575

N ECATİ BEGrsquoİN GAZELLERİN D E TEZAcircD SAN ATIN IN KU LLAN IM I

Bah ir SELCcedilUK

Tezacircd ın ouml zellik le şiir d il ind e o ld ukccedila ouml nem li b ir yeri vard ır Fark lı t an ım larıyla karşılaşt ığ ım ız t ezacircd d uyg u ve d uumlşuumlnceleri zıt kavram larla g uumlccedilluuml ve et k ili b ir b iccedilim d e an latm a aralarınd aki ilg id en d o layı karşıt ik i m anayı b ir ifad ed e t o p lam a sanat ıd ır O layları ve eşyayı fark lı yan ları ile g ouml rm eyi g ouml ruuml len ve d uyu lan ın d aha et k ileyici b ir şekild e sunu lm asın ı sağ layan t ezacircd sanat ı f ikricirc b ir zem ine o tu rm akla b ir lik t e sanat kacircrın

Ouml ZET D ivan şair ler in in sıkccedila başvurduğu sanat lardan b ir i olan tezacircd an lam bakım ından karşıt kavram ları b ir arada toplam a sanat ıdır O layları ve eşyayı farkl ı youmln ler i i le goumlrm eyi etk i l i ve kalıcı olm ayı sağlayan bu edebi sanat ayn ı zam anda şair in iccedil duumlnyasın ı da yansıt ır Belagat k i tap larında ldquom utabakat t ıbak ta tb ik m uumltezacircd gib i isim ler le an ılan tezacircdın ccedileşit l i şeki l ler ine rast lan ır XV yuumlzyıl şa ir i N ecacirct icirc Begrsquoin gazel ler inde soyu t som ut var l ık kavram ve nesnelerin an lam sal karşıt l ığ ına sıkccedila rast lan ır Bu karşıt l ık lar la şa ir beyt in an lam ccedilerccedilevesin i gen işlet ip zengin ccedilağrışım lara kapı ara lam aktadır Bu ccedilalışm ada N ecacirct icirc Begrsquoin gazel ler inde tezacircd oluştu ran goumlstergeler tespit ed i lerek bun ların yapı ve an lam boyu tu uumlzer inde duru lacakt ır

Anaht ar Kelim eler N ecacirct icirc Beg g azel t ezacircd sanat an lam

U SIN G TEZAcircD (O PPO SITIO N O XYM O RO N ) AT N ECAcircTIcirc BEGrsquoS GH AZEL ABSTRACT Tezacircd w h ich is a frequent ly appl ied l i terary art in D ivan Poet ry is coexistence of con t radict ing w ords in the sam e poet ic un it of u t terance Th is l i terary art not on ly does a im at visual izing acts even ts and th ings from differen t and var ious aspects th rough an effect ive expression bu t reverberat ion of art ist ic inner w or ld Tezacircd w h ich is coincided in belagat books nam ed as ldquom utabakat t ıbak ta tb ik m uuml tezacircdrdquo has a few var iet ies N ecacirct icirc Beg 15th cen tu ry poet frequen t ly uses sem ant ic con t radict ions of concrete and abst ract th ings concepts and objects in h is gazels Through these con t radict ions he expands sem an t ic fram es of verses thus creates substan t ia l connotat ions Th is paper a im s at d iscoursing st ructu ral and sem an t ic d im ensions of tezacircds frequen t ly appl ied in N ecacirct icirc Begrsquos gazels Keyw ord s N ecacirct icirc Beg g azel t ezacircd lit erary art m ean ing Eskilerin ldquoher şey zıd d ıyla kaim d irrdquo souml zuuml zıt lık ların insan d uumlnyasınd aki yerin i g ouml sterm e b akım ınd an ouml nem t aşır Ccediluumlnkuuml kavram lar insan zihn ind e zıt lık lar ve b enzerlik lerle b ir lik t e yer alır Gouml sterg elerin g erccedilek d eğ eri d e ancak b u şekild e o rt aya ccedilıkar Zaten d ilb ilim e g ouml re d e kavram lar insan zihn ind e t ek t ek d eğ il il işk il i b ağ lan t ılı o ld ukları ouml t ek i kavram larla b ir arad a b u lunm aktad ır Ku llan ım sırasınd a b u kavram lar kend iliğ ind en seccedililir ve akt arılır An lam accedilısınd an ik i fark lı d u rum aktarılm ış o lu r Bouml ylece souml ylem g uumlccedillen ir an lam zeng in leşir (b kz Aksan 1999 114) Guumln luumlk hayat t a ccedilo ğ u zam an farkına varm ad an et k ileyici g uumlcuumlnd en fayd aland ığ ım ız kavram karşıt lığ ı p ek ccedilo k yerd e karşım ıza ccedilıkm aktad ır M uumlzik m im ari m inyatuuml r resim ve ouml zellik le ed eb iyat karşıt lık ların g ouml ruuml ld uumlğ uuml alan lard ır Ko nuşm a d ilin i zeng in leşt iren ik ilem e d eyim ve atasouml zlerind e an lat ım a zeng in lik katan ouml nem li hususlard an b ir i d e karşıt ifad elerd ir ldquo sağ lı so llu iy i kouml tuuml rdquo ik ilem eleri ldquog ouml kte ararken yerd e b u lm ak t avşana kaccedil t azıya t u t d em ekrdquo d eyim leri ldquob akarsan b ağ b akm azsan b ağ o lu r g elin ağ zı t u t u lu r elin ağ zı t u t u lm azrdquo atasouml zleri b u zeng in ifad e b iccedilim ine verileb ilecek ouml rnek lerd en b irkaccedilıd ır

Yrd Doccedil Dr Adıyaman Uumlniversitesi Eğitim Fakuumlltesi Tuumlrkccedile Eğitimi Boumlluumlmuuml bahirselcukgmailcom

576

iccedil d uumlnyasın ı ve heyecan ların ı d a m uhatab a accedilar (b kz Saraccedil 2000151) Şiir d ilind eki karşıt lık lar o kuyan ve d in leyen in zihn ind e an lat ılan d u rum un b elirg in leşm esind e can lanm asınd a ouml nem li b ir işleve sah ip t ir Ccediluumlnkuuml b ir ouml nerm en in yan ınd a o na zıt o lan b eklenm eyen b ir b aşkasın ın g et ir ilm esi m et in ccedilouml zuumlcuuml iccedilin şaşırt ıcı o lm akta m etn in et k isi artm aktad ır Yine şiir d ilind e d uumlşuumlnce ve d uyg u ların an lat ım ı sırasınd a b irb ir ine zıt kavram lı kelim elerin d u rum ve o layların b ir araya g et ir ilişi an lat ım ı d aha g uumlccedilluuml d aha et k ileyici yap m aktad ır (Aksan 1999 114 M eng i 200098) Şiir d il in in an lam ve yap ı youml nuumlnd en d erin lem esine işlend iğ i D ivan şiir ind e sıkccedila b aşvu ru lan an lam sanat larınd an b ir i o lan t ezacircd ın fark lı şekillerd e t arif ve t asn if ine rast lan ır (b kz Kart al 2007413- 428) Bazıları t ezacircd ın o luşm ası iccedilin ik i kavram ın b irb ir ine zıt o lm ası şart ın ı ouml ne suuml rerlerken b azıları ik i kavram ın zıt lık (iyi- kouml tuuml ) o lum lu luk- o lum suzluk (g elm ek- g elm em ek) n isb et (ana- kız) ilg iler in in d e t ezacircd sanat ın ı o luştu racağ ın ı souml ylem işlerd ir Belag at la ilg il i kaynaklara b akıld ığ ınd a t ezacircd ın g erccedilekleşm esi iccedilin şu huumlkuumlm ler in g eccedilerli o ld uğ u g ouml ruuml luuml r (Kart al 2007418- 419)

1 Bir ib are iccedilind e b irb ir ine zıt ik i şeyin b u lunm ası t ezacircd sanat ın ın o luşm ası iccedilin kaf id ir 2 Bu ik i zıt şey ldquog ece- g uumlnd uumlz accedil- to krdquo ldquog uuml lm ek- ağ lam ak d uumlşm ek - kalkm akhelliprdquo kelim eleri

ldquoalm ak- alm am ak yazm ak- yazm am akrdquo g ib i f il ler in o lum lu - o lum suz ccedilekim leri ve ldquosiyah - b eyazrdquo g ib i karşıt renkler d e o lab ilir

3 Ayn ı kavram uumlzerind e o lm asa d ah i ayn ı m ısra b eyit b en t t e b u lunm aları d a b u ik i şey arasınd a t ezacircd o luştu rm aya kacircf id ir Yukarıd aki hususlar g enel o larak t ezacircd sanat ın ın g erccedilekleşm esi iccedilin yeterli o lsa d a karşıt kavram lard an b ir in in g erccedilek d iğ erin in d e m ecaz an lam d a o ld uğ u t ezacircd lar d aha etk ili o lm aktad ır Bat ı d iller ind e t ezacircd ldquoan to nym y o p p o sit io n an t i- t hese o ksim o rrdquo g ib i t er im lerle karşılanm akta b elag at kit ap larınd a ldquo t ıb acirck t at b icirck t ekacircfuuml m u tacircb akat m ukacircsem e m uuml tezacircd g ib i isim lerle an ılm aktad ır Fakat ouml zellik le b elag at k it ap larınd a t ezacircd zıt lığ ı t ıb acirck t at b icirck m u tacircb akat uyg un luğ u t ekacircfucirc d a eşit liğ i ifad e etm ekted ir Klacircsik kaynaklard a t ezacircd ın yap ı ve an lam youml nuumlnd en farklı şekillerd e t asn if ed ild iğ i g ouml ruuml luuml r Bu t asn if lerd e t ezacircd ı o luştu ran kelim elerin t uuml r ve an lam ların ın g ouml z ouml nuumlnd e b u lund u ru lm aktad ır (b kz Eren ve Uzuno ğ lu 2006 Bilg eg il 1989 ) Divan şiir in in d ilin in ku ru luşund a ouml nem li yeri o lan N ecacirct icirc Beg d uyg u ve d uumlşuumlncelerin i et k in b ir b iccedilim d e ifad e ed eb ilm ek iccedilin t ezacircd sanat ına sıkccedila yer verm işt ir Bu yo lla şair hem an lam karşıt lığ ıyla an latm ak ist ed iğ in i d aha ccedilarp ıcı b ir b iccedilim d e ifad e etm iş hem d e kend i iccedil ccedilat ışm aların ı ouml zellik le g azelin b ir b akım a b aşkah ram an ı o lan acircşığ ın ccedilalkan t ılar la d o lu d uumlnyasın ı yansıt m aya ccedilalışm ışt ır N ecacirct icirc Beg aşağ ıd aki ouml rnekte g ouml ruuml leceğ i uumlzere (vatand a g arip o lm ak) an lam b akım ınd an zıt ib are ve souml zleri b ir arad a ku llanarak t ezacircd o luştu rm uşsa d a o nun g azellerind e d ikkat ccedileken d aha ccedilo k karşıt an lam lı kelim elerle o luştu ru lm uş t ezacircd lard ır Bu ned en le b iz b u ccedilalışm ad a şair in ouml nem li b ir uumlslucircp ouml zelliğ i o larak d ikkat ccedileken karşıt an lam lı kelim elerle o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rnekleri uumlzerind e d u racağ ız1

1 Menderes Coşkun anlam bakımından zıt olan ibare ve soumlzlerin bir ifadede kullanılmasına ibare tezacircdı lafız bakımından birbirinin karşıtı olan kelimelerin oluşturduğu tezada lafzicirc tezacircd adını vermiştir (2007152 154)

D im ez n ice suuml rinuuml rsin kap um d a sen d e ġ aricircb Kim esne b encileyin o lm asun va ta nda ġa r icircb (24- 1)

Ko num uzun am accedil ve kap sam ı g ereğ i b iz t ezacircd sanat ın ın ku llan ıld ığ ı b eyit lerd eki an lam uumlzerind e ccedilo k fazla d u rm ayacak b u sanat ın b ir uumlslucircp ouml zelliğ i N ecacirct icirc Beg rsquoin g azellerind eki yansım aların ı ele alm aya ccedilalışacağ ız

577

N ecacirct icirc Beg rsquoin g azellerind eki t ezacircd ları yap ı ve an lam hususların ı g ouml z ouml nuumlnd e b u lund u rarak ik i b aşlık alt ınd a ele alab ilir iz2

I Yap ıları Bakım ınd an Tezacircd lar

N ecacirct icirc Beg Tuuml rk şiir d ilin in t eşekkuuml luumlnd e b uumlyuumlk ouml nem i haiz b ir şarid ir D ikkat ed ilirse N ecacirct icirc Beg rsquoin t ezacircd sanat ınd a karşıt lık larınd an ist ifad e et t iğ i kelim elerin Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o ld uğ u g ouml ruuml lecekt ir N ecat icirc Beg rsquoin g azellerind eki t ezacircd lı kavram ları yap ı b akım ınd an ik i g rup ta inceleyeb ilir iz3

a İsim İsim Soylu Kelim elerle Yap ılan Tezacircd lar

N ecacirct icirc Beg rsquoin g azellerind e en fazla karşım ıza ccedilıkan t ezacircd ccedileşid i isim ve isim so ylu (isim sıfat ) kelim elerle yap ılm ış t ezacircd lard ır ldquo vefa- cefa p ad işah - g ed a t ab ip - hasta şerb et - zeh ir el- ayak m eyhane- m escit kara-d en iz su - t o p rak d uumlnya- ah iret kat re- um m an g am - neşe yer- g ouml k ayak- b aş in san - p eri ateş- su g uumln - ay b ug uumln - yarın g uuml l- d iken vaiz- m est m ana- su ret var- yo k uumlst - b aş uyku - uyan ık lık iccedil- d ışhellipldquo g ib i isim o lan karşıt lık ve n isp et ilg iler in in yan ınd a aslen sıfat o lan ldquoakıllı- d eli d o st - d uumlşm an haram - helal karan lık -ayd ın lık kacircf ir- m uumlsluumlm an yaşlı- g enccedil yalan - g erccedilek harap - acircb acircd acı- t at lı ko lay- g uumlccedil ouml luuml - d ir i ak- kara yakın - uzak g izli- accedilık b icircg acircne- acircşina b ir- b in sert - yum uşak aşağ ı- yukarı m am ure- viran helliprdquo g ib i kavram larla d a t ezacircd yap ılm ışt ır

b Fiillerle Yap ılan Tezacircd lar N ecacirct icirc Beg ldquoağ lam ak - g uuml lm ek b ağ lam ak - ccedilouml zm ek etm ek- etm em ek saklam ak- b u lm ak saklam ak-g ouml ruumlnm ek g ouml ruumlnm ek- g izlem ek az g ouml rm ek- ccedilo k g ouml rm ek g ouml zuumlnuuml accedilm ak- uyu tm ak kaccedilm ak- b u luşm ak inm ek- ccedilıkm ak verm ek - alm ak uyum ak- uyanm ak can verm ek- sağ o lm ak can verm ek - can alm ak ouml lm ek-hayat verm ek ham uş o lm ak - ağ zın ı accedilm ak helliprdquo g ib i sın ır lı sayıd aki f ii l ler le d e (f i il y f i i l) t ezacircd sanat ı yap m ışt ır

N ecacirct icirc Beg rsquoin g azellerind e isim ve isim so ylu kelim elerle yap ılm ış t ezacircd lar la k ıyasland ığ ınd a f ii l ler le yap ılm ış t ezacircd ların fazla o lm ad ığ ı g ouml ruuml luuml r Tezacircd yap ılırken ku llan ılan isim ve isim so y lu kelim elerin ccedilo kluğ u f iil ler in azlığ ı N ecacirct icirc Beg rsquoin hareket t en ziyad e isim ve sıfat lar la kavram karşıt lığ ınd an fayd alanarak d uyg u ve d uumlşuumlnceleri t ab lo laşt ırd ığ ı iccedile d ouml nuumlkluumlğ uuml resm et t iğ i g ouml ruuml luuml r I I Anlam Bakım ınd an Tezacircd lar 4

a İk ili Karşıt lık lar

Bu t ezacircd ccedileşid ind e t ezacircd ı o luştu ran kavram lar arasınd a t am b ir zıt lık souml z ko nusud u r Bu b ouml luumlm d e yer alan ldquoağ lam ak - g uuml lm ek akıllı- d eli acircşin acirc- b icircg acircne ateş- su az- ccedilo k b ağ lam ak - ccedilouml zm ek d ert - d erm an d o st -d uumlşm an d uumlnya- ah iret d uumlş- b icircd acircr eğ ri- d o ğ ru facircş- racircz g am - neşe haram - helal haracircb - acircb acircd karan lık -rucircşen kuuml fr- im an ko lay- g uumlccedil m am ure- viran saklam ak- b u lm ak sert - yum uşak şerb et - zeh ir var- yo k verm ek- alm ak yakın - uzak yalan - g erccedilek vefa- cefahelliprdquo karşılaşt ırm aların ın hem en hep si D ivan şiir ind eki ldquoaşk - acircşık - m aşucirckrdquo d uumlşuumlncesi ccedilerccedilevesind e o luştu ru lm uş t ezacircd lard ır Acircşığ ın ccedilekt iğ i ccedilileler ve iccedilind e b u lund uğ u ik ilem sevg ilid en g elen sıkın t ılar ve acircşığ ın ccedilaresizliğ i acircşığ ın ku l sevg ilin in su ltan o luşuhellip g ib i d uumlşuumlnceler b u t ezacircd ların zem in in i o luştu rm aktad ır Gazellerd e karşıt kelim elerd en b azen her ik isin in g erccedilek b azen b ir in in g erccedilek d iğ erin in m ecaz an lam d a ku llan ıld ığ ı g ouml ruuml lm ekted ir Beyit iccedilerisind eki kelim e kad ro suyla karşıt kelim eler arasınd aki m uumlnaseb et t ezacircd ı o luştu ran g ouml sterg elerin yatay ya d a d ikey eksend e yer alm ası b un ların b irb ir ler ine o lan m esafeleri t ezacircd ın d erecesin i et k ilem ekted ir İk ili karşıt lık ların b azıları N ecacirct icirc Beg rsquod e o ld uğ u g ib i D ivan şiir ind e d e yayg ın o larak g eccedilen kavram lar uumlzerine ku ru lm uştu r ldquod ert - d erm an kuuml fr- im an kacircf ir- m uumlsluumlm an vefa- cefardquo b un ların en b aşlıcalard ır

2 Ccedilalışmada Ali Nihat Tarlan tarafından hazırlanan ldquoNecacircticirc Beg Divanırdquondan istifade edilmiştir (1997) 3 Bilgegil tezacircdların doumlrt şekilde teşekkuumll ettiğini belirtir 1 İsim soyundan kelimeleri birbiriyle karşılaştırma suretiyle 2 Fiil veya fiilimsileri karşılaştırmak suretiyle 3 Ekleri veya edatları karşılaştırma suretiyle 4 Ek veya edatı bulunan bir kelimeyi isim soyundan bir kelime ile karşılaştırmak suretiyle (1989184-185) Elimizdeki oumlrneklerden hareketle biz tezacircdları yapı bakımından iki grup halinde inceleyeceğiz 4 Tezacircdları anlam bakımından sınıflandırırken Aksanrsquoın (2005129-131) tasnifinden faydalandık Aksan dilbilimsel sınıflandırmalardan hareketle Tuumlrkccedile kelimeleri beş grupta incelemiştir Fakat Aksanrsquoın da belirttiği uumlzere bu sınıflar iccedilerisinde birden ccedilok gruba dacirchil edilebilecek oumlrnekler de vardır

578

Acı- Tat lı

Gacirch aġ zum a suumlkker ezer uuml g eh aġ u larsın Tat lusın intildeen ey sit em uuml fuuml rkat i acı (566- 4)

Tacirc k im leb uumlntilde acircġ yacircrı şerb et lere kand u rd ı O l a cı b en i ta t lu cacircnum d an usand u rd ı (576- 1)

Ak- Kara

Yuumlzi ka ra vuuml g ouml zleri a ġ o la rakicircb uumlntilde Souml g m ek n iced uuml r b ilm ezin el- kıssa d u rsquoacirccı (640- 4)

Acircfit acircb um yuumlzuumlntilde a ġ alnuntilde accedilukd u r g erccedili k im Sacircyevacircr ard untildecad ur b ir n ice yuumlzi ka ra la r (139- 4)

Akıllı- Şeyd a (D eli- U slu )

lsquoAcirckıl - i sacircb ir id uumlm lsquoacircşık - ı şeydacirc kıld ı Yuumlz u rub yalvaran o l g ouml zleri sahhacircra m ed ed (47- 3) Souml ze uym az d iyuuml siz b antildea deluuml d im entilde k im İşin i ġ ayre inanm az k işi uslu o lıcak (278- 7)

A rsquolacirc- Ed nacirc Acircsit acircnuntilde b en ġ aricircb i b aġ rına b assa n rsquoo la İşig uumlntilded en b arınu r a rsquolacirc vuuml ednacirc la r b u g uumln (432- 5)

Acircsacircn- Guumlccedil

Leb i yacircku t ına b en cacircnum ı acirc sacirc n viruuml rin Bana b ir b ucircseyi o l guumlccedil i le ikracircr eyler (65- 4)

Acircşina - Bicircg acircne Cacircn ile cacircnacircn kavuşd ı d intilde N ecacirct icirc g elm esuumln Aşinacirc la r cem rsquoid uuml r b u b und antilde o l bicircgacirc neduumlr (118- 7) Bicircgacirc ne g ib i b akd uġ untilde o ld u r N ecacirct icircye Kim var hezacircr b encileyin acirc şinacirc la runtilde (298- 5)

At eş- Su

Uyd u rd ı g ouml n luumlm i g ouml ze lsquoışkun keracircm et i Gouml r n ice vird i acirc teş i le acirc ba it t ihacircd (50- 3)

Ko t em acircşacirc eylesuumln ler lsquoacircrız u ruhsacircruntilde ı Kand a ise acirc b uuml acirc teş d ocirc stum aylaġ o lu r (107- 4)

Az- Ccedilok Bizi kend uumlye ccedileksuumln zuuml lfuumlntilde a z a z Selacircm it b izd en o l t arracircra ccedilok ccedilok (266- 5) Ccediloġı b un ı işid uumlb aza g eluuml r g ouml ntilde luumlm k im Guumlnd e b intilde kerre t o lanm ak işig in a z g ele (555- 4)

Bay uuml Ged acirc (Zeng in- Fakir)

Bird uuml r ey d ervicircş ecel ccedileng acircline ba y uuml gedacirc Kim b eracircb erd uuml r suya d ouml ym ekd e şekkerle nem ek (316- 6)

579

D ert - D erm an Git N ecacirct icircrsquod en kesil saġ lık la g elm e ey ta bicircb D erde derm acirc n eyle d ird uumlm derde derm acirc n eyled uumlntilde (289 - 7) Ey N ecacirct icirc derd im iş derm acirc na irg uuml ren sen i O l ta bicircb - i cacircn uuml d ild en iste sen derm acirc nuntildeı (570- 6)

D ost - D uumlşm an (D ost - Ağ yar)

Tenhacirc salın ey dost sen a ġyacirc rı n rsquoid ersin Cennet g uumllinuumlntilde b ilesine hacircr g erekm ez (213- 4)

Em icircn o lm a g ouml ntildeuuml l h icracircnd an intildeen Biluuml rsen dost o lm az eski duumlşm a n (385- 1)

D uumlnya- Cennet D uumlnya- Ahiret

H alk- ı lsquoacirclem b ir yana o ld ı b u şeyd acirc b ir yana Cennet - i kucircyun ko m azam o lsa duumlnyacirc b ir yana (3- 1)

İşig uumlntilde duumlnyacirc da cacircnacirc lsquoacircşıkuntilde m irsquoracirccıd u r Acirch ı retde cennet - i arsquolacirc- yi lsquoil l iyyicircn id uuml r (167- 2)

D uumlş- Bicircd acircr

Sen i duumlşuumlnde g ouml re id i b ir acircd em Eb ed o lunca bicircdacirc r o lm aya id i (582- 7)

Eğ ri- D oğ ru

Kıb le hakkı toğruya m yo lund a b en licirck in rakicircb Eğri souml zler souml ylem işd uuml r ey h ilacircl- eb rucirc sana (14- 2)

Facircş- Racircz

Suracirch icirc souml yled i m acirc f irsquoz- zam icircri D iricircġ acirc m eclisuumlntilde facirc ş o ld ı racirc z ı (634- 1)

Gam - N eşe (Şad )

Kuuml lb e- i ahzacircnum uz ga m la m uumlşerrefd uuml r yine Şacirc d o l ey d il şacirc d k i o ld u d o st lar m ihm acircn - ı d o st (30- 3)

H aram - H elal

Ey g ouml nuuml l lsquoışk o d ına yanm ak sana o ld ı helacirc l Vrsquoey g ouml zuumlm m ihrinde o l m acirc hun ha racirc m uyhu sana (14- 5) Karsquob ed e ku rb acircn g ib i b en kanum ı it d uumlm helacirc l O l haricircm - i vaslın ı b antildea ha racirc m itm iş yine (556- 3)

580

H ast a- İ lac (H ast a- Tab ip Bim ar- Tab ip ) Bir b ucircsentildeuumlntilde oumlluumlm luumlsiduumlr ha sta N ecacirct icirc Ey larsquol- i leb i cacircn - ı b elacirc- d icircd e lsquoi lacirc cı (566- 6)

Ben sana hacircluumlm ağ lad uğ um zahm et o lm asun Bir ha sta kim ta bicircbe g ele d erd in i d ouml ker (58- 3) Bicircm acirc r - ı g am em b end en b icirc- ccedilacircre ta bicircb el ccedilek İtm e em eg uumln zacircyirsquo b ana o lan o lm ışd u r (84 - 5)

H aracircb - Acircb acircd

Dil m uuml lk i ha racirc b olm a yınca O lm a dı cihacircnd a lsquoışk acirc bacirc d (51- 2)

Karanlık - Ayd ın lık (Rucircşen )

Ġam - ı zuuml lfuumlntilde le ka ra ntildeu id i lsquoacirclem g ouml zuumlm e An ı rucircşen id en o l m ih r- i cihacircn - tacircb untilded u r (138- 1) Ka ra ntildeu giceleruumlm itm eg e b enuumlm rucircşen Derucircn - ı d ild en ir işen şursquoacircrsquo- ı acirch yit er (157- 1)

Kuumlf r- İm an Kacircf ir- M uumlsluumlm an Ġavġ acirc b ırakd ı kuumlfr ile icircm acirc n arasına Zuuml lf uuml lsquoizacircr iccedilind e ko p ald an şehacirc hatuntilde (283 - 5) H ak b iluuml r cacircnum uza g eccedild i p ericircşacircn lıkd an N e um ar o l saccedilı kacirc f ir b u m uumlselm acirc nl ıkda n (396- 1)

M am ure- V iran

Ccediluumln visacircluumlntilde g encine cacircy itm ez id uumlntilde d o stum N e id i d il m a rsquom ucircresin cevruumlntilde le vicircracirc n eylem ek (296- 2)

Sert - Yum uşak (m um - seng nerm - kat ı) Sab r it f iracircka tacirc ccedilekesin lsquoışk yayın ı N erm o lu r acircteş ile d ilacirc her kem acircn - ı sa ht (32- 3) M arsquoşucircka g ouml ntilde lin eg m ed i Ferhacircd eg erccedili k im M ucircm eyler id i şevki o d ı seng - i hacircreyi (581- 2) N erm uuml haricircr uuml hu lle- i suumlnd uumls g eluuml r b antildea Taş yuumlkled uuml rse ka t ı g ouml ntildeuuml lluuml ler arkam a (545- 4)

Şerb et - Zeh ir

N rsquoid eluumlm d evr sunarsa sana şerbet b ana zehr Bu cihacircn b ouml yle o lu r g acirch b ana g acirch sana (2- 3)

V ar- Yok

Yok h isacircb ınd ad u r ağ zun la b eluumln An ları ouml p m ekd e ko cm akd a ne va r (99- 6)

581

Aġ zuntildeuntilde zerrece yok ccediluumlnki vefacircd acircrlıġ ı Bird uuml r ey d o st anuntilde yok luġı vuuml va rl ıġ ı (561- 1)

V asl- Firak

Safacirc- yi va sl ın ı d acircrsquoim antildear b elacirc- yi f i racirc k H avacirc - yi cennet i n acircr- ı cahicircm id er t arsquoricircf (270- 3)

V efa- Cefa

Cacircnacirc cefacircn ı lsquoacircşık - ı b icirc- d il vefacirc b iluuml r H er taş k im ata red d uumln eli m erhab acirc b iluuml r(87- 1)

Ey g ouml ntildeuuml l cevr uuml cefacirc da n b u kad ar şacircd o ld untilde Vay eg er zerre kad ar m ih r uuml vefacirc sın g ouml resin (400- 4)

Yakın - U zak (Baicircd - M ukarreb )

Ya k ın o lm a m uhacircl if o lana d evlet luuml b aşuntildeccediluumln I ra ġ o lsun ayaġ untilde t o p raġ ınd an cuumlm le acircfet ler (207- 12) İt d i ba rsquoicircd cacircn uuml cihacircnd an b u g uumln b en i Aġ yacircr yacircra o ld ı m uka rreb d id uumlkleri (585- 79)

Yalan- Gerccedilek

Bizi d uumlnyacirc b ig i ey d o st ya la ncı sanm a Bu g uumln ih lacircs ile gerccedilek ku lunuz şacirch b iluuml r (64 - 2)

H er k im e ya la n ise d erd uumlntilde b antildea gerccedilekduumlruumlr H er k im e gerccedilek ise vaṣ luntilde b antildea ya la n g ib i (626- 2)

Zarsquoicircf - Tuumlvacircnacirc (Zayıf - Guumlccedilluuml)

Devlet - i lsquoışkuntilded a send en art uk o lu r leşkeruumlm Bir yana tu rsa za rsquoicirc f o lan tuumlvacirc nacirc b ir yana (3- 4)

Ağ lam ak - Guumllm ek

lsquoOuml m ruumlm a ğla m a k la g eccedild uumlğ in he lacircl itm ek iccediluumln N acircz ile ey g o nca- leb b ir kez yuumlzuumlm e guumll yeter (76- 2) Guumllm ek o lm azsa N ecacirct icirc a ġla m a k ho d hacirczıruntilde Guuml lşen o lm azsa m uumlyesser uşd a kuuml lhan g uuml l g ib i (587 - 7)

Bağ lam ak - Ccediloumlzm ek Zuuml lfuumlntilde g ir ih lerin i ccediloumlzelden nesicircm - i sub h Ba ġla nm a z o ld ı nacircfe- i m uumlşg - i H ıt acirc yuumlki (572 - 2)

Can V erm ek- Can A lm ak (Can V erm ek- Sağ O lm ak)

N ūş id er b icircg acircnelerle Rūm ili ṣ o lu ların Acircşinacirclar b ezm - i ġ am d a cacirc n viruumlben cacirc n a lur (55- 2)

582

Yacircra cacirc n virduumlntilde N ecacirct icirc hocirc ş halacircş it d uumlntilde yine Vay ne kurtu lduntilde sen i k im se d im ezd i sa ġ olur (107- 7)

Goumlzuumlnuuml Accedilm ak- U yu( t )m ak Yuumlzuumlm e b ak goumlzintilde i a ccedil ġ u rū r- ı salt acircnatd an g eccedil

N ice b eg ler uyutm ışdur cihacircn efsacircned uumlr d ir ler (61- 4) Goumlzuumlntilde a ccedil it d i ṣ ud acirc d il- b eri hem - d em b u g ice Bah t uya ndı uyudı f it ne- i lsquoacirclem b u g ice (534- 1)

Goumlrm ek- Gizlenm ek

Yaşum ı goumlruumlp t erahhum id esin d ird uumlm velicirc Aġ lad uġ um b u k i g uumln goumlrinse ah ter gizlenuumlr (124- 2)

H am uş O lm ak- Ağ zın ı Accedilm ak

Dacircrsquoim ha m ūş ol ey p uumlser g ouml r k im n ice d uuml rler d ouml ker Ki a ġzın ı b ir kerre a ccedila r yıllar la d eryacircd a ṣ ad ef (268 - 4)

İnm ek - Ccedilıkm ak

Tu talum zenb icircl ile g ouml kd en iner m eh- p acircreler A b eg uumlm yerd en m i ccedilıkdı lsquoacircşık- ı b icirc- ccedilacircreler (139- 1)

Ouml lm ek- D irilm ek

Ben oumllduumlm g iruuml diri lduumlm cihacircn ahvacirclin i b ild uumlm Ruh - ı cacircnacircn ile hū r- ı cinacircn ı b antildea ouml g retm entilde (303- 4)

Sak lam ak- Bulm ak Sa k la dum id i g ouml n luumlm i buldı ccedilıkard ı hacircl Zacirch ir b ud u r k i no kta ile b ilinuuml r zam icircr (77- 3)

V erm ek- A lm ak

H ep Karam an b ahşicircşid uuml r rucirczig acircrun vird uumlg i H acirczır o l k im virduumlgin send en g iruuml d evracircn a lur (55- 6) Gouml zuumlntildee cacirc n viruumlb zuuml lfuumlntilde i a ldum Ki m isk erzacircn o lu r t acirctacircr elind en (381- 3)

Kaccedilm ak- Buluşm ak

Ka ccedilm a b izd en senuumlntilde le buluşuruz Ey yuumlzi t acircze g uuml l b u lsquoacirclem d uumlr (66- 3)

Saklam ak- Goumlruumlnm ek

H acircrd an havlı d uumlzuumlb sa k la yım a z sen i rakicircb N ered en b akar isentilde serv- i h ıracircm acircn goumlrinuumlr (80- 4a)

İk ili karşıt lık lar g rub una d acirch il b azı ouml rneklerd e b eyit t e ik i t ezacircd ın yer ald ığ ı g ouml ruuml luuml r Bu b eyit lerd e ik il i t ezacircd larla an lam d aha d a zeng in leşm ekted ir

583

Acı- Lezzet Gelm ek- Gelm em ek Ġam a cısı N ecacirct icircye ṣ ō ş geldi ouml yle k im Gelm ez m ezacircka şehd uuml şeker o l kad ar lezicircz (53- 5)

Ağ lam ak - Guumllm ek D ost - D uumlşm an

Aġla duġum b u k i duumlşm a nla ra guumlluumlnc o ld um Uym ad um dost la ra vay b en i vay b en i (646- 5)

Akıl- Aşk D eli- U slu

Gouml ntildeuuml l ayd u r b antildea k im lsquoa k l ı unu t lsquoışk ı g ouml zet Vacirccib o ld ı k im işid em deluumlden uslu hab er (111- 3)

Cefa- V efa Bim ar- Tim ar

Cefacirc ya sab r id en irer vefacirc ya Ki bicircm acirc r o lana t icircm acirc r id erler (175- 6)

Cefa- V efa Gerccedilek- Yalan

Sen b icirc- vefa yı t erk- i cefacirc it d i d id iler Gerccedilek ler işid uumlb d id i şallacirch ya la n o la (21- 6)

D evlet - Bicirc- d evlet D ert - D erm an

Derd - m end o lan laruntilded u r devlet i d acircruuml rsquoş- şifacirc Kank ı bicirc- devletduuml r o l k im derdi ko r derm acirc n alu r

El- Ayak Akıl- D ivane

El t u tub alm a a ya k b elk i a ya k t u t eluumlm al D im esuumln lsquoa kl eyesi socirc f icirc santildea dicircvacirc ne (514- 4)

Firkat - V uslat M elacircl- Ferah

Firka t d iyacircrınuntilde entilde eyuumlsid uuml ruuml r m elacirc l V usla t b ahacircrınuntilde n it ek im entilde kem i fera h (43- 4)

Gece- Guumlnd uumlz Kara- Ak O ld ı ve o lısar ne k i yazıld ı m acirc- seb ak Leyl uuml nehacirc r iccediluumln ne ka ra d iyeluumlm ne a k (273- 1)

Pad işah - Geda Sucircret - M anacirc Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m a rsquonicircde Sucircretacirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r (96- 8)

Pad işah - Ccedilaker Yak ın - I rak

Ben fa k icircr o ld uġ um iccediluumln g elm ez o lm azsın ya k ın Pacirc dişacirc hum neyki kaccedilm ak b ouml yle ccedilacirc kerden ı ra ġ (267- 3)

584

Şacircd icirc- Gussa D erd - D erm acircn H am d uuml lirsquol lacirch p acircd işacirchum d evlet ind e huumlsnuumlntildeuumlntilde Şacirc d icircye ġussa m g uuml ler derduumlm e derm acirc n im renuuml r (132- 3)

Tab ip - H ast a D ert - D erm an Cacircn ta bicircbisin senuumln g eld uumlg uumln um an ha sta la r H o ş d ir iluuml r derd i le derm acirc na o lm az acircşinacirc (17 - 3)

Tab ip - H ast a D ert - Şifa Gouml rm eyicek ha sta yı kim e lsquoilacircc eyler ta bicircb D erdm end o lan larund u r d evlet - i d acircruuml rsquoş- şi facirc (25- 7)

Yir- Goumlk Z icircr- Zeb er Bir ik i g uumln d ah ı sen m acircha ir işm ezse eluumlm Yaşum u acirchum id er yiri goumlk i zicircr uuml zeber (72- 3)

b Biccedilim sel İ lişk ili Karşıt lık lar Bu tuuml r karşıt lık t a ayn ı kouml kten t uuml rem iş kelim elerin ek lerle o luştu rd ukları t ers an lam souml z ko nusud u r Sın ır lı sayıd a ouml rneğ ine rast lad ığ ım ız b u g rup taki karşıt lık lar d aha ccedilo k f iil l ler in o lum lu ve o lum suz şekiller iyle o luştu ru lm uştu r Farsccedila ldquob icirc- ldquo ouml n ed at ıyla o luştu ru lm uş ouml rnekler d e b u g rup iccedilerisine d acirch il ed ileb ilir

Et m ek- Etm em ek

İşig uumlntilde i varsquod e i tduumlntilde i tm eduumlntilde g it d i vefacirc Souml z ile kaccedil kez b en i sen M ısra su lt acircn eyled uumlntilde (289- 4)

Geccedilm ek- Geccedil(e)m em ek Sacirckiyacirc b ezm - i m ahab b etd e N ecacirct icirc- i levend Bacircd ed en geccedildi leb - i rūh - fezacircd an geccedilem ez (224- 7)

Git m ek- Gitm em ek

Docirc stum larsquoluumlntilde t em ennacircsı g ouml ntildeuuml ld en gitm eye Gide g uuml ld en reng m uuml ld en şevk d eryacircd an nem ek (316- 2)

Goumlrm ek- Goumlrm em ek

Kad d uumlntilde goumlruumlb b acircd - ı seher acircb - ı revacircna lsquoarz id er Bu serv- i h o ş- ref t acircrı b iz b ir b ucircstacircnd a goumlrm eduumlk (291- 5)

Ouml lm ek- Ouml lm em ek

Kacircrsquoil o lu rsam oumllm eye m en rsquo id e leb leruumlntilde M acircrsquoil o lu rsam oumllm em ege ko m aya g ouml zuumlntilde (318- 3)

D il- Bicirc- D il

Zuuml lfuumlntilde um ar hasta di l ey kacircm et i şim şacircd - ı nacircz Sacircyed uuml r bicirc- di l lere serv- i h ıracircm acircn b ahşişi (605 - 4)

585

Ccedilare- Bicirc- ccedilacircre Ey M esicirchacirc d ehenuumlntilde ġ ayb şifacirc- hacircnesid uuml r Gel d iricircġ eylem e bicirc- ccedilacirc releruumlntilde ccedilacirc relerin (422- 2)

Guumlnah- Bicirc- g uumlnacirch

Sevd uumlg uumlm ccediluumln kasd id erm işsin b en i ouml ld uuml rm eg e Bicirc- guumlnacirc h ouml ld uuml rm eg uumlntilde yacirc Rab guumlnacirc hı yo k m ıd u r (59 - 2)

H ab er- Bicirc- hab er

N e kat ı bicirc- ha ber o ld untilde haricircf so hb etd en Şaracircb - ı n acircb ile sacirckicircler ald ılar ha beruumlntilde (319- 6)

Sit are- Bicirc- sit acircre

Sitacirc resuumlz g ouml rinuuml r ay yuumlzuumlntildee b aksa g uumlneş N esine g erm o lu r o l bicirc- si tacirc re nacirczlanu r (188- 5)

c İ lişk isel ve D ereceli Karşıt lık lar Bu g rup ta yer alan t ezacircd lar ya ayn ı ko nu ile ilg ili t ers an lam lı souml zcuumlklerd en o luşm akta ya d a g ouml relik n isb et karşılaşt ırm a d erecelend irm e an lam ı t aşım aktad ır Ayak- Baş

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre t u tm a yir in i b ilm ez b aşa ccedilıkar (78- 4) Ayağ una yuumlzin suuml rer N ecacirct icirc Eyuuml varu r b aşınd a d evlet i var (86- 7)

Ayak- El

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre tu tm a yir in i b ilm ez başa ccedilıkar (78- 4) Eluumln d ep ret yuuml ruuml t sacirckicirc ayağ ı Ki d evracircnun b eg acircyet suuml rat i var (86- 4) Cacircn uuml b aşı a ya ġuntilde t o zına icircsacircr id eyin Eluumlm irm iş iken ey yuumlzi g uumlneş m acirc- m eleke (551- 1)

Bacircrid - Germ (Soğ uk - Sıcak) N acircsihuumlntilde b acircrid souml zind en uumlşuumld uumlntildese d o stum Sicircnem e g el k im senuumlntildeccediluumln g erm o lub d ur b u o caġ (265- 5)

Bir- Bin Bunca b elacircna sab r id erem b in b elacirc ile Bir kez yuumlzuumln i g ouml rim ez o ld um b elacirc b ud u r (79- 6)

Bug uumln- Yarın Bu guumlnuumlm ya rına kalsun d iyene lsquoacirckıl d im e lsquoAcirckıl o ld u r k im ko m az d uumlnyacircd a b ir nacircn d im e (641 - 3) İk i cihacircn ı t erk id er uşd a bu guumln ya rın Tacirc k im N ecacirct icirc b ir o la sen m eh - likacirc ile (549- 1)

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

576

iccedil d uumlnyasın ı ve heyecan ların ı d a m uhatab a accedilar (b kz Saraccedil 2000151) Şiir d ilind eki karşıt lık lar o kuyan ve d in leyen in zihn ind e an lat ılan d u rum un b elirg in leşm esind e can lanm asınd a ouml nem li b ir işleve sah ip t ir Ccediluumlnkuuml b ir ouml nerm en in yan ınd a o na zıt o lan b eklenm eyen b ir b aşkasın ın g et ir ilm esi m et in ccedilouml zuumlcuuml iccedilin şaşırt ıcı o lm akta m etn in et k isi artm aktad ır Yine şiir d ilind e d uumlşuumlnce ve d uyg u ların an lat ım ı sırasınd a b irb ir ine zıt kavram lı kelim elerin d u rum ve o layların b ir araya g et ir ilişi an lat ım ı d aha g uumlccedilluuml d aha et k ileyici yap m aktad ır (Aksan 1999 114 M eng i 200098) Şiir d il in in an lam ve yap ı youml nuumlnd en d erin lem esine işlend iğ i D ivan şiir ind e sıkccedila b aşvu ru lan an lam sanat larınd an b ir i o lan t ezacircd ın fark lı şekillerd e t arif ve t asn if ine rast lan ır (b kz Kart al 2007413- 428) Bazıları t ezacircd ın o luşm ası iccedilin ik i kavram ın b irb ir ine zıt o lm ası şart ın ı ouml ne suuml rerlerken b azıları ik i kavram ın zıt lık (iyi- kouml tuuml ) o lum lu luk- o lum suzluk (g elm ek- g elm em ek) n isb et (ana- kız) ilg iler in in d e t ezacircd sanat ın ı o luştu racağ ın ı souml ylem işlerd ir Belag at la ilg il i kaynaklara b akıld ığ ınd a t ezacircd ın g erccedilekleşm esi iccedilin şu huumlkuumlm ler in g eccedilerli o ld uğ u g ouml ruuml luuml r (Kart al 2007418- 419)

1 Bir ib are iccedilind e b irb ir ine zıt ik i şeyin b u lunm ası t ezacircd sanat ın ın o luşm ası iccedilin kaf id ir 2 Bu ik i zıt şey ldquog ece- g uumlnd uumlz accedil- to krdquo ldquog uuml lm ek- ağ lam ak d uumlşm ek - kalkm akhelliprdquo kelim eleri

ldquoalm ak- alm am ak yazm ak- yazm am akrdquo g ib i f il ler in o lum lu - o lum suz ccedilekim leri ve ldquosiyah - b eyazrdquo g ib i karşıt renkler d e o lab ilir

3 Ayn ı kavram uumlzerind e o lm asa d ah i ayn ı m ısra b eyit b en t t e b u lunm aları d a b u ik i şey arasınd a t ezacircd o luştu rm aya kacircf id ir Yukarıd aki hususlar g enel o larak t ezacircd sanat ın ın g erccedilekleşm esi iccedilin yeterli o lsa d a karşıt kavram lard an b ir in in g erccedilek d iğ erin in d e m ecaz an lam d a o ld uğ u t ezacircd lar d aha etk ili o lm aktad ır Bat ı d iller ind e t ezacircd ldquoan to nym y o p p o sit io n an t i- t hese o ksim o rrdquo g ib i t er im lerle karşılanm akta b elag at kit ap larınd a ldquo t ıb acirck t at b icirck t ekacircfuuml m u tacircb akat m ukacircsem e m uuml tezacircd g ib i isim lerle an ılm aktad ır Fakat ouml zellik le b elag at k it ap larınd a t ezacircd zıt lığ ı t ıb acirck t at b icirck m u tacircb akat uyg un luğ u t ekacircfucirc d a eşit liğ i ifad e etm ekted ir Klacircsik kaynaklard a t ezacircd ın yap ı ve an lam youml nuumlnd en farklı şekillerd e t asn if ed ild iğ i g ouml ruuml luuml r Bu t asn if lerd e t ezacircd ı o luştu ran kelim elerin t uuml r ve an lam ların ın g ouml z ouml nuumlnd e b u lund u ru lm aktad ır (b kz Eren ve Uzuno ğ lu 2006 Bilg eg il 1989 ) Divan şiir in in d ilin in ku ru luşund a ouml nem li yeri o lan N ecacirct icirc Beg d uyg u ve d uumlşuumlncelerin i et k in b ir b iccedilim d e ifad e ed eb ilm ek iccedilin t ezacircd sanat ına sıkccedila yer verm işt ir Bu yo lla şair hem an lam karşıt lığ ıyla an latm ak ist ed iğ in i d aha ccedilarp ıcı b ir b iccedilim d e ifad e etm iş hem d e kend i iccedil ccedilat ışm aların ı ouml zellik le g azelin b ir b akım a b aşkah ram an ı o lan acircşığ ın ccedilalkan t ılar la d o lu d uumlnyasın ı yansıt m aya ccedilalışm ışt ır N ecacirct icirc Beg aşağ ıd aki ouml rnekte g ouml ruuml leceğ i uumlzere (vatand a g arip o lm ak) an lam b akım ınd an zıt ib are ve souml zleri b ir arad a ku llanarak t ezacircd o luştu rm uşsa d a o nun g azellerind e d ikkat ccedileken d aha ccedilo k karşıt an lam lı kelim elerle o luştu ru lm uş t ezacircd lard ır Bu ned en le b iz b u ccedilalışm ad a şair in ouml nem li b ir uumlslucircp ouml zelliğ i o larak d ikkat ccedileken karşıt an lam lı kelim elerle o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rnekleri uumlzerind e d u racağ ız1

1 Menderes Coşkun anlam bakımından zıt olan ibare ve soumlzlerin bir ifadede kullanılmasına ibare tezacircdı lafız bakımından birbirinin karşıtı olan kelimelerin oluşturduğu tezada lafzicirc tezacircd adını vermiştir (2007152 154)

D im ez n ice suuml rinuuml rsin kap um d a sen d e ġ aricircb Kim esne b encileyin o lm asun va ta nda ġa r icircb (24- 1)

Ko num uzun am accedil ve kap sam ı g ereğ i b iz t ezacircd sanat ın ın ku llan ıld ığ ı b eyit lerd eki an lam uumlzerind e ccedilo k fazla d u rm ayacak b u sanat ın b ir uumlslucircp ouml zelliğ i N ecacirct icirc Beg rsquoin g azellerind eki yansım aların ı ele alm aya ccedilalışacağ ız

577

N ecacirct icirc Beg rsquoin g azellerind eki t ezacircd ları yap ı ve an lam hususların ı g ouml z ouml nuumlnd e b u lund u rarak ik i b aşlık alt ınd a ele alab ilir iz2

I Yap ıları Bakım ınd an Tezacircd lar

N ecacirct icirc Beg Tuuml rk şiir d ilin in t eşekkuuml luumlnd e b uumlyuumlk ouml nem i haiz b ir şarid ir D ikkat ed ilirse N ecacirct icirc Beg rsquoin t ezacircd sanat ınd a karşıt lık larınd an ist ifad e et t iğ i kelim elerin Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o ld uğ u g ouml ruuml lecekt ir N ecat icirc Beg rsquoin g azellerind eki t ezacircd lı kavram ları yap ı b akım ınd an ik i g rup ta inceleyeb ilir iz3

a İsim İsim Soylu Kelim elerle Yap ılan Tezacircd lar

N ecacirct icirc Beg rsquoin g azellerind e en fazla karşım ıza ccedilıkan t ezacircd ccedileşid i isim ve isim so ylu (isim sıfat ) kelim elerle yap ılm ış t ezacircd lard ır ldquo vefa- cefa p ad işah - g ed a t ab ip - hasta şerb et - zeh ir el- ayak m eyhane- m escit kara-d en iz su - t o p rak d uumlnya- ah iret kat re- um m an g am - neşe yer- g ouml k ayak- b aş in san - p eri ateş- su g uumln - ay b ug uumln - yarın g uuml l- d iken vaiz- m est m ana- su ret var- yo k uumlst - b aş uyku - uyan ık lık iccedil- d ışhellipldquo g ib i isim o lan karşıt lık ve n isp et ilg iler in in yan ınd a aslen sıfat o lan ldquoakıllı- d eli d o st - d uumlşm an haram - helal karan lık -ayd ın lık kacircf ir- m uumlsluumlm an yaşlı- g enccedil yalan - g erccedilek harap - acircb acircd acı- t at lı ko lay- g uumlccedil ouml luuml - d ir i ak- kara yakın - uzak g izli- accedilık b icircg acircne- acircşina b ir- b in sert - yum uşak aşağ ı- yukarı m am ure- viran helliprdquo g ib i kavram larla d a t ezacircd yap ılm ışt ır

b Fiillerle Yap ılan Tezacircd lar N ecacirct icirc Beg ldquoağ lam ak - g uuml lm ek b ağ lam ak - ccedilouml zm ek etm ek- etm em ek saklam ak- b u lm ak saklam ak-g ouml ruumlnm ek g ouml ruumlnm ek- g izlem ek az g ouml rm ek- ccedilo k g ouml rm ek g ouml zuumlnuuml accedilm ak- uyu tm ak kaccedilm ak- b u luşm ak inm ek- ccedilıkm ak verm ek - alm ak uyum ak- uyanm ak can verm ek- sağ o lm ak can verm ek - can alm ak ouml lm ek-hayat verm ek ham uş o lm ak - ağ zın ı accedilm ak helliprdquo g ib i sın ır lı sayıd aki f ii l ler le d e (f i il y f i i l) t ezacircd sanat ı yap m ışt ır

N ecacirct icirc Beg rsquoin g azellerind e isim ve isim so ylu kelim elerle yap ılm ış t ezacircd lar la k ıyasland ığ ınd a f ii l ler le yap ılm ış t ezacircd ların fazla o lm ad ığ ı g ouml ruuml luuml r Tezacircd yap ılırken ku llan ılan isim ve isim so y lu kelim elerin ccedilo kluğ u f iil ler in azlığ ı N ecacirct icirc Beg rsquoin hareket t en ziyad e isim ve sıfat lar la kavram karşıt lığ ınd an fayd alanarak d uyg u ve d uumlşuumlnceleri t ab lo laşt ırd ığ ı iccedile d ouml nuumlkluumlğ uuml resm et t iğ i g ouml ruuml luuml r I I Anlam Bakım ınd an Tezacircd lar 4

a İk ili Karşıt lık lar

Bu t ezacircd ccedileşid ind e t ezacircd ı o luştu ran kavram lar arasınd a t am b ir zıt lık souml z ko nusud u r Bu b ouml luumlm d e yer alan ldquoağ lam ak - g uuml lm ek akıllı- d eli acircşin acirc- b icircg acircne ateş- su az- ccedilo k b ağ lam ak - ccedilouml zm ek d ert - d erm an d o st -d uumlşm an d uumlnya- ah iret d uumlş- b icircd acircr eğ ri- d o ğ ru facircş- racircz g am - neşe haram - helal haracircb - acircb acircd karan lık -rucircşen kuuml fr- im an ko lay- g uumlccedil m am ure- viran saklam ak- b u lm ak sert - yum uşak şerb et - zeh ir var- yo k verm ek- alm ak yakın - uzak yalan - g erccedilek vefa- cefahelliprdquo karşılaşt ırm aların ın hem en hep si D ivan şiir ind eki ldquoaşk - acircşık - m aşucirckrdquo d uumlşuumlncesi ccedilerccedilevesind e o luştu ru lm uş t ezacircd lard ır Acircşığ ın ccedilekt iğ i ccedilileler ve iccedilind e b u lund uğ u ik ilem sevg ilid en g elen sıkın t ılar ve acircşığ ın ccedilaresizliğ i acircşığ ın ku l sevg ilin in su ltan o luşuhellip g ib i d uumlşuumlnceler b u t ezacircd ların zem in in i o luştu rm aktad ır Gazellerd e karşıt kelim elerd en b azen her ik isin in g erccedilek b azen b ir in in g erccedilek d iğ erin in m ecaz an lam d a ku llan ıld ığ ı g ouml ruuml lm ekted ir Beyit iccedilerisind eki kelim e kad ro suyla karşıt kelim eler arasınd aki m uumlnaseb et t ezacircd ı o luştu ran g ouml sterg elerin yatay ya d a d ikey eksend e yer alm ası b un ların b irb ir ler ine o lan m esafeleri t ezacircd ın d erecesin i et k ilem ekted ir İk ili karşıt lık ların b azıları N ecacirct icirc Beg rsquod e o ld uğ u g ib i D ivan şiir ind e d e yayg ın o larak g eccedilen kavram lar uumlzerine ku ru lm uştu r ldquod ert - d erm an kuuml fr- im an kacircf ir- m uumlsluumlm an vefa- cefardquo b un ların en b aşlıcalard ır

2 Ccedilalışmada Ali Nihat Tarlan tarafından hazırlanan ldquoNecacircticirc Beg Divanırdquondan istifade edilmiştir (1997) 3 Bilgegil tezacircdların doumlrt şekilde teşekkuumll ettiğini belirtir 1 İsim soyundan kelimeleri birbiriyle karşılaştırma suretiyle 2 Fiil veya fiilimsileri karşılaştırmak suretiyle 3 Ekleri veya edatları karşılaştırma suretiyle 4 Ek veya edatı bulunan bir kelimeyi isim soyundan bir kelime ile karşılaştırmak suretiyle (1989184-185) Elimizdeki oumlrneklerden hareketle biz tezacircdları yapı bakımından iki grup halinde inceleyeceğiz 4 Tezacircdları anlam bakımından sınıflandırırken Aksanrsquoın (2005129-131) tasnifinden faydalandık Aksan dilbilimsel sınıflandırmalardan hareketle Tuumlrkccedile kelimeleri beş grupta incelemiştir Fakat Aksanrsquoın da belirttiği uumlzere bu sınıflar iccedilerisinde birden ccedilok gruba dacirchil edilebilecek oumlrnekler de vardır

578

Acı- Tat lı

Gacirch aġ zum a suumlkker ezer uuml g eh aġ u larsın Tat lusın intildeen ey sit em uuml fuuml rkat i acı (566- 4)

Tacirc k im leb uumlntilde acircġ yacircrı şerb et lere kand u rd ı O l a cı b en i ta t lu cacircnum d an usand u rd ı (576- 1)

Ak- Kara

Yuumlzi ka ra vuuml g ouml zleri a ġ o la rakicircb uumlntilde Souml g m ek n iced uuml r b ilm ezin el- kıssa d u rsquoacirccı (640- 4)

Acircfit acircb um yuumlzuumlntilde a ġ alnuntilde accedilukd u r g erccedili k im Sacircyevacircr ard untildecad ur b ir n ice yuumlzi ka ra la r (139- 4)

Akıllı- Şeyd a (D eli- U slu )

lsquoAcirckıl - i sacircb ir id uumlm lsquoacircşık - ı şeydacirc kıld ı Yuumlz u rub yalvaran o l g ouml zleri sahhacircra m ed ed (47- 3) Souml ze uym az d iyuuml siz b antildea deluuml d im entilde k im İşin i ġ ayre inanm az k işi uslu o lıcak (278- 7)

A rsquolacirc- Ed nacirc Acircsit acircnuntilde b en ġ aricircb i b aġ rına b assa n rsquoo la İşig uumlntilded en b arınu r a rsquolacirc vuuml ednacirc la r b u g uumln (432- 5)

Acircsacircn- Guumlccedil

Leb i yacircku t ına b en cacircnum ı acirc sacirc n viruuml rin Bana b ir b ucircseyi o l guumlccedil i le ikracircr eyler (65- 4)

Acircşina - Bicircg acircne Cacircn ile cacircnacircn kavuşd ı d intilde N ecacirct icirc g elm esuumln Aşinacirc la r cem rsquoid uuml r b u b und antilde o l bicircgacirc neduumlr (118- 7) Bicircgacirc ne g ib i b akd uġ untilde o ld u r N ecacirct icircye Kim var hezacircr b encileyin acirc şinacirc la runtilde (298- 5)

At eş- Su

Uyd u rd ı g ouml n luumlm i g ouml ze lsquoışkun keracircm et i Gouml r n ice vird i acirc teş i le acirc ba it t ihacircd (50- 3)

Ko t em acircşacirc eylesuumln ler lsquoacircrız u ruhsacircruntilde ı Kand a ise acirc b uuml acirc teş d ocirc stum aylaġ o lu r (107- 4)

Az- Ccedilok Bizi kend uumlye ccedileksuumln zuuml lfuumlntilde a z a z Selacircm it b izd en o l t arracircra ccedilok ccedilok (266- 5) Ccediloġı b un ı işid uumlb aza g eluuml r g ouml ntilde luumlm k im Guumlnd e b intilde kerre t o lanm ak işig in a z g ele (555- 4)

Bay uuml Ged acirc (Zeng in- Fakir)

Bird uuml r ey d ervicircş ecel ccedileng acircline ba y uuml gedacirc Kim b eracircb erd uuml r suya d ouml ym ekd e şekkerle nem ek (316- 6)

579

D ert - D erm an Git N ecacirct icircrsquod en kesil saġ lık la g elm e ey ta bicircb D erde derm acirc n eyle d ird uumlm derde derm acirc n eyled uumlntilde (289 - 7) Ey N ecacirct icirc derd im iş derm acirc na irg uuml ren sen i O l ta bicircb - i cacircn uuml d ild en iste sen derm acirc nuntildeı (570- 6)

D ost - D uumlşm an (D ost - Ağ yar)

Tenhacirc salın ey dost sen a ġyacirc rı n rsquoid ersin Cennet g uumllinuumlntilde b ilesine hacircr g erekm ez (213- 4)

Em icircn o lm a g ouml ntildeuuml l h icracircnd an intildeen Biluuml rsen dost o lm az eski duumlşm a n (385- 1)

D uumlnya- Cennet D uumlnya- Ahiret

H alk- ı lsquoacirclem b ir yana o ld ı b u şeyd acirc b ir yana Cennet - i kucircyun ko m azam o lsa duumlnyacirc b ir yana (3- 1)

İşig uumlntilde duumlnyacirc da cacircnacirc lsquoacircşıkuntilde m irsquoracirccıd u r Acirch ı retde cennet - i arsquolacirc- yi lsquoil l iyyicircn id uuml r (167- 2)

D uumlş- Bicircd acircr

Sen i duumlşuumlnde g ouml re id i b ir acircd em Eb ed o lunca bicircdacirc r o lm aya id i (582- 7)

Eğ ri- D oğ ru

Kıb le hakkı toğruya m yo lund a b en licirck in rakicircb Eğri souml zler souml ylem işd uuml r ey h ilacircl- eb rucirc sana (14- 2)

Facircş- Racircz

Suracirch icirc souml yled i m acirc f irsquoz- zam icircri D iricircġ acirc m eclisuumlntilde facirc ş o ld ı racirc z ı (634- 1)

Gam - N eşe (Şad )

Kuuml lb e- i ahzacircnum uz ga m la m uumlşerrefd uuml r yine Şacirc d o l ey d il şacirc d k i o ld u d o st lar m ihm acircn - ı d o st (30- 3)

H aram - H elal

Ey g ouml nuuml l lsquoışk o d ına yanm ak sana o ld ı helacirc l Vrsquoey g ouml zuumlm m ihrinde o l m acirc hun ha racirc m uyhu sana (14- 5) Karsquob ed e ku rb acircn g ib i b en kanum ı it d uumlm helacirc l O l haricircm - i vaslın ı b antildea ha racirc m itm iş yine (556- 3)

580

H ast a- İ lac (H ast a- Tab ip Bim ar- Tab ip ) Bir b ucircsentildeuumlntilde oumlluumlm luumlsiduumlr ha sta N ecacirct icirc Ey larsquol- i leb i cacircn - ı b elacirc- d icircd e lsquoi lacirc cı (566- 6)

Ben sana hacircluumlm ağ lad uğ um zahm et o lm asun Bir ha sta kim ta bicircbe g ele d erd in i d ouml ker (58- 3) Bicircm acirc r - ı g am em b end en b icirc- ccedilacircre ta bicircb el ccedilek İtm e em eg uumln zacircyirsquo b ana o lan o lm ışd u r (84 - 5)

H aracircb - Acircb acircd

Dil m uuml lk i ha racirc b olm a yınca O lm a dı cihacircnd a lsquoışk acirc bacirc d (51- 2)

Karanlık - Ayd ın lık (Rucircşen )

Ġam - ı zuuml lfuumlntilde le ka ra ntildeu id i lsquoacirclem g ouml zuumlm e An ı rucircşen id en o l m ih r- i cihacircn - tacircb untilded u r (138- 1) Ka ra ntildeu giceleruumlm itm eg e b enuumlm rucircşen Derucircn - ı d ild en ir işen şursquoacircrsquo- ı acirch yit er (157- 1)

Kuumlf r- İm an Kacircf ir- M uumlsluumlm an Ġavġ acirc b ırakd ı kuumlfr ile icircm acirc n arasına Zuuml lf uuml lsquoizacircr iccedilind e ko p ald an şehacirc hatuntilde (283 - 5) H ak b iluuml r cacircnum uza g eccedild i p ericircşacircn lıkd an N e um ar o l saccedilı kacirc f ir b u m uumlselm acirc nl ıkda n (396- 1)

M am ure- V iran

Ccediluumln visacircluumlntilde g encine cacircy itm ez id uumlntilde d o stum N e id i d il m a rsquom ucircresin cevruumlntilde le vicircracirc n eylem ek (296- 2)

Sert - Yum uşak (m um - seng nerm - kat ı) Sab r it f iracircka tacirc ccedilekesin lsquoışk yayın ı N erm o lu r acircteş ile d ilacirc her kem acircn - ı sa ht (32- 3) M arsquoşucircka g ouml ntilde lin eg m ed i Ferhacircd eg erccedili k im M ucircm eyler id i şevki o d ı seng - i hacircreyi (581- 2) N erm uuml haricircr uuml hu lle- i suumlnd uumls g eluuml r b antildea Taş yuumlkled uuml rse ka t ı g ouml ntildeuuml lluuml ler arkam a (545- 4)

Şerb et - Zeh ir

N rsquoid eluumlm d evr sunarsa sana şerbet b ana zehr Bu cihacircn b ouml yle o lu r g acirch b ana g acirch sana (2- 3)

V ar- Yok

Yok h isacircb ınd ad u r ağ zun la b eluumln An ları ouml p m ekd e ko cm akd a ne va r (99- 6)

581

Aġ zuntildeuntilde zerrece yok ccediluumlnki vefacircd acircrlıġ ı Bird uuml r ey d o st anuntilde yok luġı vuuml va rl ıġ ı (561- 1)

V asl- Firak

Safacirc- yi va sl ın ı d acircrsquoim antildear b elacirc- yi f i racirc k H avacirc - yi cennet i n acircr- ı cahicircm id er t arsquoricircf (270- 3)

V efa- Cefa

Cacircnacirc cefacircn ı lsquoacircşık - ı b icirc- d il vefacirc b iluuml r H er taş k im ata red d uumln eli m erhab acirc b iluuml r(87- 1)

Ey g ouml ntildeuuml l cevr uuml cefacirc da n b u kad ar şacircd o ld untilde Vay eg er zerre kad ar m ih r uuml vefacirc sın g ouml resin (400- 4)

Yakın - U zak (Baicircd - M ukarreb )

Ya k ın o lm a m uhacircl if o lana d evlet luuml b aşuntildeccediluumln I ra ġ o lsun ayaġ untilde t o p raġ ınd an cuumlm le acircfet ler (207- 12) İt d i ba rsquoicircd cacircn uuml cihacircnd an b u g uumln b en i Aġ yacircr yacircra o ld ı m uka rreb d id uumlkleri (585- 79)

Yalan- Gerccedilek

Bizi d uumlnyacirc b ig i ey d o st ya la ncı sanm a Bu g uumln ih lacircs ile gerccedilek ku lunuz şacirch b iluuml r (64 - 2)

H er k im e ya la n ise d erd uumlntilde b antildea gerccedilekduumlruumlr H er k im e gerccedilek ise vaṣ luntilde b antildea ya la n g ib i (626- 2)

Zarsquoicircf - Tuumlvacircnacirc (Zayıf - Guumlccedilluuml)

Devlet - i lsquoışkuntilded a send en art uk o lu r leşkeruumlm Bir yana tu rsa za rsquoicirc f o lan tuumlvacirc nacirc b ir yana (3- 4)

Ağ lam ak - Guumllm ek

lsquoOuml m ruumlm a ğla m a k la g eccedild uumlğ in he lacircl itm ek iccediluumln N acircz ile ey g o nca- leb b ir kez yuumlzuumlm e guumll yeter (76- 2) Guumllm ek o lm azsa N ecacirct icirc a ġla m a k ho d hacirczıruntilde Guuml lşen o lm azsa m uumlyesser uşd a kuuml lhan g uuml l g ib i (587 - 7)

Bağ lam ak - Ccediloumlzm ek Zuuml lfuumlntilde g ir ih lerin i ccediloumlzelden nesicircm - i sub h Ba ġla nm a z o ld ı nacircfe- i m uumlşg - i H ıt acirc yuumlki (572 - 2)

Can V erm ek- Can A lm ak (Can V erm ek- Sağ O lm ak)

N ūş id er b icircg acircnelerle Rūm ili ṣ o lu ların Acircşinacirclar b ezm - i ġ am d a cacirc n viruumlben cacirc n a lur (55- 2)

582

Yacircra cacirc n virduumlntilde N ecacirct icirc hocirc ş halacircş it d uumlntilde yine Vay ne kurtu lduntilde sen i k im se d im ezd i sa ġ olur (107- 7)

Goumlzuumlnuuml Accedilm ak- U yu( t )m ak Yuumlzuumlm e b ak goumlzintilde i a ccedil ġ u rū r- ı salt acircnatd an g eccedil

N ice b eg ler uyutm ışdur cihacircn efsacircned uumlr d ir ler (61- 4) Goumlzuumlntilde a ccedil it d i ṣ ud acirc d il- b eri hem - d em b u g ice Bah t uya ndı uyudı f it ne- i lsquoacirclem b u g ice (534- 1)

Goumlrm ek- Gizlenm ek

Yaşum ı goumlruumlp t erahhum id esin d ird uumlm velicirc Aġ lad uġ um b u k i g uumln goumlrinse ah ter gizlenuumlr (124- 2)

H am uş O lm ak- Ağ zın ı Accedilm ak

Dacircrsquoim ha m ūş ol ey p uumlser g ouml r k im n ice d uuml rler d ouml ker Ki a ġzın ı b ir kerre a ccedila r yıllar la d eryacircd a ṣ ad ef (268 - 4)

İnm ek - Ccedilıkm ak

Tu talum zenb icircl ile g ouml kd en iner m eh- p acircreler A b eg uumlm yerd en m i ccedilıkdı lsquoacircşık- ı b icirc- ccedilacircreler (139- 1)

Ouml lm ek- D irilm ek

Ben oumllduumlm g iruuml diri lduumlm cihacircn ahvacirclin i b ild uumlm Ruh - ı cacircnacircn ile hū r- ı cinacircn ı b antildea ouml g retm entilde (303- 4)

Sak lam ak- Bulm ak Sa k la dum id i g ouml n luumlm i buldı ccedilıkard ı hacircl Zacirch ir b ud u r k i no kta ile b ilinuuml r zam icircr (77- 3)

V erm ek- A lm ak

H ep Karam an b ahşicircşid uuml r rucirczig acircrun vird uumlg i H acirczır o l k im virduumlgin send en g iruuml d evracircn a lur (55- 6) Gouml zuumlntildee cacirc n viruumlb zuuml lfuumlntilde i a ldum Ki m isk erzacircn o lu r t acirctacircr elind en (381- 3)

Kaccedilm ak- Buluşm ak

Ka ccedilm a b izd en senuumlntilde le buluşuruz Ey yuumlzi t acircze g uuml l b u lsquoacirclem d uumlr (66- 3)

Saklam ak- Goumlruumlnm ek

H acircrd an havlı d uumlzuumlb sa k la yım a z sen i rakicircb N ered en b akar isentilde serv- i h ıracircm acircn goumlrinuumlr (80- 4a)

İk ili karşıt lık lar g rub una d acirch il b azı ouml rneklerd e b eyit t e ik i t ezacircd ın yer ald ığ ı g ouml ruuml luuml r Bu b eyit lerd e ik il i t ezacircd larla an lam d aha d a zeng in leşm ekted ir

583

Acı- Lezzet Gelm ek- Gelm em ek Ġam a cısı N ecacirct icircye ṣ ō ş geldi ouml yle k im Gelm ez m ezacircka şehd uuml şeker o l kad ar lezicircz (53- 5)

Ağ lam ak - Guumllm ek D ost - D uumlşm an

Aġla duġum b u k i duumlşm a nla ra guumlluumlnc o ld um Uym ad um dost la ra vay b en i vay b en i (646- 5)

Akıl- Aşk D eli- U slu

Gouml ntildeuuml l ayd u r b antildea k im lsquoa k l ı unu t lsquoışk ı g ouml zet Vacirccib o ld ı k im işid em deluumlden uslu hab er (111- 3)

Cefa- V efa Bim ar- Tim ar

Cefacirc ya sab r id en irer vefacirc ya Ki bicircm acirc r o lana t icircm acirc r id erler (175- 6)

Cefa- V efa Gerccedilek- Yalan

Sen b icirc- vefa yı t erk- i cefacirc it d i d id iler Gerccedilek ler işid uumlb d id i şallacirch ya la n o la (21- 6)

D evlet - Bicirc- d evlet D ert - D erm an

Derd - m end o lan laruntilded u r devlet i d acircruuml rsquoş- şifacirc Kank ı bicirc- devletduuml r o l k im derdi ko r derm acirc n alu r

El- Ayak Akıl- D ivane

El t u tub alm a a ya k b elk i a ya k t u t eluumlm al D im esuumln lsquoa kl eyesi socirc f icirc santildea dicircvacirc ne (514- 4)

Firkat - V uslat M elacircl- Ferah

Firka t d iyacircrınuntilde entilde eyuumlsid uuml ruuml r m elacirc l V usla t b ahacircrınuntilde n it ek im entilde kem i fera h (43- 4)

Gece- Guumlnd uumlz Kara- Ak O ld ı ve o lısar ne k i yazıld ı m acirc- seb ak Leyl uuml nehacirc r iccediluumln ne ka ra d iyeluumlm ne a k (273- 1)

Pad işah - Geda Sucircret - M anacirc Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m a rsquonicircde Sucircretacirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r (96- 8)

Pad işah - Ccedilaker Yak ın - I rak

Ben fa k icircr o ld uġ um iccediluumln g elm ez o lm azsın ya k ın Pacirc dişacirc hum neyki kaccedilm ak b ouml yle ccedilacirc kerden ı ra ġ (267- 3)

584

Şacircd icirc- Gussa D erd - D erm acircn H am d uuml lirsquol lacirch p acircd işacirchum d evlet ind e huumlsnuumlntildeuumlntilde Şacirc d icircye ġussa m g uuml ler derduumlm e derm acirc n im renuuml r (132- 3)

Tab ip - H ast a D ert - D erm an Cacircn ta bicircbisin senuumln g eld uumlg uumln um an ha sta la r H o ş d ir iluuml r derd i le derm acirc na o lm az acircşinacirc (17 - 3)

Tab ip - H ast a D ert - Şifa Gouml rm eyicek ha sta yı kim e lsquoilacircc eyler ta bicircb D erdm end o lan larund u r d evlet - i d acircruuml rsquoş- şi facirc (25- 7)

Yir- Goumlk Z icircr- Zeb er Bir ik i g uumln d ah ı sen m acircha ir işm ezse eluumlm Yaşum u acirchum id er yiri goumlk i zicircr uuml zeber (72- 3)

b Biccedilim sel İ lişk ili Karşıt lık lar Bu tuuml r karşıt lık t a ayn ı kouml kten t uuml rem iş kelim elerin ek lerle o luştu rd ukları t ers an lam souml z ko nusud u r Sın ır lı sayıd a ouml rneğ ine rast lad ığ ım ız b u g rup taki karşıt lık lar d aha ccedilo k f iil l ler in o lum lu ve o lum suz şekiller iyle o luştu ru lm uştu r Farsccedila ldquob icirc- ldquo ouml n ed at ıyla o luştu ru lm uş ouml rnekler d e b u g rup iccedilerisine d acirch il ed ileb ilir

Et m ek- Etm em ek

İşig uumlntilde i varsquod e i tduumlntilde i tm eduumlntilde g it d i vefacirc Souml z ile kaccedil kez b en i sen M ısra su lt acircn eyled uumlntilde (289- 4)

Geccedilm ek- Geccedil(e)m em ek Sacirckiyacirc b ezm - i m ahab b etd e N ecacirct icirc- i levend Bacircd ed en geccedildi leb - i rūh - fezacircd an geccedilem ez (224- 7)

Git m ek- Gitm em ek

Docirc stum larsquoluumlntilde t em ennacircsı g ouml ntildeuuml ld en gitm eye Gide g uuml ld en reng m uuml ld en şevk d eryacircd an nem ek (316- 2)

Goumlrm ek- Goumlrm em ek

Kad d uumlntilde goumlruumlb b acircd - ı seher acircb - ı revacircna lsquoarz id er Bu serv- i h o ş- ref t acircrı b iz b ir b ucircstacircnd a goumlrm eduumlk (291- 5)

Ouml lm ek- Ouml lm em ek

Kacircrsquoil o lu rsam oumllm eye m en rsquo id e leb leruumlntilde M acircrsquoil o lu rsam oumllm em ege ko m aya g ouml zuumlntilde (318- 3)

D il- Bicirc- D il

Zuuml lfuumlntilde um ar hasta di l ey kacircm et i şim şacircd - ı nacircz Sacircyed uuml r bicirc- di l lere serv- i h ıracircm acircn b ahşişi (605 - 4)

585

Ccedilare- Bicirc- ccedilacircre Ey M esicirchacirc d ehenuumlntilde ġ ayb şifacirc- hacircnesid uuml r Gel d iricircġ eylem e bicirc- ccedilacirc releruumlntilde ccedilacirc relerin (422- 2)

Guumlnah- Bicirc- g uumlnacirch

Sevd uumlg uumlm ccediluumln kasd id erm işsin b en i ouml ld uuml rm eg e Bicirc- guumlnacirc h ouml ld uuml rm eg uumlntilde yacirc Rab guumlnacirc hı yo k m ıd u r (59 - 2)

H ab er- Bicirc- hab er

N e kat ı bicirc- ha ber o ld untilde haricircf so hb etd en Şaracircb - ı n acircb ile sacirckicircler ald ılar ha beruumlntilde (319- 6)

Sit are- Bicirc- sit acircre

Sitacirc resuumlz g ouml rinuuml r ay yuumlzuumlntildee b aksa g uumlneş N esine g erm o lu r o l bicirc- si tacirc re nacirczlanu r (188- 5)

c İ lişk isel ve D ereceli Karşıt lık lar Bu g rup ta yer alan t ezacircd lar ya ayn ı ko nu ile ilg ili t ers an lam lı souml zcuumlklerd en o luşm akta ya d a g ouml relik n isb et karşılaşt ırm a d erecelend irm e an lam ı t aşım aktad ır Ayak- Baş

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre t u tm a yir in i b ilm ez b aşa ccedilıkar (78- 4) Ayağ una yuumlzin suuml rer N ecacirct icirc Eyuuml varu r b aşınd a d evlet i var (86- 7)

Ayak- El

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre tu tm a yir in i b ilm ez başa ccedilıkar (78- 4) Eluumln d ep ret yuuml ruuml t sacirckicirc ayağ ı Ki d evracircnun b eg acircyet suuml rat i var (86- 4) Cacircn uuml b aşı a ya ġuntilde t o zına icircsacircr id eyin Eluumlm irm iş iken ey yuumlzi g uumlneş m acirc- m eleke (551- 1)

Bacircrid - Germ (Soğ uk - Sıcak) N acircsihuumlntilde b acircrid souml zind en uumlşuumld uumlntildese d o stum Sicircnem e g el k im senuumlntildeccediluumln g erm o lub d ur b u o caġ (265- 5)

Bir- Bin Bunca b elacircna sab r id erem b in b elacirc ile Bir kez yuumlzuumln i g ouml rim ez o ld um b elacirc b ud u r (79- 6)

Bug uumln- Yarın Bu guumlnuumlm ya rına kalsun d iyene lsquoacirckıl d im e lsquoAcirckıl o ld u r k im ko m az d uumlnyacircd a b ir nacircn d im e (641 - 3) İk i cihacircn ı t erk id er uşd a bu guumln ya rın Tacirc k im N ecacirct icirc b ir o la sen m eh - likacirc ile (549- 1)

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

577

N ecacirct icirc Beg rsquoin g azellerind eki t ezacircd ları yap ı ve an lam hususların ı g ouml z ouml nuumlnd e b u lund u rarak ik i b aşlık alt ınd a ele alab ilir iz2

I Yap ıları Bakım ınd an Tezacircd lar

N ecacirct icirc Beg Tuuml rk şiir d ilin in t eşekkuuml luumlnd e b uumlyuumlk ouml nem i haiz b ir şarid ir D ikkat ed ilirse N ecacirct icirc Beg rsquoin t ezacircd sanat ınd a karşıt lık larınd an ist ifad e et t iğ i kelim elerin Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o ld uğ u g ouml ruuml lecekt ir N ecat icirc Beg rsquoin g azellerind eki t ezacircd lı kavram ları yap ı b akım ınd an ik i g rup ta inceleyeb ilir iz3

a İsim İsim Soylu Kelim elerle Yap ılan Tezacircd lar

N ecacirct icirc Beg rsquoin g azellerind e en fazla karşım ıza ccedilıkan t ezacircd ccedileşid i isim ve isim so ylu (isim sıfat ) kelim elerle yap ılm ış t ezacircd lard ır ldquo vefa- cefa p ad işah - g ed a t ab ip - hasta şerb et - zeh ir el- ayak m eyhane- m escit kara-d en iz su - t o p rak d uumlnya- ah iret kat re- um m an g am - neşe yer- g ouml k ayak- b aş in san - p eri ateş- su g uumln - ay b ug uumln - yarın g uuml l- d iken vaiz- m est m ana- su ret var- yo k uumlst - b aş uyku - uyan ık lık iccedil- d ışhellipldquo g ib i isim o lan karşıt lık ve n isp et ilg iler in in yan ınd a aslen sıfat o lan ldquoakıllı- d eli d o st - d uumlşm an haram - helal karan lık -ayd ın lık kacircf ir- m uumlsluumlm an yaşlı- g enccedil yalan - g erccedilek harap - acircb acircd acı- t at lı ko lay- g uumlccedil ouml luuml - d ir i ak- kara yakın - uzak g izli- accedilık b icircg acircne- acircşina b ir- b in sert - yum uşak aşağ ı- yukarı m am ure- viran helliprdquo g ib i kavram larla d a t ezacircd yap ılm ışt ır

b Fiillerle Yap ılan Tezacircd lar N ecacirct icirc Beg ldquoağ lam ak - g uuml lm ek b ağ lam ak - ccedilouml zm ek etm ek- etm em ek saklam ak- b u lm ak saklam ak-g ouml ruumlnm ek g ouml ruumlnm ek- g izlem ek az g ouml rm ek- ccedilo k g ouml rm ek g ouml zuumlnuuml accedilm ak- uyu tm ak kaccedilm ak- b u luşm ak inm ek- ccedilıkm ak verm ek - alm ak uyum ak- uyanm ak can verm ek- sağ o lm ak can verm ek - can alm ak ouml lm ek-hayat verm ek ham uş o lm ak - ağ zın ı accedilm ak helliprdquo g ib i sın ır lı sayıd aki f ii l ler le d e (f i il y f i i l) t ezacircd sanat ı yap m ışt ır

N ecacirct icirc Beg rsquoin g azellerind e isim ve isim so ylu kelim elerle yap ılm ış t ezacircd lar la k ıyasland ığ ınd a f ii l ler le yap ılm ış t ezacircd ların fazla o lm ad ığ ı g ouml ruuml luuml r Tezacircd yap ılırken ku llan ılan isim ve isim so y lu kelim elerin ccedilo kluğ u f iil ler in azlığ ı N ecacirct icirc Beg rsquoin hareket t en ziyad e isim ve sıfat lar la kavram karşıt lığ ınd an fayd alanarak d uyg u ve d uumlşuumlnceleri t ab lo laşt ırd ığ ı iccedile d ouml nuumlkluumlğ uuml resm et t iğ i g ouml ruuml luuml r I I Anlam Bakım ınd an Tezacircd lar 4

a İk ili Karşıt lık lar

Bu t ezacircd ccedileşid ind e t ezacircd ı o luştu ran kavram lar arasınd a t am b ir zıt lık souml z ko nusud u r Bu b ouml luumlm d e yer alan ldquoağ lam ak - g uuml lm ek akıllı- d eli acircşin acirc- b icircg acircne ateş- su az- ccedilo k b ağ lam ak - ccedilouml zm ek d ert - d erm an d o st -d uumlşm an d uumlnya- ah iret d uumlş- b icircd acircr eğ ri- d o ğ ru facircş- racircz g am - neşe haram - helal haracircb - acircb acircd karan lık -rucircşen kuuml fr- im an ko lay- g uumlccedil m am ure- viran saklam ak- b u lm ak sert - yum uşak şerb et - zeh ir var- yo k verm ek- alm ak yakın - uzak yalan - g erccedilek vefa- cefahelliprdquo karşılaşt ırm aların ın hem en hep si D ivan şiir ind eki ldquoaşk - acircşık - m aşucirckrdquo d uumlşuumlncesi ccedilerccedilevesind e o luştu ru lm uş t ezacircd lard ır Acircşığ ın ccedilekt iğ i ccedilileler ve iccedilind e b u lund uğ u ik ilem sevg ilid en g elen sıkın t ılar ve acircşığ ın ccedilaresizliğ i acircşığ ın ku l sevg ilin in su ltan o luşuhellip g ib i d uumlşuumlnceler b u t ezacircd ların zem in in i o luştu rm aktad ır Gazellerd e karşıt kelim elerd en b azen her ik isin in g erccedilek b azen b ir in in g erccedilek d iğ erin in m ecaz an lam d a ku llan ıld ığ ı g ouml ruuml lm ekted ir Beyit iccedilerisind eki kelim e kad ro suyla karşıt kelim eler arasınd aki m uumlnaseb et t ezacircd ı o luştu ran g ouml sterg elerin yatay ya d a d ikey eksend e yer alm ası b un ların b irb ir ler ine o lan m esafeleri t ezacircd ın d erecesin i et k ilem ekted ir İk ili karşıt lık ların b azıları N ecacirct icirc Beg rsquod e o ld uğ u g ib i D ivan şiir ind e d e yayg ın o larak g eccedilen kavram lar uumlzerine ku ru lm uştu r ldquod ert - d erm an kuuml fr- im an kacircf ir- m uumlsluumlm an vefa- cefardquo b un ların en b aşlıcalard ır

2 Ccedilalışmada Ali Nihat Tarlan tarafından hazırlanan ldquoNecacircticirc Beg Divanırdquondan istifade edilmiştir (1997) 3 Bilgegil tezacircdların doumlrt şekilde teşekkuumll ettiğini belirtir 1 İsim soyundan kelimeleri birbiriyle karşılaştırma suretiyle 2 Fiil veya fiilimsileri karşılaştırmak suretiyle 3 Ekleri veya edatları karşılaştırma suretiyle 4 Ek veya edatı bulunan bir kelimeyi isim soyundan bir kelime ile karşılaştırmak suretiyle (1989184-185) Elimizdeki oumlrneklerden hareketle biz tezacircdları yapı bakımından iki grup halinde inceleyeceğiz 4 Tezacircdları anlam bakımından sınıflandırırken Aksanrsquoın (2005129-131) tasnifinden faydalandık Aksan dilbilimsel sınıflandırmalardan hareketle Tuumlrkccedile kelimeleri beş grupta incelemiştir Fakat Aksanrsquoın da belirttiği uumlzere bu sınıflar iccedilerisinde birden ccedilok gruba dacirchil edilebilecek oumlrnekler de vardır

578

Acı- Tat lı

Gacirch aġ zum a suumlkker ezer uuml g eh aġ u larsın Tat lusın intildeen ey sit em uuml fuuml rkat i acı (566- 4)

Tacirc k im leb uumlntilde acircġ yacircrı şerb et lere kand u rd ı O l a cı b en i ta t lu cacircnum d an usand u rd ı (576- 1)

Ak- Kara

Yuumlzi ka ra vuuml g ouml zleri a ġ o la rakicircb uumlntilde Souml g m ek n iced uuml r b ilm ezin el- kıssa d u rsquoacirccı (640- 4)

Acircfit acircb um yuumlzuumlntilde a ġ alnuntilde accedilukd u r g erccedili k im Sacircyevacircr ard untildecad ur b ir n ice yuumlzi ka ra la r (139- 4)

Akıllı- Şeyd a (D eli- U slu )

lsquoAcirckıl - i sacircb ir id uumlm lsquoacircşık - ı şeydacirc kıld ı Yuumlz u rub yalvaran o l g ouml zleri sahhacircra m ed ed (47- 3) Souml ze uym az d iyuuml siz b antildea deluuml d im entilde k im İşin i ġ ayre inanm az k işi uslu o lıcak (278- 7)

A rsquolacirc- Ed nacirc Acircsit acircnuntilde b en ġ aricircb i b aġ rına b assa n rsquoo la İşig uumlntilded en b arınu r a rsquolacirc vuuml ednacirc la r b u g uumln (432- 5)

Acircsacircn- Guumlccedil

Leb i yacircku t ına b en cacircnum ı acirc sacirc n viruuml rin Bana b ir b ucircseyi o l guumlccedil i le ikracircr eyler (65- 4)

Acircşina - Bicircg acircne Cacircn ile cacircnacircn kavuşd ı d intilde N ecacirct icirc g elm esuumln Aşinacirc la r cem rsquoid uuml r b u b und antilde o l bicircgacirc neduumlr (118- 7) Bicircgacirc ne g ib i b akd uġ untilde o ld u r N ecacirct icircye Kim var hezacircr b encileyin acirc şinacirc la runtilde (298- 5)

At eş- Su

Uyd u rd ı g ouml n luumlm i g ouml ze lsquoışkun keracircm et i Gouml r n ice vird i acirc teş i le acirc ba it t ihacircd (50- 3)

Ko t em acircşacirc eylesuumln ler lsquoacircrız u ruhsacircruntilde ı Kand a ise acirc b uuml acirc teş d ocirc stum aylaġ o lu r (107- 4)

Az- Ccedilok Bizi kend uumlye ccedileksuumln zuuml lfuumlntilde a z a z Selacircm it b izd en o l t arracircra ccedilok ccedilok (266- 5) Ccediloġı b un ı işid uumlb aza g eluuml r g ouml ntilde luumlm k im Guumlnd e b intilde kerre t o lanm ak işig in a z g ele (555- 4)

Bay uuml Ged acirc (Zeng in- Fakir)

Bird uuml r ey d ervicircş ecel ccedileng acircline ba y uuml gedacirc Kim b eracircb erd uuml r suya d ouml ym ekd e şekkerle nem ek (316- 6)

579

D ert - D erm an Git N ecacirct icircrsquod en kesil saġ lık la g elm e ey ta bicircb D erde derm acirc n eyle d ird uumlm derde derm acirc n eyled uumlntilde (289 - 7) Ey N ecacirct icirc derd im iş derm acirc na irg uuml ren sen i O l ta bicircb - i cacircn uuml d ild en iste sen derm acirc nuntildeı (570- 6)

D ost - D uumlşm an (D ost - Ağ yar)

Tenhacirc salın ey dost sen a ġyacirc rı n rsquoid ersin Cennet g uumllinuumlntilde b ilesine hacircr g erekm ez (213- 4)

Em icircn o lm a g ouml ntildeuuml l h icracircnd an intildeen Biluuml rsen dost o lm az eski duumlşm a n (385- 1)

D uumlnya- Cennet D uumlnya- Ahiret

H alk- ı lsquoacirclem b ir yana o ld ı b u şeyd acirc b ir yana Cennet - i kucircyun ko m azam o lsa duumlnyacirc b ir yana (3- 1)

İşig uumlntilde duumlnyacirc da cacircnacirc lsquoacircşıkuntilde m irsquoracirccıd u r Acirch ı retde cennet - i arsquolacirc- yi lsquoil l iyyicircn id uuml r (167- 2)

D uumlş- Bicircd acircr

Sen i duumlşuumlnde g ouml re id i b ir acircd em Eb ed o lunca bicircdacirc r o lm aya id i (582- 7)

Eğ ri- D oğ ru

Kıb le hakkı toğruya m yo lund a b en licirck in rakicircb Eğri souml zler souml ylem işd uuml r ey h ilacircl- eb rucirc sana (14- 2)

Facircş- Racircz

Suracirch icirc souml yled i m acirc f irsquoz- zam icircri D iricircġ acirc m eclisuumlntilde facirc ş o ld ı racirc z ı (634- 1)

Gam - N eşe (Şad )

Kuuml lb e- i ahzacircnum uz ga m la m uumlşerrefd uuml r yine Şacirc d o l ey d il şacirc d k i o ld u d o st lar m ihm acircn - ı d o st (30- 3)

H aram - H elal

Ey g ouml nuuml l lsquoışk o d ına yanm ak sana o ld ı helacirc l Vrsquoey g ouml zuumlm m ihrinde o l m acirc hun ha racirc m uyhu sana (14- 5) Karsquob ed e ku rb acircn g ib i b en kanum ı it d uumlm helacirc l O l haricircm - i vaslın ı b antildea ha racirc m itm iş yine (556- 3)

580

H ast a- İ lac (H ast a- Tab ip Bim ar- Tab ip ) Bir b ucircsentildeuumlntilde oumlluumlm luumlsiduumlr ha sta N ecacirct icirc Ey larsquol- i leb i cacircn - ı b elacirc- d icircd e lsquoi lacirc cı (566- 6)

Ben sana hacircluumlm ağ lad uğ um zahm et o lm asun Bir ha sta kim ta bicircbe g ele d erd in i d ouml ker (58- 3) Bicircm acirc r - ı g am em b end en b icirc- ccedilacircre ta bicircb el ccedilek İtm e em eg uumln zacircyirsquo b ana o lan o lm ışd u r (84 - 5)

H aracircb - Acircb acircd

Dil m uuml lk i ha racirc b olm a yınca O lm a dı cihacircnd a lsquoışk acirc bacirc d (51- 2)

Karanlık - Ayd ın lık (Rucircşen )

Ġam - ı zuuml lfuumlntilde le ka ra ntildeu id i lsquoacirclem g ouml zuumlm e An ı rucircşen id en o l m ih r- i cihacircn - tacircb untilded u r (138- 1) Ka ra ntildeu giceleruumlm itm eg e b enuumlm rucircşen Derucircn - ı d ild en ir işen şursquoacircrsquo- ı acirch yit er (157- 1)

Kuumlf r- İm an Kacircf ir- M uumlsluumlm an Ġavġ acirc b ırakd ı kuumlfr ile icircm acirc n arasına Zuuml lf uuml lsquoizacircr iccedilind e ko p ald an şehacirc hatuntilde (283 - 5) H ak b iluuml r cacircnum uza g eccedild i p ericircşacircn lıkd an N e um ar o l saccedilı kacirc f ir b u m uumlselm acirc nl ıkda n (396- 1)

M am ure- V iran

Ccediluumln visacircluumlntilde g encine cacircy itm ez id uumlntilde d o stum N e id i d il m a rsquom ucircresin cevruumlntilde le vicircracirc n eylem ek (296- 2)

Sert - Yum uşak (m um - seng nerm - kat ı) Sab r it f iracircka tacirc ccedilekesin lsquoışk yayın ı N erm o lu r acircteş ile d ilacirc her kem acircn - ı sa ht (32- 3) M arsquoşucircka g ouml ntilde lin eg m ed i Ferhacircd eg erccedili k im M ucircm eyler id i şevki o d ı seng - i hacircreyi (581- 2) N erm uuml haricircr uuml hu lle- i suumlnd uumls g eluuml r b antildea Taş yuumlkled uuml rse ka t ı g ouml ntildeuuml lluuml ler arkam a (545- 4)

Şerb et - Zeh ir

N rsquoid eluumlm d evr sunarsa sana şerbet b ana zehr Bu cihacircn b ouml yle o lu r g acirch b ana g acirch sana (2- 3)

V ar- Yok

Yok h isacircb ınd ad u r ağ zun la b eluumln An ları ouml p m ekd e ko cm akd a ne va r (99- 6)

581

Aġ zuntildeuntilde zerrece yok ccediluumlnki vefacircd acircrlıġ ı Bird uuml r ey d o st anuntilde yok luġı vuuml va rl ıġ ı (561- 1)

V asl- Firak

Safacirc- yi va sl ın ı d acircrsquoim antildear b elacirc- yi f i racirc k H avacirc - yi cennet i n acircr- ı cahicircm id er t arsquoricircf (270- 3)

V efa- Cefa

Cacircnacirc cefacircn ı lsquoacircşık - ı b icirc- d il vefacirc b iluuml r H er taş k im ata red d uumln eli m erhab acirc b iluuml r(87- 1)

Ey g ouml ntildeuuml l cevr uuml cefacirc da n b u kad ar şacircd o ld untilde Vay eg er zerre kad ar m ih r uuml vefacirc sın g ouml resin (400- 4)

Yakın - U zak (Baicircd - M ukarreb )

Ya k ın o lm a m uhacircl if o lana d evlet luuml b aşuntildeccediluumln I ra ġ o lsun ayaġ untilde t o p raġ ınd an cuumlm le acircfet ler (207- 12) İt d i ba rsquoicircd cacircn uuml cihacircnd an b u g uumln b en i Aġ yacircr yacircra o ld ı m uka rreb d id uumlkleri (585- 79)

Yalan- Gerccedilek

Bizi d uumlnyacirc b ig i ey d o st ya la ncı sanm a Bu g uumln ih lacircs ile gerccedilek ku lunuz şacirch b iluuml r (64 - 2)

H er k im e ya la n ise d erd uumlntilde b antildea gerccedilekduumlruumlr H er k im e gerccedilek ise vaṣ luntilde b antildea ya la n g ib i (626- 2)

Zarsquoicircf - Tuumlvacircnacirc (Zayıf - Guumlccedilluuml)

Devlet - i lsquoışkuntilded a send en art uk o lu r leşkeruumlm Bir yana tu rsa za rsquoicirc f o lan tuumlvacirc nacirc b ir yana (3- 4)

Ağ lam ak - Guumllm ek

lsquoOuml m ruumlm a ğla m a k la g eccedild uumlğ in he lacircl itm ek iccediluumln N acircz ile ey g o nca- leb b ir kez yuumlzuumlm e guumll yeter (76- 2) Guumllm ek o lm azsa N ecacirct icirc a ġla m a k ho d hacirczıruntilde Guuml lşen o lm azsa m uumlyesser uşd a kuuml lhan g uuml l g ib i (587 - 7)

Bağ lam ak - Ccediloumlzm ek Zuuml lfuumlntilde g ir ih lerin i ccediloumlzelden nesicircm - i sub h Ba ġla nm a z o ld ı nacircfe- i m uumlşg - i H ıt acirc yuumlki (572 - 2)

Can V erm ek- Can A lm ak (Can V erm ek- Sağ O lm ak)

N ūş id er b icircg acircnelerle Rūm ili ṣ o lu ların Acircşinacirclar b ezm - i ġ am d a cacirc n viruumlben cacirc n a lur (55- 2)

582

Yacircra cacirc n virduumlntilde N ecacirct icirc hocirc ş halacircş it d uumlntilde yine Vay ne kurtu lduntilde sen i k im se d im ezd i sa ġ olur (107- 7)

Goumlzuumlnuuml Accedilm ak- U yu( t )m ak Yuumlzuumlm e b ak goumlzintilde i a ccedil ġ u rū r- ı salt acircnatd an g eccedil

N ice b eg ler uyutm ışdur cihacircn efsacircned uumlr d ir ler (61- 4) Goumlzuumlntilde a ccedil it d i ṣ ud acirc d il- b eri hem - d em b u g ice Bah t uya ndı uyudı f it ne- i lsquoacirclem b u g ice (534- 1)

Goumlrm ek- Gizlenm ek

Yaşum ı goumlruumlp t erahhum id esin d ird uumlm velicirc Aġ lad uġ um b u k i g uumln goumlrinse ah ter gizlenuumlr (124- 2)

H am uş O lm ak- Ağ zın ı Accedilm ak

Dacircrsquoim ha m ūş ol ey p uumlser g ouml r k im n ice d uuml rler d ouml ker Ki a ġzın ı b ir kerre a ccedila r yıllar la d eryacircd a ṣ ad ef (268 - 4)

İnm ek - Ccedilıkm ak

Tu talum zenb icircl ile g ouml kd en iner m eh- p acircreler A b eg uumlm yerd en m i ccedilıkdı lsquoacircşık- ı b icirc- ccedilacircreler (139- 1)

Ouml lm ek- D irilm ek

Ben oumllduumlm g iruuml diri lduumlm cihacircn ahvacirclin i b ild uumlm Ruh - ı cacircnacircn ile hū r- ı cinacircn ı b antildea ouml g retm entilde (303- 4)

Sak lam ak- Bulm ak Sa k la dum id i g ouml n luumlm i buldı ccedilıkard ı hacircl Zacirch ir b ud u r k i no kta ile b ilinuuml r zam icircr (77- 3)

V erm ek- A lm ak

H ep Karam an b ahşicircşid uuml r rucirczig acircrun vird uumlg i H acirczır o l k im virduumlgin send en g iruuml d evracircn a lur (55- 6) Gouml zuumlntildee cacirc n viruumlb zuuml lfuumlntilde i a ldum Ki m isk erzacircn o lu r t acirctacircr elind en (381- 3)

Kaccedilm ak- Buluşm ak

Ka ccedilm a b izd en senuumlntilde le buluşuruz Ey yuumlzi t acircze g uuml l b u lsquoacirclem d uumlr (66- 3)

Saklam ak- Goumlruumlnm ek

H acircrd an havlı d uumlzuumlb sa k la yım a z sen i rakicircb N ered en b akar isentilde serv- i h ıracircm acircn goumlrinuumlr (80- 4a)

İk ili karşıt lık lar g rub una d acirch il b azı ouml rneklerd e b eyit t e ik i t ezacircd ın yer ald ığ ı g ouml ruuml luuml r Bu b eyit lerd e ik il i t ezacircd larla an lam d aha d a zeng in leşm ekted ir

583

Acı- Lezzet Gelm ek- Gelm em ek Ġam a cısı N ecacirct icircye ṣ ō ş geldi ouml yle k im Gelm ez m ezacircka şehd uuml şeker o l kad ar lezicircz (53- 5)

Ağ lam ak - Guumllm ek D ost - D uumlşm an

Aġla duġum b u k i duumlşm a nla ra guumlluumlnc o ld um Uym ad um dost la ra vay b en i vay b en i (646- 5)

Akıl- Aşk D eli- U slu

Gouml ntildeuuml l ayd u r b antildea k im lsquoa k l ı unu t lsquoışk ı g ouml zet Vacirccib o ld ı k im işid em deluumlden uslu hab er (111- 3)

Cefa- V efa Bim ar- Tim ar

Cefacirc ya sab r id en irer vefacirc ya Ki bicircm acirc r o lana t icircm acirc r id erler (175- 6)

Cefa- V efa Gerccedilek- Yalan

Sen b icirc- vefa yı t erk- i cefacirc it d i d id iler Gerccedilek ler işid uumlb d id i şallacirch ya la n o la (21- 6)

D evlet - Bicirc- d evlet D ert - D erm an

Derd - m end o lan laruntilded u r devlet i d acircruuml rsquoş- şifacirc Kank ı bicirc- devletduuml r o l k im derdi ko r derm acirc n alu r

El- Ayak Akıl- D ivane

El t u tub alm a a ya k b elk i a ya k t u t eluumlm al D im esuumln lsquoa kl eyesi socirc f icirc santildea dicircvacirc ne (514- 4)

Firkat - V uslat M elacircl- Ferah

Firka t d iyacircrınuntilde entilde eyuumlsid uuml ruuml r m elacirc l V usla t b ahacircrınuntilde n it ek im entilde kem i fera h (43- 4)

Gece- Guumlnd uumlz Kara- Ak O ld ı ve o lısar ne k i yazıld ı m acirc- seb ak Leyl uuml nehacirc r iccediluumln ne ka ra d iyeluumlm ne a k (273- 1)

Pad işah - Geda Sucircret - M anacirc Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m a rsquonicircde Sucircretacirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r (96- 8)

Pad işah - Ccedilaker Yak ın - I rak

Ben fa k icircr o ld uġ um iccediluumln g elm ez o lm azsın ya k ın Pacirc dişacirc hum neyki kaccedilm ak b ouml yle ccedilacirc kerden ı ra ġ (267- 3)

584

Şacircd icirc- Gussa D erd - D erm acircn H am d uuml lirsquol lacirch p acircd işacirchum d evlet ind e huumlsnuumlntildeuumlntilde Şacirc d icircye ġussa m g uuml ler derduumlm e derm acirc n im renuuml r (132- 3)

Tab ip - H ast a D ert - D erm an Cacircn ta bicircbisin senuumln g eld uumlg uumln um an ha sta la r H o ş d ir iluuml r derd i le derm acirc na o lm az acircşinacirc (17 - 3)

Tab ip - H ast a D ert - Şifa Gouml rm eyicek ha sta yı kim e lsquoilacircc eyler ta bicircb D erdm end o lan larund u r d evlet - i d acircruuml rsquoş- şi facirc (25- 7)

Yir- Goumlk Z icircr- Zeb er Bir ik i g uumln d ah ı sen m acircha ir işm ezse eluumlm Yaşum u acirchum id er yiri goumlk i zicircr uuml zeber (72- 3)

b Biccedilim sel İ lişk ili Karşıt lık lar Bu tuuml r karşıt lık t a ayn ı kouml kten t uuml rem iş kelim elerin ek lerle o luştu rd ukları t ers an lam souml z ko nusud u r Sın ır lı sayıd a ouml rneğ ine rast lad ığ ım ız b u g rup taki karşıt lık lar d aha ccedilo k f iil l ler in o lum lu ve o lum suz şekiller iyle o luştu ru lm uştu r Farsccedila ldquob icirc- ldquo ouml n ed at ıyla o luştu ru lm uş ouml rnekler d e b u g rup iccedilerisine d acirch il ed ileb ilir

Et m ek- Etm em ek

İşig uumlntilde i varsquod e i tduumlntilde i tm eduumlntilde g it d i vefacirc Souml z ile kaccedil kez b en i sen M ısra su lt acircn eyled uumlntilde (289- 4)

Geccedilm ek- Geccedil(e)m em ek Sacirckiyacirc b ezm - i m ahab b etd e N ecacirct icirc- i levend Bacircd ed en geccedildi leb - i rūh - fezacircd an geccedilem ez (224- 7)

Git m ek- Gitm em ek

Docirc stum larsquoluumlntilde t em ennacircsı g ouml ntildeuuml ld en gitm eye Gide g uuml ld en reng m uuml ld en şevk d eryacircd an nem ek (316- 2)

Goumlrm ek- Goumlrm em ek

Kad d uumlntilde goumlruumlb b acircd - ı seher acircb - ı revacircna lsquoarz id er Bu serv- i h o ş- ref t acircrı b iz b ir b ucircstacircnd a goumlrm eduumlk (291- 5)

Ouml lm ek- Ouml lm em ek

Kacircrsquoil o lu rsam oumllm eye m en rsquo id e leb leruumlntilde M acircrsquoil o lu rsam oumllm em ege ko m aya g ouml zuumlntilde (318- 3)

D il- Bicirc- D il

Zuuml lfuumlntilde um ar hasta di l ey kacircm et i şim şacircd - ı nacircz Sacircyed uuml r bicirc- di l lere serv- i h ıracircm acircn b ahşişi (605 - 4)

585

Ccedilare- Bicirc- ccedilacircre Ey M esicirchacirc d ehenuumlntilde ġ ayb şifacirc- hacircnesid uuml r Gel d iricircġ eylem e bicirc- ccedilacirc releruumlntilde ccedilacirc relerin (422- 2)

Guumlnah- Bicirc- g uumlnacirch

Sevd uumlg uumlm ccediluumln kasd id erm işsin b en i ouml ld uuml rm eg e Bicirc- guumlnacirc h ouml ld uuml rm eg uumlntilde yacirc Rab guumlnacirc hı yo k m ıd u r (59 - 2)

H ab er- Bicirc- hab er

N e kat ı bicirc- ha ber o ld untilde haricircf so hb etd en Şaracircb - ı n acircb ile sacirckicircler ald ılar ha beruumlntilde (319- 6)

Sit are- Bicirc- sit acircre

Sitacirc resuumlz g ouml rinuuml r ay yuumlzuumlntildee b aksa g uumlneş N esine g erm o lu r o l bicirc- si tacirc re nacirczlanu r (188- 5)

c İ lişk isel ve D ereceli Karşıt lık lar Bu g rup ta yer alan t ezacircd lar ya ayn ı ko nu ile ilg ili t ers an lam lı souml zcuumlklerd en o luşm akta ya d a g ouml relik n isb et karşılaşt ırm a d erecelend irm e an lam ı t aşım aktad ır Ayak- Baş

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre t u tm a yir in i b ilm ez b aşa ccedilıkar (78- 4) Ayağ una yuumlzin suuml rer N ecacirct icirc Eyuuml varu r b aşınd a d evlet i var (86- 7)

Ayak- El

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre tu tm a yir in i b ilm ez başa ccedilıkar (78- 4) Eluumln d ep ret yuuml ruuml t sacirckicirc ayağ ı Ki d evracircnun b eg acircyet suuml rat i var (86- 4) Cacircn uuml b aşı a ya ġuntilde t o zına icircsacircr id eyin Eluumlm irm iş iken ey yuumlzi g uumlneş m acirc- m eleke (551- 1)

Bacircrid - Germ (Soğ uk - Sıcak) N acircsihuumlntilde b acircrid souml zind en uumlşuumld uumlntildese d o stum Sicircnem e g el k im senuumlntildeccediluumln g erm o lub d ur b u o caġ (265- 5)

Bir- Bin Bunca b elacircna sab r id erem b in b elacirc ile Bir kez yuumlzuumln i g ouml rim ez o ld um b elacirc b ud u r (79- 6)

Bug uumln- Yarın Bu guumlnuumlm ya rına kalsun d iyene lsquoacirckıl d im e lsquoAcirckıl o ld u r k im ko m az d uumlnyacircd a b ir nacircn d im e (641 - 3) İk i cihacircn ı t erk id er uşd a bu guumln ya rın Tacirc k im N ecacirct icirc b ir o la sen m eh - likacirc ile (549- 1)

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

578

Acı- Tat lı

Gacirch aġ zum a suumlkker ezer uuml g eh aġ u larsın Tat lusın intildeen ey sit em uuml fuuml rkat i acı (566- 4)

Tacirc k im leb uumlntilde acircġ yacircrı şerb et lere kand u rd ı O l a cı b en i ta t lu cacircnum d an usand u rd ı (576- 1)

Ak- Kara

Yuumlzi ka ra vuuml g ouml zleri a ġ o la rakicircb uumlntilde Souml g m ek n iced uuml r b ilm ezin el- kıssa d u rsquoacirccı (640- 4)

Acircfit acircb um yuumlzuumlntilde a ġ alnuntilde accedilukd u r g erccedili k im Sacircyevacircr ard untildecad ur b ir n ice yuumlzi ka ra la r (139- 4)

Akıllı- Şeyd a (D eli- U slu )

lsquoAcirckıl - i sacircb ir id uumlm lsquoacircşık - ı şeydacirc kıld ı Yuumlz u rub yalvaran o l g ouml zleri sahhacircra m ed ed (47- 3) Souml ze uym az d iyuuml siz b antildea deluuml d im entilde k im İşin i ġ ayre inanm az k işi uslu o lıcak (278- 7)

A rsquolacirc- Ed nacirc Acircsit acircnuntilde b en ġ aricircb i b aġ rına b assa n rsquoo la İşig uumlntilded en b arınu r a rsquolacirc vuuml ednacirc la r b u g uumln (432- 5)

Acircsacircn- Guumlccedil

Leb i yacircku t ına b en cacircnum ı acirc sacirc n viruuml rin Bana b ir b ucircseyi o l guumlccedil i le ikracircr eyler (65- 4)

Acircşina - Bicircg acircne Cacircn ile cacircnacircn kavuşd ı d intilde N ecacirct icirc g elm esuumln Aşinacirc la r cem rsquoid uuml r b u b und antilde o l bicircgacirc neduumlr (118- 7) Bicircgacirc ne g ib i b akd uġ untilde o ld u r N ecacirct icircye Kim var hezacircr b encileyin acirc şinacirc la runtilde (298- 5)

At eş- Su

Uyd u rd ı g ouml n luumlm i g ouml ze lsquoışkun keracircm et i Gouml r n ice vird i acirc teş i le acirc ba it t ihacircd (50- 3)

Ko t em acircşacirc eylesuumln ler lsquoacircrız u ruhsacircruntilde ı Kand a ise acirc b uuml acirc teş d ocirc stum aylaġ o lu r (107- 4)

Az- Ccedilok Bizi kend uumlye ccedileksuumln zuuml lfuumlntilde a z a z Selacircm it b izd en o l t arracircra ccedilok ccedilok (266- 5) Ccediloġı b un ı işid uumlb aza g eluuml r g ouml ntilde luumlm k im Guumlnd e b intilde kerre t o lanm ak işig in a z g ele (555- 4)

Bay uuml Ged acirc (Zeng in- Fakir)

Bird uuml r ey d ervicircş ecel ccedileng acircline ba y uuml gedacirc Kim b eracircb erd uuml r suya d ouml ym ekd e şekkerle nem ek (316- 6)

579

D ert - D erm an Git N ecacirct icircrsquod en kesil saġ lık la g elm e ey ta bicircb D erde derm acirc n eyle d ird uumlm derde derm acirc n eyled uumlntilde (289 - 7) Ey N ecacirct icirc derd im iş derm acirc na irg uuml ren sen i O l ta bicircb - i cacircn uuml d ild en iste sen derm acirc nuntildeı (570- 6)

D ost - D uumlşm an (D ost - Ağ yar)

Tenhacirc salın ey dost sen a ġyacirc rı n rsquoid ersin Cennet g uumllinuumlntilde b ilesine hacircr g erekm ez (213- 4)

Em icircn o lm a g ouml ntildeuuml l h icracircnd an intildeen Biluuml rsen dost o lm az eski duumlşm a n (385- 1)

D uumlnya- Cennet D uumlnya- Ahiret

H alk- ı lsquoacirclem b ir yana o ld ı b u şeyd acirc b ir yana Cennet - i kucircyun ko m azam o lsa duumlnyacirc b ir yana (3- 1)

İşig uumlntilde duumlnyacirc da cacircnacirc lsquoacircşıkuntilde m irsquoracirccıd u r Acirch ı retde cennet - i arsquolacirc- yi lsquoil l iyyicircn id uuml r (167- 2)

D uumlş- Bicircd acircr

Sen i duumlşuumlnde g ouml re id i b ir acircd em Eb ed o lunca bicircdacirc r o lm aya id i (582- 7)

Eğ ri- D oğ ru

Kıb le hakkı toğruya m yo lund a b en licirck in rakicircb Eğri souml zler souml ylem işd uuml r ey h ilacircl- eb rucirc sana (14- 2)

Facircş- Racircz

Suracirch icirc souml yled i m acirc f irsquoz- zam icircri D iricircġ acirc m eclisuumlntilde facirc ş o ld ı racirc z ı (634- 1)

Gam - N eşe (Şad )

Kuuml lb e- i ahzacircnum uz ga m la m uumlşerrefd uuml r yine Şacirc d o l ey d il şacirc d k i o ld u d o st lar m ihm acircn - ı d o st (30- 3)

H aram - H elal

Ey g ouml nuuml l lsquoışk o d ına yanm ak sana o ld ı helacirc l Vrsquoey g ouml zuumlm m ihrinde o l m acirc hun ha racirc m uyhu sana (14- 5) Karsquob ed e ku rb acircn g ib i b en kanum ı it d uumlm helacirc l O l haricircm - i vaslın ı b antildea ha racirc m itm iş yine (556- 3)

580

H ast a- İ lac (H ast a- Tab ip Bim ar- Tab ip ) Bir b ucircsentildeuumlntilde oumlluumlm luumlsiduumlr ha sta N ecacirct icirc Ey larsquol- i leb i cacircn - ı b elacirc- d icircd e lsquoi lacirc cı (566- 6)

Ben sana hacircluumlm ağ lad uğ um zahm et o lm asun Bir ha sta kim ta bicircbe g ele d erd in i d ouml ker (58- 3) Bicircm acirc r - ı g am em b end en b icirc- ccedilacircre ta bicircb el ccedilek İtm e em eg uumln zacircyirsquo b ana o lan o lm ışd u r (84 - 5)

H aracircb - Acircb acircd

Dil m uuml lk i ha racirc b olm a yınca O lm a dı cihacircnd a lsquoışk acirc bacirc d (51- 2)

Karanlık - Ayd ın lık (Rucircşen )

Ġam - ı zuuml lfuumlntilde le ka ra ntildeu id i lsquoacirclem g ouml zuumlm e An ı rucircşen id en o l m ih r- i cihacircn - tacircb untilded u r (138- 1) Ka ra ntildeu giceleruumlm itm eg e b enuumlm rucircşen Derucircn - ı d ild en ir işen şursquoacircrsquo- ı acirch yit er (157- 1)

Kuumlf r- İm an Kacircf ir- M uumlsluumlm an Ġavġ acirc b ırakd ı kuumlfr ile icircm acirc n arasına Zuuml lf uuml lsquoizacircr iccedilind e ko p ald an şehacirc hatuntilde (283 - 5) H ak b iluuml r cacircnum uza g eccedild i p ericircşacircn lıkd an N e um ar o l saccedilı kacirc f ir b u m uumlselm acirc nl ıkda n (396- 1)

M am ure- V iran

Ccediluumln visacircluumlntilde g encine cacircy itm ez id uumlntilde d o stum N e id i d il m a rsquom ucircresin cevruumlntilde le vicircracirc n eylem ek (296- 2)

Sert - Yum uşak (m um - seng nerm - kat ı) Sab r it f iracircka tacirc ccedilekesin lsquoışk yayın ı N erm o lu r acircteş ile d ilacirc her kem acircn - ı sa ht (32- 3) M arsquoşucircka g ouml ntilde lin eg m ed i Ferhacircd eg erccedili k im M ucircm eyler id i şevki o d ı seng - i hacircreyi (581- 2) N erm uuml haricircr uuml hu lle- i suumlnd uumls g eluuml r b antildea Taş yuumlkled uuml rse ka t ı g ouml ntildeuuml lluuml ler arkam a (545- 4)

Şerb et - Zeh ir

N rsquoid eluumlm d evr sunarsa sana şerbet b ana zehr Bu cihacircn b ouml yle o lu r g acirch b ana g acirch sana (2- 3)

V ar- Yok

Yok h isacircb ınd ad u r ağ zun la b eluumln An ları ouml p m ekd e ko cm akd a ne va r (99- 6)

581

Aġ zuntildeuntilde zerrece yok ccediluumlnki vefacircd acircrlıġ ı Bird uuml r ey d o st anuntilde yok luġı vuuml va rl ıġ ı (561- 1)

V asl- Firak

Safacirc- yi va sl ın ı d acircrsquoim antildear b elacirc- yi f i racirc k H avacirc - yi cennet i n acircr- ı cahicircm id er t arsquoricircf (270- 3)

V efa- Cefa

Cacircnacirc cefacircn ı lsquoacircşık - ı b icirc- d il vefacirc b iluuml r H er taş k im ata red d uumln eli m erhab acirc b iluuml r(87- 1)

Ey g ouml ntildeuuml l cevr uuml cefacirc da n b u kad ar şacircd o ld untilde Vay eg er zerre kad ar m ih r uuml vefacirc sın g ouml resin (400- 4)

Yakın - U zak (Baicircd - M ukarreb )

Ya k ın o lm a m uhacircl if o lana d evlet luuml b aşuntildeccediluumln I ra ġ o lsun ayaġ untilde t o p raġ ınd an cuumlm le acircfet ler (207- 12) İt d i ba rsquoicircd cacircn uuml cihacircnd an b u g uumln b en i Aġ yacircr yacircra o ld ı m uka rreb d id uumlkleri (585- 79)

Yalan- Gerccedilek

Bizi d uumlnyacirc b ig i ey d o st ya la ncı sanm a Bu g uumln ih lacircs ile gerccedilek ku lunuz şacirch b iluuml r (64 - 2)

H er k im e ya la n ise d erd uumlntilde b antildea gerccedilekduumlruumlr H er k im e gerccedilek ise vaṣ luntilde b antildea ya la n g ib i (626- 2)

Zarsquoicircf - Tuumlvacircnacirc (Zayıf - Guumlccedilluuml)

Devlet - i lsquoışkuntilded a send en art uk o lu r leşkeruumlm Bir yana tu rsa za rsquoicirc f o lan tuumlvacirc nacirc b ir yana (3- 4)

Ağ lam ak - Guumllm ek

lsquoOuml m ruumlm a ğla m a k la g eccedild uumlğ in he lacircl itm ek iccediluumln N acircz ile ey g o nca- leb b ir kez yuumlzuumlm e guumll yeter (76- 2) Guumllm ek o lm azsa N ecacirct icirc a ġla m a k ho d hacirczıruntilde Guuml lşen o lm azsa m uumlyesser uşd a kuuml lhan g uuml l g ib i (587 - 7)

Bağ lam ak - Ccediloumlzm ek Zuuml lfuumlntilde g ir ih lerin i ccediloumlzelden nesicircm - i sub h Ba ġla nm a z o ld ı nacircfe- i m uumlşg - i H ıt acirc yuumlki (572 - 2)

Can V erm ek- Can A lm ak (Can V erm ek- Sağ O lm ak)

N ūş id er b icircg acircnelerle Rūm ili ṣ o lu ların Acircşinacirclar b ezm - i ġ am d a cacirc n viruumlben cacirc n a lur (55- 2)

582

Yacircra cacirc n virduumlntilde N ecacirct icirc hocirc ş halacircş it d uumlntilde yine Vay ne kurtu lduntilde sen i k im se d im ezd i sa ġ olur (107- 7)

Goumlzuumlnuuml Accedilm ak- U yu( t )m ak Yuumlzuumlm e b ak goumlzintilde i a ccedil ġ u rū r- ı salt acircnatd an g eccedil

N ice b eg ler uyutm ışdur cihacircn efsacircned uumlr d ir ler (61- 4) Goumlzuumlntilde a ccedil it d i ṣ ud acirc d il- b eri hem - d em b u g ice Bah t uya ndı uyudı f it ne- i lsquoacirclem b u g ice (534- 1)

Goumlrm ek- Gizlenm ek

Yaşum ı goumlruumlp t erahhum id esin d ird uumlm velicirc Aġ lad uġ um b u k i g uumln goumlrinse ah ter gizlenuumlr (124- 2)

H am uş O lm ak- Ağ zın ı Accedilm ak

Dacircrsquoim ha m ūş ol ey p uumlser g ouml r k im n ice d uuml rler d ouml ker Ki a ġzın ı b ir kerre a ccedila r yıllar la d eryacircd a ṣ ad ef (268 - 4)

İnm ek - Ccedilıkm ak

Tu talum zenb icircl ile g ouml kd en iner m eh- p acircreler A b eg uumlm yerd en m i ccedilıkdı lsquoacircşık- ı b icirc- ccedilacircreler (139- 1)

Ouml lm ek- D irilm ek

Ben oumllduumlm g iruuml diri lduumlm cihacircn ahvacirclin i b ild uumlm Ruh - ı cacircnacircn ile hū r- ı cinacircn ı b antildea ouml g retm entilde (303- 4)

Sak lam ak- Bulm ak Sa k la dum id i g ouml n luumlm i buldı ccedilıkard ı hacircl Zacirch ir b ud u r k i no kta ile b ilinuuml r zam icircr (77- 3)

V erm ek- A lm ak

H ep Karam an b ahşicircşid uuml r rucirczig acircrun vird uumlg i H acirczır o l k im virduumlgin send en g iruuml d evracircn a lur (55- 6) Gouml zuumlntildee cacirc n viruumlb zuuml lfuumlntilde i a ldum Ki m isk erzacircn o lu r t acirctacircr elind en (381- 3)

Kaccedilm ak- Buluşm ak

Ka ccedilm a b izd en senuumlntilde le buluşuruz Ey yuumlzi t acircze g uuml l b u lsquoacirclem d uumlr (66- 3)

Saklam ak- Goumlruumlnm ek

H acircrd an havlı d uumlzuumlb sa k la yım a z sen i rakicircb N ered en b akar isentilde serv- i h ıracircm acircn goumlrinuumlr (80- 4a)

İk ili karşıt lık lar g rub una d acirch il b azı ouml rneklerd e b eyit t e ik i t ezacircd ın yer ald ığ ı g ouml ruuml luuml r Bu b eyit lerd e ik il i t ezacircd larla an lam d aha d a zeng in leşm ekted ir

583

Acı- Lezzet Gelm ek- Gelm em ek Ġam a cısı N ecacirct icircye ṣ ō ş geldi ouml yle k im Gelm ez m ezacircka şehd uuml şeker o l kad ar lezicircz (53- 5)

Ağ lam ak - Guumllm ek D ost - D uumlşm an

Aġla duġum b u k i duumlşm a nla ra guumlluumlnc o ld um Uym ad um dost la ra vay b en i vay b en i (646- 5)

Akıl- Aşk D eli- U slu

Gouml ntildeuuml l ayd u r b antildea k im lsquoa k l ı unu t lsquoışk ı g ouml zet Vacirccib o ld ı k im işid em deluumlden uslu hab er (111- 3)

Cefa- V efa Bim ar- Tim ar

Cefacirc ya sab r id en irer vefacirc ya Ki bicircm acirc r o lana t icircm acirc r id erler (175- 6)

Cefa- V efa Gerccedilek- Yalan

Sen b icirc- vefa yı t erk- i cefacirc it d i d id iler Gerccedilek ler işid uumlb d id i şallacirch ya la n o la (21- 6)

D evlet - Bicirc- d evlet D ert - D erm an

Derd - m end o lan laruntilded u r devlet i d acircruuml rsquoş- şifacirc Kank ı bicirc- devletduuml r o l k im derdi ko r derm acirc n alu r

El- Ayak Akıl- D ivane

El t u tub alm a a ya k b elk i a ya k t u t eluumlm al D im esuumln lsquoa kl eyesi socirc f icirc santildea dicircvacirc ne (514- 4)

Firkat - V uslat M elacircl- Ferah

Firka t d iyacircrınuntilde entilde eyuumlsid uuml ruuml r m elacirc l V usla t b ahacircrınuntilde n it ek im entilde kem i fera h (43- 4)

Gece- Guumlnd uumlz Kara- Ak O ld ı ve o lısar ne k i yazıld ı m acirc- seb ak Leyl uuml nehacirc r iccediluumln ne ka ra d iyeluumlm ne a k (273- 1)

Pad işah - Geda Sucircret - M anacirc Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m a rsquonicircde Sucircretacirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r (96- 8)

Pad işah - Ccedilaker Yak ın - I rak

Ben fa k icircr o ld uġ um iccediluumln g elm ez o lm azsın ya k ın Pacirc dişacirc hum neyki kaccedilm ak b ouml yle ccedilacirc kerden ı ra ġ (267- 3)

584

Şacircd icirc- Gussa D erd - D erm acircn H am d uuml lirsquol lacirch p acircd işacirchum d evlet ind e huumlsnuumlntildeuumlntilde Şacirc d icircye ġussa m g uuml ler derduumlm e derm acirc n im renuuml r (132- 3)

Tab ip - H ast a D ert - D erm an Cacircn ta bicircbisin senuumln g eld uumlg uumln um an ha sta la r H o ş d ir iluuml r derd i le derm acirc na o lm az acircşinacirc (17 - 3)

Tab ip - H ast a D ert - Şifa Gouml rm eyicek ha sta yı kim e lsquoilacircc eyler ta bicircb D erdm end o lan larund u r d evlet - i d acircruuml rsquoş- şi facirc (25- 7)

Yir- Goumlk Z icircr- Zeb er Bir ik i g uumln d ah ı sen m acircha ir işm ezse eluumlm Yaşum u acirchum id er yiri goumlk i zicircr uuml zeber (72- 3)

b Biccedilim sel İ lişk ili Karşıt lık lar Bu tuuml r karşıt lık t a ayn ı kouml kten t uuml rem iş kelim elerin ek lerle o luştu rd ukları t ers an lam souml z ko nusud u r Sın ır lı sayıd a ouml rneğ ine rast lad ığ ım ız b u g rup taki karşıt lık lar d aha ccedilo k f iil l ler in o lum lu ve o lum suz şekiller iyle o luştu ru lm uştu r Farsccedila ldquob icirc- ldquo ouml n ed at ıyla o luştu ru lm uş ouml rnekler d e b u g rup iccedilerisine d acirch il ed ileb ilir

Et m ek- Etm em ek

İşig uumlntilde i varsquod e i tduumlntilde i tm eduumlntilde g it d i vefacirc Souml z ile kaccedil kez b en i sen M ısra su lt acircn eyled uumlntilde (289- 4)

Geccedilm ek- Geccedil(e)m em ek Sacirckiyacirc b ezm - i m ahab b etd e N ecacirct icirc- i levend Bacircd ed en geccedildi leb - i rūh - fezacircd an geccedilem ez (224- 7)

Git m ek- Gitm em ek

Docirc stum larsquoluumlntilde t em ennacircsı g ouml ntildeuuml ld en gitm eye Gide g uuml ld en reng m uuml ld en şevk d eryacircd an nem ek (316- 2)

Goumlrm ek- Goumlrm em ek

Kad d uumlntilde goumlruumlb b acircd - ı seher acircb - ı revacircna lsquoarz id er Bu serv- i h o ş- ref t acircrı b iz b ir b ucircstacircnd a goumlrm eduumlk (291- 5)

Ouml lm ek- Ouml lm em ek

Kacircrsquoil o lu rsam oumllm eye m en rsquo id e leb leruumlntilde M acircrsquoil o lu rsam oumllm em ege ko m aya g ouml zuumlntilde (318- 3)

D il- Bicirc- D il

Zuuml lfuumlntilde um ar hasta di l ey kacircm et i şim şacircd - ı nacircz Sacircyed uuml r bicirc- di l lere serv- i h ıracircm acircn b ahşişi (605 - 4)

585

Ccedilare- Bicirc- ccedilacircre Ey M esicirchacirc d ehenuumlntilde ġ ayb şifacirc- hacircnesid uuml r Gel d iricircġ eylem e bicirc- ccedilacirc releruumlntilde ccedilacirc relerin (422- 2)

Guumlnah- Bicirc- g uumlnacirch

Sevd uumlg uumlm ccediluumln kasd id erm işsin b en i ouml ld uuml rm eg e Bicirc- guumlnacirc h ouml ld uuml rm eg uumlntilde yacirc Rab guumlnacirc hı yo k m ıd u r (59 - 2)

H ab er- Bicirc- hab er

N e kat ı bicirc- ha ber o ld untilde haricircf so hb etd en Şaracircb - ı n acircb ile sacirckicircler ald ılar ha beruumlntilde (319- 6)

Sit are- Bicirc- sit acircre

Sitacirc resuumlz g ouml rinuuml r ay yuumlzuumlntildee b aksa g uumlneş N esine g erm o lu r o l bicirc- si tacirc re nacirczlanu r (188- 5)

c İ lişk isel ve D ereceli Karşıt lık lar Bu g rup ta yer alan t ezacircd lar ya ayn ı ko nu ile ilg ili t ers an lam lı souml zcuumlklerd en o luşm akta ya d a g ouml relik n isb et karşılaşt ırm a d erecelend irm e an lam ı t aşım aktad ır Ayak- Baş

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre t u tm a yir in i b ilm ez b aşa ccedilıkar (78- 4) Ayağ una yuumlzin suuml rer N ecacirct icirc Eyuuml varu r b aşınd a d evlet i var (86- 7)

Ayak- El

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre tu tm a yir in i b ilm ez başa ccedilıkar (78- 4) Eluumln d ep ret yuuml ruuml t sacirckicirc ayağ ı Ki d evracircnun b eg acircyet suuml rat i var (86- 4) Cacircn uuml b aşı a ya ġuntilde t o zına icircsacircr id eyin Eluumlm irm iş iken ey yuumlzi g uumlneş m acirc- m eleke (551- 1)

Bacircrid - Germ (Soğ uk - Sıcak) N acircsihuumlntilde b acircrid souml zind en uumlşuumld uumlntildese d o stum Sicircnem e g el k im senuumlntildeccediluumln g erm o lub d ur b u o caġ (265- 5)

Bir- Bin Bunca b elacircna sab r id erem b in b elacirc ile Bir kez yuumlzuumln i g ouml rim ez o ld um b elacirc b ud u r (79- 6)

Bug uumln- Yarın Bu guumlnuumlm ya rına kalsun d iyene lsquoacirckıl d im e lsquoAcirckıl o ld u r k im ko m az d uumlnyacircd a b ir nacircn d im e (641 - 3) İk i cihacircn ı t erk id er uşd a bu guumln ya rın Tacirc k im N ecacirct icirc b ir o la sen m eh - likacirc ile (549- 1)

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

579

D ert - D erm an Git N ecacirct icircrsquod en kesil saġ lık la g elm e ey ta bicircb D erde derm acirc n eyle d ird uumlm derde derm acirc n eyled uumlntilde (289 - 7) Ey N ecacirct icirc derd im iş derm acirc na irg uuml ren sen i O l ta bicircb - i cacircn uuml d ild en iste sen derm acirc nuntildeı (570- 6)

D ost - D uumlşm an (D ost - Ağ yar)

Tenhacirc salın ey dost sen a ġyacirc rı n rsquoid ersin Cennet g uumllinuumlntilde b ilesine hacircr g erekm ez (213- 4)

Em icircn o lm a g ouml ntildeuuml l h icracircnd an intildeen Biluuml rsen dost o lm az eski duumlşm a n (385- 1)

D uumlnya- Cennet D uumlnya- Ahiret

H alk- ı lsquoacirclem b ir yana o ld ı b u şeyd acirc b ir yana Cennet - i kucircyun ko m azam o lsa duumlnyacirc b ir yana (3- 1)

İşig uumlntilde duumlnyacirc da cacircnacirc lsquoacircşıkuntilde m irsquoracirccıd u r Acirch ı retde cennet - i arsquolacirc- yi lsquoil l iyyicircn id uuml r (167- 2)

D uumlş- Bicircd acircr

Sen i duumlşuumlnde g ouml re id i b ir acircd em Eb ed o lunca bicircdacirc r o lm aya id i (582- 7)

Eğ ri- D oğ ru

Kıb le hakkı toğruya m yo lund a b en licirck in rakicircb Eğri souml zler souml ylem işd uuml r ey h ilacircl- eb rucirc sana (14- 2)

Facircş- Racircz

Suracirch icirc souml yled i m acirc f irsquoz- zam icircri D iricircġ acirc m eclisuumlntilde facirc ş o ld ı racirc z ı (634- 1)

Gam - N eşe (Şad )

Kuuml lb e- i ahzacircnum uz ga m la m uumlşerrefd uuml r yine Şacirc d o l ey d il şacirc d k i o ld u d o st lar m ihm acircn - ı d o st (30- 3)

H aram - H elal

Ey g ouml nuuml l lsquoışk o d ına yanm ak sana o ld ı helacirc l Vrsquoey g ouml zuumlm m ihrinde o l m acirc hun ha racirc m uyhu sana (14- 5) Karsquob ed e ku rb acircn g ib i b en kanum ı it d uumlm helacirc l O l haricircm - i vaslın ı b antildea ha racirc m itm iş yine (556- 3)

580

H ast a- İ lac (H ast a- Tab ip Bim ar- Tab ip ) Bir b ucircsentildeuumlntilde oumlluumlm luumlsiduumlr ha sta N ecacirct icirc Ey larsquol- i leb i cacircn - ı b elacirc- d icircd e lsquoi lacirc cı (566- 6)

Ben sana hacircluumlm ağ lad uğ um zahm et o lm asun Bir ha sta kim ta bicircbe g ele d erd in i d ouml ker (58- 3) Bicircm acirc r - ı g am em b end en b icirc- ccedilacircre ta bicircb el ccedilek İtm e em eg uumln zacircyirsquo b ana o lan o lm ışd u r (84 - 5)

H aracircb - Acircb acircd

Dil m uuml lk i ha racirc b olm a yınca O lm a dı cihacircnd a lsquoışk acirc bacirc d (51- 2)

Karanlık - Ayd ın lık (Rucircşen )

Ġam - ı zuuml lfuumlntilde le ka ra ntildeu id i lsquoacirclem g ouml zuumlm e An ı rucircşen id en o l m ih r- i cihacircn - tacircb untilded u r (138- 1) Ka ra ntildeu giceleruumlm itm eg e b enuumlm rucircşen Derucircn - ı d ild en ir işen şursquoacircrsquo- ı acirch yit er (157- 1)

Kuumlf r- İm an Kacircf ir- M uumlsluumlm an Ġavġ acirc b ırakd ı kuumlfr ile icircm acirc n arasına Zuuml lf uuml lsquoizacircr iccedilind e ko p ald an şehacirc hatuntilde (283 - 5) H ak b iluuml r cacircnum uza g eccedild i p ericircşacircn lıkd an N e um ar o l saccedilı kacirc f ir b u m uumlselm acirc nl ıkda n (396- 1)

M am ure- V iran

Ccediluumln visacircluumlntilde g encine cacircy itm ez id uumlntilde d o stum N e id i d il m a rsquom ucircresin cevruumlntilde le vicircracirc n eylem ek (296- 2)

Sert - Yum uşak (m um - seng nerm - kat ı) Sab r it f iracircka tacirc ccedilekesin lsquoışk yayın ı N erm o lu r acircteş ile d ilacirc her kem acircn - ı sa ht (32- 3) M arsquoşucircka g ouml ntilde lin eg m ed i Ferhacircd eg erccedili k im M ucircm eyler id i şevki o d ı seng - i hacircreyi (581- 2) N erm uuml haricircr uuml hu lle- i suumlnd uumls g eluuml r b antildea Taş yuumlkled uuml rse ka t ı g ouml ntildeuuml lluuml ler arkam a (545- 4)

Şerb et - Zeh ir

N rsquoid eluumlm d evr sunarsa sana şerbet b ana zehr Bu cihacircn b ouml yle o lu r g acirch b ana g acirch sana (2- 3)

V ar- Yok

Yok h isacircb ınd ad u r ağ zun la b eluumln An ları ouml p m ekd e ko cm akd a ne va r (99- 6)

581

Aġ zuntildeuntilde zerrece yok ccediluumlnki vefacircd acircrlıġ ı Bird uuml r ey d o st anuntilde yok luġı vuuml va rl ıġ ı (561- 1)

V asl- Firak

Safacirc- yi va sl ın ı d acircrsquoim antildear b elacirc- yi f i racirc k H avacirc - yi cennet i n acircr- ı cahicircm id er t arsquoricircf (270- 3)

V efa- Cefa

Cacircnacirc cefacircn ı lsquoacircşık - ı b icirc- d il vefacirc b iluuml r H er taş k im ata red d uumln eli m erhab acirc b iluuml r(87- 1)

Ey g ouml ntildeuuml l cevr uuml cefacirc da n b u kad ar şacircd o ld untilde Vay eg er zerre kad ar m ih r uuml vefacirc sın g ouml resin (400- 4)

Yakın - U zak (Baicircd - M ukarreb )

Ya k ın o lm a m uhacircl if o lana d evlet luuml b aşuntildeccediluumln I ra ġ o lsun ayaġ untilde t o p raġ ınd an cuumlm le acircfet ler (207- 12) İt d i ba rsquoicircd cacircn uuml cihacircnd an b u g uumln b en i Aġ yacircr yacircra o ld ı m uka rreb d id uumlkleri (585- 79)

Yalan- Gerccedilek

Bizi d uumlnyacirc b ig i ey d o st ya la ncı sanm a Bu g uumln ih lacircs ile gerccedilek ku lunuz şacirch b iluuml r (64 - 2)

H er k im e ya la n ise d erd uumlntilde b antildea gerccedilekduumlruumlr H er k im e gerccedilek ise vaṣ luntilde b antildea ya la n g ib i (626- 2)

Zarsquoicircf - Tuumlvacircnacirc (Zayıf - Guumlccedilluuml)

Devlet - i lsquoışkuntilded a send en art uk o lu r leşkeruumlm Bir yana tu rsa za rsquoicirc f o lan tuumlvacirc nacirc b ir yana (3- 4)

Ağ lam ak - Guumllm ek

lsquoOuml m ruumlm a ğla m a k la g eccedild uumlğ in he lacircl itm ek iccediluumln N acircz ile ey g o nca- leb b ir kez yuumlzuumlm e guumll yeter (76- 2) Guumllm ek o lm azsa N ecacirct icirc a ġla m a k ho d hacirczıruntilde Guuml lşen o lm azsa m uumlyesser uşd a kuuml lhan g uuml l g ib i (587 - 7)

Bağ lam ak - Ccediloumlzm ek Zuuml lfuumlntilde g ir ih lerin i ccediloumlzelden nesicircm - i sub h Ba ġla nm a z o ld ı nacircfe- i m uumlşg - i H ıt acirc yuumlki (572 - 2)

Can V erm ek- Can A lm ak (Can V erm ek- Sağ O lm ak)

N ūş id er b icircg acircnelerle Rūm ili ṣ o lu ların Acircşinacirclar b ezm - i ġ am d a cacirc n viruumlben cacirc n a lur (55- 2)

582

Yacircra cacirc n virduumlntilde N ecacirct icirc hocirc ş halacircş it d uumlntilde yine Vay ne kurtu lduntilde sen i k im se d im ezd i sa ġ olur (107- 7)

Goumlzuumlnuuml Accedilm ak- U yu( t )m ak Yuumlzuumlm e b ak goumlzintilde i a ccedil ġ u rū r- ı salt acircnatd an g eccedil

N ice b eg ler uyutm ışdur cihacircn efsacircned uumlr d ir ler (61- 4) Goumlzuumlntilde a ccedil it d i ṣ ud acirc d il- b eri hem - d em b u g ice Bah t uya ndı uyudı f it ne- i lsquoacirclem b u g ice (534- 1)

Goumlrm ek- Gizlenm ek

Yaşum ı goumlruumlp t erahhum id esin d ird uumlm velicirc Aġ lad uġ um b u k i g uumln goumlrinse ah ter gizlenuumlr (124- 2)

H am uş O lm ak- Ağ zın ı Accedilm ak

Dacircrsquoim ha m ūş ol ey p uumlser g ouml r k im n ice d uuml rler d ouml ker Ki a ġzın ı b ir kerre a ccedila r yıllar la d eryacircd a ṣ ad ef (268 - 4)

İnm ek - Ccedilıkm ak

Tu talum zenb icircl ile g ouml kd en iner m eh- p acircreler A b eg uumlm yerd en m i ccedilıkdı lsquoacircşık- ı b icirc- ccedilacircreler (139- 1)

Ouml lm ek- D irilm ek

Ben oumllduumlm g iruuml diri lduumlm cihacircn ahvacirclin i b ild uumlm Ruh - ı cacircnacircn ile hū r- ı cinacircn ı b antildea ouml g retm entilde (303- 4)

Sak lam ak- Bulm ak Sa k la dum id i g ouml n luumlm i buldı ccedilıkard ı hacircl Zacirch ir b ud u r k i no kta ile b ilinuuml r zam icircr (77- 3)

V erm ek- A lm ak

H ep Karam an b ahşicircşid uuml r rucirczig acircrun vird uumlg i H acirczır o l k im virduumlgin send en g iruuml d evracircn a lur (55- 6) Gouml zuumlntildee cacirc n viruumlb zuuml lfuumlntilde i a ldum Ki m isk erzacircn o lu r t acirctacircr elind en (381- 3)

Kaccedilm ak- Buluşm ak

Ka ccedilm a b izd en senuumlntilde le buluşuruz Ey yuumlzi t acircze g uuml l b u lsquoacirclem d uumlr (66- 3)

Saklam ak- Goumlruumlnm ek

H acircrd an havlı d uumlzuumlb sa k la yım a z sen i rakicircb N ered en b akar isentilde serv- i h ıracircm acircn goumlrinuumlr (80- 4a)

İk ili karşıt lık lar g rub una d acirch il b azı ouml rneklerd e b eyit t e ik i t ezacircd ın yer ald ığ ı g ouml ruuml luuml r Bu b eyit lerd e ik il i t ezacircd larla an lam d aha d a zeng in leşm ekted ir

583

Acı- Lezzet Gelm ek- Gelm em ek Ġam a cısı N ecacirct icircye ṣ ō ş geldi ouml yle k im Gelm ez m ezacircka şehd uuml şeker o l kad ar lezicircz (53- 5)

Ağ lam ak - Guumllm ek D ost - D uumlşm an

Aġla duġum b u k i duumlşm a nla ra guumlluumlnc o ld um Uym ad um dost la ra vay b en i vay b en i (646- 5)

Akıl- Aşk D eli- U slu

Gouml ntildeuuml l ayd u r b antildea k im lsquoa k l ı unu t lsquoışk ı g ouml zet Vacirccib o ld ı k im işid em deluumlden uslu hab er (111- 3)

Cefa- V efa Bim ar- Tim ar

Cefacirc ya sab r id en irer vefacirc ya Ki bicircm acirc r o lana t icircm acirc r id erler (175- 6)

Cefa- V efa Gerccedilek- Yalan

Sen b icirc- vefa yı t erk- i cefacirc it d i d id iler Gerccedilek ler işid uumlb d id i şallacirch ya la n o la (21- 6)

D evlet - Bicirc- d evlet D ert - D erm an

Derd - m end o lan laruntilded u r devlet i d acircruuml rsquoş- şifacirc Kank ı bicirc- devletduuml r o l k im derdi ko r derm acirc n alu r

El- Ayak Akıl- D ivane

El t u tub alm a a ya k b elk i a ya k t u t eluumlm al D im esuumln lsquoa kl eyesi socirc f icirc santildea dicircvacirc ne (514- 4)

Firkat - V uslat M elacircl- Ferah

Firka t d iyacircrınuntilde entilde eyuumlsid uuml ruuml r m elacirc l V usla t b ahacircrınuntilde n it ek im entilde kem i fera h (43- 4)

Gece- Guumlnd uumlz Kara- Ak O ld ı ve o lısar ne k i yazıld ı m acirc- seb ak Leyl uuml nehacirc r iccediluumln ne ka ra d iyeluumlm ne a k (273- 1)

Pad işah - Geda Sucircret - M anacirc Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m a rsquonicircde Sucircretacirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r (96- 8)

Pad işah - Ccedilaker Yak ın - I rak

Ben fa k icircr o ld uġ um iccediluumln g elm ez o lm azsın ya k ın Pacirc dişacirc hum neyki kaccedilm ak b ouml yle ccedilacirc kerden ı ra ġ (267- 3)

584

Şacircd icirc- Gussa D erd - D erm acircn H am d uuml lirsquol lacirch p acircd işacirchum d evlet ind e huumlsnuumlntildeuumlntilde Şacirc d icircye ġussa m g uuml ler derduumlm e derm acirc n im renuuml r (132- 3)

Tab ip - H ast a D ert - D erm an Cacircn ta bicircbisin senuumln g eld uumlg uumln um an ha sta la r H o ş d ir iluuml r derd i le derm acirc na o lm az acircşinacirc (17 - 3)

Tab ip - H ast a D ert - Şifa Gouml rm eyicek ha sta yı kim e lsquoilacircc eyler ta bicircb D erdm end o lan larund u r d evlet - i d acircruuml rsquoş- şi facirc (25- 7)

Yir- Goumlk Z icircr- Zeb er Bir ik i g uumln d ah ı sen m acircha ir işm ezse eluumlm Yaşum u acirchum id er yiri goumlk i zicircr uuml zeber (72- 3)

b Biccedilim sel İ lişk ili Karşıt lık lar Bu tuuml r karşıt lık t a ayn ı kouml kten t uuml rem iş kelim elerin ek lerle o luştu rd ukları t ers an lam souml z ko nusud u r Sın ır lı sayıd a ouml rneğ ine rast lad ığ ım ız b u g rup taki karşıt lık lar d aha ccedilo k f iil l ler in o lum lu ve o lum suz şekiller iyle o luştu ru lm uştu r Farsccedila ldquob icirc- ldquo ouml n ed at ıyla o luştu ru lm uş ouml rnekler d e b u g rup iccedilerisine d acirch il ed ileb ilir

Et m ek- Etm em ek

İşig uumlntilde i varsquod e i tduumlntilde i tm eduumlntilde g it d i vefacirc Souml z ile kaccedil kez b en i sen M ısra su lt acircn eyled uumlntilde (289- 4)

Geccedilm ek- Geccedil(e)m em ek Sacirckiyacirc b ezm - i m ahab b etd e N ecacirct icirc- i levend Bacircd ed en geccedildi leb - i rūh - fezacircd an geccedilem ez (224- 7)

Git m ek- Gitm em ek

Docirc stum larsquoluumlntilde t em ennacircsı g ouml ntildeuuml ld en gitm eye Gide g uuml ld en reng m uuml ld en şevk d eryacircd an nem ek (316- 2)

Goumlrm ek- Goumlrm em ek

Kad d uumlntilde goumlruumlb b acircd - ı seher acircb - ı revacircna lsquoarz id er Bu serv- i h o ş- ref t acircrı b iz b ir b ucircstacircnd a goumlrm eduumlk (291- 5)

Ouml lm ek- Ouml lm em ek

Kacircrsquoil o lu rsam oumllm eye m en rsquo id e leb leruumlntilde M acircrsquoil o lu rsam oumllm em ege ko m aya g ouml zuumlntilde (318- 3)

D il- Bicirc- D il

Zuuml lfuumlntilde um ar hasta di l ey kacircm et i şim şacircd - ı nacircz Sacircyed uuml r bicirc- di l lere serv- i h ıracircm acircn b ahşişi (605 - 4)

585

Ccedilare- Bicirc- ccedilacircre Ey M esicirchacirc d ehenuumlntilde ġ ayb şifacirc- hacircnesid uuml r Gel d iricircġ eylem e bicirc- ccedilacirc releruumlntilde ccedilacirc relerin (422- 2)

Guumlnah- Bicirc- g uumlnacirch

Sevd uumlg uumlm ccediluumln kasd id erm işsin b en i ouml ld uuml rm eg e Bicirc- guumlnacirc h ouml ld uuml rm eg uumlntilde yacirc Rab guumlnacirc hı yo k m ıd u r (59 - 2)

H ab er- Bicirc- hab er

N e kat ı bicirc- ha ber o ld untilde haricircf so hb etd en Şaracircb - ı n acircb ile sacirckicircler ald ılar ha beruumlntilde (319- 6)

Sit are- Bicirc- sit acircre

Sitacirc resuumlz g ouml rinuuml r ay yuumlzuumlntildee b aksa g uumlneş N esine g erm o lu r o l bicirc- si tacirc re nacirczlanu r (188- 5)

c İ lişk isel ve D ereceli Karşıt lık lar Bu g rup ta yer alan t ezacircd lar ya ayn ı ko nu ile ilg ili t ers an lam lı souml zcuumlklerd en o luşm akta ya d a g ouml relik n isb et karşılaşt ırm a d erecelend irm e an lam ı t aşım aktad ır Ayak- Baş

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre t u tm a yir in i b ilm ez b aşa ccedilıkar (78- 4) Ayağ una yuumlzin suuml rer N ecacirct icirc Eyuuml varu r b aşınd a d evlet i var (86- 7)

Ayak- El

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre tu tm a yir in i b ilm ez başa ccedilıkar (78- 4) Eluumln d ep ret yuuml ruuml t sacirckicirc ayağ ı Ki d evracircnun b eg acircyet suuml rat i var (86- 4) Cacircn uuml b aşı a ya ġuntilde t o zına icircsacircr id eyin Eluumlm irm iş iken ey yuumlzi g uumlneş m acirc- m eleke (551- 1)

Bacircrid - Germ (Soğ uk - Sıcak) N acircsihuumlntilde b acircrid souml zind en uumlşuumld uumlntildese d o stum Sicircnem e g el k im senuumlntildeccediluumln g erm o lub d ur b u o caġ (265- 5)

Bir- Bin Bunca b elacircna sab r id erem b in b elacirc ile Bir kez yuumlzuumln i g ouml rim ez o ld um b elacirc b ud u r (79- 6)

Bug uumln- Yarın Bu guumlnuumlm ya rına kalsun d iyene lsquoacirckıl d im e lsquoAcirckıl o ld u r k im ko m az d uumlnyacircd a b ir nacircn d im e (641 - 3) İk i cihacircn ı t erk id er uşd a bu guumln ya rın Tacirc k im N ecacirct icirc b ir o la sen m eh - likacirc ile (549- 1)

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

580

H ast a- İ lac (H ast a- Tab ip Bim ar- Tab ip ) Bir b ucircsentildeuumlntilde oumlluumlm luumlsiduumlr ha sta N ecacirct icirc Ey larsquol- i leb i cacircn - ı b elacirc- d icircd e lsquoi lacirc cı (566- 6)

Ben sana hacircluumlm ağ lad uğ um zahm et o lm asun Bir ha sta kim ta bicircbe g ele d erd in i d ouml ker (58- 3) Bicircm acirc r - ı g am em b end en b icirc- ccedilacircre ta bicircb el ccedilek İtm e em eg uumln zacircyirsquo b ana o lan o lm ışd u r (84 - 5)

H aracircb - Acircb acircd

Dil m uuml lk i ha racirc b olm a yınca O lm a dı cihacircnd a lsquoışk acirc bacirc d (51- 2)

Karanlık - Ayd ın lık (Rucircşen )

Ġam - ı zuuml lfuumlntilde le ka ra ntildeu id i lsquoacirclem g ouml zuumlm e An ı rucircşen id en o l m ih r- i cihacircn - tacircb untilded u r (138- 1) Ka ra ntildeu giceleruumlm itm eg e b enuumlm rucircşen Derucircn - ı d ild en ir işen şursquoacircrsquo- ı acirch yit er (157- 1)

Kuumlf r- İm an Kacircf ir- M uumlsluumlm an Ġavġ acirc b ırakd ı kuumlfr ile icircm acirc n arasına Zuuml lf uuml lsquoizacircr iccedilind e ko p ald an şehacirc hatuntilde (283 - 5) H ak b iluuml r cacircnum uza g eccedild i p ericircşacircn lıkd an N e um ar o l saccedilı kacirc f ir b u m uumlselm acirc nl ıkda n (396- 1)

M am ure- V iran

Ccediluumln visacircluumlntilde g encine cacircy itm ez id uumlntilde d o stum N e id i d il m a rsquom ucircresin cevruumlntilde le vicircracirc n eylem ek (296- 2)

Sert - Yum uşak (m um - seng nerm - kat ı) Sab r it f iracircka tacirc ccedilekesin lsquoışk yayın ı N erm o lu r acircteş ile d ilacirc her kem acircn - ı sa ht (32- 3) M arsquoşucircka g ouml ntilde lin eg m ed i Ferhacircd eg erccedili k im M ucircm eyler id i şevki o d ı seng - i hacircreyi (581- 2) N erm uuml haricircr uuml hu lle- i suumlnd uumls g eluuml r b antildea Taş yuumlkled uuml rse ka t ı g ouml ntildeuuml lluuml ler arkam a (545- 4)

Şerb et - Zeh ir

N rsquoid eluumlm d evr sunarsa sana şerbet b ana zehr Bu cihacircn b ouml yle o lu r g acirch b ana g acirch sana (2- 3)

V ar- Yok

Yok h isacircb ınd ad u r ağ zun la b eluumln An ları ouml p m ekd e ko cm akd a ne va r (99- 6)

581

Aġ zuntildeuntilde zerrece yok ccediluumlnki vefacircd acircrlıġ ı Bird uuml r ey d o st anuntilde yok luġı vuuml va rl ıġ ı (561- 1)

V asl- Firak

Safacirc- yi va sl ın ı d acircrsquoim antildear b elacirc- yi f i racirc k H avacirc - yi cennet i n acircr- ı cahicircm id er t arsquoricircf (270- 3)

V efa- Cefa

Cacircnacirc cefacircn ı lsquoacircşık - ı b icirc- d il vefacirc b iluuml r H er taş k im ata red d uumln eli m erhab acirc b iluuml r(87- 1)

Ey g ouml ntildeuuml l cevr uuml cefacirc da n b u kad ar şacircd o ld untilde Vay eg er zerre kad ar m ih r uuml vefacirc sın g ouml resin (400- 4)

Yakın - U zak (Baicircd - M ukarreb )

Ya k ın o lm a m uhacircl if o lana d evlet luuml b aşuntildeccediluumln I ra ġ o lsun ayaġ untilde t o p raġ ınd an cuumlm le acircfet ler (207- 12) İt d i ba rsquoicircd cacircn uuml cihacircnd an b u g uumln b en i Aġ yacircr yacircra o ld ı m uka rreb d id uumlkleri (585- 79)

Yalan- Gerccedilek

Bizi d uumlnyacirc b ig i ey d o st ya la ncı sanm a Bu g uumln ih lacircs ile gerccedilek ku lunuz şacirch b iluuml r (64 - 2)

H er k im e ya la n ise d erd uumlntilde b antildea gerccedilekduumlruumlr H er k im e gerccedilek ise vaṣ luntilde b antildea ya la n g ib i (626- 2)

Zarsquoicircf - Tuumlvacircnacirc (Zayıf - Guumlccedilluuml)

Devlet - i lsquoışkuntilded a send en art uk o lu r leşkeruumlm Bir yana tu rsa za rsquoicirc f o lan tuumlvacirc nacirc b ir yana (3- 4)

Ağ lam ak - Guumllm ek

lsquoOuml m ruumlm a ğla m a k la g eccedild uumlğ in he lacircl itm ek iccediluumln N acircz ile ey g o nca- leb b ir kez yuumlzuumlm e guumll yeter (76- 2) Guumllm ek o lm azsa N ecacirct icirc a ġla m a k ho d hacirczıruntilde Guuml lşen o lm azsa m uumlyesser uşd a kuuml lhan g uuml l g ib i (587 - 7)

Bağ lam ak - Ccediloumlzm ek Zuuml lfuumlntilde g ir ih lerin i ccediloumlzelden nesicircm - i sub h Ba ġla nm a z o ld ı nacircfe- i m uumlşg - i H ıt acirc yuumlki (572 - 2)

Can V erm ek- Can A lm ak (Can V erm ek- Sağ O lm ak)

N ūş id er b icircg acircnelerle Rūm ili ṣ o lu ların Acircşinacirclar b ezm - i ġ am d a cacirc n viruumlben cacirc n a lur (55- 2)

582

Yacircra cacirc n virduumlntilde N ecacirct icirc hocirc ş halacircş it d uumlntilde yine Vay ne kurtu lduntilde sen i k im se d im ezd i sa ġ olur (107- 7)

Goumlzuumlnuuml Accedilm ak- U yu( t )m ak Yuumlzuumlm e b ak goumlzintilde i a ccedil ġ u rū r- ı salt acircnatd an g eccedil

N ice b eg ler uyutm ışdur cihacircn efsacircned uumlr d ir ler (61- 4) Goumlzuumlntilde a ccedil it d i ṣ ud acirc d il- b eri hem - d em b u g ice Bah t uya ndı uyudı f it ne- i lsquoacirclem b u g ice (534- 1)

Goumlrm ek- Gizlenm ek

Yaşum ı goumlruumlp t erahhum id esin d ird uumlm velicirc Aġ lad uġ um b u k i g uumln goumlrinse ah ter gizlenuumlr (124- 2)

H am uş O lm ak- Ağ zın ı Accedilm ak

Dacircrsquoim ha m ūş ol ey p uumlser g ouml r k im n ice d uuml rler d ouml ker Ki a ġzın ı b ir kerre a ccedila r yıllar la d eryacircd a ṣ ad ef (268 - 4)

İnm ek - Ccedilıkm ak

Tu talum zenb icircl ile g ouml kd en iner m eh- p acircreler A b eg uumlm yerd en m i ccedilıkdı lsquoacircşık- ı b icirc- ccedilacircreler (139- 1)

Ouml lm ek- D irilm ek

Ben oumllduumlm g iruuml diri lduumlm cihacircn ahvacirclin i b ild uumlm Ruh - ı cacircnacircn ile hū r- ı cinacircn ı b antildea ouml g retm entilde (303- 4)

Sak lam ak- Bulm ak Sa k la dum id i g ouml n luumlm i buldı ccedilıkard ı hacircl Zacirch ir b ud u r k i no kta ile b ilinuuml r zam icircr (77- 3)

V erm ek- A lm ak

H ep Karam an b ahşicircşid uuml r rucirczig acircrun vird uumlg i H acirczır o l k im virduumlgin send en g iruuml d evracircn a lur (55- 6) Gouml zuumlntildee cacirc n viruumlb zuuml lfuumlntilde i a ldum Ki m isk erzacircn o lu r t acirctacircr elind en (381- 3)

Kaccedilm ak- Buluşm ak

Ka ccedilm a b izd en senuumlntilde le buluşuruz Ey yuumlzi t acircze g uuml l b u lsquoacirclem d uumlr (66- 3)

Saklam ak- Goumlruumlnm ek

H acircrd an havlı d uumlzuumlb sa k la yım a z sen i rakicircb N ered en b akar isentilde serv- i h ıracircm acircn goumlrinuumlr (80- 4a)

İk ili karşıt lık lar g rub una d acirch il b azı ouml rneklerd e b eyit t e ik i t ezacircd ın yer ald ığ ı g ouml ruuml luuml r Bu b eyit lerd e ik il i t ezacircd larla an lam d aha d a zeng in leşm ekted ir

583

Acı- Lezzet Gelm ek- Gelm em ek Ġam a cısı N ecacirct icircye ṣ ō ş geldi ouml yle k im Gelm ez m ezacircka şehd uuml şeker o l kad ar lezicircz (53- 5)

Ağ lam ak - Guumllm ek D ost - D uumlşm an

Aġla duġum b u k i duumlşm a nla ra guumlluumlnc o ld um Uym ad um dost la ra vay b en i vay b en i (646- 5)

Akıl- Aşk D eli- U slu

Gouml ntildeuuml l ayd u r b antildea k im lsquoa k l ı unu t lsquoışk ı g ouml zet Vacirccib o ld ı k im işid em deluumlden uslu hab er (111- 3)

Cefa- V efa Bim ar- Tim ar

Cefacirc ya sab r id en irer vefacirc ya Ki bicircm acirc r o lana t icircm acirc r id erler (175- 6)

Cefa- V efa Gerccedilek- Yalan

Sen b icirc- vefa yı t erk- i cefacirc it d i d id iler Gerccedilek ler işid uumlb d id i şallacirch ya la n o la (21- 6)

D evlet - Bicirc- d evlet D ert - D erm an

Derd - m end o lan laruntilded u r devlet i d acircruuml rsquoş- şifacirc Kank ı bicirc- devletduuml r o l k im derdi ko r derm acirc n alu r

El- Ayak Akıl- D ivane

El t u tub alm a a ya k b elk i a ya k t u t eluumlm al D im esuumln lsquoa kl eyesi socirc f icirc santildea dicircvacirc ne (514- 4)

Firkat - V uslat M elacircl- Ferah

Firka t d iyacircrınuntilde entilde eyuumlsid uuml ruuml r m elacirc l V usla t b ahacircrınuntilde n it ek im entilde kem i fera h (43- 4)

Gece- Guumlnd uumlz Kara- Ak O ld ı ve o lısar ne k i yazıld ı m acirc- seb ak Leyl uuml nehacirc r iccediluumln ne ka ra d iyeluumlm ne a k (273- 1)

Pad işah - Geda Sucircret - M anacirc Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m a rsquonicircde Sucircretacirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r (96- 8)

Pad işah - Ccedilaker Yak ın - I rak

Ben fa k icircr o ld uġ um iccediluumln g elm ez o lm azsın ya k ın Pacirc dişacirc hum neyki kaccedilm ak b ouml yle ccedilacirc kerden ı ra ġ (267- 3)

584

Şacircd icirc- Gussa D erd - D erm acircn H am d uuml lirsquol lacirch p acircd işacirchum d evlet ind e huumlsnuumlntildeuumlntilde Şacirc d icircye ġussa m g uuml ler derduumlm e derm acirc n im renuuml r (132- 3)

Tab ip - H ast a D ert - D erm an Cacircn ta bicircbisin senuumln g eld uumlg uumln um an ha sta la r H o ş d ir iluuml r derd i le derm acirc na o lm az acircşinacirc (17 - 3)

Tab ip - H ast a D ert - Şifa Gouml rm eyicek ha sta yı kim e lsquoilacircc eyler ta bicircb D erdm end o lan larund u r d evlet - i d acircruuml rsquoş- şi facirc (25- 7)

Yir- Goumlk Z icircr- Zeb er Bir ik i g uumln d ah ı sen m acircha ir işm ezse eluumlm Yaşum u acirchum id er yiri goumlk i zicircr uuml zeber (72- 3)

b Biccedilim sel İ lişk ili Karşıt lık lar Bu tuuml r karşıt lık t a ayn ı kouml kten t uuml rem iş kelim elerin ek lerle o luştu rd ukları t ers an lam souml z ko nusud u r Sın ır lı sayıd a ouml rneğ ine rast lad ığ ım ız b u g rup taki karşıt lık lar d aha ccedilo k f iil l ler in o lum lu ve o lum suz şekiller iyle o luştu ru lm uştu r Farsccedila ldquob icirc- ldquo ouml n ed at ıyla o luştu ru lm uş ouml rnekler d e b u g rup iccedilerisine d acirch il ed ileb ilir

Et m ek- Etm em ek

İşig uumlntilde i varsquod e i tduumlntilde i tm eduumlntilde g it d i vefacirc Souml z ile kaccedil kez b en i sen M ısra su lt acircn eyled uumlntilde (289- 4)

Geccedilm ek- Geccedil(e)m em ek Sacirckiyacirc b ezm - i m ahab b etd e N ecacirct icirc- i levend Bacircd ed en geccedildi leb - i rūh - fezacircd an geccedilem ez (224- 7)

Git m ek- Gitm em ek

Docirc stum larsquoluumlntilde t em ennacircsı g ouml ntildeuuml ld en gitm eye Gide g uuml ld en reng m uuml ld en şevk d eryacircd an nem ek (316- 2)

Goumlrm ek- Goumlrm em ek

Kad d uumlntilde goumlruumlb b acircd - ı seher acircb - ı revacircna lsquoarz id er Bu serv- i h o ş- ref t acircrı b iz b ir b ucircstacircnd a goumlrm eduumlk (291- 5)

Ouml lm ek- Ouml lm em ek

Kacircrsquoil o lu rsam oumllm eye m en rsquo id e leb leruumlntilde M acircrsquoil o lu rsam oumllm em ege ko m aya g ouml zuumlntilde (318- 3)

D il- Bicirc- D il

Zuuml lfuumlntilde um ar hasta di l ey kacircm et i şim şacircd - ı nacircz Sacircyed uuml r bicirc- di l lere serv- i h ıracircm acircn b ahşişi (605 - 4)

585

Ccedilare- Bicirc- ccedilacircre Ey M esicirchacirc d ehenuumlntilde ġ ayb şifacirc- hacircnesid uuml r Gel d iricircġ eylem e bicirc- ccedilacirc releruumlntilde ccedilacirc relerin (422- 2)

Guumlnah- Bicirc- g uumlnacirch

Sevd uumlg uumlm ccediluumln kasd id erm işsin b en i ouml ld uuml rm eg e Bicirc- guumlnacirc h ouml ld uuml rm eg uumlntilde yacirc Rab guumlnacirc hı yo k m ıd u r (59 - 2)

H ab er- Bicirc- hab er

N e kat ı bicirc- ha ber o ld untilde haricircf so hb etd en Şaracircb - ı n acircb ile sacirckicircler ald ılar ha beruumlntilde (319- 6)

Sit are- Bicirc- sit acircre

Sitacirc resuumlz g ouml rinuuml r ay yuumlzuumlntildee b aksa g uumlneş N esine g erm o lu r o l bicirc- si tacirc re nacirczlanu r (188- 5)

c İ lişk isel ve D ereceli Karşıt lık lar Bu g rup ta yer alan t ezacircd lar ya ayn ı ko nu ile ilg ili t ers an lam lı souml zcuumlklerd en o luşm akta ya d a g ouml relik n isb et karşılaşt ırm a d erecelend irm e an lam ı t aşım aktad ır Ayak- Baş

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre t u tm a yir in i b ilm ez b aşa ccedilıkar (78- 4) Ayağ una yuumlzin suuml rer N ecacirct icirc Eyuuml varu r b aşınd a d evlet i var (86- 7)

Ayak- El

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre tu tm a yir in i b ilm ez başa ccedilıkar (78- 4) Eluumln d ep ret yuuml ruuml t sacirckicirc ayağ ı Ki d evracircnun b eg acircyet suuml rat i var (86- 4) Cacircn uuml b aşı a ya ġuntilde t o zına icircsacircr id eyin Eluumlm irm iş iken ey yuumlzi g uumlneş m acirc- m eleke (551- 1)

Bacircrid - Germ (Soğ uk - Sıcak) N acircsihuumlntilde b acircrid souml zind en uumlşuumld uumlntildese d o stum Sicircnem e g el k im senuumlntildeccediluumln g erm o lub d ur b u o caġ (265- 5)

Bir- Bin Bunca b elacircna sab r id erem b in b elacirc ile Bir kez yuumlzuumln i g ouml rim ez o ld um b elacirc b ud u r (79- 6)

Bug uumln- Yarın Bu guumlnuumlm ya rına kalsun d iyene lsquoacirckıl d im e lsquoAcirckıl o ld u r k im ko m az d uumlnyacircd a b ir nacircn d im e (641 - 3) İk i cihacircn ı t erk id er uşd a bu guumln ya rın Tacirc k im N ecacirct icirc b ir o la sen m eh - likacirc ile (549- 1)

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

581

Aġ zuntildeuntilde zerrece yok ccediluumlnki vefacircd acircrlıġ ı Bird uuml r ey d o st anuntilde yok luġı vuuml va rl ıġ ı (561- 1)

V asl- Firak

Safacirc- yi va sl ın ı d acircrsquoim antildear b elacirc- yi f i racirc k H avacirc - yi cennet i n acircr- ı cahicircm id er t arsquoricircf (270- 3)

V efa- Cefa

Cacircnacirc cefacircn ı lsquoacircşık - ı b icirc- d il vefacirc b iluuml r H er taş k im ata red d uumln eli m erhab acirc b iluuml r(87- 1)

Ey g ouml ntildeuuml l cevr uuml cefacirc da n b u kad ar şacircd o ld untilde Vay eg er zerre kad ar m ih r uuml vefacirc sın g ouml resin (400- 4)

Yakın - U zak (Baicircd - M ukarreb )

Ya k ın o lm a m uhacircl if o lana d evlet luuml b aşuntildeccediluumln I ra ġ o lsun ayaġ untilde t o p raġ ınd an cuumlm le acircfet ler (207- 12) İt d i ba rsquoicircd cacircn uuml cihacircnd an b u g uumln b en i Aġ yacircr yacircra o ld ı m uka rreb d id uumlkleri (585- 79)

Yalan- Gerccedilek

Bizi d uumlnyacirc b ig i ey d o st ya la ncı sanm a Bu g uumln ih lacircs ile gerccedilek ku lunuz şacirch b iluuml r (64 - 2)

H er k im e ya la n ise d erd uumlntilde b antildea gerccedilekduumlruumlr H er k im e gerccedilek ise vaṣ luntilde b antildea ya la n g ib i (626- 2)

Zarsquoicircf - Tuumlvacircnacirc (Zayıf - Guumlccedilluuml)

Devlet - i lsquoışkuntilded a send en art uk o lu r leşkeruumlm Bir yana tu rsa za rsquoicirc f o lan tuumlvacirc nacirc b ir yana (3- 4)

Ağ lam ak - Guumllm ek

lsquoOuml m ruumlm a ğla m a k la g eccedild uumlğ in he lacircl itm ek iccediluumln N acircz ile ey g o nca- leb b ir kez yuumlzuumlm e guumll yeter (76- 2) Guumllm ek o lm azsa N ecacirct icirc a ġla m a k ho d hacirczıruntilde Guuml lşen o lm azsa m uumlyesser uşd a kuuml lhan g uuml l g ib i (587 - 7)

Bağ lam ak - Ccediloumlzm ek Zuuml lfuumlntilde g ir ih lerin i ccediloumlzelden nesicircm - i sub h Ba ġla nm a z o ld ı nacircfe- i m uumlşg - i H ıt acirc yuumlki (572 - 2)

Can V erm ek- Can A lm ak (Can V erm ek- Sağ O lm ak)

N ūş id er b icircg acircnelerle Rūm ili ṣ o lu ların Acircşinacirclar b ezm - i ġ am d a cacirc n viruumlben cacirc n a lur (55- 2)

582

Yacircra cacirc n virduumlntilde N ecacirct icirc hocirc ş halacircş it d uumlntilde yine Vay ne kurtu lduntilde sen i k im se d im ezd i sa ġ olur (107- 7)

Goumlzuumlnuuml Accedilm ak- U yu( t )m ak Yuumlzuumlm e b ak goumlzintilde i a ccedil ġ u rū r- ı salt acircnatd an g eccedil

N ice b eg ler uyutm ışdur cihacircn efsacircned uumlr d ir ler (61- 4) Goumlzuumlntilde a ccedil it d i ṣ ud acirc d il- b eri hem - d em b u g ice Bah t uya ndı uyudı f it ne- i lsquoacirclem b u g ice (534- 1)

Goumlrm ek- Gizlenm ek

Yaşum ı goumlruumlp t erahhum id esin d ird uumlm velicirc Aġ lad uġ um b u k i g uumln goumlrinse ah ter gizlenuumlr (124- 2)

H am uş O lm ak- Ağ zın ı Accedilm ak

Dacircrsquoim ha m ūş ol ey p uumlser g ouml r k im n ice d uuml rler d ouml ker Ki a ġzın ı b ir kerre a ccedila r yıllar la d eryacircd a ṣ ad ef (268 - 4)

İnm ek - Ccedilıkm ak

Tu talum zenb icircl ile g ouml kd en iner m eh- p acircreler A b eg uumlm yerd en m i ccedilıkdı lsquoacircşık- ı b icirc- ccedilacircreler (139- 1)

Ouml lm ek- D irilm ek

Ben oumllduumlm g iruuml diri lduumlm cihacircn ahvacirclin i b ild uumlm Ruh - ı cacircnacircn ile hū r- ı cinacircn ı b antildea ouml g retm entilde (303- 4)

Sak lam ak- Bulm ak Sa k la dum id i g ouml n luumlm i buldı ccedilıkard ı hacircl Zacirch ir b ud u r k i no kta ile b ilinuuml r zam icircr (77- 3)

V erm ek- A lm ak

H ep Karam an b ahşicircşid uuml r rucirczig acircrun vird uumlg i H acirczır o l k im virduumlgin send en g iruuml d evracircn a lur (55- 6) Gouml zuumlntildee cacirc n viruumlb zuuml lfuumlntilde i a ldum Ki m isk erzacircn o lu r t acirctacircr elind en (381- 3)

Kaccedilm ak- Buluşm ak

Ka ccedilm a b izd en senuumlntilde le buluşuruz Ey yuumlzi t acircze g uuml l b u lsquoacirclem d uumlr (66- 3)

Saklam ak- Goumlruumlnm ek

H acircrd an havlı d uumlzuumlb sa k la yım a z sen i rakicircb N ered en b akar isentilde serv- i h ıracircm acircn goumlrinuumlr (80- 4a)

İk ili karşıt lık lar g rub una d acirch il b azı ouml rneklerd e b eyit t e ik i t ezacircd ın yer ald ığ ı g ouml ruuml luuml r Bu b eyit lerd e ik il i t ezacircd larla an lam d aha d a zeng in leşm ekted ir

583

Acı- Lezzet Gelm ek- Gelm em ek Ġam a cısı N ecacirct icircye ṣ ō ş geldi ouml yle k im Gelm ez m ezacircka şehd uuml şeker o l kad ar lezicircz (53- 5)

Ağ lam ak - Guumllm ek D ost - D uumlşm an

Aġla duġum b u k i duumlşm a nla ra guumlluumlnc o ld um Uym ad um dost la ra vay b en i vay b en i (646- 5)

Akıl- Aşk D eli- U slu

Gouml ntildeuuml l ayd u r b antildea k im lsquoa k l ı unu t lsquoışk ı g ouml zet Vacirccib o ld ı k im işid em deluumlden uslu hab er (111- 3)

Cefa- V efa Bim ar- Tim ar

Cefacirc ya sab r id en irer vefacirc ya Ki bicircm acirc r o lana t icircm acirc r id erler (175- 6)

Cefa- V efa Gerccedilek- Yalan

Sen b icirc- vefa yı t erk- i cefacirc it d i d id iler Gerccedilek ler işid uumlb d id i şallacirch ya la n o la (21- 6)

D evlet - Bicirc- d evlet D ert - D erm an

Derd - m end o lan laruntilded u r devlet i d acircruuml rsquoş- şifacirc Kank ı bicirc- devletduuml r o l k im derdi ko r derm acirc n alu r

El- Ayak Akıl- D ivane

El t u tub alm a a ya k b elk i a ya k t u t eluumlm al D im esuumln lsquoa kl eyesi socirc f icirc santildea dicircvacirc ne (514- 4)

Firkat - V uslat M elacircl- Ferah

Firka t d iyacircrınuntilde entilde eyuumlsid uuml ruuml r m elacirc l V usla t b ahacircrınuntilde n it ek im entilde kem i fera h (43- 4)

Gece- Guumlnd uumlz Kara- Ak O ld ı ve o lısar ne k i yazıld ı m acirc- seb ak Leyl uuml nehacirc r iccediluumln ne ka ra d iyeluumlm ne a k (273- 1)

Pad işah - Geda Sucircret - M anacirc Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m a rsquonicircde Sucircretacirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r (96- 8)

Pad işah - Ccedilaker Yak ın - I rak

Ben fa k icircr o ld uġ um iccediluumln g elm ez o lm azsın ya k ın Pacirc dişacirc hum neyki kaccedilm ak b ouml yle ccedilacirc kerden ı ra ġ (267- 3)

584

Şacircd icirc- Gussa D erd - D erm acircn H am d uuml lirsquol lacirch p acircd işacirchum d evlet ind e huumlsnuumlntildeuumlntilde Şacirc d icircye ġussa m g uuml ler derduumlm e derm acirc n im renuuml r (132- 3)

Tab ip - H ast a D ert - D erm an Cacircn ta bicircbisin senuumln g eld uumlg uumln um an ha sta la r H o ş d ir iluuml r derd i le derm acirc na o lm az acircşinacirc (17 - 3)

Tab ip - H ast a D ert - Şifa Gouml rm eyicek ha sta yı kim e lsquoilacircc eyler ta bicircb D erdm end o lan larund u r d evlet - i d acircruuml rsquoş- şi facirc (25- 7)

Yir- Goumlk Z icircr- Zeb er Bir ik i g uumln d ah ı sen m acircha ir işm ezse eluumlm Yaşum u acirchum id er yiri goumlk i zicircr uuml zeber (72- 3)

b Biccedilim sel İ lişk ili Karşıt lık lar Bu tuuml r karşıt lık t a ayn ı kouml kten t uuml rem iş kelim elerin ek lerle o luştu rd ukları t ers an lam souml z ko nusud u r Sın ır lı sayıd a ouml rneğ ine rast lad ığ ım ız b u g rup taki karşıt lık lar d aha ccedilo k f iil l ler in o lum lu ve o lum suz şekiller iyle o luştu ru lm uştu r Farsccedila ldquob icirc- ldquo ouml n ed at ıyla o luştu ru lm uş ouml rnekler d e b u g rup iccedilerisine d acirch il ed ileb ilir

Et m ek- Etm em ek

İşig uumlntilde i varsquod e i tduumlntilde i tm eduumlntilde g it d i vefacirc Souml z ile kaccedil kez b en i sen M ısra su lt acircn eyled uumlntilde (289- 4)

Geccedilm ek- Geccedil(e)m em ek Sacirckiyacirc b ezm - i m ahab b etd e N ecacirct icirc- i levend Bacircd ed en geccedildi leb - i rūh - fezacircd an geccedilem ez (224- 7)

Git m ek- Gitm em ek

Docirc stum larsquoluumlntilde t em ennacircsı g ouml ntildeuuml ld en gitm eye Gide g uuml ld en reng m uuml ld en şevk d eryacircd an nem ek (316- 2)

Goumlrm ek- Goumlrm em ek

Kad d uumlntilde goumlruumlb b acircd - ı seher acircb - ı revacircna lsquoarz id er Bu serv- i h o ş- ref t acircrı b iz b ir b ucircstacircnd a goumlrm eduumlk (291- 5)

Ouml lm ek- Ouml lm em ek

Kacircrsquoil o lu rsam oumllm eye m en rsquo id e leb leruumlntilde M acircrsquoil o lu rsam oumllm em ege ko m aya g ouml zuumlntilde (318- 3)

D il- Bicirc- D il

Zuuml lfuumlntilde um ar hasta di l ey kacircm et i şim şacircd - ı nacircz Sacircyed uuml r bicirc- di l lere serv- i h ıracircm acircn b ahşişi (605 - 4)

585

Ccedilare- Bicirc- ccedilacircre Ey M esicirchacirc d ehenuumlntilde ġ ayb şifacirc- hacircnesid uuml r Gel d iricircġ eylem e bicirc- ccedilacirc releruumlntilde ccedilacirc relerin (422- 2)

Guumlnah- Bicirc- g uumlnacirch

Sevd uumlg uumlm ccediluumln kasd id erm işsin b en i ouml ld uuml rm eg e Bicirc- guumlnacirc h ouml ld uuml rm eg uumlntilde yacirc Rab guumlnacirc hı yo k m ıd u r (59 - 2)

H ab er- Bicirc- hab er

N e kat ı bicirc- ha ber o ld untilde haricircf so hb etd en Şaracircb - ı n acircb ile sacirckicircler ald ılar ha beruumlntilde (319- 6)

Sit are- Bicirc- sit acircre

Sitacirc resuumlz g ouml rinuuml r ay yuumlzuumlntildee b aksa g uumlneş N esine g erm o lu r o l bicirc- si tacirc re nacirczlanu r (188- 5)

c İ lişk isel ve D ereceli Karşıt lık lar Bu g rup ta yer alan t ezacircd lar ya ayn ı ko nu ile ilg ili t ers an lam lı souml zcuumlklerd en o luşm akta ya d a g ouml relik n isb et karşılaşt ırm a d erecelend irm e an lam ı t aşım aktad ır Ayak- Baş

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre t u tm a yir in i b ilm ez b aşa ccedilıkar (78- 4) Ayağ una yuumlzin suuml rer N ecacirct icirc Eyuuml varu r b aşınd a d evlet i var (86- 7)

Ayak- El

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre tu tm a yir in i b ilm ez başa ccedilıkar (78- 4) Eluumln d ep ret yuuml ruuml t sacirckicirc ayağ ı Ki d evracircnun b eg acircyet suuml rat i var (86- 4) Cacircn uuml b aşı a ya ġuntilde t o zına icircsacircr id eyin Eluumlm irm iş iken ey yuumlzi g uumlneş m acirc- m eleke (551- 1)

Bacircrid - Germ (Soğ uk - Sıcak) N acircsihuumlntilde b acircrid souml zind en uumlşuumld uumlntildese d o stum Sicircnem e g el k im senuumlntildeccediluumln g erm o lub d ur b u o caġ (265- 5)

Bir- Bin Bunca b elacircna sab r id erem b in b elacirc ile Bir kez yuumlzuumln i g ouml rim ez o ld um b elacirc b ud u r (79- 6)

Bug uumln- Yarın Bu guumlnuumlm ya rına kalsun d iyene lsquoacirckıl d im e lsquoAcirckıl o ld u r k im ko m az d uumlnyacircd a b ir nacircn d im e (641 - 3) İk i cihacircn ı t erk id er uşd a bu guumln ya rın Tacirc k im N ecacirct icirc b ir o la sen m eh - likacirc ile (549- 1)

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

582

Yacircra cacirc n virduumlntilde N ecacirct icirc hocirc ş halacircş it d uumlntilde yine Vay ne kurtu lduntilde sen i k im se d im ezd i sa ġ olur (107- 7)

Goumlzuumlnuuml Accedilm ak- U yu( t )m ak Yuumlzuumlm e b ak goumlzintilde i a ccedil ġ u rū r- ı salt acircnatd an g eccedil

N ice b eg ler uyutm ışdur cihacircn efsacircned uumlr d ir ler (61- 4) Goumlzuumlntilde a ccedil it d i ṣ ud acirc d il- b eri hem - d em b u g ice Bah t uya ndı uyudı f it ne- i lsquoacirclem b u g ice (534- 1)

Goumlrm ek- Gizlenm ek

Yaşum ı goumlruumlp t erahhum id esin d ird uumlm velicirc Aġ lad uġ um b u k i g uumln goumlrinse ah ter gizlenuumlr (124- 2)

H am uş O lm ak- Ağ zın ı Accedilm ak

Dacircrsquoim ha m ūş ol ey p uumlser g ouml r k im n ice d uuml rler d ouml ker Ki a ġzın ı b ir kerre a ccedila r yıllar la d eryacircd a ṣ ad ef (268 - 4)

İnm ek - Ccedilıkm ak

Tu talum zenb icircl ile g ouml kd en iner m eh- p acircreler A b eg uumlm yerd en m i ccedilıkdı lsquoacircşık- ı b icirc- ccedilacircreler (139- 1)

Ouml lm ek- D irilm ek

Ben oumllduumlm g iruuml diri lduumlm cihacircn ahvacirclin i b ild uumlm Ruh - ı cacircnacircn ile hū r- ı cinacircn ı b antildea ouml g retm entilde (303- 4)

Sak lam ak- Bulm ak Sa k la dum id i g ouml n luumlm i buldı ccedilıkard ı hacircl Zacirch ir b ud u r k i no kta ile b ilinuuml r zam icircr (77- 3)

V erm ek- A lm ak

H ep Karam an b ahşicircşid uuml r rucirczig acircrun vird uumlg i H acirczır o l k im virduumlgin send en g iruuml d evracircn a lur (55- 6) Gouml zuumlntildee cacirc n viruumlb zuuml lfuumlntilde i a ldum Ki m isk erzacircn o lu r t acirctacircr elind en (381- 3)

Kaccedilm ak- Buluşm ak

Ka ccedilm a b izd en senuumlntilde le buluşuruz Ey yuumlzi t acircze g uuml l b u lsquoacirclem d uumlr (66- 3)

Saklam ak- Goumlruumlnm ek

H acircrd an havlı d uumlzuumlb sa k la yım a z sen i rakicircb N ered en b akar isentilde serv- i h ıracircm acircn goumlrinuumlr (80- 4a)

İk ili karşıt lık lar g rub una d acirch il b azı ouml rneklerd e b eyit t e ik i t ezacircd ın yer ald ığ ı g ouml ruuml luuml r Bu b eyit lerd e ik il i t ezacircd larla an lam d aha d a zeng in leşm ekted ir

583

Acı- Lezzet Gelm ek- Gelm em ek Ġam a cısı N ecacirct icircye ṣ ō ş geldi ouml yle k im Gelm ez m ezacircka şehd uuml şeker o l kad ar lezicircz (53- 5)

Ağ lam ak - Guumllm ek D ost - D uumlşm an

Aġla duġum b u k i duumlşm a nla ra guumlluumlnc o ld um Uym ad um dost la ra vay b en i vay b en i (646- 5)

Akıl- Aşk D eli- U slu

Gouml ntildeuuml l ayd u r b antildea k im lsquoa k l ı unu t lsquoışk ı g ouml zet Vacirccib o ld ı k im işid em deluumlden uslu hab er (111- 3)

Cefa- V efa Bim ar- Tim ar

Cefacirc ya sab r id en irer vefacirc ya Ki bicircm acirc r o lana t icircm acirc r id erler (175- 6)

Cefa- V efa Gerccedilek- Yalan

Sen b icirc- vefa yı t erk- i cefacirc it d i d id iler Gerccedilek ler işid uumlb d id i şallacirch ya la n o la (21- 6)

D evlet - Bicirc- d evlet D ert - D erm an

Derd - m end o lan laruntilded u r devlet i d acircruuml rsquoş- şifacirc Kank ı bicirc- devletduuml r o l k im derdi ko r derm acirc n alu r

El- Ayak Akıl- D ivane

El t u tub alm a a ya k b elk i a ya k t u t eluumlm al D im esuumln lsquoa kl eyesi socirc f icirc santildea dicircvacirc ne (514- 4)

Firkat - V uslat M elacircl- Ferah

Firka t d iyacircrınuntilde entilde eyuumlsid uuml ruuml r m elacirc l V usla t b ahacircrınuntilde n it ek im entilde kem i fera h (43- 4)

Gece- Guumlnd uumlz Kara- Ak O ld ı ve o lısar ne k i yazıld ı m acirc- seb ak Leyl uuml nehacirc r iccediluumln ne ka ra d iyeluumlm ne a k (273- 1)

Pad işah - Geda Sucircret - M anacirc Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m a rsquonicircde Sucircretacirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r (96- 8)

Pad işah - Ccedilaker Yak ın - I rak

Ben fa k icircr o ld uġ um iccediluumln g elm ez o lm azsın ya k ın Pacirc dişacirc hum neyki kaccedilm ak b ouml yle ccedilacirc kerden ı ra ġ (267- 3)

584

Şacircd icirc- Gussa D erd - D erm acircn H am d uuml lirsquol lacirch p acircd işacirchum d evlet ind e huumlsnuumlntildeuumlntilde Şacirc d icircye ġussa m g uuml ler derduumlm e derm acirc n im renuuml r (132- 3)

Tab ip - H ast a D ert - D erm an Cacircn ta bicircbisin senuumln g eld uumlg uumln um an ha sta la r H o ş d ir iluuml r derd i le derm acirc na o lm az acircşinacirc (17 - 3)

Tab ip - H ast a D ert - Şifa Gouml rm eyicek ha sta yı kim e lsquoilacircc eyler ta bicircb D erdm end o lan larund u r d evlet - i d acircruuml rsquoş- şi facirc (25- 7)

Yir- Goumlk Z icircr- Zeb er Bir ik i g uumln d ah ı sen m acircha ir işm ezse eluumlm Yaşum u acirchum id er yiri goumlk i zicircr uuml zeber (72- 3)

b Biccedilim sel İ lişk ili Karşıt lık lar Bu tuuml r karşıt lık t a ayn ı kouml kten t uuml rem iş kelim elerin ek lerle o luştu rd ukları t ers an lam souml z ko nusud u r Sın ır lı sayıd a ouml rneğ ine rast lad ığ ım ız b u g rup taki karşıt lık lar d aha ccedilo k f iil l ler in o lum lu ve o lum suz şekiller iyle o luştu ru lm uştu r Farsccedila ldquob icirc- ldquo ouml n ed at ıyla o luştu ru lm uş ouml rnekler d e b u g rup iccedilerisine d acirch il ed ileb ilir

Et m ek- Etm em ek

İşig uumlntilde i varsquod e i tduumlntilde i tm eduumlntilde g it d i vefacirc Souml z ile kaccedil kez b en i sen M ısra su lt acircn eyled uumlntilde (289- 4)

Geccedilm ek- Geccedil(e)m em ek Sacirckiyacirc b ezm - i m ahab b etd e N ecacirct icirc- i levend Bacircd ed en geccedildi leb - i rūh - fezacircd an geccedilem ez (224- 7)

Git m ek- Gitm em ek

Docirc stum larsquoluumlntilde t em ennacircsı g ouml ntildeuuml ld en gitm eye Gide g uuml ld en reng m uuml ld en şevk d eryacircd an nem ek (316- 2)

Goumlrm ek- Goumlrm em ek

Kad d uumlntilde goumlruumlb b acircd - ı seher acircb - ı revacircna lsquoarz id er Bu serv- i h o ş- ref t acircrı b iz b ir b ucircstacircnd a goumlrm eduumlk (291- 5)

Ouml lm ek- Ouml lm em ek

Kacircrsquoil o lu rsam oumllm eye m en rsquo id e leb leruumlntilde M acircrsquoil o lu rsam oumllm em ege ko m aya g ouml zuumlntilde (318- 3)

D il- Bicirc- D il

Zuuml lfuumlntilde um ar hasta di l ey kacircm et i şim şacircd - ı nacircz Sacircyed uuml r bicirc- di l lere serv- i h ıracircm acircn b ahşişi (605 - 4)

585

Ccedilare- Bicirc- ccedilacircre Ey M esicirchacirc d ehenuumlntilde ġ ayb şifacirc- hacircnesid uuml r Gel d iricircġ eylem e bicirc- ccedilacirc releruumlntilde ccedilacirc relerin (422- 2)

Guumlnah- Bicirc- g uumlnacirch

Sevd uumlg uumlm ccediluumln kasd id erm işsin b en i ouml ld uuml rm eg e Bicirc- guumlnacirc h ouml ld uuml rm eg uumlntilde yacirc Rab guumlnacirc hı yo k m ıd u r (59 - 2)

H ab er- Bicirc- hab er

N e kat ı bicirc- ha ber o ld untilde haricircf so hb etd en Şaracircb - ı n acircb ile sacirckicircler ald ılar ha beruumlntilde (319- 6)

Sit are- Bicirc- sit acircre

Sitacirc resuumlz g ouml rinuuml r ay yuumlzuumlntildee b aksa g uumlneş N esine g erm o lu r o l bicirc- si tacirc re nacirczlanu r (188- 5)

c İ lişk isel ve D ereceli Karşıt lık lar Bu g rup ta yer alan t ezacircd lar ya ayn ı ko nu ile ilg ili t ers an lam lı souml zcuumlklerd en o luşm akta ya d a g ouml relik n isb et karşılaşt ırm a d erecelend irm e an lam ı t aşım aktad ır Ayak- Baş

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre t u tm a yir in i b ilm ez b aşa ccedilıkar (78- 4) Ayağ una yuumlzin suuml rer N ecacirct icirc Eyuuml varu r b aşınd a d evlet i var (86- 7)

Ayak- El

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre tu tm a yir in i b ilm ez başa ccedilıkar (78- 4) Eluumln d ep ret yuuml ruuml t sacirckicirc ayağ ı Ki d evracircnun b eg acircyet suuml rat i var (86- 4) Cacircn uuml b aşı a ya ġuntilde t o zına icircsacircr id eyin Eluumlm irm iş iken ey yuumlzi g uumlneş m acirc- m eleke (551- 1)

Bacircrid - Germ (Soğ uk - Sıcak) N acircsihuumlntilde b acircrid souml zind en uumlşuumld uumlntildese d o stum Sicircnem e g el k im senuumlntildeccediluumln g erm o lub d ur b u o caġ (265- 5)

Bir- Bin Bunca b elacircna sab r id erem b in b elacirc ile Bir kez yuumlzuumln i g ouml rim ez o ld um b elacirc b ud u r (79- 6)

Bug uumln- Yarın Bu guumlnuumlm ya rına kalsun d iyene lsquoacirckıl d im e lsquoAcirckıl o ld u r k im ko m az d uumlnyacircd a b ir nacircn d im e (641 - 3) İk i cihacircn ı t erk id er uşd a bu guumln ya rın Tacirc k im N ecacirct icirc b ir o la sen m eh - likacirc ile (549- 1)

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

583

Acı- Lezzet Gelm ek- Gelm em ek Ġam a cısı N ecacirct icircye ṣ ō ş geldi ouml yle k im Gelm ez m ezacircka şehd uuml şeker o l kad ar lezicircz (53- 5)

Ağ lam ak - Guumllm ek D ost - D uumlşm an

Aġla duġum b u k i duumlşm a nla ra guumlluumlnc o ld um Uym ad um dost la ra vay b en i vay b en i (646- 5)

Akıl- Aşk D eli- U slu

Gouml ntildeuuml l ayd u r b antildea k im lsquoa k l ı unu t lsquoışk ı g ouml zet Vacirccib o ld ı k im işid em deluumlden uslu hab er (111- 3)

Cefa- V efa Bim ar- Tim ar

Cefacirc ya sab r id en irer vefacirc ya Ki bicircm acirc r o lana t icircm acirc r id erler (175- 6)

Cefa- V efa Gerccedilek- Yalan

Sen b icirc- vefa yı t erk- i cefacirc it d i d id iler Gerccedilek ler işid uumlb d id i şallacirch ya la n o la (21- 6)

D evlet - Bicirc- d evlet D ert - D erm an

Derd - m end o lan laruntilded u r devlet i d acircruuml rsquoş- şifacirc Kank ı bicirc- devletduuml r o l k im derdi ko r derm acirc n alu r

El- Ayak Akıl- D ivane

El t u tub alm a a ya k b elk i a ya k t u t eluumlm al D im esuumln lsquoa kl eyesi socirc f icirc santildea dicircvacirc ne (514- 4)

Firkat - V uslat M elacircl- Ferah

Firka t d iyacircrınuntilde entilde eyuumlsid uuml ruuml r m elacirc l V usla t b ahacircrınuntilde n it ek im entilde kem i fera h (43- 4)

Gece- Guumlnd uumlz Kara- Ak O ld ı ve o lısar ne k i yazıld ı m acirc- seb ak Leyl uuml nehacirc r iccediluumln ne ka ra d iyeluumlm ne a k (273- 1)

Pad işah - Geda Sucircret - M anacirc Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m a rsquonicircde Sucircretacirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r (96- 8)

Pad işah - Ccedilaker Yak ın - I rak

Ben fa k icircr o ld uġ um iccediluumln g elm ez o lm azsın ya k ın Pacirc dişacirc hum neyki kaccedilm ak b ouml yle ccedilacirc kerden ı ra ġ (267- 3)

584

Şacircd icirc- Gussa D erd - D erm acircn H am d uuml lirsquol lacirch p acircd işacirchum d evlet ind e huumlsnuumlntildeuumlntilde Şacirc d icircye ġussa m g uuml ler derduumlm e derm acirc n im renuuml r (132- 3)

Tab ip - H ast a D ert - D erm an Cacircn ta bicircbisin senuumln g eld uumlg uumln um an ha sta la r H o ş d ir iluuml r derd i le derm acirc na o lm az acircşinacirc (17 - 3)

Tab ip - H ast a D ert - Şifa Gouml rm eyicek ha sta yı kim e lsquoilacircc eyler ta bicircb D erdm end o lan larund u r d evlet - i d acircruuml rsquoş- şi facirc (25- 7)

Yir- Goumlk Z icircr- Zeb er Bir ik i g uumln d ah ı sen m acircha ir işm ezse eluumlm Yaşum u acirchum id er yiri goumlk i zicircr uuml zeber (72- 3)

b Biccedilim sel İ lişk ili Karşıt lık lar Bu tuuml r karşıt lık t a ayn ı kouml kten t uuml rem iş kelim elerin ek lerle o luştu rd ukları t ers an lam souml z ko nusud u r Sın ır lı sayıd a ouml rneğ ine rast lad ığ ım ız b u g rup taki karşıt lık lar d aha ccedilo k f iil l ler in o lum lu ve o lum suz şekiller iyle o luştu ru lm uştu r Farsccedila ldquob icirc- ldquo ouml n ed at ıyla o luştu ru lm uş ouml rnekler d e b u g rup iccedilerisine d acirch il ed ileb ilir

Et m ek- Etm em ek

İşig uumlntilde i varsquod e i tduumlntilde i tm eduumlntilde g it d i vefacirc Souml z ile kaccedil kez b en i sen M ısra su lt acircn eyled uumlntilde (289- 4)

Geccedilm ek- Geccedil(e)m em ek Sacirckiyacirc b ezm - i m ahab b etd e N ecacirct icirc- i levend Bacircd ed en geccedildi leb - i rūh - fezacircd an geccedilem ez (224- 7)

Git m ek- Gitm em ek

Docirc stum larsquoluumlntilde t em ennacircsı g ouml ntildeuuml ld en gitm eye Gide g uuml ld en reng m uuml ld en şevk d eryacircd an nem ek (316- 2)

Goumlrm ek- Goumlrm em ek

Kad d uumlntilde goumlruumlb b acircd - ı seher acircb - ı revacircna lsquoarz id er Bu serv- i h o ş- ref t acircrı b iz b ir b ucircstacircnd a goumlrm eduumlk (291- 5)

Ouml lm ek- Ouml lm em ek

Kacircrsquoil o lu rsam oumllm eye m en rsquo id e leb leruumlntilde M acircrsquoil o lu rsam oumllm em ege ko m aya g ouml zuumlntilde (318- 3)

D il- Bicirc- D il

Zuuml lfuumlntilde um ar hasta di l ey kacircm et i şim şacircd - ı nacircz Sacircyed uuml r bicirc- di l lere serv- i h ıracircm acircn b ahşişi (605 - 4)

585

Ccedilare- Bicirc- ccedilacircre Ey M esicirchacirc d ehenuumlntilde ġ ayb şifacirc- hacircnesid uuml r Gel d iricircġ eylem e bicirc- ccedilacirc releruumlntilde ccedilacirc relerin (422- 2)

Guumlnah- Bicirc- g uumlnacirch

Sevd uumlg uumlm ccediluumln kasd id erm işsin b en i ouml ld uuml rm eg e Bicirc- guumlnacirc h ouml ld uuml rm eg uumlntilde yacirc Rab guumlnacirc hı yo k m ıd u r (59 - 2)

H ab er- Bicirc- hab er

N e kat ı bicirc- ha ber o ld untilde haricircf so hb etd en Şaracircb - ı n acircb ile sacirckicircler ald ılar ha beruumlntilde (319- 6)

Sit are- Bicirc- sit acircre

Sitacirc resuumlz g ouml rinuuml r ay yuumlzuumlntildee b aksa g uumlneş N esine g erm o lu r o l bicirc- si tacirc re nacirczlanu r (188- 5)

c İ lişk isel ve D ereceli Karşıt lık lar Bu g rup ta yer alan t ezacircd lar ya ayn ı ko nu ile ilg ili t ers an lam lı souml zcuumlklerd en o luşm akta ya d a g ouml relik n isb et karşılaşt ırm a d erecelend irm e an lam ı t aşım aktad ır Ayak- Baş

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre t u tm a yir in i b ilm ez b aşa ccedilıkar (78- 4) Ayağ una yuumlzin suuml rer N ecacirct icirc Eyuuml varu r b aşınd a d evlet i var (86- 7)

Ayak- El

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre tu tm a yir in i b ilm ez başa ccedilıkar (78- 4) Eluumln d ep ret yuuml ruuml t sacirckicirc ayağ ı Ki d evracircnun b eg acircyet suuml rat i var (86- 4) Cacircn uuml b aşı a ya ġuntilde t o zına icircsacircr id eyin Eluumlm irm iş iken ey yuumlzi g uumlneş m acirc- m eleke (551- 1)

Bacircrid - Germ (Soğ uk - Sıcak) N acircsihuumlntilde b acircrid souml zind en uumlşuumld uumlntildese d o stum Sicircnem e g el k im senuumlntildeccediluumln g erm o lub d ur b u o caġ (265- 5)

Bir- Bin Bunca b elacircna sab r id erem b in b elacirc ile Bir kez yuumlzuumln i g ouml rim ez o ld um b elacirc b ud u r (79- 6)

Bug uumln- Yarın Bu guumlnuumlm ya rına kalsun d iyene lsquoacirckıl d im e lsquoAcirckıl o ld u r k im ko m az d uumlnyacircd a b ir nacircn d im e (641 - 3) İk i cihacircn ı t erk id er uşd a bu guumln ya rın Tacirc k im N ecacirct icirc b ir o la sen m eh - likacirc ile (549- 1)

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

584

Şacircd icirc- Gussa D erd - D erm acircn H am d uuml lirsquol lacirch p acircd işacirchum d evlet ind e huumlsnuumlntildeuumlntilde Şacirc d icircye ġussa m g uuml ler derduumlm e derm acirc n im renuuml r (132- 3)

Tab ip - H ast a D ert - D erm an Cacircn ta bicircbisin senuumln g eld uumlg uumln um an ha sta la r H o ş d ir iluuml r derd i le derm acirc na o lm az acircşinacirc (17 - 3)

Tab ip - H ast a D ert - Şifa Gouml rm eyicek ha sta yı kim e lsquoilacircc eyler ta bicircb D erdm end o lan larund u r d evlet - i d acircruuml rsquoş- şi facirc (25- 7)

Yir- Goumlk Z icircr- Zeb er Bir ik i g uumln d ah ı sen m acircha ir işm ezse eluumlm Yaşum u acirchum id er yiri goumlk i zicircr uuml zeber (72- 3)

b Biccedilim sel İ lişk ili Karşıt lık lar Bu tuuml r karşıt lık t a ayn ı kouml kten t uuml rem iş kelim elerin ek lerle o luştu rd ukları t ers an lam souml z ko nusud u r Sın ır lı sayıd a ouml rneğ ine rast lad ığ ım ız b u g rup taki karşıt lık lar d aha ccedilo k f iil l ler in o lum lu ve o lum suz şekiller iyle o luştu ru lm uştu r Farsccedila ldquob icirc- ldquo ouml n ed at ıyla o luştu ru lm uş ouml rnekler d e b u g rup iccedilerisine d acirch il ed ileb ilir

Et m ek- Etm em ek

İşig uumlntilde i varsquod e i tduumlntilde i tm eduumlntilde g it d i vefacirc Souml z ile kaccedil kez b en i sen M ısra su lt acircn eyled uumlntilde (289- 4)

Geccedilm ek- Geccedil(e)m em ek Sacirckiyacirc b ezm - i m ahab b etd e N ecacirct icirc- i levend Bacircd ed en geccedildi leb - i rūh - fezacircd an geccedilem ez (224- 7)

Git m ek- Gitm em ek

Docirc stum larsquoluumlntilde t em ennacircsı g ouml ntildeuuml ld en gitm eye Gide g uuml ld en reng m uuml ld en şevk d eryacircd an nem ek (316- 2)

Goumlrm ek- Goumlrm em ek

Kad d uumlntilde goumlruumlb b acircd - ı seher acircb - ı revacircna lsquoarz id er Bu serv- i h o ş- ref t acircrı b iz b ir b ucircstacircnd a goumlrm eduumlk (291- 5)

Ouml lm ek- Ouml lm em ek

Kacircrsquoil o lu rsam oumllm eye m en rsquo id e leb leruumlntilde M acircrsquoil o lu rsam oumllm em ege ko m aya g ouml zuumlntilde (318- 3)

D il- Bicirc- D il

Zuuml lfuumlntilde um ar hasta di l ey kacircm et i şim şacircd - ı nacircz Sacircyed uuml r bicirc- di l lere serv- i h ıracircm acircn b ahşişi (605 - 4)

585

Ccedilare- Bicirc- ccedilacircre Ey M esicirchacirc d ehenuumlntilde ġ ayb şifacirc- hacircnesid uuml r Gel d iricircġ eylem e bicirc- ccedilacirc releruumlntilde ccedilacirc relerin (422- 2)

Guumlnah- Bicirc- g uumlnacirch

Sevd uumlg uumlm ccediluumln kasd id erm işsin b en i ouml ld uuml rm eg e Bicirc- guumlnacirc h ouml ld uuml rm eg uumlntilde yacirc Rab guumlnacirc hı yo k m ıd u r (59 - 2)

H ab er- Bicirc- hab er

N e kat ı bicirc- ha ber o ld untilde haricircf so hb etd en Şaracircb - ı n acircb ile sacirckicircler ald ılar ha beruumlntilde (319- 6)

Sit are- Bicirc- sit acircre

Sitacirc resuumlz g ouml rinuuml r ay yuumlzuumlntildee b aksa g uumlneş N esine g erm o lu r o l bicirc- si tacirc re nacirczlanu r (188- 5)

c İ lişk isel ve D ereceli Karşıt lık lar Bu g rup ta yer alan t ezacircd lar ya ayn ı ko nu ile ilg ili t ers an lam lı souml zcuumlklerd en o luşm akta ya d a g ouml relik n isb et karşılaşt ırm a d erecelend irm e an lam ı t aşım aktad ır Ayak- Baş

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre t u tm a yir in i b ilm ez b aşa ccedilıkar (78- 4) Ayağ una yuumlzin suuml rer N ecacirct icirc Eyuuml varu r b aşınd a d evlet i var (86- 7)

Ayak- El

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre tu tm a yir in i b ilm ez başa ccedilıkar (78- 4) Eluumln d ep ret yuuml ruuml t sacirckicirc ayağ ı Ki d evracircnun b eg acircyet suuml rat i var (86- 4) Cacircn uuml b aşı a ya ġuntilde t o zına icircsacircr id eyin Eluumlm irm iş iken ey yuumlzi g uumlneş m acirc- m eleke (551- 1)

Bacircrid - Germ (Soğ uk - Sıcak) N acircsihuumlntilde b acircrid souml zind en uumlşuumld uumlntildese d o stum Sicircnem e g el k im senuumlntildeccediluumln g erm o lub d ur b u o caġ (265- 5)

Bir- Bin Bunca b elacircna sab r id erem b in b elacirc ile Bir kez yuumlzuumln i g ouml rim ez o ld um b elacirc b ud u r (79- 6)

Bug uumln- Yarın Bu guumlnuumlm ya rına kalsun d iyene lsquoacirckıl d im e lsquoAcirckıl o ld u r k im ko m az d uumlnyacircd a b ir nacircn d im e (641 - 3) İk i cihacircn ı t erk id er uşd a bu guumln ya rın Tacirc k im N ecacirct icirc b ir o la sen m eh - likacirc ile (549- 1)

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

585

Ccedilare- Bicirc- ccedilacircre Ey M esicirchacirc d ehenuumlntilde ġ ayb şifacirc- hacircnesid uuml r Gel d iricircġ eylem e bicirc- ccedilacirc releruumlntilde ccedilacirc relerin (422- 2)

Guumlnah- Bicirc- g uumlnacirch

Sevd uumlg uumlm ccediluumln kasd id erm işsin b en i ouml ld uuml rm eg e Bicirc- guumlnacirc h ouml ld uuml rm eg uumlntilde yacirc Rab guumlnacirc hı yo k m ıd u r (59 - 2)

H ab er- Bicirc- hab er

N e kat ı bicirc- ha ber o ld untilde haricircf so hb etd en Şaracircb - ı n acircb ile sacirckicircler ald ılar ha beruumlntilde (319- 6)

Sit are- Bicirc- sit acircre

Sitacirc resuumlz g ouml rinuuml r ay yuumlzuumlntildee b aksa g uumlneş N esine g erm o lu r o l bicirc- si tacirc re nacirczlanu r (188- 5)

c İ lişk isel ve D ereceli Karşıt lık lar Bu g rup ta yer alan t ezacircd lar ya ayn ı ko nu ile ilg ili t ers an lam lı souml zcuumlklerd en o luşm akta ya d a g ouml relik n isb et karşılaşt ırm a d erecelend irm e an lam ı t aşım aktad ır Ayak- Baş

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre t u tm a yir in i b ilm ez b aşa ccedilıkar (78- 4) Ayağ una yuumlzin suuml rer N ecacirct icirc Eyuuml varu r b aşınd a d evlet i var (86- 7)

Ayak- El

Ouml ykuumlnd i ccediluumlnki lacirc luumlne kalsun ayakd a m ey El uumlzre tu tm a yir in i b ilm ez başa ccedilıkar (78- 4) Eluumln d ep ret yuuml ruuml t sacirckicirc ayağ ı Ki d evracircnun b eg acircyet suuml rat i var (86- 4) Cacircn uuml b aşı a ya ġuntilde t o zına icircsacircr id eyin Eluumlm irm iş iken ey yuumlzi g uumlneş m acirc- m eleke (551- 1)

Bacircrid - Germ (Soğ uk - Sıcak) N acircsihuumlntilde b acircrid souml zind en uumlşuumld uumlntildese d o stum Sicircnem e g el k im senuumlntildeccediluumln g erm o lub d ur b u o caġ (265- 5)

Bir- Bin Bunca b elacircna sab r id erem b in b elacirc ile Bir kez yuumlzuumln i g ouml rim ez o ld um b elacirc b ud u r (79- 6)

Bug uumln- Yarın Bu guumlnuumlm ya rına kalsun d iyene lsquoacirckıl d im e lsquoAcirckıl o ld u r k im ko m az d uumlnyacircd a b ir nacircn d im e (641 - 3) İk i cihacircn ı t erk id er uşd a bu guumln ya rın Tacirc k im N ecacirct icirc b ir o la sen m eh - likacirc ile (549- 1)

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

586

Eksik lik - Kem al Bed r- i m uumln icircr g uumln yuumlzuumlntildee karşu g elm ed i Eksuumlk luumlg in b ilen leruumlntilde o lsun kem acirc l i var (135- 5)

Gece- Guumlnd uumlz Guumlnd uumlz g ouml rine d iyu d uhacircn itm ezin velicirc Acirchum karanu g iced e ccedilacirck g ouml ke b o yanu r (68- 5) H alk- ı lsquoacirclem lsquoışkum ı acirch uuml f ig acircnum d an d uyar Gice acircteş şu rsquolesi g uumlnd uumlz d uhanum d an d uyar (97- 1) Levh - i ccedilih rem d e o kım ağ a h ikacircyacirct - ı g am ı Giceler sub ha d eğ in şem rsquo t u t ar acirch sana (2 - 4)

Genccedil- Yaşlı

Ben kocald um ġ am - ı lsquoışkuntilde la yig it luuml k b u m ıd u r H ele ey p icircr o lası t acircze cevacircnum Şeyh icirc (629- 3) Cacircm - ı lsquoışk ile b en i sen p icircr iken it d uumlntilde cuumlvacircn H ak Tersquoacirclacirc sen cuumlvacircn ı g ouml reyin p icircr eylesuumln (425- 7) T ıf l id uumlntilde harc eyled uumlm lsquoouml m ruumlm cevacircn it d uumlm sen i Şim d i yig it lik m id uuml r cevruumlntilde b en i p icircr eylem ek (316- 2)

Guumll- D iken Ağ yacircr d iken g ib id uuml r and an uumlzuuml luuml rsen Ey g o nca- d ehen g uumll g ib i b aş uumlzre yiruumln var (75- 3)

İnsan - Peri Bir p ericirc- zacircd o lm ayınca d ir lik o lm az d uumlnyed e Şim d i b ild uumlk b iz k i b u g uumlzeller acircd em cacircn ıd u r (56 - 6)

Sund ılar b ir cu rrsquoa k im b in yıl yaşar iccedilen tem acircm Bu p ericirc- rucirc lar N ecacirct icirc b izi acircd em sand ılar (74 - 7)

Kat re- U m m an

Bu ld ı her b ir şeyd e zihnuumlm g evher- i m arsquon i- i hacircs Deg m e b ir kat re N ecacirct icirc b ah r- i lsquoum m acircnd ur b ana (8- 8)

Kara- D eniz

Gouml n luumlm seficircne kat ı d enizduumlr cem acircl ana Karad an acirclet o naru r o l hat t u hacircl ana (11- 1)

M eyhane- M escit

M escid uuml - m ey- ked e b ir cuumlm le yo lınd an şacirckir Duumlnyed e k im sene yo k kend uumlyi g uumlm - racirch b iluuml r (64- 9) Ko ntilde b en i yo lum d an ayrup d arsquovet itm entilde m escid e Lacircrsquouumlb acirclicirc lsquoacircşıkam ser- m enziluumlm m ey- hacircned uuml r (118- 5)

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

587

Pad işah - Gedacirc Leşker- i ġ am b en gedacirc yı ouml ld uuml ruuml r yo ld aşlar Pacirc dişacirc h - ı lsquoışka t acircb irsquo b ir sip acirch icirc yo k m ıd u r (59 - 6) ṣ ū ret acirc g erccedili k im gedacirc g ouml rinuuml r Pacirc dişehduumlr N ecacirct icirc m aṣn icircd e (96- 8)

Gazellerd e p ad işah - g ed a karşılaşt ırm ası ccedilo k fazla yer alır Yine ayn ı an lam ilişk isi ldquop ad işah - d erviş (121 - 6) şah - ku l (437- 5) p ad işah - ku l (437- 5) efend i- ku l (471- 5) su lt an - b end e (603- 5) b ey- g ed a (79- 2) şacirch -g ed acirc (81- 1) şeh riyacircr- ku l (529- 5)helliprdquo g ouml sterg eleriyle sıkccedila karşım ıza ccedilıkm aktad ır So f icirc- M ey- p erest

H alkun k im isi sof icirc kim i m ey- perest o lu r Ey hacircce b u m u rsquoacircm ele rucircz- i elest o lu r (100- 1)

Su- Top rak

Tacircc- ı ser seng - i b elacirc yuumlz suyı hacirck - i kad em uumln Yeter ey d o st yeter b ana ne nacircm ucircs u ne acircr (63- 6) Ey d il yacirc ser- i zuuml lf i ccedileker yacirc suya t op rak Bacircri hele yacircr işig ine b ir ccedilekeruumln var (75- 5)

Uuml st - Baş Uuml stuumlm e d ouml nd uuml ġ am p iyacircleleri Ba şum a ccedilıkd ı d erd nacircleleri (571 - 1)

Yer- Goumlk

Vird i fenacircya yaşum u acirchum yiri g oumlki Yir g oumlk kab ucirc l id e m i b u b en yuumlzi karayı (581 - 3)

H ecr ile yaşum yird e g ouml zuumlm g oumlkd e kalub d u r Ey yir i g ouml ki yarad an A llacirch esirg e (397- 4)

V aiz- M est

Tan itm e b ana vacirc rsquoiz o l ik i t uuml rk- i ser- m est Eyluumlk ile g uumlc ile yer b u lıcak ko narlar (92- 3)

d Youmln Goumlst eren Karşıt lık lar Az sayıd a ouml rneğ i ile karşılaşt ığ ım ız b u g rup ta youml nelm e an lam ı b u lunm aktad ır

Aşağ ı- Yukarı

Yeld i youml p uuml rd uuml a şa ġa yuka ru eşk uuml acirch Bir b o yı serv uuml b ir yantildeaġ ı m acirch lsquoışkına (509 - 2) Aşa ġa yuka ru o ynatd u ġ ına ald anm a Bir ik i g uumln sen i ġ acircf il b u b ah t ı m eym ucircn icirc (635 - 5)

A lt - Uuml st

Zuuml lfuumlntildee n isb et yacirc alnuntilde o la cennet yacirc ruhuntilde Ccediluumlnki Şacircm untilde b acircġ - ı hu ld a lt ında yacirc uumlst indeduumlr (121- 3)

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları

588

Alt ına ald ı ġ am uuml d erd uumlstuumlm e d ouml nm ez felek Rūzig acircr- ı zacirclim uuml ġ ad d acircra n rsquoit d uumlm n rsquoeyled uumlm (377- 5)

İccedil- D ış Sab r ile sacirckin o la t end e N ecacirct icirc d iyuuml cacircn Yand ı lsquoışk acircteşine m iskicircnuumlntilde iccedili ve ta şı (644- 1)

Sağ - So l

Ey kelacircm untilde vahy- i m uumlnzel g ib i n acircrsquoicirc sa ġ u sol H icircccedil ccedilıkm azlar souml zuumlntilded en ik i p acircşacirclar b u g uumln (432- 4)

SO N U Ccedil

N ecacirct icirc Beg şiir d ilind e an lam d erin liğ i t em in ed en sanat lard an b ir i o lan t ezacircd ı Tuuml rkccedilen in d o ğ al

akışı iccedilind e yerli yerince ku llanm ış sun iliğ e d uumlşm em işt ir Şair in t ezacircd yap arken ku lland ığ ı kelim e

kad ro sunun ccedilo ğ unu Tuuml rkccedile ya d a Tuuml rkccedileleşm iş kelim eler o luştu rm aktad ır Gazellerd e t ezacircd ı

o luştu ran kelim eler isim ve sıfat ağ ır lık lıd ır f ii l ler le o luştu ru lm uş t ezacircd ouml rneklerine p ek fazla rast lanm az

Tezacircd lı kavram ların ccedilo ğ u ldquoacircşığ ın aşktan d o layı iccedilind e b u lund uğ u p siko lo ji acircşık - m aşuk ilg isirdquo g ib i D ivan

şiir in in t em el d uumlşuumlncesin i o luştu ran aşk felsefesin i yansıt ır b iccedilim d ed ir

Tezacircd ın et k ileyici g uumlcuumlnuumln farkınd a o lan N ecacirct icirc Beg g azellerind e b u sanat t an hareket le p ek ccedilo k

karşıt kavram ı b ir araya g et irm iş et k ileyici ve zeng in b ir an lat ım t em in etm işt ir

KAYN AKLAR Aksan D (1998) An lam bil im Ankara Eng in Yayınevi

helliphelliphelliphelliphellip (1999) Şiir D i l i ve Tuumlrk Şi ir D i l i Ankara Eng in Yayın ları

Bilg eg il Kaya (1989) Edebiyat Bi lg i ve Teori ler i (Belagat ) İst anb u l End erun Ktb

Co şkun M end eres (2007) Soumlzuumln Buumlyuumlsuuml Edebicirc Sanat lar Ankara Derg ah Yayın ları

Eren Cuumlneyt Uzuno ğ lu M Vecih (2006) Arap Edebiyat ında Edebicirc Sanat lar Belagat İst anb u l Suuml tuumln Yay

Kartal Ahm et (2007)rdquoTuuml rk Ed eb iyat ınd a Belacircg at Ccedilalışm aları Ve lsquoTezacircd rsquo Ve lsquoTelm icirch rsquo Sanat larına Eleşt irel

Bir Bakışrdquo CcedilUuml Sosyal Bi l im ler Enst i tuumlsuuml D erg isi Ci l t 16 Sayı 1 s413- 428

M eng i M ine (2000) ldquoFuzucirc licircrsquon in Şiir ler in i Kalıcı Kılan Bazı Uumlslucircp Ouml zellik lerirdquo D ivan Şi ir i Yazıları Ankara

Akccedilağ Yayın ları

Saraccedil M Yekta (2000) Klacircsik Edebiyat Bi lg isi Belag at İstanb u l Bilim evi

Tarlan A N ihat (1997) N ecacirct icirc Beg D ivan ı İst anb u l M EB Yayın ları