ณ วดปาเรไร

บานหนองพอก ตาบลดงบง อาเภอนาดน จงหวงมหาสารคาม

2

รปท 1 การประชมกลม

จายผญา และขบรอง

สรภญญะ

สรป กจกรรม การจายผญาและการขบรองสรภญญะ

บทนา

สม เปนคาอสาน แปลวาโบสถ ถอวาเปนแหลงโบราณสถานศลปกรรมและมภาพจตรกรรมฝา

ผนง (ฮปแตม) โดยฝมอชางโบราณปรากฏอยสมว ดโพธารามและวดปาเรไร อนเปนมรดกตกทอดท

ควรคาตอการอนรกษ ดแล รกษาโดยชมชนเอง หากปลอยปละละเลยไมดแล จะทาใหเกดการขาดชวง

การตอเชอมของคนในอดตสคนปจจบนไปได ความเปนมาทางประว ตศาสตร รวมถงการเรยนรประว ต

ความเปนมาของหมบานและประวตของว ดท งสองแหงน เปนสงทไดส งสมมาแลวจากคนในอดตทได

บนทกไวทฝาผนงสมท งสองแหงแลว ขาดแตเพยงการสบทอดจากรนหนงสคนรนตอไปเทาน นเอง

หากไมมการสานตอกจะสงผลใหคนรนใหมขาดความภมใจในรากเหงาของตน

กจกรรมนการจายผญาและขบรองสรภญญะ (การจาย หมายถงการขบกลอนโตตอบระหวาง

ชาย หญง) เปนกจกรรมทใชความสามารถทางศลปะพนบานดานการขบรอง ไดบอกเลาเรองราวตางๆ

ในอดต ไมวาจะเปนประวตของหมบาน การกอต งบ านหนองพอก บานดงบง ประวตการสรางวด

โบสถ (สม) รวมถงภาพจตรกรรมฝาผนง (ฮปแต ม) ไดถกนามาถายทอดใหคนในชมชนไดรบร ผาน

การจายผญาและการขบรองสรภญญะ (การจาย หมายถง การขบรองกลอนโตตอบระหวางชาย-หญง)

เปนสอกลางเพอบอกเลาเรองราวตางๆของชมชนในอดต แลวสามารถบนทกไวเปนหลกฐานทาง

ประวตศาสตรของชมชนสบไป

3

รปท 4 การทาเครอง

บายศรสขวญ ซงเปน

ประเพณของชาวบานเมอ

มเทศกาลงานบญทสาคญ

รปท 2 การฝกจายผญาใน

เรองราวเกยวกบประวต

หมบาน วด และภาพ

จตรกรรมฝาผนง

รปท 3 การประกอบ

พธกรรมทางศาสนาและ

ความเชอของชาวบาน

กอนการแสดงกลอนสด

4

รปท 5 หลวงพอลน เจ า

อาวาสว ดปาเรไร ไดเทศนา

ธรรม และเลาประวตว ด

โบสถ และฮปแตมแก

ชาวบาน

รปท 6 ผ ใหญบานหนอง

พอก ไดกลาวเปดงานและ

ชแจงกาหนดการจด

กจกรรม พรอมท งแนะนา

คณะจายผญา และขบรอง

สรภญญะ

รปท 7 นกขบรองกลอน

สรภญญะของหมบาน ทได

เตรยมบทกลอนบอกเลา

เรองราวของหมบาน ว ด

และสมใหชาวบานไดรบร

ท วกน โดยการถายทอดสด

ผานหอกระจายเสยงและ

วทยกระจายเสยงแหง

ประเทศไทย จ.มหาสารคาม

5

รปท 8 คณะจายผญา ทม

ความรความสามารถใน

การแตงกลอน ไดจาย

ผญากลอนสด ผานทาง

วทยกระจายเสยงแหง

ประเทศไทย จ.

มหาสารคามและหอ

กระจายเสยงในหมบาน

บทกลอนผญาและสรภญญะ

ฮปแตม : สมวดโพธาราม และวดปาเรไร

บ นสเว า เรองประวตพนบาน ต งแตกอนเดมดา

จบตารา ข นมาเหน ไดอานทวน ขบวนเรอง

ลาวเวยงจนทนแตคราวก หนตายโรคหมากหาง

อหวาหตางๆ ยาบมสแก ตายถมดอกเกลอนนอง

ขวมฝ งของหนบาน แตกตนโกลาหล

คนทตายกขดฝง หมทย งกเดนเทา

เกบเอาของพอกนได แพรวาหรอผ าผอน

ส.สาล เขยนกลอน บทผญา กาพยสรอย

ฟงแลว คดเบงเอา พนองเอย...

แตกอน ยางดวยเทา แนวเบาแหน คองวเกวยน

กลางคนมาเซานอน แกลอเกวยนเปนวงลอม

จงงวมา ผกเอาไว ซมนมกนน นเปนหม

ดงไฟข นดดเอา ยามมอเซาออกยางทาง

กายดงลานลงมาโซง ภเขาวง ก าขอนแกน

กาลสน หาแฟน ถอยมาทาง นอทศใต

บอนคลองน าน นลวงไหล…

6

ขนานนามเอ นไว วาเขอนลาปาว

ก าหนงเปนดงหนา ซอวาดงผ สาวฮาง

ตนทองหลางหนาแนน ถางจนแปนปลกเฮอนอย

บานโคกสเดอหม อยบดน กย ายลงมาใตดอกแบงกน

บานโนนเกานอยกวาน น ต งแตกอนเดมท

มลาวส แกวสา ไดกอแปงเมองบาน

จบตานานขนเวา คอยฟงเอาบางทแมน

หลวงป แปน พาลกหลานกอต งอารามกวางว ดวา

ทงสวางน นละนา เปนวดเกาซอเสยงหอง

วดโพทองโพธาราม ต งเมอตอนป ตายแลว

พากนมาขนยาย จารยซาลายไดสานตอ

วดโพทองเดอพอ ดงบงเดอเปนทต ง

เดยวน ไปเบงเอา…

จารยซาลาย น นละเจา ต วเดนในวงการ

นาผลงานเสนอแนะ ตอจารยสงหผ เปนเพอน

เฮาควรเขยนประวตไว ฝาผนงซดบ

เฮาควรเวาหลวงพอ จารยซาสเพนบหาม

ตามแทดอกแตใจ....

ชางคาสงห จารยซาลาย พากนถากเปลอกไม มาตมกลนจนมนเหนยว

จกสเขยว สเหลอง พองแดงจนพอใช

แตมลงไปบนพน ฝาผนงเปนจดเดน

ไผมาเหนกะซาย อง มองแลวใครสะออน

เวสสนดรทานซาง นาเคนทร โตประเสรฐ

พอไลหนจากบาน ไปเซาซนอยปาไพร

แตมฮปนางมทท หาเกบผลหมากไม

ไปพอหมเสอเหลอง…

แตมฮปคนในเมอง สวนสนแมนเดนย าย

จารยซาลายเขยนแตม ง วควายเปดไก

แตมฮปตนดอกไม ราหทาวคาบพระจนทร

7

แตมฮปซาง ฮปมา ท งหมเสอสง

มกระทง งวบา ไกกา แหลวฮง

แตมฮปคลองลาน า ไหลลงไปตามหอม

ฝงหมสตว ใหญนอย ลงเลนวาดมกน

แตมฮปซาง ฮปมา คนชนไกกะมเหมด

แตมฮปคนไถนา ผองผ สาวตาขาว

แตมฮปพราหมณมะโนเฒา พายถงเดนเทยว

เลาะเลยบตาย ตามตาดตนผา

มมหงสาสตว หม กระทง ควายฮา

เขาหากมาซมเลน ตามเนย เกยดวน

แตมฮปพรานออกลาเนอ ธนนาวแมนโกงยง

ชางคาสงหลาวน นแตม ฮปเรอง สนไซ

ตอนทนาเอาอา พลดพลอยเมองบาน

ไปพอกนดารฮาย โขโนยกษใหญ

มนน นอาปากข น พอปานฟาผา ผาเหลอง

ตาแดงเขมพอปานแสงทองนาค ปากคาบแกวฟนแขวทอภ

หยาวเย น สามวากะย งยอม

สนไซ ศรเสยบจ า ต าเขาระหวางทรวง

ทาวกเข าเขตกวง ไปพอดานดอกนาร

ดสวยงาม ด งคนดอกซาวบาน

ภบาลทาว ดใจซมซน

ควากอดอม ซมเลนใหสวงใจ

อยากเอาไปปลกไวบาน เมองเปงจาน เบงเด

ครนแมมารดาเหน สซนซมหวหาว

สนไซ ทาว มวซมดงดอก

จนตาเวนคาคอย บงไมลบแสง

นกขอดเขยว เวาใหฟงจนจบแจง มหลายเรองแตทวนเหน

เปนตานานมาดน ยากหมคนสมไว

ว ดปาเรไร ซางสงหแตม โชวผลงานไวขางก

8

เซญอานด เบงกะได ตวไทยนอย ตวธรรม อยางชดเจน

นกขอดเขยว เปนผ ค ดเลอกเฟน มาเผยแพรเปนคาสอน

ประพนธกลอนบทผญา วาใหฟงดอกพอฮ

คนไปดไปไหว อยว ดปาเรไร บานหนองพอก พ นละทาน

เปนวตถโบราณ ฝาผนงฮปแตม คนไหลเขาบขาดสาย

ขอเซญซวนเดอ นองอาย ใหไปเบงดวยสายตา

ทางไปมา แสนสาบาย ต งอยตดถนนกวง

หนทางหลวง ลาดยางแหนน ซอถนนนวซแลนด

รถโดยสารน นวงผาน...

ฮปแตมฝาผนงมนเปนของโบราณ ควรทอนรกษไว

ใหเคยงคดอกคไทย

ซอยกนฮกสาไว คอยทาลกหลนหลาน

ไปเทานานแสนนาน คบารมบาน

ซอยกนสาน ซอยกนสราง ดแลเอาใหสงสง

ฮปแตมฝาผนงใหจรรโลง อยคเมองคบาน

ดงบงขอยใหฮงเฮอง พนองเอย

พนองเอย....

ส. สาล ปะโมทย ในนาม “ นกขอดเขยว”

นายบญล พลคามาก ผ ประพนธประกอบการเชดหนงตะลง

………………………………..

9

ผญา ถามตอบ ประวตบานหนองพอก

(พอซาย) สขสาบายทกทาน ฟงผญาโบราณประวตบานแตเกาแก

บานหนองพอกเดอแม ค นหมเจาอยากฮ ถามแลวเว าสฟง

(แมยง) ค นเจาเว าจ งซ น สมสวนบญสวน

เหนสมควรสขอถาม เรองราวประวตบาน

ลกหลานเฮาย งนอย เกดภายหลงบอฮเรอง

แตละคนอยากฮ เรอง ประวตบานแตเกาหลง ซ นดอก

(พอซาย) นองเอย ต งแตกกแตเคา เฒาเกาชอหลวงส

หนจากเวยงจนทนมา ย อนขาศกนาปอง

จ งไดพาพนอง หลายครอบครวมาเปนหม

ไดมาหยดอยสราง แปงบานสบมา นแหลว

(แมยง) ค นเพนมาเถงแลว แนวใดไดเฮดแน

บานหนองพอกแทๆ ไดแปงสรางแตเกาหลง หรอใดนอ

(พอซาย) นองเอย ค นเจาถามจ งซ น เถงอดตคราวหลง

ย งเปนดงหนาทบ หมชะนแขวนหอย

สกนานอย แมงอ จกกระจ น

หมกระฮอกนอย โตนเตนไลกน

มลาหวยก น ในดงเปนเขต

มปาไม หนาแนนมดมง

ซ วสเหนตาเวน ออกมากะสวยแลว

เพนกะพากนสราง ถางดงเฮดเฮอนอย

พอหลวงสบอกหม ถางหมองน นฟนหมองน พอไดพกเซา

หาเอาไมไผบาน มาจกตอกสานกน

เกบเอาใบมามง ฝาแขบตองสมยน น

จ งไดนามาเอ น พอหลวงสต งซอ

บานกระฮอกแตพ น เฮาไดเอ นตอมา นองเอย

(แมยง) อายเอย ไผเปนผ มาสราง อารามวดปา

ความเปนมาต งแตก ขอใหช ปองทาง แหนอาย

(พอซาย) หลาเอย อายสไขปองทาง เปดปองประตไข

10

ประวตว ดปาเรไร ต งแตคาวหลงพ น

บญเฮาหลายเพนพาสราง อารามวดปา

หลวงป จนทรดา เปนตนเคาพาสรางว ดวา

ถามมาเลยนองหลา เรองวดปาเรไร

บานกระฮอกของเฮา เว าสฟงใหขาวแจง

หลวงปจนทรดาสรางวดแลว มการสอนหนงสอผก ต วหลา

มลกศษยทกดาน มาเฮยนไดบขาดสาย

ขยายการเฮยนฮ บาลตรโทเอก

สอนไดเหมดทกดาน บมย านฝายธรรม

สอนสนธมลอกซ า เทงแผนกภาษาขอม

ภาษาลาวโตธรรม เพนสอนใหเหมดเกล ยง

ซอเสยงดงพอได อยว ดปาเรไรบานกระฮอกคนไดซา

ถามอกบนองหลา เชญเจาเว ามา ซ นแหลว

(แมยง) อายเอย ค นเจาเว าจ งซ น นองแหงหม นคอเกบเหด

คอใสเบดหาปลา อยาสะคาเดออาย

หมายสมาถามเจา หนกหรอเบาใหอายตอบ

ป จนทรดาสรางวดแลว ความสาคญน นอยใส อายเอย

(พอซาย) หลาเอย อายฟงความถามเจา สงมาคอหนกหนวง แทนอ

คอกบบวงกบก หลายรอยหมนกโล แทหลา

ฟงเอาเดอนองหลา นองถามวาความสาคญ

เปนศนยรวมจตใจ พนองไทยเฮารง

เฮาผดงเอาไว ศาสนาประจาชาต

เฮาประมาทบ ได ค าสอนทานพทธองค

หลาเอย บมว ดบมวา คอจ งเดยรจฉานเชอหมกวางอยในเหลา

พวกพอแมผ เฒา เพนสอนไวฮตคลอง

ฟงเสยงมยๆฆอง สงโฆปาวทาความด

ฮอดวนศลวนพระ บาปบญไดหวลฮ ต วหลา

(แมยง) อายเอย เรองประวตบาน หรอวดปาเรไร

นองไดสนใจถาม เข าใจมาเหมดแลว

11

นองย งแคว คาใจอยเรองหนง

โบสถหรอสมวาน น เพนพาสรางแนบนอ อายเอย

(พอซาย) หลาเอย หลวงปจนทรเปนตนเคา ประธานใหญทางสงฆ

เอ นญาตโยมมาประชม สรางเสรมสมยน น

ไผกะเหนดดวย ตามโครงการของหลวงป

บาวสาวหล งย วย ๆ อยากเสรมสรางวดวา

ศาสนาสอยได พวกเฮาซวยอดหนน หลาเอย

ถอวาบญเฮาหลาย ไดสรางสมสมยน น

ป จนทรพาสราง สมมาหลงบกใหญ

พนองไกลพนองใกล เหนแลวชนใจ ต วหลา

(แมยง) อายเอย ป จ นทรพามาสราง จกปแตสรางกอ

พ.ศ.ใดจ งแลว ขอใหอายวามา แดถอน

(พอซาย) หลาเอย พ.ศ.เพนบอกไว 2224ไดลงมอ

หลายปเดอน จ งคอยไดมงแผนแปน

แปนผฮาง แลวจ งแมนมงดนขอ

ปจจบนหลวงป ค าภา ไดเอาสงกะสแดงมาแอม

(แมยง) อายเอย สรางโบสถสมกะแลว แนวใดนอแตมตม

ฮปแตมน น มาไดบอนจงได

(พอซาย) หลวงป โอ โอนอเพนคดฮ า นอนมอกายหนาผากคดแลวอยบเปน

อยากใหมฮปแตม เลยพาซางมฝมอ

เสยงซาลอ ชางสงหผ วงวาด

เทงสลาดฮปแตม ผสมสไดใสกน

แตมลวดลายวาน น แตละเรองมความหมาย

เขยนโตธรรมไปนา ใหลกหลานเกดมาลนไดเฮยนฮ

(แมยง) โอนออายเอย ฝาผนงสมน น มฮปหยงแหน

ทางขางในขางนอก เพนเขยนแตมรปหยง

(พอซาย) หลาสาวนางเอย ซางสงหแตม เรองพทธประวต

ต งแตตอนประสต ออกจากครรภมารดา

กลาววาจา เกนคนทงคาย

12

วา อคโคหะมสมง โลกสสมง เชฎโฐ

เสฏโฐเม ชาตปนบพะโจ

วาชาตน เปนทสด เปนผ ยอดประเสรฐ

สบอเกด ชาตหนาบม

อนน แมนคาถา พระเจาเหยยบโลกเฮาเอนตอมา

ตอจากน น เขยนฮปตดเกศา

บรรพชาอปสมบท ทรมานกายซ า

จนวาตรสรใด สาเรจโพธญาณ

กลายเปนศาสดา ส งสอนไทยบาน

พทธองคบอกไว แปดหมนสพน

อรยสจ 4คอกน เปนทางฮฮอม

แกปญหาตามน วทยาศาสตรแทๆของพนพทธองค

เขยนจนฮอด ตอนละลวงสงขาร สปรนพาน กลบไปสวรรคพ น หลาเอย

(แมยง) อายเอย ดานนอกทางเหนอน น ฮปแตมเปนเรองใด

ขอใหไขวาจา บอกมาพอใหฮแหนอาย

(พอซาย) ทางดานนอก จากทศเหนอเถงตาเวนออก

อายสบอกใหเจา จาไวอยาสะหลง

เปนฮปแตม พระลกษณ-พระลาม

ตามหานางสดา ทศกณฑลกไปล

เขยนจดฮอด ตอนละลองสงขาร

สปรนพพาน กลบไปสวรรคพ น หลาเอย

สวนตาเวนตกใต เปนเรองเวสสนดร

ยกมาเปนตอนๆ พอใหคนเหนฮ

นอกจากน น ย งมเรองพระมาลย

เพนไดเสดจไป เบงนรกเปนตาย าน

มตนไม สมพลง วงา

ตนง วผาเขากะเอ น มหนามส นพองยาว

เขาโอบข น เลอดไหลยอยยาง

ท งหอกแหลมแทงกน เปนหนาหลโตน

13

เทงมหมอ ตมกระทะทองแดง

แฮงสบเหลกสบทอง ตอกกะหมองกะปานนน

ไผผ ทากรรมฮาย ปาปงเปนบาป

ยามเมอลดช วเม ยน กรรมฮายจองเวร

สตวนารกฝงน น ฝากบอกมาเมองคน

อยาใหพนองเฮา กอกรรมทาช ว

ไผผ ผดผ วเจา เมยเขาเกนลวง

เปนบาปแท บหนพนแนนอน

(แมยง) อายเอย เว าเถงเรองประวตบ าน ของเฮาอกแหน

บานกะฮอกแท ๆ เดยวนอยไส

(ผ ซาย) หลายปล า หลายเดอนขามลวง

ตกเขาเขต เหมนตน นแมนลม

เขากะดงไฟฝง ผ ดเลาลอดบเม ยน

พากนไปเกยวขาว ในนาสหกขอบ

เลยเลาไฟไหมบาน ควนก มลกลาม

เหมดเอยงเสยง ไดยนเสยงฮองฮ า

น าตาไหลหยาดย อย โศกาซ าอาวคะนง

สวนวาโบสถหลงน มหลวงพอคาภา

เพนผ อยหนองฮ อาเภอลาสนธพน

เอาสงกะสมามงไว แทนดนขอทผกรอน

แลวนมนตพระคณเจา หลวงปลนมาสบตอ

บรณะสบสราง สมนอยฮปงาม

ค นผใดอยากฮ หนงสอตวธรรม

ใหถามหลวงปลน ผ เพนเฮยนสบสานไว

จารยค าไหลเปนคนแตม นามปากกาเขยนขด

หากแมนผดพลาดพล ง อภยใหแหนเดอ

ย อนเวลามหนอย จารนยบเหมดเรอง

กลาวเหมดทองเรอง อภยไวแดซคน

นายคาไหล ประพนธ

มหาวรตน โกกระบรณ ขดเกลาสานวน (สงหาคม 2551)