Περιεχόμενα

• ● Ορισμός παιχνιδιού• ● Γιατί στα παιδιά αρέσει να παίζουν;• ● Το παιχνίδι στα κορίτσια• ● Το παιχνίδι στα αγόρια• ● Οι διαφορές• ● Τα στερεότυπα• ● Τα στάδια ανάπτυξης της ταυτότητας του φύλου• ● Βιολογία και κοινωνιολογία• ● Παιχνίδια που καθορίζουν το ρόλο του φύλου• ● Πηγές

Ορισμός παιχνιδιούΤο παιχνίδι και η κίνηση αποτελεί ζωτική ανάγκη για κάθε νεαρήζωή μέσα στη φύση. Το συναντάμε και στα ζώα. Αυτή η φυσικήανάγκη δεν μπορεί να λείπει από τα παιδιά. Μέσα από αυτό, εδώ καιχιλιάδες χρόνια, τα παιδιά σ‘ όλο τον κόσμο ψυχαγωγούνται,αυτοδιαπαιδαγωγούνται, δοκιμάζουν και ασκούν τις δυνάμειςτους, ανταγωνίζονται σωστά με τα συνομήλικα τους, μαθαίνουν ναπειθαρχούν τους κανόνες, φτιάχνουν χαρακτήρα, δημιουργούνπροσωπικότητα, κοινωνικοποιούνται, ασκούν το σώμα και το πνεύματους, κρατώντας τα σε καλή φυσική κατάσταση. Το παιχνίδι έχειπαίξει σημαντικό ρόλο στην ελληνική κοινωνία. Από την αρχαιότητακαι ως και στις μέρες μας έχει βοηθήσει τα παιδιά του λαού μας ναξεπεράσουν πολλές δύσκολες καταστάσεις και να υπάρχουν ωςσήμερα.

Γιατί στα παιδιά αρέσει ναπαίζουν;

Τα τελευταiα χρόνια όλο και περισσότεροι επιστήμονες που ασχολούνται μετα παιδιά κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου στους γονείς που δεν παίρνουντο θέμα στα σοβαρά και τους καλούν να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους ναπαίζουν, αυθόρμητα, φυσικά, ανεπιτήδευτα. Και αυτό γιατί το παιχνίδιαποτελεί μία από τις θεμελιώδεις διαδικασίες μέσα από τις οποίες το παιδίμαθαίνει, αναπτύσσει τη μνήμη του, καλλιεργεί την ψυχή του, την κριτικήτου σκέψη, το σώμα του και ταυτόχρονα το διασκεδάζει. Ακόμη και μέσαστις πιο αντίξοες συνθήκες, μέσα στη φρίκη του πολέμου -γράφει στο βιβλίοτου «Παιδιά και Παιχνίδι στο Ολοκαύτωμα» ο Τζoρτζ Αϊζεν- τα παιδάκιαενστικτωδώς ενέδιδαν σε παιχνιδιάρικες διαθέσεις και έφτιαχναναυτοσχέδια παιχνίδια, πλάι στις βόμβες, τους καπνούς, τα συντρίμμια. Οπόλεμος πόλεμος, αλλά το παιχνίδι παιχνίδι. «Το παιχνίδι είναι εκπαίδευσηζωής. Μέσα από αυτό το παιδί εκφράζει την επιθυμία του να οργανώσει τηζωή του κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση της ζωής που βλέπει» σημειώνεισχετικά ο Δημήτρης Καραγιαννόπουλος, καθηγητής παθολογίας.

Σήμερα παίζουν;

Τις τελευταίες δεκαετίες οι αλλαγές που έχουνσυντελεστεί σε κάθε πτυχή τηςκαθημερινότητας φαίνεται να αναιρούν τονζωτικό ρόλο του παιχνιδιού. Τα παιδιά δενπαίζουν πια ή όταν το κάνουν δεχρησιμοποιούν και τις πέντε αισθήσεις τους. Ηεξαντλητικά υπερπρογραμματισμένηκαθημερινότητα των σημερινών παιδιών δεναφήνει περιθώριο για την ουσιαστική παιδικήυποχρέωση: το ανέμελο, άσκοπο,δημιουργικό, αυθόρμητο και ελεύθερο

παιχνίδι.Η μανιώδης προετοιμασία των παιδιών για

τηνπανεπιστημιακή και αργότερα επαγγελματικήτους καριέρα χορηγεί το διαρκές ντέρμπι:δημιουργικός χρόνος εναντίον χτίσιμοβιογραφικού. Το άγχος των γονέων να ταεφοδιάσουν επαρκώς για τις μάχες της ζωήςγεμίζει την παιδική τους ατζέντα με ένα σωρόυποχρεώσεις. Υπάρχουν όμως σημαντικάμαθήματα που δεν θα μάθουν στην τάξη, αλλάστην αυλή του σχολείου και στο δρόμο.Εμπειρικά.

Το παιχνίδι στα κορίτσιαEίχε διατυπωθεί η άποψη πως τα

κορίτσια έχουνμικρότερες ικανότητες αντίληψης του

χώρου,εξαιτίας της διαφορετικής δομής του

εγκεφάλουτους. Αποδείχτηκε, ωστόσο πως κορίτσια

πουπαίζουν με τουβλάκια, ένα παιχνίδι που

θεωρείταιμάλλον αγορίστικο, βελτιώνουν την

αίσθησηαντίληψης του χώρου. Από τα παραπάνωπαραδείγματα γίνεται φανερό πως ταδιαφορετικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά

τουφύλου είναι περισσότερο το αποτέλεσμακοινωνικών παραγόντων και διαδικασιώνμάθησης, παρά βιολογικών παραγόντων.

Το παιχνίδι στα αγόριαΤα παιχνίδια των αγοριών είναι ομαδικά καιαπαιτούν δύναμη. Αντίθετα, τα κορίτσια

προτιμούν ναπαίζουν με κούκλες και μαλάκα παιχνίδια. Τοσημαντικό είναι ότι τόσο τα κορίτσια όσο και

τα αγόριαπροτιμούν να παίζουν παιχνίδια που

ταιριάζουν σταστερεότυπα του φύλου τους. Στη διάρκεια τηςπαιδικής ηλικίας τους τα αγόρια επιδίδονταισυχνότερα από τα κορίτσια σε ανταγωνιστικάπαιχνίδια βασισμένα σε αυστηρούς κανόνες.

Κατάμέσο όρο τα κορίτσια παίζουν λιγότερο

πολύπλοκαπαιχνίδια βασισμένα σε αυστηρούς κανόνες.

Τααγόρια συμμετέχουν σε ανταγωνιστικά

παιχνίδια ,δυο φορές περισσότερο από τα κορίτσια. Τα

αγόριαδεν παίζουν μόνο διαφορετικά παιχνίδια από

τακορίτσια αλλά παίζουν συνήθως και σε

μεγαλύτερεςομάδες.

Οι διαφορέςΟι φιλικές ομάδες που δημιουργούνται στα προσχολικά παιδιάαποτελούνται συνήθως από άτομα του ίδιου φύλου. Για παράδειγμα οBornstein et al (1999) έχει αποδείξει πως το παιχνίδι των αγοριών είναιπιο εξερευνητικό και των κοριτσιών πιο συμβολικό. Σημειώνεταιακόμα πως το παιχνίδι των αγοριών όπως και στα υπόλοιπα θηλαστικάεμπεριέχει κρίσιμες διαπραγματεύσεις κοινωνικής κυριαρχίας σεομαδικό επίπεδο συνεργασίας και ανταγωνισμού. Από μια εξελικτικήοπτική αυτό μπορεί να παρουσιάζεται για να προετοιμάσει τααρσενικά για πιο ανταγωνιστικές καταστάσεις όπως το ζευγάρωμα, τοκυνήγι ή τον πόλεμο, συνηθισμένες καταστάσεις για τους προγενέστερούςμας (Geory & Bjorkland, 2000). Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ομαδικόπαιχνίδι των κοριτσιών και η εστίασή τους στην ανάπτυξη καιδιατήρηση ενός μικρού αριθμού από στενές διαπροσωπικές σχέσειςυποστήριξης. Τα κορίτσια πιστεύουν πως η επίτευξη ενός σταθερούκοινωνικού δικτύου αποδεικνύεται πως σχετίζεται με μειωμένηπιθανότητα παθογένειας, είναι μια εξελίξιμη στρατηγική ανατροφήςτων παιδιών. Εάν η παραπάνω παρουσίαση ισχύει τότε το παιχνίδι έχεισχεδιαστεί ώστε να προετοιμάσει τα παιδιά για την ενήλικη ζωή τους(Mc Ardle, 2001). Τα αγόρια δεν παίζουν μόνο διαφορετικά παιχνίδιααπό τα κορίτσια, αλλά συνήθως παίζουν και σε μεγαλύτερεςομάδες. Τα ομαδικά αθλήματα, στα οποία τα αγόρια επιδίδονταιπερισσότερο από τα κορίτσια, απαιτούν από 10 έως 25 παίχτες για ναπαιχτούν σωστά. H Lever σπάνια είδε κορίτσια να παίζουν σε ομάδεςτων 10. Προτιμούν παιχνίδια όπως το κουτσό ή το κυνηγητό, πουμπορούν να παιχτούν ακόμα και με δύο παιδιά και σπάνιαπεριλαμβάνουν περισσότερα από έξι. Μερικά κορίτσια συζητούνπερισσότερο αντί να παίζουν.

Διαφορετικές εμπειρίεςΑυτές οι διαφορές παρέχουν σε αγόρια και κορίτσια έντοναδιαφορετικές εμπειρίες κοινωνικοποίησης και κοινωνικώνδεξιοτήτων. Τα παιχνίδια των αγοριών, υποστηρίζει, τους

δίνουντην ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με την ποικιλία, να

συντονιστούνμ’ ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων, να αντιμετωπίσουν

απρόσωπασυστήματα κανόνων και να δουλέψουν για συλλογικούς

όσο και γιαπροσωπικούς στόχους. Ιδιαίτερα η συμμετοχή σε ομαδικάαθλήματα δίνει στα αγόρια την ευκαιρία να ανταμείβονται

ότανβελτιώνουν τις δεξιότητές τους, να κερδίζουν εμπειρία σεαρχηγικές θέσεις, να έρχονται σε επαφή με τον

ανταγωνισμό με ένααποπροσωποιημένο τρόπο και να διατηρούν τον

αυτοέλεγχο τους.Αν και η συστηματική έρευνα είναι ελλιπής, είναι πολύ

πιθανό ότιτα κορίτσια βρίσκουν αυτές τις ίδιες δεξιότητες μέσω τηςσυμμετοχής τους σε δραστηριότητες όπως οι οδηγοί

(προσκοπίνες),η συμμετοχή σε συμβούλια, σχολικές θεατρικές

παραστάσεις καιάτυπες λέσχες που δημιουργούν μόνες τους. Επιπλέον,

υπάρχει μιασημαντική αύξηση της συμμετοχής των κοριτσιών σε

ομαδικάαθλήματα.

ΣτερεότυπαΑπό πολύ μικρή, λοιπόν, ηλικία τα αγόρια μαθαίνουν πως οι άντρες πρέπει να είναιδυνατοί, επιθετικοί, ανεξάρτητοι, γενναίοι, ηγεμονικοί και όχι πολύ συναισθηματικοί.Αντίστοιχα, τα κορίτσια πρέπει να δείχνουν αδύναμα, ευγενικά, συναισθηματικά και μεκαλούς τρόπους. Και εδώ μπαίνει το ερώτημα :Είναι αυτά τα στερεότυπα βοηθητικά για

τηνυγιή ανάπτυξη της ταυτότητας του φύλου τους ή μήπως περιορίζουν τις κλίσεις και τιςικανότητές τους; Για παράδειγμα , αν ένα κορίτσι δείξει μια προτίμηση στις μηχανές ή

στααυτοκίνητα, δεν θα είναι λάθος να χαρακτηρίσουμε την κλίση του αυτή ως έλλειψηθηλυκότητας; Και αν ένα αγόρι δείξει μια προτίμηση στη μαγειρική, δεν είναι

αποτρεπτικόγια την κλίση του αν του πούμε πως το μαγείρεμα είναι γυναικεία δουλειά; Σύμφωνα ,πάντως, με τους ειδικούς, τα αγόρια που διδάσκονται ότι « οι άντρες δεν κλαίνε», στηνενήλικη ζωή τους δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και μπορεί ναγίνουν εσωστρεφείς και να παρουσιάσουν ελλείψεις στις κοινωνικές τους σχέσεις.Όταν έχουν μάθει πως είναι ντροπή να παίζουν με κουζινικά, πιθανώς αργότερα νανιώσουν αμηχανία όταν κρατήσουν αγκαλιά το παιδί τους ή τους φερθεί η σύντροφόςτους τρυφερά. Σε κάποιες άλλες παλαιότερες εποχές, πιθανότατα να μηναντιμετώπιζαν κανένα πρόβλημα, αλλά σε μια εποχή σαν τη δική μας, που οι άντρεςόλο και περισσότερο ασχολούνται ενεργά με τα παιδιά τους και όλο και πιο συχνάσυμμετέχουν στο νοικοκυριό, κάθε άλλο παρά σωστό είναι αυτό τι στερεότυπο.

Ξεπερνώ τα στερεότυπα

Σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, αγόρια και κορίτσια που δεν έχουν έντοναανεπτυγμένα τα στερεότυπα του φύλου τους τείνουν να έχουν μεγαλύτερηαυτοπεποίθηση, κατανόηση και ευελιξία στις κοινωνικές τους σχέσεις. Σαν ενήλικοι,ολοκληρώνονται ευκολότερα επαγγελματικά, μιας που η συμπεριφορά τους είναισαφώς πιο προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις των καιρών μας. Αντίθετα, ενήλικοι πουμεγάλωσαν με τα αυστηρά πρότυπα του φύλου τους, είναι πιο δυσπροσαρμοστικοί,οι άντρες παρουσιάζουν πιο εύκολα προβλήματα έκφρασης συναισθημάτων και οιγυναίκες νιώθουν ανίσχυρες και μειονεκτικά. Γι΄ αυτό καλό θα ήταν κάθε γονιός ναπροωθήσει μια πιο ισορροπημένη διαπαιδαγώγηση όσον αφορά στο φύλο τωνπαιδιών. Πρέπει να μάθουμε στους γιους μας πως δεν είναι ντροπή να έχουνσυναισθήματα και να τα εκφράζουν, πως δεν υπάρχουν αντρικές και γυναικείεςδουλειές στο σπίτι, αλλά μόνον δουλειές που πρέπει να γίνουν, και πως τη δύναμήτους πρέπει να τη χρησιμοποιούν για να προστατεύουν τα πιο «αδύναμα» μέλη τηςοικογένειας και όχι για να επιβάλλονται σε αυτά. Παρομοίως, τα κορίτσια οφείλουν ναμάθουν πως δεν είναι ντροπή να παίζουν με τουβλάκια ή με ηλεκτρονικούςυπολογιστές, πως και οι γυναίκες και οι άντρες είναι εξίσου καλοί οδηγοί και πως το

φύλοτους δε θα τους βάλει περιορισμούς στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Αυτάθα βοηθήσουν τα παιδιά να αποκτήσουν προσαρμοστικότητα και αυτοπεποίθηση,αξίες ιδιαίτερα χρήσιμες για τη ζωή τους.

Τα στάδια ανάπτυξης τηςταυτότητας του φύλου

Στην ηλικία των δύο ετών, τα περισσότερα παιδιά μπορούν ναχρησιμοποιούν σωστά τις λέξεις «μαμά», «μπαμπάς», «αγόρι»,

«κορίτσι»,και έχουν επίγνωση ότι αυτές ανήκουν στη μια κατηγορία ή στην

άλλη. Γιαπαράδειγμα, τα περισσότερα δίχρονα παιδιά αναγνωρίζουν

σωστά το φύλοσε εικόνες παραδοσιακών αντρών και γυναικών, και η

πλειονότητα τωνπαιδιών γύρω στα δυο μπορεί να τοποθετήσει τις φωτογραφίες

στιςκατηγορίες « άντρας ή γυναίκα». Ωστόσο, το να μπορεί ένα

δίχρονο παιδίνα ταξινομεί σωστά εικόνες αντρών και γυναικών, δε σημαίνει

πωςκατανοεί τι ακριβώς σημαίνει αυτή η ταξινόμηση.

Κατακτούν τη σταθερότητα του φύλου

Τα παιδιά στην ηλικία αυτή δεν κατανοούν ότι το φύλο είναι ένα σταθερό καιμόνιμο στοιχείο της ταυτότητας. Σε κάποιες περιπτώσεις, κατά την ηλικία των τριώνέως έξι ετών , τα παιδιά έχουν την τάση να προτιμούν ρούχα και παιχνίδια τουαντίθετου φύλου. Συνήθως , αυτό είναι φυσιολογικός πειραματισμός που τα βοηθάνα κατανοήσουν το φύλο τους και το φύλο των άλλων, αλλά σύντομα τονεγκαταλείπουν. Τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τη σταθερότητα τουφύλου γύρω στα τέσσερα με πέντε. Βάσει αυτού διαλέγουν το χτένισμα, τα ρούχατους ή τα παιχνίδια τους. Από τη στιγμή που τα παιδιά θα κατακτήσουν την έννοιατης σταθερότητας του φύλου , η ταυτότητα αυτή θα τα ακολουθεί σε όλη τηνυπόλοιπη τους ζωή. Έτσι, τα αγόρια εμφανίζονται πιο ζωηρά από τα κορίτσια καιέχουν καλύτερες επιδόσεις σε μαθήματα που απαιτούν ανεπτυγμένη την αίσθησητου χώρου , όπως είναι η Γεωμετρία και η Φυσική. Από την άλλη, τα κορίτσιαεμφανίζονται πιο στοργικά από τα αγόρια και έχουν υψηλότερες επιδόσεις σταλεγόμενα «φιλολογικά « μαθήματα.

Βιολογία και κοινωνιολογίαΤο βιολογικό φύλο(sex)ενός ατόμου είναι γενετικά καθορισμένο. Υπάρχει και τοκοινωνικό φύλο (gender), που είναι πολιτισμικά και κοινωνικά κατασκευασμένο. Ένααπό τα πρώτα-αν όχι το πρώτο-πράγματα που ρωτούν οι γονείς στον υπέρηχο είναιτο φύλο του παιδιού τους. Αυτόματα, αμέσως μετά, το δεύτερο που κάνουν είναι ναονειρεύονται (συνειδητά ή ασυνείδητα ) το μέλλον του. Σχεδόν πάντα οι γονείςέχουν συγκεκριμένες προσδοκίες από τα αγόρια και άλλες από τα κορίτσια, μεαποτέλεσμα να τα επιβραβεύουν για διαφορετικές πράξεις. Συχνά ενθαρρύνουν τουςγιους τους να είναι πιο ανταγωνιστικοί και ανεξάρτητοι σε σχέση με τις κόρες τους.Στα αγόρια δίνουν ηλεκτρονικά παιχνίδια και όπλα και στις κόρες κούκλες καικουζινικά. Ένα αγόρι που παίζει με κούκλες θα προκαλέσει την αμηχανία, αν όχι τηναντίδραση των γονιών του, με αποτέλεσμα να αποθαρρύνεται από τα «κοριτσίστικα»παιχνίδια . Έτσι, μέσα από αυτές τις διαδικασίες, τα αγόρια και τα κορίτσια αποκτούνδιαφορετικές εμπειρίες ανάλογα με το φύλο τους, και σαν αποτέλεσμα διαφορετικέςσυνήθειες και χαρακτηριστικά προσωπικότητας.

Παιχνίδια που καθορίζουν τονρόλο του φύλου

Στα ράφια των μαγαζιών με παιχνίδια παίρνεις μια πιοκαθαρή ιδέα για το τι εννοούμε όταν μιλάμε για παιχνίδια γιακορίτσια και για παιχνίδια για αγόρια. Πρώτος διαχωρισμός,τα χρώματα. Για τα κορίτσια ροζ, μωβ, παστέλ και λευκά. Γιατα αγόρια μπλε, μαύρο, γκρι και κόκκινο. Ύστερα, τοπεριεχόμενο.Τα αγορίστικα παιχνίδια περιέχουν δράση, καμιά φορά βία καικάνουν θόρυβο: φορτηγά με σειρήνες, σούπερ ήρωες με όπλα,παιχνίδια κατασκευών.Τα παιχνίδια που απευθύνονται σε κορίτσια δεν έχουν τόσηπολλή δράση, επικεντρώνονται σε θέματα ομορφιάς, όπως τομακιγιάζ και τα μαλλιά, ή συγκεκριμένους ρόλους όπως γιαπαράδειγμα των οικιακών ή της φροντίδας μωρών.

Ήταν πάντα έτσι;

Ήταν πάντα έτσι;«Τα παιχνίδια παλιά ήταν λιγότερο ροζ και γαλάζια».Τα στερεότυπα που αφορούν στους ρόλους των δύο φύλωνυπήρχαν πάντα, κούκλες για τα κορίτσια, αυτοκίνητα για τα αγόρια.Η διαφορά είναι ότι τα παιχνίδια των προηγούμενων γενεών ήτανλιγότερο σεξιστικά.Δεν καθορίζονταν από το ροζ ή το μπλε τους χρώμα και άφηνανπερισσότερα στην φαντασία.Η συσκευασία της κούκλας δεν περιελάμβανε DVD που να τηδείχνει να παίρνει τον καφέ δίπλα στην πισίνα.Πουθενά δεν έλεγε ότι η κούκλα δεν μπορεί να σκαρφαλώσει σ'ένα δέντρο ή να οδηγήσει φορτηγό.

Οι λέξεις που κυριαρχούν στις διαφημίσεις παιχνιδιών για αγόρια και

κορίτσια

Πηγές

• Http://www.ethnos.gr• Http://eureka.lib.teiche.gr• Http://www.akappatou.gr• Http://www.gynaikasimera.gr• Http://www.taediapaizei.gr• Ι. Παρασκευόπουλος, «Εξελικτική Ψυχολογία»,

τόμοι 1 και 2, Πανεπιστήμιο Αθηνών.