1

สมดภาพจตรกรรมฝาผนง

บอกเลาเรองราว

วดโพธาราม

ฮปแตมทว ดโพธาราม เปนเรองราวทชางแตมไดวาดภาพเกยวกบ เรองราวของวถชวตของ

ชาวบาน ภาพพทธประวต และวรรณกรรมทองถน เรองสงขศลปชย (สนไซ) มดงน

1) เรองพทธประวต

ชางแตมไดวาดเรองพทธประวต ตอนมหาภเนษกรมณ เลาถงเจาชายสทธตถะไดเขามา

เหนนางกานลนอนหลบใหลไมไดสต ทาใหเหนภาพอจาดตา แลวเกดการสงเวช เบอหนายใน

โลกยวสย พระองคจงตดสนใจออกบรรพชา และตอนตรสร ชางไดวาดภาพเจาชายสทธตถะ

ผจญหมมารทขดขวางการตรสรเปนพระพทธเจา ภาพในตอนนความชดเจนและสวยงามอยางยง

กองทพพญามารขดขวาง การตรสรของพระพทธเจา

พทธประวต ตอนมหาภเนษกรมณ เหนนางกานลหลบใหล เจาชายสทธตถะขมากณฑกะ เพอออกบวช

2

อกษรธรรม เรองพทธประวต

อานวา... ประ-สด-สด-ทด-ถะ แปล… ประสตสทธตถะ

อานวา... เมอ-ไป-เหน-เท-วะ-ทด-ทง-ส แปล...เมอไดไปพบเทวทตทง 4

3

แปล…พญามารเหนพระพทธเจา

แปล...ลกสาวพญามารไปยวยวนพระพทธเจา

อานวา... นาง-ทอ-ละ-น-ฮด-นา-เกา-ไส-มาน-แล แปล...แมธรณบบนาจากเกลาผมใหทวมกองทพมาร

4

2) เรองพระเวสสนดรชาดก

ภาพจตรกรรมฝาผนงบนสมวดโพธาราม ชางแตมไดวาดเรองราวพระเวสสนดรไวทผนง

โบสถท งภายในและภายนอก ครบท ง 13 กณฑ

อกษรธรรม เรองพระเวสสนดรชาดก ทวดโพธาราม

การวาดภาพบนผนงว ดโพธาราม น น ชางไดวาดลงบนฝาผนงบรรยายเรองสลบไปมา

อยางตอเนอง แตละตอนค นดวย ตนไมบาง ภเขาบาง แมน าบาง เปนตน บางทชางแตมไดเขยน

อกษรกากบไวเพออธบายความหมายของภาพน นๆ เปนชอตวละคร สถานท หรอเหตการณสาคญ

พระเวสสนดรชาดก มการแบง

แตละตอน โดยใชการวาดเปน

เสน แมนา ตนไม หรอภเขา

เพอแบงแตละตอน

กณฑนครกณฑ

5

ตางๆบาง เพอชวยใหผ ชมไดความร ความเขาใจ ดงเรองพระเวสสนดรชาดก จะพบมอกษรธรรม

เขยนกากบไวดวย ดงตอไปน

อานวา...ผะ-เวด-ลา-ป-แล แปล...พระเวสสนดรลาป

อานวา...อนน-มด-ท-ไป-ลา-ป-แล แปล...อนนนางมทรไปลาป

อานวา...อนน- ผะ-เวด-ทาน-ซาง แปล...อนนพระเวสสนดรบรจาคทานชาง

อานวา...อนน-ผะ-เวด-ทาน-ซาง แปล...อนนพระเวสสนดรบรจาคทาน

6

อานวา...บน-ผะ-เวด-ขาม-นา แปล...ตอนพระเวสสนดรเดนขามแมนา

อานวา...อนน-สะ-กะ-บน-แล แปล...กณฑสกกบรรพ

แปล..พระเวสสนดรเดนทางไปถงเมองมทราช

7

อานวา...อนน-พาม-ลม แปล...อนนพราหมณลนไถลลม

อานวา...เท-วะ-ดา-ลง-มา แปล...เทวดาเสดจลงมาบรบาลพระกณหา ชาล

อานวา...อนน-ผะ-เวด-กบ-มด-ท แปล...อนนพระเวสสนดรกบนางมทร

อานวา..อนน-ซ-ขวน-ผะ-เวด-กบ-มด-ท แปล...อนนสขวญพระเวสสนดรและนางมทร

8

3) วรรณกรรมทองถน เรองสนไซ (สงขศลปชย)

ประวตการประพนธ เรองสนไซน น ของเดมเปนหนงสอเทศนล า เรยกวา ล าสนไซ หรอ สนไซชาดก

จารลงบนใบลานจารกดวยอกษรธรรม มอยท งสน 21 ผก เขยนรอยแกวใชสาหรบอานใหฟงในเวลา

โศกเศรา เชน ในงานศพ (ลาวเรยกวา งนเฮอนด) ผ แตงหนงสอสนไซทเปนคากลอนนคอ ทาวปาง

คา ในช นแรก มหาสลา วระวงส สนนษฐานวาทาวปางคา นาจะเปนคนเดยวกบ พระเจาตอนคา

พระราชบดาของสมเดจพระเจาสรยะวงศาธรรมกราช โดยเหนวาในสมยของพระเจาตอนคาน น ซง

ตรงกบรชสมยของสมเดจพระเจาปราสาททอง แหงกรงศรอยธยา ตอมาเมอไดตรวจสอบพบวาเปน

คนละคนกน แตกนาจะเปนเชอพระวงศทไปครองเมองหนองบวล าภ ทาวปางคาไดแตงเรองสนไซในราว พ.ศ. 2192 หนงสอเรองน ไดมผ คดลอกโดยการจารลง

บนใบลานตอ ๆ กนมา ทพบน นมท งภาษาลาว และภาษาไทย แมวาจะไมตรงกนบางในบางตอน

แตทานมหาสลา วระวงส ไดอานอยหลายฉบบ แลวนามาเทยบเคยงกน เหนวาฉบบทคดลอกมาจาก

จงหวดอางทองฉบบภาษาไทย และฉบบของทานหยย อภย จากเมองโขง แขวงจาปาศกด (เปน

มรดกตกทอดกนมา )มขอความตรงกน จงไดถอเอาตนฉบบเมองโขง แลวนามาแกไขเรยบเรยงและ

พมพขนคร งแรกในประเทศลาว เมอป พ.ศ. 2492 หนงสอเลนนจงไดมการพมพตอมาอกหลายคร ง

จนถงทกวนน

9

เรองยอสนไซ สมวดโพธาราม

พระยากศราชเจาแผนดนเมองเปงจาล มมเหสชอนางจนทา พระยากศราชมนองสาวหนง

คนชอ นางสมนทา ตอมามย กษชอ กมภณฑ มาลกเอาตวนางสมนทาขณะชมสวนดอกไมอยไปเปน

เมย มลกดวยกนคนหนง คอนางสดาจนทร

พระยากศราช คดถงนางสมนทา(นองสาว) เปนอนมาก จงออกบวชเพอออกตามหา

นองสาว ออกเดนทางไปจนถงเมองจาปา ไดเหนลกสาว 7 คนของนนทเศรษฐ แหงเมองจาปา มาใส

บาตรกเกดความรก จงลาสกขาแลวปรกษาหารอกบเหลาอ ามาตย ซงเหนดเหนงามไปดวย จงสงขน

สกบขนคอนยกขนหมากไปสขอนางท ง 7 จากเศรษฐเพออภเษกเปนมเหสตอไป

ยกษกมภณฑลกพาตว

นางสมนทา

พระยากศราชบณฑบาต

หนาบานนนทเศรษฐ ณ เมองจาปา

10

พระยากศราชไดทาพธสมรสอยางยงใหญ เปนอนวาพระองคมมเหสท งหมดแปดองค คอ

พระนางจนทา กบลกเศรษฐท ง 7 คน คนแรกชอวาปทมมา สวนคนสดทองชอวา นางลน ตอมา

มเหสท งแปดเกดต งครรภพรอมกน โหรไดทานายวาลกของนางจนทามเหสองคแรก และลกของ

นางลน จะเปนคนด สวนลกของพสาวท งหกจะเปนคนช ว ทาใหมเหสอกหกคนมความเคยดแคน

จงจางวานใหโหรกลบคานายเสยใหม พรอมกบทาเสนหยาแฝดใหพระยากศราชหลงใหลนางท งหก

แลวใหเกลยดชงนางจนทาและนางลน

คร งถงว นคลอด ลกของนางจนทาไดคลอดลกเปนคชสห(ชางผสมกบราชสห) ชอวา

สโห สวนลกของนางลนคลอดเปนฝาแฝด คนพถอดาบกบธนศลปออกมาดวย ใหชอวา สนไซ (สน

ไซ) สวนนองเปนหอยสงข จงชอวา สงขาระกมาร หรอ สงขทอง สวนลกจากมเหสท งหกน นเปน

ชายท งหมด

พระยากศราช กบมเหสทง 7 คน

นางลน และนางจนทา ถกขบไลออกจากเมอง เปงจาล

11

พระยากศราช เชอฟงคาทานายของโหร เมอเหนโอรสทประสตออกมาแปลกประหลาดจง

ไดขบไลนางท งสองพรอมลกท ง 3 ออกจากเมองไป นางจนทาและนางลน จงออกเดนปาอาศย

ผลไมย งชพไปตามยถากรรมดวยความทกขยากเปนเวลาหนงเดอน ดวยความสงสารแมลกท งหาคน

พระอนทรจงไดเนรมตปราสาทใหท งหมดไดอยในปราสาทน นเปนเวลาถง 7 ป โดยไดรบการดแล

อยางดจากเหลาครฑและนาคไดผลดกนมาเฝาเวรยามรกษาความปลอดภยท งกลางวนกลางคน

พระยากศราชคดถงนางสมนทา(นองสาว)อยางย ง จงส งลกชายท งหกออกตามหานาง

สมนทา ลกชายท งหกออกเดนทางแลวหลงปาจนไปพบสนไซ นางจนทา และนางลน กลางปา

สอบถามซงกนและกนจงรวาเปนญาตกน เมอหกทาวกลบไปเฝาพระยากศราช จงออกอบายโกหก

พอวาไดพบท ง 5 คนในปา ถาไมเชอจะเรยกสตวปานอยใหญเขาเมองเพอเปนการพสจน ว นตอมา

เหลาสตวปาตางๆ เดนทางเขาเมอง แตไมไดทารายใคร จากน นทาวท งหกกออกอบายโกหกใหสน

ไซ สงขทอง และสโห ออกตดตามหานางสมนทาซงเปนอา

สโห นางลน และนางจนทา

สนไซ สงขทอง สโห

และพทงหกเดนทางตาม

หาอา (นางสมนทา)

12

นางจนทาและนางลน เมอทราบวา ลกๆ จะออกตดตามหานางสมนทา ตามพระประสงค

ของพระยากศราช กไมอาจทดทานได แมจะรวาตองเผชญกบอนตรายมากมาย กวาทจะไปถงเมอง

ย กษกมภณฑ กตองผาน 6 ยานน า และ 9 ดานมหาภย ดงน

ดานแรกคอ ดานงซวง (อาจจะเปนพญานาคราช) สนไซ ไดใชดาบฟนงซวงขาดเปนทอน

แลวเดนทางตอไป

แมน าสายแรก เปนแมน ากวางหนงโยชน ทาวท งหกไมสามารถขามไปดวยเพราะความกลว

สนไซจงบอกใหคอยอย ณ ทน น แลวใหสโหเปนผ คอยระวงภย สวนสนไซกบสงขทองจะออก

เดนทางขามแมน าเพอเดนทางตอไป สงขทองไดแปลงรางเปนเรอใหญใหสนไซข นน งขามแมน า

ดานทสอง เปนดานย กษกนดาน ย กษขน (ย กษอสสมข) เปนดานย กษช วชาสามานย ดวย

สนไซมฤทธ เดช จงสามารถฆาย กษไดโดยงาย

สนไซตอส กบงซวง

สโห และพชายทง 6

13

แมน าสายทสอง เปนแมน ากวาง 2 โยชน สนไซกน งเรอแปลงของหอยสงขขามไปได

ดานทสามคอ ดานชาง เมอข นจากฝง กพบโขลงชางปาจ านวนนบแสนตว มพญาฉททนต

เปนหวหนาโขลง สนไซจงใชธนยงชางตายเปนจานวนมาก และรบชนะในทสด

แมน าสายทสาม เปนแมน ากวาง 3 โยชน กสามารถผานไปไดดวยเรอแปลงของหอยสงข

ดานทส คอดานย กษ มฤทธ เดชและความดรายมากจานวน 4 ตน ชอวา กนดานย กษ จตต

ย กษ ไชยย กษ และวไชยย กษ ซงสนไซกสามารถฆาย กษตายท ง 4 ตนดวยศร

แมน าสายทส เปนแมน ากวาง 4 โยชน กสามารถผานไปได

ดานทหา คอดานย กษขน นางย กษทมากดวยกามราคะ สนไซกสามารถเอาตวรอดได

แมน าสายทหา เปนแมน ากวาง 5 โยชน

สนไซตอสกบยกษ สตน คอกนดานยกษ

จตตยกษ ไชยยกษ

และวไชยยกษ

สนไซสกบยกษกนดาน (วรณยกษ)

14

ดานทหก คอดานนารผล เปนตนไมทพระอนทรปลกไวเพอทดสอบจตใจของนกพรต ฤาษ

ดาบส วทยาธร เพอใหหลกหนกามโลกย มเพยงพวกโงเขลาเบาปญญาเทาน นทไมสามารถบรรล

เนกขมมะได สนไซไดผานมาถงดานน พอด จงไดสรบกบวทยาธรและเหลาย กษ โดยคดวาจะมาแยง

นารผลเชนกน แลวสนไซกรบชนะ

แมน าสายทหก เปนแมน ากวาง 6 โยชน

ดานทเจด คอ ดานย กษอสสมข เปนนางย กษผเสอ หนาเปนสนข สนไซใชดาบตดคอย กษ

ตายหลายแสนทอน

ดานทแปด คอดานเทพกนร เปนดานทสนไซไดนางเกยงคา ลกสาวพระยาทปกครองนาง

กนรท งหลายเปนเมย แลวสนไซกตดอยในดานน นาน 7 ว น ทาใหสงขทองรอนรนตองออกตดตาม

หานางสมนทา สนไซจงบอกใหสงขทองเดนทางลวงหนาไปกอนแลวคอยไปพบกน จากน นม

ชางชวยพาสนไซและสงขทอง นาทางไปย งเมองอโนราช โดยตกลงใหสงขทองเขาไปในเมอง สวน

สนไซจะรอดานนอกเมองอโนราช

สนไซตอส กบยกษและ

วทยาธรทมาแยงนารผล

15

ดานทเกา คอดานย กษกมภณฑ เปนดานสดทายของการผจญภย เมอสงขทองเดนทาง

ลวงหนาไปแลวหนงวน ซงเปนวนทย กษกมภณฑออกหาอาหารพอด สนไซไดลอบเขาไปใน

ปราสาท โดยใหสงขทองเฝาดตรงประตทางเขาปราสาท

จากน นสนไซไดไปบอกใหนางสมนทากลบเมองเปงจาลดวยความยากลาบาก เนองดวย

นางสมนทารกย กษกมภณฑมาก จนเกดศกสงครามแยงชงนางสมนทาระหวางกองทพย กษกบสน

ไซและสงขทองหลายคร ง เหลาย กษฆาไมตายเสยท ยงฆายงเพมจานวนข นเปนทวคณ สนไซเหน

ทาไมไดการจงตองยงศรไปบอกสโหใหมาชวยรบกบกองทพย กษ เมอท งสามพนองรวมมอกนรบ

จนกองทพย กษไดลมตายเปนจานวนมากแลวกพายแพไปในทสด

ชางปาอาสาพาสนไซและ

หอยสงขเดนทางไปยง

เมองอโนราช

สนไซไดพบกบนาง

สมนทา เพอรบกลบ

เมองเปงจาล

16

สนไซรบชนะย กษกมภณฑแลวสงหารกมภณฑ แตนางสมนทากย งไมยอมกลบเมองเปง

จาล เนองจากนางปรารถนาจะพบพระธดาคอนางสดาจนทร ซงตกเปนชายาของทาวอรณนาคแหง

บาดาล เมอคร งทกมภณฑแพพนนสกา

สนไซจงตองลงไปเมองบาดาลแขงพนนสกาแลวพานางสดาจนทรกลบมาได เมอกลบมา

พบกบพนองท งหกรออยกอนแลว แตพนองท งหกมความอจฉาจงออกอบายชวนสนไซไปอาบน า

แลวผลกสนไซตกเหว แตสนไซรอดตายเพราะพระอนทรมาชวยไวแลวนาตวไปสงแม

สนไซตอสกบกองทพยกษ

กมภณฑ ยงฆายงเพม

จานวนเปนทวคณ

สโหไดมาชวยสนไซ

และสงขทองสรบ

กบกองทพยกษ

17

สนไซแขงพนนสกากบ

ทาวอรณนาคแหงบาดาล

พนองทงหก

18

เมอพนองท งหกกลบถงเมองเปงจาล ไดไปกราบทลพระยากศราช และนางสมนทา โดย

ทลเอาความดความชอบใสตว และไดทลอกวา สนไซน นไดตกเหวตายไปแลว แตนางสมนทาไม

เชอจงเอาไมซองปนเกลาและสไบแขวนเสยงทาย วาหากสนไซตายขอใหของเหลาน นสญหาย แต

ถาหากไมตายกขอใหมคนนาของสงนไปสงคนทเมองเปงจาล

พนองทงหกมความอจฉาจง

ออกอบายชวนสนไซไป

อาบนา แลวผลกตกเหว

นางสมนทาเสยงทาย

ดวยปนปกผมและสไบ

19

แมนางสมนทาจะทลวาผ ทชวยเหลอตนกลบมาคอ สนไซ พระยากศราชกหาเชอไม ตอมา

มพอคาทเปนนายสาเภาเอาสงของเหลาน นไปสงใหทเมอง นางสมนทาจงรวาหลานชายย งไมตาย

ตอมาเมอพระยากศราชรความจรงจงส งใหนาลกชายท งหกไปขงคก จากน นไดจดขบวน

ไปรบตวนางจนทา และนางลน พรอมโอรสกลบวง เพอใหสนไซไดครองราชย แตไดรบการ

ปฏเสธ เพราะพระองคไดทาความผดพลาดตางๆ มากมาย จงเปนเหตใหนางท งสองและลกๆ ไม

ตองการกลบวง ทาใหพระองคเสยพระทยจนเปนลมสลบไป สนไซจงตองขอรองพระอนทรชวยให

ทกคนฟนอกคร ง จากน นเหลาอ ามาตยจงไดกราบอญเชญใหสนไซข นครองเมองเปงจาล สนไซจง

ตองรบคาเชญ แลวเสดจข นครองราชยดวยพธทยงใหญ

หกพนอง