วัฒนธรรมกลุมอีสานเหนือ หรือกลุมไทยลาว หรือกลุมหมอลําหมอแคน ซึ่งสืบทอดวัฒนธรรมมาจากลุมแมนํ้าโขง เครื่องดนตรใีนกลุมน้ีมีหลายประเภท ถาแบงประเภทโดยยึดการใชหรือการเลนดนตรีน้ันๆ ซึ่งแบงไดเปน 4 ประเภท คือ

� ประเภทเคร่ืองดีด เครื่องดนตรีประเภทใชดีด ไดแก 1. พิณพ้ืนเมือง ซึ่งมีชื่อเรียกแตกตางกันออกไปเชน ซุง ซึง หมากจับป

หมากตดโตง หมากตับเตง เปนตน พิณทําดวยไม เชน ไมขนุน เพราะมีนํ้าหนักเบาและใหเสียงทุมกังวานไพเราะกวาไมชนิดอื่น มีรูปรางคลายกีตารแตฝมือหยาบกวา พิณอาจจะมี 2 สาย 3 สาย หรือ 4 สายก็ได โดยแบงออกเปน 2 คู เปนสายเอก 2 สาย และสายทุม 2 สาย ดั้งเดิมใชสายลวดเบรครถจักรยานเพราะคงทนและใหเสียงดังกวาสายชนิดอื่น แตในปจจุบันนิยมใชสายกีตารแทน การข้ึนสายไมมีระบบแนนอน นมหรือข้ันที่ใชน้ิวกดบังคับระดับเสียงจะไมฝงตายตัวเหมือนกีตารหรือแมนโดลิน การเลนก็เลนเปนเพลงเรียกวาลาย โดยมากพิณจะเลนคูกันกับแคน

2. หุนหรือหืน เปนเครื่องดีดที่ทําดวยไมไผ ซึ่งชาวภาคกลางเรียกวา จองหนอง เวลาดีดตองใชปากคาบไวที่กระพุงแกม ซึ่งจะทําหนาที่เปนเครื่องขยายเสียง หุนจะมีเสียงคอนขางเบา ดังน้ันจะดีดใหเปนทํานองชัดเจนไดยาก

3. โกย คือ หุนหรือจองหนองที่ทําดวยโลหะ นิยมเลนกันในหมูผูหญิงผูไทสมัยโบราณ

4. ไหซองหรือพิณไห เปนพิณที่ทํามาจากไหนํ้าปลาหรือไหใสปลารา นิยมทําเปนชุดๆ ละหลายใบโดยมีขนาดลดหลั่นกัน ตรงปากไหใชเสนยางหนังสติกหรือเสนยางที่ตัดมาจากยางในของรถจักรยานผูกและขึงผานใหไดเสียงประสานกัน โดยทําหนาที่ใหเสียงทุมคลายกีตารเบสของฝรั่ง

พิณ ซึง ซุง ไหซอง หรือ พิณไห

� ประเภทเคร่ืองสี หมายถึง เครื่องดนตรีที่มสีายสีดวยคันชัก หรือเครือ่งสายตามการเรียกในภาคกลาง

1. ซอพ้ืนเมือง แตกตางจากซออื่นๆ เพราะซอพื้นเมอืงของภาคอีสานแทนที่จะทําดวยไมกับกะลามะพราวแตกลับทําดวยไมกับปบหรือกระปอง ในบางครั้งก็เรียกวา ซอปบ หรือ ซอกระปอง ซอชนิดน้ีมีอยู 2 สาย คันชักที่ใชสีน้ันทําเชนเดียวกับซอสามสาย คันชักของซอปบจะอยูขางนอก วิธีการสีเชนเดียวกับซอสามสายหรือไวโอลิน การเลนเพลงเชนเดียวกับพิณ

2. ซอไมไผ หรือ ซอบ้ัง ทําดวยไมไผหน่ึงปลองมีเสนผาศูนยกลางประมาณสองถึงสามน้ิว ถากผิวออกจนเหลอืกระบอกบางๆ เจาะรูใหเกิดโพรงเสียง ข้ึนสายสองสายไปตามยาวของปลองไมไผ แลวสีดวยคันชัก ซอไมไผมีขอเสียที่เสียงเบาเกินไป

ซอกระปอง ซอปบ ซอกระบอก โปงลาง

� ประเภทเคร่ืองตี หมายถึง เครื่องดนตรีประเภทตีดาํเนินทํานอง ไดแก 1. โปงลาง มีลักษณะคลายระนาดแตมีขนาดใหญ เดมิทีโปงลางเปนชื่อ

ของกระดึงที่แขวนคอวัวตาง เปนสัญญาณระหวางการเดินทางไปคาขาย สวนโปงที่เปนเครื่องดนตรีเดิมชาวบานในจังหวัดกาฬสินธุเรียกวา "ขอลอ" โปงลางทําจากไมเน้ือแข็งเชน ไมหมากเหลื่อม ไมสมอปา ไมพยุง ไมประดู ไมขนุน แตที่นิยมวาใหเสียงไพเราะที่สุดไดแก ไมมะหาด ที่ตายยืนตนมาแลวประมาณ 3 ป โปงลางจะประกอบดวยลูกระนาดหรือไมทอนโตขนาดแขนจํานวน 12 ทอน เรียงจากขนาดใหญไปหาเล็กหรือระดับเสียงต่ําไปหาสูง ทอนยาวที่สุดประมาณฟุตครึ่ง และสั้นที่สดุประมาณ 1 ฟุต ถากตรงกลางใหบางเพื่อปรับระดับเสียงแลวใชเชือกรอยเปนผืนไมตองใชรางอยางระนาด แตใชแขวนไวกับหลักหรือเสาแตไมใหทอนลางชิดพื้น เสียงโปงลางประกอบดวยเสียงหา คือ เสียง โด เร มี ซอล ลา ในการตีโปงลางนิยมใชคนบรรเลง 2 คน แตละคนใชไมตีสองอัน คนหน่ึงตีเสียงทํานองเพลงตามลายตางๆ เชนเดียวกับพิณหรือแคน อีกคนหน่ึงตีเสียงเสริมประสาน

2. กลอง ในภาคอีสานมีกลองที่ใชในการบรรเลงดนตรีประกอบจังหวะหลายประเภท เชน

• กลองยาวหรือกลองหาง เปนกลองข้ึนหนังหนาเดียว ตัวกลองทําดวยไมจริง เชน ไมมะมวง ตอนหนาใหญตอนทายมีลักษณะเรียว มีหลายขนาดตรงกลางของหนากลองจะติดขาวสุกบดผสมข้ีเถาถวงเสียงตัวกลองยาวน้ัน

• กลองเส็ง หรือ กลองก่ิง หรือ กลองแต เปนกลองคูประเภทหนาเดียว นิยมใชสําหรับการแขงขันประลองความดังกัน หรืออาจใชสําหรับตีในงานบุญตางๆ เชน งานบุญบั้งไฟ การตีกลองเส็งจะใชไมตีซึ่งนิยมใชไมเค็ง (ไมหยี) เพราะเหนียวและทนทานกวาไมชนิดอื่นๆ

• กลองตุม เปนกลองสองหนาคลายกับตะดพน แตตางจากตะดพนตรงที่หนากลองตุมทั้งสองหนามีขนาดเทากัน สวนใหญใชตีประกอบกับกลองยาวในขบวนแหหรือขบวนฟอนในเทศกาลตางๆ

• กลองตึ้ง เปนกลองรํามะนาขนาดใหญที่ใชในวงกลองยาว เวลาตีตองใชคนสองคนหาม และใหคนที่หามอยูขางหลงัเปนคนตีไปดวย

• กลองกาบบ้ัง หรือ กลองกาบเบ้ือง เปนกลองรํามะนาเปนกลองหนาเดียวหรือเบื้องเดียว นิยมใชตีผสมวงกับกลองตุมและกลองยาว

3. ผางฮาด หรือ ฆองโหมง แบบโบราณชนิดที่ไมมีปุมนูนตรงกลางเหมือนฆองทั่วๆ ไป คือแผนหนาของผางฮาดจะเรียบเสมอกันหมด นิยมใชตีผสมกับเครื่องกํากับจังหวะในขบวนฟอนผูไท ฟอนเซิ้งบั้งไฟ

4. หมากกับแกบ หรือ หมากกอบแกบ หรือ กรับคู เปนกรับพื้นเมืองอีสานทําดวยไมธรรมดาสองชิ้น จักเปนรองฟนใชครูดหรือกรีดตามจังหวะ

นอกจากเครือ่งดนตรีเหลาน้ีแลว ยังมีเครื่องดนตรีประเภทตีทําดวยโลหะอีกหลายชิ้น เชน ฉิง ฉาบ ซึ่งภาษาอีสานเรียกวา สิ่ง แสง

ผางฮาด กลอง แคน โหวด

� ประเภทเคร่ืองเปา 1. แคน เครื่องเปาที่เรารูจักกันดีและแพรหลาย เปนเครื่องดนตรีที่เปน

สัญลักษณของชาวอีสาน รายละเอียดเกี่ยวกับแคนเพิ่มเติมคลิกที่นี ่เสียงของแคนมีความไพเราะแสดงไดทั้งอารมณสนุกสนาน เศราสรอย การเปาแคนจะมีทวงทํานองซึ่งเรียกกันวา ลายแคน เชน ลายสุดสะแนน ลายลมพัดไผ ลายแมฮางกลอมลูก ฯลฯ

2. โหวต เปนเครื่องเปาที่ทําดวยลูกแคนแตไมมลีิ้น โดยนําเอากูแคนจํานวนประมาณ 7 ถึง 12 อันมาตัดใหไดขนาดลดหลั่นกันใหปลายทั้งสองขางเปด ปลายดานลางใชข้ีสูตรปดใหสนิท สวนปลายบนเปดไวสําหรับเปนรูเปา โดยนําเอากูแคนมารวมกันเขากับแกนไมไผที่อยูตรงกลาง จัดลกุแคนลอมรอบในลักษณะทรงกลม ตรงหัวโหวตใชข้ีสูตรกอเปนรูปกรวยแหลม เพื่อใชเปนฐานสําหรับจรดฝปากดานลาง และใหโหวตหมุนไดรอบทิศเวลาเปา

3. ปผูไท เปนปที่ทําจากไมกูแคน โดยเอากูแคนมาปลองหน่ึงตัดโดยเปดปลายขางหน่ึง และขังขออีกดานหน่ึงตรงปลายดานที่บั้งขอเจาะชองสําหรับใสลิ้นที่ทําดวยทองเหลือง เจาะรูเยื่อ 1 รู และรูนับ 5 รู ปรับเสียงใหเทากับเสียงแคน

ดนตรทีี่ใชประกอบการแสดงการฟอนของอีสานเหนือดั้งเดิม จะใชเครื่องดนตรีหลกัเพียงชนิดใดชนิดหน่ึงชนิดเดียว เชน ฟอนผีฟา ฟอนผีหมอ จะใชแคน ฟอนกลองตุมจะใชกลองตุมอยางเดียว แตในการแสดงชุดที่ประดิษฐข้ึนใหมในยุคหลังจะใชดนตรีลกัษณะผสมวงหลายชิ้น เชน พิณ แคน โปงลาง กลอง ฯลฯ ผสมกัน

������������� �ก http://www.isangate.com/