอังเห�ช้�� ส��หร�บตอันเร�อัเร#8มอัอัก หร�อัเร�อัต�มน���

2.ม5ลลว่ะเห� ทำ��นอังเห�เร6ว่ ส��หร�บตอันน��เร�อัพ�ยทำว่นน��� หร�อัเก�อับถ/งจ$ดหม�ย

ปล�ยทำ�ง3.ลว่ะเห� เป?นก�รเห�เร�อัทำ�8จะถ/งจ$ดหม�ยปล�ยทำ�ง

ล�กี่ษณะค+าปรู้ะพ่�นธ%แต�งโคำลงส�8ส$ภ�พก�อันแล�ว่จ/งแต�งก�พย2ย�น�เล�ยนแบบ และ

แต�งก�พย2ย�น�พรรณน�เพ#8มเต#ม ซึ่/8งเร�ยกว่�� ก�พย2ห�อัโคำลง ว่#ธี�แต�งก�พย2ห�อัโคำลง ม�อัย5� ๓ แบบ คำ�อั

๑. แต�งก�พย2ย�น�ก�อันแล�ว่แต�งโคำลงส�8ส$ภ�พเล�ยนแบบ๒. แต�งโคำลงส�8ส$ภ�พก�อันแล�ว่แต�งก�พย2ย�น�เล�ยนแบบต�อั

ม�๓. แต�งโคำลงส�8ส$ภ�พก�อันแล�ว่แต�งก�พย2ย�น�เล�ยนแบบ

และแต�งก�พย2ย�น�พรรณน� เพ#8มเต#ม

เน��อัเร�8อัง แบ�งอัอักเป?น ๕ ตอัน ซึ่/8งกล��ว่พรรณน�ถ/ง๑. กระบว่นเร�อั ๒. พ�นธี$2ปล� ๓. พ�นธี$2ไม�

171

Page 172: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๔. พ�นธี$2นก ๕. คำรว่ญถ/งน�งทำ�8ร �ก

ล�กี่ษณะพ่$เศึษของกี่าพ่ย%เห*เรู้�อ๑. ล�กษณะขึ้อังส��นว่นและคำว่�มหม�ย ใช้�ส��นว่นกะทำ�ดร�ด ม�

คำว่�มหม�ยเด�นช้�ดเขึ้��ใจง��ยและม�น���หน�กอัย��งเหม�ะสม เช้�น

พระเสด6จโดยแดนช้ล ทำรงเร�อัต�นง�มเฉ#ดฉ�ย

ก#8งแก�ว่แพรว่พรรณร�ย พ�ยอั�อันหย�บจ�บง�มงอัน

๒. ล�กษณะถ�อัยคำ�� ใช้�ถ�อัยคำ��เกล��ยงเกล�สละสลว่ย ไพเร�ะด�ว่ยก�รส�มผ�สและทำ��ให�เก#ดภ�พพจน2 เช้�น

เน��อัอั�อันอั�อันแต�ช้�8อั เน��อัน�อังหร�อัอั�อันทำ��งก�ย ใคำรต�อังขึ้�อังจ#ตช้�ย ไม�ว่�ยน/กตร/กตร/งทำรว่ง

๓. ล�กษณะก�รพรรณน� ก�รพรรณน�คำว่�มร5 �ส/กล/กซึ่/�งและแยบคำ�ยม�ก เช้�น

แก�มช้���ช้���ใคำรต�อัง อั�นแก�มน�อังช้���เพร�ะช้ม

172

Page 173: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ปล�ทำ$กทำ$กขึ้2อักตรม เหม�อันทำ$กขึ้2ทำ�8พ�8จ�กน�ง

๔. ล�กษณะอั�รมณ2 เก#ดอั�รมณ2สะเทำ�อันใจ เช้�น

เพร�ง�ยว่�ยเสพรส แสนก��สรดอัดโอัช้� อั#8มทำ$กขึ้2อั#8มช้ลน� อั#8มโศิก�หน��นอังช้ล

๕. ล�กษณะก�รแต�ง แต�งถ5กต�อัง ม�ก�รเล�นอั�กษร ม�ส��นว่นอั$ปม�อั$ปไมย เช้�น

รอันรอันส$ร#ยโอั� อั�สดง เร�8อัยเร�8อัยล�บเมร$ลง คำ�8�แล�ว่ รอันรอันจ#ตจ��นง น$ช้พ�8 เพ�ยงแม� เร�8อัยเร�8อัยเร�ยมคำอับแก�ว่ คำล�บคำล��ยเร�ยมเหล�ยว่ ก�รพ#จ�รณ�คำ$ณคำ��ด��นว่รรณศิ#ลปF เร�8อังก�พย2เห�เร�อั ๑. เน��อัห� แบ�งอัอักเป?น ๕ ตอัน คำ�อั ๑.๑ ก�รช้มขึ้บว่นเร�อัในเว่ล�เช้�� ได�พรรณน�ไว่�อัย��งละเอั�ยด พ#สด�ร ๑.๒ ก�รช้มฝี5งปล�ในเว่ล�ส�ยอั$ปม�อั$ปไมยอัย��งแจ�มช้�ดและก#นใจอัย��งย#8ง

173

Page 174: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๑.๓ ก�รช้มพรรณน�ดอักไม�ในเว่ล�กล�งว่�น สอัดใส�คำว่�มร5 �ส/กและอั�รมณ2ให�ผ5�อั��นคำล�อัยต�ม ๑.๔ ก�รช้มฝี5งนกในเว่ล�เย6น อั$ปม�อั$ปไมยแจ�มช้�ด เด�นช้�ด ๑.๕ ก�รคำร�8�คำรว่ญถ/งน�ง ในเว่ล�กล�งคำ�น สร��งบรรย�ก�ศิเช้#งอัรรถรสและว่�งเว่ง ๒. ร5ปแบบ ล�กษณะคำ��ประพ�นธี2 ใช้�ก�พย2ห�อัโคำลง คำ�อั แต�งโคำลงส�8ส$ภ�พแล�ว่แต�งก�พย2เล�ยนแบบพรรณน�เพ#8มเต#ม ๓. ศิ#ลปะก�รประพ�นธี2ทำ��ให�เก#ดภ�พพจน2 และคำว่�มร5 �ส/กทำ�งส$นทำร�ยะอั�นได�แก� คำว่�ม ช้�8นช้มในส#8งสว่ยง�มต�มธีรรมช้�ต# คำว่�มไพเร�ะขึ้อังดนตร� คำว่�มร5 �ส/กแยบคำ�ยทำ�ง อั�รมณ2สะเทำ�อันใจ

ก�รพ#จ�รณ�คำ$ณคำ��ด��นส�งคำม เร�8อังก�พย2เห�เร�อั ๑. สะทำ�อันภ�พช้�ว่#ตคำนไทำยด��นก�รคำมน�คำม แสดงก�รส�ญจรทำ�งน���ให�เห6นว่��เม�อังไทำยม�แม�น���ล��คำลอังม�ก ๒. แสดงถ/งขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ� เช้�น ธีรรมเน�ยมก�รแต�งก�ย ผ5�หญ#งห�มผ��สไบคำล$มไหล� ก�รไว่�ทำรงผม ผ5�หญ#งน#ยมไว่�ผมย�ว่ประบ�� แล�ว่เก6บไรทำ�8ถอันผมอัอักเป?นว่งกลม ก�รบอักเว่ล� น#ยมใช้�กลอัง ฆ่�อังเป?นเคำร�8อังบอักเปล�8ยนเว่ล� เป?นต�น นอักจ�กน�� ในสม�ยอัย$ธีย�ตอันปล�ย บทำละคำรได�ร�บคำว่�มน#ยมอัย��งเห6นได�ช้�ดกว่��สม�ยก�อันๆ ต�มจดหม�ยเหต$ขึ้อังล�ล5แบร2

174

Page 175: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

กล��ว่ว่�� ในกร$งศิร�อัย$ธีย� ละคำรเป?นมหรสพทำ�8เล�นก�นเป?นปกต# รว่มทำ��งโขึ้น และระบ��

บทำละคำรสม�ยอัย$ธีย�เร�ยกก�นทำ�8ว่ไปว่�� "บทำละคำรคำร��งกร$งเก��" ส�ว่นม�กไม�ปร�กฏช้�8อัผ5�แต�งและปHทำ�8แต�ง เช้�น เร�8อังร�มเก�ยรต#Y ก�รเกษ (ก�ระเกด) คำ�ว่� มโนห2ร� ส�งขึ้2ทำอัง เป?นต�น ส�ว่นบทำละคำรเร�8อังด�หล�ง ทำ�8ใช้�เล�นในพระบรมมห�ร�ช้ว่�งน��น เจ��ฟ้=�หญ#งก$ณฑิลทำรงพระน#พนธี2และเร�8อังอั#เหน� เจ��ฟ้=�หญ#งมงก$ฎทำรงพระน#พนธี2ทำ��งสอังเร�8อังแต�งในร�ช้สม�ยพระเจ��อัย5�ห�ว่บรมโกศิ

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๙๑. ศิ/กษ�เน��อัคำว่�มขึ้อังบทำเห�เร�อั แล�ว่พ#จ�รณ�คำ$ณคำ��ทำ�ง

ว่รรณศิ#ลปFอัย��งละเอั�ยด๒. ทำ�อังจ��ก�พย2เห�เร�อัในทำ��นอังต��งๆ แล�ว่น��เสนอัหน��ช้��น

เร�ยน ๓. ศิ/กษ�บทำละคำรกร$งเก�� แล�ว่น��เสนอัหน��ช้��นเร�ยน

175

Page 176: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

บทท�� ๔

กี่ารู้ศึ�กี่ษาวรู้รู้ณกี่รู้รู้มสม�ยธนบ�รู้�

ปรู้ะว�ต้$ศึาสต้รู้%ไทยสม�ยธนบ�รู้�

หล�งจ�กได�กอับก5�กร$งศิร�อัย$ธีย�กล�บคำ�นจ�กพม��ได�แล�ว่ พระเจ��ต�กส#นทำรงเห6นว่��กร$งศิร�อัย$ธีย�ถ5กพม��เผ�ผล�ญเส�ยห�ยม�ก ย�กทำ�8จะฟ้S� นฟ้5ให�เหม�อันเด#ม พระอังคำ2จ/งย��ยเม�อังหลว่ง ม�อัย5�ทำ�8กร$งธีนบ$ร� แล�ว่ปร�บด�ภ#เษกขึ้/�นเป?นกษ�ตร#ย2 ทำรงพระน�มว่�� พระบรมร�ช้�ธี#ร�ช้ทำ�8 “ ๔ " (แต�ประช้�ช้นน#ยมเร�ยกว่��สมเด6จ

พระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้หร�อัสมเด6จพระเจ��กร$งธีนบ$ร�) คำรอังกร$งธีนบ$ร�อัย5� ๑๕ ปH น�บว่��เป?นพระมห�กษ�ตร#ย2พระอังคำ2เด�ยว่ทำ�8ปกคำรอังกร$งธีนบ$ร� ก�รต��งกร$งธีนบ$ร�เป?นร�ช้ธี�น�         สมเด6จพระเจ��ต�กส#นทำรงย��ยเม�อังหลว่งม�อัย5�ทำ�8กร$งธีนบ$ร� เน�8อังจ�กส�เหต$ด�งต�อัไปน��

176

Page 177: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๑. กร$งศิร�อัย$ธีย�ช้��ร$ดเส�ยห�ยม�กจนไม�ส�ม�รถจะบ5รณะปฏ#ส�งขึ้รณ2ให�ด�เหม�อันเด#ม

ได�ก��ล�งร��พลขึ้อังพระอังคำ2ม�น�อัยจ/งไม�ส�ม�รถร�กษ�กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นเม�อังใหญ�ได�

๒. ทำ��เลทำ�8ต� �งขึ้อังกร$งศิร�อัย$ธีย�ทำ��ให�ขึ้��ศิ/กโจมต�ได�ง��ย ๓. ขึ้��ศิ/กร5 �เส�นทำ�งก�รเขึ้��ต�กร$งศิร�อัย$ธีย�ด�

ส�ว่นส�เหต$ทำ�8พระเจ��ต�กส#นทำรงเล�อักกร$งธีนบ$ร�เป?นเม�อังหลว่งเน�8อังจ�กทำ��เลทำ�8ต� �งกร$งธีนบ$ร�อัย5�ใกล�ทำะเล ถ��เก#ดม�ศิ/กม�แล�ว่ต��งร�บไม�ไหว่ก6ส�ม�รถหลบหน� ไปต��งม�8นทำ�งเร�อัได�กร$งธีนบ$ร�เป?นเม�อังเล6ก จ/งเหม�ะก�บก��ล�งคำนทำ�8ม�อัย5�พอัจะร�กษ�เม�อังได�กร$งธีนบ$ร�ม�ป=อัมปร�ก�รทำ�8สร��งไว่�ต� �งแต�สม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย�หลงเหล�อัอัย5� ซึ่/8งพอัจะใช้�เป?นเคำร�8อังป=อังก�นเม�อังได�ในระยะแรก

ด��นก�รปกคำรอัง หล�งจ�กกร$งศิร�อัย$ธีย�เส�ยให�แก�พม�� เม�8อั พ.ศิ. ๒๓๑๐ บ��นเม�อังอัย5�ในสภ�พไม�เร�ยบร�อัย ม�ก�รปล�นสะดมก�นบ�อัย ผ5�คำนจ/งห�ผ5�คำ$�มคำรอังโดยรว่มต�ว่ก�นเป?นกล$�มเร�ยกว่��ช้$มน$ม ช้$มน$มใหญ� ๆ ได�แก� ช้$มน$มเจ��พระย�พ#ษณ$โลก ช้$นน$มเจ��พระฝี�ง ช้$มน$มเจ��พ#ม�ยช้$มน$มเจ��นคำรศิร�ธีรรมร�ช้ เป?นต�น

สมเด6จพระเจ��ต�กส#นทำรงใช้�เว่ล�ภ�ยใน ๓ ปH ยกกอังทำ�พไปปร�บช้$มน$มต��ง ๆ ทำ�8ต� �งตนเป?นอั#สระจนหมดส#�นส��หร�บระเบ�ยบก�รปกคำรอังน��น พระอังคำ2ทำรงย�ดถ�อัและปฏ#บ�ต#ต�มระเบ�ยบก�รปกคำรอังแบบสม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย�ตอันปล�ยต�มทำทำ�8สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถทำรงว่�งระเบ�ยบไว่� แต�ร�ดก$มและม�คำว่�มเด6ดขึ้�ดกว่�� คำนไทำยในสม�ยน��นจ/งน#ยมร�บร�ช้ก�รทำห�ร เพร�ะถ��ผ5�ใดม�คำว่�มด�คำว่�มช้อับ ก6จะได�ร�บก�รป5นบ��เหน6จอัย��งรว่ดเร6ว่

177

Page 178: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ในขึ้ณะทำ�8สมเด6จพระเจ��ต�กส# นมห�ร�ช้ขึ้/�นคำรอังร�ช้สมบ�ต#น��นบ��นเม�อังด��ล�งประสบคำว่�มตกต�8�ทำ�งเศิรษฐก#จอัย��งทำ�8ส$ด เก#ดก�รขึ้�ดแคำลนขึ้��ว่ปล�อั�ห�ร และเก#ดคำว่�มอัดอัย�ก ย�กแคำ�น จ/งม�ก�รปล�นสะดมแย�งว่#งอั�ห�ร ม#หน��ซึ่���ย�งเก#ดภ�ยธีรรมช้�ต#ขึ้/�นอั�ก ทำ��ให�ภ�ว่ะเศิรษฐก#จทำ�8เลว่ร��ยอัย5�แล�ว่กล�บทำร$ดหน�กลงไปอั�กถ/งก�บม�ผ5�คำนล�มต�ยเป?นจ��นว่นม�กสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ทำรงแก�ไขึ้ว่#กฤตก�รณ2ด�ว่ยว่#ธี�ก�รต��งๆ เช้�น ทำรงสละทำร�พย2ส�ว่นพระอังคำ2 ช้��อัขึ้��ว่ส�รม�แจกจ��ยแก�ร�ษฎรหร�อัขึ้�ยในร�คำ�ถ5ก พร�อัมก�บม�ก�รส�งเสร#มให�ม�ก�รทำ��น�ปHละ ๒ คำร��ง เพ�8อัเพ#8มผลผล#ตให�เพ�ยงพอั          ในตอันปล�ยร�ช้ก�ลสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ เน�8อังจ�กพระอังคำ2ทำรงตร�กตร�� ทำ��ง�นหน�กในก�รสร��งคำว่�มเป?นปJกแผ�นแก�ช้�ต#บ��นเม�อัง พระร�ช้พงศิ�ว่ด�รฉบ�บต��งๆ ได� บ�นทำ/กไว่�ว่�� สมเด6จพระเจ��ต�กส#นทำรงม�พระสต#ฟ้P8 นเฟ้Sอัน ทำ��ให�บ��นเม�อังเก#ดคำว่�มระส�8�ระส�ยและได�เก#ดกบฏขึ้/�นทำ�8กร$งเก�� พว่กกบฏได�ทำ��ก�รปล�นจว่นพระย�อั#นทำรอัภ�ย ผ5�ร �กษ�กร$งเก��จนต�อังหลบหน�ม�ย�งกร$งธีนบ$ร� สมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้โปรดให�พระย�สรรคำ2ไปส�บสว่นเอั�ต�ว่ผ5�กระทำ��ผ#ดม�ลงโทำษ แต�พระย�สรรคำ2กล�บไปเขึ้��ด�ว่ยก�บพว่กกบฏ และคำ$มก��ล�งม�ต�กร$งธีนบ$ร� แล�ว่จ�บต�ว่สมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ม�คำ$มขึ้�งเอั�ไว่� ก�รจร�จลในกร$งธีนบ$ร� ทำ��ให�สมเด6จเจ��พระย�มห�กษ�ตร#ย2ศิ/กต�อังร�บยกทำ�พกล�บจ�กเขึ้มร เพ�8อัเขึ้��แก�ไขึ้สถ�นก�รณ2ในกร$งธีนบ$ร� และจ�บก$มผ5�ก�อัก�รกบฏม�ลงโทำษรว่มทำ�8งให�ขึ้��ร�ช้ก�รปร/กษ�พ#จ�รณ� คำว่�มทำ�8ม�ผ5�ฟ้=อังร�อังกล��ว่โทำษ สมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ในฐ�นะทำ�8ทำรงเป?นต�นเหต$แห�งคำว่�มย$�งย�กใน กร$งธีนบ$ร� และม�คำว่�มเห6นให�ส��เร6จ

178

Page 179: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

โทำษพระอังคำ2เพ�8อัม#ให�เก#ดปPญห�ย$�งย�กอั�กต�อัไป สมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้จ/งถ5กส��เร6จโทำษและเสด6จสว่รรคำตใน พ.ศิ.

๒๓๒๕ พระช้นม�ย$ได� ๔๕ พรรษ�ระยะเว่ล�เพ�ยง ๑๕ ปH และเต6มไปด�ว่ยสงคำร�มน��น ยอัมทำ�8จะห�

เร�8อังทำ�8เป?นช้#�นเป?นอั�นได�โดยย�ก ม�ว่รรณคำด�ทำ�8เก#ดในสม�ยน�� ๒-๓ เร�8อัง คำ�อั ล#ล#ตเพช้รมงก$ฎ ขึ้อังหลว่งสรช้#ต (หน) ซึ่/8งต�อัม�ในต�นกร$งร�ตนโกส#นทำร2 ได�เป?นเจ��พระย�พระคำล�ง โคำรงยอัพระเก�ยรต#พระเจ��กร$งธีนบ$ร� ขึ้อัง น�ยสว่น มห�ดเล6ก คำ��ฉ�นทำ2กฤษณ�สอันน�อัง ขึ้อังพระภ#กษ$อั#น เม�อังนคำรศิร�ธีรรมร�ช้

ว่รรณคำด�ทำ�8ส��คำ�ญทำ�8คำว่รน��ม�กล��ว่ คำ�อั บทำละคำรเร�8อังร�มเก�ยรต#Y อั�นเป?นพระร�ช้น#พนธี2ขึ้อังสมเด6จพระเจ��กร$งธีนบ$ร�

บ�อัเก#ด เร�8อังร�มเก�ยรต#Yน��นเด#มเป?นเร�8อังขึ้อังช้�ว่อั#นเด�ย เร�ยกต�มภ�ษ�ขึ้อังช้นช้�ต#น��นว่�� ร�ม�ยณะ ช้�ว่อั#นเด�ยโดยเฉพ�ะทำ�8น�บถ�อัพระว่#ษณ$ ถ�อัว่�� ร�ม�ยณะน��เป?นคำ�มภ�ร2ส��คำ�ญ เทำ��ก�นเป?นคำ�มภ�ร2ศิ�สน� ใคำรได�อั��นถ�อัว่��ได�บ$ญ ก$ศิลได�ขึ้/�นสว่รรคำ2 เม�8อัร�ว่ประม�ณ พ.ศิ. ๑๙๐๐ ช้�ว่อั#นเด�ยตอันใต�ได�เขึ้��ม�ทำ��ก�รคำ��ขึ้�ย และต��งถ#8นฐ�นทำ�งฝีP8 งตะว่�นอัอักแห�งมห�สม$ทำร พว่กน��จ/งได�น��ว่�ฒนธีรรมขึ้อังตนเอังม�ใช้�ในหม5�เก�ะใต�

ผ5�แต�งเร�8อังร�ม�ยณะน�� เป?นฤ�ษ�ช้�8อั ว่�ลม#ก� ไดแต�งเร�8อังน��เม�8อัประม�ณ ๒๔๐๐ ปHเศิษม�แล�ว่ ต�มต��น�นว่�� พระว่�ลม#ก�ได�ฟ้Pงเร�8อังพระร�ม�ยณะจ�กพระน�รทำ ต�อัม�พระว่�ลม#ก�ได�ไปทำ�8ฝีP8 งแม�น���ก�บน�งตมส� ซึ่/8งอัย5�ใกล�แม�น���คำงคำ� ได�เห6นน�งนกกระเร�ยนต�ว่หน/8ง ร�อังคำร�8�คำรว่ญถ/งต�ว่ผ5� ซึ่/8งถ5กพร�นย#งต�ย พระว่�ลม#ก�เห6นเช้�นน��นก6อั$ทำ�นอัอักม�ด�ว่ยคำว่�มสลดใจ เส�ยงทำ�8อั$ทำ�นม�น��นร5 �จะอัย5�ในคำณะฉ�นทำ2 ใช้�ส��หร�บขึ้�บได� จ/งได�น��ทำ��นอังน��ซึ่/8งพบใหม�ม�แต�งเร�8อังร�

179

Page 180: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ม�ยณะ และเร�ยกฉ�นทำ2น��ว่�� โศิลก (โศิก) เพร�ะฉ�ทำน2น��เก#ดจ�กคำว่�มสลดใจ

เร�8อังร�ม�ยณะน�� เป?นเร�8อังย�ว่ประกอับด�ว่ยฉ�นทำ2ถ/ง ๒๔๐๐๐ โศิลก แบ�งอัอักเป?นตอันๆเร�ยกว่�� ก�ณฑิ2 รว่มทำ��งหมด ๗ ก�ณฑิ2 คำ�อั พ�ล อัโยธีย�ก�ณฑิ2 อัร�ณยก�ณฑิ2 ก�ษก#นธี� ก�ณฑิ2 ส$นทำรก�ณฑิ2 ย$กธี-ก�ณฑิ2 และอั$ตตรก�ณฑิ2

เร�8อังร�มเก�ยร#Yม�บ$คำคำงส��คำ�ญในเร�8อังคำ�อั พระร�ม น�งส�ด� และทำศิก�ณฐ2 น�กปร�ช้ญ2บ�งทำ��น เช้�น ศิ�สตร�จ�รย2 เดว่#ดส2 ว่��เป?นเร�8อังทำ�8ม�ม�น�นจ�ก ซึ่/8งเป?นเร�8อังทำ�8ม�ม�น�นกว่�� ๒๔๐๐ ปH แต�เป?นเร�8อังทำ�8กระจ�ดกระจ�ยอัย5� ว่�ลม#ก�ได�รว่บรว่มขึ้/�นม�ใหม�

พระร�มในประว่�ต#ศิ�สตร2 ในพระร�ช้น#พนธี2ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ เร�8อังบ�อัเก#ดแห�งร�มเก�ยรต#Y ได�กล��ว่ถ/งประว่�ต#ขึ้อังพระร�มไว่�ว่��

พระร�มเป?นโอัรสอังคำ2ทำ�8 ๑ แห�งทำ��ว่ทำธีรฐ กษ�ตร#ย2ส$ร#ยว่งคำ2 ผ5�คำรอังนคำรศิร�อัโยธีย� แคำว่�นโกศิล พร�หมณ2ม�กน#ยมว่�� พระร�มเป?นพระน�ร�ยณ2 อัว่ต�รป�งทำ�8 ๗ และได�ก��เน#ดในไตรด�ย$คำ คำ�อัย$คำทำ�8 ๒ แห�งโลกมน$ษย2น�� พระม�รด�พระร�มม�น�มว่�� น�งเก�ศิ�ลย� (ซึ่/8งในร�มเก�ยรต#Yม�พระน�มว่�� เก�ส$ร#ย� ม�อัน$ช้� “ ” ๓ อังคำ2 คำ�อั พระภรต โอัรสน�งไกเกย� (ซึ่/8งในร�มเก�ยรต#Yขึ้อังเร�เร�ยกว่�� ไกย“

เกษ�”) พระล�กษณ2และพระศิ�ตร$ฆ่น2 โอัรสน�งส$ม#ตร� (ซึ่/8งในร�มเกย�รต#Yเร�เร�ยกว่�� สม$ทำร“ ”) พระร�มได�มเหส�คำ�อั น�งส�ด� เป?นบ$ตรทำ��ว่ศิร�ธีว่�ช้ ซึ่/8งม�กเร�ยกว่��ทำ��ว่ช้นก ผ5�เป?นกษ�ตร#ย2ส$ร#ยว่งคำ2 คำรอังนคำรม#ถ#ล� แคำว่�นว่#เทำห พระร�มม�โอัรส ๒ อังคำ2 คำ�อั พระก$ศิก�บพระลพ พระร�มได�ปร�บทำ��ว่รร�พณส5ร ผ5�คำรอังนคำรลงก� แล�ว่กล�บม�ทำรงร�ช้ย2ในพระนคำรศิร�อัโยธีย� คำร��นเม�8อัพระร�มจะส#�นพระช้นม2 ได�แบ�งแคำว่�นโกศิลอัอักเป?น ๒ ภ�คำ ให�พระก$ศิโอัรสอังคำ2โต คำรอัง

180

Page 181: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

โกศิล ต��งนคำรหลว่งขึ้�8อั ก$ศิะสถล� หร�อั ก$ศิ�ว่ด� พระลพคำรอังอั$ตตรโกศิล ต��งนคำรหลว่งช้�8อั ศิร�ว่�สต� (ส�ว่�ตถ�) หร�อัอั�กน�ยหน/8งเร�ยกว่�� ลพป$ระ“ ”

ร�ม�ยณะในประเทำศิไทำย ต�มหล�กฐ�นทำ�8พอัจะอัน$ม�นได� ปร�กฏว่��เร�8อังร�ม�ยณะได�เขึ้��ม�ย�งประเทำศิไทำยไม�ต�8�กว่�� ๙๐๐ ปHล�ว่งม�แล�ว่ เพร�ะทำ�8ปร�ส�ทำห#นเม�อังพ#ม�ยม�ภ�พสล�กศิ#ล�เร�8อังร�มเก�ยรต#Y ส�ว่นในสม�ยส$โขึ้ทำ�นก6ม�พ5ดถ/งถ���พระร�ม ถ���ส�ด� ในจ�ร/กขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง แต�เร�8อังทำ�8ปร�กฏเป?นว่รรณคำด�น��น เด#นเร�จะเคำยม�หร�อัไม� ไม�ม�หล�กฐ�นแน�ช้�ด ม�คำ��ฉ�นทำ2อัย5�เร�8อังหน/8ง ช้�8อั ร�ช้�พ#ล�ป คำ��ฉ�นทำ2 (น#ร�ศิส�ด�) ผ5�แต�งไม�ปร�กฏน�ม เป?นเร�8อังทำ�8แต�งสม�ยสมเด6จพระน�รยณ2มห�ร�ช้ พรรณน�คำว่�มคำร�8�คำรว่ญขึ้อังพระร�ม ตอันอัอักเด#นทำ�งเทำ�8ยว่ต�มห�น�งส�ด� เร�8อังน��น�บเป?นร�มเก�ยรต#Yเร�8อังเด�ยว่ทำ�8เก#ดขึ้/�นก�อันร�มเก�ยรต#Yฉบ�บพระเจ��กร$งธีนฯ และตกทำอัดม�จนถ/งสม�ยปPจจ$บ�น

ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บไทำยได�ม�จ�กไหน เร�8อังร�ม�ยณะน��น เร�เร�ยกก�นว่�� ร�มเก�ยรต#Y จะเร�ยกก�นม�แต�คำร��นใด ส�บสว่นไม�ได� เร�8อังร�มเก�ยรต#Yฉบ�บเต6มคำ�อั บทำละคำรเร�8อังร�มเก�ยรต#Yพระร�ช้น#พนธี2พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ แต�ถ��เปร�ยบเทำ�ยบก�บร�ม�ยณะขึ้อังว่�ลม#ก�แล�ว่ ก6ม�คำว่�มแตกต��งก�นหล�ยแห�ง เช้�นก�รด��เน#นเร�8อังตอันต��นก6ไม�เหม�อันก�น ฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2 ร.๑ เร#8มขึ้/�นด�ว่ยห#ร�นตย�กษ2ม�ว่นแผ�นด#น ส�ว่นว่�ลม#ก�น��นเร#8มโดยกล��ว่ประว่�ต#ก�รแต�งร�ม�ยณะ แล�ว่จ�บเร�8อังกล��ว่ถ/งประว่�ต#พระร�มทำ�เด�ยว่

181

Page 182: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

พระร�มอัน$ม�นร�ช้ธีน ได�ให�ขึ้�อัส�นน#ษฐ�นทำ�8ม� ร�มเก�ยรต#Y ฉบ�บไทำย ด�งน��

“ทำ�8ว่��ร�มเก�ยรต#Yน��นได�ฉบ�บม�จ�กไหน จะตอัมย�นย�นลงไปย�อัมไม�ได� เพร�ะไม�ม�หล�กฐ�นให�เห6นอัย5�ได�ช้�ดเจน จ/งต�อังอั�ศิ�ยอัน$ม�นทำ�8เหล�อัอัย5�น��นส�บต�อัม� ให�เห6นได�แต�ร�งๆเทำ��น��น แต�ต�อังน��เอั�เร�8อังทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2ขึ้/�นม�พ5ด

ประเทำศิสย�มตอันล$�มแม�น���เจ��พระย� เด#มทำ�เด�ยว่ แต�ในสม�ยทำ�8ม�พงศิ�ว่ด�รแล�ว่เป?นอั�ณ�จ�กรทำ�8ช้�8อัว่�� ทำว่�ร�ว่ด� ประช้�ช้นอั#นเด�ยทำ�8ม�ต��งภ5ม#ล��เน�ในแคำว่�นน�� จะเป?นช้�ว่อั#นเด�ยในแคำว่�นไหนก6ต�มทำ� แต�ปร�กฏอัย5�อัย��งหน/8งว่�� เก�8ยว่ขึ้�อังก�บแคำว่�นมคำธี สม�ยร�ช้ว่งศิ2คำ$ปต2อัย5�บ��ง ถ��ไม�ใช้�ทำ�งตรงก6ทำ�งอั�อัม คำ�อัผ��นม�ทำ�งแคำว่�นเบงกอัล เขึ้��แคำว่�นยะไขึ้� อั�สส�ม และพม�� แล�ว่เขึ้��ส5�สย�ม เพร�ะพระพ$ทำธีร5ปและอั�กษรจ�ร/กทำ�8ขึ้$ดได�ในประเทำศิน��น ทำ�8เป?นร�ช้ว่งศิ2คำ$ปต2ก6ม�อัย5�ม�กเป?นแนว่ก�นม� เพร�ะฉะน��นแบบแผนคำว่�มเจร#ญทำ�8ได�ก�นม� จะต�อังเป?นต�มภ�คำเหน�อัอัย5�บ��งและคำงร5 �ร�ม�ยณะว่�ลม#ก� เพร�ะเป?นเร�8อังล�ทำธี#ศิ�สน�ทำ�8ถ�อั จะขึ้�ดเส�ยไม�ได� คำร��นต�อัม�ไทำยยกลงม�ทำ�งตอันเหน�อั เขึ้��ม�ต��งอัย5�ในล$�มน���เจ��พระย� เป?นก�รแทำรกก�นระหว่��ง ๒ ช้�ต#ทำ�8อัย5�ก�อัน(แต�น�กปร�ช้ญ2บ�งทำ��นย�นย�นว่��ไทำยม�อัย5�ก�อัน) คำ�อัแยกมอัญให�ร�นไปทำ�งตะว่�นตก และขึ้อัมไปทำ�งคำะว่�นอัอัก เม�8อัไทำยได�ม�ต#ดต�อัก�บ ๒ ช้�ต#น�� และประช้�ช้นพลเม�อังส�ว่นม�กทำ�8ไทำยคำรอัง ก6ย�อัมเป?นทำ�สทำ�8ไม�ใช้�ไทำยปนอัย5� ก6เป?นธีรรมด�ทำ�8จะต�อังร�บคำต#จ�กช้�ต#อั�8นม�ปะปนก�บเร� แต�ว่��ไทำยไม�ใช้�ยกลงม�ได�ด#นแดนทำ�8เป?น

182

Page 183: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

อั�ณ�จ�กรมอัญและขึ้อัมในคำร�ว่เด�ยว่ก�น ย�อัมจะขึ้ย�ยอั��น�จเขึ้ย#บลงม�เป?นล��ด�บ แล�ว่แต�เหต$ก�รณ2และก��ล�งเป?นเคำร�8อังน�� ก�อันทำ�8จะได�เผช้#ญก�บช้�ต#เบ��อังต�นน�� ไทำยคำงได�ร�บคำต#จ�กพระพ$ทำธีศิ�สน�ม�ก�อันแล�ว่ เพร�ะปร�กฏว่��มอัญได�ร�บศิ�สน�และแผ�ล�ทำธี#ขึ้/�นไปทำ�งตอันเหน�อั จ/งทำ��ให�ไทำยได�ร�บเขึ้��ม�ด�ว่ย

ส�ว่นขึ้อัมพระเจ��แผ�นด#นทำ�8ปกคำรอัง เป?นผ5�ส�บเช้��อัส�ยจ�กอั#นเด�ยภ�คำใต� ล�ทำธี#ศิ�สน�ทำ�8น�บถ�อัจ/งต�อังเป?น น#ก�ยไศิว่ะและมห�ย�น ถ/งแม�ว่��ภ�ยหล�ว่ไทำยได�คำต#ขึ้อัมม� ก6คำงไม�หน�กไปทำ�งไสยศิ�สตร2เหม�อันด�งขึ้อัม เพร�ะน�บถ�อัพระพ$ทำธีศิ�สน�อัย��งม�8งคำง บ�งอัย��งทำ�8น��เอั�ม�จ�กขึ้อัม ก6จะเป?นไปไนขึ้บว่นทำ�8จะให�เห6นเป?นเคำร�8อังหม�ยว่��ได�ร�บช้�ยช้นะจ�กขึ้อัมหร�อัไม�เช้�นน��นก6จะร�กษ�ประเพณ�ขึ้อัมไว่� ซึ่/8งเป?นประโยช้น2แห�งก�รปกคำรอังซึ่/8งร�ษฎรน#ยมคำต#เด#มอัย5� เพร�ะฉะน��นร�ม�ยณะซึ่/8งถ��ได�ม�จ�กขึ้อัม ในตอันน��ก6จะเป?นร�ม�ยณะในอั#นเด�ยภ�คำใต� แต�จะเป?นช้น#ดทำ�8แปลจ�กฉบ�บส�นสฤต ซึ่/8งน�บถ�อัคำ�มภ�ร2ศิ�กด#Yส#ทำธี#Yในล�ทำธี#ศิ�สน� จ/งได�ปร�กฏช้�8อัต�มแบบอัย��งในฉบ�บส�นสกฤตจนม�ถ/งสม�ยอัย$ธีย� เพร�ะในสม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ และพระบรมไตรโลกน�ถ ซึ่/8งเป?นสม�ยทำ�8อั�กษรศิ�สตร2ก��ล�งเฟ้S8 อังฟ้5 กว่�ทำ� �งหล�ยใน ๒ ร�ช้สม�ยน�� แม�แต�พระเจ��แผ�นด#นเอังก6เล�นภ�ษ�ส�นสกฤตทำ��งน��น ด�8งจะเห6นได�จ�กหน�งส�อัมห�ช้�ต#คำ��หลว่ง เป?นต�น จ/งน��จะเขึ้��ใจว่�� สม�ยน��นคำงร5 �ร�ม�ยณะ เพร�ะม�คำ��ใช้�เร�ยกช้�8อัพระร�มคำ��หน/8งว่�� ร�ฆ่พ ใช้�เป?นพระร�ช้ทำ#นน�ม แปลว่�� เหล��กอัทำ��ว่รฆ่$ซึ่/8งเป?นป5Rทำว่ดพระร�ม (ในร�มเก�ยรต#Yเร�ยกว่�� ทำ��ว่อัโนม�ต�น ร5ปศิ�พทำ2เป?นภ�ษ�ทำม#ฬ) คำ��ว่��รฆ่$

183

Page 184: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

และ ร�ณพนน��ต�อัไปไม�ปร�กฏว่��ม�หน�งส�อัเล�มใด เพ#8งจะม�ร5 �จ�กก�นแพร�หล�ยก6เม�8อัเร6ว่ๆน�� ในกฎมณเทำ�ยรบ�ลแห�งหน/8ง กล��ว่ถ/งพ#ธี�อั#นทำร�ภ#เษกว่�� ได�เล�นด/กด��บรรพ2ตอันกว่นน���ทำ#พย2อั�มฤตเช้�นน�� ย�อัมม�อัย5�ในร�ม�ยณะว่�ลม#ก�ตอันต�น ว่��เป?นอัว่ต�รแห�งน�ร�ยณ2ป�งทำ�8 ๒ ทำรงปะพฤต#เบญจเพศิ โปรดให�เล�นด/กด��บรรพ2 ซึ่/8งย$ต#ก�นแล�ว่ว่��เล�นโขึ้น แต�ในสม�ยน��นไม�เร�ยกว่��โขึ้นหร�อัละคำร ก6ต�อังคำ#ดว่��เพร�ะย�งไม�ได�ม�ร�มเก�ยรต#Yช้น#ดทำ�8เล�นโขึ้นม�จ�กช้ว่� จะม�ก6อัย��งช้น#ดเป?นคำ�มภ�ร2 ในพงศิ�ว่ด�รอั�กแห�งเหม�อันก�นว่�� ในแผ�นด#นพระบรมไตรโลกน�ถ พระย�เฉล�ยงเป?นขึ้บถ พระย�เฉล�ยงน��ในยว่นพ��ยกล��ว่ว่�� ช้�8อั ย$ทำธี#ษฐ#ระ ด�งน��

“แถลงป�งปร�โมทำย2เช้��อั เช้#ญสงฆ่2 สสโมสรส$ขึ้ เมศิไทำ�

แถลงป�งเม�8อัล�ว่ลง ช้�ยน�ทำ น�นนฤ�

เพร�ะย$ทำธี#ษฐ#ระได� ย��งย�ว่”

ย$ทำธี#ษฐ#ระ เป?นพระน�มกษ�ตร#ย2อังคำ2ใหญ�อังคำ2หน/8งใน พว่กป�ณฑิ$ ซึ่/8งม�เร�8อังอัย5�ใน มห�ภ�รตะ และเพ#8งจะแพร�หล�ยก6ในเร6ว่ๆน�� ช้ว่นให�เห6นว่�� สม�ยโบร�ณคำร��นกระน��นคำงร5 �จ�กร�ม�ยณะอั#นเด�ยฝีR�ยเหน�อั คำ�อัฉบ�บส�นสกฤตแล�ว่ไม�ม�กก6น�อัย ทำ�8ร�มเก�ยรต#Yม�ผ#ดแปลกได�จ�กฉบ�บว่�ลม#ก� ก6คำงเป?นตอันหล�ง และจะได�ม�จ�กอั#นเด�ยภ�คำใต�ทำ� �งทำ�งตรงและอั�อัม คำ�อัได�จ�กอั#นโดน�เซึ่�ย ผสมก�นเร�8อังเก��ทำ�8ย�งเหล�อั ซึ่/8งสม�ยน��นคำงจะกระจ�ยส5ญห�ยไป จะเป?นทำ��นอังเด�ยว่ก�บทำ�8กล��ว่ไว่�ในทำ�8ส$ดพระร�ช้น#พนธี2อั#เหน�ว่��

184

Page 185: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

“อั�นอั#เหน�เอั�ม�ทำ��เป?นคำ��ร�อัง ส��หร�บง�นก�รฉลอังกอังก$ศิล

คำร��นกร$งเก��เจ��สตร�เธีอัน#พนธี2 แต�เร�8อังต�นตกหกห�ยพล�ดพล�ยไป

ห�กพระอังคำ2ทำรงพ#ภพปร�รภเล�น ให�ร��เต�นละคำรคำ#ดร��ใหม�

เต#มแต�มต�อัต#ดประด#ษฐ2ไว่� บ��ร$งใจไพร�ฟ้=�ขึ้��แผ�นด#น”

ทำ�8ว่��ได�ม�จ�กอั#นเด�ยภ�คำใต�เพร�ะเห6นได�จ�กหน�งส�อับ$ณโณว่�ทำฉ�นทำ2 ซึ่/8งแต�งในปล�ยกร$งศิร�อัย$ธีย� อั��งเร�8อังร�มเก�ยรต#Yไว่�หล�ยแห�ง แต�แห�งหน/8งอั��งเร�8อังไมยร�พ ซึ่/8งร�ม�ยณะว่�ลม#ก�ไม�ม� ว่�� “เร#8มเร�8อังไมยร�พฤทำธี#Yรงคำ2 สะกดอั$�มอังคำ2 นเรศิดลบ�ด�ล”

ด�งน�� พว่กทำ�8เขึ้��ม�เป?ยคำร5บ�อั�จ�รย2อัย5�ในสย�มส�ว่นใหญ�ม�จ�กอั#นเด�ยฝีR�ยใต� ซึ่���ในตอันหล�งคำร��งกร$งธีนบ$ร� ก6ด5เหม�อันต�อังเร�ยกพว่กพร�หมณ2ทำ�งมณฑิลนคำรศิร�ธีรรมร�ช้ ซึ่/8งได�คำว่�มว่��ส�ว่นม�กเป?นพร�หมณ2ในน#ก�ยไศิว่ะ เขึ้��ม�สอับถ�มเร�8อังต��งขึ้อังพร�หมณ2 และประกอับด�ว่ยเหต$ผลอั�8นๆ รอังลงม�จ�กอั#นเด�ยฝีR�ยใต�ก6คำงเป?นเบงคำ�ล� แม�แต�ส�เน��อัพระร�มฝีR�ยเหน�อัเป?นส�น���เง#น แต�เบงต�ล�เป?นส�เขึ้�ยว่ใบไม�เหม�อันก�บพว่กเร�

ห�กว่��ร�มเก�ยรต#Yบ�งตอัน ตลอัดจนช้�8อับ$คำคำลในเร�8อังจะคำล��ยคำล/งก�บ ๒ ช้�ต#ขึ้��งต�นน��ก6จร#ง แต�ย�งไม�เป?นเหต$เพ�ยงพอั ว่��

185

Page 186: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เร�ได�ม�จ�ก ๒ ช้�ต#น��ทำ� �งหมด เพร�ะร�มเก�ยรต#Yขึ้�ดเร�8อังทำ�8ม�อัย5�ในร�ม�ยณะขึ้อังเขึ้�ก6ม�กแห�งถ/งเร�8อังไมยร�พก6น�บง��ใกล�ก�นม�ก ก6ย�งม�ทำ�8ผ#ดแปลกก�นอัย5� บ�งทำ�เร�จะได�เร�8อังม�ทำ�งอั�อัม ทำ�งประเทำศิอั#นโดน�เซึ่�ย นอักจ�กน�� ช้�8อับ$คำคำลในร�มเก�ยรต#Yบ�งช้�8อั ในฉบ�บว่�ลม#ก�แยกเป?น ๒ ช้�8อั แต�ร�มเก�ยรต#Yรว่มก�นเป?นช้�8อัเด�ยว่ เช้�น ส$กส�ร และ บ$ตรลพ ขึ้อังช้ว่�ก6รว่มเร�ยกเหม�อันร�มเก�ยรต#Y ทำ��ไมจ/งม�รว่มเร�ยกก�นว่��เฉพ�ะ บ$ตรลพ พอัจะเด�ได�เพร�ะคำ��ว่�� ก$ศิ และ ลว่ะ ซึ่/8งเป?นโอัรสทำ��งสอังขึ้อังพระร�ม ช้�ว่อั#นเด�ยม�กเขึ้�ยนแล�ว่รว่มเร�ยกก�นว่�� ก$ศิลว่ะ (ต�มแบบอั#นเด�ยม�กรว่มช้�8อัเขึ้��เป?นกล$�มอั�กษร เช้�น ศิ$กรส�รณ2 และ ขึ้รทำ5ษณ2 เป?นต�น เร�เร�ยกว่�� ทำ5ตขึ้ร เป?นก�รกล�บก�น เพร�ะขึ้อังเขึ้�ถ��รว่มช้�8อั ต�อังเอั�ช้�8อัทำ�8น�อัยอั�กษรไว่�ขึ้��งหน��ช้�8อัทำ�8ม�อั�กษรม�กกว่��) คำร��นตกม�ถ/งอั#นโดน�เซึ่�ย คำ��ว่�� ก$ศิลว่ะ ก6กล�ยเป?น บ$ตลว่ะ ไป เม�8อัตกม�ถ/งเร�ก6เป?น บ$ตรลพ หม�ยคำว่�มถ/งโอัรสอังคำ2น�อังขึ้อังพระร�ม อั�ศิ�ยเหต$ทำ�8ม�กล�เป?นบ$ตรลพ เร�จ/งเอั�เร�8อังทำ�8ว่��เร�ยกช้�8อัอัย��งน��น เพร�ะเป?นบ$ตรทำ�8ถ5กฤ�ษ�จะลบอัอักเส�ย

อัย��งไรก6ด�เป?นอั�นกล��ว่ได�ว่�� ประเทำศิอั#นโดน�เซึ่�ยเป?นคำล�งแห�งร�ม�ยณะ ถ�ดจ�กอั#นเด�ยภ�คำใต� ม�ทำ� �งเร�8อังทำ�8ใกล�ไปทำ�งฉบ�บส�นสกฤตและเร�8อังทำ�8ไกลอัอักม� เม�8อัเป?นอัย��งน��ในก�รทำ�8จะส�ว่ห�เร�8อังพอัเอั�ม�เปร�ยบเทำ�ยบก�ยร�มเก�ยรต#Yเห6นจะย�ก เพร�ะห�ฉบ�บไม�ได� และคำงจะเป?นช้น#ดทำ�8ถ��ยทำอัดก�นม�ทำ�งป�กไม�ใช้�หน�งส�อั อัย��ด5อั�8นไกล เพ�ยงเร�8อังอั#เหน�เทำ��น��น ก6ส�ว่ไม�อัอักว่��ได�ม�จ�กฉบ�บไหน เพร�ะอั#เหน�ม�หล�ยส��นว่นด�ว่ยก�น จ/งด5เร�8อังฉบ�บเด�ยว่ไม�ได� เร�8อังทำ�8แต�งเล�นละคำรม�ม�กฉบ�บทำ�8แตกต��งก�น เพร�ะเป?นเร�8อังเก��เหม�อันพงศิ�ว่ด�รเหน�อัว่��พระร�ว่งม�จร#งแน� เพร�ะฉะน��นคำว่�มจร#งในเร�8อังอั#เหน�เพ�ยงใด ก6ย�อัมม�คำว่�มจร#งในเร�8อังร�มเก�ยรต#Yเพ�ยง

186

Page 187: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

น��น แม�น�กปร�ช้ญ2ช้�ต#ต��งจะได�เพ�ยงส�บสว่นทำว่นคำว่�มและเทำ�ยบคำ�นส�บต�อัม�เป?นทำอัดๆ หล�ยๆคำนก6จ�บเคำ��คำว่�มไม�ได�ถน�ด ว่��เอั�ม�จ�กร�ม�ยณะฉบ�บไหนบ��ง ต�อังใช้�ก�รส�นน#ษฐ�นว่��ม�จ�กทำ�8ต��งๆในอั#นเด�ย ไม�ส�ม�รถเจ�ะจงลงไปได�เฉพ�ะ ซึ่���ผ5�รว่บรว่มเร�8อังน��ก6ม�โอัก�สได�อั��นร�ม�ยณะฉบ�บต��งๆน�อัยฉบ�บ ถ/งได�อั��นกระทำ�อันกระแทำ�นต�นห�ยปล�ยขึ้�ด คำว่�มบกพร�อังในก�รว่#น#จฉ�ยเร�8อังก6ย�อัมม�ก ไม�ล�ว่งพ�นไปได�ด�ว่ยประก�รทำ��งปว่ง

รว่มคำว่�มร�มเก�ยรต#Yทำ�8ส��เร6จร5ปอัย5�ในเว่ล�น�� ส�ว่นม�กคำงได�ม�จ�กอั#นโดน�เซึ่�ยในร$ �นหล�ง และคำงม�ในร$ �นเด�ยว่ก�บอั#เหน� ซึ่/8งได�คำว่�มว่�� ได�ม�ในแผ�นด#นพระเจ��อัย5�ห�ว่ทำ��ยสระ ถ��จะม�ฉบ�บส�นสกฤตด�ว่นก6ว่��จะน�อัยเต6มทำ� เพร�ะเขึ้�เทำ�ยบก�นด5ก6ไม�ตรงเป?นอั�นม�ก

เร�8อังร�มเก�ยรต#Y พระร�ช้น#พนธี2สมเด6จพระเจ��กร$งธีนบ$ร� เร�8อังร�มเก�ยรต#Yขึ้อังไทำย ฉบ�บทำ�8ม�เน��อัเร�8อังบร#บ5รณ2คำ�อั บทำละคำรร�มเก�ยรต#Y พระร�ช้น#พนธี2ใน ร ๑ นอักน��นเป?นฉบ�บทำ�8ม�เน��อัเร�8อังแต�เพ�ยงบ�งตอัน ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บพระเจ��กร$งธีนเป?นฉบ�บทำ�8เป?นกลอันบทำละคำรม�เพ�ยง ๔ ตอัน คำ�อั ตอันทำศิก�ณณ2ต��งพ#ธี�ทำร�ยกรด พระล�กษณ2ต�อังหอักกระบ#ลพ�ทำจนผ5กผม ตอันพระมงก$ฎ (ก$ศิ) ทำรงแผลงต�นไม� (ลอังศิร) ตอันทำ��ว่ม�ล�ว่ร�ช้พ#พ�กษ�คำว่�ม ตอันหน$ม�นเก��ยว่น�งว่�นร#น บ�งแผนกในต�นฉบ�บสม$ดไทำยบอักว่�� สมเด6จพระเจ��กร$งธีนได�ทำรงพระร�ช้น#พนธี2 เม�8อั จ.ศิ. ๑๑๓๒ (พ.ศิ. ๒๓๑๓) คำ�อัเม�8อัสร��งกร$งธีนบ$ร�แล�ว่ ๓ ปH

ทำ��นอังกลอันทำ�8ทำรงน#พนธี2น��น ฟ้Pงไม�ส5�ร�บร�8นน�ก ส�ว่นใหญ�ย�งฟ้Pงตะก$กตะก�กขึ้�ดห5 ร5 �ส/กว่��ล�กษณะขึ้/งขึ้�ง ด��เน#นเร�8อังรว่ดเร6ว่ ซึ่/งส�อัให�เห6นว่��ผ5�เขึ้�ยนเป?นน�กรบม�กกว่��เป?นกว่�

187

Page 188: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ต�ว่อัย��งขึ้อังคำ��ประพ�นธี2บ�นแพนกว่�นอั�ทำ#ตย2 เด/อัน ๖ ขึ้/�นคำ�8�หน/8ง จ$ลศิ�กร�ช้ ๑๑๓๒ (พ.ศิ. ๒๓๑๓

ปHทำ�8 ๓ ในร�ช้ก�ลกร$งธีนบ$ร�) ปHขึ้�ล โทำศิก พระร�ช้น#พนธี2ทำรงแต�งช้��นต�นเป?นปฐม ย�งทำร�มย�งพอัด�อัย5�

ตอันทำ�8 ๑ ตอันพระมงก$ฎพระมงก$ฎอัย5�ปR�

๏ ม�จะกล��ว่บทำไป หน�อัในอัว่ต�รร�งส� ห�ผลปรนน#บ�ต#ช้นน� ทำ� �งพระฤษ�ม�ญ�ณ ว่�นหน/8งช้ว่นน�อังเขึ้��พ�ทำ� พระม$น�จงโปรตเดฉ�น ขึ้��ไสร�เกล�อักคำนภ�ยพ�ล ขึ้อัประทำ�นร�8�เร�ยนว่#ช้�

ฯ ๔ คำ�� ฯ ๏ ฤษ�ร�กจ5บกระหม�อัมเกศิ สอันให�เล��เว่ทำคำ�ถ�

ฯ เจรจ� ฯ ๏ ห$ด�ก$ณฑิ2กอังว่#ทำย� เจ6ดร�ตร�ศิรผ$ดพล�น

ฯ ตระ ฯ ๏ จ/งประส#ทำธี#Yประส�ทำธีน5ศิ#ลปF เจ��จ#นด�รมณ2หม�ยม�8น

เม/8อัล�8นซึ่��นซึ่���มนตร2พล�น สรรพโลกไม�ทำนฤทำธี� ฯ เจรจ� ๔ คำ�� ฯ

๏ ฝีR�ยสอังก$ม�รเร�ยนเสร6จ ได�ทำ� �งกลละเม6ดคำ�ถ�

รบเอั�ธีน5ศิ#ลปFม� ล�ล��ห�ผลพน�ล� 188

Page 189: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ฯ เขึ้��ม��น ฯ ๏ คำร��นถ/งก�ลว่�ตพน�ล�ย ปร�ศิ�ยน�อังลบ

เร�อังศิร� ฝีR�ยพ�8จะแผลงฤทำธี� ย#งร�งด�นน��ให�ขึ้�ดไป

ฯ ๔ คำ�� ฯ ๏ เจ��ลบว่��ใหญ�ถ/งแสนว่� ขึ้��เจ��เห6นห�ห�กไม�

๏ พระมงก$ฎก6ว่�งศิรช้�ย สน�8นไปถ/งช้��นพรหม� ตระเช้#ด

๏ ถ5กร�งต�นใหญ�ส#นขึ้�ด ย�บเย#นว่#น�ศิด�งฟ้=�ผ�� แล�ว่กล�บต�อัว่��อัน$ช้� น�อังย�จะว่��

ประก�รใด ฯ ๔ คำ�� ฯ

๏ พระลบสรรเสร#ญบ$ญญ� อั�น$ภ�พเป?นห�ทำ�8ส$ดไม�

พระช้นน�จะม#ตกใจ ก6ช้ว่นเก6บผลไม�กล�บม� ฯ พญ� เด#น ๒ คำ�� ฯ

๏ ฝีR�ยพระฤษ�สน�8นเส�ยง ส��เน�ยงก/กก�อังเว่ห� ตกใจทำ#�งน�งส�ด� ก6ล�ล�อัอักต�มก$ม�ร

ฯ เช้#ด ๒ คำ�� ฯ ๏ ฝีR�ยพระพ�8น�อังเห6นฤษ� ก6ว่#8งเขึ้��อั�ญช้ล�ทำ5ลส�ร

ทำ#�งน�งส�ด�ดว่งม�ลย2 พระอั�จ�รย2ม�ไยช้นน�

ฯ ๒ คำ�� ฯ 189

Page 190: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๏ พระม$น�ส�ด�ว่��ด5เอั� ให�เร�ตกใจถ/งสอังศิร� ส$�งเส�ยงอัะไรเม�8อัก�� คำ#ดว่��อัส$ร�พะพ�น

ฯ ๒ คำ�� ฯ ๏ ฝีR�ยพระมงกฎทำ5ลไขึ้ ห�ไม�ดอักย#งไม�พฤกษ�ส�ร

๏ เจ��ลบว่��แสนอั�อัมประม�ณ พฤกษ�ส�รส5งเทำ�ยมเมฆ่�

ห�กย�บสะบ��นส#นขึ้�ด ว่#น�ศิด$จด�8งฟ้=�ผ�� ทำ�8ก�ลว่�ตพน�ว่� ห�ภ�ยม#ได�พระม$น�

ฯ ๔ คำ�� ฯ ๏ ส�ด�ว่��ย#งทำ��ไม ให�ตกใจทำ��งพระฤษ�

น�8ล5กอัะไรน��ใคำร�ต� ก6พ�ทำ�ขึ้5�ร5 �ก$ม�ร ฯ ๒ คำ�� ฯ

๏ พระม$น�จ/8งห��มส�ด� อัย��ว่��หล�นก5ห��ว่ห�ญ

แล�ว่อัว่ยช้�ยหน�อัอัว่ต�ร ให�ช้�ยว่�ลร$ �งฤทำธี� จงเจ��เป?นใหญ�ไตรภพ จบสกลทำ#ศิทำ��งส�8 โภยภ�ยส#8งใดอัย��ได�ม� ให�ฤทำธี�ย#8งบ#ดร แล�ว่บอักนว่ลน�งส�ด� พฤกษ�น��ม�ม�แต�

ก�อัน แรกต��งฟ้=�ด#นอั�มพร ศิรใคำรไม�ก#นนะส�

ด� เม�8อัไรต�อัหน�อัอัว่ต�ร จ/งผล�ญไม�น��ด� 8ง

ฟ้=�ผ�� ล5กเจ��ร$ �งเร�อังฤทำธี� ว่��แล�ว่ก6ม�ก$ฎ�

190

Page 191: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ฯ เสมอั ๘ คำ�� ฯ

๏ ฝีR�ยสอังก$ม�รเขึ้��ไป ถว่�ยผลไม�พระฤษ� แล�ว่กล�บม�ห�ช้นน� ย�งทำ�8พระบรรณศิ�ล�

ฯ บ�ทำสก$ณ� ๒ คำ�� ฯ โอั�

๏ ฝีR�ยน�งส�ด�สว่มกอัด พลอัดพล�งทำ�งกว่ดเกศิ� จ5บเกศิเทำว่ศิโศิก� โอั�ว่��ก��พร��ย�ใจ ม�ดแม�นถ��อัย5�ก�บพ�อั จะเสน�ห2หน�อัห�

ทำ�8ส$ดไม� เทำ��น��หร�อัม�ฤทำธี#ไกร ทำ�8ไหนบ#ด�จะให�จร ฝีR�ยเจ��ผล�นแผลงศิ#ลปFช้�ย เหม�อันเม�8อัทำ��ว่ไทำ

เธีอัยกศิร คำร��งไปทำ��ก�รสยมพร ในเม�อังนคำรม#ถ#ล� ให�เจ��ย#8งยศิโมล� แม�จะได�ฝี�กผ�ภ�ยหน�� ให�เร�อังฤทำธี#Yเหม�อันอังคำ2พระบ#ด� ว่��แล�ว่ก6ทำรงโศิก�

ฯ โอัด ๘ คำ�� ฯ ร��ย

๏ ฝีR�ยพระมงก$ฎทำ5ลถ�ม โปรดบอักคำว่�มเกล��เกศิ� แม�ว่��พ�อัขึ้��ม�ฤทำธี� ม�อัย5�พน�ล�ด�ว่ยอั�นใด

อั�นฝีR�ยพระบ�งเก#ดเกล�� เผ��พงศิ2กษ�ตร#ย2หร�อัไม� เธีอัผ��นถ#8นฐ�นบ��นเม�อังใด บอักให�หน�อัยเถ#ด

พระม�รด�

191

Page 192: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ฯ มโนร�โอัด ๔ คำ�� ฯ ๏ ส�ด�กรรแสงแถลงไขึ้ พ#ไรบอักล5กเสน�ห�

เด#มแม�อัย5�เม�อังม#ถ#ล� พระอั�ยก�เจ��เส�8ยงศิ#ลปFช้�ย

เทำพ�มน$ษย2เขึ้��ยกศิ#ลปF เสร6จส#�นม#ได�หว่�ดไหว่ พ�อัเจ��ยกได�ว่�อังไว่ จ/งเศิกแม�ให�ก�บบ#ด� อั�นบ#ต$เรศิขึ้อังเจ�� เผ��พงศิ2บรมน�ถ� เร�อังร$ดส$ดอัรรคำอั#ศิร� ปร�กฏยศิย#8งโมล� จ/8งพ�แม�ม�เว่�ยงช้�ย อั�ยก�ให�ส�จมเหษ� ให�พ�อัเจ��ไปพน�ล� แม�น��ต#ดต�มจรจรรย2 ก�บทำ��งพระล�กษมณ2อัน$ช้� อัอักไปอัย5�ปR�พน�ส�ณฑิ2 ว่�นหน/8งจ/งย�กษ2ทำศิก�ณฐ2 ม�นใช้�ม�ร�ศิเป?นกว่�งม� แม�ไม�ร5 �เลยเป?นร�กใคำร� ให�พ�อัเจ��ต�มไปใน

ปR� แล�ว่ได�ย#นเส�ยงเหม�อันบ#ด� คำ#ดว่��ย�กษ�ม�น

ย�ย� จ/งให�อัน$ช้�ไปด5 ม#ร5 �ย�กษ2ล�กพ�แม�หน� บ#ด�เจ��ต�มไปต�อัต� ฆ่��อัส$ร�ต�ยทำ��งลงก� แล�ว่พ�ม�ผ��นโภคำ�ย คำร��งน��นแลแม�ได�

หรรษ� จ/งม�ปHศิ�จลว่งม�รด� ว่�นขึ้��เขึ้�ยนร5ป

อัส$ร� พ�ซึ่�8อัม�อัแม�ไม�ส$ขึ้ ประด$กเขึ้�ยนร5ปย�กษ� พ�อัเจ��ม�เห6นทำ�นทำ� น�ร�ผ5�ว่�นน��นห�ยไป

192

Page 193: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ฝีR�ยแม�จ/งร5 �ว่��ปUศิ�จ พระบ#ต$ร�ช้โกรธีช้�กพระขึ้รรคำ2ไล�

ให�พระอัน$ช้�พ�แม�ไป พ#ฆ่�ตเส�ยในพน�ว่�

เดช้ะคำว่�มส�ตย2ขึ้อังแม� เทำ�8ยงแทำ�ต�อัพ�อัเจ��หน�กหน�

พระขึ้รรคำ2กล�บกล�ยเป?นม�ล� อัน$ช้�จ/งขึ้�บเส�ยพล�น เตช้ะบ$ญญ�ขึ้อังเจ�� ขึ้ว่�ญเขึ้��แม�ไม�

อั�ส�ญ พอัพบม$น�ในพน�ว่�น จ/งคำมคำ�ลอั�ศิ�ย

คำลอัดล5กย� พระบ#ด�เจ��ช้�8อัร�เมศิ หน�อันเรศิทำศิรถ

น�ถ� คำรอับคำรอังกร$งศิร�อัย$ธีย� ว่��แล�ว่ก6ทำรงโศิก�

ฯ โอัด ๒๖ คำ�� ฯ

๏ ฝีR�ยพระมงก$ฎกร�บเกล�� พระแม�เจ��อัย��หม�นหมอังศิร� ถ/งพระบ#ด�ไม�ด5ด� เร�อัย5�พงพ�ต�มเขึ้6ญใจ

ฯ คำรว่ญ ๒ คำ��ฯ

๏ ส�ด�สว่มสอัดกอัดจ5บ ล5บหน��หล�งพล�งร�อังไห� แสนโศิกว่#โยคำอั�ล�ย เสน�ห2ในกอัดล5กน#ทำร�

ฯ กล�อัม ๒ คำ�� ฯ

193

Page 194: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� 10

1.ศิ/กษ�ก�รกระจ�ยขึ้อังว่รรณคำด�เร�8อัง ร�มเก�ยรต# ในประว่�ต#ว่รรณคำด�ช้อังไทำยต��งแต�สม�ยทำ�8เร#8มม�ก�รน��ม�แต�งต�อัในร�ช้ส��น�ก

2.เทำ�ยบคำว่�มเร�8อังร�มเก�ยรต#Y ในฉบ�บต��ง แล�ว่ประเม#นคำ$ณคำ��

3.เล�อักฉ�กในฉ�กหน/8งในว่รรณคำด�ม�แสดงละคำรหน��ช้��น

บทท�� ๕กี่ารู้ศึ�กี่ษาวรู้รู้ณกี่รู้รู้มไทยสม�ยรู้�ต้โกี่ส$นทรู้%

ปรู้ะว�ต้$ศึาสต้รู้%ไทยสม�ยรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้%เม�8อัสมเด6จเจ��พระย�มห�กษ�ตร#ย2ศิ/กปร�บก�รจล�จลทำ�8เก#ด

ขึ้/�นในปล�ยร�ช้ก�ลสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ จนบ��นเม�อังอัย5�ในคำว่�มสงบเร�ยบร�อัย พว่กขึ้$นน�งขึ้��ร�ช้ก�รและร�ษฎรทำ��งหล�ยจ/งเห6นพ�อังต�อังก�นในก�รอั�ญเช้#ญสมเด6จเจ��พระย�มห�กษ�ตร#ย2ศิ/ก ปร�บด�ภ#เษกขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2สมบ�ต#ในว่�นทำ�8 ๖ เมษ�ยน พ.ศิ.

๒๓๒๕ พระน�มทำ�8ปร�กฏในพระส$พรรณบ�ฏ คำ�อั สมเด6จพระบรม“

ร�ช้�ธี#ร�ช้ร�ม�ธี#บด�ฯ ส�ว่นพระน�ม พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธี” “

ยอัดฟ้=�จ$ฬ�โลก น��น เป?นพระน�มทำ�8พระบ�ทำสมเด6จพระน�8งเกล��เจ��”

194

Page 195: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

อัย5�ห�ว่ทำรงถว่�ย น�บว่��พระอังคำ2เป?นปฐมกษ�ตร#ย2ในพระบรมร�ช้จ�กร�ว่งศิ2

พ่รู้ะบาทสมเด<จพ่รู้ะพ่�ทธยอดฟ้Dาจ�ฬาโลกี่มหารู้าชพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ ทำรงเป?น

พระมห�กษ�ตร#ย2อังคำ2แรกแห�งร�ช้ว่งศิ2จ�กร� ม�พระน�มเด#มว่�� ทำอังด�ว่ง ประส5ต#เม�8อัว่�นพ$ธีแรม ๔ คำ�8� เด�อัน ๔ ปHมะโรง พ.ศิ. ๒๒๗๙ เป?นบ$ตรคำนทำ�8 ๔ ขึ้อังหลว่งพ#น#จอั�กษร ซึ่/8งส�บเช้��อัส�ยม�จ�กเจ��พระย�โกษ�ธี#บด� (ป�น) และเจ��แม�ว่�ดด$ส#ต ซึ่/8งเป?นพระนมในสม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้

เม�8อัพระช้นม�ย$ได� ๒๑ ปH ทำรงผนว่ช้อัย5�ทำ�8ว่�ดมห�ทำะล�ย เม�8อัล�ส#กขึ้�บทำอัอักม�ได�เขึ้��ร�บร�ช้ก�รเป?นมห�ดเล6กขึ้อังพระเจ��อั$ทำ$มพร เม�8อัพระช้นม�ย$ได� ๒๔ พรรษ� ทำรงด��รงต��แหน�งเป?นหลว่งยกกระบ�ตรเม�อังร�ช้บ$ร� ต�อัม�ได�แต�งง�นก�บน�งส�ว่น�คำ พระช้นม�ย$ได� ๓๒ พรรษ� ได�เขึ้��ม�ร�บร�ช้ก�รในสม�ยสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ ทำรงด��รงต��แหน�งเป?นพระร�ช้ว่ร#นทำร2 เจ��กรมพระต��รว่จนอักขึ้ว่� ต�อัม�ได�เล�8อันต��แหน�งเป?นพระย�อัภ�ยรณฤทำธี#Y เป?นพระย�ย�มร�ช้และเป?นเจ��พระย�จ�กร�

ใน พ.ศิ. ๒๓๒๐ ได�ร�บคำว่�มด�คำว่�มช้อับทำ�8ไปปร�บห�ว่เม�อังล�ว่ได� จ/งได�ร�บพระร�ช้ทำ�นต��แหน�งสมเด6จเจ��พระย�มห�กษ�ตร#ย2ศิ/ก และใน พ.ศิ. ๒๕๒๕ ทำรงปร�บด�ภ#เษกขึ้/�นเป?นกษ�ตร#ย2 ทำรงพระน�มว่�� สมเด6จพระบรมร�ช้�ธี#ร�ช้ร�ม�ธี#บด�ฯ หร�อัพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลก ทำรงคำรอังร�ช้ย2อัย5� ๒๘ ปH เสด6จสว่รรคำตด�ว่ยพระโรคำช้ร� เม�8อัว่�นทำ�8 ๗ เมษ�ยน พ.ศิ.๒๓๕๒ ม�พระช้นม�ย$ได�

195

Page 196: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๗๔ พรรษ� ถ/งสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๙ ทำรงได�ร�บพระร�ช้สม�ญญ�เป?น พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้

ขึ้ณะเม�8อัพระอังคำ2ได�สถ�ปน�ขึ้/�นเป?นอังคำ2ปฐมกษ�ตร#ย2แห�งร�ช้ว่งศิ2จ�กร� ช้�ว่งระยะเว่ล�น��นได�ส�บเน�8อังม�จ�กก�รเส�ยกร$งศิร�อัย$ธีย�คำร��งทำ�8 ๒ และก�รรบพ$ �งก�นม�กในสม�ยสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ บ��นเม�อังทำร$ดโทำรมเส�ยห�ยม�ก ด�งน��นพระอังคำ2จ/งต�อังฟ้S� นฟ้5บ��นเม�อังโดยม�จ$ดม$�งหม�ยทำ�8จะฟ้S� นฟ้5อั��น�จขึ้อังอั�ณ�จ�กรไทำยขึ้/�นม�ใหม� ทำ� �งทำ�งก�รเม�อังและว่�ฒนธีรรม โดยส�บทำอัดง�นต�อัจ�กสม�ยขึ้อังพระเจ��กร$งธีนบ$ร�ซึ่/8งม�ระยะเว่ล�คำ�อันขึ้��งส��น เช้�น ก�รฟ้S� นฟ้5อั��น�จทำ�งก�รเม�อัง ได�แก� สถ�ปน�ศิ5นย2กล�งอั�นม�8นคำงขึ้อังอั�ณ�จ�กร เช้�น ก�รสร��งเม�อังหลว่งขึ้/�นใหม� ก�รร�กษ�คำว่�มสงบเร�ยบร�อัยภ�ยในอั�ณ�จ�กร ก�รทำ��ศิ/กสงคำร�มป=อังก�นเอักร�ช้ขึ้อังประเทำศิ ก�รขึ้ย�ยอั��น�จและก�รร�กษ�อั#ทำธี#พลขึ้อังไทำยในเขึ้ตประเทำศิร�ช้ ก�รฟ้S� นฟ้5คำว่�มเจร#ญว่�ฒนธีรรม เช้�น ขึ้นบธีรรมเน�ยมร�ช้ประเพณ�ต��งๆ ก�รฟ้S� นฟ้5ศิ�สน� ก�รฟ้S� นฟ้5ระบอับก�รปกคำรอังและกฎหม�ย ก�รฟ้S� นฟ้5ศิ#ลปกรรมต��งๆ ซึ่/8งร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ทำรงเป?นผ5�ว่�งร�กฐ�นก�รฟ้S� นฟ้5เหล��น��ไว่� และร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ และ ๓ ทำรงประส�นง�นต�อัม� ส��หร�บนโยบ�ยก�รร�กษ�เอักร�ช้คำว่�มม�8นคำงประเทำศิน��น นอักจ�กจะต�อังทำ��สงคำร�มก�บประเทำศิเพ�8อันบ��นทำ�8ต�อังก�รร$กร�นไทำยแล�ว่ ไทำยย�งต�อังด��เน#นนโยบ�ยทำ�งก�รทำ5ตอัย��งระม�ดระว่�งก�บประเทำศิมห�อั��น�จตะว่�นตกทำ�8เร#8มเขึ้��ม�ต#ดต�อัอัย��งใกล�ช้#ดก�บไทำยด�ว่ย

กี่ารู้สถาปนากี่รู้�งรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้%เป-นรู้าชธาน�

196

Page 197: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

หล�งจ�กทำ�8พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ ทำรงปร�บจล�จลภ�ยในกร$งธีนบ$ร�และสร��งคำว่�มม�8นคำงภ�ยในประเทำศิแล�ว่ พระอังคำ2ทำรงย��ยร�ช้ธี�น�จ�กกร$งธีนบ$ร�ซึ่/8งอัย5�ทำ�งฝีP8 งตะว่�นตกม�ย�งฝีP8 งตะว่�นอัอักขึ้อังแม�น���เจ��พระย�และต��งช้�8อัใหม�ว่��กร$งเทำพฯ ทำ��งน��เน�8อังด�ว่ยส�เหต$หล�ยประก�ร คำ�อั

๑. พระร�ช้ว่�งเด#มขึ้อังกร$งธีนบ$ร�คำ�บแคำบ ม�ว่�ดขึ้น�บอัย5�ทำ� �ง ๒ ด��น คำ�อั ว่�ดแจ�ง (ว่�ดอัร$ณร�ช้ว่ร�ร�ม) และว่�ดทำ��ยตล�ด (ว่�ดโมล�โลกย�ร�ม) ทำ��ให�ไม�ส�ม�รถขึ้ย�ยอั�ณ�เขึ้ตขึ้อังพระร�ช้ว่�งให�กว่��งขึ้ว่�งขึ้/�นได�

๒. พระอังคำ2ไม�ทำรงเห6นด�ว่ยทำ�8จะให�พระนคำรแบ�งอัอักเป?น ๒ ส�ว่น โดยม�แม�น���เจ��พระย�ผ��กล�งเป?นเสม�อันเม�อังอักแตก ด�งเช้�น เม�อังพ#ษณ$โลก ส$พรรณบ$ร� เพร�ะห�กขึ้��ศิ/กยกทำ�พม�ต�มล��น��� ก6ส�ม�รถบ$กต�ใจกล�งเม�อังหลว่งได� ทำ��ให�ย�กแก�ก�รป=อังก�นพระนคำร คำร��นจะสร��งป=อัมปร�ก�รทำ��งสอังฝีP8 งแม�น��� ก6จะเป?นก�รส#�นเปล�อังเง#นทำอังม�ก ทำ��ให�ย�กแก�ก�รเคำล�8อันพลจ�กฝีP8 งหน/8งไปย�งอั�กฝีP8 งหน/8ง ซึ่/8งเป?นก�รย�กล��บ�กม�ก ด�งน��นพระอังคำ2จ/งย��ยพระนคำรม�อัย5�ทำ�งฝีP8 งตะว่�นอัอักขึ้อังแม�น���เจ��พระย�เพ�ยงแห�งเด�ยว่ โดยม�แม�น���เป?นคำ5เม�อังทำ�งด��นตะว่�นตก และใต� ส�ว่นทำ�งด��นตะว่�นอัอักและทำ�งด��นเหน�อั โปรดเกล��ฯ ให�ขึ้$ดคำลอังขึ้/�นเพ�8อัเป?นคำ5เม�อังป=อังก�นพระนคำร

๓. พ��นทำ�8ทำ�งฝีP8 งตะว่�นอัอักเป?นทำ�8ร�บล$�ม ส�ม�รถขึ้ย�ยเม�อังให�กว่��งขึ้ว่�งอัอักไปได�เร�8อัยๆ ตรงบร#เว่ณทำ�8ต� �งพระนคำรพ��นทำ�8เป?นแหลม โดยม�แม�น���เป?นก��แพงก��นอัย5�เก�อับคำร/8งเม�อัง

197

Page 198: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๔. ทำ�งฝีP8 งตะว่�นตกขึ้อังแม�น���เจ��พระย� พ��นทำ�8เป?นทำ�อังคำ$�ง น���ก�ดเซึ่�ะตล#8งพ�งทำล�ยอัย5�เสมอั จ/งไม�เหม�ะแก�ก�รสร��งอั�คำ�รหร�อัถ�ว่รว่�ตถ$ใดๆ ไว่�ร#มฝีP8 งแม�น���

พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ม�ร�บส�8งให�สร��งเม�อังใหม�ทำ�งฝีP8 งตะว่�น อัอักขึ้อังแม�น���เจ��พระย� ต��งแต�บร#เว่ณห�ว่โคำ�งแม�น���เจ��พระย� คำ�อั บร#เว่ณพระบรมมห�ร�ช้ว่�งในปPจจ$บ�น พระร�ช้ทำ�นน�มเม�อังใหม�น��ว่�� กร$งเทำพมห�นคำรบว่ร“

ร�ตนโกส#นทำร2 มห#นทำร�ย$ทำธีน� มห�ด#ลกภพนพร�ตน2ร�ช้ธี�น�บ$ร�รมย2 อั$ดมร�ช้น#เว่ศิน2 มห�สถ�นอัมรพ#ม�น อัว่ต�รสถ#ต ส�กกทำ�ตต#ยว่#ษณ$กรรมประส#ทำธี#Y ต�อัม�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ” ๔ ทำรงเปล�8ยนจ�กคำ��ว่�� บว่รร�ตนโกส#นทำร2 เป?น อัมรร�ตนโกส#นทำร2“ ” “ ”

ในก�รสร��งพระมห�บรมร�ช้ว่�ง โปรดเกล��ฯ ให�สร��งว่�ดขึ้/�นภ�ยในด�ว่ย คำ�อั ว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�ม หร�อัว่�ดพระแก�ว่ แล�ว่ให�อั�ญเช้#ญพระแก�ว่มรกตขึ้/�นประด#ษฐ�น ทำรงพระร�ช้ทำ�นน�มใหม�ว่�� พระพ$ทำธีมห�มณ�ร�ตนปฏ#ม�กร เพ�8อัเป?นส#ร#มงคำลแก�กร$งเทำพฯ“ ”

กี่ารู้ปกี่ครู้องของไทยสม�ยรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้%ต��งแต�ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑-๔ ม�ระเบ�ยบแบบแผนต�มแบบสม�ยอัย$ธีย�

พระมห�กษ�ตร#ย2ม�อั��น�จส5งส$ดและเด6ดขึ้�ดในก�รปกคำรอังประเทำศิ แบ�งอัอักเป?น ๓ ส�ว่น คำ�อั

๑. ก�รปกคำรอังส�ว่นกล�ง ม�อั�คำรมห�เสน�บด� ๒ ต��แหน�ง คำ�อั สม$หกล�โหมเป?นห�ว่หน��ฝีR�ยทำห�ร ร�บผ#ดช้อับก#จก�รด��นก�รทำห�รทำ�8ว่ประเทำศิและปกคำรอังห�ว่เม�อังฝีR�ยใต� ส�ว่นสม$หน�ยกเป?นห�ว่หน��ฝีR�ยพลเร�อัน ร�บผ#ดช้อับก#จก�รด��นพลเร�อันทำ��งหมดและปกคำรอังห�ว่เม�อังเหน�อั ส�ว่นห�ว่เม�อังช้�ยทำะเลด��นฝีP8 งตะว่�นอัอัก

198

Page 199: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ทำรงจ�ดให�อัย5�ในคำว่�มด5แลขึ้อังกรมทำ�� นอักจ�กต��แหน�งอั�คำรมห�เสน�บด�ทำ��ง ๒ น��แล�ว่ ย�งม�เสน�บด�จต$สดมภ2 คำ�อั เสน�บด�กรมเม�อังหร�อักรมเว่�ยง เร�ยกว่�� พระนคำรบ�ล เสน�บด�กรมว่�ง เร�ยกว่�� พระธีรรม�ธี#“ ” “

กรณ2 เสน�บด�กรมคำล�ง เร�ยกว่�� พระโกษ�ธี#บด� เสน�บด�กรมน�” “ ” เร�ยกว่� พระเกษตร�ธี#บด� จต$สดมภ2ทำ��ง “ ” ๔ อัย5�ภ�ยใต�ก�รด5แลขึ้อังสม$หน�ยก ม�หน��ทำ�8และคำว่�มร�บผ#ดช้อับในเร�8อังต��งๆ เหม�อันคำร��งสม�ยอัย$ธีย�เว่�นแต�กรมคำล�งทำ�8ม�หน��ทำ�8ต#ดต�อัก�บต��งประเทำศิอั�กด�ว่ย

๒. ก�รปกคำรอังส�ว่นภ5ม#ภ�คำ แบ�งเขึ้ตก�รปกคำรอังอัอักเป?น ห�ว่เม�อัง ๓ ประเภทำ ได�แก�ห�ว่เม�อังช้��นใน หร�อัเม�อังจ�ตว่� ซึ่/8งเป?นเม�อังเล6กๆ ทำ�8อัย5�บร#เว่ณรอับๆ เม�อังหลว่ง ห�ว่เม�อังช้��นนอัก ได�แก� เม�อังพระย�มห�นคำร� เม�อังเอัก โทำ ตร� ซึ่/8งอัย5�ห��งไกลจ�กร�ช้ธี�น�อัอักไป เจ��เม�อังม�อั��น�จในก�รปกคำรอังเม�อังอัย��งเต6มทำ�8 เพร�ะอัย5�ไกจ�กร�ช้ธี�น� ส�ว่นเม�อังประเทำศิร�ช้ พระมห�กษ�ตร#ย2จะแต�งต��งเจ��ประเทำศิร�ช้ให�ปกคำรอังตนเอัง แต�ต�อังส�งเคำร�8อังร�ช้บรรณ�ก�รให�เม�อังหลว่ง ๓ ปHต�อั ๑ คำร��ง หร�อัถ��เป?นเม�อังทำ�8อัย5�ใกล�ร�ช้ธี�น� เช้�น อั$บลร�ช้ธี�น� เขึ้มร ไทำยบ$ร� เช้�ยงใหม� หลว่งพระบ�ง ต�อังส�งปHละคำร��ง เม�8อัเก#ดศิ/กสงคำร�ม เม�อังประเทำศิร�ช้เหล��น��ต�อังส�งทำห�รม�ช้�ว่ยรบทำ�นทำ� หร�อัในย�มปกต#อั�จเกณฑิ2ช้�ว่เม�อังประเทำศิร�ช้ม�ช้�ว่ยให�แรงง�นในก�รปร�บปร$งประเทำศิ

๓. ก�รปกคำรอังส�ว่นทำ�อังถ#8น แบ�งอัอักเป?น บ��น ต��บล และแขึ้ว่งต�มล��ด�บ ซึ่/8งอั�จเทำ�ยบได�ก�บ หม5� บ��น ต��บล และอั��เภอั ในปPจจ$บ�น

199

Page 200: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

กี่ฎหมายและกี่ารู้ศึาลร�กฐ�นกฎหม�ยขึ้อังไทำยทำ�8ใช้�ก�นในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 ได�ม�

จ�กคำ�มภ�ร2พระธีรรมศิ�สตร2หร�อัคำ�มภ�ร2ธีรรมส�ตถ�มขึ้อังอั#นเด�ย ซึ่/8งไทำยได�ร�บม�จ�กมอัญอั�กต�อัหน/8ง น��ม�เป?นร�กฐ�นกฎหม�ยขึ้อังส$โขึ้ทำ�ยและอัย$ธีย� นอักจ�กน��ย�งม�พระร�ช้ศิ�สตร2 ซึ่/8งเป?นพระบรมร�ช้โอังก�รและพระบรมร�ช้ว่#น#จฉ�ยขึ้อังพระมห�กษ�ตร#ย2ใช้�ส��หร�บต#ดส#นคำด�คำว่�มต��งๆ

คำร�ว่ทำ�8เส�ยกร$งศิร�อัย$ธีย�คำร��งทำ�8 ๒ พ.ศิ. ๒๓๑๐ พระร�ช้ก��หนดกฎหม�ยต��งๆ ส5ญห�ยกระจ�ดกระจ�ยและถ5กทำ��ล�ยไปม�กม�ย ม�เหล�อัอัย5�เพ�ยงส�ว่นน�อัย เม�8อัม�ถ/งสม�ยธีนบ$ร�ม�ก�รปร�บปร$งบ��นเม�อังและปร�บปร�มศิ�ตร5ทำ�8คำอัยม�ร$กร�นอัธี#ปไตยขึ้อังช้�ต#ตลอัดร�ช้ก�ลขึ้อังสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ ทำ��ให�ม�เว่ล�แก�ไขึ้ต�ว่บทำกฎหม�ยน�อัย ส�ว่นใหญ�ใช้�ขึ้อังเด#มซึ่/8งร�บม�จ�กสม�ยอัย$ธีย� คำร��นม�ถ/งสม�ยพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ โปรดเกล��ฯ ให�รว่บรว่มกฎหม�ยทำ�8หลงเหล�อัอัย5�น��ม�ช้��ระให�ถ5กต�อัง และโปรดให�อั�ล�กษณ2คำ�ดลอักไว่� ๓ ช้$ด แต�ละช้$ดให�ประทำ�บตร�ไว่� ได�แก� ตร�ร�ช้ส�ห2เป?นตร�ประจ��ต��แหน�งสม$หน�ยก ตร�คำช้ส�ห2เป?นตร�ประจ��ต��แหน�งสม$หกล�โหม และตร�บ�ว่แก�ว่เป?นตร�ประจ��ต��แหน�งพระคำล�ง หร�อักรมทำ�� หร�อัโกษ�ธี#บด� กฎหม�ยฉบ�บน��จ/งม�ช้�8อัว่�� กฎหม�ยตร�ส�มดว่ง หร�อัเร�ยกอั�กอัย��งหน/8ง“ ”

ว่�� ประมว่ลกฎหม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 “ ๑”

นอักจ�กจะทำรงตร�กฎหม�ยตร�ส�มดว่งแล�ว่ ย�งม�อั�กฉบ�บหน/8งทำ�8ม#ได�ประทำ�บตร�ส�มดว่งไว่� เร�ยกว่�� ฉบ�บรอังทำรง “ ”

กฎหม�ยตร�ส�มดว่งน��เป?นกฎหม�ยหล�กในก�รปกคำรอังประเทำศิม�จนถ/งสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕

200

Page 201: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เศึรู้ษฐกี่$จสม�ยรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้%ต้อนต้ น๑. ก�รคำ��ก�บต��งประเทำศิ ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ไทำยม�

ก�รคำ��ขึ้�ยก�บต��งประเทำศิด�งน��๑.๑ ก�รคำ��ก�บประเทำศิในเอัเช้�ย ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2

ตอันต�นก�รคำ��ขึ้�ยส�ว่นใหญ�ทำ��ก�บจ�น นอักจ�กน��ก6ม�ช้ว่� ส#งคำโปร2และอั#นเด�ย ในพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้เป?นก�รคำ��ส��เภ� ม�ทำ� �งส��เภ�หลว่งและส��เภ�เอักช้น ซึ่/8งเป?นก�รคำ��ทำ�8ส��คำ�ญและทำ��ร�ยได�ให�ก�บประเทำศิม�ก ส��เภ�หลว่งทำ�8ปร�กฏช้�8อัในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ม�อัย5� ๒ ล�� คำ�อั เร�อัห5ส5งและเร�อัทำรงพระร�ช้ส�สน2 เร�อัส��เภ�น��ล�กษณะแบบจ�น ต�อัในเม�อังไทำยใช้�ไม�อัย��งด� ใช้�ล5กเร�อัเป?นคำนจ�นทำ��ง หมด แต�ผ5�คำ$มเป?นคำนไทำยอัย5�ในคำว่�มด5แลขึ้อังกรมทำ��หร�อัพระคำล�งส#นคำ�� ในสม�ยร�ช้ก�ลพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย เร�อัส��เภ�ทำ��งไทำยและจ�นต#ดต�อัก�บคำ��ขึ้�ยก�นถ/ง ๑๔๐ ล�� ส��เภ�หลว่งทำ�8ส��คำ�ญม� เร�อัม�ล�พระนคำร และเร�อัเหร�ขึ้��มสม$ทำร ส#นคำ��อัอักทำ�8ส��คำ�ญได�แก� ด�บ$ก ง�ช้��ง ไม� น���ต�ล พร#กไทำย ร�งนก กระด5กส�ตว่2 หน�งส�ตว่2 กระว่�น และคำร�8ง ส�ว่นส#นคำ��เขึ้��ทำ�8ส��คำ�ญ ได�แก� เคำร�8อังถ�ว่ยช้�มส�งคำโลก ช้� ไหม เง#น ปSน ด#นปSน กระด�ษ เคำร�8อังแก�ว่ นอักจ�กน��พระอังคำ2ทำรงเล6งเห6นคำว่�มส��คำ�ญและทำรงสน�บสน$นให�ก#จก�รด��นน��เจร#ญก��ว่หน��อัอักไปโปรดเกล��ฯ แต�งต��งให�กรมหม�8นเจษฎ�บด#นทำร2 ซึ่/8งม�พระปร�ช้�ส�ม�รถเร�8อังก�รคำ��ก�บต��งประเทำศิเป?นผ5�บ�งคำ�บบ�ญช้�กรมทำ�� ม�ก�รต�อัเร�อัก��ปP8 น ๑๐ ล�� ล��แรกช้�8อั อัรส$มพล

201

Page 202: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ไทำยม�ก�รส�งเคำร�8อังบรรณ�ก�รแลกเปล�8ยนก�บจ�นตลอัดม� จนกระทำ�8งร�ช้ก�ลพระบ�ทำสมเด6จพระจ$ลจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ทำรงเห6นว่�� ว่#ธี�ก�รน��จ�นจะเขึ้��ใจว่��ไทำยยอัมอั�อันน�อัมและตกอัย5�ภ�ยใต�อั��น�จขึ้อังจ�น จ/งให�ยกเล#กเส�ย ๑.๒ ก�รคำ��ก�บประเทำศิตะว่�นตก ตลอัดเว่ล�ทำ�8ไทำยต#ดต�อัก�บช้�ต#ตะว่�นตกน��น คำนไทำยม�คำว่�มร5 �ส/กไม�ไว่�ว่�งใจตลอัดม� แม�ไทำยจะยอัมม�ส�มพ�นธีไมตร�ทำ�งก�รทำ5ตและก�รคำ�� แต�ไทำยก6ม�เจ��หน��ทำ�8คำอัยเขึ้�มงว่ด และด5แลอัย��งใกล�ช้#ด ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ อั�งกฤษได�ส�งน�ยจอัห2น คำรอัว่2เฟ้Uร2ด เป?นทำ5ตเขึ้��ม�เจรจ�เร�8อังก�รคำ��ก�บไทำย พย�ย�มให�ไทำยยกเล#กก�รผ5กขึ้�ดขึ้อังพระคำล�งส#นคำ�� ให�ไทำยจ�ดระบบก�รเก6บภ�ษร�ขึ้�เขึ้��และขึ้�อัอักให�แน�นอัน แต�ไม�ส��เร6จ

๒. ภ�ษ�อั�กร ร�ยได�ส�ว่นหน/8งขึ้อังประเทำศิทำ�8น��ม�ใช้�ส��หร�บปร�บปร$งประเทำศิ นอักจ�กก�รคำ��ขึ้�ยแล�ว่ ย�งได�จ�กก�รเร�ยกเก6บภ�ษ�อั�กรจ�กประช้�ช้น แบ�งอัอักเป?น ๒ ประเภทำ

๒.๑ ภ�ษ�อั�กรทำ�8เก6บภ�ยในประเทำศิ ม� ๔ ช้น#ด คำ�อั - จ�งกอับ คำ�อั ก�รเร�ยกเก6บส#นคำ��ขึ้อังร�ษฎร โดยช้�กส�ว่นส#นคำ��ทำ�8ผ��นด��นทำ��งทำ�งบกและทำ�งน��� ในอั�ตร� ๑๐ หย#บ ๑ หร�อั ๑ ส�ว่นต�อั ๑๐ ส�ว่น - อั�กร คำ�อั เง#นหร�อัส#8งขึ้อังทำ�8ร �ฐเร�ยกเก6บจ�กผลประโยช้น2ขึ้อังร�ษฎรทำ�8ได�จ�กก�รประกอับอั�ช้�พนอักจ�กอั�ช้�พคำ��ขึ้�ย เช้�น ก�รทำ��น� เร�ยกว่�� อั�กรคำ��น� ก�รทำ��สว่น เร�ยกว่�� อั�กรสว่นใหญ� หร�อั พล�กร หร�อั สมพ�ตสร ก�รจ�บส�ตว่2น��� เร�ยกว่�� อั�กรคำ��น��� ก�รเก6บไขึ้�เต��เก6บร�งนก เร�ยกว่�� อั�กรคำ��ร�กษ�เก�ะ นอักจ�กน��ย�งม�ก�รเก6บอั�กรบ�อันเบ��ย อั�กรส$ร� อั�กรตล�ด อั�กรเก6บขึ้อังปR� อั�กรขึ้นอัน ฯลฯ

202

Page 203: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

- ส�ว่ย คำ�อั เง#นหร�อัส#8งขึ้อังทำ�8ไพร�หลว่งน��ม�ให�แก�ทำ�งร�ช้ก�รทำดแทำนก�รเขึ้��เด�อัน โดยได�ม�จ�กผล#ตผลต�มธีรรมช้�ต#ทำ�8ห�ได�ภ�ยในทำ�อังถ#8น เช้�น ด�บ$ก พร#กไทำย ม5ลคำ��งคำ�ว่ ไพร�หลว่งน��ม�ให�แก�ทำ�งร�ช้ก�รทำดแทำนก�รเขึ้��เด�อัน เร�ยกว่�� ไพร�ส�ว่ย - ฤช้� คำ�อั คำ��ธีรรมเน�ยมทำ�8ทำ�งร�ช้ก�รเร�ยกเก6บเฉพ�ะร�ยบ$คำคำล เน�8อังจ�กได�ร�บก�รบร#ก�รจ�กร�ช้ก�ร เช้�น อัอักโฉนดทำ�8ด#นให�

๒.๒ ภ�ษ�อั�กรทำ�8ได�จ�กภ�ยนอักประเทำศิ - ภ�ษ�เบ#กร�อังหร�อัภ�ษ�ป�กเร�อั คำ�อั ภ�ษ�ทำ�8เก6บจ�กเร�อัส#นคำ��ต��งประเทำศิ โดยคำ#ดจ�กขึ้น�ดคำว่�มกว่��งขึ้อังป�กเร�อัหร�อัย�นพ�หนะทำ�8บรรทำ$กส#นคำ��เขึ้��ม� สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ คำ#ดว่��ละ ๑๒ บ�ทำ ต�อัม�เพ#8มเป?นว่�ละ ๒๐ บ�ทำ สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ คำ#ดเป?นว่�ละ ๘๐ บ�ทำ สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ถ��เป?นเร�อัส#นคำ��ทำ�8ไม�ได�บรรทำ$กส#นคำ��เขึ้��ม�ขึ้�ยคำ#ดว่��ละ ๑,๕๐๐ บ�ทำ ถ��บรรทำ$กส#นคำ��คำ#ดว่��ละ ๑,๗๐๐ บ�ทำ - ภ�ษ�ส#นคำ��อัอัก ร�ฐเร�ยกเก6บต�มประเภทำขึ้อังส#นคำ�� เช้�น ขึ้��ว่ส�รห�บละ ๑ สล/ง น���ต�ลห�บละ ๒ สล/ง พอัถ/งสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ร�ฐเร�ยกเก6บภ�ษ�ขึ้�อัอักต��งๆ เพ#8มม�กขึ้/�น ทำ��ให�ร�ฐม�ร�ยได�เพ#8มม�กขึ้/�น เช้�น เก6บภ�ษ�พร#กไทำย ภ�ษ�เกล�อั ภ�ษ�ไม�แดง ภ�ษ�น���ม�นมะพร��ว่ ภ�ษ�ฝี=�ย ภ�ษ�ปอั ภ�ษ�น���ต�ลทำร�ย ฯลฯ

๓. หน�ว่ยง�น ส#นคำ��ผ5กขึ้�ด ส#นคำ��ต�อังห��ม

203

Page 204: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๓.๑ กรมพระคำล�งส#นคำ�� ต�อัม�เร�ยกว่�� กรมทำ�� ม�หน��ทำ�8ต#ดต�อัก�บต��งประเทำศิ เก6บภ�ษ�เขึ้��และภ�ษ�อัอัก ตรว่จตร�เร�อัส#นคำ��ต��งประเทำศิ และเล�อักซึ่��อัส#นคำ��ต�มทำ�8ร�ช้ก�รต�อังก�ร ซึ่/8งอัย5�ในคำว่�มด5แลขึ้อังเสน�บด�กรมทำ��หร�อัโกษ�ธี#บด� โดยจะส�งเจ��หน��ทำ�8ลงไปตรว่จเร�อัส#นคำ��ก�อัน เร�ยกว่�� ก�รเหย�ยบห�ว่ตะเภ� ๓.๒ ส#นคำ��ผ5กขึ้�ด คำ�อั ส#นคำ��ทำ�8ทำ�งร�ช้ก�รต�อังก�รและคำ#ดว่��ม�อั�นตร�ยห�กพ�อัคำ��จะทำ��ก�รต#ดต�อัซึ่��อัขึ้�ยก�นโดยตรง ได�แก� อั�ว่$ธี กระส$นปSน ด�งน��นร�ฐจ/งผ5กขึ้�ดก�รซึ่��อัขึ้�ยเส�ยเอัง ๓.๓ ส#นคำ��ต�อังห��ม คำ�อั ส#นคำ��ทำ�8ห�ย�กและม�ร�คำ�แพง ร�ษฎรต�อังน��ม�ขึ้�ยให�ทำ�งร�ช้ก�ร เพ�8อัทำ�งร�ช้ก�รจะได�น��ไปขึ้�ยให�พ�อัคำ��ต��งประเทำศิ จะได�เป?นก�รเพ#8มร�ยได�ให�แก�ร�ฐ ส#นคำ��ต�อังห��ม ได�แก� ง�ช้��ง ร�งนก ฝี�ง กฤษณ� ฯลฯ

๔. เง#นตร� สม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นย�งคำงใช้�เง#นพดด�ว่งเหม�อันอัย$ธีย� แต�ประทำ�บตร�แตกต��งก�นอัอักไป แล�ว่แต�ตร�ประจ��ร�ช้ก�ลน��นๆ เช้�น ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ประทำ�บตร�อั$ณ�โลม ร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ประทำ�บตร�คำร$ฑิก�บจ�กร ร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ประทำ�บตร�ปร�ส�ทำก�บจ�กร

สภาพ่ส�งคมและกี่ารู้ศึ�กี่ษา๑. สภ�พส�งคำม โคำรงสร��งขึ้อังส�งคำมไทำยในสม�ย

ร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นม�ล�กษณะคำล��ยคำล/งก�บส�งคำมอัย$ธีย� ถ/งแม�ภ�ยในส�งคำมจะไม�ม�ก�รแบ�งช้��นว่รรณะอัย��งอั#นเด�ย แต�ฐ�นะคำว่�มเป?นอัย5�ขึ้อังคำนก6แตกต��งก�นอัย��งม�ก แต�ละคำนจะส�ม�รถเล�8อันฐ�นะขึ้อังตนขึ้/�นได�ก6ต�อัเม�8อัได�ร�บคำว่�มด�คำว่�มช้อับหร�อัม�คำว่�มส�ม�รถ เช้�น ส�ม�ญจะม�โอัก�สเล�8อันฐ�นะขึ้อังตนจนกระทำ�8งเป?นถ/ง

204

Page 205: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ขึ้$นน�งได�ต�อังมได�ร�บก�รศิ/กษ� รว่มทำ��งม�คำว่�มส�ม�รถอัย5�ในต�ว่เอังด�ว่ย ก�รแบ�งช้นช้��นทำ�งส�งคำมขึ้อังคำนแบ�งได� ด�งน��

๑.๑ เจ��น�ยส5งส$ด ได�แก� พระมห�กษ�ตร#ย2และพระบรมว่งศิ�น$ว่งศิ

๑.๒ ขึ้$นน�งและขึ้��ร�ช้ก�รต��งๆ ทำ�8ม�ศิ�กด#น�ต��งแต� ๔๐๐-๑๐๐๐๐ ไร� ซึ่/8งม�คำว่�ม

เป?นอัย5�ด� ฐ�นะร�8�รว่ย ม�ส#ทำธี#พ#เศิษหล�ยอัย��ง๑.๓ ไพร�และส�ม�ญช้น ได�แก� ช้นส�ว่นใหญ�ขึ้อังประเทำศิ๑.๔ ทำ�ส เป?นผ5�ทำ�8ม�อั#สระในต�ว่เอัง แต�สภ�พคำว่�มเป?นอัย5�

ขึ้อังทำ�สในเม�อังไทำยด�กว่��ประเทำศิต��งๆ ม�ก ถ��ทำ�สทำ��คำว่�มด�คำว่�มช้อับต�อับ��นเม�อัง ก6ส�ม�รถเล�อักฐ�นะตนเอังเป?นขึ้$นน�งได� ส�ว่นขึ้$นน�งถ��ทำ��คำว่�มผ#ดร��ยแรงก6อั�จถ5กลดฐ�นะลงเป?นทำ�สได�เช้�นก�น ทำ�สในส�งคำมสม�ยน��น ได�แก� ทำ�สเช้ลย ทำ�สในเร�อันเบ��ย ทำ�สส#นไพ� ทำ�สได�ม�แต�บ#ด�ม�รด� ทำ�สทำ�8เล��ยว่ไว่�เม�8อัเก#ดทำ$พภ#กขึ้ภ�ย ทำ�สทำ�8ช้�ว่ยม�จ�กทำ�ณฑิโทำษ ทำ�สทำ��นให�

๒. ก�รศิ/กษ� ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ศิ5นย2กล�งขึ้อังก�รศิ/กษ�ทำ�8ส��คำ�ญม�อัย5� ๒ แห�ง คำ�อั ว่�งและว่�ด ขึ้$นน�งหร�อัผ5�ด�ม�ตระก5ลม�กส�งบ$ตรหล�นขึ้อังตนเขึ้��ไปฝีJกอับรมต�มว่�งและร�ช้ส��น�ก ถ��เป?นผ5�ช้�ยม�กฝี�กต�ว่เขึ้��เป?นมห�ดเล6ก เพ�8อัจะได�ศิ/กษ�ว่#ช้�ก�รต��งๆ ก�รใช้�อั�ว่$ธี ก�รใช้�พ�หนะในย�มสงคำร�ม ผ5�หญ#งฝีJกอับรมว่#ช้�แม�บ��นแม�เร�อัน ก�รเย6บปPกถ�กร�อัย ส��หร�บก�รศิ/กษ�ในว่�ด ส�ม�ญช้นม�กน��ล5กหล�นไปฝี�กต�ว่ไว่�ก�บพระต�มว่�ด เป?นล5กศิ#ษย2ส��หร�บใช้�สอัย หร�อับว่ช้อัย5�ก�บพระทำ�8ว่�ด พระจะได�สอันให�ห�ด

205

Page 206: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เขึ้�ยนอั��นว่#ช้�หน�งส�อั ว่#ช้�ด��นพระศิ�สน� เช้�น ภ�ษ�บ�ล� ส�นสกฤต และขึ้อัม และจะได�ร5 �จ�กขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�ต��งๆ

ก�รเร�ยนทำ�8ส��คำ�ญอั�กแบบหน/8ง คำ�อั ก�รศิ/กษ�ว่#ช้�ช้�พต�มบรรพบ$ร$ษส�บตระก5ลถ��ยทำอัดก�นต�อัๆ ม� เช้�น แพทำย2 น�กกฎหม�ย คำร5อั�จ�รย2 หร�อัก�รส�บทำอัดอั�ช้�พก�นเป?นกล$�มต�มอั�ช้�พขึ้อังทำ�อังถ#8นน��น ๆ เช้�น ช้��งถม ช้��งทำอัง ช้��งปP� น ช้��งแกะสล�ก ฯลฯ

กี่ารู้ศึาสนาและขนบธรู้รู้มเน�ยมปรู้ะเพ่ณ� ๑. ศิ�สน� - ก�รส�งคำ�ยน�และช้��ระพระไตรปUฎก ก�รเส�ยกร$งคำร��งทำ�8 ๑ ทำ��ให�พระพ$ทำธีศิ�สน�เส�8อัมโทำรมลงไปม�ก และพระไตรปUฎกก6บกพร�อังอัย5�ม�ก ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ จ/งม�พระร�ช้ด��ร#ให�ทำ��ก�รส�งคำ�ยน�พระไตรปUฎกขึ้/�นทำ�8ว่�ดมห�ธี�ต$ เม�8อั พ.ศิ.๒๓๓๑ ใช้�เว่ล�ประม�ณ ๕ เด�อัน พระสงฆ่2ทำ�8ม�ส�ว่นส��คำ�ญในก�รส�งคำ�ยน�พระไตรปUฎกน�� ได�แก� สมเด6จพระส�งฆ่ร�ช้ (ศิร�) พระว่�นร�ต (ส$) พระพ#มลธีรรม (ว่�ดพระเช้ต$พนฯ) พระพ$ฒ�จ�รย2 (เป=�) ทำรงพระกร$ณ�โปรดเกล��ฯให�ช้��ระพระไตรปUฎกต��งแต�คำร��งกร$งเก��ทำ�8กระจ�ดกระจ�ย ให�เป?นระเบ�ยบหมว่ดหม5� แล�ว่จ�รลงบนใบล�น คำ�ดลอักพระไตรปUฎกเป?นฉบ�บหลว่งขึ้/�น ปUดทำอังทำ��งปกหน��ปกหล�ง แลด��นขึ้��งเร�ยกว่�� ฉบ�บทำอังหร�อัทำอังใหญ� หร�อัฉบ�บทำอังทำ/บ และ“ ”

เช้#ญประด#ษฐ�นไว่�ในต5�ประด�บม$ก ในหอัพระมณเทำ�ยรธีรรมกล�งสระ ในว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�มในพระบรมมห�ร�ช้ว่�ง

สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ทำรงส�งสมณทำ5ตไปย�งล�งก�เพ�8อัศิ/กษ�คำว่�มเป?นขึ้อังศิ�สน�ในล�งก�

และได�น��หน�อัพระศิร�มห�โพธี#ม�จ�กล�งก�

206

Page 207: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ทำรงให�ตรว่จสอับพระไตรปUฎกทำ��งจ�กล�งก�และมอัญ และให�จ�ร/กอัย��งสว่ยง�ม สม�ยน��ได�ร�บยกย�อังว่��ม�พระไตรปUฎกทำ�8สว่ยง�มและถ5กต�อังทำ�8ม�กทำ�8ส$ด - ก�รส�งคำ�ยน�พระธีรรมว่#น�ย ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ทำรงอัอักกฎหม�ยส��หร�บพระสงฆ่2หล�ยฉบ�บ เพร�ะพระสงฆ่2สม�ยน��นหย�อันพระธีรรมว่#น�ยไปม�ก ไม�สนใจเล��เร�ยนพระไตรปUฎก ก�รเทำศิน2 พระสงฆ่2เขึ้��ไปย$�งเก�8ยว่ก�บทำร�พย2ส#นขึ้อังฆ่ร�ว่�ส จ/งจ��เป?นเขึ้��ต�อังก��หนดโทำษขึ้��นร$นแรง สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 3 โปรดเกล��ฯ ให�ส��รว่จคำว่�มประพฤต#ขึ้อังสงฆ่2 ปร�กฏว่��พระสงฆ่2ถ5กจ�บส/กและหน�เขึ้��ปR�เป?นอั�นม�ก - ก�รต��งธีรรมย$ต#กน#ก�ย ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ สมเด6จพระเจ��น�อังย�เธีอัเจ��ฟ้=�มงก$ฏทำรงผนว่ช้อัย5� ณ ว่�ดมห�ธี�ต$ ทำรงสนพระทำ�ยศิ/กษ�พระไตรปUฎก พระพ$ทำธีว่จนะ และพระธีรรมว่#น�ยและทำรงเห6นว่�� พระภ#กษ$สงฆ่2ในสม�ยน��นไม�ได�เคำร�งคำร�ดในพระธีรรมว่#น�ย จ/งต�อังก�รจะทำ��ก�รส�งคำ�ยน�เส�ยใหม� พระอังคำ2ได�ทำรงพบพระภ#กษ$ร�ม�ญผ5�หน/8ง ช้�8อั ซึ่�ย เคำร�งคำร�ดในพระธีรรมว่#น�ยม�ก พระอังคำ2จ/งทำรงถ�อัเป?นแบบอัย��งและทำรงปฏ#บ�ต#ต�มอัย��งเคำร�งคำร�ด ขึ้�อัปฏ#บ�ต#ขึ้อังพระอังคำ2จ/งผ#ดไปจ�กพระสงฆ่2ร5ปอั�8นๆ ก�รห�มผ��ก6เป?นแบบร�ม�ญ พระอังคำ2จ/งย��ยทำ�8ประทำ�บม�อัย5� ณ ว่�ดสมอัร�ย (ว่�ดร�ช้�ธี#ว่�ส) ทำรงให�น�มคำณะสงฆ่2ขึ้อังพระอังคำ2ว่�� คำณะ“

สงฆ่2ธีรรมย$ต#กน#ก�ย ส�ว่นคำณะสงฆ่2เด#มเร�ยกตนเอังว่�� คำณะ” “

สงฆ่2มห�น#ก�ย หล�กธีรรมขึ้อังคำณะสงฆ่2ฝีR�ยธีรรมย$ต#กน#ก�ย ”

ถ�อัว่��เป?นหล�กธีรรมถ5กต�อัง เช้�8อัในส#8งทำ�8ม�เหต$ผลม�กขึ้/�น ทำ��ให�ใกล�ช้#ดและได�ร�บคำว่�มเล�8อัมใสจ�กประช้�ช้นม�กขึ้/�น ทำ�8ส��คำ�ญคำ�อั ม�ก�รเปล�8ยนแปลงก�รเทำศิน2 จ�กภ�ษ�บ�ล�เป?นภ�ษ�ไทำย ทำ��ให�เขึ้��ใจง��ย

207

Page 208: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

- ก�รส�งสมณทำ5ตไปล�งก� สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ได�ม�พระภ#กษ$ล�งก� ช้�8อั พระส�สนว่งศิ2 อั�ญเช้#ญพระบรมส�ร�ร#กธี�ต$และต�นโพธี#Yล�งก�ม�ถว่�ยใน พ.ศิ. ๒๓๕๗ ไทำยได�ส�งสมณทำ5ตไปย�งล�งก�ทำว่�ป เพ�8อัสอับสว่นพระศิ�สน�ทำ��งหมด ๙ ร5ป ม�พระอั�จ�รย2ด�ก�บพระอั�จ�รย2เทำพเป?นห�ว่หน�� และได�น��หน�อัพระศิร�มห�โพธี#Yม�จ�กล�งก� ๖ ต�น ถ�อัว่��เป?นต�นโพธี#Yทำ�8ส�บเช้��อัส�ยม�จ�กต�นโพธี#Yทำ�8พระพ$ทำธีเจ��ตร�สร5 �ทำ�8พ$ทำธีคำย�ในอั#นเด�ย โปรดเกล��ฯให�น��ไปปล5กทำ�8นคำรศิร�ธีรรมร�ช้ ๒ ต�น ว่�ดส$ทำ�ศิน2ฯ ๑ ต�น ว่�ดสระเกต$ฯ ๑ ต�น ทำ�8กล�นต�น ๑ ต�น และว่�ดมห�ธี�ต$ ๑ ต�น สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ พระสงฆ่2เด#นทำ�งไปล�งก�เพ�8อัขึ้อัย�มพระไตรปUฎกม�ตรว่จสอับก�บขึ้อังไทำย ๒ คำร��ง คำร��งทำ�8 ๑ พ.ศิ.๒๓๘๕ คำร��งทำ�8 ๒ พ.ศิ. ๒๓๘๗ กว่��จะส�งคำ�นก6ล�ว่งเขึ้��สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ - ก�รสร��งและปฏ#ส�งขึ้รณ2ว่�ด ศิ�สน�น�บเป?นศิ5นย2รว่มจ#ตใจขึ้อังคำนไทำยทำ��งปว่งไม�ว่��ประช้�ช้นหร�อัพระมห�กษ�ตร#ย2 ส�ว่นหน/8งขึ้อังพระร�ช้กรณ�ยก#จขึ้อังพระมห�กษ�ตร#ย2เก�อับทำ$กร�ช้ก�ลในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นคำ�อั ก�รสร��งและปฏ#ส�งขึ้รณ2ว่�ด ม�ด�งน�� ๑) ว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�ม พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ โปรดเกล��ฯ ให�สร��งขึ้/�นในเขึ้ตพระบรมมห�ร�ช้ว่�งช้��นนอัก เพ�8อัใช้�ประกอับพ#ธี�กรรมทำ�งศิ�สน� ให�ม�ล�กษณะคำล��ยคำล/งก�บว่�ดพระศิร�สรรเพช้ญสม�ยอัย$ธีย� และว่�ดมห�ธี�ต$สม�ยกร$งส$โขึ้ทำ�ย เป?นทำ�8ประด#ษฐ�นแก�ว่มรกต หร�อัพระพ$ทำธีมห�มณ�ร�ตนปฏ#ม�กร ว่�ดน��จ/งได�ช้�8อัอั�กอัย��งหน/8งว่�� ว่�ด“

พระแก�ว่”

208

Page 209: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๒) ว่�ดส$ทำ�ศินเทำพว่ร�ร�ม พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ โปรดเกล��ฯ ให�สร��งว่�ดขึ้น�ดใหญ�เช้�นเด�ยว่ก�บว่�นพน�ญเช้#งสม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย� บร#เว่ณก��แพงพระนคำรตรงใจกล�งเม�อังกร$งเทำพฯ เป?นทำ�8ประะด#ษฐ�นขึ้อังพระศิร�ศิ�กยม$น� หร�อัพระโตหล�อัด�ว่ยโลหะ ซึ่/8งอั�ญเช้#ญม�จ�กว่#ห�รหลว่งว่�ดมห�ธี�ต$ ส$โขึ้ทำ�ย ว่�นน��ได�ช้�8อัอั�กอัย��งหน/8งว่�� ว่�ดพระโต“ ”

๓) ว่�ดพระเช้ต$พนว่#มลคำล�ร�ม พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ โปรดเกล��ฯ ให�ปฏ#ว่�งขึ้รณ2ขึ้/�นม�ใหม�จ�กเด#มช้�8อัว่�� ว่�ดโพธี�ร�ม พระร�ช้ทำ�นน�มว่�� ว่�ดพระ“

เช้ต#พนว่#มลม�งคำล�ว่�ส ต�อัม�เปล�8ยนเป?น ว่�ดพระเช้ต$พนว่#มลม�งคำล�ร�ม (สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔) เป?นทำ�8ประด#ษฐ�นพระพ$ทำธีร5ปย�นอังคำ2ใหญ�จ�กว่�ดพระศิร�สรรเพช้ญ กร$งศิร�อัย$ธีย� และพระพ$ทำธีส�ว่กปฏ#ม�กร ว่�ดคำ5ห�สว่รรคำ2 กร$งธีนบ$ร� ต�อัม�พระบ�ทำสมเด6จพระน�8งเกล��เจ��อัย5�ห�ว่โปรดเกล��ฯ ให�บ5รณปฏ#ส�งขึ้รณ2ขึ้/�นใหม�และโปรดเกล��ฯ ให�ประช้$มน�กปร�ช้ญ2 ร�ช้บ�ณฑิ#ต และช้��งต��งๆให�ช้�ว่ยก�นช้��ระต��ร�ต��งๆ เช้�น ว่#ช้�แพทำย2โบร�ณ ย�แก�โรคำต��งๆ ต��ร�หมอันว่ด กว่�น#พนธี2ต��งๆ โดยจ�ร/กไว่�บนแผ�นศิ#ล�ต�มเส�และผน�งร�ยรอับบร#เว่ณว่�ด ว่�ดน��จ/งจ�ดว่��เป?น ว่#ทำย�ล�ยแห�งแรกใน“

ประเทำศิไทำย”

๔) ว่�ดอัร$ณร�ช้ว่ร�ร�ม เป?นว่�ดโบร�ณสร��งแต�คำร��งกร$งศิร�อัย$ธีย� เด#มเร�ยกว่�� ว่�ดมะกอัก แล�ว่เปล�8ยนเป?นว่�ดแจ�งในสม�ยพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ คำร��นถ/งสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ สมเด6จพระเจ��ล5กย�เธีอัเจ��ฟ้=�กรมหลว่งอั#สรส$นทำร (ร�ช้ก�ลทำ�8 ๒)

ได�ทำรงสร��งพระอั$โบสถใหม� เม�8อัขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2เป?นพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย ได�โปรดเกล��ฯ พระร�ช้ทำ�นน�มว่�ดว่�� ว่�ด

209

Page 210: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

อัร$ณร�ช้ธี�ร�ม ภ�ยหล�งเปล�8ยนเป?น ว่�ดอัร$ณร�ช้ว่ร�ร�ม ว่�ดน��ม�พระปร�งคำ2อังคำ2ใหม�ทำ�8เป?นป5ช้น�ยสถ�นทำ�8ส��คำ�ญและงดง�มม�ก ๒. ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ� ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�สม�ยต�นร�ตนโกส#นทำร2ย/ดต�มแบบอัย$ธีย� ทำ�8ส��คำ�ญได�แก� ๒.๑ ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�เก�8ยว่ก�บพระมห�กษ�ตร#ย2 เช้�น พระร�ช้พ#ธี�บรมร�ช้�ภ#เษก พระร�ช้พ#ธี�โสก�นต2 (โกนจ$ก) พระร�ช้พ#ธี�พระเมร$ม�ศิ (ก�รเผ�พระบรมศิพ) พระร�ช้พ#ธี�ฉ�ตรมงคำล พระร�ช้พ#ธี�สมโภช้ช้��งเผ�อัก ฯลฯ ๒.๒ ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�เก�8ยว่ก�บพร�หมณ2 เช้�น พ#ธี�ก�รโล�ช้#งช้�� ก�รสร��งโบสถ2พร�หมณ2 ฯลฯ ๒.๓ ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�เก�8ยว่บ��นเม�อัง เช้�น พระร�ช้พ#ธี�ถ�อัน���พ#พ�ฒน2ส�ตย� พระร�ช้พ#ธี�อั�พ�ธีพ#น�ศิ พระร�ช้พ#ธี�พ�ช้มงคำล ฯลฯ ๒.๔ ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�เก�8ยว่ก�บช้�ว่บ��น เช้�น ก�รเล�นเพลงส�กว่� พ#ธี�ก�รทำ��ขึ้ว่�ญน�คำ ก�รแต�งง�น ก�รเผ�ศิพ ก�รโกนจ$ก พ#ธี�ตร$ษสงกร�นต2 ส�รทำไทำย ฯลฯ ๒.๕ ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�เก�8ยว่ก�บพระพ$ทำธีศิ�สน� เช้�น พ#ธี�ว่#ส�ขึ้บ5ช้� อั�ส�ฬหบ5ช้� ม�ฆ่บ5ช้� เขึ้��พรรษ� อัอักพรรษ� ก�รบว่ช้น�คำ เทำศิน2มห�ช้�ต# สมโภช้พระแก�ว่มรกต ฯลฯ พระร�ช้พ#ธี�และขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�ต��งๆทำ�8ส��คำ�ญๆ ต��งแต�สม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย� คำร��นม�ถ/งสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ได�ร�บก�รฟ้S� นฟ้5หล�ยพ#ธี� เช้�น พระร�ช้พ#ธี�บรมร�ช้�ภ#เษก พระร�ช้พ#ธี�โสก�นต2 พระร�ช้พ#ธี�สมโภช้ช้��งเผ�อัก พระร�ช้พ#ธี�สมโภช้พระแก�ว่มรกต ก�รเล�นส�กว่� พระร�ช้พ#ธี�ตร�ย�มปว่�ย(โล�ช้#งช้��) พระร�ช้พ#ธี�

210

Page 211: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เสด6จพระร�ช้ด��เน#นทำอัดผ��พระกฐ#นโดยกระบว่นพย$หย�ตร� ทำ�งสถลม�รคำและช้ลม�รคำ พระร�ช้พ#ธี�อั�พ�ธีพ#น�ศิ พระร�ช้พ#ธี�ว่�นว่#ส�ขึ้บ5ช้� ฯลฯ พระร�ช้พ#ธี�ด��งเด#มเก��แก�ขึ้อังไทำยน��แสดงให�เห6นถ/งอั�รยธีรรมทำ�8เจร#ญร$ �งเร�อัง คำว่�มส�ม�คำคำ�กลมเกล�ยว่ขึ้อังคำนในช้�ต# รว่มทำ��งคำว่�มม�8นคำงเป?นปJกแผ�นม�ช้��น�นขึ้อังช้�ต#ไทำย

วรู้รู้ณกี่รู้รู้มและศึ$ลปกี่รู้รู้ม ๑. ด��นว่รรณกรรม สม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ร�ช้ส��น�กจ�ดว่��เป?นศิ5นย2กล�งขึ้อังว่รรณกรรมและเป?นทำ�8ช้$มน$มขึ้อังบรรด�กว่�ทำ� �งหล�ย ซึ่/8งม�ทำ� �งอังคำ2พระมห�กษ�ตร#ย2 เจ��น�ยและบ$คำคำลธีรรมด� ว่รรณคำด�ทำ�8ส��คำ�ญในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ได�แก� ร�มเก�ยรต#Y ร�ช้�ธี#ร�ช้ และส�มกbก ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ทำรงน#พนธี2บทำละคำรไว่�หล�ยเร�8อัง แต�ทำ�8ได�ร�บก�รยกย�อังม�กทำ�8ส$ด คำ�อั บทำละคำรเร�8อังอั#เหน� ส�ว่นกว่�เอักสม�ยน�� คำ�อั ส$นทำรภ5� ซึ่/8งม�ผลง�นช้��นเย�8ยมหล�ยประเภทำด�ว่ยก�น ม�ทำ� �งบทำละคำร เสภ� น#ร�ศิ บทำเห� และกลอัน เช้�น เสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผน น#ร�ศิภ5เขึ้�ทำอัง กลอันส$ภ�ษ#ตสอันหญ#ง ฯลฯ ๒. ด��นศิ#ลปกรรม ศิ#ลปะแขึ้นงต��งๆ ได�ร�บก�รฟ้S� นฟ้5อัย��งจร#งจ�งจนกล�บเจร#ญร$ �งเร�อังเหม�อันสม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย� สถ�ปPตยกรรมทำ�8สร��งอัย��งประณ�ตงดง�ม ทำรงคำ$ณคำ��ย#8งขึ้อังช้�ต# ได�แก� พระร�บรมมห�ร�ช้ว่�ง ว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�ม ว่�ดพระเช้ต$พนว่#มลม�งคำล�ร�ม ว่�ดอัร$ณร�ช้ว่ร�ร�ม และว่�ดร�ช้โรส�ร�ม ซึ่/8งทำ��ง ๓ ว่�ดหล�งน��เป?นประจ��ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑, ๒, ๓ ต�มล��ด�บ นอักจ�กน��แล�ว่ช้��งส#บหม5�ย�งร�ว่มก�นสร��งผลง�นไว่�ม�กม�ย เช้�น เคำร�8อังร�ช้5ปโภคำขึ้อังอังคำ2พระมห�กษ�ตร#ย2 เคำร�8อังร�ช้กก$ธีภ�ณฑิ2

211

Page 212: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เร�อัพระทำ�8น� 8งส$พรรณหงส2 ต5�พระไตรปUฎกล�ยรดน��� และเคำร�8อังถ�ว่ยช้�มเบญจรงคำ2 จ#ตรกรรม ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ย�งคำงเล�ยนแบบกร$งศิร�อัย$ธีย� เช้�น ก�รว่�ดภ�พในอั�คำ�รทำ�8เป?นพระอั$โบสถ หร�อัพระว่#ห�ร ม�กจะว่�ดภ�พเทำพช้$มน$ม ต��งแต�เหน�อัระด�บหน��ต��งขึ้/�นไปจนถ/งเพด�น ส�ว่นช้�ว่งระหว่��งช้�อังหน��ต��งจะว่�ดภ�พพ$ทำธีประว่�ต# หร�อัเทำศิช้�ต#ช้�ดก ผน�งด��นหล�งพระประธี�นว่�ดภ�พเร�8อังไตรภ5ม# และผน�งตรงหน��พระประธี�นว่�ดภ�พพระพ$ทำธีเจ��ตอันม�รผจญ เช้�น ภ�พจ#ตรกรรมในพระทำ�8น�8งพ$ทำไธีสว่รรย2 พระร�ช้ว่�งบว่รสถ�นมงคำล ภ�พจ#ตรกรรมฝี�ผน�งด��นตะว่�นอัอักและตะว่�นตกในพระอั$โบสถว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�ม ฯลฯ ทำ��งสอังแห�งน��เป?นง�นในร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ต�อัม�ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ไม�ม�ง�นให�เห6นเด�นช้�ด เน�8อังจ�กก�รก�อัสร��งทำ�8ส��คำ�ญม�กจะเสร6จในร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ด�งน��นภ�พจ#ตรกรรมทำ�8ประด�บอั�คำ�รน��นๆ ม�กจะเป?นภ�พจ#ตรกรรมในร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ทำ��งส#�น ม�กจะเป?นภ�พจ#ตรกรรมในร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ทำ��งส#�น ถ�อัได�ว่��ร$ �งเร�อังทำ�8ส$ดในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น และม�อั#ทำธี#พลขึ้อังศิ#ลปะจ�นเขึ้��ม�เก�8ยว่ขึ้�อังด�ว่ย เพร�ะก�รทำ�8ม�ก�รต#ดต�อัคำ��ขึ้�ยก�บจ�น ประกอับก�บร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ทำรงน#ยมด�ว่ย เห6นได�ช้�ดจ�กว่�ดหลว่งในร�ช้ก�ลน�� อั�คำ�รจะสร��งแบบจ�นเป?นส�ว่นม�ก จ#ตรกรเอักทำ�8ม�ฝีHม�อัช้��นคำร5ม�ผลง�นด�เด�นในร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ คำ�อั หลว่งว่#จ#ตรเจษฎ� หร�อัทำ�8เร�ยกก�นทำ�8ว่ไปว่�� คำร5ทำอังอัย5� และคำร5คำง หร�อัทำ�8เร�ยกก�นทำ�8ว่ไปว่�� คำงแปcะ ผลง�นขึ้อังทำ��งสอังทำ��นน��ถ�อัว่��เป?นมรดกทำ�งจ#ตรกรรมทำ�8ล���คำ��อัย��งย#8ง ภ�พจ#ตรกรรมทำ�8ส��คำ�ญในร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ได�แก� ภ�พจ#ต

212

Page 213: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

กรรมทำ�8พระเช้ต$พนว่#มลม�งคำล�ร�ม ว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�ม ว่�ดอัร$ณร�ช้ว่ร�ร�ม ว่�ดบ�งย�8ขึ้�น เป?นต�น น�ฏศิ#ลปFและดนตร�ไทำยเจร#ญทำ�8ส$ดในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ เพร�ะพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ยทำรงเป?นกว่� เป?นศิ#ลปUน และทำรงสนพระทำ�ยง�นด��นน��เป?นพ#เศิษ ก�รเล�นโขึ้นในร�ช้ก�ลน��ได�ใช้�เป?นแบบแผนขึ้อังช้�ต#ส�บต�อัม�

กี่ารู้ต้*างปรู้ะเทศึสม�ยกี่รู้�งรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้% ไทำยม�ก�รต#ดต�อัส�มพ�นธี2ก�บประเทำศิเพ�8อันบ��น ด�งน�� ๑. คำว่�มส�มพ�นธี2ก�บประเทำศิเพ�8อันบ��น นโยบ�ยต��งประเทำศิทำ�8ส��คำ�ญขึ้อังไทำยเก�8ยว่ก�บประเทำศิเพ�8อันบ��นในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ม�ด�งน�� ๑.๑ ก�รป=อังก�นเอักร�ช้ขึ้อังประเทำศิ ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ไทำยทำ��สงคำร�มก�บพม��ทำ��งหมด ๑๐ คำร��ง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ น��ม�ก�รทำ��สงคำร�ม ๗ คำร��ง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ๑ คำร��ง สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ๑ คำร��ง และในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ๑ คำร��ง แต�ส�ว่นใหญ�ขึ้อังสงคำร�มในระยะหล�งเป?นสงคำร�มย�อัยๆ เน�8อังจ�กกรณ�พ#พ�ทำก�นแถบช้�ยแดนระหว่��งประเทำศิ คำร��งส��คำ�ญทำ�8ส$ดเก#ดในสม�ยพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ คำ�อั ศิ/กเก��ทำ�พ เป?นสงคำร�มทำ�8ไทำยต�อังร�บศิ/กหน�ก เพร�ะพม��ได�ใช้�ก��ล�งเขึ้��ต�ไทำยจ�กทำ$กด��นในเว่ล�เด�ยว่ก�น หว่�งจะให�ไทำยพะว่��พะว่�ง แบ�งก��ล�งอัอักร�บศิ/กทำ�8ม�ทำ$กทำ#ศิทำ$กทำ�ง โดยไม�ต�อังก�รให�ไทำยส�ม�รถรว่มก��ล�งได� ส�ว่นไทำยก��ล�งพลน�อัยกว่��พม��ถ/งคำร/8งต�อัคำร/8ง ถ��จะแบ�งทำห�รอัอักไปร�กษ�เขึ้ตแดนทำ$กทำ�งทำ�8พม��จะยกเขึ้��ม� ก��ล�งฝีR�ย

213

Page 214: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ไทำยจะอั�อันแอัและเส�ยเปร�ยบ อั�กประก�รหน/8งไทำยพ/8งสร��งเม�อังใหม�ได� ๓ ปHเทำ��น��น ไม�ทำ�นได�ปร�บปร$งห�ว่เม�อังทำ�งภ�คำเหน�อัจ/งทำ��ให�ขึ้�ดก��ลงต��นทำ�นไป ด�งน��นพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้และบรรด�ขึ้��ร�ช้ก�รช้��นผ5�ใหญ� ม�คำว่�มเห6นพ�อังต�อังก�นว่��คำว่รร�บศิ/กทำ�งด��นทำ�8ส��คำ�ญก�อัน ด��นทำ�8ไม�ส��คำ�ญน�กจะปล�อัยไว่�ช้�8ว่คำร�ว่ เม�8อัส�ม�รถเอั�ช้�ยช้นะขึ้��ศิ/กทำ�8เป?นทำ�พส��คำ�ญได�แล�ว่จ/งจะห�นไปปร�บขึ้��ศิ/กทำ�งอั�8นต�อัไป ก�รจ�ดทำ�พขึ้อังพม�� ก�รรบคำร��งน��พระเจ��ปด$งจอัมทำ�พ ทำรงจ�ดทำ�พ ด�งน�� ทำ�พทำ�8 ๑ แบ�งเป?นทำ�พบกและทำ�พเร�อั ทำ�พบกม�หน��ทำ�8ต�ห�ว่เม�อังปPกษ2ใต�ขึ้อังไทำย ต��งแต�เม�อังช้$มพรถ/งสงขึ้ล� เป?นก�รต�ดคำว่�มช้�ว่ยเหล�อัจ�กทำ�งใต� ส�ว่นทำ�พเร�อัม�หน��ทำ�8ต�ห�ว่เม�อังช้�ยทำะเลทำ�งฝีP8 งตะว่�นตก ต��งแต�เม�อังตะก�8ว่ปR�ลงไปจนถ/งเม�อังถล�ง และย�งม�ห��ทำ�8ห�เสบ�ยงอั�ห�รให�แก�กอังทำ�พด�ว่ย ทำ�พทำ�8 ๒ ให�รว่บรว่มพลทำ�8ทำว่�ยและให�เด#นทำ�พเขึ้��ทำ�งด��นบ�อังต�� (อัย5�จ�งหว่�ดร�ช้บ$ร�) ให�ต�เม�อังร�ช้บ$ร� เพช้รบ$ร� ไปบรรจบก�บทำ�พทำ�8 ๑ ทำ�8ช้$มพร ทำ�พทำ�8 ๓ เขึ้��ทำ�งเม�อังเช้�ยงแสน ต�เม�อังล��ป�ง สว่รรคำโลก ส$โขึ้ทำ�ย นคำรสว่รรคำ2 ลงม�บรรจบก�บทำ�พหลว่งทำ�8กร$งเทำพฯ ทำ�พทำ�8 ๔, ๕, ๖, ๗, ๘ ช้$มน$มทำ�พทำ�8เม�อังเม�ะตะมะก�อัน ต�อัจ�กน��นจ/งเด#นทำ�พต�มล��ด�บก�นเขึ้��เม�อังไทำย ทำ�งด��นเจด�ย2ส�มอังคำ2 ลงม�ต�กร$งเทำพฯ

214

Page 215: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ทำ�พทำ�8 ๙ ม�หน��ทำ�8ต�ห�ว่เม�อังเหน�อัร#มฝีP8 งแม�น���ปUง ต��งแต�เม�อังต�ก ก��แพงเพช้ร ลงม�บรรจบก�บทำ�พหลว่งทำ�8กร$งเทำพฯ ก�รจ�ดทำ�พขึ้อังไทำย ม�ด�งน�� ทำ�พทำ�8 ๑ ทำ�งด��นเหน�อัให�กรมพระร�ช้ว่�งหล�ง ในขึ้ณะน��นย�งทำรงด��รงยศิเจ��ฟ้=�กรมหลว่งอัร$ร�กษ2เทำเว่ศิร2 เป?นแม�ทำ�พคำอัยร�บทำ�พพม��ทำ�งด��นเหน�อั ไม�ให�ยกทำ�พเขึ้��กร$งเทำพฯได� ทำ�พทำ�8 ๒ ทำ�งด��นก�ญจนบ$ร�เป?นทำ�พใหญ�กว่��ทำ$กด��น ให�คำอัยต��งร�บพม��ทำ�8ยกเขึ้��ม�ทำ�งด��นเจด�ย2ส�มอังคำ2 ทำ�พน��เป?นทำ�พส��คำ�ญ เพร�ะพระเจ��ปด$งยกทำ�พเขึ้��ม�ด��นน�� แม�ทำ�พคำนส��คำ�ญคำ�อั สมเด6จพระอัน$ช้�ธี#ร�ช้ กรมพระร�ช้ว่�งบว่รมห�ส$รส#งหน�ทำ ทำ�พทำ�8 ๓ ทำ�งตะว่�นตกเฉ�ยงใต� ม�หน��ทำ�8ร �กษ�ทำ�งล��เล�ยงขึ้อังกอังทำ�พทำ�8 2 และคำอัยต��นทำ�งทำ�พพม��ทำ�8จะยกม�จ�กทำ�งใต� และทำ�8จะเขึ้��ม�ทำ�งด��นบ�อังต�� แม�ทำ�พคำนส��คำ�ญคำ�อั เจ��พระย�ธีรรม�ก�บเจ��พระย�ยมร�ช้ ทำ�พทำ�8 ๔ ทำ�พหลว่ง พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ทำรงเป?นจอัมทำ�พต��งอัย5�ทำ�8กร$งเทำพฯ เป?นกอังหน$น ถ��ขึ้��ศิ/กด��นไหนหน�กจะได�ยกไปช้�ว่ยได�ทำ�นก�ร ในศิ/กเก��ทำ�พน�� ทำ��ให�เก#ดว่�รสตร� ๒ ทำ��น คำ�อั คำ$ณหญ#งจ�น ภรรย�เจ��เม�อังถล�ง และคำ$ณม$กน�อังส�ว่ ได�แสดงคำว่�มกล��ห�ญ รว่บรว่มผ5�คำนป=อังก�นเม�อังถล�งไว่�ได� โดยใช้�อั$บ�ยหลอักล�อัทำห�รพม�� เสร6จศิ/กพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�

215

Page 216: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

โลกมห�ร�ช้จ/งโปรดเกล��ฯ แต�งต��งให�คำ$ณหญ#งจ�น เป?นทำ��ว่เทำพกระษ�ตร� คำ$ณม$กเป?นทำ��ว่ศิร�ส$นทำร ๑.๒ ก�รขึ้ย�ยอั�ณ�เขึ้ตและป=อังก�นด#นแดนประเทำศิร�ช้ อั�ณ�เขึ้ตขึ้อังไทำยในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ม�อั�ณ�เขึ้ตกว่��งขึ้ว่�งม�ก นอักจ�กด#นแดนทำ�8เป?นประเทำศิไทำยในปPจจ$บ�นแล�ว่ย�งรว่บรว่มเอั�ด#นแดนขึ้อังประเทำศิล�ว่ เขึ้มร ห�ว่เม�อังมล�ย5ตอันเหน�อั และด#นแดนตอันล��งขึ้อังพม��ทำ�8เป?นห�ว่เม�อังทำว่�ย มะร#ด และตะน�ว่ศิร� ๒. คำว่�มส�มพ�นธี2ก�บประเทำศิตะว่�นตกในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ๒.๑ โปรต$เกส ฝีร�8งช้�ต#แรกทำ�8เขึ้��ม�ต#ดต�อัก�บไทำยในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น คำ�อัช้�ว่โปรต$เกส ช้�8อั อั�นโตน#โอั เดอั ว่#เสนทำ2 (Antonio de Veesent) คำนทำ�8ว่ไป เร�ยกว่�� อังคำน“

ว่�เสน เป?นอั�ญเช้#ญพระร�ช้ส�สน2จ�กกร$งล#สบอันม�ย�ง”

ประเทำศิไทำย พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ โปรดเกล��ฯ ให�ก�รต�อันร�บอัย��งใหญ�โตและทำรงให�อังคำนว่�เสนเขึ้��เฝี=�ด�ว่ย และทำ�งไทำยได�ม�พระร�ช้ส�สน2ตอับมอับให�อังตนว่�เสนเป?นผ5�อั�ญเช้#ญกล�บไป ต�อัม�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย พ.ศิ.๒๓๖๑ ได�ส�งเร�อัช้�8อั ม�ล�พระนคำร อัอักไปคำ��ขึ้�ยก�บโปรต$เกสทำ�8เม�อังม�เกb� ในก�รต#ดต�อัคำร��งน��ไทำยได�ร�บก�รต�อันร�บเป?นอัย��งด� ขึ้�กล�บขึ้��หลว่งโปรต$เกสทำ�8ม�เกb�ได�ส�ง คำ�ร2ลอัส ม�น5แอัล ซึ่#ลเว่�ยร� (Carlos Manuel Silviera) เป?นทำ5ตอั�ญเช้#ญพระร�ช้ส�สน2เขึ้��ม�ขึ้อัเจร#ญส�มพ�นธีไมตร�ก�บไทำย พร�อัมทำ��งส�งเคำร�8อังร�ช้บรรณ�ก�รม�ให�ม�กม�ย โดยให�ก�ร

216

Page 217: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ต�อันร�บและอั��นว่ยคำว่�มสะดว่กเป?นอัย��งด� ในขึ้ณะน��นไทำยม�คำว่�มประสงคำ2จะซึ่��อัอั�ว่$ธีปSน ซึ่/8งโปรต$เกสก6ย#นยอัมจ�ดห�ซึ่��อัปSนคำ�บศิ#ล�ให�ไทำยถ/ง ๔๐๐ กระบอัก พ.ศิ. ๒๓๖๓ กษ�ตร#ย2โปรต$เกสม�พระร�ช้ประสงคำ2จะขึ้อัต��งสถ�นกงส$ลขึ้/�นในประเทำศิไทำยขึ้อังขึ้อัให�คำ�ร2ลอัส ม�น5แอัล ซึ่#ลเว่�ยร� เป?นกงส$ลโปรต$เกสประจ��ประเทำศิไทำย ซึ่/8งไทำยก6ยอัมแต�โดยด� ซึ่/8งน�บว่��เป?นก�รต��งสถ�นกงส$ลต��งประเทำศิเป?นคำร��งแรกในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 และร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ โปรดเกล��ฯ แต�งต��งให�คำ�ร2ลอัส เดอั ม�น5แอัล ซึ่#ลเว่�ยร� ร�บร�ช้ก�รเป?นขึ้$นน�ง พระร�ช้ทำ�นต��แหน�งให�เป?น หลว่งอัภ�ยพ�น#ช้ ๒.๒ อั�งกฤษ สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ พระย�ไทำรบ$ร� คำ�อั อั�บด$ลละ โทำก$ร�มซึ่ะ ตกลงเซึ่6นส�ญญ�ให�อั�งกฤษเช้��เก�ะหม�ก (ปHน�ง) และสม�ร�งไพร ซึ่/8งเป?นด#นแดนทำ�8อัย5�ตรงขึ้��มเก�ะหม�กปHละ ๑,๐๐๐ เหร�ยญ ซึ่/8งด#นแดนเหล��น��อัย5�ในคำว่�มด5แลขึ้อังไทำย เหต$ทำ�8พระย�ไทำรบ$ร�ให�อั�งกฤษเช้��ด#นแดนทำ��ง ๒ น�� ก6เพ�8อัหว่�งพ/8งอั�งกฤษให�พ�นจ�กอั#ทำธี#พลขึ้อังไทำย แต�อั�งกฤษก6พย�ย�มผ5กไมตร�ก�บไทำย โดยให� ฟ้ร�นซึ่#ส ไลทำ2 หร�อัก�บปต�นไลทำ2 (Francis Light) น��ด�บประด�บพลอัยก�บปU8 นด��มเง#นม�ทำ5ลเกล��ฯ ถว่�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ พระอังคำ2จ/งทำรงพระร�ช้ทำ�นบรรด�ศิ�กด#Yว่�� พระย�ร�ช้กปUต�น ซึ่/8งเป?นช้�ว่“ ”

ย$โรปคำนแรกในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ทำ�8เขึ้��ร�บร�ช้ก�รเป?นขึ้$นน�ง และได�ร�บพระร�ช้ทำ�นบรรด�ศิ�กด#Y สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ พ.ศิ. ๒๓๖๕ ม�ร2คำว่#ส เฮสต#งส2 (Marquis Hestings) ผ5�ส��เร6จร�ช้ก�รอั�งกฤษทำ�8อั#นเด�ย ได�ส�งน�ยจอัห2น คำรอัว่2เฟ้Uร2ด (John Craeford) หร�อัทำ�8คำนไทำยเร�ยกว่�� ก�ระฟ้Pด น��เคำร�8อังร�ช้บรรณ�ก�รเขึ้��ม�เจร#ญ“ ”

217

Page 218: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ส�มพ�นธีไมตร�ก�บไทำย พร�อัมม�ขึ้อัเจรจ�เพ�8อัทำ��สนธี#ส�ญญ�ก�บไทำยโดยม$�งหว่�งจะขึ้ย�ยตล�ดก�รคำ��เขึ้��ม�ในไทำย ให�ไทำยยอัมร�บก�รเช้��เก�ะหม�กและสม�ร�งไพรขึ้อังอั�งกฤษ ขึ้อัให�ไทำยยกเล#กและลดหย�อันก�รเก6บภ�ษ�บ�งอัย��ง และต�อังก�รม�ศิ/กษ�เร�8อังร�ว่คำว่�มเป?นม�ขึ้อังบ��นเม�อังไทำยให�ละเอั�ยด เพ�8อัจะได�ทำ��แผนทำ�8และทำ��ร�ยง�นเก�8ยว่ก�บพ�นธี$2พ�ช้ พ�นธี$2ส�ตว่2ต��งๆ ประช้�กร สภ�พคำว่�มเป?นอัย5�และคำว่�มเป?นไปขึ้อังไทำยต�อัร�ฐบ�ลอั�งกฤษ แต�ปร�กฏว่��ก�รเจรจ�ไม�ประสบผลส��เร6จ ด�ว่ยเหต$ผลด�งต�อัไปน�� - ทำ��ง 2 ฝีR�ยไม�เขึ้��ใจภ�ษ�ก�นด�พอั ต�อังใช้�ล��มแปลก�นหล�ยต�อั ทำ��ให�คำว่�มหม�ยคำล�ดเคำล�8อันไป ล��มขึ้อังทำ��งสอังฝีR�ยเป?นพว่กคำนช้��นต�8�พว่กกะล�ส�เร�อั ทำ��ให�ขึ้$นน�งไทำยและคำรอัว่2เฟ้Uร2ดไม�เขึ้��ใจก�นประเพณ�บ�งอัย��งขึ้อังไทำยทำ��ให�ฝีร�8งด5ถ5กเหย�ยดหย�ม เช้�น ขึ้$นน�งอัอักร�บแขึ้กเม�อังไม�ยอัมสว่มเส��อั - คำรอัว่2เฟ้Uร2ดไม�พอัใจทำ�8ไทำยไม�ยอัมอั�อันน�อัมต�อัอั�งกฤษเหม�อันพว่กช้ว่�และมล�ย5ทำ�8เคำยเป?นเม�อังขึ้/�นขึ้อังอั�งกฤษ ส�ว่นไทำยไม�พอัใจทำ�8อั�งกฤษแสดงทำ��ทำ�งเย�อัหย#8งขึ้�มขึ้5�ด5หม#8นไทำย ไม�เหม�อันก�บจ�นทำ�8ปฏ#บ�ต#ตนอั�อันน�อัมย#นยอัมทำ��ต�มระเบ�ยบต��งๆ อัย��งด� - ไทำยไม�ยอัมตกลงปPญห�ด#นแดนไทำรบ$ร�ทำ�8อั�งกฤษขึ้อัร�อัง - คำอัรว่2 เฟ้Uร2ดทำ��ก�รส��รว่จระด�บน���ต�มป�กอั��ว่ไทำยเพ�8อัทำ��แผนทำ�8 ทำ��ให�ไทำยไม�พอัใจ ต�อัม�คำรอัว่2เฟ้Uร2ดได�ส�งผ5�ส��เร6จร�ช้ก�รอั�งกฤษประจ��ส#งคำโปร2เขึ้��ม�เจร#ญส�มพ�นธีไมตร�ต�อัไทำย ปร�กฏว่��ไทำยเร#8มม�ก�รคำ��ขึ้�ยก�บอั�งกฤษม�กขึ้/�น ถ/งก�บม�พ�อัคำ��อั�งกฤษเขึ้��ม�ต��งร��นคำ��ในกร$งเทำพฯ ช้�8อั โรเบอัร2

218

Page 219: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ต ฮ�นเตอัร2 ( Robert Hunter) ซึ่/8งเป?นพ�อัคำ��ช้�ว่ตะว่�นตกคำนแรกทำ�8เขึ้��ม�ต��งร��นคำ��ขึ้/�นภ�ยในประเทำศิไทำย ต�อัม�น�ยโรเบอัร2ต ฮ�นเตอัร2 ได�ร�บบรรด�ศิ�กด#Yเป?นหลว่งอั�ว่$ธีว่#เศิษ คำนไทำยน#ยมเร�ยกว่�� น�ยห�นแตร“ ”

เร#8มสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ อั�งกฤษทำ��สงคำร�มก�บพม�� และได�ขึ้อัร�อังให�ไทำยยกกอังทำ�พไปช้�ว่ยปร�บพม�� แต�เก#ดเหต$ผ#ดใจก�นไทำยจ/งยกทำ�พกล�บหมด ต�อั ลอัร2ด แอัมเฮ#ร2สต2 (Lord

Amgerst) ผ5�ส��เร6จร�ช้ก�รอั�งกฤษประจ��อั#นเด�ยได� ส�งร�อัยเอัก เฮนร� เบอัร2น� (Henry Berney) เป?นทำ5ตเขึ้��ม�เจรจ�ขึ้อัทำ��สนธี#ส�ญญ�ก�บไทำย โดยม�จ$ดม$�งหม�ย ด�งน�� ๑. เพ�8อัขึ้อัให�ไทำยส�งกอังทำ�พไปช้�ว่ยอั�งกฤษรบพม�� ๒. เพ�8อัต�อังก�รตกลงเร�8อังเม�อังไทำรบ$ร�และห�ว่เม�อังมล�ย5 ๓. เพ�8อัช้�กช้ว่นให�ไทำยยอัมทำ��สนธี#ส�ญญ�ทำ�งก�รคำ��ก�บอั�งกฤษ ๔. เพ�8อัส�มพ�นธีไมตร�อั�นด�ระหว่��งไทำยก�บอั�งกฤษ

สนธี#ส�ญญ�ฉบ�บน��ได�ทำ��เม�8อัว่�นทำ�8 ๒๐ ม#ถ$น�ยน พ.ศิ. ๒๓๖๙ เป?นสนธี#ส�ญญ�โดยสมบ5รณ2ฉบ�บแรกในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 เป?นสนธี#ส�ญญ�ทำ�งพระร�ช้ไมตร� เร�ยกว่�� สน“

ธี#ส�ญญ�เบอัร2น� ม�ส�ระส��คำ�ญ ด�งน��

๑. ไทำยก�บอั�งกฤษจะม�ไมตร�อั�นด�ต�อัก�น ไม�คำ#ดร��ยหร�อัร$กร�นด#นแดนซึ่/8งก�นและก�น

219

Page 220: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๒. เม�8อัเก#ดคำด�คำว่�มขึ้/�นภ�ยในอั�ณ�เขึ้ตประเทำศิไทำย ก6ให�ไทำยต�ดส#นต�มกฎหม�ยและขึ้นบธีรรมเน�ยมและประเพณ�ขึ้อังไทำย

๓. ทำ��งสอังฝีR�ยจะอั��นว่ยคำว่�มสะดว่กในด��นก�รคำ��ซึ่/8งก�นและก�น และอัน$ญ�ตให�ฝีR�ยตรงขึ้��มเช้��ทำ�8ด#นเพ�8อัต��งโรงส#นคำ�� ร��นคำ�� หร�อับ��นเร�อันได�

๔. อั�งกฤษยอัมร�บว่��ด#นแดนไทำรบ$ร� กล�นต�น ตร�งก�น5 เประ เป?นขึ้อังไทำยส�ว่นสนธี#ส�ญญ�ฉบ�บทำ�8 ๒ เป?นสนธี#ส�ญญ�ทำ�งก�รคำ�� ม�ส�ระส��คำ�ญ ด�งน�� ๔.๑ ห��มน��ฝีU8 นเขึ้��ม�ขึ้�ยในไทำย และห��มน��ขึ้��ว่ส�ร ขึ้��ว่เปล�อักอัอักนอักประเทำศิไทำย ๔.๒ อั�ว่$ธีและกระส$นด#นด��ทำ�8อั�งกฤษน��ม�ต�อังขึ้�ยให�แก�ร�ฐแต�ผ5�เด�ยว่ ถ��ร�ฐไม�ต�อังก�รต�อังน��อัอักไป ๔.๓ เร�อัส#นคำ��ทำ�8เขึ้��ม�ต�อังเส�ยภ�ษ�เบ#กร�อังหร�อัภ�ษ�ป�กเร�อั ๔.๔ อัน$ญ�ตให�พ�อัคำ��อั�งกฤษคำ��ขึ้�ยโดยเสร� ๔.๕ ถ��พ�อัคำ��หร�อัคำนในบ�งคำ�บอั�งกฤษ พ5ดจ�กด5หม#8นหร�อัไม�เคำ�รพขึ้$นน�งไทำย อั�จถ5กขึ้�บไล�อัอักจ�กไทำยได�ทำ�นทำ�

220

Page 221: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ผลขึ้อังสนธี#ส�ญญ�ทำ��ง ๒ ฉบ�บน�� ทำ��ให�ไทำยก�บอั�งกฤษม�คำว่�มผ5กม�ดซึ่/8งก�นและก�น ม�คำว่�มเทำ��เทำ�ยมก�น ไม�ม�ใคำรได�เปร�ยบเส�ยเปร�ยบก�น ต�อัม�อั�งกฤษต�อังก�รได� ส#ทำธี#ภ�พนอักอั�ณ�เขึ้ต เหน�อัด#นแดนไทำย ลอัร2ด ป�เมอัร2สต�น (Lord

Palmerston) ร�ฐมนตร�ว่��ก�รกระทำรว่งต��งประเทำศิ จ/งส�งเซึ่อัร2 เจมส2 บร$คำ (James Brooke) เป?นทำ5ตม�ขึ้อัแก�ไขึ้สนธี#ส�ญญ�ก�บไทำย พ.ศิ. ๒๓๙๓ โดยขึ้อัลดภ�ษ�ป�กเร�อั ขึ้อัต��งสถ�นกงส$ลในไทำย ขึ้อัน��ฝีU8 นเขึ้��ม�ขึ้�ย และขึ้อัน��ขึ้��ว่อัอักไปขึ้�ยนอักประเทำศิ แต�ขึ้ณะน��นร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ก��ล�งทำรงพระประช้ว่ร จ/งไม�ม�โอัก�สได�เขึ้��เฝี=� ๒.๓ สหร�ฐอัเมร#ก� พ.ศิ. ๒๓๖๔ สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ พ�อัคำ��อัเมร#ก�ช้�8อั ก�ปต�นแฮน (Captain Han) เด#นทำ�งเขึ้��ม�คำ��ขึ้�ยทำ�8กร$งเทำพฯ เป?นช้�ว่อัเมร#ก�นคำนแรกทำ�8เด#นทำ�งเขึ้��ม�ย�งประเทำศิไทำย และได�น��ปSนคำ�บศิ#ล�ม�ถว่�ยแด�ร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ จ��นว่น ๕๐๐ กระบอัก ร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ จ/งพระร�ช้ทำ�นบรรด�ศิ�กด#Yให�เป?น หลว่งภ�กด�ร�ช้ หร�อัหลว่งภ�กด�ร�ช้กปUต�น และได�พระร�ช้ทำ�นส#8งขึ้อังให�คำ$�มคำ��ก�บร�คำ�ปSนทำ��งหมด ทำ��งย�งโปรดเกล��ฯ ให�งดเว่�นก�รเก6บภ�ษ�จ�งกอับอั�กด�ว่ย

ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ประธี�น�ธี#บด�แอันดร5ว่2 แจคำส�น (Andrew Jackson) ได�ส�งน�ยเอั6ดม�นด2 โรเบอัร2ต (Edmund Robert) คำนไทำยเร�ยกว่�� เอัม#“

นร�บ�ด เป?นทำ5ตเด#นทำ�งเขึ้��ม�ขึ้อัทำ��สนธี#ส�ญญ�ก�รคำ��ก�บไทำย ซึ่/8ง”

ม�ใจคำว่�มทำ��นอังเด�ยว่ก�บทำ�8ไทำยทำ��ก�บอั�งกฤษ เม�8อัว่�นทำ�8 ๒๖ ก$มภ�พ�นธี2 พ.ศิ.2375 และ พ.ศิ. ๒๓๙๓ ร�ฐบ�ลสหร�ฐอัเมร#ก�ได�

221

Page 222: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ส�ง น�ยโจเซึ่ฟ้ บ�ลเลสเต�ยร2 (Joseph Balestier) เขึ้��ม�ขึ้อัแก�สนธี#ส�ญญ�ฉบ�บเก�� แต�ไม�ประสบผลส��เร6จ

ช้�ว่งห�ว่เล��ยว่ห�ว่ต�อัขึ้อังประว่�ต#ศิ�สตร2ไทำยตอันน�� อัย5�ทำ�8ก�รทำ�� สนธี#ส�ญญ�เบ�ร#ง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำ�8ม�และส�ระส��คำ�ญขึ้อังก�รทำ��สนธี#ส�ญญ�เบ�ร#ง ม�ด�งน��

ในสม�ยร�ช้ก�รทำ�8 ๔ พระบ�ทำสมเด6จพระจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ทำรงเปล�8ยนแปลงนโยบ�ย ต��งประเทำศิ ม�เป?นก�รคำบคำ��ก�บช้�ว่ตะว่�นตก เพ�8อัคำว่�มอัย5�รอัดขึ้อังช้�ต# เน�8อังจ�กทำรงตระหน�กถ/งภ�ยจ�กล�ทำธี#จ�กรว่รรด#น#ยม ซึ่/8งก��ล�งคำ$กคำ�มประเทำศิต��ง ๆ อัย5�ในขึ้ณะน��น

จ$ดเร#8มขึ้อังก�รเปล�8ยนแปลงนโยบ�ยต��งประเทำศิ คำ�อั ก�รทำ��สนธี#ส�ญญ�เบ�ร#ง ก�บอั�งกฤษ ใน พ.ศิ. ๒๓๙๘ โดยพระน�งเจ��ว่#กตอัเร�ย ได�แต�งต��งให� เซึ่อัร2 จอัห2น เบ�ร#ง เป?นร�ช้ทำ5ตเขึ้��ม�เจรจ�ในประเด6นต��งๆ คำ�อั

๑. อั�งกฤษขึ้อัต��งสถ�นกงส$ลในประเทำศิไทำย ๒. คำนอั�งกฤษม�ส#ทำธี#เช้��ทำ�8ด#นในประเทำศิไทำยได� ๓. คำนอั�งกฤษส�ม�รถสร��งว่�ด และเผยแพร�คำร#สต2ศิ�สน�

ได� ๔. เก6บภ�ษ�ขึ้�เขึ้��ได�ไม�เก#นร�อัยละ ๓ ๕. พ�อัคำ��อั�งกฤษและพ�อัคำ��ไทำยม�ส#ทำธี#คำ��ขึ้�ยก�นได�โดยเสร� ๖. ส#นคำ��ต�อังห��ม ได�แก� ขึ้��ว่ ปล� เกล�อั ๗. ถ��ไทำยทำ��สนธี#ส�ญญ�ก�บประเทำศิอั�8น ๆ ทำ�8ม�ผล

ประโยช้น2เหน�อัประเทำศิ อั�งกฤษ จะต�อังทำ��ให�อั�งกฤษด�ว่ย

222

Page 223: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๘. สนธี#ส�ญญ�น�� จะแก�ไขึ้เปล�8ยนแปลงไม�ได� จนกว่��จะใช้�แล�ว่ ๑๐ ปH และในก�ร

แก�ไขึ้ ต�อังย#นยอัมด�ว่ยก�นทำ��งสอังฝีR�ย และต�อังบอักล�ว่งหน�� ๑ ปH

ผลขึ้อังสนธี#ส�ญญ�เบ�ร#ง ผลด� ๑. รอัดพ�นจ�กก�รเป?นเม�อังขึ้/�นขึ้อังอั�งกฤษ ๒. ก�รคำ��ขึ้ย�ยต�ว่ม�กขึ้/�น เปล�8ยนแปลงก�รคำ��เป?นแบบเสร� ๓. อั�รยธีรรมตะว่�นตก เขึ้��ม�แพร�หล�ย ส�ม�รถน��ม�

ปร�บปร$งบ��นเม�อัง ให�เจร#ญก��ว่หน��ขึ้/�น ผลเส�ย ๑. ไทำยเส�ยส#ทำธี#ทำ�งก�รศิ�ลให�อั�งกฤษ และคำนในบ�งคำ�บ

อั�งกฤษ ๒. อั�งกฤษ เป?นช้�ต#ทำ�8ได�ร�บส#ทำธี#พ#เศิษหล�ยอัย��ง ๓. อั�งกฤษ เป?นฝีR�ยได�เปร�ยบ จ/งไม�ยอัมทำ��ก�รแก�ไขึ้

ผลจ�กก�รทำ��สนธี#ส�ญญ�เบ�ร#ง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำ��ให�สภ�พส�งคำมไทำย เปล�8ยนแปลง ทำ��งในด��นก�รปกคำรอัง เศิรษฐก#จ ส�งคำม และว่�ฒนธีรรม เพ�8อัน��ประเทำศิให�เจร#ญก��ว่หน�� ต�มแบบอั�รยธีรรมตะว่�นตก ก�รเปล�8ยนแปลงในด��นต��ง ๆ ม�ด�งน��

ด��นก�รปกคำรอัง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงแก�ไขึ้เปล�8ยนแปลงประเพณ�บ�งอัย��ง เพ�8อัให�ร�ษฎร ม�โอัก�สใกล�ช้#ดก�บพระมห�กษ�ตร#ย2 คำ�อั เปUดโอัก�สให�ร�ษฎร เขึ้��เฝี=�ได�โดยสะดว่ก ให�ร�ษฎรเขึ้��เฝี=�ถว่�ยฎ�ก�ร�อังทำ$กขึ้2ได� ในขึ้ณะทำ�8ทำรงเสด6จพระร�ช้ด��เน#น ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ได�ม�ก�รปฏ#ร5ปก�รปกคำรอัง คำร��งส��คำ�ญ โดยแบ�ง

223

Page 224: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เป?น ๒ ระยะ คำ�อั ก�รปร�บปร$งในระยะแรก ให�ต� �งสภ� ๒ สภ� คำ�อั สภ�ทำ�8ปร/กษ�ร�ช้ก�รแผ�นด#น (Council of State) และ สภ�ทำ�8ปร/กษ�ในพระอังคำ2 (Privy Council) ก�บก�รปร�บปร$งก�รปกคำรอัง ในระยะหล�ง (พ.ศิ. ๒๔๓๕) ซึ่/8งน�บว่�� เป?นก�รปฏ#ร5ปก�รปกคำรอังคำร��งใหญ� โดยม�ล�กษณะ คำ�อั ก�รปกคำรอังส�ว่นกล�ง โปรดให�ยกเล#กก�รปกคำรอัง แบบจต$สดมภ2 และ จ�ดแบ�งหน�ว่ยร�ช้ก�รเป?นกรมต��ง ๆ ๑๒ กรม (กะรทำรว่ง) ม�เสน�บด�เป?นเจ��กระทำรว่ง ก�รปกคำรอังส�ว่นภ5ม#ภ�คำ ทำรงยกเล#ก ก�รจ�ดห�ว่เม�อังทำ�8แบ�งเป?นเม�อังช้��นเอัก โทำ ตร� และจ�ตว่� เปล�8ยนก�รปกคำรอังเป?น เทำศิ�ภ#บ�ล ทำรงโปรดให�รว่มเม�อังหล�ยเม�อังเป?นมณฑิล ม�ขึ้��หลว่งเทำศิ�ภ#บ�ล เป?นผ5�ปกคำรอัง ขึ้/�นตรงต�อักระทำรว่งมห�ดไทำย ก�บทำรงแบ�งก�รปกคำรอังส�ว่นภ5ม#ภ�คำเป?นจ�งหว่�ด (เม�อัง) อั��เภอั ต��บล และหม5�บ��น และก�รปกคำรอังส�ว่นทำ�อังถ#8น เร#8มจ�ดก�รทำดลอังแบบ ส$ขึ้�ภ#บ�ลขึ้/�นเป?นคำร��งแรก

ก�รปฏ#ร5ปกฎหม�ยและก�รศิ�ล ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงตร�กฎหม�ยขึ้/�นหล�ยฉบ�บ เพ�8อัให�ทำ�นสม�ยและเหม�ะสมก�บสภ�พบ��นเม�อัง เช้�น กฎหม�ยเก�8ยว่ก�บมรดก ส#นสมรส ฯลฯ ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ก�รปฏ#ร5ปกฎหม�ยและก�รศิ�ลคำร��งส��คำ�ญ ม�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ โดยม�กรมหลว่งร�ช้บ$ร�ด#เรกฤทำธี#Y (พระบ#ด�แห�งกฎหม�ย) เป?นก��ล�งส��คำ�ญ ผลก�รปฏ#ร5ปกฎหม�ยและก�รศิ�ล ม�ด�งน��

- ต��งโรงเร�ยนสอันว่#ช้�กฎหม�ย - ตร�กฎหม�ยขึ้/�นต�มแบบอั�รยประเทำศิ ฉบ�บใหม�

และทำ�นสม�ยทำ�8ส$ด คำ�อั 224

Page 225: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

กฎหม�ย ล�กษณะอั�ญ�- จ�ดต��งกระทำรว่งย$ต#ธีรรมขึ้/�นในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ โปรด

ให�ปฏ#ร5ปเพ#8มเต#มด�งน�� ต� �งกรมร��งกฎหม�ย เพ�8อัร��งกฎหม�ยแพ�งและ

พ�ณ#ช้ย2 แก�ไขึ้ส#ทำธี#สภ�พนอักอั�ณ�เขึ้ต เช้�น ก�รส�งทำห�รเขึ้��ร�ว่มรบใน

สงคำร�มโลกคำร��งทำ�8 ๑

ด��นเศิรษฐก#จ ภ�ยหล�งก�รทำ��สนธี#ส�ญญ�เบ�ร#งแล�ว่ ก�รคำ��ขึ้อังไทำยเจร#ญก��ว่หน��ขึ้/�นม�ก ทำ��ให�ม�ก�รปร�บปร$งด��นเศิรษฐก#จ เช้�น ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงเปล�8ยนก�รใช้�เง#นพดด�ว่งม�เป?นเง#นเหร�ยญ และขึ้$ดคำลอัง ต�ดถนนเพ#8มขึ้/�นหล�ยส�ย ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ เปล�8ยนม�ตร�เง#นไทำยม�ใช้�ระบบทำศิน#ยม ใช้�ทำอังคำ��เป?นม�ตรฐ�นเง#นตร�แทำนเง#น ให�ใช้�เหร�ยญบ�ทำ สล/ง และเหร�ยญสต�งคำ2แทำนเง#นแบบเด#ม ม�ก�รจ�ดต��งธีน�คำ�รขึ้อังเอักช้นขึ้/�นเป?นคำร��งแรก คำ�อั แบ�งก2สย�มก�มม�จล (ปPจจ$บ�น คำ�อั ธีน�คำ�รไทำยพ�ณ#ช้ย2) ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ โปรดให�ต��งคำล�งอัอัมส#นขึ้/�น (ปPจจ$บ�นคำ�อั ธีน�คำ�รอัอัมส#น)

ด��นก�รศิ/กษ� ผ5�ม�บทำบ�ทำส��คำ�ญเก�8ยว่ก�บก�รศิ/กษ�ขึ้อังไทำย ต�มแบบสม�ยใหม� คำ�อั คำณะม#ช้ช้�นน�ร�อัเมร#ก�น ซึ่/8งเขึ้��ม�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ และต�อัม�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ก6ได�ต� �งโรงเร�ยนช้�ยขึ้/�นทำ�8ต��บลส��เหร� ซึ่/8งปPจจ$บ�น คำ�อั โรงเร�ยนกร$งเทำพคำร#สเต�ยนว่#ทำย�ล�ย ส�ว่นโรงเร�ยนสตร�แห�งแรกในไทำย คำ�อั โรงเร�ยนก$ลสตร�ว่�งหล�ง (ปPจจ$บ�น คำ�อั โรงเร�ยนว่�ฒน�ว่#ทำย�) ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ได�ม�ก�ร

225

Page 226: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ปฏ#ร5ปก�รศิ/กษ�คำร��งส��คำ�ญขึ้/�น เพ�8อัสร��งคำนทำ�8ม�คำว่�มร5 �ให�เขึ้��ร�บร�ช้ก�ร เพ�8อัพ�ฒน�ประเทำศิ ทำ��งน��ได�ม�โรงเร�ยนประเภทำต��ง ๆ เก#ดขึ้/�น คำ�อั โรงเร�ยนน�ยทำห�รมห�ดเล6ก โรงเร�ยนพระต��หน�กสว่นก$หล�บ และโรงเร�ยนว่�ดมหรรณพ�ร�ม (โรงเร�ยนส��หร�บร�ษฎรแห�งแรก) นอักจ�กน�� ย�งได�โปรดให�จ�ดทำ��แบบเร�ยนขึ้/�น ซึ่/8งเร�ยบเร�ยงโดย พระย�ศิร�ส$นทำรโว่ห�ร (น�อัย อั�จ�รย�งก5ร)

ในคำร�ว่ทำ�8ปฏ#ร5ปก�รปกคำรอังส�ว่นกล�ง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ได�โปรดให�จ�ดต��งกระทำรว่งธีรรมก�รขึ้/�น เพ�8อัร�บผ#ดช้อับในด��นก�รศิ/กษ� และย�งได�พระร�ช้ทำ�นทำ$นเล��เร�ยนหลว่งอั�กด�ว่ย ส�ว่นก�รปร�บปร$งก�รศิ/กษ�ทำ�8ส��คำ�ญในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ ม�ด�งน��

- ตร�พระร�ช้บ�ญญ�ต#ประถมศิ/กษ�ขึ้/�นใช้�ในปH พ.ศิ.

๒๔๖๔ - ให�เร�ยกเก6บเง#น "ศิ/กษ�พล�" จ�กร�ษฎรเพ�8อับ��ร$ง

ก�รศิ/กษ�ในทำ�อังถ#8น- ต��งมห�ว่#ทำย�ล�ยขึ้/�นเป?นแห�งแรก คำ�อั จ$ฬ�ลงกรณ

มห�ว่#ทำย�ล�ย-

ด��นศิ�สน� ร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงประก�ศิใช้�พระร�ช้บ�ญญ�ต# ล�กษณะก�รปกคำรอังสงฆ่2เป?นฉบ�บแรก โดยม�สมเด6จพระส�งฆ่ร�ช้ เป?นผ5�ปกคำรอังบ�งคำ�บบ�ญช้�ส5งส$ด ม�มห�เถรสม�คำมให�คำ��ปร/กษ� โปรดให�สร��งว่�ดขึ้/�นหล�ยแห�ง เช้�น ว่�ดโสมน�สว่#ห�ร ว่�ดร�ช้ประด#ษฐ2 ว่�ดปทำ$มว่น�ร�ม ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ทำรงม�พระกรณ�ยก#จทำ�8ส��คำ�ญ คำ�อั โปรดให�จ�ดต��งสถ�นศิ/กษ�ส��หร�บพระสงฆ่2ขึ้/�น ๒ แห�ง (ซึ่/8งต�อัม� เป?นมห�ว่#ทำย�ล�ยขึ้อังสงฆ่2 หร�อัมห�ว่#ทำย�ล�ยพระพ$ทำธีศิ�สน� ม�ก�รศิ/กษ�ถ/งระด�บปร#ญญ�เอัก คำ�อั มห�จ$ฬ�ลงกรณ2ร�ช้

226

Page 227: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ว่#ทำย�อัย5�ทำ�8ว่�ดมห�ธี�ต$ฯ เป?นสถ�นศิ/กษ�ขึ้อังพระสงฆ่2ฝีR�ยมห�น#ก�ย (ปPจจ$บ�น คำ�อั มห�ว่#ทำย�ล�ย มห�จ$ฬ�ลงก�รณร�ช้ว่#ทำย�ล�ย ศิ/กษ�ได�ทำ$กน#ก�ย ทำ��งพระสงฆ่2 และฆ่ร�ว่�ส ทำ�8ว่โลก และมห�มก$ฏร�ช้ว่#ทำย�ล�ย อัย5�ทำ�8ว่�ดบว่รน#เว่ศิว่#ห�ร เป?นสถ�นศิ/กษ�ขึ้อังพระสงฆ่2ฝีR�ยธีรรมย$ต#กน#ก�ย (ปPจจ$บ�นคำ�อั มห�ว่#ทำย�ล�ยมห�มก$ฏร�ช้ว่#ทำย�ล�ย ก�รให�บร#ก�รด��นก�รศิ/กษ� เช้�นเด�ยว่มห�ว่#ทำย�ล�ย มห�จ$ฬ�ลงกรณร�ช้ว่#ทำย�ล�ย)

ด��นขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ� ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงประก�ศิให�ขึ้��ร�ช้ก�รสว่มเส��อัเว่ล�เขึ้��เฝี=� ทำรงให�เสร�ภ�พประช้�ช้น ในก�รน�บถ�อัศิ�สน�และประกอับอั�ช้�พ โปรดให�สตร�ได�ยกฐ�นให�ส5งขึ้/�น ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ โปรดเกล��ฯ ให�ขึ้��ร�ช้ก�รสว่มเส��อัร�ช้ปะแตก และสว่มหมว่กอัย��งย$โรป ให�ขึ้��ร�ช้ก�รทำห�รแต�งเคำร�8อังแบบ ต�มแบบตะว่�นตก โปรดให�ผ5�ช้�ยในร�ช้ส��น�ก ไว่�ผมทำรงมห�ดไทำย เปล�8ยนม�ไว่�ผมต�ดย�ว่ทำ��งศิ�รษะแบบฝีร�8ง โปรดให�ผ5�หญ#งเล#กไว่�ผมปHก ให�ไว่�ผมต�ดย�ว่ ทำ�8เร�ยกว่�� "ทำรงดอักกระทำ$�ม"

ทำรงแก�ไขึ้ประเพณ�ก�รส�บส�นตต#ว่งศิ2 โดยยกเล#กต��แหน�งกรมพระร�ช้ว่�งบว่รสถ�นมงคำล แล�ว่โปรดเกล��ฯ ให�แต�งต��งต��แหน�งสมเด6จพระบรมโอัรส�ธี#ร�ช้ฯ สย�มมก$ฏร�ช้ก$ม�ร ขึ้/�น ทำรงเล#กประเพณ�หมอับคำล�นเขึ้��เฝี=� และให�ย�นเขึ้��เฝี=�แทำน ยกเล#กก�รโกนผม เม�8อัพระมห�กษ�ตร#ย2สว่รรคำต ยกเล#กก�รไต�สว่นคำด�แบบจ�ร�ตนคำรบ�ล และทำ�8ส��คำ�ญทำ�8ส$ด ทำ�8พระอังคำ2ทำรงได�พระร�ช้สม�ญญ�น�มว่�� "พระปUยมห�ร�ช้" ซึ่/8งแปลว่�� มห�ร�ช้ทำ�8ทำรงเป?นทำ�8ร �กขึ้อังประช้�ช้น คำ�อัก�รยกเล#กระบบไพร� และระบบทำ�ส ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ ทำรงประก�ศิใช้�พระร�ช้บ�ญญ�ต#น�มกส$ล โปรดให�ใช้�พ$ทำธีศิ�กร�ช้ (พ.ศิ.) เป?นศิ�กร�ช้ทำ�งร�ช้ก�ร แทำนร�ตนโกส#นทำร2ศิก (ร.ศิ.)

227

Page 228: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เปล�8ยนแปลงก�รน�บเว่ล�ทำ�งร�ช้ก�ร ให�สอัดคำล�อังก�บส�กลน#ยม โปรดให�ก��หนดคำ��น��หน��ช้�8อัเด6กหญ#ง เด6กช้�ย น�งส�ว่ และน�ง เปล�ยนแปลงธีงประจ��ช้�ต# จ�กธีงร5ปช้��งเผ�อัก ม�เป?นธีงไตรรงคำ2 ตร�กฎมณเฑิ�ยรบ�ลว่��ด�ว่ยก�รส�บส�นตต#ว่งศิ2 ต�มแบบประเทำศิย$โรป

ด��นศิ#ลปกรรม ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ เร#8มม�ก�รก�อัสร��งแบบ ตะว่�นตก เช้�น พระร�ช้ว่�งสร�ญรมย2 พระนคำรคำ�ร�ทำ�8เพช้รบ$ร� ด��นจ#ตรกรรม ได�แก� ภ�พเขึ้�ยนฝี�ผน�งในพระอั$โบสถ และว่#ห�รว่�ดบว่รน#เว่ศิว่#ห�ร จ#ตรกรเอักในสม�ยน�� ได�แก� ขึ้ร�ว่อั#นโขึ้�ง ซึ่/8งเร#8มเขึ้�ยนภ�พแบบส�มม#ต# ต�มแบบตะว่�นตก เป?นบ$คำคำลแรก ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ สถ�ปPตยกรรม ได�ร�บอั#ทำธี#พล แบบตะว่�นตกม�กขึ้/�น ประต#ม�กรรม ได�แก� พระพ$ทำธีช้#นจ��ลอัง ว่�ดเบญจมบพ#ตร พระบรมร5ปหล�อัพระมห�กษ�ตร#ย2 ๔ ร�ช้ก�ล พระร�ช้น#พนธี2ทำ�8ส��คำ�ญ ขึ้อังพระบ�ทำสมเด6จพระจ$ลจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ได�แก� พระร�ช้พ#ธี�ส#บสอังเด�อัน พระร�ช้น#พนธี2ไกลบ��น เง�ะปR� ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ ม�ก�รก�อัสร��งต�มแบบไทำย ได�แก� หอัประช้$มโรงเร�ยนว่ช้#ร�ว่$ธีว่#ทำย�ล�ย อัน$ส�ว่ร�ย2ทำห�รอั�ส� ก�รก�อัสร��งแบบตะว่�นตก เช้�น พระร�ช้ว่�งสน�มจ�นทำร2 พระร�ช้ว่�งพญ�ไทำ ด��นจ#ตรกรรม ได�แก� ภ�พเขึ้�ยนทำ�8ฝี�ผน�งว่#ห�รทำ#ศิ ทำ�8นคำรปฐม ก�รก�อัสร��งพระพ$ทำธีร5ป เช้�น พระแก�ว่มรกตน�อัย แม�พระธีรณ�บ�บมว่ยผม ฯลฯ ด��นดนตร� และก�รแสดงละคำร ม�คำว่�มร$ �งเร�อังม�ก ม�ก�รแสดงละคำรเพ#8มขึ้/�น หล�ยประเภทำ เช้�น ละคำรร�อัย ละคำรพ5ด ด��นว่รรณคำด� ได�ม�พระร�ช้น#พนหล�ยเร�8อัง เช้�น เว่น#สว่�น#ช้ พระพ$ทำธีเจ��ตร�สร5 �อัะไร ฯลฯ ส�ว่นในร�ช้ก�ลทำ�8 ๗ ได�ม�ก�รจ�ดต��ง ว่รรณคำด�สโมสร ขึ้/�น ว่รรณคำด�ทำ�8ได�ร�บก�รยกย�อังม�ด�งน��

228

Page 229: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๑. ประเภทำล#ล#ต ได�แก� ล#ล#ตพระลอั ๒. ประเภทำฉ�นทำ2 ได�แก� สม$ทำรโฆ่ษคำ��ฉ�นทำ2 ๓. ประเภทำก�พย2 ได�แก� มห�ช้�ต#กลอันเทำศิน2 ๔. ประเภทำคำว่�มเร�ยงเร�8อังน#ทำ�น ได�แก� ส�มกbก ฉบ�บเจ��พระย�พระคำล�ง (หน)

๕. ประเภทำกลอันส$ภ�พ ได�แก� เสภ�เร�8อัง ขึ้$นช้��งขึ้$นแผน ๖. ประเภทำบทำละคำรร�� ได�แก� อั#เหน� ๗. ประเภทำบทำละคำรพ5ด ได�แก� ห�ว่ใจน�กรบ ๘. ประเภทำคำว่�มเร�ยงอัธี#บ�ย ได�แก� พระร�ช้พ#ธี�ส#บสอังเด�อัน ๙. ประเภทำบทำละคำรพ5ดคำ��ฉ�นทำ2 ได�แก� ม�ทำนะพ�ธี� ๑๐. ประเภทำกว่�น#พนธี2 ได�แก� พระนลคำ��หลว่ง ๑๑. ประเภทำก�พย2เห�เร�อั ได�แก� ก�พย2เห�เร�อั ๑๒. ประเภทำกลอันน#ทำ�น ได�แก� พระอัภ�ยมณ� ๑๓. ประเภทำบทำละคำรร�อัง ได�แก� ส�ว่เคำร�อัฟ้=� ๑๔. ประเภทำน#ร�ศิ ได�แก� น#ร�ศิภ5เขึ้�ทำอัง

วรู้รู้ณคด�ไทยสม�ยรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้% (พ่.ศึ. ๒๓๒๕ - ป1จจ�บ�น)

ต��งแต�ก�รสถ�ปน�กร$งร�ตนโกส#นทำร2เป?นร�ช้ธี�น�ไทำยเม�8อั พ.ศิ. ๒๓๒๕ จนถ/งปPจจ$บ�น น�บเป?นเว่ล� ๒๒๘ ปHแล�ว่ทำ�8กว่�ไทำยได�สร��งสรรคำ2ว่รรณคำด�ซึ่/8งสมคำว่รร�กษ�เป?นมรดกไทำยไว่�จ��นว่นม�ก

ในทำ�8น��จะหย#บยกเฉพ�ะทำ�8ส��คำ�ญม�กล��ว่ไว่� คำ�อั ๑. บทำละคำรเร�8อังร�มเก�ยรต#Y พระร�ช้น#พนธี2ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ๒. บทำละคำรเร�8อังอั#เหน�พระร�ช้น#พนธี2ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ๓. บทำเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผน

229

Page 230: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๔. ล#ล#ตตะเลงพ��ย ๕. ส�มกbก ๖. พระร�ช้พ#ธี�ส#บสอังเด�อัน ๗. น#ทำ�นคำ��กลอัน เร�8อังพระอัภ�ยมณ�

บทละครู้เรู้��องรู้ามเกี่�ยรู้ต้$J พ่รู้ะรู้าชน$พ่นธ%ในรู้�ชกี่าลท�� ๑ บทำละคำรน��เป?นบทำละคำรทำ�8ม�เน��อัห�สมบ5รณ2คำรบถ�ว่นประกอับ

ด�ว่ยเร�8อังน��ร5 � และเร�8อังแทำรกทำ�8สน$กสน�นทำ��งย�งน��ม�ปร�บปร$งเป?นบทำส��หร�บก�รเล�นละคำรได�อัย��งด� ละคำรไทำยแทำ�ๆ แต�เด#มม�กจะเป?นละคำรร��ทำ�8ม�ทำ��ร��บอักถ/งเร�8อังร�ว่ต�มบทำร�อัง ด�งน��น ทำ�� ร��และบทำร�อังจ/งม�คำว่�มหม�ยสอัดคำล�อังต�อังก�นทำ��งย�งเขึ้��ก�บทำ��นอังเพลงต��งๆทำ�8ให�ไว่�ด�ว่ย เช้�น เพลงช้�� กร�ว่นอัก เสมอั โอัด เป?นต�น

พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ (คำรอังร�ช้ย2 พ.ศิ. ๒๓๒๕ – ๒๓๕๒) ทำรงพระร�ช้น#พนธี2บทำละคำรเร�8อังร�มเก�ยรต#Yขึ้/�นเพ�8อัใช้�ในพ#ธี�สมโภช้พระนคำรใหม�คำ�อั กร$งร�ตนโกส#นทำร2 ระหว่��ง พ.ศิ. ๒๓๒๘ – ๒๓๒๙

เน��อัเร�8อังประกอับด�ว่ยเร�8อังร�ว่น��ร5 �ต��งๆ เร#8มด�ว่ยห#ร�ญย�กษ2ม�ว่นแผ�นด#น และก��เน#ดต�ว่ละคำรส��คำ�ญๆทำ��งฝีR�ยย�กษ2 ล#ง และมน$ษย2 แล�ว่จ/งด��เน#นเร�8อังก�รส5�รบระหว่��งพระร�มก�บทำศิก�ณฐ2ซึ่/8งต�อังส5�รบก�นหล�ยคำร��งกว่��จะได�ช้�ยช้นะเด6ดขึ้�ด ประกอับด�ว่ยเร�8อังร�ว่ทำ�8น��ต�8นเต�นและเร�8อังแทำรกทำ�8สน$กสน�นบ�นเทำ#ง เสร#มด�ว่ยอั�รมณ2ขึ้�น ทำ��ให�เร�8อังร�ว่ม�ส�ส�นเหม�ะสมก�บก�รแสดงละคำร ทำ��งย�งให�คำต#ธีรรมทำ�8ว่�� ธีรรมย�อัมช้นะอัธีรรม และยกย�อังคำว่�มซึ่�8อัส�ตย2 คำว่�มกต�ญญู5 บทำละคำรเร�8อังน��ได�ร�บคำว่�มน#ยมจ�กคำนไทำยทำ$กย$คำทำ$กสม�ย

230

Page 231: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ต�ว่อัย��ง จ�กบทำละคำรเร�8อังร�มเก�ยรต#Y ตอันก$มภกรรณล�บหอักโมกขึ้ศิ�กด#Y บอักช้�8อัเพลงโอัด ด�งน��

ฯ๒คำ��ฯ โอัด เม�8อัน��น ทำศิเศิ�ยรส$ร#ยว่งศิ2ร�งสรรคำ2 เห6นน�อังทำ��ว่เจ6บปว่ดจ�บ�ลย2 ก$มภ�ณฑิ2ตระหนกตกใจ จ/8งม�พระร�ช้บ�ญช้� เจ��ผ5�ฤทำธี�แผ�นด#นไหว่ อัอักไปรณรงคำ2ด�ว่ยพว่กภ�ย เหต$ใดจ/8งเป?นด�8งน��

บทำประกอับก�รแสดงละคำร ประกอับด�ว่ยบทำสนทำน�ทำ�8ด��เน#นไปต�มทำ�อังเร�8อังและร5ปแบบขึ้อังก�รแสดงไทำยม�ละคำรหล�ยช้น#ดทำ��งละคำรร�อัง ละคำรร�� ละคำรใน ละคำรนอัก โขึ้น หน�งตะล$ง ล#เก ก�อันสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ย�งไม�ม�ละคำรพ5ด ด�งน��น จ/งย�งไม�แบ�งเน��อัเร�8อังเป?นฉ�กไม�ม�ก�รกล��ว่ถ/งฉ�กและก�รจ�ดฉ�กให�เห6นจร#งเด#มละคำรไทำยจะแสดงเฉพ�ะบ�งตอันเทำ��น��น ไม�ได�แสดงตลอัดทำ��งเร�8อัง เช้�น เร�8อังร�มเก�ยรต#Y ตอันส�ด�ห�ย ตอันหน$ม�นจอังถนน เร�8อังอั#เหน� ตอันศิ/กกะหม�งก$หน#ง ตอันอั#เหน�เผ�เม�อัง ตอันอั#เหน�ต�มบ$ษบ� เป?นต�น จนกระทำ�8งไทำยได�แบบอัย��งจ�กตะว่�นตก จ/งม�ก�รปร�บปร$งละคำรไทำยขึ้/�นใหม�หล�ยร5ปแบบ และเร�ยกช้�8อัต��งๆก�น เช้�น ละคำรพ�นทำ�ง ละคำรด/กด��บรรพ2 ละคำรร�อังล�ว่นๆ ละคำรส�งคำ�ต ละคำรพ5ด

ร�มเก�ยรต#Yขึ้อังประเทำศิไทำยม�หล�ยฉบ�บ ด�งน��๑. ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2สมเด6จพระเจ��กร$งธีนบ$ร�

ทำรงพระร�ช้น#พนธี2ขึ้/�นเพ�8อัให�ละคำรหลว่งเล�นประช้�นก�บละคำรขึ้อังเจ��

231

Page 232: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

นคำรศิร�ธีรรมร�ช้ ซึ่/8งในปPจจ$บ�นม�เหล�อัอัย5�เพ�ยง ๔ เล�มสม$ดไทำยเทำ��น��น

๒. ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ หร�อัทำ�8น#ยมเร�ยกส��นๆว่�� ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ซึ่/8งม�ต�นฉบ�บสมบ5รณ2 ทำรงพระร�ช้น#พนธี2ไว่�เป?นเร�8อังเด�ยว่ย�ดย�ว่ต��งแต�ต�นจนจบ คำล��ยก�บม�พระร�ช้ประสงคำ2ทำ�8จะรว่บรว่มเร�8อังร�มเก�ยรต#Yทำ�8คำนไทำยร5 �จ�กด�เขึ้��ไว่�ด�ว่ยก�น

๓. ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย หร�อัทำ�8เร�ยกส��นๆ ว่�� ร�มเก�ยรต#Yร �ช้ก�ลทำ�8 ๒ ทำรงม$�งพระร�ช้น#พนธี2ให�เป?นบทำละคำรร��โดยแทำ� สรรคำ��ใช้�อัย��งประณ�ตเหม�ะแก�กระบว่นทำ��ร��ทำ$กประก�ร แม�จะทำรงพระร�ช้น#พนธี2ไว่�เป?นเร�8อังย�ว่แต�ก6ไม�เทำ��ฉบ�บร�ช้ก�ลทำ�8 ๑

๔. ฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2สมเด6จพระจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงพระร�ช้น#พนธี2ส��หร�บเล�นโขึ้นหร�อัละคำรโดยตรงเป?นตอันๆไป เช้�น ตอันพระร�มเด#นปR�เพ�8อัร�กษ�ส�ตย2ขึ้อังพระบ#ด�

๕. ฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2พระบ�ทำสมเด6จพระจ$ลจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่หร�อัร�มเก�ยรต#Yร �ช้ก�ลทำ�8 ๕ แปลกไปกว่��ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บก�อันๆ ทำรงพระร�ช้น#พนธี2เป?นโคำลงจ�ร/กไว่�ต�มเส�พระระเบ�ยงว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�มตรงต�มภ�พว่�ดทำ�8อัย5�บนฝี�ผน�งเป?นช้�อังๆไป รว่มหล�ยพ�นบทำด�ว่ยก�น ม�เจ��น�ยและขึ้��ร�ช้ก�รอั�8นๆทำ�8ทำรงช้�กช้ว่นให�ช้�ว่ยก�นร�ว่มแต�งด�ว่ย

๖. ฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2พระบ�ทำสมเด6จพระมงก$ฎเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ทำรงพระร�ช้น#พนธี2เป?นตอันๆเช้�นก�น ทำรงบรรย�ยไปต�มเคำ��โคำรงเร�8อังเด#มขึ้อังคำ�มภ�ร2ร�ม�ยณะขึ้อังอั#นเด�ย ซึ่/8งว่�ลม#ก#เป?นผ5�

232

Page 233: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

รจน� ช้�8อัต�ว่ละคำร ก�รล��ด�บเร�8อัง ตลอัดจนบ$คำล#กล�กษณะขึ้อังต�ว่ละคำรทำรงอัน$โลม ต�มร�ม�ยณะขึ้อังว่�ลม#ก#

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๑๑. ประเม#นคำ$ณคำ��ขึ้อังร�มเก�ยรต#Yแต�ละฉบ�บ ๒. ศิ/กษ�ล�กษณะเฉพ�ะขึ้อังกลอันบทำละคำร

บทละครู้เรู้��องอ$เหนา พ่รู้ะรู้าชน$พ่นธ%ในรู้�ชกี่าลท�� ๒ บทำละคำรเร�8อังน��เป?นบทำละคำรทำ�8ม�คำ$ณคำ��สมคำว่รร�กษ�ไว่�เป?น

มรดกไทำย ประกอับด�ว่ยศิ#ลปะในก�รแต�งทำ�8ประณ�ต บทำละคำรม�ขึ้น�ดกะทำ�ดร�ด ร�กษ�ขึ้นบในก�รช้มเม�อังทำ�8ได�แบบอัย��งจ�กเร�8อังร�มเก�ยรต#Yและเน�น อังคำ2ห��ขึ้อังละคำรด� จนกล�ยเป?นแบบ แผนขึ้อังก�รแต�งบทำละคำรในสม�ยหล�ง สมเด6จฯเจ��ฟ้=�กรมพระนคำรสว่รรคำ2ว่รพ#น#ตทำรงยกย�อังว่��บทำละคำรเร�8อังอั#เหน� พระร�ช้น#พนธี2ในพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ยน�� เป?นบทำละคำรทำ�8คำรบอังคำ2ห��ขึ้อังละคำรด� คำ�อั ๑. ต�ว่ละคำรง�ม (หม�ยถ/ง เคำร�8อังแต�งต�ว่หร�อัร5ปร��ง)

๒. ร��ง�ม ๓. ร�อังเพร�ะ ๔. พ#ณพ�ทำย2เพร�ะ ๕. กลอันเพร�ะ

พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย (คำรอังร�ช้ย2ปH พ.ศิ.

๒๓๕๒ – ๒๓๖๗) เป?นพระมห�กษ�ตร#ย2ทำ�8ทำรงคำ$ณคำว่�มด�ทำ��งในด��นก�รปกคำรอัง ก�รส�ธี�รณส$ขึ้และศิ#ลปว่�ฒนธีรรมหล�ยด��น เช้�น ด��นสถ�ปPตยกรรม ดนตร� ว่รรณคำด� และก�รละคำร

233

Page 234: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เน��อัเร�8อังขึ้อังบทำละคำรเร�8อังอั#เหน�ม�จ�กพงศิ�ว่ด�รช้ว่� กล��ว่ถ/งกษ�ตร#ย2ว่งศิ2เทำว่�ญส�8อัอังคำ2ซึ่/8งเป?นพ�8น�อังก�น และคำรอังนคำร ๔ นคำร คำ�อั ก$เรปPน ด�ห� ก�หล�ง และส#งห�ดส��หร� อั#เหน�แห�งเม�อังก$เปPนได�หม��นหม�ยก�บบ$ษบ�ร�ช้ธี#ด�เม�อังด�ห� ต�อัม�ได�พบก�บจ#นตะหร�ก6หลงร�กเม�8อัถ5กบ�งคำ�บให�เขึ้��พ#ธี�อัภ#เษกสมรสก�บบ$ษบ� จ/งลอับหน�อัอักจ�กเม�อังไปห�จ#นตะหร� จนกระทำ�8งเม�8อัอั#เหน�ไปช้�ว่ยทำ��ว่ด�ห�รบก�บทำ��ว่กะหม�งก$หน#งและได�พบบ$ษบ�ก6หลงร�ก จ/งทำ��อั$บ�ยเผ�เม�อังด�ห� แล�ว่ล�กพ�บ$ษบ�ไป ทำ��ว่อัส�ญแดหว่�โกธีรแคำ�นในก�รกระทำ��อั�นม#ช้อับขึ้อังอั#เหน� จ/งบ�นด�ลให�ลมหอับบ$ษบ�ไปตกทำ�8แคำว่�นปะมอัต�นอั#เหน�ต�อังฟ้PนฝีR�อั$ปสรรคำม�กม�ยระหว่��งต�มห�บ$ษบ� จนกระทำ�8งได�เขึ้��พ#ธี�อัภ#เษกสมรส เร�8อังจ/งจบลงด�ว่ยคำว่�มส$ขึ้ คำ$ณคำ��พ#เศิษขึ้อังบทำละคำรเร�8อังอั#เหน�ซึ่/8งเป?นว่รรณคำด�มรดกน��คำ�อั คำว่�มบ�นเทำ#งอัย��งสมบ5รณ2ทำ�8ได�จ�กบทำละคำรร�อัยกรอังประเภทำละคำรร�� ทำ$กอังคำ2ประกอับขึ้อังบทำละคำร เช้�น ทำ��ร��และทำ��นอังเพลงม�คำว่�มส�มพ�นธี2ก�นอัย��งกลมกล�น บทำช้ม โฉมก6ส�มพ�นธี2ก�บก�รทำรงเคำร�8อัง ทำ$กอัย��งส�ม�รถก��หนดได�บนเว่ทำ�ละคำรอัย��งสมเหต$สมผล ก�อัให�เก#ดประเพณ�ก�รละคำร โดยเฉพ�ะละคำรใน ก�รด��เน#นเร�8อัง ก�รแต�งบทำร�อัง คำว่�มย�ว่ขึ้อังบทำเขึ้��ก�บล�ล�ทำ��ร�� น�บเป?นศิ#ลปะก�รแสดงทำ�8ประณ�ต งดง�มย#8งขึ้อังละคำรไทำย

ต�ว่อัย��ง คำ��ประพ�นธี2ทำ�8แสดงให�เห6นล�กษณะอั�ก�รขึ้อังต�ว่ละคำรเม�8อัเส�ยใจ หร�อัผ#ดหว่�ง

ฯ๑๐คำ��ฯ

234

Page 235: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

(ร��ย)เม�8อัน��น โฉมยงอังคำ2ระเด�นจ#นตะหร� คำ�อันให�ไม�แลด5ส�ร� ก�ลย�คำ�8งแคำ�นแน�นใจ แล�ว่ว่��อัน#จจ�คำว่�มร�ก พ/8งประจ�กษ2ด�8งส�ยน���ไหล ต��งแต�จะเช้�8ยว่เป?นเกล�ยว่ไป ทำ�8ไหนเลยจะไหลคำ�นม� สตร�ใดในพ#ภพจบแดน ไม�ม�ใคำรได�แคำ�นเหม�อันอักขึ้�� ด�ว่ยใฝีRร�กให�เก#นพ�กตร� จะม�แต�เว่ทำน�เป?นเน�อังน#ตย2 โอั�ว่��น��เส�ยด�ยต�ว่น�ก เพร�ะเช้�8อัล#�นหลงร�กจ/งช้���จ#ต จะอัอักช้�8อัฦ�ช้�8ว่ไปทำ�8ว่ทำ#ศิ เม�8อัพล��งคำ#ดผ#ดแล�ว่จะโทำษใคำร เส�ยแรงหว่�งฝีPงฝี�กช้�ว่� พระจะม�เมตต�ก6ห�ไม�

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๒๑. ศิ/กษ�ก�รแสดงบทำละคำรในเร�8อัง อั#เหน� และว่#จ�รณ2ต�มหล�กส$นทำร�ยศิ�สตร2๒. ศิ/กษ�ฉ�นทำล�กษณ2ขึ้อังบทำละคำร แล�ว่น��เสนอัหน��ช้��น

เร�ยน บทเสภาเรู้��องข�นช างข�นแผู้น

เสภ�เป?นบทำกลอันช้น#ดหน/8งใช้�ขึ้�บเพ�8อัคำว่�มบ�นเทำ#ง ได�ร�บคำว่�มน#ยมในหม5�น�กเลงกลอันต��งแต�สม�ยอัย$ธีย� และกล�บม�เป?นทำ�8น#ยมอั�กคำร��งใน สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ และ ๓ แห�งกร$งร�ตนโกส#นทำร2ผ5�

235

Page 236: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

แต�งเสภ�ม�กจะเล�อักห�น#ทำ�นน#ย�ยเร�8อังเล��ทำ�8ตน เคำยร5 �จ�ก ม�แต�งเป?นเร�8อังร�ว่ต�อัเน�8อังก�น บทำเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผนจ/งม�ผ5�แต�งหล�ยคำน ใคำรพอัใจจะขึ้�บเสภ�ตอันในก6แต�งขึ้/�นเอังเฉพ�ะตอันทำ�8ตนขึ้�บ ด�งน��น บ�งตอันจ/งม�ผ5�แต�งหล�ยคำน แต�ละคำนจะม�ส��นว่นเฉพ�ะตน และม�ร�ยละเอั�ยดแตกต��งก�น เม�8อัม�ก�รรว่บรว่มบทำเสภ�เป?นเร�8อังเด�ยว่ จ/งต�อังม�ก�รตรว่จสอับช้��ระ สมเด6จพระเจ��บรมว่งศิ2เธีอักรมพระย�ด��รงร�ช้�น$ภ�พทำรงเป?นประธี�นช้��ระเร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผน เม�8อั พ.ศิ. ๒๔๖๐ และได�ทำรงว่#น#จฉ�ยเก�8ยว่ก�บผ5�แต�งด�ว่ย ปร�กฏว่�� ม�ผ5�แต�งหล�ยคำน เช้�น พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย พระบ�ทำสมเด6จพระน�8งเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ส$นทำรภ5� คำร5แจ�ง และย�งไม�ทำร�บน�มผ5�แต�งบทำเก��อั�กหล�ยตอัน

บทำเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผนเป?นบทำร�อัยกรอังทำ�8ม�คำว่�มย�ว่ม�ก แต�งเป?นบทำกลอันซึ่/8งม�แบบแผนฉ�นทำล�กษณ2เหม�อันกลอันส$ภ�พ แต�เม�8อัขึ้/�นต�นตอันใหม� หร�อักล��ว่ถ/งบ$คำคำลใหม� จะใช้�คำ��ขึ้/�นต�นว่�� "คำร�น��น" เช้�น

คำร�น��นจ/งโฉมเจ��เณรแก�ว่เย6นแล�ว่จะไปเทำศิน2ก6ผล�ดผ�� ห�มดอังคำรอังแนบก�บก�ย� แล�ว่ไปว่�นทำ�ทำ��นขึ้ร�ว่ม�

บทำเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผนม�เน��อัเร�8อังเก�8ยว่ก�บว่#ถ�ช้�ว่#ตขึ้อังช้�ว่บ��น บ�งตอันกล��ว่ถ/งพระมห�กษ�ตร#ย2บ��ง แต�ม#ได�ต�อังก�รแสดงเร�8อังร�ว่ขึ้อังพระมห�กษ�ตร#ย2 น�บได�ว่��เป?นเร�8อังร�ว่ขึ้อังคำนไทำยแทำ� ๆ โดยม#ได�ด�ดแปลงจ�กว่รรณกรรมขึ้อังช้�ต#อั�8น ต�ว่ละคำรในเร�8อังม�ช้�ว่#ตจ#ตใจร�ว่ก�บคำนจร#งๆ ทำ�8ม�ช้�ว่#ตอัย��งคำนธีรรมด�ซึ่/8งม�ทำ� �งทำ$กขึ้2และส$ขึ้ คำว่�มสมหว่�ง และคำว่�มผ#ดหว่�ง แก�นส��คำ�ญขึ้อังเร�8อังกล��ว่ถ/งร�กส�มเส��ขึ้อังขึ้$นแผน ขึ้$นช้��ง และน�งพ#มหร�อัน�ง

236

Page 237: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ว่�นทำอังก�รด��เน#นเร�8อังเร#8มต�นต��งแต�ช้�ว่#ตว่�ยเด6กขึ้อังต�ว่ละคำรเอักทำ��งส�ม คำว่�มสมหว่�งในร�กขึ้อังขึ้$นแผนหร�อัพล�ยแก�ว่ก�บน�งพ#ม แล�ว่กล�ยเป?นก�รพล�ดพร�กจ�กก�น ไปส5�คำว่�มสมหว่�งในร�กขึ้อังขึ้$นช้��งทำ�8ม�ต�อัน�งพ#ม เก#ดก�รแย�งช้#งคำว่�มร�กก�นระหว่��งขึ้$นช้��งก�บขึ้$นแผน ก�รด��เน#นเร�8อังจะม�ก�รแทำรกเร�8อังย�อัยทำ�8สน$กสน�นต�8นเต�นสล�บก�บคำว่�มเศิร��ร�นทำด ขึ้ณะเด�ยว่ก�น ผ5�อั��นผ5�ฟ้Pงเสภ�เร�8อังน��จะได�ร�บส�รประโยช้น2เก�8ยว่ก�บคำ��น#ยมขึ้อังคำนไทำยในด��นไสยศิ�สตร2และโหร�ศิ�สตร2ประเพณ�ต��งๆ ล�กษณะขึ้อังช้�ว่#ตคำว่�มเป?นอัย5�ส��นว่นภ�ษ� คำ��คำมทำ�8จ�บใจ และส$ภ�ษ#ต ก�รใช้�ภ�ษ�ในบทำเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผนเป?นต�ว่อัย��งทำ�8คำนไทำยย/ดถ�อัและจดจ��ได�อัย��งขึ้/�นใจ

ต�ว่อัย��งโว่ห�รแสดงคำว่�มร�ก จ�กเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผน ตอันขึ้$นแผนเด#นทำ�งไปก�บว่�นทำอังในปR� ขึ้$นแผนกล��ว่ย���คำว่�มร�กทำ�8ม�ต�อัว่�นทำอัง ด�งน��

"...โอั�แสนส$ดสว่�ทำขึ้อังพ�8เอัQย อัย��คำ#ดเลยพ�8ห�เป?นเช้�นน��นไม� อั�นต�ว่เจ��ทำ��เทำ�ยมก�บดว่งใจ ส#�นสงส�ยแล�ว่เจ��อัย��เส�ยดแทำง พ�8ร �กเจ��เทำ��ก�บเม�8อัแรกร�ก ด�ว่ยประจ�กษ2เห6นใจไม�ก#นแหนง..."

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๓๑. คำ�ดเล�อักคำ��กลอันทำ�8ประทำ�บใจจ��นว่น ๑๐ บทำ ถอัดคำว่�มแล�ว่แสดงคำว่�มคำ#ดเห6น

237

Page 238: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๒. ว่#จ�รณ2พฤต#กรรมขึ้อังต�ว่ละคำรเอัก๓. ศิ/กษ�โคำรงเร�8อังขึ้อังบทำละคำร แล�ว่ประเม#นคำ$ณคำ��

ล$ล$ต้ต้ะเลงพ่*าย เป?นว่รรณคำด�ไทำยทำ�8แต�งด�ว่ยถ�อัยคำ��ไพเร�ะและส�ม�รถ

ถ��ยทำอัดอั�รมณ2ได�อัย��งล/กซึ่/�งอัย��งย#8งทำ��งน��เพร�ะกว่�ได�ตอับสนอังรสน#ยมขึ้อังคำนไทำย ทำ�8ม�จ#ตใจละเอั�ยดอั�อัน ช้อับว่รรณศิ#ลปF ช้อับใช้�ถ�อัยคำ��ทำ�8คำล�อังจอัง คำมคำ�ย และช้ว่นคำ#ด ล#ล#ตตะเลงพ��ยเป?นหน�งส�อัทำ�8ม�ศิ#ลปะก�รใช้�ภ�ษ�ทำ�8เป?นไปต�มว่�ตถ$ประสงคำ2ขึ้อังก�รแต�งเพ�8อัเฉล#มพระเก�ยรต#พระมห�กษ�ตร#ย2ผ5�ทำรงกอับก5�ช้�ต#คำว่�มด�เด�นขึ้อังล#ล#ตตะเลงพ��ยคำ�อั ก�รเล�นคำ��และก�รใช้�โว่ห�รอั$ปม�อั$ปไมย เพ�8อัให�เก#ดภ�พพจน2 จ#นตน�ก�ร และสะเทำ�อันอั�รมณ2 กว่�ได�สอัดแทำรกคำว่�มร5 �ต��งๆม�กม�ย เช้�น ก�รจ�ดกระบว่นทำ�พขึ้อังไทำยสม�ยอัย$ธีย� และย$ทำธีศิ�สตร2แต�ไม�เคำร�งคำร�ดในด��นภ5ม#ศิ�สตร2 นอักจ�กน��กว่�ย�งได�น��ช้�8อันกและช้�8อัต�นไม�ม�ใช้�ในบทำคำรว่ญถ/งน�งต�มแบบอัย��งล#ล#ตยว่นพ��ย

สมเด6จพระมห�สมณเจ�� กรมสมเด6จพระปรม�น$ช้#ตช้#โนรส (พ.ศิ. ๒๓๓๓ – ๒๓๙๖) ผ5�ทำรงพระน#พนธี2ล#ล#ตตะเลงพ��ย ม�พระน�มเด#มว่��พระอังคำ2เจ��ว่�ส$กร� ทำรงเป?นโอัรสในพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ กรมสมเด6จพระปรม�น$ช้#ตช้#โนรสทำรงอั$ปสมบทำเม�8อั พ.ศิ. 2354 และทำรงคำรอังเพศิสมณะจนส#�นพระช้นม2 พระอังคำ2ทำรงเป?นน�กปร�ช้ญ2ทำ�8แทำ�จร#ง แม�จะทำรงม�พระภ�รก#จด��นศิ�สน�อัย5�ม�ก แต�ก6ทำรงศิ/กษ�หน�งส�อัทำ��งด��นศิ�สน� น#ต#ศิ�สตร2 โหร�ศิ�สตร2 ประว่�ต#ศิ�สตร2 จ/งทำรงพระน#พนธี2

238

Page 239: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

หน�งส�อัได�ม�กม�ย ทำ�งด��นว่รรณคำด� ทำรงม�ฝีHม�อัเป?นเล#ศิในก�รแต�ง โคำลง ฉ�นทำ2 และล#ล#ต เน��อัเร�8อังขึ้อังล#ล#ตตะเลงพ��ย ได�เคำ��เร�8อังม�จ�กพงศิ�ว่ด�รสม�ยสมเด6จพระนเรศิว่รมห�ร�ช้ กล��ว่ถ/งก�รเสด6จเสว่ยร�ช้สมบ�ต#ส�บต�อัจ�กพระร�ช้บ#ด� และม�พระร�ช้ประสงคำ2ทำ�8จะเสด6จไปต�เขึ้มร เพ�8อัเป?นก�รแก�แคำ�นเขึ้มรทำ�8ยกทำ�พม�ต�ช้�ยแดนไทำย ต�อัจ�กน��น เน��อัเร�8อังกล��ว่ถ/งพระเจ��หงส�ว่ด�โปรดให�พระมห�อั$ปร�ช้�กร�ฑิ�ทำ�พม�ต�ไทำย เม�8อัสมเด6จพระนเรศิว่รทำรงทำร�บขึ้��ว่ศิ/กก6ยกทำ�พเสด6จอัอักไปทำ��ศิ/กนอักพระนคำรระหว่��งทำ�8ทำ�พพม��ปะทำะก�บทำ�พหน��ขึ้อังไทำย ช้��งทำรงขึ้อังสมเด6จพระนเรศิว่ร และขึ้อังสมเด6จพระเอัก�ทำศิรถตกม�นว่#8งเขึ้��ไปทำ��มกล�งขึ้��ศิ/กต�มล��พ�ง สมเด6จพระนเรศิว่รทำรงระง�บคำว่�มตกพระทำ�ย และตร�สทำ��พระมห�อั$ปร�ช้�กระทำ��สงคำร�มย$ทำธีห�ตถ� สมเด6จพระนเรศิว่รและสมเด6จพระเอัก�ทำศิรถทำรงได�ร�บช้�ยช้นะ เม�8อัเล#กทำ�พกล�บพระนคำร สมเด6จพระนเรศิว่รทำรงป5นบ��เหน6จร�งว่�ลแก�ทำห�รผ5�ม�คำว่�มช้อับ และลงโทำษประห�รทำห�รทำ�8ต#ดต�มพระอังคำ2ไม�ทำ�น ทำ��งน��เป?นไปต�มกฎมณเฑิ�ยรบ�ล แต�สมเด6จพระว่�นร�ตว่�ดปR�แก�ว่ได�กร�บทำ5ลขึ้อัพระร�ช้ทำ�นอัภ�ยโทำษให�แก�ทำห�รเหล��น��น สมเด6จพระนเรศิว่รทำรงย#นยอัมและโปรดให�ไปทำ��สงคำร�มแก�ต�ว่ หล�งจ�กน��นทำรงด��เน#นพระร�ช้กรณ�ยก#จต�อั ด�ว่ยก�รทำ��น$บ��ร$งห�ว่เม�อังเหน�อั และร�บทำ5ตจ�กเม�อังเช้�ยงใหม�ทำ�8ม�ขึ้อัเป?นเม�อังขึ้/�น

ต�ว่อัย��ง โว่ห�รแสดงคำว่�มโกรธีจ�กล#ล#ต ตะเลงพ��ย ตอันทำ�8สมเด6จพระนเรศิว่รมห�ร�ช้ทำรงปร�รภเร�8อังทำ�8จะไปปร�บเขึ้มร เน�8อังจ�กเขึ้มรม�กจะยกทำ�พม�ต�ไทำยระหว่��งทำ�8ไทำยม�ศิ/กก�บพม��ทำรง

239

Page 240: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ร5 �ส/กโกรธีและเจ6บช้���พระทำ�ย ทำ��ให�คำ#ดอัะไรก6หมดคำว่�มร�8นรมย2 จ/งต�อังยกทำ�พไปปร�บให�ห�ยแคำ�น ด�งน�� "...คำล$�มกมลแคำ�นคำ�8ง ด�งหน�มเหน6บเจ6บช้��� ย���ยอักทำรว่งดว่งแด แลบช้�8นอั�8นช้ม..."

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๔๑. ศิ/กษ�ขึ้�อัม5ลทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2 แล�ว่ศิ/กษ�ภ�พสะทำ�อันจ�กว่รรณคำด� ๒. รว่บรว่มบ�ญช้�ศิ�พทำ2จ�กว่รรณคำด� แล�ว่เปร�ยบเทำ�ยบก�บ

ล#ล#ตยว่นพ��ย เพ�8อัศิ/กษ�อั#ทำธี#พล

สามกี่Kกี่

กล��ว่ก�นว่�� เร�8อังส�มกbกแต�เด#มเป?นเร�8อังเล��ส5�ก�นฟ้Pงในประเทำศิจ�น คำร��นถ/งสม�ยร�ช้ว่งศิ2ถ�ง (พ.ศิ. ๑๑๖๑ – ๑๔๔๙) พว่กง#�ว่ได�น��เร�8อังส�มกbกม�แสดง ได�ร�บคำว่�มน#ยมอัย��งแพร�หล�ย ต�อัม�ในสม�ยร�ช้ว่งศิ2หยว่น (พ.ศิ. ๑๘๒๐ – ๑๙๐๐ ตรงก�บสม�ยส$โขึ้ทำ�ย)

และสม�ยร�ช้ว่งศิ2ไต�เหม6ง (พ.ศิ. ๑๙๑๑ – ๒๑๘๖) ได�ม�ก�รแต�งหน�งส�อัโดยใช้�เร�8อังพงศิ�ว่ด�รเป?นหล�ก น�กเขึ้�ยนผ5�หน/8งช้�8อัล�อักว่นตง ช้�ว่เม�อังฮ�8งจ#\ว่ ได�น��เร�8อังส�มกbกม�เขึ้�ยนใหม� เร�ยกว่�� "ส�มกbกจ�8" ม�คำว่�มย�ว่ ๑๒๐ ตอัน ต�อัม�น�กปร�ช้ญ2อั�ก ๒ ทำ��น คำ�อั เม��จงก�งก�บก#มเส�8ยถ��ง ได�ช้�ว่ยก�นแต�งคำ��อัธี#บ�ยเพ#8มเต#มและพ#มพ2เร�8อังส�มกbกขึ้/�น เร�8อังส�มกbกจ/งแพร�หล�ยอัย��งรว่ดเร6ว่ภ�ยในประเทำศิจ�น ต�อัม�ได�ม�ก�รแปลเป?นภ�ษ�ต��งๆรว่มทำ��งภ�ษ�ไทำย ซึ่/8งเจ��พระย�พระคำล�ง (หน) ได�เป?นผ5�อั��นว่ยก�รก�รแปล เม�8อั พ.ศิ.

๒๓๔๕

240

Page 241: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ก�รแปลหน�งส�อัส�มกbกใช้�ว่#ธี�แปลสอังช้��น ช้��นแรก ผ5�ร5 �ภ�ษ�จ�นอัย��งด�แต�ร5 �ภ�ษ�ไทำยเพ�ยงป�นกล�งได�อัย��งต�นฉบ�บภ�ษ�จ�นแล�ว่ถ��ยทำอัดเป?นภ�ษ�ไทำย ช้��นทำ�8สอังผ5�ร5 �ภ�ษ�ไทำยอัย��งด�ได�น��ฉบ�บทำ�8ถ��ยทำอัดเป?นภ�ษ�ไทำยแล�ว่ม�เขึ้�ยนเป?น คำว่�มเร�ยง ใช้�ภ�ษ�ไทำยแบบทำ�8คำนไทำยใช้�ก�นจร#งๆ ยกเว่�นเฉพ�ะช้�8อัทำ�8เป?นภ�ษ�จ�น ด�งน��น ภ�ษ�แปลทำ�8ใช้�ในหน�งส�อัส�มกbกจ/งเป?นภ�ษ�ไทำยทำ�8สมบ5รณ2จนเป?นแบบอัย��งขึ้อังก�รบรรย�ยและพรรณน�ทำ�8ให�ภ�พทำ�8เด�นช้�ดแก�ผ5�อั��น และให�คำว่�มประทำ�บใจจนม�ผ5�น��ไปใช้�ต�ม เช้�น ส��นว่นทำ�8ว่�� "ว่��แล�ว่ก6ให�จ�ดโตbะส$ร�อั�ห�รอัอักม�เล��ยงก�น"

เป?นต�น เน��อัเร�8อังขึ้อังส�มกbก กล��ว่ถ/งก�รทำ��สงคำร�มช้#งช้�ยก�นระหว่��งโจโฉ เล��ปH8 และซึ่$ �นกว่นเร#8มเร�8อังต��งแต�กษ�ตร#ย2ร�ช้ว่งศิ2ฮ� 8นอั�อันแอั อั��น�จจ/งตกอัย5�ก�บขึ้$นน�งก�งฉ#น ทำ��ให�เก#ดคำว่�มระส�8�ระส�ยแตกแยก ต��งรบพ$ �งเพ�8อัแย�งช้#งอั��น�จก�นจนเหล�อั ๓ กbกใหญ� คำ�อั ว่$ยกbก จbกกbก และง�อักbก ต��งม�อั�ณ�เขึ้ตเป?นอั#สระ ภ�ยหล�งกbกทำ��งส�มเส�8อัมอั��น�จลง ม�ผ5�ต� �งร�ช้ว่งศิ2ใหม� แผ�นด#นจ�นจ/งกล�บรว่มก�นเป?นอั�ณ�จ�กรเด�ยว่

อั�นทำ�8จร#งก�รแบ�งแยกอั�ณ�เขึ้ตและก�รแย�งช้#งอั��น�จก�นในจ�นเก#ดขึ้/�นหล�ยคำร��ง แต�ไม�ม�คำร��งใดน��พ#ศิว่งเหม�อันคำร��งส�มกbก เพร�ะแต�ละกbกใช้�อั$บ�ยต��งๆ เพ�8อัเอั�ช้นะก�น ทำ��งอั$บ�ยทำ�งก�รเม�อังก�รปกคำรอัง และกลย$ทำธี2 ขึ้ณะเด�ยว่ก�นก6ให� บทำเร�ยนคำต#ธีรรมในก�รด��เน#นช้�ว่#ต และก�รทำ��ง�นต�ว่ละคำรส��คำ�ญในเร�8อังม�บทำบ�ทำและพฤต#กรรมทำ�8เหม�อันจร#ง ซึ่/8งม�ทำ� �งด�และเลว่ปะปนก�น

ก�รแปลเร�8อังส�มกbกเป?นจ$ดเร#8มต�นขึ้อังก�รแปลเร�8อังจ�นอั�8นๆในสม�ยต�อัม� เช้�น เร�8อังไซึ่�ฮ� 8น ซึ่�อังก�\ง เป?นต�น

241

Page 242: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ต�ว่อัย��ง ก�รบรรย�ยล�กษณะขึ้อังเล��ปH8

"...แลเม�อังต$�นก�ว่นม�ช้�ยคำนหน/8งช้�8อัเล��ปH8 เม�8อัน�อัยช้�8อัเห��ยนเตbก ก6ไม�ส5�ร �กเร�ยนหน�งส�อั แต�ม�น���ใจน��นด� คำว่�มโกรธีคำว่�มย#นด�ม#ได�ปร�กฏอัอักม�ภ�ยนอัก ใจน��นอั�ร�ย2น�กม�เพ�8อันฝี5งม�กใจกว่��งขึ้ว่�ง หม�ยจะเป?นใหญ�กว่��คำนทำ��งปว่งกอัปด�ว่ยล�กษณะร5ปใหญ�สมบ5รณ2 ส5งประม�ณห��ศิอักเศิษ ห5ย�นถ/งบ�� ม�อัย�ว่ถ/งเขึ้�� หน��ขึ้�ว่ด�งส�หยก ฝีHป�กแดงด�งช้�ดแต�มจ�กษ$ช้��เล�อังไปเห6นห5..."

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๕๑. ศิ/กษ�พฤต#กรรมขึ้อังต�ว่ละคำรเอักในว่รรณคำด�เร�8อัง ส�มกbก ในแง�พฤต#กรรมและ

บ$คำล#กภ�พ๒. ศิ/กษ�จ$ดม$�งหม�ยขึ้อังผ5�แต�ง ประกอับก�บบร#บทำทำ�ง

ส�งคำมสม�ยน��น และประเม#นคำ$ณคำ��

พ่รู้ะรู้าชพ่$ธ�ส$บสองเด�อน พระบ�ทำสมเด6จพระจ$ลจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ทำรงพระร�ช้น#พนธี2เร�8อังพระร�ช้พ#ธี�ส#บสอังเด�อันเม�8อั พ.ศิ. ๒๔๓๑ ลงพ#มพ2ในน#ตยส�รว่ช้#รญ�ณร�ยส�ปด�ห2ก�อัน แล�ว่จ/งรว่มพ#มพ2เป?นเล�มภ�ยหล�ง

เน��อัเร�8อังกล��ว่ถ/งพระร�ช้พ#ธี�ต��งๆทำ�8กระทำ��ในแต�ละเด�อันตลอัดทำ��งปH ทำรงอัธี#บ�ยต��ร�เด#ม

242

Page 243: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

ขึ้อังพระร�ช้พ#ธี� ก�รแก�ไขึ้เปล�8ยนแปลง หร�อัเล#กพ#ธี� เพ�8อัให�ผ5�อั��นได�ร�บคำว่�มร5 �คำว่�มเขึ้��ใจเก�8ยว่ก�บพระร�ช้พ#ธี�ต� �งแต�ต�นปHจนถ/งปล�ยปH ยกเว่�น พ#ธี� เด�อัน ๑๑ ทำ�8ม#ได�รว่มไว่� ทำรงศิ/กษ�คำ�นคำว่��ขึ้�อัม5ลทำ��งจ�กต��ร�และจ�กคำ��บอักเล��ขึ้อังบ$คำคำล เช้�น พระมห�ร�ช้คำร5 พร�หมณ2ผ5�ทำ��พ#ธี� และจ�กก�รส�งเกตเหต$ก�รณ2ทำ�8ทำรงคำ$�นเคำย น�บได�ว่��หน�งส�อัเล�มน��ม�คำ$ณคำ��ทำ�งด��นส�งคำมศิ�สตร2 ทำรงใช้�ภ�ษ�ทำ�8เขึ้��ใจง��ย และเขึ้�ยนอัธี#บ�ยต�มล��ด�บจ�กง��ยไปส5�ย�ก จ�กอัด�ตม�ส5�ปPจจ$บ�น เหม�ะสมก�บก�รเป?นคำ��อัธี#บ�ยช้��แจงให�เก#ดคำว่�มร5 �คำว่�มเขึ้��ใจ

ต�ว่อัย��ง พระร�ช้พ#ธี�ลอัยพระประทำ�ป"ก�รลอัยพระประทำ�ปลอัยกระทำงน�� เป?นน�กขึ้�ตฤกษ2ทำ�8

ร �8นเร#งทำ�8ว่ไปขึ้อังช้นทำ��งปว่งทำ�8ว่ไป ไม�เฉพ�ะแต�ก�รหลว่ง แต�จะน�บว่��เป?นพระร�ช้พ#ธี�อัย��งใดก6ไม�ได� ด�ว่ยไม�ได�ม�พ#ธี�สงฆ่2 พ#ธี�พร�หมณ2อั�นใดเก�8ยว่ขึ้�อังเน�8อังในก�รลอัยพระประทำ�ปน��นเว่�นไว่�แต�จะเขึ้��ใจว่�� ตรงก�บคำ��ว่��ลอัยโคำมลงน���เช้�นกล��ว่ม�แล�ว่ แต�คำว่รน�บว่��เป?นร�ช้ประเพณ�ซึ่/8งม�ม�ในแผ�นด#นสย�มแต�โบร�ณ..."

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๖ เปร�ยบเทำ�ยบร�ยละเอั�ยดพ#ธี�กรรมทำ�8คำล��ยคำล/งก�น ในพระร�ช้

พ#ธี�ส#บสอังเด�อันก�บต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2

น$ทานค+ากี่ลอนเรู้��องพ่รู้ะอภ�ยมณ�

243

Page 244: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

น#ทำ�นคำ��กลอันได�ร�บคำว่�มน#ยมม�เป?นเว่ล�น�นต��งแต�สม�ยอัย$ธีย� เร�ยกอั�กอัย��งหน/8งว่��เร�8อังจ�กรๆว่งศิ2ๆ หร�อัน#ทำ�นประโลมโลก คำ��ว่�� "จ�กร" และ "ว่งศิ2" เป?นคำ��ประกอับช้�8อัต�ว่เอักขึ้อังเร�8อัง เช้�น จ�กรแก�ว่ ล�กษณว่งศิ2 ส$ว่รรณว่งศิ2ซึ่/8งม�คำว่�มหม�ยแสดงถ/งคำว่�มม�คำ��หร�อัขึ้อังส5งตรงก�บรสน#ยมขึ้อังคำนไทำย แต�ก�อันน#ทำ�นคำ��กลอันแต�งด�ว่ยก�พย2และกลอันสว่ดคำละก�น เร#8มน#ยมแต�งเป?นคำ��กลอันในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ม�จนกระทำ�8งถ/งสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ด�งจะเห6นได�จ�กน#ทำ�นคำ��กลอันเร�8อังพระอัภ�ยมณ�

เน��อัเร�8อังขึ้อังน#ทำ�นคำ��กลอันเร�8อังพระอัภ�ยมณ�กล��ว่ถ/งเร�8อังร�ว่ช้�ว่#ตและก�รผจญภ�ยทำ�8สน$กสน�น ต�8นเต�น ม�ทำ� �งส$ขึ้และทำ$กขึ้2ขึ้อังต�ว่เอัก คำ�อั พระอัภ�ยมณ� ซึ่/8งม�ล�กษณะทำ�8แปลกใหม�แตกต��งไปจ�กต�ว่เอักในเร�8อังอั�8นๆ ทำ�8คำนไทำยเคำยได�ย#นได�ฟ้Pง เช้�น พระอัภ�ยมณ�เด#นทำ�งเขึ้��ปR�เพ�8อัศิ/กษ�ห�คำว่�มร5 �เย�8ยงกษ�ตร#ย2ในสม�ยน��น แต�ม#ได�เร�ยนว่#ช้�ศิ#ลปศิ�สตร2 กล�บเร�ยนว่#ช้�เปR�ปHซึ่/8งส�ม�รถสะกดคำนฟ้Pงให�หล�บได� ศิร�ส$ว่รรณซึ่/8งเป?นพระอัน$ช้�ขึ้อังพระอัภ�ยมณ�ก6เล�อักเร�ยนว่#ช้�กระบ�8กระบอัง ก�รผจญภ�ยทำ�8ต�8นเต�นขึ้อังพระอัภ�ยมณ� เร#8มด�ว่ยพระอัภ�ยมณ�ถ5กน�งผ�เส��อัสม$ทำรล�กพ�ไปอัย5�ก#นก�บน�งในถ���ใต�น��� จนกระทำ�8งน�งได�ให�ก��เน#ดบ$ตรช้�ยช้�8อั ส#นสม$ทำร ซึ่/8งม�ฤทำธี#Yและคำว่�มส�ม�รถเหน�อัมน$ษย2ธีรรมด� ส�ม�รถพ�พระอัภ�ยมณ�หน�น�งผ�เส��อัสม$ทำรไปส5�อั#สรภ�พได�ขึ้ณะว่��ยน���หน� ได�ม�คำรอับคำร�ว่เง�อักช้�ว่ยพ�ไปย�งเก�ะแก�ว่พ#สด�ร พระอัภ�ยมณ�ได�เง�อักส�ว่เป?นช้�ย� และม�บ$ตรช้�ยช้�8อั ส$ดส�คำร ก�รผจญภ�ยขึ้อังพระอัภ�ยมณ�คำร��งต�อัไปเป?นก�รส5�รบก�บอั$ศิเรนคำ5�หม��นขึ้อังน�งส$ว่รรณม�ล� พอัได�ร�บช้�ยช้นะก6เด#นทำ�งไปย�งเม�อังผล/ก และอัภ#เษกสมรสก�บน�งส$ว่รรณม�ล� น�งละเว่งขึ้/�นคำรอังเม�อังล�งก�และคำ#ดทำ��ศิ/กก�บเม�อังผล/ก น�งใช้�ไสยศิ�สตร2

244

Page 245: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

เป?นอั�ว่$ธีทำ��ให�พระอัภ�ยมณ�คำล$�มคำล�8ง และถ5กน�งละเว่งหลอักไปจนถ/งเม�อังล�งก� ต�อัม� พระอัภ�ยมณ�เบ�8อัหน��ยก�รใช้�ช้�ว่#ตทำ�งโลก จ/งอัอักบว่ช้เป?นฤ�ษ� น�งส$ว่รรณม�ล�ก�บน�งละเว่งก6อัอักบว่ช้เป?นช้� ส�ว่นส#นสม$ทำรได�คำรอังเม�อังผล/ก และส$ดส�คำรได�คำรอังเม�อังล�งก� เร�8อังก6จบลงด�ว่ยคำว่�มส$ขึ้ต�มแบบฉบ�บขึ้อังว่รรณกรรมน#ทำ�น

คำว่�มแปลกใหม�และคำว่�มสน$กสน�นทำ�8ได�ร�บทำ��ให�น#ทำ�นคำ��กลอันเร�8อังพระอัภ�ยมณ�เป?นทำ�8ต#ดใจผ5�อั��นผ5�ฟ้Pงอัย��งแพร�หล�ย ก�อัให�เก#ดจ#นตน�ก�รทำ�8น��ต�8นเต�นระทำ/กใจ เช้�น ก�รแก�ปPญห�เฉพ�ะหน�� ก�รผ5กส��เภ�ยนต2 ก�รสร��งต�ว่ละคำรทำ�8ม�ล�กษณะคำร/8งส�ตว่2คำร/8งมน$ษย2 ก�รใช้�เว่ทำมนตร2คำ�ถ� เป?นต�น ทำ��ให�น#ทำ�นคำ��กลอันม�หล�ยรส ขึ้ณะเด�ยว่ก�น ส$นทำรภ5� กว่�ผ5�แต�งน#ทำ�นคำ��กลอันได�แทำรกคำต#ช้�ว่#ตได�ทำ$กตอันอัย��งเหม�ะสม เช้�น สอันให�ม�คำว่�มกต�ญญู5ต�อับ#ด�ม�รด� และสอันให�หย�8งร5 �ถ/งธีรรมช้�ต#จ#ตใจคำน ปร�กฏในตอันทำ�8ส$ดส�คำรถ5กผล�กตกเหว่ เพร�ะหลงเช้�8อัช้�เปล�อัย ซึ่/8งเป?นคำนแปลกหน�� ด�งน��

"...แล�ว่สอันว่��อัย��ไว่�ใจมน$ษย2 ม�นแสนส$ดล/กล���เหล�อัก��หนด ถ/งเถ�ว่�ลย2พ�นเก�8ยว่ทำ�8เล��ยว่ลด ก6ไม�คำดเหม�อันหน/8งในน���ใจคำน มน$ษย2น��ทำ�8ร �กอัย5�สอังสถ�น บ#ด�ม�รด�ร�กม�กเป?นผล

ทำ�8พ/8งหน/8งพ/8งได�แต�ก�ยตน เก#ดเป?นคำนคำ#ดเห6นจ/งเจรจ�”

245

Page 246: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

คำ$ณคำ��เด�นด��นอั�8นๆขึ้อังน#ทำ�นคำ��กลอันเร�8อังพระอัภ�ยมณ�คำ�อั ให�คำว่�มร5 �และขึ้ย�ยโลกทำ�ศิน2เก�8ยว่ก�บสงคำร�ม ทำ��งสงคำร�มทำ�8ส5�ก�นด�ว่ยอั�ว่$ธีย$ทำโธีปกรณ2 และก�รใช้�เส�ยงปH8 ซึ่/8งต�คำว่�มว่��คำ�อั เส�ยงส�8อัส�รมว่ลช้น หร�อัก�รใช้�ขึ้��ว่เป?นอั�ว่$ธี ทำ��ล�ยฝีR�ยตรงขึ้��ม ด�งทำ�8ปร�กฏในสม�ยสงคำร�มโลกและแม�จะไม�ม�สงคำร�มแล�ว่ ขึ้��ว่ก6ย�งเป?นอั�ว่$ธีทำ�8ใช้�ทำ��ล�ยล��งก�นได� ว่รรณคำด�มรดกไทำยเป?นสมบ�ต#อั�นล���คำ��ขึ้อังช้�ต# เพร�ะม�คำ$ณประโยช้น2ม�กม�ย ทำ��งก�รสร��งสรรคำ2ภ5ม#ปPญญ� ให�คำว่�มร5 �รอับต�ว่ และคำว่�มร5 �ทำ�8เป?นศิ�สตร2 ด�งน��น จ/งม�ผ5�น#ยมศิ/กษ�ว่รรณคำด�เพ�8อัเป?นภ5ม#คำว่�มร5 �ประด�บตน

นอักจ�กน�� ว่รรรณคำด�ไทำยย�งเป?นแหล�งรว่มว่�ฒนธีรรมขึ้อังคำนหล�ยกล$�มหล�ยย$คำสม�ย ทำ��ให�คำนร$ �นหล�งเขึ้��ใจและเห6นคำ$ณคำ��ขึ้อังก�รอัน$ร�กษ2ว่�ฒนธีรรม ซึ่/8งบ�งช้��ถ/งคำว่�มเจร#ญขึ้อังช้นช้�ต#ไทำยทำ��งทำ�งด��นภ�ษ�และศิ#ลปะ ด�งน��น ก�รร5 �จ�กว่รรณคำด�ไทำยด�ว่ยก�รอั��นและว่#เคำร�ะห2จนเขึ้��ใจจ/งน��ม�ซึ่/8งคำ$ณประโยช้น2แห�งตนและประเทำศิโดยรว่ม

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๗๑. ศิ/กษ�ก�รเปล�8ยนแปลงขึ้อังว่รรณคำด�ไปส5�ว่�ฒนธีรรม

pop culture โดยใช้�เร�8อัง พระอัภ�ยมณ� เป?นกรณ�ศิ/กษ�

๒. สร$ปภ�พรว่มขึ้อังพ�ฒน�ก�รว่รรณกรรมไทำยต��งแต�สม�ยส$โขึ้ทำ�ยจนกระทำ�8งถ/ง

ปPจจ$บ�น โดยใช้�บร#บทำทำ�งส�งคำมม�เป?นส�ว่นประกอับก�รพ#จ�รณ�

246

Page 247: พัฒนาการวรรณกรรมไทย

๓. ใช้�ทำฤษฎ�ว่รรณคำด�พ#จ�รณ�ต�ว่แทำนว่รรณกรรมในย$คำสม�ยต��งๆ

247