หลักสูตรปรับเปลี่ยนพฤติกรรม สำหรับ...

จดทำโดยกลมโรคไมตดตอเรอรงสำนกโรคไมตดตอ

กรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข

โทรศพท 02-5903987 โทรสาร 02-590-3988

การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ สำหรบ

พยาบาลผ�จดการรายกรณโรคเร�อรงสำหรบ

พยาบาลผ�จดการรายกรณโรคเร�อรง

หลกสตร

“หลกสตรปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ มงเนนพฒนาศกยภาพ

ของพยาบาลผจดการรายกรณ (DM HT) ใหมความร มสมรรถนะ

ทเหมาะสม สามารถนำความรสการปฏบต เพอปรบเปลยน

พฤตกรรมสขภาพของผปวย เพมคณภาพชวตของผปวยได”

หลกสตรการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ สำาหรบพยาบาลผจดการรายกรณ

โรคเรอรง

ทปรกษา นายแพทยภานวฒน ปานเกต ผอ�านวยการส�านกโรคไมตดตอ

แพทยหณงจรพร คงประเสรฐ รองผอ�านวยการส�านกโรคไมตดตอ

นางนตยา พนธเวทย หวหนากลมโรคไมตดตอเรอรง

คณะวทยากร

บรรณาธการ นางสาวธดารตน อภญญา นกวชาการสาธารณสข

ส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค

คณะบรรณาธการ แพทยหณงสมน วชรสนธ นายแพทยช�านาญการพเศษ

นางอจฉรา ภกดพนจ นกวชาการสาธารณสข

นางสาวนชร อาบสวรรณ นกวชาการสาธารณสข

นางสาวณฐธดา ช�านยนต นกวชาการสาธารณสข

ส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค

จดท�าโดย กลมโรคไมตดตอเรอรงส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข

โทรศพท025903987โทรสาร025903988

พมพครงท 1 มกราคม2559

จ�านวน 1,000เลม

พมพท ส�านกงานกจการโรงพมพองคกรสงเคราะหทหารผานศกษาในพระบรมราชปถมภ

หลกสตรการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ สำาหรบพยาบาลผจดการรายกรณโรคเรอรง ก

สารบญ

หลกการและเหตผล 1

หนวยการเรยนรท 1 9

กระบวนการเกดโรคไมตดตอ และ ปจจยเสยง


ธรรมชาตของพฤตกรรมและกระบวนการเกดพฤตกรรม


การประเมนความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรมหนวยการเรยนรท 4


การสรางแรงจงใจเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม


ความรเทคนคและวธการลดพฤตกรรมเสยง : เวชศาสตรการกฬา

และการออกกาลงกายเฉพาะโรค Exercise is medicine


ความรเทคนคและวธการลดพฤตกรรมเสยง :

เทคนคการจดการตนเองและการจดการความเครยด


การบรณาการการจดการตนเอง เพอปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

หนวยการเรยนรท 7-8 101

ทกษะการจดการตนเองเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม และการสนบสนนทยงยน

Self-Management skills and support

หลกสตรการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ สำาหรบพยาบาลผจดการรายกรณโรคเรอรง 1

หลกการและเหตผล

ปญหาโรคไมตดตอเรอรง (NCDs) จ�าเปนตองมการจดการอยางเปนระบบ เนองจากเปนโรคทตองดแล

รกษาอยางตอเนอง และมคาใชจายสง แนวโนมสดสวนโครงสรางประชากรไทย มกลมผสงอายจะมากขน และ

กลมคนเหลานเปนกลมทมความเสยงตอการเปนโรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสงและโรคเรอรงอนๆ ในขณะท

ประชากรวยรนและวยท�างานมวถชวตและพฤตกรรมทมความเสยงสงตอการเปนโรคเมตาโบลก โรคเบาหวานและ

ความดนโลหตสงซงน�าไปสโรคทรนแรงอนๆทเปนภาระหนกของระบบสาธารณสขทงดานการจดบรการทมคารกษา

พยาบาลทสงขนมากและเปนสาเหตของการสญเสยชวตและอวยวะเชนโรคไตวายโรคหวใจโรคหลอดเลอดสมอง

ตาบอดการตดอวยวะ

ปจจบนคนไทยปวยดวยโรคเบาหวานสงถง ๓.๒ ลานคน แตเขาถงระบบบรการเพยงแครอยละ ๔๑

ปวยเปนความดนโลหตสงถง๑๐ลานคนแตเขาถงระบบบรการแครอยละ๒๙นอกจากนจากสถตรายงานพบวา

ผปวยโรคความดนโลหตสงสามารถควบคมความดนโลหตไดเพยงรอยละ ๓๐-๔๐ และโรคเบาหวานควบคมไดด

เพยงรอยละ๑๖ทงสองโรคนเปนสาเหตของโรครวมทท�าใหสญเสยชวตและอวยวะตองใชทรพยากรทหลากหลาย

ทงผเชยวชาญและเทคโนโลยราคาแพงทางการแพทยในการดแลรกษา เกดสถานการณการจดทรพยากรการรกษา

พยาบาลทไมเพยงพอและไมคมคา มความไมเปนธรรมในการเขาถงระบบบรการสขภาพ จงมความจ�าเปนอยางยง

ทตองมการจดการโรคเบาหวานความดนโลหตสงเปนพเศษ

การจดบรการสขภาพทขาดการแกปญหารวมกนระหวางผใหบรการแตละหนวยหรอระหวางผใหบรการ

กบผมารบบรการและขาดความเชอมโยงตอเนองนนเปนเหตท�าให

1) ผปวยและกลมเสยงสงตอโรคเบาหวานและความดนโลหตสงสวนใหญไมสามารถเขาถงความร

เกยวกบการมพฤตกรรมสขภาพทดและวธการปรบเปลยนพฤตกรรมทสอดคลองกบลกษณะของโรคและการรกษา

ทมลกษณะเฉพาะรายกรณ เพอปองกนตงแตยงไมเกดโรคหรอการควบคมและการชะลอการลกลามของภาวะ

แทรกซอนและโรครวม

หลกสตรการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

สำาหรบพยาบาลผจดการรายกรณโรคเรอรง

หลกสตรการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ สำาหรบพยาบาลผจดการรายกรณโรคเรอรง2

2) ผปวยโรคเบาหวานและความดนโลหตสงทมปญหาซบซอนและรนแรงจ�านวนมากไดรบบรการใน

หนวยบรการทมขดจ�ากดดานความสามารถในการจดการและดานทรพยากรเพอการคดกรองและประเมนความเสยง

ท�าใหขาดโอกาสในการไดรบการวนจฉยโรครวมหรอปญหาสขภาพอน ๆ ทแฝงอยท�าใหไดรบการรกษาลาชาและ

ไมไดผลเทาทควร

3) การสงผปวยเขามารกษาในสถานบรการในระดบทสงขนเพอการวนจฉยและการรกษามจ�านวนมาก

ทงกรณจ�าเปนและไมจ�าเปนเนองจากขาดระบบการประสานงานการสงตอขอมลและการตดตามตอเนอง

4) กระบวนการการดแล เปนลกษณะแยกสวน ไมมผรบผดชอบเฉพาะในการประสานงานการดแล

ตอเนองทงระหวางผใหบรการกบผรบบรการ หรอระหวางผใหบรการและผใหบรการในสาขาทหลากหลาย และ

ระหวางหนวยบรการทเกยวของกบปญหาของโรคและการจดการความเสยงทเกยวกบโรค

ดงนนการจดใหมพยาบาลผจดการรายกรณ(NurseCaseManager)ทสามารถประเมนปญหาสขภาพ

และความเสยงของผปวย, สามารถจดการใหผปวยไดรบบรการตามความเหมาะสมตอผปวยและครอบครว รวมถง

สามารถดแลแกไขผปวยทมปญหาซบซอนทง ทางกาย จตและสงคม จงเปนทางออกทดในการจดการปญหา

โรคเบาหวานและความดนโลหตสงในปจจบน ซงการสนบสนนและพฒนาศกยภาพแกพยาบาลผจดการรายกรณ

(NurseCaseManagerเพมเตมในดานการปองกนควบคมโรคโดยเฉพาะการจดการความเสยงและปรบเปลยน

พฤตกรรมรายบคคลถอเปนการตดอาวธทส�าคญใหกบผปฏบตงานในสถานบรการ

การจด “หลกสตรการการจดการความเสยงและปรบเปลยนพฤตกรรม ส�าหรบบคลากรและเจาหนาท

สาธารณสข” จงมความจ�าเปนอยางยง ในการพฒนาความสามารถของพยาบาลใหมความช�านาญเฉพาะทางใน

การจดการความเสยงและปรบเปลยนพฤตกรรมรายบคคล ทค�านงถงความพรอมและระดบของแรงจงใจภายใน

ตวผปวยรวมถงมความรความเขาใจในเทคนควธการตางๆโดยบรณาการความรทางดานทฤษฎหลกฐานเชงประจกษ

และการฝกปฏบต มาใชในการจดการความเสยงและปรบเปลยนพฤตกรรมผรบบรการ และพฒนางานรปแบบ

การบรการทสอดคลองกบปญหาและนโยบายของประเทศไดอยางตอเนองและมประสทธภาพ

กรอบแนวคดหลกสตร


จดเดนของหลกสตร

สรางและพฒนาศกยภาพผใหค�าปรกษาในการปรบเปลยนพฤตกรรมใหสามารถจดการความเสยงทส�าคญ

ของโรคไมตดตอเรอรงไดตามระยะความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรมของผรบบรการรวมทงสามารถประยกต

ใชและการตอยอดองคความรในการดแลสขภาพผรบบรการไดอยางมประสทธภาพ

วตถประสงค

1. เพอสรางและพฒนาศกยภาพในการใหค�าปรกษาเพอปรบเปลยนพฤตกรรมและสามารถจดการความ

เสยงทส�าคญของโรคไมตดตอเรอรงตามระยะความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวยทมารบบรการ

2. เพอใหผปวยไดรบบรการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอปองกนหรอชะลอภาวะแทรกซอน

3. เพอแลกเปลยนเรยนรรวมกนในกลมผปฏบตงานและเพอในเกดการพฒนาตอเนองได

กลมเปาหมาย

ระดบพเลยง ระดบคร ก.

ส�านกงานปองกนควบคมโรค

(สคร.)วทยาลยพยาบาลทวประเทศ ผปฏบตงาน

1. บคลากรทรบผดชอบงาน งาน

โรคไมตดตอเรอรง หรอการ

ปรบเปลยนพฤตกรรม

1. อาจารย ผรบผดชอบการเรยน

การสอน ท เ ก ยวข องกบ โรค

ไมตดตอเรอรงจ�านวน1ทาน/แหง

2. อาจารยหรอบคลากรทรบผดชอบ

ในการพฒนาหลกสตรของวทยาลย

พยาบาลจ�านวน1ทาน/แหง

1. เปนผทผานการอบรม หลกสตร

พยาบาลผจดการรายกรณโรค

เรอรง (เบาหวานและความดน

โลหตสง)ของสภาการพยาบาล

2. เปนผรบผดชอบการด�าเนนงาน

คลนก NCD คณภาพในสถาน

บรการทรบผดชอบ

วธการดำาเนนการ

บรรยายและฝกปฏบต


วทยากร (รายชอ-สถานททำางาน)

1. นพ.ประเวชตนตพวฒนสกล กรมสขภาพจตกระทรวงสาธารณสข

2. พญ.จรพรคงประเสรฐ ส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค

3. รศ.พนตรดร.รงชยชวนไชยะกล วทยาลยวทยาศาสตรและเทคโนโลยการกฬามหาวทยาลยมหดล

4. ดร.ชนดาปโชตการ สถาบนโภชนาการมหาวทยาลยมหดล

5. นพ.อภศกดวทยานกลลกษณ โรงพยาบาลธญรกษเชยงใหม

6. ดร.อนสรณพยคฆาคม คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตรมหาวทยาลยมหดล

7. ดร.พวงทองอนใจ คณะแพทยศาสตรมหาวทยาลยบรพา

8. ดร.ไพบลยพงษแสงพนธ คณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา

9. ดร.กาญจนาพบลย คณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา

10. พญ.สมนวขรสนธ ส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค

11. นางสาวภวมยกาญจนจรางกร นกสงคมสงเคราะหช�านาญการกรมสขภาพจต

12. นางนตยาพนธเวทย ส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค

13. นางอจฉราภกดพนจ ส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค

14. นางสาวธดารตนอภญญา ส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค

ตารางระยะเวลาการอบรม /

กำาหนดการอบรมใชเวลาตลอดหลกสตรการฯ ทงสน จำานวน 5 วน

วนท 1 ของการอบรม

08.00–08.30น. ลงทะเบยน

08.30–09.00น. ชแจงความส�าคญของการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอลดเสยงลดโรคไมตดตอเรอรง

หนวยการเรยนรท 5 ความร เทคนคและวธการลดพฤตกรรมเสยง

09.00–10.00น. - ความรและเทคนควธการเลกบหร

โดยสถาบนธญลกษณกรมการแพทย

10.00–11.00น. - ความรและเทคนควธการเลกสรา

โดยสถาบนธญลกษณกรมการแพทย

11.00–12.00น. - เทคนคการจดการตนเองและการจดการความเครยด

- การฝกปฏบต

โดยนางสาวภวมยกาญจนจรางกรนกสงคมสงเคราะหช�านาญการกรมสขภาพจต

12.00-13.00น. ------รบประทานอาหารกลางวน-------


13.00–15.00น. - เวชศาสตรการกฬา

- การออกก�าลงกายเฉพาะโรค(Exerciseismedicine)

- การฝกปฏบต:รปแบบขนตอนวธการออกก�าลงกายทเหมาะสมตอผปวย

โดยรองศาสตราจารยพนตรดร.รงชยชวนไชยะกลวทยาลยวทยาศาสตรและเทคโนโลย

การกฬามหาวทยาลยมหดล

15.00-17.00น. - การจดอาหารแลกเปลยน(FoodExchange)

- โภชนะบ�าบดและอาหารเฉพาะโรค(เบาหวาน,โรคไต,DASH,อาหารลดเคม)

โดยสมาคมนกก�าหนดอาหารแหงประเทศไทย


หนวยการเรยนรท 2 ธรรมชาตของพฤตกรรม และ กระบวนการเกดพฤตกรรม

08.00–10.00น. - ความหมายของพฤตกรรม ธรรมชาตของพฤตกรรม ประเภท/รปแบบของพฤตกรรม

ปจจยทสงผลตอพฤตกรรมและเปาหมายของการศกษาพฤตกรรม

- พฤตกรรมสขภาพ(Healthybehavior)ธรรมชาตของมนษยและธรรมชาตพฤตกรรม

- แนวคดและทฤษฎพฤตกรรมทส�าคญ

โดยผศ.ดร.วชดากจธรธรรมสถาบนวจยพฤตกรรมประยกตมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

หนวยการเรยนรท 3 การประเมนความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรม

10.00–12.00น. แนวคดทเกยวกบการสรางแรงจงใจ

- ทฤษฎความมงมน(SelfDeterminationTheory)

- ระยะการเปลยนแปลงพฤตกรรม(TheStageofChange)

โดย ดร.อนสรณพยคฆาคมคณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตรมหาวทยาลยมหดล

ดร.พวงทองอนใจคณะแพทยศาสตรมหาวทยาลยบรพา

อาจารยอจฉราภกดพนจส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค

12.00–13.00น. ------รบประทานอาหารกลางวน-------

13.00–14.00น. การประเมนแรงจงใจกรณศกษาตามStageofChangeและแนวทางการชวยปรบพฤตกรรม

ตามระยะการเปลยนแปลงพฤตกรรม(แบงกลมฝกปฏบต)

โดยดร.อนสรณพยคฆาคมคณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตรมหาวทยาลยมหดล



15.00–16.00น. การฝกปฏบตใชแบบประเมนความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรม




วทยากรจากสถาบนบ�าราศนราดรกรมควบคมโรค



16.00-17.00น. หลกการสรางแรงจงใจในการปรบเปลยนพฤตกรรมดวยวธการของMI(บรรยาย)

-จตวญญาณของMI

-กระบวนการสรางแรงจงใจ4ขนตอน






08.00–09.00น. กบดกการสอสาร(CommunicationRoadblock)(บรรยาย)


09.00–10.00น. ทกษะOpenquestions-Affirmation-Reflection-Summary:OARS(บรรยาย)


10.00–12.00น. ทกษะOpenquestions-Affirmation-Reflection-Summary:OARS(ฝกปฏบต)





หนวยการเรยนรท 4 การสรางแรงจงใจเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม

13.00–15.00น. วธการEvokingChangeTalk


15.00–18.00น. การสรางแรงจงใจในการปรบเปลยนพฤตกรรมตามกระบวนการสรางแรงจงใจ 4 ขนตอน

(RolePlayและฝกปฏบต)

โดย ดร.อนสรณพยคฆาคมคณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตรมหาวทยาลยมหดล



วทยากรจากสถาบนบ�าราศนราดรกรมควบคมโรค


หนวยการเรยนรท 6 การบรณาการการจดการตนเอง เพอปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

08.30–12.00น. การบรณาการภาคปฏบตการปรบพฤตกรรมสขภาพ

โดยนพ.ประเวชตนตพวฒนสกล

นายแพทยทรงคณวฒกรมสขภาพจตกระทรวงสาธารณสข



หนวยการเรยนรท 7 การสนบสนนการจดการตนเอง (self-management support)

13.00-14.00น. เทคนคการรวบรวมขอมลปจเจกและขอมลสงแวดลอมเพอวางแผนในการปรบเปลยนพฤตกรรม

โดย ดร.ไพบลยพงษแสงพนธ คณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา

ดร.กาญจนาพบลย คณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา

14.00-15.00น. เทคนคจดการผมารบบรการตามแผนและการประยกตเทคนคสการปฏบต


ดร.กาญจนาพบลยคณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา


หนวยการเรยนรท 8 การประเมนอปสรรคหลงการปรบเปลยนพฤตกรรม

08.30–10.30น. - การคนหาและจดการอปสรรคสถานการณเสยงทมผลตอรปแบบพฤตกรรม

- การตดตามและประเมนผลการปรบเปลยนพฤตกรรมของผรบบรการ


ดร.กาญจนาพบลยคณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา

10.30–12.30น. การฝกปฏบต (Workshop) : Case Study(แบงกลมยอย)

- ฝกการออกแบบและวางแผนการใหบรการ

- ก�าหนดขนตอนตดตามประเมนผลการปรบเปลยนพฤตกรรมผรบบรการ

- การจดการอปสรรคทมผลตอรปแบบพฤตกรรม

โดยกลมท 1

ดร.อนสรณพยคฆาคมคณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตรมหาวทยาลยมหดล


วทยากรจากสถาบนบ�าราศนราดรกรมควบคมโรคโรค


ดร.ไพบลยพงษแสงพนธ คณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา

อาจารยนตยาพนธเวทยส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค



ดร.กาญจนาพบลย คณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา

นางสาวธดารตนอภญญาส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค



ดร.พวงทองอนใจ คณะแพทยศาสตรมหาวทยาลยบรพา




หนวยการเรยนรท 1 กระบวนการเกดโรคไมตดตอ และ ปจจยเสยง

13.30–15.30น. - สถานการณทศทางแนวโนมภาระและผลกระทบของโรคไมตดตอ

- ธรรมชาตวทยาและระบาดวทยาของโรคไมตดตอ(NCDs)

- ปจจยเสยงทส�าคญของโรคไมตดตอ (NCDs) ผลกระทบตอการเกดโรคไมตดตอเรอรง

(NCDs)

โดยพญ.จรพรคงประเสรฐ นายแพทยเชยวชาญ

พญ.สมนวขรสนธ นายแพทยช�านาญการพเศษ

15.30–16.30น. - Wrapupสอบถามเพมเตมและขอเสนอแนะ

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. พยาบาลผจดการรายกรณไดรบการพฒนาศกยภาพมความรและทกษะใหมๆในการด�าเนนงานดาน

การจดการความเสยงและการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพตามระยะความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรม

2. เพมประสทธภาพในการด�าเนนงานปรบเปลยนพฤตกรรมผมารบบรการในคลนกNCDคณภาพ

ตวอยางประกาศนยบตร / หนงสอรบรองหนวยคะแนนทแจกผเขารวมกจกรรม 1 แผน

หลกสตรปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ สาหรบพยาบาลผจดการรายกรณโรคเรอรง สานกโรคไมตดตอ Thidarat Apinya

1. พยาบาลผจดการรายกรณไดรบการพฒนาศกยภาพมความรและทกษะใหมๆในการดาเนนงานดาน

การจดการความเสยงและการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ตามระยะความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรม 2. เพมประสทธภาพในการดาเนนงานปรบเปลยนพฤตกรรมผมารบบรการ ในคลนก NCD คณภาพ

ตวอยางประกาศนยบตร / หนงสอรบรองหนวยคะแนนทแจกผเขารวมกจกรรม 1 แผน

สานกโรคไมตดตอ รวมกบ สถาบนบาราศนราดร กรมควบคมโรค

ใหไวเพอรบรองวา

................................................................................

เขารวมการอบรมเชงปฏบตการ หลกสตรการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ สาหรบพยาบาลผจดการรายกรณโรคเรอรง

วนท ........................เวลา ........................ ณ หองประชม.............................................................................................. หนวยคะแนนการศกษาตอเนองสาขาพยาบาลศาสตร …..… หนวยคะแนน

รหสหลกสตร ………………………………..

(......................................................) (......................................................) ผอานวยการสานกโรคไมตดตอ ผอานวยการสถาบนบาราศนราดร

กรมควบคมโรค กรมควบคม

หนวยการเรยนรท 1 กระบวนการเกดโรคไมตดตอ และ ปจจยเสยง

วทยากร พญ. จรพรคงประเสรฐ นายแพทยเชยวชาญ ดานสาธารณสข และรองผอานวยการ สานกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค


กระบวนการเกดโรคไมตดตอ

และ ปจจยเสยง

หนวยการเรยนรท 1



กระบวนการเกดโรคไมตดตอ และ ปจจยเสยง

วทยากร

พญ. จรพร คงประเสรฐนายแพทยเชยวชาญ ดานสาธารณสข และรองผอำานวยการ

สำานกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

ประวตการศกษา

- แพทยศาสตรบณฑตและวฒบตรผมความรความช�านาญการประกอบวชาชพเวชกรรมสาขากมารเวชกรรมจาก

มหาวทยาลยมหดล

- อนมตบตรผมความรความช�านาญการประกอบวชาชพเวชกรรมสาขาเวชศาสตรปองกน แขนงสขภาพจตชมชน

และแขนงสาธารณสขศาสตรจากแพทยสภา

ประวตการทำางาน

- กมารแพทยรพ.ประจวบครขนธ

- ปฏบตราชการส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรคตงแตปพ.ศ.2550ประสบการณท�างานดานปองกนควบคม

โรคไมตดตอ

- รวมพฒนากรอบการตดตามตวชวดและคาเปาหมายโรคไมตดตอระดบโลก

- รวมพฒนาแผนปฏบตการปองกนและควบคมโรคไมตดตอระดบโลกค.ศ.2013-2020

- รวมพฒนาแผนยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย

- รวมพฒนาแผนงานปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรง (PP Plan : เบาหวานและความดนโลหตสง) และ

แผนพฒนาศกยภาพเครอขายบรการสขภาพ(ServicePlan)สาขาโรคไมตดตอกระทรวงสาธารณสข



ธรรมชาตของพฤตกรรมและ

กระบวนการเกดพฤตกรรม



ธรรมชาตของพฤตกรรม และ กระบวนการเกดพฤตกรรม

วทยากร

ผชวยศาสตราจารย ดร. วชดา กจธรธรรม

หนวยงาน สถาบนวจยพฤตกรรมศาสตรมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

114สขมวท23วฒนากทม10110

โทร.02-6495000ตอ2476,089-1148288

e-mail:[email protected];[email protected]


- ปรชญาดษฎบณฑตสาขาวธวทยาการวจยการศกษาจฬาลงกรณมหาวทยาลย

- การศกษามหาบณฑตสาขาวดและประเมนผลการศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

- วทยาศาสตรมหาบณฑตสาขาชวเภสช มหาวทยาลยมหดล

- วทยาศาสตรบณฑตสาขาพยาบาลศาสตรและผดงครรภอนามย มหาวทยาลยมหดล


ต�าแหนงทางวชาการ ผชวยศาสตราจารยดร.

ต�าแหนงบรหาร

- ผชวยผอ�านวยการฝายกจการพเศษสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตรมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

(พ.ศ.2555–ปจจบน)

- บรรณาธการวารสารวชาการคณธรรมความดของศนยคณธรรม(องคการมหาชน)

(พ.ศ.2555–ปจจบน)

- เลขานการสมาคมการศกษาเปรยบเทยบและการศกษานานาชาต

คณะครศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย(พ.ศ.2555–ปจจบน)



ธรรมชาตของพฤตกรรม

หลกการและเหตผล

การจะเขาใจเรองพฤตกรรมนนจ�าเปนตองเขาใจถงหลกการพนฐานทเกยวกบพฤตกรรมไดแกความหมาย

ของพฤตกรรมซงหมายถงทกสงทบคคลท�า ทงทสามารถสงเกตไดและไมได การเกดขนของพฤตกรรมเกดจาก

กระบวนการทางรางกายจากการสงการของสมองทเชอมโยงกบอวยวะสวนตางๆของรางกายและกระบวนการทาง

จตใจ

มมมองและแนวคดเกยวกบธรรมชาตและพฤตกรรมมนษย มหลากหลายและแตกตางกนตามการให

เหตผลเชงปรชญาของส�านกคดตางๆ ไดแก แนวคดทางมานษยวทยา สงคมวทยา จตวทยาและแนวคดทาง

พทธศาสนา แนวคดทส�าคญ คอ แนวคดของกลมจตวทยาทอธบายทมาของพฤตกรรม7แนวคด ไดแก กลม

โครงสรางนยมหนาทนยมพฤตกรรมนยมจตวเคราะหจตวทยาเกสตอลมนษยนยมและกลมปญญานยมการศกษา

พฤตกรรมมนษยมเปาหมายทจะอธบายพฤตกรรมท�าความเขาใจพฤตกรรมเพอการพยากรณพฤตกรรมและ

เพอการควบคมพฤตกรรม แตอยางไรกดแตละกลมแนวคดจะมเปาหมายเฉพาะในการศกษาพฤตกรรม โดยเฉพาะ

อยางยงพฤตกรรมสขภาพ ซงมความส�าคญตอทงตวบคคลและสงคมในการเสรมสรางคณภาพชวตของคนในสงคม

ซงมแนวคดและทฤษฎทจะอธบายหรอท�านายการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพ2กลมหลกคอแบบปญญาสงคม

และแบบขนตอน นอกจากนยงมปจจยทสงผลกระทบเชงสาเหตตอพฤตกรรมสขภาพตามแนวคดรปแบบทฤษฎ

ปฏสมพนธนยมไดแก ปจจยดานสถานการณปจจยดานจตลกษณะเดมปฏสมพนธระหวางจตลกษณะเดมและ

สถานการณและจตลกษณะตามสถานการณ

วตถประสงคของหนวยการเรยนร

1. เพอใหเกดความเขาใจในธรรมชาตของพฤตกรรมวฏจกรของพฤตกรรมและ รปแบบพฤตกรรม

รวมถงปจจยทสงผลตอพฤตกรรม

2. เพอใหมความรความเขาใจแนวคดและทฤษฎพฤตกรรมอยางถกตอง

สมรรถนะสำาคญ

ผเรยนตองมสมรรถนะส�าคญทเกดขนหลงการอบรม/การเรยนร ดงน

สามารถอธบายและประยกตใชแนวคดและทฤษฎตางๆทสอดคลองกบรปแบบธรรมชาตของพฤตกรรมได

อยางเหมาะสม


สาระสำาคญ องคประกอบของเนอหาในหนวยการเรยนรน ประกอบดวย

- ธรรมชาตของมนษยและธรรมชาตพฤตกรรม

- การเกดพฤตกรรม

- เปาหมายของการศกษาพฤตกรรม

- วธการศกษาพฤตกรรม

- ปจจยทสงผลตอพฤตกรรม

- ความหมายของพฤตกรรมสขภาพ

- แนวคดและทฤษฎเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ

- ปจจยทสงผลตอพฤตกรรมสขภาพ

วสดและอปกรณ

- Powerpoint

- Computer

เอกสารประกอบการสอน

- เอกสารประกอบการบรรยายธรรมชาตของพฤตกรรม

- ใบความรทเรอง“ธรรมชาตของพฤตกรรม”

เวลาทใช 2ชวโมง

กจกรรมสำาคญ บรรยายโดยวทยากรผเชยวชาญ


ธรรมชาตของพฤตกรรม

1. พฤตกรรม

“พฤตกรรม” หมายถง คอการกระท�าทบคคลมตอสงเราภายในหรอภายนอกหรอตอบสนองตอ

สงแวดลอมทมากระตน ส�าหรบทางจตวทยาสงคมหมายถง ความรสก ความคด และการกระท�าทปรากฏออกมา

(Baron,Byrne,&Suls,1969;Freedictionary.com)

2. รปแบบพฤตกรรม

นกจตวทยาไดแบงพฤตกรรมของมนษยออกเปน2รปแบบ(Livanis,2008)คอ

1) พฤตกรรมเปดเผยหรอพฤตกรรมภายนอก (Overt behavior) เปนพฤตกรรมทบคคลอนสงเกต

เหนไดสามารถมองเหนได

2) พฤตกรรมปกปดหรอพฤตกรรมภายใน (Covert behavior) เปนพฤตกรรมทมองไมเปนมเพยง

บคคลทเปนเจาของบคคลพฤตกรรมรบรได

3. การเกดพฤตกรรม

การทมนษยมพฤตกรรมตางเกดจากการท�างานของรางกายจตใจ ซงมแนวคดพนฐาน 3 แนวคด

(วราภรณตระกลสฤษด,McCornnell,1991)ไดแก

1) แนวคดเอกนยม (Monism): กายและจตเปนสงเดยวกน นกปรชญาทมความคดนไดแกเจซ

สมารท (J.C. Smart) เฮอรเบรต ไฟเกล (Herbert Feigl) แนวคดนเชอวาจตและกายเปนสงเดยวกนคอกาย

ความรสกนกคดตางๆเปนกระบวนการทางสมองระบบประสาทตางๆอนเปนกระบวนการทางกายเปนความพยายาม

ทจะศกษาความรสกตางๆออกมาในรปของการท�างานของเซลลสมองThomas Hobbes (1588-1679) เชอวา

กจกรรมทางจตทงปวง อาท ความร สก การรบร การคดและอารมณสามารถอธบายในรปของกจกรรมทาง

สมองไดทงหมดถาหากวทยาการและเทคโนโลยมความกาวหนา โดยเฉพาะดานเทคโนโลยคอมพวเตอร เคม ชวะ

การคนควาและการคนพบปรากฏการณทางจตโดยอธบายวาเปนการท�างานของระบบกลไกอวยวะของมนษยเปน

การเปลยนแปลงทางชวะเคมและแนนอนวาปจจบนแนวคดนจะไดรบการยอมรบมากขน

2) แนวคดทวนยม (Dualism) เดสการต (Descartes, 1595-1650) ผซงเปนนกปรชญาและ

นกคณตศาสตรชาวฝรงเศสมความเชอวารางกายเปนเพยงเครองจกรมจตท�าหนาทรบรและสงการกาย (Body)

และจต(Mind)แยกออกจากกนสวนลกษณะของความสมพนธไดแยกออกเปน3แนวคดยอยคอ

2.1) ลทธปฏสมพนธ (Interactionism) เชอวามนษยประกอบดวยกายและจตเปนของ

สองสงและตางมความสมพนธกนจตมอทธพลตอกายและกายกมอทธพลตอจตดงนนตามแนวคดนจะมเหตการณ

สองอยางคอสภาพทางกายซงเปนเหตการณทสามารถสงเกตเหนไดอยางชดเจนเชนการเดนการวาดรปอกสงหนง

คอสภาพทางจต ไมสามารถสงเกตไดชดเจนและรไดโดยทวไปนอกจากเจาตวเทานน เชน รสกวาสวย ไพเราะ

รอนหนาวเจบความจ�าความคดเรารสกหว(สภาพทางจต)จงไปหารานคา(สภาพทางกาย)รบประทานอาหาร

(สภาพทางกาย)รสกอม (สภาพทางจต)อนเปนลกษณะทมความสมพนธกน เพลโตถอวาจตเปนผใชกายใหด�าเนน

ไปตามเจตจ�านงของจตรางกายเปนผถกใชจตเปนผใชดงนนจตและกายจงเปนสงสองสง


อยางไรกตามมปญหาในการอธบายวาจตกบกายท�างานสมพนธกนอยางไรไมทราบวาจตอยทไหน

เพราะไมมตวตนจดทมากระทบกนอยทไหนเดสการตไดอธบายตามแนวคดนวาจดทกายกบจตกระทบกนนนนา

จะอยทตอมไพเนยล(Pinealgland)ในสมองแตกไมมขอพสจนทยนยนได

2.2) ลทธคขนาน (Psycho-physical parallelism) แนวคดนเชอวาจตกบกายเปนสงสองสง

และไมมความสมพนธกนเปนอสระตอกนแตจะเปนปรากฏการณรวมกนไปเชนเมอมอถกมดบาดอาการเลอดไหล

และการเกดกระแสประสาทสงตอไปตามระบบประสาทจนถงสมอง เปนปรากฏการณทางกาย ในขณะเดยวกน

ปรากฏการณทางจตกเกดขนคขนานไปดวย คอ รสกเจบปวดการอธบายนอาจไมสอดคลองกบสามญส�านกแต

เปนไปไดตามหลกเหตผล

2.3) ลทธผลพลอยได (Epiphenomenalism) แนวคดนเชอวามนษยประกอบดวยกายและจต

จตไมมอทธพลตอกาย แตกายมอทธพลตอจตจตเปนผลกระทบจากระบบการท�างานของรางกายโดยเฉพาะ

สมองจตไมใชตวบงการรางกายลทธพลพลอยได เชอวาจตเกดจากความสลบซบซอนของระบบรางกายโดยเฉพาะ

สมองเปนผลพลอยไดจากการท�างานของกายเมอสสารรวมตวกนในสภาพทเหมาะสมจะเกดชวตซงชวตทงายสด

คอสตวเซลลเดยวในชวตทมหลายเซลลสมพนธกบซบซอนอยางเหมาะสมจะเกดความรสกตวหรอจตจตจงเปน

ผลทเกดจากกายโดยเฉพาะเกดจากสมองเปรยบเสมอนเงาของกายถากายสลายลงจตกสลายตามไปดวย

3) แนวคด (Three explanation views of human behavior)แนวคดนจะแยกการเกดพฤตกรรม

ตามลกษณะทางชววทยาจตวทยาและสงคมวทยา(McCornnell,1991)ไดแก

3.1) มมมองทางชววทยา (Biological viewpoint) ซงอธบายวาพฤตกรรมมนษยเกยวของกบ

กระบวนการทางชววทยาหมายถงการทบคคลจะมความคดหรอความรสกใดๆกตามเปนผลจากการหลงสารเคม

และการสงกระแสประสาทจากสมองไปยงสวนตางๆของรางกาย

3.2) มมมองทางจตวทยา หรอ มมมองภายในจต (Intra-psychic viewpoint) ซงอธบายวา

พฤตกรรมมนษยเกดจากกระบวนการทางจต เพราะภายใตเงอนไขหรอสภาพแวดลอมเดยวกน ความคดหรอ

ความรสกของแตละบคคลอาจจะมความแตกตางกน ทงนเปนเพราะมความแตกตางของความคดหรอความรสก

ทมอยภายในตวบคคลทเปนกระบวนการทางจต(Mentalprocess)นนเอง

3.3) มมมองทางสงคมวทยา หรอ มมมองพฤตกรรมทางสงคม (Social/Behavioral

viewpoint) ซงอธบายวาพฤตกรรมมนษยเกดจากการมปฏสมพนธระหวางบคคลกบสงแวดลอมทางสงคม เมอ

มนษยอยรวมกนกบบคคลอนๆในสงคมจะมพฤตกรรมแบบกลม

ภายใตแนวคดพฤตกรรม 3 มมมองน การศกษาพฤตกรรมมนษยจะศกษาจากมมมองใดมมมองหนง

ไมไดจะตองศกษาแบบองครวมจงจะท�าใหเขาใจพฤตกรรมมนษยไดอยางสมบรณ

4. ธรรมชาตของมนษยและธรรมชาตของพฤตกรรม

ความเชอเกยวกบธรรมชาตของมนษย มความแตกตางขนอยกบปรชญาและแนวคดทเปนพนฐานท

แตกตางกนโดยทวไปแบงออกเปน4กลม ไดแกแนวคดทางมานษยวทยาสงคมวทยาจตวทยาและแนวคดทาง

พทธศาสนา


1.1 แนวคดทางมานษยวทยา

แนวคดทางมานษยวทยาจะมมมมองมนษยในฐานะบคคลและกลมบคคลทมความสมพนธกบ

สงแวดลอมรอบตวมนษยมการสรางองคความรของตนเองและสบทอดความรนน

คารล ไฮนรช มากซ (Karl HeinrichMarx) กลาวไววา มนษยเปนสตวทมเหตผล จ�าเปนตองอย

ในสงคมเพอทจะตองรกษาความเปนมนษยเอาไวนอกจากนเฮอรเบรตสเปนเซอร(HerbertSpencer)ยงอธบาย

วา มนษยยงเปนผทเปลยนแปลงสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ธรรมชาตของมนษยนนเปนภาพสะทอนมาจากผล

ของประวตศาสตรและสภาพทางสงคมมนษยแตละกลมแตละสงคมจะมวถชวตวฒนธรรมประเพณ คานยมของ

กลมเองกลมทมวฒนธรรมเหมอนกนจะมพฤตกรรมการปฏบตทคลายกนแตกลมทมวฒนธรรมแตกตางกนและจะม

พฤตกรรมทแตกตางดวย

1.2 แนวคดทางสงคมวทยา

นกสงคมวทยาเชอวาธรรมชาตของมนษยคอสตวสงคม ตองอาศยอยรวมเปนกลมมการตดตอ

สมพนธกน

โธมสฮอบส(ThomasHobbes)กลาววา“มนษยมความเหนแกตวการทมนษยรวมกลมกนกเพอ

ความอยรอดโดยมผลประโยชนของตนเองเปนแรงจงใจเหมอนกบน�าทตองไหลลงสทต�าหรอกอนหนยอมกลงลง

สขางลางเสมอเพราะแรงโนมถวงของโลก”“ด”เปนเพยงค�าทใชเรยกสงทตนชอบและปรารถนา“ชว”เปนเพยงค�า

ทใชเรยกสงทตนหลกเลยงและไมตองการ”ความคดนแตกตางจากจอหนลอค(JohnLock)ซงเชอวามนษยเกด

มาบรสทธการทมนษยมความคดเชนไรเปนผลจากประสบการณทไดรบโดยธรรมชาตมนษยเปนคนดไมไดมความ

เหนแกตวการทมความไมดนนเกดจากสภาพแวดลอมของเขาและในสภาวะตามธรรมชาต

การอยรวมกนจ�าเปนตองมกฎเกณฑหรอกตกาทางสงคมเพอควบคมพฤตกรรมของมนษยใหเปนไป

ในทศทางทเหมาะสมกฎเกณฑดงกลาวเรยกวาปทสถานทางสงคม(Norms)ซงจ�าแนกไดเปน3ประเภทคอ

1) วถประชา(Folkways)คอระเบยบแบบแผนทบคคลควรปฏบตเชนการบวชกอนการแตงงาน

2) จารตประเพณ (Mores)คอ ระเบยบแบบแผนทบคคลตองปฏบตหากฝาฝนถอเปนการกระท�า

ผดทางศลธรรมเชนการเลยงดพอแมยามเฒา

3) กฎหมาย(Laws)คอระเบยบแบบแผนทบคคลตองปฏบตอยางเครงครดถาฝาฝนตองถกลงโทษ

ตามกฎหมาย

ถาบคคลปฏบตตามปทสถานของสงคมกจะไดรบการยกยองชมเชย สงคมยอมรบและท�าใหคนใน

สงคมอยกนอยางสนต

กลมสงคมจะมลกษณะแตกตางกนตามสภาพความเปนอยทางธรรมชาตแบบอยางของพฤตกรรมและ

ความสมพนธของกลมตางๆดงกลาวมดงน

1) กลมญาตพนองเปนกลมทรวมตวกนจากความสมพนธทางสายเลอดจะพบปะกนเสมอ มความ

สนใจความเชอทศนคตคานยมคลายกนมากมความผกพนกนมากจะชวยเหลอเกอกลกนในระดบสง

2) กลมเพอนบานในชนบทมความส�าคญมาก จะมความสมพนธกนฉนญาตมตรคอยใหความ

ชวยเหลอกนโดยมไดหวงผลตอบแทนสวนกลมเพอนบานในเมองใหญจะไมคอยมลกษณะแบบน

3) กลมเพอนรวมงานจะเปนกลมมารวมกนในเวลาท�างานเปนกลมทไมเปนทางการความสมพนธ

มากนอยเพยงใดขนอยกบมนษยสมพนธในองคการนนๆ


4) กลมความสนใจเกดจากการความสนใจคลายๆกนเชนกลมวยรนกลมทางการเมองกลมทาง

เศรษฐกจฯลฯเปนการรวมตวกนเพอสนองความตองการความสนใจในสงเดยวกน

1.3 แนวคดทางจตวทยา

วลเฮลมวนท(WilhelmMaxWoundt,1832-1920)ผไดรบการยกยองวาเปนบดาของจตวทยา

แผนใหมเชงวทยาศาสตร เปนผวางรากฐานการทดลองทางจตวทยาขนในป ค.ศ.1879 และท�าใหไดรบความสนใจ

อยางแพรหลายในสาขาตางๆเชนแพทยการศกษาการปกครองกอใหเกดกลมแนวคดหลายกลมดวยกนทส�าคญ

ม7กลมดงน

1) กลมโครงสรางของจตหรอกลมโครงสรางนยม(Structuralism)

กอตงโดยวลเฮลมวนทความเชอทส�าคญของกลมนคอจตเปนโครงสรางจากองคประกอบเลกๆ

ทเรยกวาจตธาตซงม3องคประกอบคอ

1.1) การสมผส(Sensation)คอการทอวยวะสมผสรบพลงงานจากสงเราเชนมอแตะของรอน

หฟงเสยงเพลงเปนตน

1.2) ความรสก(Felling)คอการแปลความหมายจากการสมผสสงเรานนๆ

1.3) มโนภาพ(Image)คอการคดออกมาเปนภาพในจตใจ

ทง 3 สงนเมอรวมกนภายใตสถานการณทเหมาะสมกจะกอใหเกดรปจตผสมขน เชน ความคด

อารมณความจ�าการหาเหตผลฯลฯ

2) กลมหนาทของจตหรอกลมหนาทนยม (Functionalism)

ผรเรมแนวคดนคอวลเลยม เจมส(William James,1842-1910)แหงมหาวทยาลยฮารวาดและ

จอหน ดวอ (John Dewey,1859-1952)แหงมหาวทยาลยชคาโก สหรฐอเมรกาแนวความคดของกลมน ใหความ

สนใจอยางมากในเรองพฤตกรรม โดยเฉพาะการเรยนรดวยตนเอง จากประสบการณของตนเองโดยกลมนเนน

ผเรยนใหใชสตปญญาในการแกไขปญหาตางๆ ทเกดขนจากประสบการณของตนเอง ซงความรจะเกดขนไดจาก

ความสมพนธโดยตรงระหวางมนษยกบสงแวดลอมบคคลจะไดรบความรกตอเมอตนเองเปนผลงมอกระท�าดวย

ตนเอง(Learningbydoing)

วลเลยมเจมสท�าการศกษาคนควาเกยวกบหนาทของจตใชวธการศกษาจากการสงเกตและการบนทก

พฤตกรรม การปรบตวของบคคลใหเขากบสงแวดลอม อาศยหนาทของจตทเรยกวา จตส�านก (Conscious)

จอหน ดวอ คดคนการทดลองแบบใหม มงอธบาย หนาทของจต โดยเชอวา จตมหนาทควบคมกระบวนการ

กระท�ากจกรรมของรางกายเพอปรบใหเหมาะสมกบสงแวดลอมวธการศกษาของกลมนใชวธการตรวจสอบภายใน

และเพมวธสงเกตรวมกบการศกษาพฤตกรรมในสถานการณทเปนจรง ผลการศกษาของนกจตวทยากลมน กอให

เกดการศกษาจตวทยาสาขาอนๆอกหลายสาขาตามมาเชนจตวทยาเดกจตวทยาคลนกจตวทยาการศกษาฯลฯ

แตใน ปจจบนวธการศกษาของกลมโครงสรางนยมและกลมหนาทของจต โดยวธการสงเกตภายในไมมการน�ามาใช

ศกษาพฤตกรรมอกตอไป


3) กลมพฤตกรรมนยม (Behaviorism)

ผน�ากลมนไดแก JohnB.Watsonซงเชอวา ธรรมชาตของมนษยในลกษณะทเปนกลางคอ ไมด

ไมเลว การกระท�าตางๆ ของมนษยเกดจากอทธพลของสงแวดลอมภายนอก มนษยจงเปนผลผลตของสงแวดลอม

มนษยจะดเลวขนอยกบสงแวดลอมถามนษยอยในสงแวดลอมทดกจะเปนคนดถาอยในสงแวดลอมทเลวกจะเปน

คนเลว

พฤตกรรมของมนษยเกดจากการตอบสนองตอสงเรา(Stimulusresponse)การเรยนรเกดจากการ

เชอมโยงระหวางสงเราและการตอบสนองพฤตกรรมเปนสงทเหนไดชดสามารถวดและทดสอบไดซงมทฤษฎทส�าคญ

อย3กลมคอ

3.1) ทฤษฎการเชอมโยงของธอรนไดค (Thorndike’s Classical Connectionism)ธอรนไดค

(ค.ศ. 1814-1949) เชอวา พฤตกรรมการเรยนรเกดจากการเชอมโยงระหวางสงเรากบการตอบสนองซงมหลาย

รปแบบบคคลจะมการลองผดลองถก(Trialanderror)ปรบเปลยนไปเรอยๆจนกวาจะพบรปแบบการตอบสนองท

สามารถใหผลทพงพอใจมากทสดเมอเกดการเรยนรแลวบคคลจะใชรปแบบการตอบสนองทเหมาะสมเพยงรปแบบ

เดยวและจะพยายามใชรปแบบนนเชอมโยงกบสงเราในการเรยนรตอไปเรอยๆ

3.2) ทฤษฎการวางเงอนไข (Conditioning Theory) เชอวา พฤตกรรมการเรยนร เกดจาก

การวางเงอนไขไดแกการวางเงอนไขแบบคลาสสก (Classical conditioning) พาฟลอฟ(Pavlov) ไดท�าการ

ทดลองใหสนขน�าลายไหลดวยเสยงกระดงการเรยนรของสนขเกดจากการรจกเชอมโยงระหวางเสยงกระดงผงเนอบด

และพฤตกรรมน�าลายไหลการวางเงอนไขทท�าใหเกดอารมณ (Conditioned emotion) วตสน (Watson)

ท�าการทดลองโดยใหเดกคนหนงเลนกบหนขาวกท�าเสยงดงจนเดกตกใจรองไหหลงจากนนเดกกจะกลวและ

รองไหเมอเหนหนขาวตอมาทดลองใหน�าหนขาวมาใหเดกดโดยแมจะกอดเดกไวจากนนเดกกจะคอยๆหายกลว

หนขาวการวางเงอนไขแบบตอเนอง (Continuous conditioning)กทธร(Guthrie)ไดท�าการทดลองโดยปลอย

แมวทหวจดเขาไปในกลองปญหามเสาเลกๆ ตรงกลางมกระจกทประตทางออกมปลาแซลมอนวางไวนอกกลองเสา

ในกลองเปนกลไกเปดประตแมวบางตวใชแบบแผนการกระท�าหลายแบบเพอจะออกจากกลองแมวบางตวใชวธเดยว

การวางเงอนไขแบบโอเปอรแรนต (Operant Conditioning)สกนเนอร(Skinner)ไดท�าการทดลองโดยน�าหน

ทหวจดใสกลองภายในมคานบงคบใหอาหารตกลงไปในกลองไดตอนแรกหนจะวงชนโนนชนนเมอชนคานจะม

อาหารตกมาใหกนท�าหลายๆครงพบวาหนจะกดคานท�าใหอาหารตกลงไปไดเรวขน

3.3) ทฤษฎการเรยนรของฮลล (Hull’s Systematic Behavior Theory) คลารกฮลล(Clark

L. Hull, 1884-1952) ไดท�าการทดลองโดยฝกหนใหกดคานโดยแบงหนเปนกล มๆแตละกล มอดอาหาร

24ชวโมงและแตละกลมมแบบแผนในการเสรมแรงแบบตายตวตางกนบางกลมกดคาน5ครงจงไดอาหารไปจนถง

กลมทกด 90 ครงจงไดอาหารและอกพวกหนงทดลองแบบเดยวกนแตอดอาหารเพยง 3 ชวโมงผลปรากฏวา

ยงอดอาหารมากคอมแรงขบมากจะมผลใหเกดการเปลยนแปลงความเขมของนสยกลาวคอจะท�าใหการเชอมโยง

ระหวางอวยวะรบสมผส (Receptor) กบอวยวะแสดงออก (Effector) เขมแขงขนดงนนเมอหนหวมากจงม

พฤตกรรมกดคานเรวขน


4) กลมจตวเคราะห (Psychoanalysis)

กลมจตวทยากลมนเนนความส�าคญของ “จตไรส�านก” (Unconsciousmind) วามอทธพลตอ

พฤตกรรมกลมนมนกจตวทยาทส�าคญคอ Sigmund Freud ซงมความเชอวา มนษยเกดมาพรอมกบแรงขบทาง

สญชาตญาณ(Instinctualdrives)สญชาตญาณพนฐานคอสญชาตญาณแหงชวต(Lifeinstinct)และสญชาตญาณ

แหงความตาย(Deathinstinct)พฤตกรรมและการแสดงออกตางๆของมนษยจะเกยวของกบแรงจงใจทเปนไปตาม

ธรรมชาตพฤตกรรมและการแสดงออกตางๆของมนษยจะเกยวของกบแรงจงใจทเปนไปตามธรรมชาตพฤตกรรม

บางอยางทบคคลแสดงไปโดยไมร สกตวเปนเพราะพลงจากจตไรส�านกกระตนใหบคคลแสดงออกไปตามหลก

ความพงพอใจของตนอาการปวยของบคคลจงเกดขนในระดบจตไรส�านก(Unconscious)ท�าใหมนษยใชกลไกใน

การปองกนตวเอง(Defensemechanism)ฟรอยดไดอธบายเกยวกบสญชาตญาณเพอการด�ารงชวตไวอยางละเอยด

ไดตงสมมตฐานวา มนษยเรามพลงงานอยในตวตงแตเกด เรยกพลงงานนวา “Libido” เปนพลงงานทท�าใหคนเรา

อยากมชวตอยอยากสรางสรรคและอยากจะมความรกมแรงขบทางดานเพศหรอกามารมณ(Sex)เพอจดเปาหมาย

คอความสขและความพงพอใจ(Pleasure)สญชาตญาณบางอยางจะถกเกบกดไวในจตไรส�านกซงสามารถจะเขาใจ

ไดโดยการวเคราะหทางจตโครงสรางของบคลกภาพมนษยประกอบดวยId,EgoและSuper-Ego

IdเปนความตองการในการทจะแสวงหาความสขใหกบตนเองโดยยดหลกPleasurePrinciple

ไมวาจะโดยวธใดกตามเพยงแตขอใหไดสงทตนตองการเปนสงทตดตวมาโดยธรรมชาต

Ego เปนความตองการซงยงมการใชเหตผลและศลธรรมเขามารวมพจารณาเกยวของกบการ

กระท�าตางๆของคนเราโดยเกดจากการผสมผสานของIdกบSuperEgo

SuperEgoไดแกมโนธรรมประเพณวฒนธรรมคณธรรมรวมตลอดถงความเสยสละตางๆใน

การด�าเนนชวตเพอใหตนเองและสงคมสงบสข

การประสมประสานกนระหวางIdEgoและSuperEgoกอใหเกดเปนบคลกภาพผลของขบวนการ

ความสมพนธของภาระหนาทของ Ego (Ego Function) เรมมความส�าคญตงแต วยทารก วยเดกตลอดถงชวง

ทตามมาของขนพฒนาการตามขนตอนของชวตพฤตกรรมทแสดงออกเปนผลซงกนและกนของแนวโนมระหวาง

Id,EgoSuper-Ego

5) กลมจตวทยาเกสตอล

ค�าวาเกสตลท (Gestalt) เปนภาษาเยอรมนความหมายเดมแปลวาแบบหรอรปราง (Gestalt =

Form or pattern) ตอมาปจจบนแปลวาสวนรวมหรอสวนประกอบทงหมด (Gestalt =The wholeness)

กลมเกสตลทใหความส�าคญกบการคด การกระท�า และความรสกของมนษยกบสภาพแวดลอมเกสตอลอธบายวา

ความเชอพนฐานเกยวกบธรรมชาตของมนษยม7ประการคอ

- มนษยเปนสวนเตมทประกอบขนดวยสวนตางๆ ทท�างานประสานกน คอ รางกาย ความคด

ความรสก การรบร ซงสวนตางๆเหลาน จะเขาใจในแตละสวนเฉพาะไมได ตองเขาใจในลกษณะของเตมสวน

ทงตวบคคล

- มนษยเปนสวนหนงของสภาพแวดลอมจะเขาใจบคคลไดโดยปราศจากการเขาใจสภาพแวดลอม

ของเขาไมได

- มนษยเปนผเลอกวาเขาจะตอบสนองกบสงเราภายนอกและสงเราภายในตวเขาอยางไรมนษยเปน

ผแสดงพฤตกรรม


- มนษยมศกยภาพทจะรบรสมผสในตวเองไดเกยวกบความคดความรสกและอารมณของตวเอง

- มนษยสามารถตดสนใจไดเพราะเขาเกดการรบร

- มนษยสามารถรบผดชอบตอชวตของตนเองไดอยางมประสทธภาพ

- มนษยไมสามารถน�าตนเองกลบไปสอดตหรออนาคตไดเขาสามารถรบรเหตการณตางๆไดในสภาวะ

ปจจบนเทานน

6) กลมมนษยนยม (Humanistic perspective)

แนวคดกลมมนษยนยมเชอวามนษยมอสระทางความคดทสามารถเลอกแสดงพฤตกรรมไดการแสดง

พฤตกรรมใดๆจงเปนทางเลอกของบคคลซงทกคนมศกยภาพในการเจรญงอกงามหรอพฒนานกจตวทยากลมนไดแก

อบราฮมมาสโลว(AbrahamMaslow,1908-1970)และคารลโรเจอส(CarlRogers,1902-1987)

มาสโลว (Maslow) กลาวถงมนษยพยายามสนองความตองการของตนเพอความอยรอดและ

ความส�าเรจของชวตพฤตกรรมนกเพราะแรงผลกดนจากความตองการเปนส�าคญMaslowกลาวถงความตองการ

(Need)ของมนษยดงน

1.1) มนษยทกคนมความตองการความตองการทมนษยนจะอยในตวมนษยตลอดไปไมมทสนสด

เมอสนใจในความตองการหนงแลวกยงตองการในระดบทสงขน

1.2) อทธพลใดๆทจะมผลตอความตองการของมนษยอยในความตองการล�าดบขนนนๆ เทานน

หากความตองการล�าดบขนนนไดรบการสนองใหพอใจแลวความตองการนนกจะหมดอทธพลไป

1.3) ความตองการของมนษยจะมล�าดบขนจากต�าไปหาสงเมอความตองการขนต�าไดรบการตอบ

สนองเปนทพอใจแลวความตองการล�าดบสงขนไปกตามมา

ความตองการอาจเกดขนไดจากการเรยนรทไดมาภายหลงและจากสงทเกดขนเองโดยไมตองเรยนร

เปนความตองการทางชววทยา (Biological needs) ทงทเปนสงทแสดงออกมาใหเหนไดและเปนสงทซอนตวอย

ทฤษฎแหงการจงใจของความตองการของมนษยทง5ขน(Fivegeneralsystemofneeds)มดงน

1.1) ความตองการทางกายภาพ(PhysiologicalNeeds)เปนความตองการขนพนฐานของมนษย

เปนสงทจ�าเปนในการด�ารงชวตไดแกอาหารอากาศทอยอาศยเครองนงหมยารกษาโรคความตองการพกผอนและ

ความตองการทางเพศเปนตน

1.2) ความตองการความมนคงและปลอดภย (Safety Needs and Needs for Security)

ถาตองการความมนคงปลอดภยในชวตทงในปจจบนและอนาคตตองการความเปนธรรมในการท�างานความปลอดภย

ในเงนเดอนและการถกไลออกสวสดการดานทอยอาศยและการรกษาพยาบาลรวมทงความเชอในศาสนาและเชอมน

ในปรชญาซงจะชวยใหบคคลอยในโลกของความเชอของตนเองและรสกมความปลอดภย

1.3) ความตองการมสวนรวมในสงคม (Social Belonging Needs) เมอความตองการทางดาน

รางกายและความปลอดภยไดรบการตอบสนองแลวความตองการทางดานสงคมกจะเรมเปนสงจงใจทส�าคญตอ

พฤตกรรมของบคคลเปนความตองการทจะใหสงคมยอมรบตนเปนสมาชกตองการไดรบการยอมรบจากคนอนๆ

ไดรบความเปนมตรและความรกจากเพอนรวมงาน

1.4) ความตองการยกยองนบถอ (Esteem Needs) ความตองการดานนเปนความตองการ

ระดบสงทเกยวกบความอยากเดนในสงคมตองการใหบคคลอนยกยองสรรเสรญรวมถงความเชอมนในตนเองในเรอง


ความรความสามารถความเปนอสระและเสรภาพ

1.5) ความตองการบรรลในสงทตงใจ (Need for Self Actualization) เปนความตองการ

ระดบสงสดซงเปนความตองการทอยากจะใหเกดความส�าเรจในทกสงทกอยางตามความนกคดของตนเองเปน

ความตองการทยากแกการไดมา

โรเจอรวางหลกไววาบคคลเกดมาพรอมกบความตองการการยอมรบนบถอในทางบวกนนคอ

ความตองการความรกการยอมรบและความมคณคาและจะไดรบการยอมรบนบถอโดยอาศยการศกษาจากการด�าเนน

ชวตตามมาตรฐานของบคคลอน “ตนเอง” (Self) หมายถงฉนและตวฉนเปนศนยกลางทรวมประสบการณทงหมด

ของแตละบคคล ตนเอง คอการรวมกนของรปแบบคานยมเจตคตการรบรและความรสกซงแตละบคคลมอยและ

เชอวาเปนลกษณะเฉพาะของบคคลเองเกดจากการทแตละบคคลมการเรยนรตงแตวยเรมแรกชวตส�าหรบบคคลทม

การปรบตวดกจะมการเปลยนแปลงอยางคงทโรเจอรสเชอวามนษยทกคนมตวตน3แบบ

1.1 ตนทตนมองเหน (Self-concept)ภาพทตนเหนเองวาตนเปนอยางไรมความรความสามารถ

ลกษณะเพราะตนอยางไร เชน สวยรวยเกงต�าตอยขอาย ฯลฯ การมองเหนอาจจะไมตรงกบขอเทจจรงหรอภาพท

คนอนเหน

1.2 ตนตามทเปนจรง (Real self)ตวตนตามขอเทจจรงแตบอยครงทตนมองไมเหนขอเทจจรง

เพราะอาจเปนสงทท�าใหรสกเสยใจไมเทาเทยมกบบคคลอนเปนตน

1.3 ตนตามอดมคต (Ideal self) ตวตนทอยากมอยากเปนแตยงไมมไมเปนในสภาวะปจจบน

เชนชอบเกบตวแตอยากเกงเขาสงคมเปนตน

ถาตวตนทง 3 ลกษณะคอนขางตรงกนมากจะท�าใหมบคลกภาพมนคงแตถาแตกตางกนสงจะม

ความสบสนและออนแอดานบคลกภาพ

7) กลมปญญานยม (Cognitive psychology)

หลงป ค.ศ. 1960 กลมแนวคดปญญานยมไดรบความสนใจอยางมากผน�ากลมทส�าคญคอเพยเจต

(Jean Piaget, 1896-1980) บรเนอร(Jerome Bruner, born 1915) วายเนอร(BernardWeiner,born 1935)

ลอเรนซโคลเบอรก(LawrenceKohlberh,1927-1987)และยรคไนเซอร(UlricNeisser,1928–2012)เปนตน

แนวคดนสนใจศกษาเรองกระบวนการทางจตซงเปนพฤตกรรมภายในทไมสามารถสงเกตไดโดยตรง

ไดแกการรบรการจ�าการคดและความเขาใจเชนขณะทเราอานหนงสอเราจะทราบความส�าคญของขอความค�าตางๆ

เนอหาของเรองมากกวาการรบรตวอกษรแนวความคดของกลมนเชอวามนษยจะเปนผกระท�าตอสงแวดลอมมากกวา

ท�าตามสงแวดลอมเพราะจากความรความเชอและความมปญญาของมนษยจะท�าใหมนษยสามารถจดการกบขอมล

ขาวสารทเขามาในสมองมนษยได

บรเนอร (Bruner) มความเหนวาคนทกคนจะมพฒนาการทางความรความเขาใจในการเรยนรและ

ปรบโครงสรางทางสตปญญานนกโดยผานกระบวนการทเรยกวาการกระท�า(Acting)การสรางภาพในใจ(Imagine)

และการใชสญลกษณ(Symbolizing)ซงเปนกระบวนการทตอเนองไปตลอดชวต

โคลเบอรก (Kohlberh) ซงเชอวามนษยเปนผลตผลของการปรบตนในสภาพแวดลอม เดกยงไมม

คณธรรมภายในใจของตนเองเดกเขาใจเหตผลของการกระท�าจากการยอมรบใหเรองการลงโทษและการไดรบรางวล

ในพฤตกรรมทดเชน“การขโมยไมดเพราะจะโดนลงโทษ”


ไนเซอร (UlricNeisser) กลาววาบคคลตองแปลผลสงทรบรมาเพอใหเขาใจโลกรอบตวของเขาได

ดงนนกระบวนการของจตเกยวของกบการแปลความหมายสงทบคคลรบเขามาแลวสงตอใหหนวยรบขอมลเพอ

แปลผลอกครงหนงซงเกยวของกบกลไกการจดระบบระเบยบการจ�าและเขาใจทกสงทกอยางทเราไดพบเหนไดดวย

วธใดหรอการท�างานของระบบความจ�าและการใชความคดในการแกไขปญหานนเอง

1.4 แนวคดทางพทธศาสนา

มนษยประกอบไดดวยขนธหาไดแก(สาโรชบวศร,2526)

1.1) รป (Body) คอ รางกายหรอสวนทจบตองได เหนได หรอจะเรยกวา เปนสวนของ

เนอหนง

1.2) เวทนา(FeelingsหรอSensation)คอความรสกเปนทกขเปนสขรวมเรยกวาอารมณ

1.3) สญญา(Remembering)คอความจ�า

1.4) สงขาร(ThoughtหรอIdea)คอความคด

1.5) วญญาณ(Sensoryconsciousness)คอความรตวหรอการรบร

ขนธหานอาจยนยอลงเปนสวนประกอบของมนษยวาประกอบดวย2สวนคอกายหมายถงรปกาย

และนามหมายถงจตนอกจากนนแลวขนธหานท�าใหมนษยเกดปญหาเกดขนอนเปนอกศลมลทตดตามตวเองอยเสมอ

คอความโลภโกรธหลง

มนษยเปนอนทรยพลวต (Dynamic Organism) หมายถง รางกายทมความเปลยนแปลงอย

ตลอดเวลา เพอทจะดนรนแสวงหาสงตางๆ มาตอบสนอง ตอความตองการหรอ ความอยากตางๆ ทไมมทสนสด

ตณหาหรอความอยากนเอง ท�าใหคนตองดนรนพยายามท�าทกอยางใหไดมาตามแรงปรารถนานน (วไลพร

ภวภตานนทณมหาสารคาม,2527)

4. เปาหมายของการศกษาพฤตกรรมมนษย

เปาหมายในการศกษาพฤตกรรมวาม 4 ประการคอเพออธบายพฤตกรรมเพอการเขาใจพฤตกรรมเพอ

การพยากรณพฤตกรรมและเพอการควบคมพฤตกรรม (Lahey 2001 อางใน ภาณวฒน ศวะสกลราช, ม.ป.ป.)

นอกจากนในกลมแนวคดตางๆมแนวคดเฉพาะของกลมดงตอไปน

กลมชววทยา (Biological model)กลมนมแนวคดวาพฤตกรรมมนษยเปนการท�างานทางดานอวยวะ

ตางๆในรางกายเชนระบบประสาทรวมทงความสมพนธของระบบตางๆในรางกายทมความซบซอนเชนความเครยด

กจะอธบายในเชงชววทยาเปนการเปลยนแปลงทางดานการหลงสารเคมชวในสมอง(Feldman,1994)

กลมโครงสรางของจต (Structuralism) เนนการตรวจสอบตนเองหรอวธการพนจภายใน(Introspection

Method) โดยใชสงเราเปนตวกระตน เชน ไฟฟาส ระดบเสยงสงและต�า กลนอณหภมความรอนความหนาว

เปนตนผถกทดลองจะเปนผเลารายละเอยดความรสกประสาทสมผสและมโนภาพจากประสบการณทตนไดรบ

จากการทดลองวาความรสกอยางไรเมอไดรบสงเราตางๆเปนตวกระตน ซงตองอาศยประสบการณของแตละคนทม

อยเดม

กลมหนาทของจต (Functionalism)กลมนมงอธบายหนาทของจตโดยเชอวาจตมหนาทควบคมกระบวน

การกระท�ากจกรรมของรางกาย เพอปรบใหเหมาะสมกบสงแวดลอม โดยการตรวจสอบภายในและเพมวธสงเกต

รวมกบการศกษา


กลมพฤตกรรมนยม (Behaviorism)กลมนสนใจศกษาพฤตกรรมของมนษยทเกดจากการตอบสนองตอ

สงเรา (Stimulus response) การเรยนรเกดจากการเชอมโยงระหวางสงเราและการตอบสนองพฤตกรรมนน

สามารถสงเกตไดชดเจน มเครองมอตรวจสอบได มใชการศกษาจตทอยภายในและตองศกษาโดยใชกระบวนการ

ทางวทยาศาสตรจงเนนทวธการทดลองและการสงเกตอยางมแบบแผน

กลมจตวเคราะห (Psychoanalysis)มการศกษาทมงวเคราะหจตใตส�านกทมอทธพลตอพฤตกรรมดวย

การปลอยใหผถกวเคราะหระบายค�าพดออกมาโดยเสร (Free association) แลวน�าค�าพดนนมาวเคราะหนอกจา

กนฟรอยดใชวธการวเคราะหนอกจากนยงใหความส�าคญกบความฝนของผมปญหาเขาเชอวาความฝนมความสมพนธ

กบสงทไดประสบมาในชวตจรง

กลมเกสตลต (Gestalt psychology) ศกษาการรบรการแกปญหาดวยการหยงร(Insight)การศกษา

ทางจตวทยานนจะตองศกษาพฤตกรรมทางจตเปนสวนรวมจะแยกศกษาทละสวนไมได จะพจารณาพฤตกรรมหรอ

การกระท�าของมนษยทกๆอยางเปนสวนรวมในลกษณะทเปนอนหนงอนเดยวกน(Unique)

กลมมนษยนยม (Humanism) กลมนเนนคณคาความเปนมนษยมากโดยเฉพาะความเปนอสระทจะ

กระท�าและความรบผดชอบในสงทตนเองตดสนใจ การศกษาจะเปนเรองของสาเหตของการเลอกแสดงพฤตกรรม

ของบคคล

กลมปญญานยม (Cognitivism) กลมนเหนวาการศกษาพฤตกรรมมนษยตองศกษาจากกระบวนการคด

ในสมองซงเปนตวสงการใหเกดพฤตกรรมโดยเฉพาะการจดระบบการรบร การคดถาหากตองการเปลยนแปลง

พฤตกรรมกจะตองเปลยนความคดของ มนษยเสยกอนดงนนเนอหาการศกษาของกลมจะเปนเรองของการรบร

กระบวนการคดการแกปญหาทศนคตการจงใจในการแกปญหา

5. วธการศกษาพฤตกรรม

วชดากจธรธรรม(2553)ไดรวบรวมแนวทางการศกษาพฤตกรรมของมนษยไวดงน

5.1 วธการศกษาพฤตกรรมในอดตใชวธการคาดเดาพฤตกรรมทางสงคม (Allport, 1935) ในชวง

ค.ศ. 1908 และ 1924 ตอมามความสนใจทจะศกษาพฤตกรรมทางสงคมทเกดจากจตทอยภายในหรอเกดจาก

สญชาตญาณเรมมการใชค�าวา (MaDougall, 1908) พฤตกรรมตามบรรทดฐานทางสงคม (Sherif, 1935)

ภาวะผน�าและกระบวนการกลมโดยใชวธการศกษาอยางเปนระบบ(Lewin,etal.,1939)

ในค.ศ.1940s,1950s,1960sมการขยายตวในหลากหลายมตทส�าคญคอ ในป1950sมการศกษา

เรองของอทธพลของกลมและพฤตกรรมของบคคลในฐานสมาชกของกลม (Hendrick, 1987; Mullen &

Goethals, 1987) มการพฒนาทฤษฎความขดแยงทางความคด แรงจงใจทจะกระท�าเพอลดความขดแยง

(Cognitive dissonance) (Fistinger, 1957) ในป 1960s จตวทยาสงคมเรมมจดยนของตวเอง มนกจตวทยา

สงคมเพมมากขนในป ค.ศ. 1970 มประเดนทไดรบความสนใจ เชน การรบรทางสงคม (Socialperception)

ความกาวราว(Aggression)และพฤตกรรมเพอสงคม(Prosocialbehavior)

ในป 1970s และ 1980s มการก�าหนดขอบเขตของจตวทยาสงคมออกเปน 2 สวนใหญๆ อทธพลของ

การรบร ทางความคดมการพฒนาเพมมากขนใหความส�าคญกบปจจยทางความคด ไดแก เจตคต ความเชอ

คานยม และการใหความคดเหน (นกจตวทยาสงคมเชอวา ถามความเขาใจถงกระบวนการคดแลวจะท�าใหม

ความเขาใจปรากฏการณทางสงคมไดอยางกวางขวาง) มการพฒนาการประยกตใชองคความรทางสงคมเพม

มากขนเชนสขภาวะของบคคลและมการเคลอนตวของนกจตวทยาสงคมไปยงภาคธรกจ


กาวตอไปในค.ศ. 1988 นกจตวทยาสงคมจะมความสนใจพฤตกรรมของบคคลในสถานการณทเปนจรงตาม

ธรรมชาต ผลกระทบของปจจยทางสงคมและวฒนธรรม เชน บรรทดฐานทางสงคม สถานภาพทางเศรษฐสงคม

(Sears,1986)

5.2 วธการศกษาพฤตกรรมดวยวธการทางวทยาศาสตร

ความหมายของวธการทางวทยาศาสตร (Science) หมายถงความรทไดโดยการสงเกตและ

คนควาจากการประจกษทางธรรมชาตแลวจดเขาเปนระเบยบ (ราชบณฑตยสถาน,2546) โดยทวทยาศาสตร

จะมความแตกตางจากสามญส�านก (Commonsense) (สนพนธพนจ,2547;Kerlinger,1986)ตองใชการวจย

เพอตอบค�าถามในประเดนทนกจตวทยาสงคมมความสนใจซงม3วธ

1) วธการวจยทใชเปนหลกคอวธการทดลอง (Experimentalmethod) โดยสรางสถานการณ

ขนเพอสงเกตสงตาง ๆ ทเกดตามมา วธการทดลองขนพนฐาน (Basic nature) เปนการจดกระท�ากบตวแปร

เพอศกษาผลทเกดขน ศกษาอทธพลทเกดจากตวแปรทก�าหนดทมตอพฤตกรรมทางสงคมดานใดดานหนง ศกษา

จากตวแปรตางชนดกนศกษาจากตวแปรทมขนาดหรอความเขมหรอความรนแรงแตกตางกนศกษาวาความแปรผน

(Variation) ของตวแปรเหลานมผลกระทบตอพฤตกรรมทศกษาหรอไมถาตวแปรมอทธตอพฤตกรรม บคคลท

ถกจดกระท�าจากตวแปรจะตองมพฤตกรรมทแตกตางกน บคคลทไดรบอทธพลจากตวแปรนอยกจะมการ

เปลยนแปลงนอย ถาไดรบอทธพลจากตวแปรมากกจะมการเปลยนแปลงมากความคาดหวงของผ วจยใน

การออกแบบการทดลองเพอศกษาวาการจดกระท�าของตวแปรจะมอทธพล ตอพฤตกรรมอยางไรนนจะตองม

การตงสมมตฐาน(Hypothesis)เพอท�าการทดสอบ

2) วธการหาความสมพนธ (correlation method) โดยการสงเกตเหตการณทเกดขนตาม

ธรรมชาต

3) การวจยเพอทดสอบทฤษฎตางๆ

6. พฤตกรรมสขภาพ

ค�าวา พฤตกรรมสขภาพ (Health Behavior) หมายถง พฤตกรรมใด ๆ กตามทมอทธพลหรอเชอวา

จะมอทธพลตอภาวะสขภาพหรอเกดผลลพธทางสขภาพไมวาจะท�าใหภาวะสขภาพดขนหรอเลวลง

พฤตกรรมสขภาพหมายถงการกระท�าของบคคลเพอปองกนตนใหปลอดจากโรคภยไขเจบตางๆ

อยางมประสทธภาพมากทสดโดยมกจกรรมเปนตวก�าหนดเพอใหบคคลกระท�าซงมจดมงหมายในการรกษาสขภาพ

ใหปลอดจากโรคภยเบยดเบยน(อบลเลยววารน,2534อางองจากParson,1958)

กด (Good, 1973 อางถงในประภาเพญสวรรณ, 2537) หมายถงการเปลยนแปลงทเกยวกบสขภาพ

ซงเกดขนทงภายนอกและภายในของบคคลพฤตกรรมสขภาพจะรวมถงกจกรรมทปฏบตไดและการเปลยนแปลง

ทสงเกตไมไดแตวดไดวามพฤตกรรมเกดขน

ประภาเพญสวรรณ(2532)แบงประเภทพฤตกรรมสขภาพออกเปน3ชนดคอ

1) พฤตกรรมปองกนโรค (Preventive health behavior) หมายถงการปฏบตของบคคลเพอ

ปองกนไมใหเกดโรคเชนการออกก�าลงกายการรบประทานอาหารทมประโยชนการไมสบบหรเปนตน

2) พฤตกรรมเมอเจบปวย (Illness behavior) หมายถงการทบคคลกระท�าเมอมอาการผดปกต เชน

การซกถามถงอาการของตนการแสวงหาการรกษาการหลบหนจากสงคมการเพกเฉยเปนตน

3) พฤตกรรมเมอรวาตนเองเปนโรค (Sick - role behavior) หมายถงการปฏบตทบคคลกระทบ


หลงจากทราบผลการวนจฉยโรคแลว เชน การรบประทานยาตามแพทยสงการควบคมอาหารการออกก�าลงกาย

การลดหรอเลกกจกรรมททาใหอาการของโรครนแรงมากขนเปนตน

7. แนวคดและทฤษฎเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ

ทฤษฎทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพ มไวเพอใชในการอธบายหรอท�านายการเปลยนแปลงพฤตกรรม

สขภาพจ�าแนกไดเปน2กลมหลกคอ1)แบบปญญาสงคม (Socialcognitionmodels)และ2)แบบขนตอน

(Stagemodels)

7.1 รปแบบปญญาสงคม (Social cognition models) รปแบบนจะใหความส�าคญกบอทธพลของ

ปจจยดานความเชอและทศนคตทมตอพฤตกรรมมากกวาปจจยอนๆ และยงน�าไปใชในการเปลยนแปลงพฤตกรรม

ประกอบดวยรปแบบตางๆดงน

1) แบบแผนความเชอดานสขภาพ (The Health Belief Mode)

แบบแผนนพฒนาตงแตใน ค.ศ. 1974 โดยกลมนกจตวทยาสงคมทท�างานในดานของสขภาพของ

ประชาชนทไดรบการมองหาทจะอธบายวาท�าไมประชาชนบางคนไมยอมรบบรการสาธารณะดานสขภาพซงตอมา

โรเซนสตอก(Rosenstock,1974)ไดสรปองคประกอบพนฐานของแบบแผนความเชอดานสขภาพไวคอการรบร

ของบคคลและแรงจงใจ มอทธพลตอการทบคคลจะเขาใกลหรอปฏบตในสงทตนพงพอใจและคดวาสงนนจะกอให

เกดผลดแกตนเองและหลกเลยงในสงทตนไมพงปรารถนา การทบคคลจะมพฤตกรรมหลกเลยงจากการเปนโรค

เพราะมความเชอวา มโอกาสเสยงตอการเปนโรค โรคนนมความรนแรงและมผลกระทบตอการด�าเนนชวต รวมทง

การปฏบตนนจะเกดผลดในการลดโอกาสเสยงตอการเปนโรคหรอชวยลดความรนแรงของโรคโดยไมควรมอปสรรค

ดานจตวทยามาเกยวของเชนคาใชจายความไมสะดวกสบายความเจบปวยและความอายเปนตนตอมา

เบคเกอร (Becker, 1974) เปนผปรบปรงแบบแผนความเชอดานสขภาพเพอน�ามาใชอธบาย

และท�านายพฤตกรรมการปองกนและพฤตกรรมอนๆ โดยเพมปจจยอนๆ นอกเหนอจากการรบรของบคคลทม

อทธพลตอการปฏบตในการปองกนโรคซงมรายละเอยดดงน

1.1) การรบรตอโอกาสเสยงของการเกดโรค (Perceived susceptibility) บคคลจะตอง

เชอวาเขาเสยงตอการเกดโรคใดโรคหนงและโรคนนก�าลงคกคามสขภาพของบคคลอนๆเขาจงมโอกาสเสยงตอ

การเกดโรคนนเชนกน

บคคลแตละคนมการรบรถงโอกาสเสยงตอการเกดโรคในระดบทแตกตางกนเชนบางคนรบรวา

ตนมโอกาสเสยงตอการเกดโรคนอยมกจะใหความสนใจในการปฏบตตนเพอปองกนโรคนอยแตคนทรบรวาตนม

โอกาสเสยงตอการเกดโรคสงมกจะใหความสนใจในการปฏบตตนเพอปองกนโรคและมกจะคอยระมดระวงตดตาม

ความผดปกตของรางกายทอาจเกดขนตลอดเวลาดงนนการทบคคลจะมพฤตกรรมทหลกเลยงภาวะเจบปวยมากนอย

เพยงใดจงขนอยกบการรบรของถงโอกาสเสยงตอการเกดโรคนนเอง

1.2) การรบรถงความรนแรงของโรค (Perceived severity) บคคลจะตองมความเชอวา

โรคดงกลาวนนเปนโรคอนตรายและระดบความรนแรงหรออนตรายตองมความรนแรงอยางนอยในระดบปานกลาง

บคคลจะเปนผประเมนความรนแรงของโรคดวยตวของเขาเองมากกวาความรนแรงทเกดขนจรงแมวาบคคลจะ

ตระหนกถงภาวะเสยงตอการเกดโรคหรอภาวะแทรกซอนตางๆทเปนผลจากความเจบปวยกตามพฤตกรรมการปองกน

โรคอาจยงไมแสดงออกจนกวาบคคลจะมความเชอวาโรคนนมอนตรายสามารถท�าลายรางกายหรออาจมผลตอ


สมรรถภาพในการท�างานของรางกายและมผลกระทบตอครอบครวสงคมซงจะชวยใหบคคลตดสนใจในการม

พฤตกรรมการปองกนโรคดขน

1.3) การรบรประโยซนและอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรม (Perceived benefit of

taking and barriers to taking action) บคคลจะประเมนและชงน�าหนกถงประโยชนทไดรบจากการปฏบต

พฤตกรรมเปรยบเทยบกบปญหาอปสรรค (Barriers) ซงอาจจะอยในรปของราคาเสยเวลาความเจบปวดความ

สญเสยความร�าคาญในการตดสนใจทจะปฏบตสงหนงสงใดตอไปแตไมไดก�าหนดไววาพฤตกรรมทปฏบตนนเปน

อยางไร

การทบคคลจะเลอกปฏบตอยางไรนนขนอยกบความพรอมทงทางดานจตใจและการรบรถง

ประโยชนตลอดจนอปสรรคหรอความยงยากซบซอนของกจกรรมทจะตองปฏบตนนคอการทบคคลจะปฏบตหรอไม

ปฏบตกจกรรมใดๆขนอยกบวธทเชอวาจะใหประโยชนกบตวของเขามากทสดและมอปสรรคนอยทสดหรอปฏบต

วธงายๆแตใหประโยชนตอตวเองสงสดตอมาเบคเกอรและคณะไดพฒนาแนวคดและเพมปจจยรวมอนๆไดแกปจจย

ดานประชากรและสงคมจงท�าใหทฤษฎนมความสมบรณยงขนดงน

1.4) ปจจยดานประชากรและสงคม(Demographic variables)หรอขอมลสวนบคคลไดแก

อายเพศเชอชาต

1.5) ความรและปจจยกระตน (Cues to action) หรอขอมลดานจตสงคมไดแกบคลกภาพ

กล มเพอนภมหลงประสบการณความร และปจจยประต น เชน กลวธในการด�าเนนงานการประชาสมพนธ

การรณรงคการไดรบค�าแนะน�าการไดรบใบแจงจากแพทยหรอบตรนดการเจบปวยของชาตหรอเพอนขาวสาร

จากหนงสอพมพหรอเอกสารแนวคดนน�ามาใชอธบายไดดในงานปองกนโรค

2) ทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรค (Protection Motivation Theory) ทฤษฎแรงจงใจเพอ

ปองกนโรคมขนครงแรกในปค.ศ.1983โดยโรเจอร(1975)และไดรบการปรบปรงแกไขน�ามาใชใหมในอกครงในป

ค.ศ.1983 (DunnandRogers,1986) โดยทฤษฎนเกดขนจากความพยายามทจะท�าความเขาใจในกฎเกณฑของ

การกระตนใหเกดความกลวโดยเนนเกยวกบการประเมนการรบรดานขอมลขาวสารทเปนความรหรอประสบการณ

ทางสขภาพการใหความส�าคญกบสงทมาคกคามและขบวนการของบคคลเพอใชขบคดแกปญหาในสงทก�าลงคกคาม

อยนนการใหความส�าคญแกสงทก�าลงคกคามจะหมายรวมถงการประเมนปจจยตางๆทเปนผลใหความนาจะเปน

ของการเพมหรอลดลงของการตอบสนองของบคคลตอสงทมาคกคามทางสขภาพ

ปจจยทอาจสงผลเพมหรอลดของการตอบสนองอาจเปนไดทงปจจยภายในหรอภายนอกรางกาย

บคคลเชน

- ความรนแรงของโรคหรอสงทก�าลงคกคาม(Noxiousness)

- การรบรโอกาสเสยงตอการเปนโรคหรอสงทก�าลงคกคาม(Perceivedprobability)

- ความคาดหวงในประสทธผลของการตอบสนอง(Responseefficacy)

และจากองคประกอบหรอตวแปรทท�าใหเกดความกลว จะท�าใหเกดสอกลางของกระบวนการรบร

ในดานคอ

ท�าใหเกดการรบรในความรนแรงจนสามารถประเมนความรนแรงได

ท�าใหเกดการรบรในการทนสถานการณและเกดความคาดหวงในการทนรบสถานการณ

ท�าใหเกดการรบรในความสามารถในการตอบสนองการทนรบสถานการณ


ทงหมดน ท�าใหเกดแรงจงใจเพอปองกนโรค และความตงใจทจะตอบสนองในทสด ตอมาในป

ค.ศ.1983ไดมการเพมตวองคประกอบตวท4คอความคาดหวงในประสทธผลตน

สาระของทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรค ความรนแรงของโรคหรอสงทก�าลงคกคาม การรบร

ความรนแรงของการเปนโรคจะเกดขนไดเมอใชสอกระตนใหเกดความกลวมากกวาการใชสอกระตนตามปกต แต

การกระตนใหกลวจะตองอยในระดบทเหมาะสมไมควรสงมากเกนไป มฉะนนจะปดกนการรบรของบคคลนน

การรบรโอกาสเสยงตอการเปนโรคหรอสงทก�าลงคกคามจะขนกบการตดสนใจของแตละบคคลวาการไมปฏบตตว

เพอหลกเลยงอนตรายเฉพาะโรค จะท�าใหเกดความเสยงตอโรค สวนการจะตดสนใจไดนน ขนอยกบองคประกอบ

อน ๆ ดวย เชน ความรนแรงของโรค เปนตนความคาดหวงในประสทธผลการตอบสนอง เปนการเสนอขอมล

ขาวสารเพอลดความเสยงตอการเปนโรค ถาบคคลไดรบทราบถงผลทจะเกดขนจากปฏบตตามค�าแนะน�าวาจะ

ลดความรนแรงของการเกดโรคได และเชอวาถาใหการสอนโดยเฉพาะเจาะจงเพอใหบคคลปฏบตตามค�าแนะน�า

จะชวยสงเสรมความตงใจในการจะเปลยนพฤตกรรมอยางจรงจง

3) ทฤษฎการรบรความสรรถนะแหงตน (Self-efficacy Theory) ทฤษฎนเปนสวนหนงของทฤษฎ

ปญญาทางสงคม(Socialcognitivetheory)ของแบนดรา(AlbertBandura,1986)เปนแนวคดทพฒนามาจาก

ทฤษฎการเรยนรทางสงคม (Social learning theory) ของแบนดรา (1997) ซงเปนทฤษฎทเกยวของกบการ

ปรบเปลยนพฤตกรรมทเกดจากการเรยนร โดยเนนทการเปลยนแปลงพฤตกรรมภายใน โดยไมจ�าเปนตองม

การแสดงออก แตการไดมาซงความรใหมๆ กถอวาการเรยนรไดเกดขนแลว และการแสดงออกของพฤตกรรมจะ

สะทอนใหเหนการเรยนร (สมโภชน เอยมสภาษต, 2541)มความเชอวาพฤตกรรมของคนเรานน ไมไดเกดขนและ

เปลยนแปลงไปเนองจากปจจยทางสภาพแวดลอม (Environment factor) เพยงอยางเดยว แตจะตองมปจจย

สวนบคคล (Personal factor) เชน สตปญญา ชวภาพ และสงภายในอนๆ รวมดวย ซงการรวมของปจจยสวน

บคคลนนจะตองรวมกนในลกษณะทก�าหนดซงกนและกน (Reciprocal determinism) ตามหลกความเปน

เหตผลกบปจจยทางดานพฤตกรรมและสภาพแวดลอม

ปจจยทง 3 ประการ ท�าหนาทก�าหนดซงกนและกน ไมไดหมายความวาทง 3 ปจจยนนจะตองม

อทธพลก�าหนดอยางเทาเทยมกนบางปจจยอาจมอทธพลมากบางปจจยอาจนอยกวายงไปกวานนทงทง 3ปจจย

ไมจ�าเปนตองเกดขนพรอมๆ กน หากแตตองอาศยเวลาในการทปจจยใดปจจยหนงจะมผลตอการก�าหนด

ปจจยอนๆ (Bandura, 1997) กลาวคอพฤตกรรมของบคคลอาจเกดจากอทธพลของสงแวดลอมและปจจยภายใน

ตวบคคล เชน การรบรความเชอ ในขณะเดยวกนปจจยภายในตวบคคลกไดรบอทธพลจากพฤตกรรมทบคคล

แสดงออกและปจจยสภาพแวดลอม ในทางกลบกนสภาพแวดลอมกเปลยนไปตามพฤตกรรมของบคคลและ

ความเชอตางๆทก�าหนดพฤตกรรมของบคคลดงนนปจจยทง3ประการมลกษณะเปนเหตเปนปจจยซงกนและกน

จงเปนระบบเกยวพน(Interlockingsystem)มผลตอการกระท�าและการเรยนรของบคคลโดยอาศยหลกดงกลาว

จงอาจสรปไดวา เมอบคคลแสดงพฤตกรรมใดพฤตกรรมหนงออกมา บคคลจะรบรในความสามารถของตนและ

เรยนรถงผลลพธของการแสดงพฤตกรรมนนๆ การตดสนใจทจะกระท�าพฤตกรรมใดๆ ของบคคล เกดจากการรบร

ความสามารถของตนเอง(Bandura,1997)

แบนดรา เชอวา การรบรความสามารถของตนเองในแตละสภาพการณทแตกตางกน กอาจจะแสดง

พฤตกรรมออกมาแตกตางกนได เนองจากความสามารถของคนเรานนไมตายตวเปนพลวต (Dynamic) ยดหยน

ตามสภาพการณ ดงนนสงทจะก�าหนดประสทธภาพของการแสดงออก จงขนอยกบการรบรความสามารถของ


ตนเองในสภาวการณนนๆ นนคอ ถาบคคลๆนนมความเชอวาเรามความสามารถ เรากจะแสดงออกถงความ

สามารถนนออกมา คนทเชอวาตนเองมความสามารถจะมความอดทน อตสาหะ ไมทอถอยงาย และจะประสบ

ความส�าเรจในทสด(Evans,1989อางถงในสมโภชนเอยมสภาษต,2550)

การทคนเราจะสรางการรบรความสามารถของตนเองตอเรองใดเรองหนงนน เกดจากการเรยนรขอมล

ทไดจากแหลงตางๆ(Bandura,1977;1986;1997)4แหลงดงน

1) ประสบการณความส�าเรจของตนเอง (Enactive mastery experience) เปนวธการทม

ประสทธภาพมากทสดในการพฒนาการรบรความสามารถของตนเอง

2) การใช “ตวแบบ” (Model) หรอการสงเกตประสบการณ (Vicarious experience) จากตวแบบ

ทประสบความส�าเรจหรอความลมเหลวจากการกระท�าในเรองใดเรองหนง ยอมมผลตอการรบรความสามารถ

ของผสงเกตในเรองนนๆ ดวยการใชตวแบบประกอบดวย 4 กระบวนการไดแก กระบวนการตงใจ (Attention

processes) กระบวนการเกบจ�า (Retention processes) กระบวนการกระท�า (Production processes)

และกระบวนการจงใจ(Motivationalprocesses)

ส�าหรบประเภทของตวแบบแบงเปน 2 ประเภทคอ ตวแบบทเปนบคคลจรงๆ (Livemodeling) และ

ตวแบบทเปนสญลกษณ(Symbolicmodeling)

3) การพดชกจง(Verbalpersuasion)หมายถงการทผอนซงมความส�าคญ/มอทธพลในการโนมนาว

จตใจหรอเปนทเคารพนบถอของบคคลนน (Significant persuasion) ไดแสดงออกโดยค�าพดวาบคคลนนม

ความสามารถทจะกระท�ากจกรรมทก�าหนดได โดยการพดชกจงใหเชอในความสามารถของตนเอง ยอมท�าให

บคคลเลกสงสยในตวเอง (Self-doubts) แตเกดก�าลงใจและมความพยายามมากขนทจะกระท�าใหส�าเรจกยอม

ทจะไดผลดในการพฒนาการรบรความสามารถของตน

4) การกระตนเราทางอารมณ (Emotional arousal) ในการตดสนความสามารถของตนเองของ

บคคล สวนหนงอาศยอาการแสดงทางกายและสภาพอารมณทถกกระตน เมอเผชญกบภาวะตงเครยดหรอ

สถานการณทคกคามจะมผลตอความรสกในทางลบ เชน เกดความกลว ความวตกกงวล ท�าใหการรบรความ

สามารถของตนเองลดลง ซงโดยทวไปคนเรามกจะทอถอยและคดถงความลมเหลวมากกวาจะคาดหวงถง

ความส�าเรจ เมออยในภาวะเหนอยลาหรอตงเครยด เพราะคนเรามกจะตความหมายของปฏกรยาความเครยดวา

เปนผลมาจากการไมมความสามารถดพอและจะน�าไปสการรบรความสามารถของตนเองต�าลง ถาอารมณลกษณะ

ดงกลาวเกดมากขน กจะท�าใหบคคลไมสามารถทจะแสดงออกไดด อนจะน�าไปสประสบการณของความลมเหลว

ซงจะท�าใหการรบรเกยวกบความสามารถบคคลสามารถลด หรอระงบการถกกระตนทางอารมณได จะท�าให

การรบรความสามารถของตนดขนอนจะท�าใหการแสดงออกถงความสามารถดขนดวย

4) ทฤษฎการกระท�าดวยเหตผลและทฤษฎพฤตกรรมตามแผน (The Theory of Reasoned Action

and the Theory of Planned Behavior) แนวคดของทฤษฎการกระท�าดวยเหตผล เชอวา การทมนษย

จะแสดงพฤตกรรมใดๆจะตองมความตงใจหรอเจตนาใชเปนระบบเพอใหบรรลผลส�าเรจจากการตดสนใจกระท�า

พฤตกรรมของตนความตงใจหรอเจตนาของมนษยขนกบตวก�าหนด2ประการคอ(Ajzen and Fishbein. 1980

อางถงในสวรรณาจนทรประเสรฐ,2538)

1. ปจจยสวนบคคล ไดแก เจตคตตอพฤตกรรมหรอการประเมนทางบวกและทางลบของบคคล

ตอการกระท�า


2. ปจจยทางสงคม ไดแก การคลอยตามกลมอางอง (ความคาดหวงทางสงคม) สวนตวแปร

ภายนอกอนๆ เชน ตวแปรทางชวสงคม ไดแก เพศ อาย การศกษา อาชพสถานภาพสมรส ศาสนา เจตคตตอ

บคคล เจตคตตอสถานท ลกษณะ บคลกภาพจะมผลตอพฤตกรรมกเมอตวแปรนนมอทธพลตอเจตคตตอ

พฤตกรรมมอทธพลตอความคาดหวงทางสงคมหรอมอทธพลตอน�าหนกความสมพนธของตวแปรทงสองนขนอย

กบเจตคตพฤตกรรม

แนวคดทฤษฎพฤตกรรมตามแผน (Theory of planned behavior: TPB) น�าเสนอโดย Ajzen

มการพฒนาตงแต ป 1985 เปนทฤษฎทางจตวทยาสงคม (Social psychology) ทพฒนามาจากทฤษฎ

การกระท�าดวยเหตผล (Theory of ReasonedAction)ของ Ajzen และ Fishbein (1975) ทฤษฎนอธบายวา

การแสดงพฤตกรรมของมนษยจะเกดจากการชน�าโดยความเชอ 3 ประการ ไดแก ความเชอเกยวกบพฤตกรรม

(Behavioral beliefs) ความเชอเกยวกบกลมอางอง (Normative beliefs) และความเชอเกยวกบความสามารถ

ในการควบคม(Controlbeliefs)ซงความเชอแตละตวจะสงผลตอตวแปรตางๆ(Ajzen,1991)

7.2 รปแบบขนตอน (Stage Models)

1) รปแบบขนตอนการเปลยนแปลง (Stages of change model) หรอขนตอนการเปลยนแปลง

พฤตกรรมเปนทฤษฎของโพรแชสกาและไดเครมงเต(JamesO.Prochaska&CarloDiClemente)ทมโครงสราง

ขนตอนการเปลยนแปลงเปนหวใจหลกในการอธบายถงการเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคลซงเปนปรากฏการณ

ทเกดขนตอเนองไมใชเปนเพยงเหตการณหนงๆ เทานน ดงนนการเปลยนแปลงจงเปนกระบวนการทเกดขน

อยางตอเนอง เรมจากขนขนไมสนใจปญหาไปจนถงขนลงมอปฏบตเพอเปลยนแปลงแกไขไปสพฤตกรรมใหม

การปรบเปลยนพฤตกรรมใดจะตองผานขนตอนตามล�าดบ 6 ขน (สนต ใจยอดศลป, 2553; ดารณ สบจากด,

ม.ป.ป.)

1.1) ขนไมสนใจปญหา (Pre-contemplation)เปนขนทบคคลยงไมตงใจทจะเปลยนแปลง

ตนเอง ไมรบร ไมใสใจตอพฤตกรรมทเปนปญหาของตน อาจเปนเพราะไมไดรบรขอมลถงผลกระทบของ

พฤตกรรมนน เชน คนสวนใหญมกไมคอยรขอมลความสมพนธของการควบคมอาหาร การออกก�าลงกายและ

สขภาพ หรอบางคนไมรเรองความเสยงของการสบบหร เปนตน หรออาจเปนเพราะเบอทจะเปลยนแปลงตวเอง

และคดวาไมสามารถเปลยนได บคคลทอยในขนนมกจะหลกเลยงทจะอาน พดคยหรอคดเรองเกยวกบพฤตกรรม

เสยง ทฤษฎการปรบพฤตกรรมอนมกจะมองการแสดงออกในลกษณะนวาเปนการตอตานหรอขาดแรงจงใจหรอ

ไมมความพรอม

1.2) ขนลงเลใจ (Contemplation)เปนขนทบคคลมความตงใจทจะเปลยนแปลงพฤตกรรม

ในระยะเวลาอนใกลน มความตระหนกถงขอดของการเปลยนแปลงพฤตกรรม แตกยงคงกงวลกบขอเสยใน

การเปลยนแปลงพฤตกรรมดวย เชน กน การชงน�าหนกระหวางการลงทนกบก�าไรทจะไดเมอมการเปลยนแปลง

พฤตกรรมอาจท�าใหเกดความลงเลใจอยางมากจนท�าใหบคคลตองตดอยในขนนเปนเวลานานเหมอนกบการผดวน

ประกนพรง (Behavioral procrastination) จงยงไมพรอมทจะเปลยนแปลงในทนท ในขนนควรมการพดคยถง

ขอด-ขอเสยของพฤตกรรมเกาและใหมเปดโอกาสใหไดชงน�าหนกและอาจมการใหขอมลทถกตองไดดวย

1.3) ขนตดสนใจและเตรยมตว (Preparation) เปนขนทบคคลตงใจวาจะลงมอปฏบตใน

การเปลยนแปลงพฤตกรรมเรวๆน(ภายใน1เดอน)เมอตดสนใจแลววาจะเปลยนพฤตกรรมใดของตนอยางเชน

เลกบหรลดน�าหนกหรอออกก�าลงกายบางคนอาจวางแผนวาจะตองท�าอะไรบางเชนเขารวมฟงการบรรยายเรอง


สขภาพ ขอค�าปรกษาพดคยกบแพทย คนควาขอมลหรอซอหนงสอเกยวกบการปรบพฤตกรรมตนเองมาอาน

ก�าหนดวนทจะเรมเปลยนพฤตกรรมเปนตนบคคลทอยในขนนควรไดมทางเลอกในการเปลยนพฤตกรรมโดยใหเขา

ตดสนใจเลอกเองและสงเสรมศกยภาพในการกระท�าของเขา

1.4) ขนลงมอปฏบต (Action) เปนขนทบคคลลงมอปฏบตหรอกระท�าพฤตกรรมทพง

ประสงค โดยปรบเปลยนพฤตกรรมภายนอกตามทไดตงเปาหมายไวเปนเวลาไมนอยกวา 6 เดอน โดยสงเกตจาก

การกระท�าทปรากฏใหเหน ฉะนนพฤตกรรมทเปลยนไปอาจไมนบวาเปนขนลงมอปฏบต (Action) ไดทงหมด

เพราะพฤตกรรมของบคคลนนจะตองบรรลตามขอก�าหนดทผเชยวชาญหรอเจาหนาทวชาชพเหนดวยวาเพยงพอท

จะลดพฤตกรรมเสยงได อยาง เชน การสบบหร - การลดจ�านวนบหรทสบหรอการเปลยนมาสบบหรทมทารและ

นโคตนต�าถอวาเปนขนลงมอปฏบตแตในปจจบนนมขอสรปเปนมตวาการหยดสบบหรเทานนทถอวาเปนขนลงมอ

ปฏบตการควบคมน�าหนก–จะตองไดรบแคเลอรจากไขมนนอยกวา30%ตอวนนอกจากนยงถอวาการเฝาระวง

การกลบไปเสพซ�า(Relapse)ถอเปนเรองส�าคญในขนลงมอปฏบตนดวยบคคลในขนนควรไดรบการสงเสรมใหลงมอ

กระท�าตามวธการทเขาเลอกอยางตอเนองโดยชวยหาทางขจดอปสรรคและใหก�าลงใจแกเขา

1.5) ขนกระท�าตอเนอง (Maintenance) เปนขนทบคคลกระท�าพฤตกรรมใหมอยาง

ตอเนองเกนกวา 6 เดอน โดยทยงคงท�ากจกรรมทเปนการปองกนการกลบไปเสพซ�าของตนตอไปแมจะไมเขมขน

เทากบในขนลงมอปฏบตกตาม ในขนนตวกระตนเราตาง ๆ จะลดอทธพลลงและมความเชอมนวาตนสามารถ

เปลยนแปลงไดตอไปเพมขนระยะนถอวาเปนการสรางความมนคงของพฤตกรรมจนกลายเปนนสยใหมโดยทบคคล

จะตองท�าพฤตกรรมใหมทพงประสงคนไดอยางสม�าเสมอ เหมอนกบวามนเปนสวนหนงของชวตประจ�าวนโดย

ไมจ�าเปนตองเตรยมตวไวลวงหนาอกแลวบคคลทอยในขนนควรมการปองกนการกลบไปเสพซ�าโดยการด�าเนนชวต

ทสมดลอยางมคณคามการจดการกบชวตประจ�าวนไดดบรหารเวลาอยางเหมาะสมดแลสขภาพตนเองและอนๆ

อาจมค�าถามวา “...นานเทาไรสงทกระท�าจะกลายเปนนสยใหมได?” กขนกบวาการกระท�านน

เปนพฤตกรรมเกยวกบอะไร ถาหากพฤตกรรมใหมเปนการใชประตเปด-ปดอตโนมต กนาทจะกลายเปนนสย

ใหมไดใน 2 -3 วน ถาพฤตกรรมใหมนนเปนการใชไหมขดฟนทกวนกอาจตองใชเวลา 6-8 สปดาหทจะท�าให

กลายเปนนสยได และถาหากพฤตกรรมใหมคอการเอาชนะภาวะเสพตดใหได อยาง เชน การเลกสบบหร กตอง

ใชเวลาเปนปๆกวาทจะสามารถเลกสบบหรไดอยางเดดขาด

1.6) การกลบไปมปญหาซ�า (Relapse) คอการทบคคลนนถอยกลบไปมพฤตกรรมแบบเดม

กอนทจะเปลยนแปลงอกโดยทบคคลจะน�าพาตนเองไปสสถานการณเสยงการปลอยใหตนเองมภาวะอารมณจตใจ

ทเปราะบาง ไมสามารถจดการกบความอยากได ประมาทเลนเลอ จนพลงพลาดกลบไปมพฤตกรรมเดมบางหรอ

กลบไปมปญหาซ�าหรอเสพซ�าอยางเตมตว หากบคคลมการกลบไปเสพซ�าควรจะตองดงเขากลบเขาสเสนทาง

การเปลยนพฤตกรรมใหเรวทสด มการใหก�าลงใจ มองสงทเกดขนอยางตรงไปตรงมามการสรปบทเรยนเพอไมให

เกดซ�าอกและมงมนในการเปลยนพฤตกรรมตอไป

กระบวนการชวยเปลยนแปลง ททฤษฏนแนะน�าไวม10วธไดแก

1.1) ปลกจตส�านก (Conscious raising) เปนการใชวธตางๆบอกใหร ผลเสยของการไม

เปลยนและผลดของการเปลยนพฤตกรรม เชนการใหการศกษาอธบายตความหมายใหฟงบอกใหรตรงๆหรอ

รณรงคผานสอตางๆ

1.2) ใชการเลนละคร (Dramatic relief) เพอกระตนหรอผลกดนจตใจอารมณใหเกด

ความอยากเปลยนแปลงเชนการใหลองเลนเปนคนอนด(roleplay)ใหสามและภรรยาลองเลนละครสลบบทบาท


กนเพอสะทอนความความรสกตอพฤตกรรมเสยงตอสขภาพของกนและกน การใชตวละครโฆษณาแสดงความรสก

ผดหรอเสยใจทไมไดเปลยนพฤตกรรมเปนตน

1.3) การใครครวญผลตอตนเอง (Self reevaluation) เชน จนตนาการวาถาเอาแตนอน

โซฟาดทวภาพของตนเองตอไปจะเปนอยางไรถาขยนขนแขงออกก�าลงกายทกวนภาพของตนจะเปนอยางไร

1.4) การใครครวญผลตอสงคมรอบขาง(socialreevaluation)เชนนกตอไปวาถาตนเองดม

แอลกอฮอลจดอยตอไปลกๆจะเปนอยางไรเปนตน

1.5) การปลดปลอยตนเอง(Selfliberation)คอการพยายามใหมทางเลอกในการเปลยนแปลง

งานวจยบงชวาถาคนเรามทางเลอกสองทาง จะมความมงมนมากกวามทางเลอกทางเดยว ถามทางเลอกสามทาง

จะมมงมนมากกวามทางเลอกสองทางยกตวอยางการใหทางเลอก เชนถาจะเลกบหรกใหเลอกไดสามทางจะเลก

แบบหกดบกไดแบบกนนโคตนทดแทนกไดหรอเลกแบบคอยๆลดลงกไดเปนตน

1.6) การปลดปลอยสงคม (Social liberation)คออาศยความรสกวาเปนการปลดปลอยจาก

การถกกดขเอาเปรยบทางสงคมมาเปนตวสรางความมงมนในการเปลยนพฤตกรรมสขภาพ เชน โครงการสงเสรม

สขภาพชนกลมนอยเปนตน

1.7) ใหเรยนรสงตรงกนขาม(Countercondition)เชนใหเรยนรการสนองตอบแบบผอนคลาย

เพอแกปญหาเครยด ใหเรยนรการเปนคนกลาพดกลาแสดงออกเพอแกปญหาการทนแรงกดดนจากเพอนชวนไมได

เปนตน

1.8) บงคบใหท�าสงทดกวาทางออม (Stimuluscontrol) เชนสรางทจอดรถใหหางทท�างาน

เพอบงคบใหตองเดนตดตงงานศลปกรรมไวขางบนไดเพอชกจงใหขนลงบนไดเปนตน

1.9) จงใจใชแผนกระตน (Contingencymanagement) เชนการตกรางวลถาท�าสงทดกวา

การชนชมผลงานหรอแมกระทงการลงโทษถาไมเลกสงทไมด

1.10)กลยาณมตร(Helpingrelationship)เชนการเปนทปรกษาทางโทรศพทใหการมบดด

คอยสนบสนน

8. ปจจยทสงผลตอพฤตกรรมสขภาพ

ดจเดอนพนธมนาวน (2550) ไดศกษาและรวบรวมแนวคดปจจยทสงผลตอพฤตกรรมสขภาพตาม

รปแบบทฤษฎปฏสมพนธนยมไวดงน

ในการศกษาสาเหตของพฤตกรรมของมนษยมนกวชาการโดยเฉพาะในประเทศสหรฐอเมรกาไดรวมกน

เสนอแนวความคดทวา

1) พฤตกรรมของมนษยเกดจากสาเหตทส�าคญหลายดานโดยสายทส�าคญคอสาเหตดานจตลกษณะซงม

พนฐานมาจากทฤษฎตางๆในแนวจตนยม (Trait approach) และสาเหตดานสถานการณจากทฤษฎตางๆในแนว

พฤตกรรมนยม(Behavioralapproach)ซงมพนฐานมาจากทฤษฎตางๆในแนวสถานการณนยมและ

2) ในสาเหตแตละดานยงประกอบดวยสาเหตหลายประการดวยจากพนฐานความคดเชนนท�าใหเกด

การสรปแนวความคดทเปนสงกปใหญโดยรวมในการศกษาสาเหตของพฤตกรรมของบคคลทเรยกวารปแบบทฤษฎ

ปฏสมพนธนยม (Interactionismmodel) (Endler &Magnusson, 1976;Walsh, Craik, & Price, 2000;

Tett&Burnett,2003อางในดจเดอนพนธมนาวน,2550)


นกวชาการคนส�าคญของวงวชาการทางพฤตกรรมศาสตรในประเทศไทยคอดวงเดอนพนธมนาวนได

เขยนบทความเกยวกบรปแบบทฤษฎปฏสมพนธนยมและการประยกตใชรปแบบทฤษฎนในลกษณะตางๆ

(ดวงเดอนพนธมนาวน, 2541; 2548) กลาววารปแบบทฤษฎปฏสมพนธนยม (Interactionismmodel) เปน

กรอบความคดหลกเกยวกบประเภทของตวแปรเชงเหตในการศกษาวจยสาเหตของพฤตกรรมของมนษยและ

สรปวาสาเหตของพฤตกรรมของมนษยแบงไดเปน4กลม(ภาพท1)ไดแก

กลมแรกสาเหตดานสถานการณ (Situational factors) สงทอยรอบตวบคคลไมวาจะเปนสงมชวต เชน พอแมครเพอนหวหนาเปนตนหรอไมมชวต เชน อากาศ

อณหภมเปนตนตางมอทธพลตอการกระท�าของบคคลมกอยในลกษณะทบคคลรบรเกยวกบสงทอยรอบตวตความ

และแสดงพฤตกรรมเพอปฏสมพนธกบสงทอยรอบตวนน เชน การรบรการสนบสนนทางสงคมจากคนรอบขางเมอ

บคคลรอบขางมการแสดงออกเกยวกบการสนบสนนชวยเหลอตนอยางไรในปรมาณมากนอยเพยงใดและมความถ

ขนาดไหนการแสดงออกเชนนเปนสถานการณทบคคลรบรแลวน�ามาตความวาตนไดรบการสนบสนนทางสงคมอยางไร

หลงจากนนบคคลจงแสดงพฤตกรรมตางๆทเปนผลของการไดรบการสนบสนนทางสงคมจากคนรอบขางเปนตน

สถานการณเหลานอาจอยในลกษณะ 2 ประการคอประการแรกสถานการณทเอออ�านวยใหเกดพฤตกรรมทนา

ปรารถนาเปนสงรอบตวทชวยสนบสนนสงเสรมใหเกดพฤตกรรมหนงๆ เชน สถานการณการไดรบการอบรม

เลยงดแบบรกสนบสนนและใชเหตผลมากการเหนแบบอยางทเหมาะสมมากการเปดรบขาวสารทมประโยชนมาก

เปนตนและประการทสองสถานการณทขดขวางมใหเกดพฤตกรรมซงเปนสงรอบตวบคคลทขดขวางเปนอปสรรค

มใหบคคลแสดงพฤตกรรมหนงๆไดเชนสถานการณการอยใกลแหลงยวยการมภาระงานทหนกเกนไปเปนตน


ทฤษฎในสาขาจตพฤตกรรมศาสตรทกลาวถงสาเหตของพฤตกรรมของบคคลวามาจากสถานการณ

รอบตวบคคลมหลายทฤษฎทฤษฎทเกยวสถานการณนยมในสาขาจตวทยา เชน ทฤษฎการเสรมแรง (Theory of

reinforcement) ของ Skinner ทแสดงใหเหนวาการใหรางวลหรอการลงโทษสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมของ

สตวและบคคลไดทฤษฎการเรยนรทางสงคม (Social learning theory)ของBandura (1977)กลาวถงอทธพล

ของตวแบบทมตอการแสดงพฤตกรรมของบคคลเปนตนนอกจากนยงมทฤษฎและหลกการอนๆเกยวกบสถานการณ

ทอาจเปนสาเหตของพฤตกรรมของบคคลเชนการสนบสนนทางสงคม(Socialsupport)การสนบสนนจากองคกร

(Organizationalsupport)เปนตน

กลมทสองสาเหตดานจตลกษณะเดม (Psychological traits) จตลกษณะเดมเปนจตลกษณะทเกดจากการสะสมตงแตเดกและตดตวบคคลมาในสถานการณหนงๆซง

มกเปนจตลกษณะทมพนฐานมาจากการอบรมถายทอดทางสงคมจากสถาบนทางสงคมทส�าคญ เชน ครอบครว

โรงเรยนศาสนาเปนตนจตลกษณะเดมทถกศกษามากในอดตคอสตปญญา (Intelligence) ซงทฤษฎทเกยวกบ

พฒนาการทางสตปญญาทยงคงมความส�าคญในวชาการหลายสาขาคอทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของ Piaget

(1966) ในปจจบนนกวชาการทางจตวทยาไดคนควาจตลกษณะและบคลกภาพจนน�าเสนอทฤษฎตางๆมากมาย

เชน ทฤษฎบคลกภาพทส�าคญ 5 ประการหรอ Big Five (Eysenck & Eysenck, 1985; Barrett, Petrides,

Eysenck,&Eysenck,1998)ทฤษฎแรงจงใจ(Motivationtheory)ของMcCelland(1963)ทฤษฎประสทธผล

แหงตน (Theory of self-efficacy) ของ Bandura (1986) ทฤษฎพฒนาการดานเหตผลเชงจรยธรรมของ

Kohlberg(1969)ทฤษฎพฒนาการทางอารมณสงคมของErikson(1968)เปนตน

กลมทสามสาเหตทเกดจากปฏสมพนธระหวางจตลกษณะเดมและสถานการณ สาเหตดานทสามตามรปแบบทฤษฎปฏสมพนธนยมเปนสาเหตทเกดจากอทธพลรวมกนระหวางจต

ลกษณะเดมของบคคลกบสถานการณทบคคลก�าลงเผชญซงเรยกวา“Mechanical interaction” เชนพฤตกรรม

การเสยงตอการเกดอบตเหตในการขบขรถยนตอาจเกดจากปฏสมพนธระหวางจตลกษณะและสถานการณวา

บคคลผขบขมลกษณะมงอนาคตควบคมตนนอยในขณะขบขท�าใหขบขรถยนตแบบประมาทประกอบกบสภาพถนน

ซงเปนสถานการณภายนอกมความลนเพราะฝนตกจงท�าใหเกดอบตเหตไดงายเปนตนอทธพลของจตลกษณะ

และสถานการณเชนนจะปรากฏใหเหนจากการวเคราะหทางสถต เชน การวเคราะหความแปรปรวนตงแตสองทาง

ขนไป (Two-way Analysis of Variance ขนไปหรอทเรยกวา Factorial analysis) หรอการวเคราะหอทธพล

เชงเสน(PathAnalysis)เปนตน

กลมทสสาเหตดานจตลกษณะตามสถานการณ (Psychological states) สาเหตดานสดทายนเปนจตลกษณะอกประเภทหนงซงเปนจตลกษณะทมความเปนพลวตรมการ

เปลยนแปลงในเชงปรมาณและ/หรอในเชงคณภาพไดมากอนเปนผลของสถานการณปจจบนรวมกบลกษณะของ

จตเดมของบคคลและมความเกยวของกบพฤตกรรมอยางใกลชดจตลกษณะทเปลยนแปลงไปตามสถานการณน

เรยกวา“จตลกษณะตามสถานการณ”เชนความเครยดในเรองหนงๆจะเหนไดวานกเรยนหรอนกศกษามความเครยด

ในการเรยนทมการเปลยนแปลงเปนชวงๆโดยในชวงตนของภาคเรยนนกเรยนยงมความเครยดในการเรยนนอย

เมอใกลสอบความเครยดในการเรยนกจะเพมมากขนและอาจลดลงเมอสอบเสรจแตอาจเพมขนอกในชวงของ


การประกาศผลการสอบเปนตนคนทอยในสถานการณเดยวกนอาจมจตลกษณะตามสถานการณในปรมาณท

ตางกนไดเพราะขนอยกบพนเพของจตลกษณะเดมทเกยวของ เชน นสยเครยดของบคคลสวนจตลกษณะตาม

สถานการณอนๆ ทส�าคญคอทศนคตตอพฤตกรรม ซงมผศกษาไวมากและมกพบวาทศนคตของบคคลมความ

สมพนธกบพฤตกรรมของเขามากดวยนอกจากนความเชออ�านาจในตนเฉพาะดาน เชน ความเชออ�านาจในตน

ในการท�างาน (ออมเดอนสดมณ, 2536) ความเชออ�านาจในตนดานการดแลสขภาพ (อบลเลยววารณ, 2534)

ความเชออ�านาจในตนดานการเมอง (ศภชยสพรรณทอง, 2544) ความเชออ�านาจในตนในการปฏบตศาสนา

(พระมหาใจสวนใผ, 2546) ความเชออ�านาจในตนในการเปนสภาพบรษ (พระมหาไชยากาละปกษ , 2550)

เปนตนกเปนจตลกษณะตามสถานการณทนยมศกษาสวนแรงจงใจใฝสมฤทธเฉพาะดาน เชนแรงจงใจใฝสมฤทธใน

การเรยนวชาคณตศาสตรเปนจตลกษณะตามสถานการณในงานวจยของดจเดอนพนธมนาวนและอมพรมาคนอง

(2547)

ในประเทศไทยไดมการวจยจ�านวนหนงทศกษาพบวาผ ทอย ในสถานการณประเภทเดยวกนแตยงม

พฤตกรรมหนงในปรมาณทตางกนนนเปนเพราะคนเหลานนมจตลกษณะตางๆ ในปรมาณทแตกตางกนนนเองทง

จตลกษณะเดมและจตลกษณะตามสถานการณนนเอง


บรรณานกรม

ดจเดอน พนธมนาวน. (2550). รปแบบทฤษฎปฎสมพนธนยม (Interactionismmodel) และแนวทางการตง

สมมตฐานในการวจยสาขาจตพฤตกรรมศาสตรในประเทศไทย.วารสารพฒนาสงคม,9(1),85–117.

ดารณสบจากด.(ม.ป.ป.).StagesofChange-ขนตอนของการเปลยนแปลง.office.bangkok.go.th/doh/

daptd/article/OLD_articles/article_07.doc

ธาดารตน ด�าคชรตน. (ม.ป.ป.).ลอเรนซ โคลเบอรก (Lawrence Kohlberg). http://ece.pkru.ac.th/early/

web_std/Untitled-20.html

วราภรณ ตระกลสฤษด. (ม.ป.ป.). ธรรมชาตและความตองการของมนษย. http://www.kmutt.ac.th/

organization/ssc334/asset1.html

วไลพรภวภตานนทณมหาสารคาม.(2527).จตวทยาพทธศาสนา. กรงเทพฯ:ศนยการพมพกรงเทพมหานคร.

วชดากจธรธรรม(2553). เอกสารประกอบการสอน วป. 501 การวจยทางพฤตกรรมศาสตร.กรงเทพฯ:สถาบน

วจยพฤตกรรมศาสตรมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ภาณวฒน ศวะสกลราช. (ม.ป.ป.). หนวยท 1: แนวคดพนฐานพฤตกรรมมนษย. http://www.geh2001.

ssru.ac.th/file.php/1/u1.pdf

ประภาเพญสวรรณ.(2532).การสอนสขศกษาทฤษฎและการประยกต. กรงเทพฯ:ไทยวฒนาพานช.

ประภาเพญสวรรณ.(2537).ทศนคต: การเปลยนแปลงและพฤตกรรมอนามย.กรงเทพฯ:โอเดยนสโตร.

สมโภชน เอยมสภาษต. (2541).ทฤษฎและเทคนคการปรบพฤตกรรม. กรงเทพฯ : ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

สมโภชน เอยมสภาษต. (2550).ทฤษฎและเทคนคการปรบพฤตกรรม. กรงเทพฯ : ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

สอาด มงสน. (ม.ป.ป.). แนวคดและทฤษฎการสรางเสรมสขภาพและการปองกนการเจบปวย.www.bcnsp.

ac.th/2011/admin/att/05-07-2013aorsaard_course.doc

สนพนธพนจ.(2547).เทคนคการวจยทางสงคมศาสตร.กรงเทพฯ:วทยพฒน

สวรรณาจนทรประเสรฐ. (2538).ปจจยทสมพนธกบเจตคตและพฤตกรรมการเลอกสถานพยาบาลคสญญาหลก

ของผประกนตนในอำาเภอบางปะกงจงหวดฉะเชงเทรา. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑตสาขาวชาการ

พยาบาลสาธารณสขบณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหดล.


สนต ใจยอดศลป. (2553).หลกทฤษฎการปรบเปลยนวถชวต (Transtheoretical หรอ Stage of Change

Model). http://visitdrsant.blogspot.com/2010/01/transtheoretical-stage-of-change-

model.html

อบลเลยววารณ.(2534).ความสำาคญของการศกษาทมตอพฤตกรรมสขภาพของผปฏบตงานในเขตกรงเทพมหานคร.

ปรญญานพนธการศกษาดษฎบณฑตบณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

Bandura,A. (1977).Self-efficacy:Towardaunifying theoryofbehavioralchange.Psychological

Review,84,191-215.

Bandura, A. (1986). The explanatory and predictive scope of self-efficacy theory. Journal of

Clinical and Social Psychology, 4, 359-373.

Bandura,A.(1997a).Self-efficacy: The exercise of control. NewYork:Freeman.

Baron,R.A., Byrne,D.,&Suls, J. (1969).Exploring social psychology. (3rded.). Boston:Allyn&

Bacon.

Freedictionary.com

Feldman,M.P.(1994).The Geography of Innovation. Boston:KluwerAcademicPublishers.

[email protected].(n.d.). Locke versus Hobbes. http://jim.com/hobbes.htm

Kerlinger,F.N.1.(1986).Foundationsofbehavioralresearch(3rded.).FortWorth:HarcourtBrace

Jovanovich.

Livanis, A. (2008).Overt and covert behavior.http://schoolpsychology.blogspot.com/2008/02/

overt-and-covert-behavior.html

McCornnell.(1991).

___________. (2015). THOMAS HOBBES (1588–1679). http://www.sparknotes.com/philosophy/

hobbes/themes.html

StanfordEncyclopediaofPhilosophy.(2012).John Locke. http://plato.stanford.edu/entries/locke/

Sutton,S. (2002).Health Behavior: Psychosocial Theories.userpage.fu-berlin.de/~schuez/folien/

Sutton.pd

Weiner,B.(1986).An attributional theory of motivation and emotion. NewYork:Springer-Verlag.



การประเมนความพรอม

ในการปรบเปลยนพฤตกรรม




การประเมนความพรอมใน

การปรบเปลยนพฤตกรรมหนวยการเรยนรท 4

วทยากร ดร.อนสรณ พยคฆาคม

ประวตการศกษา - ปรญญาตรสาขาBusinessComputer มหาวทยาลยธรกจบณฑตย - ปรญญาโทสาขาจตวทยาการใหค�าปรกษา มหาวทยาลยอสสมชญ - ปรญญาเอกสาขาจตวทยาการใหค�าปรกษา ArizonaStateUniversity - Post-doctoralResidencyCornellUniversityประวตการท�างาน - อาจารยคณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตรมหาวทยาลยมหดล - ทปรกษาUniversidadAutonomadeCoahuilaSaltillo,Coahuila,Mexico

วทยากร ดร.พวงทอง อนใจ

ประวตการศกษา - BachelordegreeinNursingScience(1994) - MasterdegreeinCounselingPsychology(2001) - DoctoralofPhilosophyinEducationalandSocialDevelopment (2015)fromBuraphaUniversity.ประวตการท�างาน - HEALTHSCIENCECENTER,BURAPHAUNIVERSITY October1996topresent–ExpertiseRegisteredNurse

วทยากร นางอจฉรา ภกดพนจ

ประวตการศกษา - ประกาศนยบตรพยาบาลศาสตรวทยาลยพยาบาลบรมราชชนนพระพทธบาท สระบรพ.ศ.2537 - วทยาศาสตรมหาบณฑต(จตวทยาการใหค�าปรกษา)มหาวทยาลยบรพา พ.ศ. 2545 ก�าลงศกษาระดบดษฎบณฑตปรชญาดษฎบณฑต (สาขาการศกษาและการพฒนาสงคม)มหาวทยาลยบรพาประวตการท�างาน - พยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพฒนานคมจงหวดลพบร2537-2553 - นกวชาการสาธารณสขส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค2553-ปจจบน


ทฤษฎความมงมน

(Self-determination theory: SDT)

ดร.อนสรณ พยคฆาคม และ อจฉรา ภกดพนจ

Deci & Ryan ไดพฒนาทฤษฎเกยวกบแรงจงใจ ทเรยกวา ทฤษฎความมงมน (Self-determination

theory: SDT) เปนทฤษฎทบคคลน�าไปปฏบตเพอพฒนาตนเอง ซงการเรยนรผานความทาทายและการไดรบ

ประสบการณใหมๆมความจ�าเปนในการพฒนาความเปนตวตนของบคคล คนสวนใหญมกสรางแรงจงใจโดยใช

รางวลภายนอก เชน เงน ของรางวลทเรยกกนวา แรงจงใจภายนอกแต SDT จะเนนการสรางแรงจงใจทมาจาก

ภายในโดยมหลกการพฒนาการทางจตวทยาของ SDT ทท�าใหบคคลพบกบความส�าเรจ ไดแก1) ความสามารถ

(Competence) บคคลตองเรยนร เชยวชาญในงานและเรยนรทกษะใหมๆ 2) ความผกพน (Relatedness)

บคคลตองมประสบการณของความรสกเปนเจาของและผกพนกบคนอนๆและ3) ความเปนอสระ (Autonomous)

บคคลตองรสกวาสามารถควบคมพฤตกรรมและเปาหมายของตนเองไดและแบงระดบขนของแรงจงใจ 6 ระดบ

ดงน 1)การไมมแรงจงใจ 2)การใหรางวลและการท�าโทษ 3)ความผกพน 4) รสกวาดมประโยชนกบตนเอง

สนกสนาน5)สอดคลองกบเปาหมายคานยมและ6)มความสนใจอมภายในใจ

เมอบคคลไดพฒนาความสามารถ ความผกพน และความเปนอสระจะท�าใหเกดความม งมนและ

สามารถสรางแรงจงใจภายในได ซงพฒนาการทางจตวทยาเหลานไมไดเปนสงทเกดขนโดยอตโนมต ดงนน

การพฒนาบคคลจงตองมการสนบสนนทางสงคมอยางตอเนองการมสมพนธภาพและมปฏสมพนธกบบคคลอน

จะเปนไดทงการใหก�าลงใจหรอขดขวางความผาสกและการเจรญงอกงามในชวตของบคคลและการเปลยนแปลง

พฤตกรรมดวยการใหรางวลจะท�าลายความเปนอสระของบคคลเพราะพฤตกรรมทเกดจากการใหรางวลจะท�าให

บคคลรสกวาควบคมพฤตกรรมของตนเองไดนอยลงและจะลดแรงจงใจภายใน

การใหก�าลงใจดานบวกโดยไมคาดหวง (unexpected positive encouragement) และการใหขอมล

ยอนกลบในความสามารถของบคคลจะชวยเพมแรงจงใจภายใน เนองจากการใหขอมลยอนกลบชวยท�าใหคน

รสกวามความสามารถเพมขน สงนจงเปนกญแจส�าคญในการพฒนาบคคลใหเกดความมงมนในการเปลยนแปลง

ตนเอง

จากทกลาวมา สงเกตไดวาทฤษฎความมงมนเรมตนมาจากการรวบรวมขอสนนษฐานทวา ทกคนม

ธรรมชาตทจะพฒนาความรสกเปนตวตน นนคอ คนมแนวโนมทจะพฒนาตนเองดวยการเชอมโยงลกษณะทาง

จตใจของตนกบบคคลอนและกลมคนในสงคม ดงนน สภาพแวดลอมทางสงคมสามารถเปนสงทชวยเออใหเกด

การพฒนาของคนและมแนวโนมทจะชวยเสรมสรางแรงจงใจ หรอ เปนอปสรรคในกระบวนการเปลยนแปลง

พฤตกรรม


ระยะของการเปลยนแปลงพฤตกรรม

(The Stage of Change)

ดร.อนสรณ พยคฆาคม และอจฉรา ภกดพนจ

ระยะของการเปลยนแปลง (Stage of Change)จ�าแนกไดเปน7ระยะไดแก

ระยะเมนเฉย (Pre-contemplation) เปนระยะทยงไมสนใจจะเปลยนแปลงพฤตกรรมโดยยงไมคด

พจารณาเรองทตวเองจะเปลยนแปลงพฤตกรรมภายใน 6 เดอนขางหนาน พบวาผรบบรการกลมนจะตอตาน

(Resistant) ไมมแรงจงใจ (Unmotivated) และยงไมพรอมทจะเขารวมโปรแกรมการบรการทางสขภาพใด ๆ

การตอบสนองทเหมาะสมคอการใหขอมลตรงไปตรงมาเปนกลางไมชน�าหรอขใหกลว

ระยะลงเลใจ (Contemplation) เปนระยะทบคคลเรมมความคดลงเลวาตนจะเปลยนแปลงพฤตกรรม

หรออยอยางเดมดมการชงใจหาขอดขอเสย คดวาการเปลยนแปลงมขอดแตขอเสยมมากกวา คดวามอปสรรค

และคงท�าไมส�าเรจซงในระยะลงเลใจบคคลมแนวโนมวาอาจจะท�าการเปลยนแปลงภายในระยะเวลา 6 เดอน

ขางหนาการตอบสนองทเหมาะสมคอการพดคยถงขอดขอเสยเปดโอกาสใหทบทวนอยางรอบดาน

ระยะตดสนใจและพรอมทจะเปลยนแปลงพฤตกรรมตนเอง (Determination, Preparation) เปน

ระยะทบคคลเกดความตระหนกและตดสนใจไดวาจะตองกระท�าการเปลยนแปลงมก�าหนดระยะเวลาทแนนอน

ในการทจะเปลยนแปลงตนเอง มแผนกวาง ๆ ซงอปสรรคทท�าใหไมสามารถลงมอกระท�าไดอาจจะมาจากขาด

เปาหมายหรอเปาหมายไมชดเจน อาจมความคด ความเชอความกลวบางอยางซอนอย ซงพลงของความคด

ความเชอเหลานนเปนอปสรรคทส�าคญตอการเปลยนแปลงการตอบสนองทเหมาะสมคอการใหทางเลอกใหเลอกได

อยางอสระเนนความรบผดชอบในการเลอกและสงเสรมศกยภาพในการลงมอท�าของผรบบรการ

ระยะลงมอปฏบต (Action) ในระยะนบคคลจะเรมลงมอกระท�าการเปลยนแปลงศกษาหาขอมลเพอ

ทจะมแผน ขนตอนกลวธทจะชวยใหตนเองเปลยนแปลงมทกษะในการแกไข เผชญปญหาในการเปลยนแปลง

พฤตกรรมมากขนและยงท�าการเปลยนแปลงไดไมถง 6 เดอนซงระยะนจะตองการการใหก�าลงใจในการ

เปลยนแปลงพฤตกรรมการตอบสนองทเหมาะสมไดแกการสงเสรมใหผรบบรการไดลงมอท�าตามวธทตนเลอก

อยางตอเนองชวยขจดอปสรรคในการลงมอปฏบต

ระยะคงสภาพ(Maintenance)บคคลทอยในกลมนพบวาสามารถคงไวซงการเปลยนแปลงพฤตกรรมได

อยางนอย 6 เดอน สามารถเปลยนนสยและรปแบบการด�าเนนชวต โดยมกจวตรตามพฤตกรรมใหมพยายาม

หลกเลยงและปองกนตนเองทจะกลบไปมพฤตกรรมเดมการตอบสนองทเหมาะสมคอ การปองกนการกลบไป

สพฤตกรรมเดม มวถชวตทสมดล มคณคา บรหารเวลา ผอนคลาย ดแลสขภาพ สงเกตสญญาณเตอนทบงถง

การกลบไปในความเคยชนเดม

ระยะกลบไปมพฤตกรรมเดม ๆ ซ�า ๆ เปนครงเปนคราว 1-2 ครง (Lapse) เปนการกลบไปม

พฤตกรรมเดม ๆ เพยงครงหรอสองครงหรอในระยะเวลาอนสนอาจเกดจากสถานการณเสยง 3 ประเภท ไดแก

อารมณทางลบความขดแยงในสมพนธภาพสวนบคคลและแรงกดดนจากสงคม(ตรงและออม)


ระยะกลบไปมพฤตกรรมเดม ๆ เตมรปแบบเหมอนทเคยเปนมา (Relapse) พบวาบคคลทอยระยะน

จะกลบไปมพฤตกรรมเหมอนเดมทเคยเปนมา ความคดส�าคญทพบในบคคลทอยในระยะนและเปนความคดทเปน

อปสรรคตอการเปลยนแปลงไดแกความคดวาตนเองลมเหลวเนองจากไมสามารถท�าตามสงทตนเองไดก�าหนดไว

สงผลใหคดวาการเปลยนแปลงพฤตกรรมเปนเรองยากอยนอกเหนอการควบคม เชน อาจคดวาเปนเรองเวรกรรม

หรอเปนเรองของโชคชะตาความอาภพจงท�าใหลมเลกทจะเปลยนแปลงตวเอง

ระยะกลบไปมพฤตกรรมเดม ๆ ซ�า เปนครงเปนคราว และระยะกลบไปมพฤตกรรมเดมๆ เตมรปแบบ

เหมอนทเคยเปนมา (Relapse) ถอวาเปนโอกาสทดในการเรยนรและคนพบตวเองเพอชวยใหการฟนสภาพด�าเนน

ตอไปไดนานควรกระตนใหบคคลมองวาเปนบทเรยนแทนทจะเปนความลมเหลวการตอบสนองทเหมาะสมคอ

การประคบประคองใหก�าลงใจมองสงทเกดขนอยางตรงไปตรงมาสรปบทเรยนมงมนในการเปลยนแปลงตอไป

ใบกจกรรมท 1

ค�าชแจงจากประสบการณในการท�างานในการดแลผปวยกลมNCDของทานขอใหทานคาดประมาณ

จ�านวนผรบบรการโดยแบงออกเปน3กลมแตละกลมคดสดสวนเปนรอยละเทาไหรโดยใหทงสามกลมรวมกนแลว

ได100%ดงน

ลกษณะผรบบรการ 3 แบบ มดงน คดเปนสดสวน รอยละ

1. ไมวาทานจะแนะน�าอะไรผรบบรการกจะท�าตามทเขาตองการ/

อยากจะท�าเอง.............................................................

2. ไมวาทานจะแนะน�าอะไร ผรบบรการกยนดท�าตามค�าแนะน�า

ของทานทกอยาง.............................................................

3. ผรบบรการและทาน มการปรกษาแนวทางการรกษารวมกน

แลวผรบบรการปฏบตตามขอตกลงนน.............................................................

ในการแบงลกษณะของคนเปน3แบบไดแก1)active2)passiveและ3)Interactiveทานคดวา

ตนเองเปนคนแบบใด

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

ลงชอ....................................................................

โรงพยาบาล/หนวยงาน...................................................................



การวเคราะหพฤตกรรมของบคคลตามทฤษฎขนตอนการเปลยนแปลงพฤตกรรม

วตถประสงค 1. เพอฝกประเมนและท�าความเขาใจระดบขนตอนการเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคล

2. เพอใหทราบแนวทางการดแลทเหมาะสมกบบคคลตามระยะตางๆของขนตอนการเปลยนแปลง


วธการปฏบต 1. แบงกลมผเขารบการอบรมเปนกลมยอย7กลม

2. ใหสมาชกแตละกลมวเคราะหพฤตกรรมของบคคลตามกรณศกษาทก�าหนดให กลมละ 1 กรณวา

ผรบบรการอยใน stage of change ใดใหอธบายเหตผลประกอบ และใหระดมสมองถงวธการทเคยใชกบผรบ

บรการทอยในระยะการเปลยนแปลงนน(15นาท)

3. แตละกลมน�าเสนอผลการระดมสมอง(45นาท)

กรณศกษาท 1 ผรบบรการหญง อาย 50 ป สถานภาพค อาชพ คาขาย เปนเบาหวานมา 5 ป คมน�าตาลใหอยใน

ระดบปกตไมได เพราะเปนคนชอบกนขนมหวาน ชอบกนขาวเหนยว กนแลวหยดไมได ตอนนทราบขาววาถา

สามารถดแลตนเองใหระดบน�าตาลอยในเกณฑปกตจะสามารถกลบไปรบยาทรพ.สต.ได เธออยากกลบไปรบยาท

รพ.สต. เพราะใกลบาน ไมตองเสยเวลาเดนทางและคนไขไมเยอะเหมอนทโรงพยาบาล อยากหาวธการทจะคม

ระดบน�าตาลใหได

กรณศกษาท 2 ผรบบรการชายอาย55ปอาชพยามมาโรงพยาบาลดวยอาการAcuteMIมประวตเปนโรคความดน

โลหตสง กนยาสม�าเสมอ สบบหรประจ�า วนละ 1-2 ซอง เลกสบไมไดเพราะถาไมสบจะหลบเวลาเฝายาม หาก

หวหนาพบจะถกตดเงนเดอน เคยพยายามเลกสบบหรหลายครงแตท�าไมได หลงจากมอาการของโรคหวใจ ไดรบ

การปรกษาใหเลกบหร ผปวยเปนหวงสขภาพตนเอง และอยากใชชวตกบลกหลานนานๆ รวมทงภรรยากอยาก

ใหเลกสบบหรมานานแลวจงตดสนใจเลกบหรเพอสขภาพและครอบครวตอนนเลกมาได1ปสขภาพดขนไดคยกบ

หวหนาเรองปญหาสขภาพของตนเอง หวหนางานเขาใจและยายใหท�างานชวงกลางวน ท�าใหมเวลาพกผอนเตมท

ไมอดนอน


กรณศกษาท 3 ผรบบรการหญงอาย48ปเปนเบาหวานรบยาทโรงพยาบาลอยางสม�าเสมอดแลสขภาพควบคมอาหาร

ออกก�าลงกาย ปฏบตตามค�าแนะน�าของแพทยอยางเครงครด จนกระทงแพทยใหหยดยาเบาหวาน และใหดแล

ตนเองดวยการปฏบตตวเพอควบคมระดบน�าตาลนดมาเจาะเลอดทก3เดอนผปวยสามารถควบคมระดบน�าตาล

ไดดโดยไมตองกนยามาประมาณ 2 ป ไดรบค�าชมเชยและเปนตวอยางแกเพอนผปวยอนๆ ท�าใหรสกภมใจมาก

ระยะหลงผปวยตองท�างานลวงเวลา เหนอย เครยด รบประทานอาหารมากขน โดยเฉพาะมอเยนจะรบประทาน

หลง 20.00 น. ไมมเวลาออกก�าลงกาย ท�าใหควบคมระดบน�าตาลไมได ตองกลบไปรบยาเบาหวานอกครง ผปวย

รสกทอแท และโกรธตวเองทควบคมน�าตาลไมได คดวาถาตองท�างานหนกแบบนกคงไมสามารถควบคมน�าตาลได

แนนอน

กรณศกษาท 4 ผรบบรการหญงอาย 45 ป สถานภาพค อาชพ คาขาย ตรวจพบเปนกลมเสยงเบาหวาน มน�าหนกเกน

มาตรฐานปวดเขา ชอบกนน�าอดลม ไมชอบดมน�าเปลา มความเชอวาคนทอวนเปนคนมอนจะกนแตกอนมฐานะ

ยากจนไมมเงนพอทจะซออาหารทตองการกนไดแตตอนนมฐานะมนคง เมอตองการกนอะไรกจะซอมากนครงละ

มากๆไมมการควบคมอาหารพยาบาลแนะน�าใหลดน�าหนกควบคมอาหารเพอลดภาวะเสยงตอการเกดโรคเบาหวาน

แตผปวยไมปฏบตตามและบอกวาอวนกไมเหนเปนไร

กรณศกษาท 5 ผรบบรการหญงอาย 16ป อาชพนกเรยน เปนโรคอวนน�าหนกตว 144กโลกรมมารบค�าปรกษาท

โรงพยาบาล เพอลดน�าหนก มพฤตกรรมชอบกนจกจก กนเกง ตองการลดน�าหนกเพราะอายเพอน และกลววา

จะเปนเบาหวานมารบค�าปรกษาโดยวางแผนในการลดน�าหนกดวยการออกก�าลงกายตอนเชาหลงอาหารกลางวน

จะเดนเพอชวยยอย และวงตอนเยน 30 นาท ชวงอาหารจะลดประมาณลงครงหนง ไมกนขนมขบเคยว เพมผก

ผลไมปฏบตมาประมาณ2เดอนลดน�าหนกได11กโลกรมรสกภมใจมากวางแผนไววาจะลดน�าหนกใหนอยกวา

100กโลกรมใน1ป

กรณศกษาท 6 ผรบบรการชาย อาย 35 ป สถานภาพค อาชพ รบราชการทหาร เปนคนมบคลกภาพเจาอารมณ

เครยดงาย เมอสบบหรแลวจะหายเครยด สบบหรวนละ 1 ซอง ผลการตรวจสขภาพประจ�าปพบ BP สง

แพทยแนะน�าใหเลกบหร เขาคดวาจะตองเลกบหร เพราะจะชวยไมใหเปนอนตรายตอสขภาพ และคดวาตอนน

ลกกยงเลก เขาเปนหลกในการหาเลยงครอบครว แตกยงคดวาถาเกดมความเครยด จะท�าอยางไรซงเขาไมแนใจวา

จะเลกบหรได


กรณศกษาท 7 ผรบบรการชายอาย 30 ป สถานภาพโสด อาชพรบราชการ ทกเยนหลงเลกงานตองไปดมสราสงสรรค

กบเพอนเปนประจ�า ดมหนกขนเรอยๆบางครงท�าใหนอนตนสาย ไปท�างานไมทนเวลาหวหนางานเรมสงเกตเหน

จงคดหยดดมสราเพราะสงผลเสยตองานและสขภาพ นอกจากนคดวาตองการจะดหนงสอสอบเพอเลอนระดบ

ต�าแหนงตนเองมวธหยดเหลา โดยพยายามไมผานรานเหลาทกลมเพอนสงสรรคกนประจ�า สามารถหยดดมมาได

ประมาณ5 เดอนวนหนงผานรานเหลาเพอนเรยกเขารวมวงสราจงกลบไปดมอก1ครง รสกผดทใจไมแขงพอท

ปฏเสธเพอนไมกนเหลาตามทตงใจไว



การสรางแรงจงใจเพอ

การปรบเปลยนพฤตกรรม



การสรางแรงจงใจเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม

วทยากร ดร.อนสรณ พยคฆาคม

ประวตการศกษา - ปรญญาตรสาขาBusinessComputer มหาวทยาลยธรกจบณฑตย - ปรญญาโทสาขาจตวทยาการใหค�าปรกษา มหาวทยาลยอสสมชญ - ปรญญาเอกสาขาจตวทยาการใหค�าปรกษา ArizonaStateUniversity - Post-doctoralResidencyCornellUniversityประวตการท�างาน - อาจารยคณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตรมหาวทยาลยมหดล - ทปรกษาUniversidadAutonomadeCoahuilaSaltillo,Coahuila,Mexico

วทยากร ดร.พวงทอง อนใจ

ประวตการศกษา - BachelordegreeinNursingScience(1994) - MasterdegreeinCounselingPsychology(2001) - DoctoralofPhilosophyinEducationalandSocialDevelopment (2015)fromBuraphaUniversity.ประวตการท�างาน - HEALTHSCIENCECENTER,BURAPHAUNIVERSITY October1996topresent–ExpertiseRegisteredNurse

วทยากร นางอจฉรา ภกดพนจ

ประวตการศกษา - ประกาศนยบตรพยาบาลศาสตรวทยาลยพยาบาลบรมราชชนนพระพทธบาท สระบรพ.ศ.2537 - วทยาศาสตรมหาบณฑต(จตวทยาการใหค�าปรกษา)มหาวทยาลยบรพา พ.ศ. 2545 ก�าลงศกษาระดบดษฎบณฑตปรชญาดษฎบณฑต (สาขาการศกษาและการพฒนาสงคม)มหาวทยาลยบรพาประวตการท�างาน - พยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพฒนานคมจงหวดลพบร2537-2553 - นกวชาการสาธารณสขส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค2553-ปจจบน


การเสรมสรางแรงจงใจ

(Motivational Interview: MI)

ดร.อนสรณ พยคฆาคม และอจฉราภกดพนจ

การเสรมสรางแรงจงใจ (Motivational Interview) ไดรบการพฒนาขนโดยMiller และ Rollnick

ในป พ.ศ. 2534 การเสรมสรางแรงจงใจเปนวธการสนทนาทมประสทธภาพในการชวยบคคลใหเปลยนแปลง

ตนเองโดยสนบสนนการส�ารวจและหาทางออกผานทางกระบวนการปรกษาทมโครงสรางทศทางชดเจนมงเนนให

เกดบรรยากาศเปนมตรเพอน�าสการเปลยนแปลงภายในของผรบบรการ

การทบคคลตองเผชญกบการตดสนใจหลายอยางทตองการเปลยนแปลงตนเองในทกระยะของชวงชวต

สวนใหญเหนวาการเปลยนแปลงเปนสงทท�าไดยาก จงไมท�าการเปลยนแปลงท�าใหบคคลนนถกมองวาขาดความร

ปฏเสธ ขเกยจ และมบคลกภาพทตอตาน พบวาเหตผลทการเปลยนแปลงเปนสงยากมกเกดจากความลงเลใจ

(Ambivalence)เปนความรสกสองฝกสองฝายทตองการหรอไมตองการจะท�าการเปลยนแปลงดในเวลาเดยวกนซง

ความลงเลใจท�าใหเกดความไมสบายใจ และน�าไปสการผดวนประกนพรงทมกเขาใจผดกนวาเปนการตอตาน

MIสามารถชวยจดการกบความลงเลใจและชวยใหผรบบรการตดสนใจเปลยนแปลงโดยสรางแรงจงใจทมาจากตนเอง

สรปไดวาการเสรมสรางแรงจงใจ เปนกระบวนสนทนา (Styleof interaction)ทมโครงสรางทศทาง

ชดเจน ไดรบการออกแบบเพอชวยแกไขความลงเลใจ โดยสรางแรงจงใจภายในและกระตนใหเกดความมงมนม

พนธะสญญาทจะท�าการเปลยนแปลงพฤตกรรมตนเองโดยยดผรบบรการเปนศนยกลาง

เปาหมายสำาคญของ MI

1. เพมประสทธภาพของผใหบรการในการชวยชแนะผรบบรการตดสนใจเพอเปลยนแปลงพฤตกรรม

2. ชวยผรบบรการตดสนใจเปลยนพฤตกรรมดวยการใชค�าถามทเปนธรรมชาตเกยวกบการเปลยนแปลง

การสรางแรงจงใจดวยวธการของMIม2องคประกอบไดแกจตวญญาณพนฐาน4ประการ (PACE)

และกระบวนการสรางแรงจงใจ4ขนตอน(Thefourprocesses)รายละเอยดดงน

จตวญญาณพนฐาน 4 ประการของ MI ประกอบดวย

1. การเปนหนสวน(Partnership)เปนการท�างานรวมกนและหลกเลยงบทบาท“ผเชยวชาญ”

2. การยอมรบในตวตน (Acceptance) จะตองเคารพความเปนตวตน ศกยภาพ ความสามารถ

และมมมองของผ รบบรการการยอมรบในตวตนจะเปนการสนบสนนใหผ รบบรการมอสระในการเลอกและ

ตดสนใจดวยตวเอง (autonomy support)และชนชมใหผรบบรการไดรบรในศกยภาพ ความเขมแขงของตนเอง

(affirmation)

3. ความเหนอกเหนใจ(Compassion)มความเขาอกเขาใจใสใจถงความสนใจความสบายใจของผรบ

บรการเกยวกบการเปลยนแปลงพฤตกรรมของตน

4. การกระตนใหท�าการเปลยนแปลง(Evocation)เปนการดงเอาความสามารถของผรบบรการออกมา

โดยใชการฟงมากกวาการบอกหรอการถามโดยทความคดเหนและวธการทดทสดตองมาจากตวผรบบรการ


กระบวนการสรางแรงจงใจ 4 ขนตอน (The four processes)

กระบวนการสรางแรงจงใจดวยวธการของMI ผใหบรการจะใชวธทท�าใหผรบบรการเกดแรงจงใจใน

การปรบเปลยนพฤตกรรมดวยการใหคดถงพฤตกรรมทจะปรบเปลยน วางแผน และเขารวมในการปรบเปลยน

พฤตกรรมโดยม4ขนตอนประกอบดวย

1. การสรางสมพนธภาพ (Engaging) เปนการสรางสมพนธภาพเพอใหเกดความไววางใจและยอมรบ

ซงกนและกนโดยใชทกษะการสอสารแบบจลภาค(micro-communicationskills)ในการสนทนากนเพอชวยให

เกดสมพนธภาพทดและตกลงใจเขารวมในการปรบเปลยนพฤตกรรม

2. การวางเปาหมาย (Focusing) เปนกระบวนการในการส�ารวจและหาแนวทางปฏบตใหไดอยาง

ตอเนองดวยการวางแผนปฏบต การตงเปาหมาย การจดล�าดบความส�าคญและมแนวทางปฏบตทชดเจนสงส�าคญ

ในกระบวนการปรกษาผใหบรการจะตองใชทกษะของการสรางแรงจงใจชวยใหผรบบรการตดสนใจตงเปาหมาย

ในการเปลยนแปลงพฤตกรรมซงแนวทางทก�าหนดจะตองเปนความตองการ ความปรารถนาและเปาหมายของ

ผรบบรการ

3. การกระตนใหท�าการเปลยนแปลง (Evoking) เมอมการตกลงวางเปาหมายในการปรบเปลยน

พฤตกรรมแลว ผใหบรการส�ารวจความคดเหนของผรบบรการวาท�าไมตองท�าการเปลยนแปลงและจะเปลยน

อยางไร เพอใหเกดแรงจงใจและเอยค�าพดทแสดงความตองการเปลยนแปลงตนเอง (change talk) ออกมา

ซงการดงเอาความสามารถ ความคดเหน และวธการในการสรางการเปลยนแปลงทมาจากผรบบรการเปนหวใจ

ของการสนทนาดวยวธการMI

4. การวางแผน (Planning) สรางการเปลยนแปลงโดยมแผนการปรบเปลยนพฤตกรรมทเฉพาะ

เจาะจงทผรบบรการเหนดวยและน�าไปปฏบตไดจรง


กบดกการสอสาร

(Communication Roadblock)


กบดกการสอสาร คออะไร

กบดกการสอสาร คอ ลกษณะการสอสารทมความเสยงสงทจะกอใหเกดความไมราบรนในกระบวนการ

สอสาร เปนการสอสารทมแนวโนมท�าใหเกด “Emotional Plague” ซงท�าใหเกด ขอขดแยงโดยไมจ�าเปน

การสอสารลกษณะนเปนการสอโดยออมวาไดใชความสมพนธเชงอ�านาจในการสอสารซงถอวาเปนการไมตระหนก

หรอเคารพความเปนบคคลของคสนทนา

ประเภทของกบดกการสอสาร

กบดกการสอสารแบงเปน 3 กลม ไดแก การตดสน การใหค�าแนะน�าและการหลกเลยงทจะตอบสนอง

ตอความกงวลใจของคสนทนาดงน

1. การตดสน (Judging the other person)ไดแก

1.1 วพากษวจารณ (Criticizing) ท�าใหเกดความรสกวาตนเองไมด ไมมความสามารถ มปมดอย

หรอรสกวาตนเองโงผลทเกดกบผรบบรการคอ“ฉนจะไมบอกอะไรกบคณถาคณก�าลงตดสนฉน”

1.2 ตงฉายา ใหร สกอบอาย เปนตวตลก (Name-calling, shaming, ridiculing) มผลใน

การท�าลายภาพลกษณท�าใหขาดก�าลงใจในการมองตนเองตามความเปนจรงและรสกวาไมไดรบความยตธรรม

1.3 การวนจฉย (Diagnosing) ท�าใหเกดความรสกตอตานและโกรธ เปนการแสดงใหเหนวา

ผใหบรการอยเหนอกวาและท�าตวเปนนกสบ

1.4 การชมแบบหวงผล (Praising Evaluation) การชมแบบหวงผลอาจใชไดผลในบางเวลา

แตไมชวยในการสรางสมพนธภาพเพราะเปนการยกยอทไมจรงใจและวางตวในฐานะผประเมน

2. การใหค�าแนะน�า (Sending solutions)ไดแก

2.1 สง บงการ (Ordering, directing, commanding) กระตนใหเกดการตอตานขดขน ท�าให

รสกวาความตองการของผรบบรการไมไดรบการใสใจ

2.2 การข (Threatening) การใชอ�านาจดวยการขจะท�าใหเกดความขนเคองใจโกรธตอตาน

และขดขน

2.3 การใชศลธรรมจรรยา (Moralizing)ท�าใหรสกผดรสกวาท�าตวไมเหมาะสมแปลความหมาย

วา“คณไมฉลาดพอทจะรวาตนเองควรปฏบตตวอยางไร”

2.4 การใชค�าถามทไมเหมาะสม (Excessive/inappropriatequestioning) ใชค�าถามปลายปด/

ค�าถามทไมเหมาะสมเชนใคร,ทไหนผรบบรการจะรสกวาผใหบรการก�าลงสอดรสอดเหน

2.5 การใหค�าแนะน�า (Advising) ผ ใหบรการไมไดร ชวตของผรบบรการทงหมดแมกระทง

ค�าแนะน�าทดทสดกอาจไมเหมาะกบผรบบรการ


3. การหลกเลยงทจะตอบสนองตอความกงวลใจของคสนทนา (Avoiding the other’s concerns)

3.1 การเปลยนเรองคย (Diverting,humoring,distracting) เปนการไมใหความใสใจ ไมเคารพ

ในความรสกและรสกวาถกปฏเสธ

3.2 การโตแยงดวยหลกการเหตผล (Logical argument) เปนการท�าตวเหนอกวาจะน�าไปส

การปกปองตนเองของผรบบรการและการโตเถยงกน

3.3 การใหความหวงแบบเลอนลอย (Reassuring) ผรบบรการจะรสกวาผใหบรการไมเขาใจ

ในตวเขาเปนการงายทจะพดใหความหวงแตไมเขาใจวาผรบบรการรสกแยอยางไร

ทกษะการปรกษา OARS


ทกษะการปรกษา OARS

การถามคำาถามปลายเปด (Open-ended questioning)

- การถามค�าถามปลายเปดเปนกระตนใหพดท�าใหมการอธบายขยายความซงจะชวยในการส�ารวจ

- ปญหาและพฤตกรรมและชวยในการสรางความสมพนธ

- ควรเรมดวยการถามค�าถามปลายเปดกอนจะเปลยนไปใชค�าถามทเปนจดส�าคญ/เฉพาะ

- การใชค�าถามปลายเปดจะท�าใหทราบขอมลทมากขนเกยวกบการรบรคณคาและความพงพอใจ

และสามารถน�าไปสความรบผดชอบของผรบบรการ

ตวอยางค�าถาม:“อะไรทคณตองการเรมตนในวนน?” “อะไรททำาใหคณเขารวมในการรกษา?”

ผใหบรการทใชวธการของMI อาจจะใหค�าแนะน�าหรอใหขอมลแกผรบบรการได แตตองกระท�าโดยใช

จตวญญาณของ MI ดงนนผใหบรการจะตองมการขออนญาตในการใหขอมลแกผ รบบรการและบอกขอมล

ทชดเจน เปนทางเลอกในการปฏบต เพอสงเสรมใหผ รบบรการมความเปนอสระในการเลอกตดสนใจดวย

ตนเอง การใชค�าถามปลายเปดจงเปนทกษะทผใหบรการน�ามาใชโดยมวธการของกระบวนการถาม-บอก-ถาม

(Elicit-Provide-Elicit)ทเปนวธการสนทนาเพอใหขอมลแกผรบบรการมวธการดงน

กระบวนการถาม-บอก-ถาม : Elicit-Provide-Elicit

1. ถาม: เพอดงความพรอมและความสนใจในการเปลยนแปลง

“ขออนญาตใหขอมล”“ผมมขอมลบางอยางเกยวกบการประเมนสขภาพของคณ”

“คณเคยไดยนเรองนมาอยางไรบาง”

2. บอก: ใหขอมลสะทอนกลบอยางเปนธรรมชาต

“จากผลการตรวจพบวา.........”


3. ถาม: ความเขาใจ/การแปลความหมายของผรบบรการจากทไดรบฟงขอมล

“คณมความเหนอยางไรบาง”

“คดอยางไรกบขอมลทไดรบฟงมาทงหมด”

การชนชมยนยนรบรอง (Affirmation)

การชนชมจะท�าใหผ รบบรการเกดพลงอ�านาจและความสามารถแหงตน (empowerment and

self-efficacy)กระตนใหเกดทศนคตวา“ฉนท�าได”ท�าใหมความหวงและความเชอ

ลกษณะของการชนชม

1. การแสดงใหเหนความพยายาม(สรางความส�าเรจทเกนจรง)

เชน“แมวาสถานการณจะดยากอยางไรคณยงไมยอทอทใหความรวมมอในวนน”

2. การแสดงใหเหนความเขมแขง(เปลยนมมมองทตอตาน)

3. การเนนย�าถงความเชอมน

เชน“คณมความมงมนมากจนท�าใหคณพบวธการทท�าใหเกดความส�าเรจ”

วธการชนชม

1. ชมแบบชดเจนและจรงใจ(Clearandgenuine)

2. หลกเลยงการใชค�าวา“ฉน”(focusonyou,parentalovertones)

3. ไมพดถงสงทเปนปญหา

4. ชมทความสามารถ/ศกยภาพของผรบบรการ

5. สงทเปนแงลบหรอการตอตานสามารถเปลยนมมมองเปนแงบวก(reframing:glasshalffull)

6. ค�าชมเชยไมใชการชนชม

การฟงอยางเขาใจและสะทอนความ (Reflective listening)

การสะทอนความเปนทกษะทส�าคญในการสรางสมพนธภาพและแสดงใหเหนถงการฟงและสะทอนความ

อยางเขาใจผรบบรการทแทจรง

วธการของการสะทอนความ

1. สะทอนทประโยคขอความทผรบบรการบอกไมใชค�าถาม,ลดน�าเสยงลงในชวงทายของการสะทอน

เสยงไมสง

2. พดสนๆประมาณ5–10ค�า

3. จบความรสกทซอนอยขางในแมจะไมไดพดออกมาสะทอนระดบความรนแรงของความรสก

4. เวนชวงหยดรอและมองสบตา

ประเภทของการสะทอนความ

1. การสะทอนความแบบธรรมดา(Simplereflection)แบงเปน

1.1 Repeating –ทวนความ

1.2 Rephrasing–ทวนวล

1.3 Paraphrasing–ถายทอดความ


2. การสะทอนความแบบซบซอน(Complexreflection)แบงเปน

2.1 Client’struemeaningorfeeling–ความหมายหรอความรสกทแทจรง

2.2 Double–sided–สะทอนสองดานขอความทขดแยงกนของผรบบรการ

2.3 Amplified–สะทอนความใหหนกขน

เปาหมายการสะทอน คอ“อะไรคอสงทผรบบรการตองการเปดเผย/แสดง/บอก”

การสรปความ (Summarization)

การสรปความเปนการสรปรวมความคด ความร สกทผ รบบรการบอกเลามากอนหนาน เปน

การพดใหมในสงทผรบบรการไดเลามาใหเปนระบบมากขนซงจะชวยใหเหนทศทางการสนทนา

ใชค�าพดสนกระชบใหไดใจความส�าคญทงหมดโดยสรปเนอหาและความรสกของผรบบรการ

การสรปความอาจจะใหความเหนไดวาความคดและความรสกทผรบบรการเลามความสอดคลองกน

อยางไรบาง

การสรปความ แบงเปน 3 ประเภทคอ

1. การสรปรวบรวมประเดน (Collecting) : รวบรวมขอมลแลวสรป ควรใชเปนระยะๆ เพราะชวย

กระตนchangetalkแตถาใชบอยเกนไปจะท�าใหการสนทนาไมเปนธรรมชาต

2. การสรปเชอมโยง(Linking):สรปค�าพดปจจบนทขดแยงกนกบสงทพดมากอนหนานกระตนใหเหน

ความขดแยงในสงทคด เกดความลงเลวาสงทคด/ท�าอยวาอาจไมใชสงทดทสด การสรปขอมลทขดแยงกนใหใช

ค�าเชอม“และ”ไมใชค�าวา“แต”

3. การสรปเพอน�าไปสการเปลยนแปลง (Transitioning) : สรปเมอเปลยนประเดนพดคยหรอตอง

เลอกเรองคย


ChangeTalk


คำาพดทเอยถงการเปลยนแปลง (change talk)

ค�าพดทเอยถงการเปลยนแปลงม 2 แบบ ไดแก ค�าพดเตรยมการจะเปลยนแปลง (preparatory

changetalk)และค�าพดทจะท�าการเปลยนแปลง(mobilisingchangetalk)

ค�าพดเตรยมการจะเปลยนแปลง (preparatory change talk) หมายถง ค�าพดทแสดงใหทราบวา

ผรบบรการมองเหนเหตผลทจะเปลยนแปลงและมความมนใจในความสามารถของตนเองทจะเปลยนแปลง

ลกษณะค�าพดทแสดงใหทราบวามpreparatorychangetalkไดแกDARN

- Desire:ค�าพดทแสดงความปรารถนาทจะเปลยนแปลงตนเอง

- Ability: ค�าพดทชใหเหนวาบคคลมความเชอในความสามารถของตนเองในการทจะเปลยนแปลง


- Reason:ค�าพดทแสดงใหทราบถงเหตผลของการเปลยนแปลงพฤตกรรม

- Need:ค�าพดของบคคลหรอสงทสะทอนใหทราบวามความตองการทจะเปลยนแปลงพฤตกรรม

ค�าพดทจะท�าการเปลยนแปลง (mobilisingchangetalk)เปนค�าพดทชใหเหนวาผรบบรการตดสนใจ

ทจะเปลยนแปลงพฤตกรรมตนเองหรอมความตงใจทจะปฏบต เปนค�าพดทสะทอนถงพนธะสญญาทจะกระท�าเพอ

เปลยนแปลงตนเอง

ลกษณะค�าพดทแสดงใหทราบวามmobilisingchangetalkไดแกCATS

- Commitment:ค�าพดทแสดงใหเหนพนธะสญญาวาตดสนใจทจะเปลยนแปลงพฤตกรรม

- Activation: ค�าพดทแสดงใหเหนวามแนวทางในการเปลยนแปลงพฤตกรรมแตยงเปนพนธะสญญา

ระยะสน

- TakingSteps:ค�าพดทแสดงใหเหนวาบคคลมทศทางทพรอมในการปฏบต

การกระตนใหเอยปากวาจะเปลยน (Evoking Change Talk)

ค�าถามปลายเปด เปนวธการทใชกระตนใหเอยถงความคดทไมสอดคลองกนของผรบบรการ ถามเพอให

ทบทวน ขยายมมมองท�าความเขาใจตอพฤตกรรมของตนเองและเหนประโยชนความส�าคญของการเปลยนหรอ

ไมเปลยนพฤตกรรมโดยปกต วธการนจะมประโยชนหลงจากไดเปดการสนทนาไปมากพอแลว ซงเวลาส�าหรบ

การเปลยนแปลงทผรบบรการเอยปากวาจะเปลยนมกจะเกดหลงจากประโยคสรปความ

วธการ Evoking Change Talk

การใชไมบรรทดการเปลยนแปลง

ใหมองยอนเหตการณในอดต

“กอนหนาทจะปวยเปนเบาหวาน ชวตของคณเปนอยางไร”

“ถาเทยบกบตอนนมความแตกตางกนอยางไรบาง”


ใหมองเหตการณในอนาคต

“ถาคณเปลยนแปลงตนเองไดสำาเรจ มอะไรจะเปลยนไปบาง”

“นบจากน 5 ป คณอยากใหชวตของคณเปนอยางไร”

ถามตรงๆถงผลเสย

“ถาไมทำาการเปลยนแปลงผลเสยทเกดขนกบคณมอะไรไดบาง”

ส�ารวจเปาหมายและคานยม

“เปาหมายในการดำาเนนชวตของคณคออะไร”

“ตองการอะไรในชวต”

“มอะไรทเปนอปสรรคทำาใหคณไปไมถงเปาหมายของคณบาง”

Sustain Talk และ Discord

“Sustain Talk”

เปนค�าพดทแสดงใหเหนวาผรบบรการยงตองการทจะท�าพฤตกรรมแบบเดมยงไมสนใจทจะปรบเปลยน


“Discord”

เปนค�าพดทผรบบรการสะทอนใหเหนถงความขดแยงกนในกระบวนการบ�าบดกบผใหบรการ

วธการทใชเมอพบSustain Talk และ Discord

การสะทอนความ

การย�าวาเปนสทธทเขาจะเลอกปฏบตหรอไมและเขามอ�านาจในการควบคมสทธทางเลอกนนๆ

(Emphasispersonalchoiceandcontrol)

เหนดวยกบสงทผรบบรการเสนอ และเชอเชญใหเสนอวธการตางๆ (Agreementwith a twist

andinviteco-operation)

การชวยใหมองปญหาจากหลากหลายมม(Reframing)



การฝกเทคนคกระบวนการใหการปรกษาเพอเสรมสรางแรงจงใจดวย OARS

ค�าชแจง : ใหแบงเปนกลมกลมละ 3 คนผเขารบการอบรมจะไดรบการมอบหมายใหสวมบทบาท 3 บทบาท

โดยเปนผรบบรการผชวยเหลอ/ผใหค�าปรกษาและเปนผสงเกตการณโดยแตละบทบาทมหนาทดงตอไปน

บทบาทของผรบบรการ : คนหาเรองททานก�าลงลงเลใจในการเปลยนแปลง ใหเลาใหผใหค�าปรกษาทราบถงการ

เปลยนแปลงททานก�าลงครนคดพจารณาอย

บทบาทของผใหการปรกษา : ใหการปรกษาเพอดวยภารกจของทานคอความพยายามใหมากทสดเทาทจะท�าได

ในการท�าใหผรบบรการส�ารวจพฤตกรรมตนเองอยางเปนกลางโดยใชทกษะการปรกษาOARS

บทบาทผสงเกตการณ : การจบประเดนของผสงเกตการณ: ลงรหสการใชทกษะการปรกษา OARS และ

การตกกบดกการสอสารจ�านวน12ประเภทในใบกจกรรมท4

ใหหมนเวยนบทบาททง 3 จนครบ (เวลา1ชวโมง) และอภปรายในกลมยอยแลกเปลยนความคดเหน

ในกลมยอยรวม2ประเดน1)ผรบบรการมความคดความรสกอยางไรขณะทเลาเรองราวตนเองกบผใหค�าปรกษา

2) ผใหค�าปรกษามความคด ความรสกอยางไร คดวาตนเองใชทกษะอะไรบาง ใชไดครบหรอไม 3) ผสงเกตการณ

เลาถงความคดความรสกและเลาถงผลการบนทกในใบกจกรรม(30นาท)


ใบกจกรรมท 4 สำาหรบผสงเกตการณ

ใหฟงตวอยางทผ ใหค�าปรกษาใชวธการแตละประเภทของทกษะการปรกษา OARS เมอทานไดยน

ขอความเหลานน ใหขดเครองหมายถก (/) ในชองทเหมาะสม ใหทานเขยนตวอยางขอความทดของการใชทกษะ

การปรกษาOARSททานไดยนจากผใหการปรกษา

การตอบสนองของผใหค�าปรกษา

จ�านวนครง (ขดเครองหมายถก)

ตวอยางทด

การใชค�าถามเปด

การชนชม

การสะทอนความ

การสรป

การตกกบดกการสอสาร

จ�านวน 12 ประเภท



ความรเทคนคและ

วธการลดพฤตกรรมเสยง :

เวชศาสตรการกฬาและ

การออกกาลงกายเฉพาะโรค

Exercise is medicine




เวชศาสตรการกฬาและการออกกำาลงกายเฉพาะโรค


วทยากร

รองศาสตราจารยพนตร ดร.รงชย ชวนไชยะกลตำาแหนงรองคณบดฝายวจยและวชาการ มหาวทยาลยมหดล

E-mail : [email protected] โทรศพท 02-441-4297-8 ตอ 304


-อาจารยประจ�าวทยาลยวทยาศาสตรและเทคโนโลยการกฬามหาวทยาลยมหดล


เวชศาสตรการกฬาและการออกกำาลงกายเฉพาะโรค


ภาระจากการเจบปวยดวยโรคไมตดตอ เปนสาเหตส�าคญทสงผลกระทบตอภาวะเศรษฐกจของประเทศเปนอยางมาก เนองจากมคาใชจายในการรกษาพยาบาลสง และกระทบตอคณภาพของการบรการพยาบาลทมอยอยางจ�ากด การสงเสรมใหคนไทยมสขภาวะทด ชมชนมความเขมแขงในการดแลสขภาพตนเองดวย ดงนน การปองกนและสงเสรมพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของประชาชนมความจ�าเปนทตองด�าเนนงานควบคไปกบการรกษาดวย

นยาม

กจกรรมทางกาย (Physical activity) หมายถง การเคลอนไหวรางกายทเกดขนจากกลามเนอลาย หดตวแลวน�าพลงงานมาใช การออกก�าลงกาย (Exercise) คอ การออกแรงใชงานกลามเนอจนท�าใหเกดการเคลอนไหวรางกาย เพอจดประสงคอยางใดอยางหนง หรอการออกแรงใชงานกลามเนอเพอท�าใหเกดการเคลอนไหวอยางมแบบแผน และท�าซ�าๆเพอใหรางกายเกดการเปลยนแปลงทตองการ การออกก�าลงกายเพอการรกษา (Therapeutic Exercise) คอ การเคลอนไหวสวนใดสวนหนงหรอ ทกสวนของรางกายเพอจดประสงคในการบ�าบดรกษา ลดอาการของผปวย ลดความบกพรองทเกดขน และชวย เพมประสทธภาพของรางกายใหดขน ความรพนฐานเกยวกบการออกก�าลงกายแหลงพลงงานของรางกายการเคลอนไหวรางกายของมนษยอาศยการหดตวของกลามเนอตางๆ ในการท�างานกลามเนอตองการพลงงานมาใชในรปของ ATP ซงการสราง ATPจ�าเปนตองอาศยสารอาหารคารโบไฮเดรทโปรตนและไขมนมาเปลยนเปนรปแบบตางๆเราสามารถแบงกระบวนการสรางพลงงานตามล�าดบการน�ามาใชออกเปน3ระบบดงน

รปท 1แสดงแหลงพลงงานของรางกาย

(คดจาก McArdle WD, Katch FI, Katch VL. Exercise physiology. 3rd ed. Philadelphia: Lea & Febiger, 1991.)

วทยากรโดย รองศาสตราจารยพนตร ดร.รงชย ชวนไชยะกล

สรปบทเรยน โดย ธดารตน อภญญา


1. ระบบ ATP-PCr หรอ Immediate energy system เปนการสรางพลงงานโดยการสลาย

สารครเอตนฟอสเฟตทเกบสะสมไวในเซลล พลงงานจากวธนถกใชเปนล�าดบแรกเมอกลามเนอท�างาเนองจาก

สามารถน�าออกมาใชไดในทนทจงเปนแหลงพลงงานหลกในชวง 30 วนาทแรกของการออกก�าลงแตมขอจ�ากดดาน

ระยะเวลาเนองจากสารครเอตนฟอสเฟตมจ�ากดถาออกก�าลงหนกๆ สามารถใชไดไมถง 10 วนาทเชนการวง

แขงขน100m

2. ระบบไกลโคไลซส หรอ Short term energy system เปนการสรางพลงงานโดยการสลาย

สารไกลโคเจนหรอกลโคส ทเกบสะสมไวโดยไมไชออกซเจน ระบบนจะถกน�ามาใชเมอพลงงานจากระบบแรกเรม

หมดไป โดยเฉลยจะเปนชวง 30-90 วนาทแรกของการท�างาน มกจะใชในงานทมความหนกปานกลางถงหนกใน

นกกฬาทฝกฝนการใชพลงงานระบบนจะมปรมาณของกลโคสและไกลโคเจนทสะสมไวในกลามเนอมากขน เชน

นกวงระยะกลาง(200-400เมตร)

3. ระบบแอโรบค หรอ Long term energy system เปนการสรางพลงงานจากกลโคสกรดไขมน

และกรดอะมโน ผานกระบวนการทใชออกซเจน ระบบนตองอาศยเวลาในการเรมท�างานประมาณ 2-3 นาทซงจะ

พอดกบทสองระบบแรกท�างานสนสด แตมขอดคอปรมาณพลงงานทไดมาก ไมจ�ากด ทงนขนกบความสามารถใน

การใชพลงงานของแตละบคคล กรณทท�างานหนกจนเกนขดความสามารถในการใชออกซเจนสงสด (VO2max)

รางกายกจะเปลยนมาสรางพลงงานดวยวธไกลโคไลซสอกครงหนง

ผลกระทบของการออกก�าลงกายเมอเรมออกก�าลงกาย จะเกดการเปลยนแปลงขนกบรางกายเพอ

ปรบตวรบผลกระทบทเกดขนการเปลยนแปลงดงกลาวม2ประเภทคอ

1. การปรบตวทนท (Response) เปนการเปลยนแปลงทเกดขนชวคราว เมอหยดออกก�าลงกาย

รางกายจะกลบเปนเหมอนเดมเชนชพจรสงขนความดนโลหตสงขนเปนตนแตถาผนนออกก�าลงกายตอไปในขนาด

ทมากพอกจะเกดการปรบตวระยะหลงขน

2. การปรบตวระยะหลง (Adaptation or Training effect) เปนการเปลยนแปลงทเกดขนเพอ

ปรบสภาพรางกายใหม ใหสามารถรองรบผลกระทบทเกดขนจากการออกก�าลงกายในขนาดทหนกมากกวาปกต

เชนขนาดกลามเนอใหญขนกลามเนอมความแขงแรงและทนทานมากขนเปนตน

ชนดของการออกกำาลงกาย

การออกก�าลงกายแบงตามวตถประสงคไดเปน4ชนดคอ

1. การออกก�าลงกายเพอความแขงแรงของระบบหวใจ ปอดและหลอดเลอด

Cardiorespiratory exercise

- Adultsshouldgetatleast150minofmoderate-intensityexerciseperwk.

- Exerciserecommendationscanbemetthrough

30-60minutesofmoderate-intensityexercise(fivedaysperweek)or

20-60minutesofvigorous-intensityexercise(threedaysperweek).

- Onecontinuous sessionandmultiple shorter sessions (of at least 10min) are

bothacceptabletoaccumulatedesiredamountofdailyexercise.

- Gradualprogressionofexercise time, frequencyand intensity is recommended

forbestadherenceandleastinjuryrisk.


- Peopleunabletomeettheseminimumscanstillbenefitfromsomeactivity.

2. การออกก�าลงกายเพอความแขงแรงทนทานของกลามเนอ Resistance exercise

- Adultsshouldtraineachmajormusclegrouptwoorthreedayseachweekusing

avarietyofexercisesandequipment.

- Verylightorlightintensityisbestforolderpersonsorpreviouslysedentaryadults

startingexercise.

- Foreachexercise,8-12repetitionsimprovestrengthandpower,10-15repetitions

improve strength inmiddle-age and older persons starting exercise, and 15-20 repetitions

improvemuscularendurance.

- Twotofoursetsofeachexercisewillhelpadultsimprovestrengthandpower.

- Adultsshouldrestatleast48hoursbetweenresistancetrainingsessions.

3. การออกก�าลงกายเพอความยดหยน Flexibility exercise

- Adults shoulddoflexibilityexercisesat least twoor threedayseachweek to

improverangeofmotion.

- Each stretch should be held for 10-30 sec to the point of tightness or slight

discomfort.

- Repeateachstretchtwotofourtimes,accumulating60secondsperstretch.

- Static,dynamic,ballisticandPNFstretchesarealleffective.

- Flexibilityexerciseismosteffectivewhenthemuscleiswarm.Trylightaerobic

activityorahotbathtowarmthemusclesbeforestretching.

4. การออกก�าลงกายเพอการท�างานทประสานกน Neuromuscular exercise

- Neuromotor exercise (sometimes called “functional fitness training”) is

recommendedfortwoorthreedaysperweek.

- Exercises should involvemotor skills (balance, agility, coordination and gait),

proprioceptiveexercisetrainingandmultifacetedactivities(taichiandyoga)

- Toimprovephysicalfunctionandpreventfallsinolderadults.

- 20-30minutesperdayisappropriateforneuromotorexercise.

หลกของการออกก�าลงกายเพอการรกษาในการน�าการออกก�าลงกายมาใชในการรกษาผปวยนน

การปรบตวระยะหลง (Training effect) เปนเปาหมายหลกทตองการจากการออกก�าลงกายโดยการปรบตว

จะเกดตามทตองการไดตองท�าตามหลกการดงน

หลกความจ�าเพาะ (Specificity principle) หมายถง การปรบตวของรางกายจะเปนไปตาม

วตถประสงคของการออกก�าลงกายนนรวมถงเกดการเปลยนแปลงในสวนของรางกายนนดวยเชนการฝกเพมก�าลง

กลามเนอของแขนกจะสงผลใหกลามเนอแขนเทานนทแขงแรงขน

หลกการออกก�าลงทหนกกวาการใชงานปกต (Overload principle) นอกจากตองออกก�าลง

ใหตรงตามวตถประสงคแลว การฝกจะตองท�าในขนาดทมากกวาปกตทท�าอย โดยอาจเพมความหนก (Intensity)

ระยะเวลาในการฝกแตละครง(Duration)หรอความถ(Frequency)กได


หลกความจ�าเพาะสวนบคคล (Individual difference) หมายถง หลงจากผานการฝกฝนท

เหมอนกน ซงการปรบตวในแตละคนจะไมเทากน อาจเกดจากสภาพรางกายกอนฝก ชนดของไยกลามเนอทม

มาแตเดมพนธกรรมเชอชาตเปนตน

การคนสภาพเดม (Reversibility difference) หมายถง การปรบตวของรางกายทเกดจาก

การฝกฝนนนจะเปลยนกลบสสภาพเดม ถาการฝกไมไดกระท�าตอเนอง เชนภายหลงการฝกยกน�าหนกขนาดของ

กลามเนอโตขนเมอหยดฝกกลามเนอจะลบลงเทากบกอนฝกประเภทของการออกก�าลงกาย

การออกก�าลงแตละประเภทจะมผลทแตกตางกนดงทกลาวในหลกความจ�าเพาะ จงมความจ�าเปน

ทตองรจกและสามารถจ�าแนกไดวากจกรรมใดใหผลดานใด โดยทวไปนยมแบงประเภทการออกก�าลงกายตาม

วตถประสงคหรอเปาหมายดงน

1. การบรหารขอเพอคงหรอเพมพสยของการเคลอนไหวของขอ (Range of motion exercise,

ROM exercise)ม4ประเภทคอ

1.1.Active exercise (AROM) คอการเคลอนไหวดวยตนเองเองโดยตลอด ใชในกรณท

ผออกก�าลงมก�าลงกลามเนอเพยงพอและขอไมตด โดยทวไปในกรณทพสยของขอยงเปนปกตควรจะขยบขอครบ

พสยอยางนอยวนละสองรอบรอบละอยางนอย3ครง6(มกแนะน�าใหท�า10ครงตอรอบ)

1.2.Activeassistiveexercise(AAROM)คอการเคลอนไหวดวยตนเองใหมากทสดสวนทเหลอ

คอยชวยใหเคลอนไหวจนครบพสยของขอ โดยใชแรงจากภายนอก อาจมาจากผชวย เครองมอ หรอสวนอนของ

รางกายตนเองกไดใชในกรณทมอาการออนแรงบางสวนท�าใหเคลอนไหวขอเองไดไมครบพสย

1.3.Passive exercise (PROM) คอ การใชแรงจากภายนอกชวยเคลอนไหวตลอดพสยของการ

เคลอนไหวของขอใชในกรณทไมสามารถขยบขอไดเอง

1.4.Stretching exercise คอ การใชแรงชวยดดยดขอหรอเนอเยอรอบๆเพอเพมพสยการ

เคลอนไหวใชในกรณทขอยดตดจากสาเหตตางๆ

2. การออกก�าลงกายเพอเพมความแขงแรง (Strengthening exercise) คอการบรหารเพอให

แรงสงสดในการหดตวของกลามเนอเพมขน โดยถอหลกการทส�าคญตาม DeLorme axiom7 ทวาใหกลามเนอ

หดตวตานแรงตานทสงซ�าๆ กนในปรมาณทก�าหนด (High load low repetition) การออกก�าลงชนดนสามารถ

แบงยอยตามการหดตวของกลามเนอได3ประเภทดงน

2.1. Isometric exercise ท�าโดยใหออกแรงเกรงกลามเนอ หรอตานตอวตถโดยไมมการ

เคลอนไหวของขอ การออกแรงควรจะใชแรงมากและนานพอจนกระตนใหใยกลามเนอทงหมดออกมาท�างาน

จงจะไดผลดโดยทวไปแนะน�าใหออกแรงเกรงเตมทหรออยางนอย 60-80% ของแรงสงสด นานครงละ 6 วนาท

กสามารถเพมความแขงแรงของกลามเนอได 7 หรออาจใชวธของMc-Donaugh และ Davies ทแนะน�าใหเกรง

คางไวเพยง 2-3 วนาทพก 2-3 นาทสลบกนและท�าตดตอกนอยางนอย 5 ครงในหนงวน โปรแกรมนพบวาเพม

ความแขงแรงของกลามเนอไดประมาณ 5% ตอสปดาห 8 วธนมขอดคอ ท�าไดขณะทขอถกจ�ากดการเคลอนไหว

หรอมอาการปวดมากเมอเคลอนไหวแตความแขงแรงทเพมขนจะจ�ากดอยเฉพาะทองศาใดองศาหนงของขอเทานน

2.2. Isotonic exercise เปนการออกก�าลงตานแรงตานซงคงทตลอดพสยของการเคลอนไหวใน

การฝกควรมแรงตานทงการหดตวแบบConcentricและEccentricเพราะจะไดผลดกวาการฝกอยางใดอยางหนง

ในดานการเพมความแขงแรงและขนาดของใยกลามเนอTypeIIขอดของการฝกแบบนคอใชไดทงการออกก�าลงกาย


เพอเพมความแขงแรงและความคงทนมผลกระทบตอความดนโลหตนอยกวาแบบอนท�าได3วธ

- ออกก�าลงโดยใชแรงโนมถวงเปนแรงตานการเคลอนไหวเชนนงหอยขาแลวเหยยดตรงกางแขน

ขนลงเปนตนใชในระยะเรมแรกทยงไมตองการแรงตานมาก

- ออกก�าลงโดยผชวยออกแรงตาน มขอดคอสามารถควบคมแรงตานไดตามก�าลงของ และท�าได

ทกสวนของรางกาย

- ออกก�าลงโดยใชเครองมอเปนตวตาน เชน การใชถงทรายถวง หรอการออกก�าลงดวยอปกรณ

ยกน�าหนกตางๆ มสองเทคนคใหญๆคอ Progressive resistive exercise ของ DeLorme10 (เปนการออก

แรงตานโดยมการเพมแรงตาน หรอน�าหนกขนอยางตอเนอง เรมตนจากการหาน�าหนกสงสดเทาทความสามารถ

ของกลามเนอขณะนนยกไดจ�านวน 10 ครงเทานน (10 RM) ขนาดน�าหนกนถอเปน 100% เรมตนฝกโดยการ

ยกน�าหนกขนาด50%10ครงแลวพกตอดวยยกน�าหนก75%10ครงและ100%10ครงตามล�าดบวธนสามารถ

เพมความแขงแรงไดถง 15% ในอาทตยแรก) และ Regressive resistive exercise (Oxford technique)11

(เปนการฝกทตรงกนขามกบวธกอนหนา โดยเรมยกน�าหนกขนาด100%10ครงกอนแลวยกน�าหนก75%และ

50%ตามล�าดบ)

2.3.Isokinetic exercise เปนการออกก�าลงตานวตถทเคลอนไหวไปดวยความเรวคงทโดยใช

เครองมอควบคมแรงตานใหคงทตลอดพสยของการเคลอนไหวขอดของการออกก�าลงแบบนคอสามารถใชแรงสงสด

ไดตลอดพสยการเคลอนไหวซงท�าไมไดดวย Isotonic exercise และคอนขางปลอดภยตอการบาดเจบ แตตองใช

เครองมอซงมราคาแพงและผลทไดจ�ากดเฉพาะในการท�างานทความเรวทฝกหรอต�ากวาเทานน

3. การออกก�าลงกายเพอเพมความคงทน (Endurance exercise) แบงเปน2ประเภทคอ

3.1. ความคงทนของกลามเนอ (Muscular endurance) เปนการฝกใหกลามเนอสามารถหดตว

ท�างานไดเปนเวลานาน ท�าโดยใหกลามเนอท�างานตานแรงตานเบาๆ ซ�ากนเปนเวลานาน (Low load high

repetition) และถาออกก�าลงตอเนองจนกลามเนอเกดอาการเปลย (Fatigue) จะเกดความแขงแรงเปน

ผลพลอยไดรวมดวย โดยทวไปแนะน�าใหออกแรงกลามเนอนนประมาณ 15-40% ของก�าลงสงสด ท�าตอเนองกน

หลายๆครงหรอจนเกดอาการเปลย

รปท 2แสดงอตราการเตนของหวใจเปาหมายของการออกก�าลงกายเพอเพมความคงทนของรางกายตามอาย(จาก McArdle WD, Katch FI, Katch VL.Exercise physiology.3rd ed. Philadelphia: Lea & Febiger, 1991.)


3.2.ความคงทนของรางกาย(Cardiovascularendurance)หรอความคงทนของระบบหวใจและ

หลอดเลอด เปนการฝกเพอใหรางกายโดยรวมสามารถท�างานไดนานขน มกใชวธออกก�าลงกายแบบแอโรบก

เปนหลกคอเปนการออกก�าลงโดยใชกลามเนอมดใหญท�างานซ�าๆกน โดยไมเนนทกษะ และไมเฉพาะเจาะจงกบ

กลามเนอมดใดมดหนงเชนวงวายน�าขจกรยานเปนตน

4. การออกก�าลงกายเพอการผอนคลาย (Relaxation exercise) คอการบรหารเพอใหผปวยรบรถง

ความรสกของการหดตวของกลามเนอเพอสามารถบงคบใหกลามเนอผอนคลายไดมประโยชนในผปวยทมกลามเนอ

ตงตวมากจนมอาการปวดหรอในรายทมกลามเนอยดตด(Contracture)สามารถใชรวมกบการดดยดกลามเนอเพอ

ใหผลดขนอาจแบงเปน2ประเภทคอ

4.1.การผอนคลายทวไปคอท�าใหเกดการผอนคลายทวรางกายมกมผลตอสภาพจตใจรวมดวย

เชนการฝกการหายใจ(Breathingexercise)การฝกสมาธ

4.2.การผอนคลายเฉพาะทใชในกรณทตองการผอนคลายกลามเนอโดยตรง มหลายวธเชน

ContracRelaxexerciseคอการใหเกรงกลามเนอมดทตองการรกษาโดยอาจเกรงแบบIsometricหรอIsotonic

ทมแรงตานกไดแลวสลบกบการผอนคลายการเกรงกลามเนอจะชวยใหรบรถงภาวะผอนคลายไดชดขน และถาท�า

ซ�าๆจนกลามเนอเกดอาการลาจะชวยใหผอนคลายดขน

5. การออกก�าลงกายเพอฝกการประสานงานและทกษะ (Coordination and Skill training)

เปนการฝกความสามารถในการใชกล มกลามเนออยางถกตอง เพอใหท�างานประสานกนไดราบเรยบและม

ประสทธภาพ โดยทวไปการออกก�าลงกายนมกใชกบผปวยทมปญหาการควบคมการเคลอนไหวเนองจากระบบ

ประสาทหรอในนกกฬาอาชพทฝกเพอกลบเขาสการแขงขน

รายละเอยดการใหโปรแกรมการออกก�าลงกายในการแนะน�าโปรแกรมการออกก�าลงกายนนควรจะ

ประกอบดวยรายละเอยดดงน

1. วตถประสงคของการออกก�าลงเชนเพอเพมความแขงแรงเพมความยดหยนเปนตน

2. วธการออกก�าลง(Mode)เชนการวงยกน�าหนกปนจกรยาน

3. ความแรง(Intensity)ขนกบวตถประสงคและความแขงแรงเดมของแตละบคคล

4. ระยะเวลา(Duration)

5. ความถ(Frequency)

6. เกณฑการปรบเปลยนโปรแกรม(Progression)

7. ขอควรระวงในการออกก�าลง(Precaution)


การออกกำาลงกายเพอสขภาพในคนปกต

การออกก�าลงกายเพอสขภาพทแนะน�าสวนใหญเปนการออกก�าลงแบบแอโรบก ซงมหลากหลายรปแบบ

การวดระดบความหนกของการออกก�าลงแบบนสามารถท�าไดหลายวธแตทนยมกนมากและมความแมนย�าสงคอ

การวดอตราการเตนของหวใจแลวน�ามาเทยบเปนรอยละของอตราการเตนของหวใจสงสด (%HRmax) คาอตรา

การเตนของหวใจสงสดนไดจากการน�า 220 – อายสวนวธอนทมความแมนย�ากวาคอการวดอตราการใชออกซเจน

ของรางกาย(%VO2max)แตตองอาศยเครองมอและบคลากรเฉพาะสวนใหญใชในทางการแพทยหรอการศกษา

วจยเทานนเราสามารถเทยบอตราการเตนของหวใจกบอตราการใชออกซเจนของรางกายเพอบอกระดบความหนก

ของกจกรรมทกระท�าไดดงตารางท1

สวนวธวดอนๆเชน การใช Borg scale คอการเทยบระดบความเหนอยออกมาเปนตวเลขมคาตงแต 6

(ไมรสกเหนอย)ถง20 (เหนอยมากทสด)หรอการวดระดบความหนกดวยคาMETsซงเปนคาตวเลขทบอกระดบ

ความหนกของกจกรรมทกระท�า ค�านวณไดจากปรมาณการใชออกซเจนของรางกายตอน�าหนกตวขณะท�า

กจกรรมตางๆมาแปลงคาทไดจะเปนตวเลขมาตรฐานทใชเปรยบเทยบระหวางบคคลได

ตารางท 1แสดงระดบความหนกของกจกรรมทางกายชนดแอโรบคและกจกรรมชนดเพมความแขงแรง

*คาabsoluteintensityทแสดงเปนคาเพศชายส�าหรบเพศหญงจะนอยกวา1–2METs

**สามารถท�าซ�าได8–12ครงส�าหรบผอาย<50–60ปหรอ10–15ครงส�าหรบผทอาย50–60ป

@ระดบความเหนอยหรอความหนกในการท�ากจกรรม(Borg’sratingofperceivedexertion:6–20scale)

(ดดแปลงจาก American College of SportsMedicine. ACSM’s Guidelines for exercise testing and

prescription.6thed.Philadelphia:LippincottWilliams&Wilkins;2000.)

การออกก�าลงกายเพอสขภาพในคนปกตการออกก�าลงกายเปนหนงในวธสรางเสรมสขภาพทดและได

ถกน�ามาใชเปนหวขอหลกในการรณรงคสรางสขภาวะทงในประเทศไทยและระดบโลก จากขอมลป 2545 ของ

องคการอนามยโลกรายงานวา สาเหตการตายของประชากรโลกกวา 60% ตายดวยโรคเรอรงทไมตดตอ และ

โรคนกอใหเกดภาระสงถง 47% ประมาณการณวาอตราการตาย และการเปนภาระจะสงขนอกในอนาคต

การปองกนและแกไขปญหาเหลานสวนหนงใชการออกก�าลงกายได เชน การออกก�าลงหรอมกจกรรมทางกายใน


ระดบความหนกปานกลาง (Moderate intensity) เกนกวาวนละ 30 นาทตอเนองกนเปนเวลานานพอจะเกด

ผลประโยชนดานสขภาพ(Healthbenefit)

- ลดอตราการตายจากโรคหลอดเลอดหวใจโรคหลอดเลอดสมองไดหนงในสาม

- ลดอบตการณการเกดโรคหลอดเลอดหวใจโรคเบาหวานชนดท2และมะเรงล�าไสใหญลงได50%

- ลดหรอปองกนการเกดโรคกระดกพรนอนจะน�าไปสกระดกสะโพกหก

- รกษาโรคปวดหลงเรอรง

- ชวยลดความเครยดและมสขภาพจตทด

- ชวยควบคมหรอลดพฤตกรรมท�าลายสขภาพเชนสบบหรใชสารแสพตดเปนตน

และจากการศกษาทางการแพทยพบวาการทบคคลมกจกรรมทางกายนอย (Physical inactivity)

สงผลตอภาวะสขภาพโดยตรง โดยเฉพาะผทท�างานนงโตะ (Sedentary lifestyle) ถอเปนกลมเสยงตอการเกด

โรคหลอดเลอดหวใจ โรคหลอดเลอดสมอง โรคเบาหวานสงขน และยงพบวาอตราการตายจากโรคดงกลาวสงขน

อยางชดเจน

ในทนขอยกตวอยางรายงานการศกษาความสมพนธระหวางภาวะการออกก�าลงกาย และอบตการณ

โรคหลอดเลอดหวใจ ซงท�าการตดตามประชากรชายโดยแบงกลมภาวะการออกก�าลงกายตามปรมาณกจกรรม

ทางกายทท�าในแตละวน พบวา กลมทมกจกรรมทางกายมากจะมอบตการณการเกดโรคหลอดเลอดหวใจต�ากวา

และพบความสมพนธแบบตรงกนขามระหวางระดบความหนกของการออกก�าลงและการเกดโรคการออกก�าลงกาย

ทกลาวถงมหลายประเภทแตชนดทพบวาเกดประโยชนอยางชดเจนไดแก วง ยกน�าหนก และกระโดดเชอก

สวนการจอกกงวายน�าปนจกรยานยงมหลกฐานไมเพยงพอ

การออกกำาลงกายเพอการรกษาโรค

ในทนจะขอกลาวถงประโยชนของการออกก�าลงกายดานการรกษาบรรเทาอาการของโรคโดยเนนโรคทม

หลกฐานทางวทยาศาสตรชดเจนและน�ามาใชกนอยางแพรหลายดงน

กอนจะใหโปรแกรมการออกก�าลงกายเฉพาะโรคตองมการด�าเนนงาน/ประเมนตางๆดงน

1. ซกประวตสวนตวครอบครวโรค/กลมอาการทอาจเปนปญหาการออกก�าลงกาย

- บหรเหลากาแฟ

- PAR-Q(Physicalactivityreadinessquestionnaire)

2. ตรวจรางกาย (Physical exam)

- ลบคลาปมปม-นน-บม-เอยง-คด–โกง(Palpation)

- ยก-ขยบดองศาการเคลอนไหว(Rangeofmotion)

- ขยบ-เดน-ใหด(Functionalevaluation)

3. การทดสอบ (Testing) เพอ

- แยกแยะระดบสมรรถภาพทางกาย(Individual’sPhysicalPerformance)

- ความเสยง(Risks)ขอตองหาม(Contraindications)

- เพมเตมอปกรณเพอชวยใหออกก�าลงกายได (Special needs to overcome exercise

limitations)

4. ตงเปาหมาย (Targeting/Aims)


แบบประเมน PAR-Q (Physical activity readiness questionnaire)

แบบประเมนความพรอมกอนการออกก�าลงกาย(Physical Activity Readiness Questionnaire :

PAR-Q) เปนเครองมอขนต�า ในการคดกรองผทตองการเขารวมการทดสอบหรอโปรแกรมการออกก�าลงกายทม

ความหนกปานกลางขนไป แบบประเมนนสามารถใชในภาคสนามระดบชมชน สถานประกอบการไปจนถง

หนวยบรการระดบตางๆ

เปนแบบประเมนทถกคดคนโดยสถาบนHealthCanadaประกอบดวยขอค�าถามทงสน7ขอเหมาะสม

ส�าหรบประเมนบคคลทวไปอายระหวาง15-69ป โดยผตอบตามCommonsenseและถามผประเมนไดหาก

ไมเขาใจผประเมนตองไมถามค�าถามน�าและสามารถใชประเมนซ�าไดทกๆ1ป

รปภาพท 1PhysicalActivityReadinessQuestionnaire:PAR-Q

ตวอยางในทนจะกลาวถงประโยชนของการออกก�าลงกายดานการรกษาบรรเทาอาการของโรค

(นพ.สทธพงษ ทพชาตโยธน และ ผศ.นพ.วฒชย เพมศรวาณชย) โดยเนนโรคทมหลกฐานทางวทยาศาสตรชดเจน

และน�ามาใชกนอยางแพรหลายดงน

การออกกำาลงกายในผปวยโรคหลอดเลอดหวใจ

ผปวยโรคหลอดเลอดหวในหลงจากไดรบการรกษาในระยะแรกจนอาการคงทแลวมกไดรบค�าแนะน�าให

ออกก�าลงกายหรอเขารวมโปรแกรมเวชสาสตรฟนฟหวใจรวมกบการรบประทานยาไดมการรวบรวมผลการศกษา

เกยวกบการออกก�าลงกายไดผลดงน

- การออกก�าลงกายสามารถลดอตราการตายโดยรวมในผปวยโรคหลอดเลอดหวใจลง27%(OR0.73,

95%CI 0.54 – 0.98) และสามารถลดอตราการตายจากโรคหวในลงได 3.1% (OR 0.69, 95%CI 0.51 –09.4)

โดยการออกก�าลงกายทใหในการศกษาเปนการออกก�าลงกายแบบแอโรบคดวยวธตางๆเชนการเดนเรววงปนจกรยาน


ระยะเวลาการศกษาแตกตางกนตงแต6สปดาหถง1ป

- โปรแกรมเวชศาสตรฟนฟหวใจทน�ามาใชในการรกษาสามรรถลดอตราการตายโดยรวมและอตราการ

ตายจากโรคหวใจลงไดเชนกน(13%,26%ตามล�าดบ)โปรแกรมสวนใหญเนนทการใหความรการปรบเปลยนปจจย

เสยงตางๆสวนการออกก�าลงกายใหผปวยท�าเองโดยผรกษาคอยกระตนและใหค�าแนะน�า

มการศกษาเกยวกบประโยชนของโปรแกรมเวชศาสตรฟนฟและการออกก�าลงกายในผปวยโรคหลอดเลอด

หวใจพบวาในการลดอตราการตายคาจ�านวนทตองรกษา (Number needed to treat:NNT) เทากบ 32 – 72

แตกตางกนไปในแตละการศกษาและประโยชนของการออกก�าลงกายเพอเพมคณภาพชวตคา NNT เทากบ

6–10

การออกก�าลงกายในผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 (type II DM)

ผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 มกมปญหาเรองไขมนในเลอดสงน�าหนกตวเกนรวมดวยซงปจจยดงกลาว

มสวนเสรมใหเกดอาการแทรกซอนสงขนเชนโรคหลอดเลอดสมองโรคหลอดเลอดหวใจทงสองปจจยสามารถรกษา

ไดดวยการออกก�าลงกายมการศกษาประโยชนของการออกก�าลงกายในโรคเบาหวานดงน

- การออกก�าลงกายสามารถลดคาHbA1Cลงได0.66%(p<0.001)

- การศกษาตดตามผปวยโรคเบาหวานเกยวกบอตราการตายโดยรวมพบวาผปวยทมระดบความฟต

(Cardiorespiratoryfitness)ต�ามอตราการตายทสงกวากลมทระดบความฟตสง4.5เทา

- การออกก�าลงกายทแนะน�าคอออกก�าลงแบบแอโรบคโดยแนะน�าวาควรท�าอยางนอย 150 นาทตอ

สปดาหดวยระดบความหนกปานกลาง (40 – 60% VO2max) หรอ 90 นาทตอสปดาหทระดบความหนกสง

(>60%VO2max)และควรท�าอยางนอย3ครงตอสปดาหไมควรเวนเกน2วนตดตอกน

- การออกก�าลงโดยใชแรงตาน (resistance exercise) พบวาสามารถลดระดบ HbA1C ลงได

1.1– 1.2% และสามารถลดอตราการเกดโรคหลอดเลอดหวใจลงไดถาท�าไดมากกวา 4 ชวโมงตอสปดาหโดย

แนะน�าใหท�า3ครงตอสปดาหดวยความหนกปานกลาง(ใชน�าหนกตานไมเกน8–10RM)

การออกก�าลงกายในผทระดบน�าตาลในเลอดสงหลงกนน�าตาล (Impaired glucose tolerance)

ผทมระดบน�าตาลในเลอดสงหลงกนน�าตาลหรอมภาวะ IGT มโอกาสเกดโรคเบาหวานไดสงกวาคนปกต

ถง 20% โดยเฉพาะถาพบรวมกบภาวะอวน (BMI ≥ 30) การออกก�าลงสามารถลดอตราการเกดโรคเบาหวาน

ไดดงการศกษาของTuomilehto18 ใหผทมภาวะ IGTปรบเปลยนวถชวตคอลดน�าหนก(ประมาณ5%)ควบคม

อาหารและออกก�าลงกายแบบแอโรบคดวยระดบความหนกปานกลางนาน30นาทตอวนและตดตามไป3ปพบวา

อบตการณของการเกดเบาหวานลดลง58%(p<0.001)เมอเทยบกบกลมควบคม

ในการศกษาของ William และคณะไดศกษาผลของการปรบเปลยนวถชวตเทยบกบการใชยา

Metformin เพอลดการเกดเบาหวานในผทมภาวะ IGT พบวาทงสองกลมควบคมหลงตดตามไป 3 ปไดคา NNT

ของกลมทใชการปรบเปลยนวถชวตเทากบ6.9สวนในกลมทใชยาเทากบ13.9


การออกก�าลงกายในผโรคความดนโลหตสง

การออกก�าลงกายสามารถลดความดนโลหตไดทงในผทยงไมเปนโรคและผปวยโรคความดนโลหตสง

อยแลวจากรายงานการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบผลของการออกก�าลงกายแบบแอโรบกดวยระดบความหนก

ปานกลางตอเนองตงแต 1 เดอนขนไป20 พบวาสามารถลดความดนโลหตลงได 3.0-3.5 มลลเมตรปรอทโดย

พบวากลไกการลดความดนโลหตประกอบดวยการลดแรงตานทานของหลอดเลอดสวนปลาย (Peripheral

vascularresistance)ลดระดบของNorepinephrineและReninactivityในเลอดนอกจากนยงพบการเพมขน

ของไขมนชนดHDLซงเปนปจจยทสมพนธกบการเกดโรคหลอดเลอดหวใจ

การออกก�าลงกายทแนะน�าในโรคนคอออกก�าลงแบบแอโรบกดวยระดบความหนกปานกลางหรอประมาณ

40-70%VO2maxนาน 30-60 นาทตอวนอยางนอย 3 ครงตอสปดาหเมอท�าตอเนองเปนประจ�าสามารถลด

อตราการเกดโรคหลอดเลอดหวใจไดและการออกก�าลงเกนกวา 5 ครงตอสปดาหไมพบประโยชนดานนมากขน

สวนการออกก�าลงเพอเพมความแขงแรงไมพบประโยชนทชดเจนทงนบางคนอาจไมตอบสนองตอการออกก�าลง

ดงกลาวอาจจะจะเกดจากสาเหตทางพนธกรรมหรอกลไกการเกดโรคในรายนน


ใบงานท 1

“Exercise Prescriptions in Cardiovascular Disease”

ตอไปนเปนการสรางโปรแกรมเพอน�าสการสงการออกก�าลงกายใหผรบบรการเพอมงเปาสการออกก�าลง

กายเทานนจงใหเปนไปตามขอมลในScenarioเฉพาะเรองนและใหทานทาExerciseprescriptionลงบนกระดาษ

นใหครบถวนมากทสด(อาจตอบไดมากกวา1อยางในแตละขอค�าถาม)ทานสามารถตรวจค�าตอบไดในภายหลง

Scenario มดงน ผ ปวยชายไทยอาย 65 ป สง 165 ซม น�าหนก 75 กก ไดรบการวนจฉย

หลอดเลอดหวใจอดตน (CoronaryArterydisease) ไดรบการผาตดCABG (เบยงเสนเลอดหวใจ)มานาน1ป

ขณะนอาการทวไปปกตดแพทยไดท�า Exercise Stress Test และแนะน�าใหมาออกก�าลงกายตองการปรกษา

เรองการออกก�าลงกาย

1. ทานคดวาสงทควรกระท�าในเบองตนกอนออกก�าลงกายประกอบดวย

เชคความดนโลหต

ประเมนความพรอมกอนออกก�าลงกาย(PAR-Q)

กนยาเดมตามปกตประเมนประวตการรกษาและอาการปจจบน

ดมน�าใหเพยงพอ1-2ชม.กอนการออกก�าลงกาย

ใสชดกฬารดๆกระชบทรวดทรง

ตรวจรางกาย BP 130/80mmHg PR 80/min regular rate , No evidence of heart

failuresymptomsKnee:Crepitation+vebothknees

2. ประเภทการออกก�าลงกาย (Mode of exercise)

กจกรรมในกลมแอโรบค วงเรว วงเหยาะ เดนทางราบ ขจกรยาน

กระโดดเชอก วงขน-ลงบนได

วายน�าหรอออกก�าลงกายในน�า เตนแอโรบค

เตนร�า-ลลาศ Stepaerobic

กจกรรมในกลมมแรงตาน ยางยดความตานทานสง ยกน�าหนกแตตองความตานทานต�า

กจกรรมกลมสนทนาการ-ยดเหยยด

เลนโยคะ กอลฟ ฮลาฮป

ไทเกก เทนนส กายบรหาร

ร�ากระบอง


3. ความหนกในการออกก�าลงกาย (Exercise Intensity)

หนก-เหนอยมากจนหายใจไมทน

เหนอยแตยงพดเปนประโยคได

เรมเหนอยแตยงรองเพลงไดเหนอยระดบปานกลาง(RPE=12-13onBorg6-20scale)

หนกมากจนชพจรเทากบ220–อาย

ชพจรเตนเพมขนอก20-50ครง/นาทเทยบจากชพจรขณะพก

ชพจรเปาหมายอยท50-55%ของชพจรสงสดสาหรบผเรมออกก�าลงกาย

อนๆ................

3.1 ระยะเวลาในการออกก�าลงกายตอวน(DailyExerciseduration)

10นาท 20นาท 30นาท 1ชม. นานจนลา

อยางนอย10นาทตอครงออกก�าลง3รอบตอวน

3.2 ความถในการออกก�าลงครงตอสปดาห(Exercisefrequency)

แบบแอโรบค

7วน/สปดาห 5วน/สปดาห 3วน/สปดาห

2วน/สปดาห 1วน/สปดาห

แบบมแรงตาน

4. ความหนกในการออกก�าลงแบบมแรงตาน

น�าหนกมากทสดทยกไดน�าหนกทสามารถยกได10-15ครงตอเนอง(10-15RM)

น�าหนกทสามารถยกได15-30ครงตอเนอง(15-30RM)ยกเตมทและเกรงคาง

ยกซ�าๆจนกวาจะไมไหว

4.1ระยะเวลาในการออกก�าลงกายตอวน(DailyExerciseduration)

10นาท 20นาท 30นาท 1ชม นานจนลา

4.2ความถในการออกก�าลงครงตอสปดาห(Exercisefrequency)



5. ระยะเวลารวมในการออกก�าลงกายอยางนอย......................นาทตอสปดาห

50 100 150 250 มากกวา250

6. จะใหหยดออกก�าลงกายเมอมอาการดงตอไปน

ใจสน แนนหนาอก เวยนศรษะ,หนามด

ปวดตามกลามเนอและขอตอแมขยบเพยงเลกนอย

7. สงทควรทาภายหลงการออกก�าลงกาย

วดชพจร ใหหยดพกทนท ยดเหยยด5-10นาท

วดความดนโลหตCooldown10นาท



“Exercise Prescriptions in Diabetes Mellitus”

ตอไปนเปนการสรางโปรแกรมเพอนาส การสงการออกก�าลงกายใหผ รบบรการเพอม งเปาส การ

ออกก�าลงกายเทานนจงใหเปนไปตามขอมลใน Scenario เฉพาะเรองนและใหทานทา Exercise prescription

ลงบนกระดาษนใหครบถวนมากทสด (อาจตอบไดมากกวา 1 อยางในแตละขอค�าถาม) ทานสามารถตรวจค�าตอบ

ไดในภายหลง

Scenario มดงน ทานมอาย 50 ปมปญหาระดบน�าตาลในเลอดสงกวาคาปกต (130-200mg/dl)

มาประมาณ 8 ปไมมโรคหรอภาวะแทรกซอนอนๆไมมความผดปกตของหวใจสายตาไตการไหลเวยนเลอดสวน

ปลายทอาจเปนอปสรรคตอการออกก�าลงกาย


พบแพทย เชคระดบน�าตาลในเลอด ฉดอนซลน

ยดเหยยด5-10นาท รองเทานมและพอดเทา ใสถงเทาหนา

ดมน�าใหเพยงพอ1-2ชม.กอนการออกก�าลงกาย

ประเมนความพรอมกอนออกก�าลงกาย(PAR-Q) เดนสบายๆ5-10นาท

รบประทานอาหารวางกอนออกก�าลงกายอยางนอย30นาท พกลกอม

ใสชดกฬารดๆกระชบทรวดทรง

2. ประเภทการออกก�าลงกาย (Mode of Exercise)

กจกรรมประเภทแอโรบค

กลมวง-ขา วงเรววงเหยาะ เดนเรวปนจกรยาน


กลมเตน เตนแอโรบค เตนร�า ร�าวง

Stepaerobic แอโรบคในน�า

กจกรรมในกลมมแรงตาน

ยางยด ยกน�าหนก เลนเครองย�าเทาอยกบท

กจกรรมกลมสนทนาการ-ยดเหยยด

เลนโยคะ ฮลาฮป ไทเกก เปตอง

วายน�า กายบรหาร ร�ากระบอง

เทนนส กอลฟ


3. ความหนกในการออกก�าลงกาย (Exercise intensity)

3.1 กรณกจกรรมแอโรบค

เหนอยมากจนหายใจไมทน


เรมเหนอยแตยงรองเพลงได

เหนอยระดบปานกลาง(RPE=12-13onBorgscale6-20)

ชพจรเทากบ220–อายชพจรเปาหมายอยท65-75%ของชพจรสงสด

ชพจรเตนเพมขนอก20-50ครง/นาทจากขณะพกอนๆ................

3.2 กรณออกก�าลงแบบใชแรงตานหรอเลนยกน�าหนก (Resistance or Weight training)

เพอความแขงแรงของกลามเนอ

ยกเตมทและเกรงคาง ยก8-12ครงตอเนอง(8-10reps,50-60%RM)

ยกซ�าๆจนกวาจะไมไหว อนๆ................

4. ระยะเวลาในการออกก�าลงกายตอวน (Exercise Daily)


อยางนอย10นาทตอครงออกก�าลง3รอบตอวน

5. ความถในการออกก�าลงครงตอสปดาห (Exercise Frequency)

แบบแอโรบก






6. ระยะเวลารวมในการออกก�าลงกายอยางนอย......................นาทตอสปดาห

50 100 150 250 มากกวา250

7. หยดออกก�าลงกายเมอมอาการดงตอไปน


ปวดตามกลามเนอและขอตอแมขยบเพยงเลกนอย

8. หลงการออกก�าลงกายทกครงทานจะแนะน�าผปวยดงน

ยดเหยยด5-10นาท

ตรวจสอบรอยจ�าเลอดรอยช�าทเทา

เชคระดบน�าตาลในเลอด



“Exercise Prescriptions in COPD”

ตอไปนเปนการสรางโปรแกรมเพอนาสการสงการออกก�าลงกายใหผรบบรการเพอมงเปาสการออกก�าลง

กายเทานนจงใหเปนไปตามขอมลในScenarioเฉพาะเรองนและใหทานทาExerciseprescriptionลงบนกระดาษ

นใหครบถวนมากทสด(อาจตอบไดมากกวา1อยางในแตละขอค�าถาม)ทานสามารถตรวจค�าตอบไดในภายหลง

Scenario มดงน ทานมอาย 50 ปไดรบการวนจฉยmild tomoderate COPD มาประมาณ 5 ป

ไดรบการรกษาโดยใชยาพนมอาการเหนอยบางครงเมอเดนขนบนไดไมมโรคหรอภาวะแทรกซอนอนๆ ทอาจ

เปนอปสรรคตอการออกก�าลงกาย


พบแพทย ประเมนการหายใจ

วดOxygenSaturation Peakflowmeter

SpirometryDyspneascale เตรยมยาทจ�าเปน

สวมเสอผาสบาย ฝกการควบคมการหายใจ(BreathingControl)

ใสชดกฬารดๆกระชบทรวดทรง ยดเหยยด5-10นาท

ทดสอบเดน6นาท ดมน�าใหเพยงพอ1-2ชม.กอนการออกก�าลงกาย

ประเมนความพรอมกอนออกก�าลงกาย(PAR-Q)

รบประทานอาหารวางกอนออกก�าลงกายอยางนอย30นาท

2. ประเภทการออกก�าลงกาย (Mode of Exercise)

กจกรรมประเภทแอโรบค กลมวง-ขา วงเรว วงเหยาะ เดนเรว ปนจกรยาน


กลมเตน เตนแอโรบค เตนร�า

ร�าวง Stepaerobic

แอโรบคในน�า

กจกรรมในกลมมแรงตาน ยางยด ยกน�าหนก เลนเครองย�าเทาอยกบท

กจกรรมกลมสนทนาการ-ยดเหยยด เลนโยคะ ฮลาฮป ไทเกก เปตอง

วายน�า กายบรหาร ร�ากระบอง

เทนนส กอลฟ


3.ความหนกในการออกก�าลงกาย(Exerciseintensity)

3.1กรณกจกรรมแอโรบค

เหนอยมากจนหายใจไมทน


เรมเหนอยแตยงรองเพลงได

เหนอยระดบปานกลาง(RPE=12-13onBorgscale6-20)

ชพจรเทากบ220–อายชพจรเปาหมายอยท65-75%ของชพจรสงสด

ชพจรเตนเพมขนอก20-50ครง/นาทจากขณะพก อนๆ................

3.2ระยะเวลาในการออกก�าลงกายตอครง(ExerciseDuration)


อยางนอย10นาทตอครงออกก�าลง3ครงตอวน

3.3ความถในการออกก�าลงครงตอสปดาห(ExerciseFrequency)

แบบแอโรบก



4.กรณออกก�าลงแบบใชแรงตานหรอเลนยกน�าหนก(ResistanceorWeighttraining)

เพอความแขงแรงของกลามเนอ

ยกเตมทและเกรงคาง ยก8-12ครงตอเนอง(8-10reps,50-60%RM)

ยกซ�าๆจนกวาจะไมไหว อนๆ................

4.1 จ�านวนชดในการออกก�าลงกาย(Set)ตอวน

1 2 3 4 5

4.2ความถในการออกก�าลงครงตอสปดาห(ExerciseFrequency)




5.ระยะเวลารวมในการออกก�าลงกายอยางนอย......................นาทตอสปดาห

50 100 150 250 มากกวา250

6.หยดออกก�าลงกายเมอมอาการดงตอไปน


หายใจมเสยงหวด ปวดตามกลามเนอและขอตอแมขยบเพยงเลกนอย

ใหหยดออกก�าลงกายทนทเมอเรมรสกหายใจไมพอ

OxygenSaturationตากวา80%OxygenSaturationตากวา90%

DyspneaScaleมากกวา3 DyspneaScaleมากกวา6

7.หลงการออกก�าลงกายทกครงทานจะแนะนาผปวยดงน

ยดเหยยด5-10นาท ประเมนDyspneascale



ความรเทคนคและวธการลด

พฤตกรรมเสยง :

เทคนคการจดการตนเอง

และการจดการความเครยด




เทคนคการจดการตนเองและการจดการความเครยด

วทยากร นางสาวภวมย กาญจนจรางกร

นกสงคมสงเคราะหช�านาญการ


-สงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณทตมหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต

-ศลปะศาสตรบณฑตมหาวทยาลยรามค�าแหง


-ป2547-2549 นกสงคมสงเคราะหสถาบนโรคทรวงอกกรมการแพทย

-ป2549-2554 นกสงคมสงเคราะหทณฑสถานหญงกลางกรมราชทณฑ

-ป2554-2556 นกสงคมสงเคราะหส�านกพฒนาสขภาพจตกรมสขภาพจต

-ป2556-ปจจบน นกสงคมสงเคราะหส�านกสงเสรมพฒนาสขภาพจตกรมสขภาพจต


การจดการความเครยด (Stress Management)

กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข

การจดการความเครยด (Stress Management)

1. ตวกระตนความเครยด

2. การรบมอกบความเครยด

3. การแสวงหาแหงชวยเหลอ

การรบมอกบความเครยด

1. ประเมนความเครยด

2. ตระหนกและยอมรบ

3. แกปญหาหรออารมณ

4. ผอนคลายดวยวธทเหมาะสม

การประเมนความเครยด

1. ทางกาย - ปวดศรษะออนเพลยนอนไมหลบเบออาหารหายใจไมอม

2. ทางจตใจ - หงดหงดสบสนคดอะไรไมออกเบอหนายโมโหงายซมเศรา

3. ทางสงคม - ไมพดกบใครหลบหนาผคนทะเลาะววาทกบคนใกลชด

4. เครองมอ - แบบประเมนความเครยดST-5

เทคนคเฉพาะสำาหรบคลายความเครยด

1. การผอนคลายกลามเนอ(MuscleRelaxation)

2. การฝกการหายใจ(BreathingExercise)

3. การท�าสมาธ(Meditation)

4. การจนตนาการ(Imagination)

5. การคลายเครยดจากใจสกาย(AutogenicRelaxation)

6. การนวดคลายเครยด(Acupressure)

7. การผอนคลายกลามเนอ(MuscleRelaxation)

วทยากรโดย กรมสขภาพจต

สรปบทเรยน โดย ธดารตน อภญญา


หลกการ : การผอนคลายกลามเนอ (Muscle Relaxation)

1. ความเครยดมผลท�าใหกลามเนอหดตวสงเกตไดจากอาการหนานวควขมวดก�าหมดกดฟนฯลฯ

2. การเกรงตวของกลามเนอท�าใหเกดอาการเจบปวดเชนปวดตนคอปวดหลงปวดไหลเปนตน

3. การฝกคลายกลามเนอจะชวยใหอาการหดเกรงของกลามเนอลดลง

4. ในขณะฝกจตใจจะจดจออยกบการคลายกลามเนอสวนตางๆ

ท�าใหลดการคดฟงซานและความวตกกงวลจตใจจะมสมาธมากขนกวาเดมดวย

การผอนคลายกลามเนอ (Muscle Relaxation)ในสวนตางๆของรางกายสามารถท�าไดดงน

มอและแขนขวา - โดยก�ามอเกรงแขนแลวคลาย

มอและแขนซาย - โดยท�าเชนเดยวกน

หนาผาก - โดยเลกควสงแลวคลายขมวดควแลวคลาย

ตาแกมจมก - โดยหลบตาแนนยนจมกแลวคลาย

ขากรรไกรลนรมฝปาก - โดยกดฟนใชลนดนเพดานปากแลวคลายเมมปากแนนแลวคลาย

คอ - โดยกมหนาใหคางจดคอแลวคลายเงยหนาจนสดแลวคลาย

อกไหลและหลง - โดยหายใจเขาลกๆกลนไวแลวคลายยกไหลสงแลวคลาย

หนาทองและกน - โดยแขมวทองแลวคลายขมบกนแลวคลาย

เทาและขาขวา - โดยเหยยดขางอนวเทาแลวคลายเหยยดขากระดกปลายเทาแลวคลาย

เทาและขวาซาย -โดยท�าเชนเดยวกน

วธการฝกการผอนคลายกลามเนอ

เลอกสถานททสงบปราศจากเสยงรบกวนนงในทาทสบายคลายเสอผาใหหลวมถอดรองเทาหลบตา

ท�าใจใหวางตงสมาธอยทกลามเนอสวนตางๆโดยฝกเกรงและคลายกลามเนอตาม10ขนตอนในขางตน

หลกการ: การฝกหายใจ (Breathing Exercise)

1. ตามปกตคนทวไปจะหายใจตนๆโดยใชกลามเนอหนาอกเปนหลกท�าใหไดออกซเจนไปเลยงรางกาย

นอยกวาทควร

2. โดยเฉพาะอยางยงในเวลาเครยด คนเราจะยงหายใจถและตนมากขนกวาเดม ท�าใหเกดอาการ

ถอนหายใจเปนระยะๆเพอใหไดออกซเจนมากขน

3. การฝกหายใจชาๆลกๆโดยใชกลามเนอกระบงลมบรเวณทองจะชวยใหรางกายไดอากาศเขาสปอด

มากขน เพมปรมาณออกซเจนในเลอด และยงชวยเพมความแขงแรงแกกลามเนอหนาทองและล�าไส ดวยการฝก

การหายใจอยางถกวธจะท�าใหหวใจเตนชาและท�าใหรสกวาไดปลดปลอยความเครยดออกไปจากตวจนหมดสน

วธการฝกหายใจ (Breathing Exercise)

1. นงในทาทสบายหลบตาเอามอประสานไวบรเวณทองคอยๆหายใจเขาพรอมๆกบนบเลข1ถง4

เปนจงหวะชาๆดงน1….2…..3……4……..ใหมอรสกวาทองพองออก


2. กลนหายใจเอาไวชวครนบ1ถง4เปนจงหวะชาๆเชนเดยวกบเมอหายใจเขา

3. คอยๆ ผอนลมหายใจออก โดยนบ 1 ถง 8 อยางชาๆ 1….2…..3……4……5….6…..7……8……

พยายามไลลมหายใจออกมาใหหมดสงเกตวาหนาทองแฟบลง

4. ท�าซ�าอกโดยหายใจเขาชาๆกลนไวแลวหายใจออกโดยชวงทหายใจออกใหนานกวาชวงหายใจเขา

หลกการ : การทำาสมาธ (Meditation)

1. การท�าสมาธ ถอเปนการผอนคลายความเครยดทลกซงทสด เพราะจตใจจะสงบ และปลอดจาก

ความคดทซ�าซากฟงซานวตกกงวลเศราโกรธฯลฯ

2. หลกของการท�าสมาธ คอการน�าเอาใจไปจดจอกบสงใดสงหนงเพยงอยางเดยวซงในทนจะใช

การนบลมหายใจเปนหลกและจะยตการคดเรองอนๆอยางสนเชง

3. หากฝกสมาธเปนประจ�า จะท�าใหจตใจเบกบาน อารมณเยน สมองแจมใส หายเครยดจนตวเอง

และคนใกลชดรสกถงความเปลยนแปลงในทางทดนไดอยางชดเจน

วธการฝกทำาสมาธ (Meditation)

1. นงในทาทสบายจะเปนการนงขดสมาธนงพบเพยบหรอนอนกไดในกรณทเปนผปวย

2. หลบตาหายใจเขาหายใจออกชาๆเรมนบลมหายใจเขาออกดงตวอยางตอไปน

3. หายใจเขานบ1หายใจออกนบ1หายใจเขานบ2หายใจออกนบ2

-1,12,23,34,45,5

-1,12,23,34,45,56,6

-1,12,23,34,45,56,67,7

-1,12,23,34,45,56,67,78,8

-1,12,23,34,45,56,67,78,89,9

-1,12,23,34,45,56,67,78,89,910,10

4. ครบ10ถอเปน1รอบแลวจงเรมตนนบใหม

5. ในการนบครงแรกๆอาจยงไมมสมาธพอท�าใหนบเลขผดพลาดหรอมความคดอนแทรกเขามาท�าให

ลมนบเปนบางชวงถอเปนเรองปกต

6. ตอไปใหพยายามตงสตใหม เมอมความคดอนแทรกเขามากใหรบร แลวปลอยผานไปไมเกบมา

คดตอในทสดกจะสามารถนบเลขไดอยางตอเนอง

7. และไมผดพลาดเพราะมสมาธดขนและควรฝกสมาธเปนประจ�าทกวนโดยเฉพาะกอนนอนจะชวย

ใหนอนหลบไดด

หลกการ: การฝกจนตนาการ (Imagination)

1. การใชจนตนาการ เปนกลวธอยางหนงทจะเบยงเบนความสนใจจากสถานการณอนเครงเครยดใน

ปจจบนไปสประสบการณเดมในอดตทเคยท�าใหจตใจสงบและเปนสขมากอน

2. การยอนระลกถงประสบการณทสงบสขในอดต จะชวยใหจตใจผอนคลาย สามารถละวางจาก

ความเครยดไดระยะหนง


3. การใชจนตนาการเปนวธการคลายเครยดไดชวคราวไมใชวธการแกปญหาทสาเหตจงไมเหมาะทจะ

น�ามาใชบอยๆ

4. ในขณะจนตนาการ ตองพยายามใหเหมอนจรงทสด คลายจะสมผสไดครบทงภาพรส กลน เสยง

และสมผสเพอจะไดเกดอารมณคลอยตามจนรสกสขสงบไดเหมอนอยในสถานการณนนจรงๆ

วธการฝกจนตนาการ (Imagination)

1. เลอกสถานททสงบ เปนสวนตว ปลอดจากการรบกวนของผอน นงในทาทสบาย ถาไดเกาอทม

พนกพงศรษะดวยจะเปนการดมาก หลบตาลง เรมจนตนาการถงเหตการณทสงบสขในอดต เชน การนงด

พระอาทตยขนการนงชมธรรมชาตปาเขาล�าธารการเดนชมสวนดอกไมฯลฯ

2. เมอจนตนาการจนจตใจสงบ และเพลดเพลนแลวใหบอกสงดๆ กบตวเองวา ฉนเปนคนด ฉนเปน

คนเกงฉนไมหวนกลวตออปสรรคใดๆฉนสามารถเอาชนะอปสรรคตางๆไดอยางแนนอน

3. นบ 1…….2……..3………แลวคอยๆลมตาขน คงความรสกสงบเอาไว พรอมทจะตอสกบปญหา

อปสรรคในชวตตอไป

ตวอยางเรองทจนตนาการ

ฉนก�าลงเดนเลนรมชายหาด ผนทรายแสนจะออนนนและอบอน ไดยนเสยงคลนทซดสาดเขามาและ

เสยงนกรองเปนระยะๆ

ฉนคอยๆลยลงไปในทะเล น�าทะเลเยนฉ�าชนใจและใสราวกระจก มองเหนเปลอกหอย ปลาดาวและ

ฝงปลาตวเลกๆสเงนวายวนเวยนไปมา

ฉนเรมแหวกวายน�าทะเล รสกตวเบาหววเปนอสระจากความเครยดทงปวงบรรยากาศชางสงบเปน

ธรรมชาตและชวยใหฉนผอนคลายไดมากเหลอเกน

ตอนนฉนพรอมแลวทจะตอสกบอปสรรคในชวต ฉนจะไมหวนกลวตอสงใด ฉนตองเอาชนะปญหา

ทเกดขน

หลกการ : การคลายเครยดจากใจสกาย (Autogenic relaxation)

1. ตามหลกวชาการดานสขภาพจต ถอกนวา “จตเปนนาย กายเปนบาว” จตมอ�านาจทจะสง

รางกายได

2. การคลายเครยดจากใจสกาย จงเปนเทคนคทผ ฝก สามารถผอนคลายไดโดยการใชใจสงหรอ

บอกกบตวเองดวยค�าพดงายๆแตจะไดผลถงการผอนคลายในระดบจตใตส�านก

3. ค�าสงทใช จะเนนใหอวยวะตางๆรสกหนกและอน เนองจากในภาวะเครยด กลามเนอจะเกรงตว

และอณหภมจะลดต�าลง

4. การบอกกบตวเองใหกลามเนอคลายตวจนรสกหนก และท�าใหรางกายรสกอนขน จงเปนการชวย

คลายเครยดไดเปนอยางด


วธการฝกการคลายเครยดจากใจสกาย (Autogenic relaxation)

1. กอนการฝกเทคนคน ผฝกควรฝกการหายใจอยางถกวธและฝกการจนตนาการใหช�านาญเสยกอน

จงจะฝกวธนอยางไดผล

2. เรมจากนงในทาทสบายหลบตาหายใจเขาหายใจออกชาๆใชกลามเนอกระบงลมชวยในการหายใจ

เวลาหายใจเขาจะรสกวาทองพองออกสวนเวลาหายใจออกจะรสกวาทองแฟบหายใจไปเรอยๆจนรสกผอนคลาย

จากนนใหเรมจนตนาการถงอวยวะสวนตางๆของรางกายโดยบอกอวยวะนนซ�าๆกน3ครงตามล�าดบดงน

.......แขนขวาของฉนหนก.....ๆ......ๆ .......แขนซายของฉนหนก.......

.......ขาขวาของฉนหนก....... .......ขาซายของฉนหนก.......,

.......คอและไหลของฉนหนก......., .......แขนขวาของฉนหนก.......,

.......แขนซายของฉนหนก......., .......ขาขวาของฉนหนก.......,

.......ขาซายของฉนหนก......., .......คอและไหลของฉนหนก.......,

.......หวใจของฉนเตนอยางสงบและสม�าเสมอ......., .......ฉนหายใจไดอยางสงบและสม�าเสมอ.......,

.......ทองของฉนอนและสงบ......., .......หนาผากของฉนสบายและสงบ.......

3. เมอท�าครบแลวใหคอยๆ ลมตาขน ขยบแขนขาใหสบาย และคงความรสกสดชนไว พรอมทจะท�า

กจกรรมตางๆตอไป

ความสำาคญของการนวดคลายเครยด (Massage)

1. ความเครยด เปนสาเหตท�าใหกลามเนอหดเกรง เลอดไหลเวยนไมสะดวก ปวดตนคอ ปวดหลง

เปนตน

2. การนวดจะชวยผอนคลายกลามเนอกระตนการไหลเวยนของเลอดท�าใหรสกปลอดโปรงสบายตว

หายเครยดและลดอาการเจบปวดตางๆลง

3. การนวดทจะน�าเสนอในทน เปนการนวดไทย ซงสามารถนวดไดดวยตนเอง และเหมาะส�าหรบ

ผทมอาการปวดศรษะปวดเมอยบรเวณตนคอบาและไหลอนมสาเหตมาจากความเครยด

หลกการ : การนวดคลายเครยด (Massage)

- การกดใหใชปลายนวทถนดไดแกนวหวแมมอนวชหรอนวกลาง

- ในทนการนวดจะใชการกดและการปลอยเปนสวนใหญ

โดยใชเวลากดแตละครงประมาณ10วนาทและใชเวลา

ปลอยนานกวาเวลากด

- การกดใหคอยๆเพมแรงทละนอย

และเวลาปลอยใหคอยๆปลอย

- แตละจดควรนวดซ�าประมาณ3–5ครง


ขนตอนการนวดคลายเครยด

ใชนวชหรอนวกลางของมอทงสองขาง เลอนจดนวดมาทบรเวณสนจมก

นวดเบาๆบรเวณหวควทงสองขาง

พรอมๆกน

1 2

3

5 6

4เลอนจดนวดมาทบรเวณขมบ

ทงสองขาง

ใชนวหวแมมอทงสองขางกดบรเวณ

สองขางของกระดกตนคอกดไลจาก

กะโหลกศรษะไปยงตนคอ

ใชนวชนวกลางและนวนางของมอขวา

กดนวดบาดานซาย

ประสานมอบรเวณทายทอย

แลวใชนวหวแมมอทงสองขาง

กดบรเวณขอบกะโหลกศรษะ


1

3

5

4

6

2

ขนตอนการนวดคลายเครยดกรณนวดใหผอน

ยนดานหลงของเพอนใหนวชและนวกลางนวดคลงเบาๆบรเวณขมบทงสองดานของเพอน

ใชนวชและนวกลางนวดคลงเบาๆ

บรเวณสนจมกทง2ดาน

ใชมอซายประคองหนาผากของเพอน

ใชนวหวแมมอมอขวากดจดกลางของ

กะโหลกศรษะ

-ใชมอซายประคองหนาผากของเพอน

-ใชนวหวแมมอและนวชมอขวา

กดนวดขอบกะโหลก


ใชนวหวแมมอและนวชมอขวา

กดนวดสองขางกระดกตนคอ

ใชนวชหรอนวกลางกดทบรเวณหวควทง2ขาง


7

8 9

ใชมอซายประคองหนาผากของเพอนใชนวหวแมมอมอขวากดจดกลางของกะโหลกศรษะ









การบรณาการ

การจดการตนเอง

เพอปรบเปลยน

พฤตกรรมสขภาพ



การบรณาการการจดการตนเอง

เพอปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

วทยากร

นพ.ประเวช ตนตพวฒนสกล

นายแพทยทรงคณวฒ

กรมสขภาพจตกระทรวงสาธารณสข

E-mail:[email protected]

โทรศพท02-1499-5555ถง60


-นายแพทยทรงคณวฒกรมสขภาพจตกระทรวงสาธารณสข


ปรบพฤตกรรมตวเองไดอยางไร

นพ.ประเวช ตนตพวฒนสกล

นายแพทยทรงคณวฒ กรมสขภาพจต

คณปาผปวยเบาหวานวยหกสบเศษทานหนง รบประทานขาวสวยเกนกวาสองถวยในแทบทกมอ

ทงทร วาจะท�าใหระดบน�าตาลในเลอดของเธอเพมสงขน เธอบอกวา “ถาทานขาวนอยกวาน จะรสกเหมอน

ไมอม ไมสบายทอง” แตการท�าเชนนเปนประจ�าท�าใหเธอเสยงตอการเกดโรคแทรกซอนตางๆ นอกจากนเธอยง

ไมออกก�าลงกายรสกเครยดทงทไมมปญหาอะไรในชวตหลบยากตอนเขานอนตนงายในตอนกลางดก

หากถามวาเธอรหรอไมวาควรปฏบตตวอยางไร เพอใหมสขภาพด ควบคมระดบน�าตาลในเลอดได เธอร

ค�าตอบทถกตองทกอยาง ลกๆ กคอยดแล เปนก�าลงใจ และคอยจดการสงตางๆ ให เพยงแตเธอท�าไมได และ

ดเหมอนจะไมมแรงจงใจในการท�าอยางจรงจงเพอประโยชนกบสขภาพของตวเองเสยดวย

คณเคยมประสบการณคลายกบเธอหรอไม

รวาอะไรดแตไมท�าเชนรวาออกก�าลงกายเปนสงดแตไมออก

รวาอะไรไมดแตกยงท�าเชนรวาไมควรกนของหวานของทอดแตกยงกน

ถาคณเปนเหมอนกบเธอคณกไมไดเปนคนสวนนอยทผดปกตอะไร

คนสวนใหญเขากมกท�าในสงทรวาไมดและไมท�าในสงทรวาด

ผปวยเบาหวานจ�านวนไมนอย จงตองทนทกขทรมานกบการปวยเปนโรคแทรกซอนตางๆ ไมวาจะเปน

ไตวายตาเสอมเสนเลอดสมองตบเปนอมพาตหรอตองตดนวตดขาเพราะไมสามารถจดการตวเองได

ทำาไมการเปลยนพฤตกรรมจงเปนเรองยาก

ค�าถามแรก ทเราอาจสงสยกน คอ ท�าไมคนจ�านวนมากจงไมสามารถเปลยนพฤตกรรมตนเองได ทงท

มนเปนเรองส�าคญตอชวตของเขาพฤตกรรมคนเรามธรรมชาตอยางหนง ยงเราคดและท�าอะไรซ�าๆ เรากยงม

แนวโนมท�าสงนนซ�าอกเปนเพราะความเคยชนเปรยบเสมอนน�าทไหลไปตามรอง ยงน�าไหลผานมากและบอย

เทาไร รองน�ากยงลกและกวางออกมากขนเทานน และยงรองน�าลกและกวางเทาไร เมอน�าไหลผานมาอก กจะ

ไหลลงรองเดมตอไปการจะเปลยนเสนทางน�าใหไหลไปทางอนจงเปนเรองยาก

พฤตกรรมตางๆ ของคนเรากเปนเชนนในทกเรอง อะไรทท�าซ�า ท�าจนเคยชน เรามแนวโนมจะท�าซ�าอก

แมสถานการณจะเปลยนไปแลวหรอแมวาการกระท�านนอาจใหโทษกตาม

เหมอนกบทเราเคยชนกบการรบประทานอะไรกไดตามใจปาก โดยไมตองคด อยมาวนหนง เราพบวา

ตวเองปวยเปนเบาหวาน หรอเสยงตอการปวยเปนเบาหวาน แตเราพบวา เราไมสามารถเปลยนพฤตกรรมของ

ตวเองได

โดยววฒนาการของมนษย สมองของเราไดรบการออกแบบใหม การปรบโครงสราง เมอคดหรอท�า

อะไรซ�าๆ โดยเสนใยประสาททเกยวของจะมการหนาตวขน ท�าใหสงผานกระแสประสาทไดรวดเรวขนเราจงท�า


สงนนไดงาย คลองแคลว สามารถท�าไดโดยไมตองใสใจ ไมตองคด ท�าอยางเปนอตโนมตเหมอนกบตอนทเรา

หดขจกรยานใหมๆ เราตองใชพลงงานและความตงใจมาก เมอฝกฝนซ�าๆ ท�าบอยๆ กจะเกดความคลองแคลว

สามารถขไดโดยไมตองตงใจ แถมยงอาจท�าอยางอนพรอมกนไปดวย ทงการพดคยกบเพอนหรอชมววทวทศน

เราท�าเชนนไดกเพราะสมองมการปรบโครงสรางวงจรส�าหรบการขจกรยาน

การปรบโครงสรางเสนใยสมองตามสงทท�าซ�าๆ น มขอด คอชวยประหยดพลงงาน เราจงสามารถเกบ

พลงงานไวใชกบเรองอนทเปนสงใหมหรอสงทอาจเปนอนตรายเชนสงเกตเหนงเลอยผานมาจงขหลบไปอกทาง

แตความเคยชนนกสงผลเสย เพราะท�าใหเราตดกบรองความเคยชนเดมๆ ไมสามารถปรบพฤตกรรม

ตวเองเสยใหมใหเหมาะสมกบสถานการณทเปลยนไป

ในวยเดก เราเคยชนกบการรบประทานอาหาร โดยไมคอยจะตองหวงเรองปรมาณพลงงานทมอยใน

อาหาร แตเมอมอายมากขน รางกายท�างานตางไปจากเดม มการเผาผลาญพลงงานลดนอยลง อาหารทเคยกน

เทาเดมกใหพลงงานมากเกนความตองการของรางกาย จนเกดปญหาน�าหนกตวเกนถาสถานการณชวตของเรา

เปลยน และเราตองการเปลยนพฤตกรรมตวเองเสยใหม เราตองรวธสรางพฤตกรรมใหมทดกวาเดม เหมาะสม

กบสถานการณใหมโดยไมตดกบความเคยชนเดมไมตดกบรองพฤตกรรมเดมๆ

เตมพลงการเปลยนแปลงไดอยางไร

สงตางๆเรมตนทใจการจะเปลยนพฤตกรรมอะไรกตามกเรมตนทใจดวยเชนกน

เมอเราปวยเปนเบาหวานหรอเสยงทจะปวยเปนเบาหวานตองถามตวเองวา เรามแรงจงใจในการปรบ

พฤตกรรมตนเองเสยใหมมากนอยเพยงใด เราเหนปญหาหรอไม วาเราจะตองปรบพฤตกรรมตนเองเสยใหม

ความตระหนกในปญหามากนอยเพยงใด

หากทานตองการสรางแรงจงใจใหกบตวเองในเรองนลองใชค�าถามสามขอตอไปนถามตวเองดเมอถาม

ตวเองแลวสงเกตดวามนมผลตอแรงจงใจในการปรบพฤตกรรมของทานอยางไร

ค�าถามแรกคอ“ทเปนอยมนเปนปญหาอยางไร”

ค�าวา “ทเปนอย” ในกรณนหมายถงรปแบบการกนการออกก�าลงกายการจดการอารมณการนอน

และอนๆกบการทเรารตววาปวยเปนเบาหวานทงหมดนเทาทเปนอยมนเปนปญหาอยางไร

ค�าตอบทไดอาจเรมตนทวามนท�าใหเราม“น�าหนกเกน”

เมอไดค�าตอบในขนทหนงนแลวใหถามตอไปอกวา “แลวน�าหนกเกนเนยมนเปนปญหาอยางไร” เราอาจ

มค�าตอบไดหลากหลาย เชน “ท�าใหเวลาใสเสอผาแลวดไมสวย” “ท�าใหตองเสยเงนซอเสอผาใหม” “ท�าใหเสย

ความมนใจ” “ท�าใหเหนอยเวลาเดนขนบนไดหรอท�าใหเหนอยงาย” “ท�าใหเสยงตอการปวยเปนโรคแทรกซอน”

“ท�าใหอดเทยวในสถานทบางแหง”“ท�าใหเสยเงนคารกษาพยาบาล”“แฟนบน”“แฟนบอกเลก”“ตกสมภาษณ

เวลาสมครงานเพราะปญหาบคลกภาพ”

ซงเมอไดค�าตอบในขนทสองแลวกใหถามตอไปอกเปนขนทสามวา“แลวมนเปนปญหาอยางไร”

(ตวอยาง เชน “แลวการใสเสอผาแลวดไมสวยเนยมนเปนปญหาอยางไร”, “แลวความรสกเหนอยเวลา

เดนขนบนไดมนเปนปญหาอยางไร”,“แลวการทแฟนบนเกยวกบน�าหนกตวเกนมนเปนปญหาอยางไร”เปนตน)

การถามซ�าเชนนไปเรอยๆ จะชวยใหเรามองเหนผลกระทบทเกดตามมาเปนลกโซในแตละดานของ

ชวตเราเราถามตวเองซ�าไปเรอยๆใหไดมากทสดเทาทจะท�าได


เมอเรามองเหนผลกระทบทเกดขนตอชวตของเราความรสกถงปญหากจะเพมมากขนซงเปนแรงจงใจ

ในการเปลยนแปลงอยางหนงจากเดมทไมคอยเหนเปนปญหากอาจเหนปญหาไดชดเจนขน

การมองเหนเชนนจะชวยกระตนใหเราเหนปญหาและเกดแรงจงใจในการเปลยนแปลงไดมากขน

ค�าถามแรกนเปนการประเมนผลกระทบทเกดขนแลวในปจจบนในขณะทค�าถามทสองจะเปนการ

ประเมนผลกระทบทอาจเกดขนไร” คอหากเรายงคงกนเกนน�าหนกเกนไมออกก�าลงกายเครยดงายเชนน

ไปเรอยๆมนจะเปนอยางไรมนจะเปนปญหาอยางไร

หากเราตอบวาถาปลอยใหเปนเชนนเราจะเสยงตอการเกดโรคแทรกซอนตางๆไมวาจะเปนไตวาย

ตาบอดเรากถามตวเองตอในขนถดมาวา

“ถาเกดไตวายขนมามนจะเปนปญหาอยางไร”

“ถาเราตาบอดมนจะเปนปญหาอยางไร”

เราจะเหนผลกระทบทจะเกดขนไดในอนาคตหากยงเปนเชนนตอไปทงภาวะไตวายหรอตาบอดท�าให

คณภาพชวตเสยไปเสยคาใชจายเพมขนชวยเหลอตวเองไมไดเปนภาระกบลกหลานกอใหเกดปญหาทางการเงน

ของครอบครวท�าใหเราเปนทกขท�าใหลกๆตองคอยกงวลใจกบปญหาของเราเปนตน

ค�าถามทสองนเปนการชวนเรามองไปในอนาคตมองใหเหนวาสงทอาจดเปนเรองเลกๆในวนนหาก

สะสมตอไปเรอยๆอาจกอตวเปนปญหาทใหญโตมากขนจนเปนปญหาทยงยากซบซอนยากแกการแกไขจนอาจ

เกดความร สกกลวทจะปลอยไปเรอยๆ เกดเปนแรงจงใจในการเปลยนแปลงสองค�าถามแรกนอาจกอใหเกด

ความกงวลใจหรอกลวแตไมควรปลอยใหตวเองจมอยกบความกงวลใจหรอกลวจนเกนไปใหแปลงความกงวลใจ

หรอความกลวนเปนแผนการลงมอท�าแตกอนจะไปถงขนนนใหถามค�าถามทสามกบตวเองเสยกอน

ค�าถามทสามคอ “ถาเปลยนใหมไดมนจะดอยางไร” ค�าถามนชวนมองถงสงดๆทจะเกดขนหากเรา

ปรบพฤตกรรมตวเองไดส�าเรจหากเราปรบพฤตกรรมการกนไดมนจะดอยางไรหากเราปรบพฤตกรรมการออกก�าลง

กายไดมนจะดอยางไรคณอาจใหค�าตอบวาหากฉนปรบพฤตกรรมการกนไดคอหยดดมน�าอดลมหยดสบบหรลด

ของหวานหรออาหารจ�าพวกแปงลงไดน�าหนกตวกจะลดลงเดนเหนสบายคลองตวไมตองเสยคาใชจายในเรอง

เสอผาเพมสขภาพดขนรสกเชอมนตวเองมากขนประหยดคาใชจายดานสขภาพไปเทยวกบลกหลานไดงายขน

ไมเปนภาระลกหลานและอนๆอกมากมายรวมถงลดความเสยงในการเปนโรคแทรกซอนตางๆทนากลวไดอกดวย

ค�าถามทสามนจงเปนการชวนมองไปในอนาคตมองใหเหนสงดๆทจะเกดขนไดหากปรบพฤตกรรม

ส�าเรจเพอใหเกดก�าลงใจในการเปลยนแปลง

3 ค�าถามนเปนค�าถามเพอสรางแรงจงใจ ใชไดในทกกรณใชไดกบทกเรองของชวตและใชไดกบตวเอง

และผอนแตหากคณจะน�าไปถามคนอนเพอสรางแรงจงใจใหเขาแลวควรถามดวยความเมตตาไมควรเปนการขมข

หรอเราใหเขาร สกผดถาคณอานมาถงตรงนแลวยงไมไดถามค�าถามสามขอนกบตวเองขอแนะน�าใหหยดอาน

สกพกแลวลองตอบค�าถาม 3 ขอนกบตวเองกอนตอบใหดทสดเทาทจะท�าไดจากนนลองสงเกตดวามนสงผล

อยางไรกบความรสกเปนปญหาและสงผลอยางไรกบแรงจงใจในการปรบพฤตกรรมของตวคณเอง


จดทำาแผนการปรบพฤตกรรม

พฤตกรรมตางๆของคนเราเปนไปตามความเคยชน การปรบพฤตกรรมจงตองรวธเอาชนะความเคยชน

ซงกคอการมแผนทด

แผนการปรบพฤตกรรมทดชวยใหเราไดคดลวงหนาวาเราจะท�าอะไรท�ามากนอยแคไหน ท�าในโอกาสใด

เวลาใด ก�าหนดรายละเอยดทท�าใหเรามภาพในใจไวลวงหนา อนเปนการสรางความเคยชนในทางความคด กอนท

จะลงมอท�าจรง

หากเราไมคดวางแผนลวงหนา เรามแนวโนมจะท�าสงตางๆในแบบเดมตามความเคยชน หลายคน

พยายามจะสกบความเคยชนเดมของตวเองเชนจะเลกกนหวานเลกกนของทอดเลกนงเลนอยหนาจอคอมพวเตอร

นานๆ ซงเปนการเปลยนแปลงทท�าไดยาก และตองใชเวลา เพราะสมองไดใชเวลาคอยๆเปลยนโครงสรางเสนใย

สมองทเกยวของ เพอท�าสงทเราเคยชนไวแลว โครงสรางนจะไมเปลยนแปลงในเวลาสนๆเมอท�าแลวไมเหนผล

ส�าเรจทชดเจนกเกดความรสกทอใจทงทความจรงแลวมวธทใหผลทดกวาคอแทนทจะพยายามก�าจดพฤตกรรม

เดมทงไป เราควรเนนทการคอยๆสรางพฤตกรรมใหมเขามาแทนทอยางเปนขนเปนตอน สงนคอแผนการปรบ


แผนทดจะชวยเพมโอกาสความส�าเรจในการปรบพฤตกรรม

แผนทดควรเปนแผนทเหมาะกบคนๆนน เหมาะกบวถชวตสภาพจตใจแรงจงใจ และความพรอม

ในการลงมอท�าของคนๆนน

องคประกอบของแผนการเปลยนแปลงทด ไดแก

การมเปาหมายทด

เปาหมายทด คอเปาหมายทบอกกบเราวาเราจะท�าอะไรมากนอยเพยงใดเปาหมายเชนนอาจเรยกวา

“เปาหมายเชงพฤตกรรม” เชน จะรบประทานขาวไมเกนมอละหนงทพพหรอครงทพพจะรบประทานอาหารเชา

ทกวนจะออกก�าลงกายดวยการเดนอยางนอยวนละ 15 นาท จะฝกหายใจเพอใหจตใจสงบผอนคลายทกคนๆละ

20ลมหายใจจะหยดดมน�าอดลม

เปาหมายเชงพฤตกรรมชวยใหเราประเมนตวเองไดตลอดเวลาวาเราไดท�าหรอไม หากไดท�ากรสกไดถง

ความส�าเรจ หากไมไดท�ากเปนโอกาสในการคนหาสาเหตทท�าใหเราไมไดท�า เกดเปนการเรยนรตอเนอง ชวยให

เราคดหาวธการใหดขนเรอยๆจนสามารถคอยๆลงมอท�าพฤตกรรมใหมใหกลายเปนความเคยชนใหมทดกวาเดม

การตงเปาหมายทดเปนหวใจส�าคญของการปรบพฤตกรรมใหไดผล บางคนตงเปาหมายวาตองการ

ลดน�าหนกใหได 10 กโลกรมภายในสามเดอนหรอลดรอบเอวลง 3 นวในเวลาครงป ซงเปนเปาหมายทบอกถง

ผลลพธปลายทางทตองการเปาหมายเชงผลลพธเชนน มขอจ�ากดทส�าคญคอกวาทเราจะรวา เราท�าไดส�าเรจ

หรอไมกเมอครบก�าหนดเวลาแลวจงไมคอยเกดการเรยนรระหวางทางเหมอนกบเปาหมายเชงพฤตกรรม

หากแพทยผรกษาโรคเบาหวานของทานขอใหทานลดน�าหนกลงสก 5 กโลกรม (ซงเปนเปาหมายเชง

ผลลพธ) ทานกควรจะแปลงเปาหมายนน ใหเปนเปาหมายเชงพฤตกรรม ซงทานจะตดตามความกาวหนาไดทกวน

เปนประจ�า เชน จะลดขนมหวานลงหนงมอในทกวน (ซงจะชวยทานลดน�าหนกลงไดราว 1 กโลกรมในหนงเดอน)

เดนออกก�าลงกายเรวๆ เปนเวลาครงชวโมงทกวน (ซงจะชวยทานลดน�าหนกลงไดสกครงกโลกรมหรอกวานน

ในหนงเดอน)จะเหนไดวาการมเปาหมายเชงผลลพธไมใชขอเสยหายแตเราควรมเปาหมายเชงพฤตกรรมทชดเจน

คกนไป


การจดสงแวดลอม

สงแวดลอมสงผลตอพฤตกรรมตางๆของคนเรา

แผนการปรบพฤตกรรมจงควรก�าหนดใหชดวา เราจะจดสงแวดลอมอยางไรใหเราสามารถลงมอท�า

พฤตกรรมทเราตองการท�าไดดขน

ในกรณของการควบคมการกนของหวาน การจดสงแวดลอมทส�าคญ คอการงดซอของหวานของเคยว

ไวในบานหรอหากจะซอมาเกบไวในบานกควรวางในต�าแหนงทหยบฉวยไดยากไมอยในต�าแหนงทยวตายวใจ

นอกจากนการจดพนทภายในบานใหไดออกก�าลงกายแบบงายๆเชนจดพนทหนาทวเพอบรหารรางกาย

หาคนชวย

คนรอบขางสงผลตอพฤตกรรมของคนเราดวยเชนกน คนรอบตวบางคนอาจมเจตนาดอยากใหเราได

รบประทานของทชอบ แตหากมนสงผลเสยตอสขภาพ ทานควรหาวธพดคยกบเขา ใหเขาไดชวยทานปรบ

พฤตกรรมควรบอกกบเขาวาเขาจะชวยทานไดอยางไรเพอใหทานมสขภาพด

ส�าหรบบางคนทคยแลวไมไดผล ทานอาจเลอกทจะอยหางๆเขาไว หรอไมกตองเพมความสามารถของ

ตวเองในการอดทนตอสงยวใจทเขาอาจน�ามาวางใกลตวทานใหดยงขน

แผนทดจงควรคดถงคนทจะชวยใหเราปรบพฤตกรรมไดส�าเรจ อาจเปนการหาคนชวยหรอการอยหางๆ

คนทจะเปนอปสรรคในการปรบพฤตกรรมของเรา

เลอกค�าพดสรางพลงใจ

ชายหนมทก�าลงจะเปนเจาบาวรายหนงมน�าหนกตวเกนไปมาก แมใกลถงวนงานแตงงานแตเขายง

ตดกบการทานของหวานของมน เขาเลอกค�าพดบอกกบตวเองเพอสรางพลงใจในการเปลยนแปลงวา “แกยงอวน

ไมพออกหรอ” เพอเตอนตวเองในเวลาทจะหยบของหวานเขาปากการทบทวนดวาในชวงเวลาทเราจะหยบ

ของหวานหรอขนมเคกเขาปากทงทรวาไมควรทานนนเราพดกบตวเองวาอยางไรทานอาจคนพบวาทานมค�าพด

ทเปนการอนญาตใหตวเองหยบทานไดในจงหวะทก�าลงจะทานของหวานชนนนเชนค�าวา“นดหนอยนะไมเปนไร”

“พรงนคอยคมกได”หรอ“วนนท�างานมาเหนอยใหรางวลตวเองซะหนอย”

เมอมองเหนความคดตวเองทพดอนญาตใหท�าพฤตกรรมเดมทเราไมตองการไดชดเจนขนแลว เราจะ

ตระหนกในอทธพลของค�าพดนนเมอตระหนกในค�าพดนนกจะควบคมตวเองไดดขน นอกจากนยงเปนโอกาสท

จะคดหาค�าพดใหมทชวยสรางพลงใจในการเปลยนแปลงอาจเปนค�าวา“เพอลก”หรอ“ไมไดนะ”

เตมความรและทกษะ

ผปวยเบาหวานควรมความรในการดแลตนเองทด เนองจากความรมอยมากมายจงควรคอยๆสะสม เพอ

น�ามาใชประโยชน เชน การมความรวธค�านวณปรมาณพลงงานในอาหารประเภทตางๆ รวาไขตมมพลงงาน

80กโลแคลอรไขดาวม150ไขเจยวม240จะชวยใหเราวางแผนปรบพฤตกรรมไดตรงเปาดยงขน

นอกจากนยงมทกษะจ�านวนหนงทเปนประโยชนกบการดแลโรคเบาหวานเชนทกษะการจดการอารมณ

และความเครยดทกษะการหายใจเพอความผอนคลายทกษะการปฏเสธ (เวลามคนชวนรบประทานของหวานท

ตองการเลยง)เปนตน

การเตมความรและฝกฝนทกษะตางๆจะชวยใหเราจดการตนเองไดดยงขน


คณแมทานหนงมน�าหนกเกนไปเกอบ 20 กโลกรม เธอมลกสองคนซงกมน�าหนกเกนสามกมน�าหนกเกน

ทงทเคยเปนนกกฬา เธอตดสนใจจดสงแวดลอมในบานใหมหมด งดน�าอดลม ลดขนมขบเคยวลง เลกซอไสกรอก

ใหลกรบประทานชวนสามและลกออกก�าลงกายเธอบอกกบตวเองเวลาทขเกยจท�าวา“เพอลก”ทงบานรวมมอกน

ท�าใหทกคนน�าหนกลดลงอยางรวดเรวเธอสดชนแจมใสสามดฟตและเฟรมลกๆหายจากอาการภมแพ

เพมพลงความสามารถในการควบคมตนเอง

ถาลองสงเกตตวเองดใหด จะพบวาในแตละขณะเรามความสามารถในการควบคมตวเองไมเทากน

ตอนเชาหลงจากไดหลบพกเตมอม เราควบคมตวเองไดดกวาตอนเยนเวลาทก�าลงเครยดเบอหนายหรอรสกเศราใจ

เราควบคมตวเองไดนอยลงเชนเดยวกบเวลาผอนคลายจตใจสงบสบายเราจะควบคมตวเองไดดขน

เวลาทเราควบคมตวเองไดดเราท�าในสงทรวาดและเลยงจากการท�าสงทรวาไมด การเพมความสามารถ

ในการควบคมตนเองจงเปนทกษะทส�าคญส�าหรบชวตซงมวธงายๆในการเพมความสามารถนอยดวยกน3วธ

1. หายใจดวยทอง

การหายใจเขาออกลกๆชาๆ ชวยใหจตใจและรางกายสงบลง เราร สกเปนสขควบคมตวเองไดดขน

สามารถจดการกบสงยวใจไดดขน มความอดทนอดกลนมากขน เราจงควรฝกหายใจดวยทองใหเปนนสย เพอจะ

เพมความสามารถในการควบคมตนเอง

2. ออกก�าลงกายเคลอนไหวรางกาย

การออกก�าลงกายชวยใหเราควบคมตวเองไดดขน เพมสมาธ ไมวอกแวก มพฤตกรรมสขภาพทด คอ

ท�าใหเราเลอกรบประทานอาหารทดตอสขภาพ ใชเวลาดทวนอยลง ใชเงนซอสงไมจ�าเปนนอยลง จดการอารมณ

ไดดขนอานหนงสอมากขนทส�าคญออกก�าลงกายเพยง5นาทกใหประโยชนแลว

3. นอนพกใหเพยงพอ

การอดนอนท�าใหเราควบคมตวเองไดนอยลง ควบคมอารมณและจดการกบสงยวใจไดลดลง ไมมสมาธ

และทส�าคญเราจะกนมากขน สมองสวนควบคมตวเองจะท�างานเสยไป เมอนอนพกไมเพยงพอควรพยายาม

เขานอนและตนนอนตรงเวลาเปนประจ�า

หากมเหตใหนอนนอย การนอนชดเชยชวงวนหยด หรอการนอนตนเกบไวลวงหนา หรอการนอนงบพก

เอาแรงในระหวางวนมสวนชวยชดเชยไดแมจะไมดเทากบการนอนใหเตมอมเปนประจ�ากตาม

ปรบพฤตกรรมการกน

หวใจส�าคญของการปรบพฤตกรรมการกน คอการฝกกนโดยรตว เพอควบคมสงทหยบเขาปาก เลอกกน

สงทมประโยชนซงเราอาจไมชอบรสชาต เชน ผกและจ�ากดปรมาณการกนของทไมมประโยชนซงเราอาจตดใน

รสชาตและมแนวโนมกนมากเกนเชนของหวานขนมเคกไอศครมของทอดของรสจดทมเกลอและน�าตาลสง

เคลดลบสำาคญในการปรบพฤตกรรมการกน

รบประทานอาหารเชาเปนประจ�า เพอเพมพลงงานใหรางกาย และลดความเสยงในการกนของ

ขบเคยวหรออาหารไมมประโยชนเมอหวในชวงสายของวน

ดมน�าเปลาใหเพยงพอเปนนสย


เรยนรการค�านวณปรมาณพลงงานของอาหารแตละประเภท โดยเฉพาะอาหารททานประจ�า หาก

อาหารทชอบมพลงงานสงใหเรยนรวธการปรงอาหารทชวยลดปรมาณพลงงานลง

ฝกท�าอาหารดวยตนเองเพอควบคมสวนผสมและวธปรง

จดบรรยากาศการรบประทานอาหารทสงบไมวนวาย หรอมสงเราอนทท�าใหกนโดยขาดสต เชน

ไมทานไปดทวไปทานไปคยไปหรอทานไปท�างานหรอดหนาจอคอมพวเตอรหรอคยโทรศพทไป

ฝกรบประทานของทไมชอบใหรสกอรอยได เชน ฝกรบประทานผกค�าเลกๆชาๆใหรบรรสชาต โดย

ไมดวนปฏเสธในใจคอยๆเพมปรมาณเมอคนกบรสชาตมากขน

ฝกรบประทานของทชอบแตมผลเสยตอสขภาพในปรมาณนอย เชนตกขนมเคกค�าเลกรบรรสชาต

อาหารในปากใหนานกลนชาๆ และทานในปรมาณทนอย ควรตกแบงสวนทจะรบประทานใหพอเหมาะตงแตตน

กอนเรมรบประทาน

สรางนสยการไมรบประทานอาหารระหวางมอโดยเฉพาะขนมหวานน�าหวาน

หากเขารวมประชมทมบรการอาหารวาง ควรตดสนใจลวงหนาทจะไมรบประทานอาหารวางทเปน

ขนมหวานเคกหรอน�าหวาน

ไมควรปลอยใหตวเองหว เพราะจะควบคมตวเองไดนอยลง หากรวาตวเองอาจอยในสถานการณท

รสกหวควรเตรยมอาหารวางทมประโยชนไวรบประทานกอนจะรสกหวมากจนควบคมตวเองไมได

ฝกแยกแยะวาความรสกอยากกนเปนความหวหรอความอยากจากสาเหตอน โดยเฉพาะสาเหต

ทางอารมณ เชน ความรสกเหนอยลา ความเบอหนาย กงวล โกรธ กดดนความรสกเหลาน อาจกระตนใหเรา

อยากทานทงทไมไดหวจงตองฝกรทนอารมณ

หยดส กบตวเองเพราะมแตจะท�าใหยงเครยดและทอใจและท�าใหควบคมตวเองไดนอยลงวธ

ทดกวา คอตงเปาหมายทท�าได และวดผลทการไดท�าเมอไดท�าอยางตอเนอง ผลดๆกจะเกดตามมาเองตวอยาง

เชนเพยงเราหยดรบประทานขนมหวานสกหนงรายการตอวนกจะลดน�าหนกไดประมาณหนงกโลกรมในหนงเดอน

เรยนรวธจดการปญหาตางๆในชวต และจดการอารมณความรสกใหดขน ฝกบอกเลาความรสก

นกคดกบคนทไวใจใสใจกบความรสกนกคดของตวเองเพอทจะไดสามารถจดการตวเองไดดขน

ฝกความเคยชนใหมทดกวาเดม สรางนสยการรบประทานอาหารเชา ดมน�าเปลาตกอาหารใน

ปรมาณทเหมาะสม

สงเกตรปแบบการกนของตวเองวา มแนวโนมการกนทไมถกตองในสถานการณเชนใดอย ใน

บรรยากาศ เชนใดและตงเปาหมายการกนทเหมาะสมในสถานการณ เชน นนในบางครงเราอาจเลอกทจะ

หลกเลยงสถานการณทเปนความเสยงตอการกนเกนไปเลยเชนเลยงจากการไปรบประทานอาหารบฟเฟต

ปรบพฤตกรรมการออกกำาลงกาย

หวใจส�าคญของการปรบพฤตกรรมการออกก�าลงกาย คอการวางแผนจดเวลาเพอการออกก�าลงกาย

และการฝนความรสกขเกยจไมมแรงอยากนงพกเฉยๆ ดทวเลนคอมพแชทใหลกขนมาเคลอนไหวใหนานพอเมอได

ออกก�าลงกายไปสกพกจะเรมสดชนมพลงมากขน


เคลดลบสำาคญในการปรบพฤตกรรมการออกกำาลงกาย

อยารอจนกวาจะพรอมจงคอยลงมอท�าใหถอหลก “ท�าไดแคไหนใหท�าแคนน” เรมตนงายๆ ดวย

การเดนเรวเพยงวนละไมกนาทคอยๆ เพมเวลาและระยะทางจนครบตามก�าหนดการรอจนกวาจะพรอมมกท�าให

ไมไดเรมตน

เลอกกจกรรมการออกก�าลงกายทรสกสนกสนานเพลดเพลน และมความหลากหลายทงทเปน

การออกก�าลงกายในรมและกลางแจง ทงทเปนการออกก�าลงกายกบเพอนและทท�าเองคนเดยว เพอจะไดยดหยน

ท�าไดในทกสถานการณ

เขารวมกลมออกก�าลงกายชวนกนท�าเปนประจ�า

เพมกจกรรมการเคลอนไหวทกครงทมโอกาส เชน เดนขนลงบนไดแทนการขนลฟทท�างานบาน

จอดรถไวไกลตกเพอจะไดมโอกาสเดนมากขน

เลอกวธการออกก�าลงกายทเหมาะสมกบเพศวยและสภาพรางกายของตน

อยาออกก�าลงกายเกนตว หรอฝนสภาพรางกาย เพราะอาจท�าใหบาดเจบปวดเมอยกลบเปนการ

ท�าโทษตวเองท�าใหไมอยากท�าอกในครงหนา

การมสตวเลยงโดยเฉพาะสนขชวยเพมโอกาสในการออกก�าลงกาย

ปรบพฤตกรรมการจดการอารมณ

หวใจส�าคญของการจดการอารมณ คอการมสตรทนความรสกนกคด และอาการทางกายทเกดขนใน

แตละขณะโดยเฉพาะเมอมความเครยดเกดขนขณะเดยวกนกมวธสรางความสขในชวต

เคลดลบสำาคญในการจดการอารมณ

เมอพบกบปญหาทท�าใหเครยดเรามโจทยสองดานดานหนงคออารมณความเครยดซงเปนเรอง

ภายในอกดานหนงคอปญหาทท�าใหเครยดซงเปนเรองภายนอก

หมนสงเกตและเรยนรตวเองวาอะไรทท�าใหเครยดเวลาทเครยดมอาการอยางไรตนเองมแนวโนม

ใชวธอะไรในการจดการความเครยดวธทใชใหผลอยางไร

เคลดลบส�าคญในการจดการอารมณคอการตระหนกวาอารมณทกชนดเมอเกดขนแลวยอมคลาย

ลงไปตามเวลาการพยายามปฏเสธหรอก�าจดอารมณความรสกของตนเองกลบท�าใหเราตดกบอารมณนนมากยงขน

ทกษะการผอนคลายตางๆ เชน การหายใจคลายเครยดชวยคลายอารมณใหสงบลงชวยเราคดแก

ปญหาหรอท�าใจยอมรบสภาพปญหาไดดขน

การแกปญหาทท�าใหเครยดเปนสวนหนงของการจดการความเครยดปญหาบางอยางเราควบคมแกไข

ไดควรลงมอท�าปญหาบางอยางเราควบคมไมไดควรท�าใจยอมรบ

การมความชดเจนในจดหมายของชวตชวยใหเราอดทนและฝาฟนความยากล�าบากในชวตไดดขน

เชนเดยวกบการมสายสมพนธทเกอหนนและมความภาคภมใจในตนเอง

เรยนรการสรางสขในชวตตามบญญตสข 10 ประการ ไดแกออกก�าลงกายประจ�า คนหาจดแขง

ความถนดและศกยภาพฝกหายใจคลายเครยด และทกษะผอนคลาย คดทบทวนสงดๆในชวต บรหารเวลาให

สมดลระหวางการงานสขภาพและครอบครว คดและจดการปญหาเชงรกมองหาโอกาสในการมอบสงดๆใหกบ


ผอนศกษา และปฏบตตามหลกค�าสอนทางศาสนา ใหเวลาและท�ากจกรรมความสขรวมกนในครอบครว ชนชม

คนรอบขางอยางจรงใจ

บทสงทาย

ส�าหรบคณปาทปวยเปนเบาหวานและตดกบการรบประทานขาวมอละสองถวยนน หลงจากทแพทย

ชวยใหคณปานอนหลบไดดขนดวยการจดสขอนามยในการนอนทด และใชยาคลายกงวลชวยในปรมาณเลกนอย

คณปากมอารมณดขนเมอชวนออกก�าลงกายอยางงายๆเธอกเตมใจท�าดวยการเดนและแกวงแขนจากนนกคอยๆ

คนความมนใจกลบมาอกครง เธอเรมมความสขในชวตและมความเชอมนในการควบคมตนเอง ในทสดคณปา

กลดปรมาณขาวในแตละมอลงได น�าหนกคอยๆลดลง และทส�าคญทสดเธอมพลงในการด�าเนนชวตอยางทลกๆ

สงเกตเหนไดอยางชดเจน สงเหลานแสดงออกในแววตาเมอไดพบเธอทคลนกรกษาโรคทเธอมาพบเปนประจ�า

นาสงเกตวากวาเธอจะควบคมตวเองในการลดการรบประทานขาวเกนปรมาณได กตองผานการจดการเรองอนๆ

ใหดเสยกอน


หนวยการเรยนรท 7-8

ทกษะการจดการตนเองเพอ

การปรบเปลยนพฤตกรรม

และการสนบสนนทยงยน

Self-Management skills

and support



ทกษะการจดการตนเอง

เพอการปรบเปลยนพฤตกรรมและการสนบสนนทยงยน


วทยากร ดร.กาญจนา พบลย

อาจารยคณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา


โทรศพท0-38-745791


- อาจารยประจ�าภาควชาสขศกษาคณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา

วทยากร

ดร.ไพบลยพงษแสงพนธ(Dr.PaiboonPongsaengpan)

อาจารยคณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา


โทรศพท0-38-745791


- หวหนาภาควชาสขศกษาคณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยบรพา



ทกษะการจดการตนเองเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมและการสนบสนนทยงยน


วตถประสงคของหนวยการเรยนร

เพอใหผรบการอบรมสามารถ:

1. อธบายแนวคดการจดการตนเองเพอการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพได

2. ประยกตใชทกษะการจดการตนเองเพอปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพไดอยางเหมาะสม

สาระสำาคญ องคประกอบของเนอหาในหนวยการเรยนรประกอบดวย

แนวคดการจดการตนเองในกลมผปวย หรอผดแลผปวยโรคเรอรง เพอการตดสนใจทจะปรบเปลยน

พฤตกรรมทสงผลกระทบตอภาวะสขภาพของตนเองและเพอใหผปวยมภาวะสขภาพทดขนซงประกอบดวยเทคนค

และวธการจดการตนเอง และเครองมอในการสนบสนนทางเลอกส�าหรบกจกรรมเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม

การสรางสมพนธภาพระหวางผใหบรการและผรบบรการในการท�างานรวมกนเพอปรบเปลยนพฤตกรรมและ

การดแลตนเองจากการเจบปวยและการสนบสนนการจดการตนเองในการตดสนใจเพอปรบเปลยนพฤตกรรม

วสดและอปกรณ

PowerPoint

เอกสาร

1. ใบงานการตดสนใจรวมกนโดยการสรางประเดนรวมกน

2. ใบงานการมสวนรวมในการตดสนใจการประเมนความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรม

3. ใบงานการตงเปาหมายและการวางแผนปฏบตงาน

4. ใบงานตดตามผลการจดการตนเอง

5. ใบงานการสนบสนนการจดการตนเองในการตดสนใจและการแกไขปญหาอปสรรคในการปรบเปลยน


6. การประยกตใชทกษะการสอสารในการการใหขอมลโดยการซกถามการบอกเลาการใหขอมล-ปด

การสนทนา

7. สรปการเรยนร


เวลาทใช 6ชวโมง

แผนการสอน

ชวโมง

ทหวขอ

จ�านวนชวโมง

บรรยาย ปฏบต ศกษาดวยตนเอง

1 แนวคดการจดการตนเองในกลมผปวยหรอผดแลผปวยโรคเรอรง 1 - -

2 การมสวนรวมในการตดสนใจ การประเมนความพรอมในการปรบ

เปลยนพฤตกรรม

เทคนคการตดสนใจรวมกนโดยการสรางประเดนรวมกน

0.5 0.5 -

3 การตงเปาหมายและการวางแผนปฏบตการ 0.5 0.5 -

4. การสนบสนนการจดการตนเองในการตดสนใจและการแกไขปญหา

อปสรรคในการปรบเปลยนพฤตกรรม

0.5 0.5

5 การประยกตใชทกษะการสอสารในการ การใหขอมล โดยการซก

ถามการบอกเลาการใหขอมล-ปดการสนทนา

1 1

6 สรปการเรยนร 0.5


แนวคดการจดการตนเองในกลมผปวย หรอผดแลผปวยโรคเรอรง

แนวคดในการพฒนาระบบบรการสขภาพเพอการดแลผปวยเรอรงนนควรมงเนนกระบวนการสนบสนน

การดแลสขภาพตนเองทสอดคลองกบระบบบรการสขภาพและทมบรการสขภาพทดโดยใชขอมลเพอการตดสนใจ

ในการดแลและตดตามประเมนผลอยางตอเนอง(WHO,2013)

Lorig, K. & Holman, H. (2003). ไดใหนยามของค�าวาการจดการตนเองไววาเปนการเรยนรและ

การฝกทกษะทจ�าเปนทจะด�ารงไวซงความพอใจของการทบคคลนนตองอยกบโรคเรอรง

Redman (2004) ใหความหมายของการจดการตนเองไววา เปนการฝกบคคลทปวยเปนโรคเรอรงให

สามารถเผชญกบการรกษาคงไวซงการด�าเนนชวตในแตละวนกบครอบครวกบอนาคตการเปลยนแปลงตางๆใน

ชวตรวมทงดานอารมณและจตใจ

สรปความหมายของแนวคดการจดการตนเอง (Self-management)

1. เปนเรองของการใหความรดานสขภาพดานการรกษาหรอการตดสนใจในเรองของการรกษาทจะ

น�าไปสเปาหมายทเฉพาะเจาะจงในเรองนนๆ

2. เปนการเตรยมบคคลเพอจดการภาวะสขภาพของตนเองในชวตประจ�าวน

3. เปนการฝกปฏบตพฤตกรรมทเฉพาะเจาะจง ฝกใหมทกษะและความสามารถ เพอทจะลด

ผลกระทบทงทางดานรางกาย และจตใจจากการเจบปวยเรอรงดวยตนเอง หรอจากความรวมมอกบบคลากร

สขภาพ(อารยเสนย,2557)

แนวคดการจดการตนเองในผปวยโรคเรอรง

ความเจบปวยความเครยดไมวาจะมากหรอนอยกลวนแตกระทบกระเทอนตอการด�าเนนชวตของ

ผ ปวยเองและคนทเกยวของดวยทงสนความเจบปวยมกจะกอใหเกดความวตกกงวลความกลวความเครยด

ความสนหวงหรอมผลท�าใหการด�าเนนชวตตองเปลยนแปลงไปจากเดมมากมายท�าใหกลายเปนภาวะวกฤตของ

ชวตได (life crisis) ถาความเจบปวยไมรนแรงมากนกผปวยกพอจะปรบตวไดไมยากกลบเขาสสภาพการด�าเนน

ชวตตามเดมของตนตอไป

แตในกรณความเจบปวยทเปนโรคเรอรงหรอคกคามตอชวตการปรบตวจะท�าดวยความล�าบากและ

มผลกระทบตอจตใจรวมทงพฤตกรรมของผ ปวยอยางมากจากการศกษาถงปฏกรยาทางจตใจและสงคม

(Reactions to Physical Illnesses) อนเปนผลมาจากการเจบปวยทางกายของผปวยทเกดขนทงทพจารณาวา

ปกตหรอผดปกตกตามยอมจะมผลตอการด�าเนนโรคและผลของการรกษาไมวาจะเปนผลในดานท�าใหโรคนน

แยลงหรอดขนกตามโดยเฉพาะกลมโรคเรอรงตางๆ

ดงนน การท�าความเขาใจสงเกตและพจารณาแบงแยกแยกแยะปฏกรยาตางๆ ของผปวยทเกดขน

จงเปนสงจ�าเปนถาหากบคลากรทางการแพทยสามารถกระท�าสงเหลานไดและน�าไปปฏบตตอผปวยของตนได

อยางเหมาะสม กยอมจะชวยใหผปวยสามารถปรบตวไดดขน ซงยอมน�าไปสผลการรกษาทดขนดวย (สพตรา

ศรวณชชากร,2555)


ระดบของขอบเขตและเปาหมายของการดแลโรคเรอรง : ในปจจบนอาจจดแบงระดบขอบเขตและ

เปาหมายไดดงน(สถาบนวจยระบบสาธารณสข,2553)

1. CLINIC : เนนการดแลควบคมทางคลนกเพอควบคมระดบน�าตาลและความดนโลหตใหอยในเกณฑ

ปกต

2. Tertiary prevention เนนการควบคมและปองกนภาวะแทรกซอนทส�าคญ ไตวาย ตาระบบ

หลอดเลอดหวใจและเทา

3. Secondaryprevention:เนนการควบคมภาวะเสยงทจะท�าใหเกดความผดปกตในกลมผปวย

4. Primaryprevention:เนนการควบคมภาวะเสยงในกลมทเปนกลมเสยงและประชาชนทวไป

ซงระบบทพงประสงคนนมงหวงใหมการจดการดานตางๆครอบคลมเปาหมายทง 4 ดานแตปจจบน

ระบบบรการสวนใหญยงใหน�าหนกการดแลควบคมทางคลนกคอนขางมาก

องคประกอบและแนวคดส�าคญของการปองกนภาวะเสยงเพอลดปญหาของโรคเรอรง

การดแลเบาหวานเปลยนไปจากการรกษาน�าตาลมาส การปองกนโรคแทรกซอนและการปองกน

โรคเบาหวานสาเหตน�าไปสการปองกนกเพราะไดความรจากการศกษาคอ

1) เบาหวานมความชกมากขนในระดบโรคระบาดท�าใหเกดคาใชจายในการรกษาโรคแทรกซอนอยาง

มหาศาล

2) การศกษาทพบวาเบาหวานรกษาไดดวยการเปลยนเปลยนวถชวตหรอ Lifestylemodification

การดแลคนไขเบาหวานมาเนนเรองของ Lifestyle ทตองปรบเปลยนในเรองอาหารและการออกก�าลงกายเปน

เรองของการท�าการปรบเปลยนพฤตกรรมและตองอาศยสหสาขาวชาชพและกจกรรมทจะเปลยนความคด

(Mindset) ของคนไขตองอาศยหลายภาคสวนของรฐเขามาชวย ปจจบนการใชยาเบาหวานและความดน ท�าให

คมระดบน�าตาลไดดโดยมฤทธขางของยานอยลงสรางเปาหมายในการควบคมไดดขนรวมถงเรองของการควบคม

ไขมนในเลอดเปาหมายของการควบคมคอปองกนโรคแทรกซอนคดกรองความเสยงปรบพฤตกรรมปองกนการเกด

เบาหวานในคนทเสยง(วลลาตนตโยทย,2553).

ทกษะทจำาเปนตอกระบวนการจดการตนเองของผปวยโรคเรอรง (Lorig et al, 2006)

1. ทกษะในการจดการกบความเจบปวย

ภาวะเจบปวยโดยเฉพาะโรคเรอรงตางๆนนบางครงจ�าเปนตองเกยวของกบการเรยนรหรอการจดกระท�า

กบสงใหม ๆ ทเกยวกบการดแลอาการเจบปวยตาง ๆ เชน การใชยา และการปฏบตตวในการดแลเมอเจบปวย

รวมถงการมปฏสมพนธ กบแพทยและทมบรการสขภาพจากหนวยบรการตาง ๆ ในบางกรณผปวยอาจไดรบ

ค�าแนะน�าเกยวกบเรองการออกก�าลงกาย หรอการบรโภคอาหารซงอาจเปนเรองใหมในชวตของคนไข เชน ผปวย

มะเรงตองมการจดการตนเองในกระบวนการเกยวกบเคมบ�าบด การฉายรงส และการผาตด ทงนจ�าเปนอยางยง

ทจะตองเขาใจกระบวนการในการจดการตนเอง ซงกระบวนการตาง ๆ เหลานเปนงานทตองท�าเพอการจดการกบ

ภาวะเจบปวย


2. ทกษะในการจดการทเกยวกบด�าเนนชวต

การมภาวะเจบปวยดวยโรคเรอรงไมไดหมายความวาชวตของผปวยจะด�าเนนตอไปไมไดตามปกต ฉะนน

ชวตของคนไขยงคงตองเกยวของกบการด�าเนนชวตรวมกบบคคลตาง ๆ ไมวาจะเปน ครอบครวสมพนธภาพ

ระหวางเพอนรวมงาน และบคคลอน ๆ ในสงคม ดงนนผปวยจ�าเปนทจะตองเรยนรทกษะใหมเพอรกษากจกรรม

ประจ�าวนและการด�าเนนชวตรวมกบบคคลรอบขางอยางสมดล

3. ทกษะในการจดการกบอารมณ

ในกรณทผปวยไดรบการวนจฉยวาเปนโรคเรอรงยอมสงผลตอการเปลยนแปลงในดานตางๆ รวมทง

การเปลยนแปลงทเกยวกบกระบวนการในการวางแผนเกยวกบอนาคตของตวผปวยยอมสงผลกระทบตอภาวะ

อารมณและความรสกของผปวยอยางหลกเลยงไมไดโดยเฉพาะอารมณเชงลบ ซงอาจรวมถงอารมณโกรธ เชน

“ท�าไมตองเปนฉน? “มนไมยตธรรมกบฉนเลย”สงผลตอการเกดภาวะซมเศราทจะตามมา เชน “ฉนไมสามารถ

ท�าอะไรไดแลว ฉนไมมคาเลย” เกดความวตกกงวลในเรองตาง ๆ หรอแมกระทงการแยกตวออกจากสงคมซง

สงเหลานเปนความทาทายทรอการจดการและการชวยเหลอจากทมสหวชาชพ

ดงนนทกษะทส�าคญในการดแลผ ปวยโรคเรอรงทผ ใหบรการจ�าเปนจะตองมความเขาใจและไดรบ

การพฒนาไดแกทกษะดงตอไปน

1. การบรหารจดการงานในการจดการกบความเจบปวย

2. การบรหารจดการทเกยวเนองกบกจกรรมประจ�าวนของผปวย

3. การจดการอารมณและความรสกเกยวกบการเปลยนแปลงจากการเจบปวย

ทกษะทจำาเปนสำาหรบผปวยโรคเรอรง

ปญหาสขภาพในปจจบนสามารถแบงออกเปนสองแบบ คอปญหาสขภาพทเกดจากการเจบปวยแบบ

เฉยบพลนและปญหาสขภาพทเกดจากการเจบปวยแบบเรอรงกรณทเปนปญหาจากการเจบปวยแบบเฉยบพลนนน

จะเรมตนดวยความปจจบนทนดวน งายตอการวนจฉยโรค มกมอาการเดยว หรอปญหาเดยว มระยะเวลาการเกด

สนๆและอาจจะใชวธการรกษาแบบเฉพาะเชนอาการทองเสยอาจรกษาดวยการใหยารบประทานหรอเจบปวย

ดวยไสตงอกเสบอาจจะตองรกษาดวยการผาตดการเจบปวยแบบเฉยบพลนนนสวนใหญแลวการรกษาจะมงเนนให

กลบมามสขภาพทปกตและการรกษาสวนใหญขนกบความรความช�านาญของผใหการรกษา

ส�าหรบจากการเจบปวยแบบเรอรงนนมความแตกตางกบการเจบปวยแบบเฉยบพลน คอกระบวน

การเกดโรคจะเกดขนแบบชา ๆ สาเหตการเกดการเจบปวยแบบเรอรงนนมาจากหลายปจจย เชน จากกรรมพนธ

จากพฤตกรรมการด�าเนนชวต เชน การสบบหร การขาดการออกก�าลงกาย การรบประทานอาหารไมมประโยชน

หรอรบประทานอาหารไมครบหาหม หรอเกดจากภาวะเครยด เปนตน นอกจากปจจยดงกลาวแลว ยงมปจจย

ทางสงแวดลอมและปจจยสวนบคคลรวมดวย ดงนนจงเปนการยากทจะท�าการรกษาใหหายไดอยางฉบพลนทนท

แมวาบางครงแพทยจะสามารถวนจฉยโรคไดอยางรวดเรวเชนผปวยโรคหวใจขาดเลอดหรอโรคหลอดเลอดสมอง

การวนจฉยนนสามารถวนจฉยไดอยางรวดเรว เนองจากปจจบนนเทคโนโลยมความกาวหนามาก แตผลกระทบ

ทเกดขนตามมาหลงจากการวนจฉยโรคนนไมมใครสามารถบอกไดวาจะมปญหาหรอผลกระทบใดๆเกดขนเวลาไหน

เกดขนอยางไร การทไมมรปแบบของอาการ หรออาการแสดงของโรคไดอยางชดเจนในผปวยทมการเจบปวยดวย

โรคเรอรงแตละรายนนท�าใหเกดความยากตอการรกษา ผปวยหลายคนทมอาการเจบปวยดวยโรคเรอรงนนมก


เขาใจวาสาเหตของการเกดโรคนนมาจากสาเหตเดยวบางครงอาการ หรออาการทแสดงนนอาจมาจากสาเหตของ

การเกดโรคนนๆแตบางอาการหรออาการแสดงทเกดอาจเกดมาจากสาเหตอนและรวมกนท�าใหอาการของผปวย

แยลงเชนภาวะซมเศราซงเปนสาเหตท�าใหเกดอาการปวดตงกลามเนอและอาการกลามเนอตงเครยดนมผลท�าให

เกดอาการปวดมากขน หรอท�าใหเกดอาการหายใจไดไมเตมปอด อาการเหลานจะวนเวยนเปนวฎจกร และท�าให

อาการของผปวยแยงลงไปเรอยๆจนกวาแพทยหรอบคลกรทางการแพทยสามารถหาวธการรกษาหรอแกปญหาได

ดงภาพท1

ภาพท 1วงจรแสดงอาการ

เพอผใหการบรการทางการพยาบาลสามารถระบความแตกตางของการเจบปวยตามคณลกษณะของ

การการเจบปวยแบบเฉยบพลนและแบบเรอรงไดชดเจนขน จงเปรยบเทยบคณลกษณะการเจบปวยทงสองแบบ

ดงแสดงในตารางท1

ตารางท 1ความแตกตางของการเจบปวยดวยโรคเรอรงและเจบปวยแบบเฉยบพลน

Acute Disease Chronic Disease

Beginning Rapid Gradual

Cause Usuallyone Many

Duration Short Indefinite

Diagnosis Commonlyaccurate Oftenuncertain,especiallyearlyon

Diagnostic Tests Oftendecisive Oftenlimitedvalue

Treatment Curecommon Curerare

Role of Professional Selectandconducttherapy Teacherandpartner

Role of patient Followorders Partnerofhealthprofessional,responsiblefordailymanagement


สาเหตของการเกดโรคเรอรง

การท�างานของรางกายของมนษยนน อวยวะตาง ๆ ทประกอบขนมาเปนรางกายมนษยเรมตนจากเซลล

เลกๆ หลายๆ เซลลมารวมตวกนประกอบกนเปนเนอเยอและเนอเยอเหลานนประกอบกนขนมาเปนอวยวะตางๆ

ในทสดซงอวยวะตางๆในรางกายเหลาประกอบดวยหวใจสมองปอดระบบหลอดเลอดกลามเนอและกระดก

เปนตนการท�างานของเซลลตางๆของรางกายนนโดยปกตขนอยกบการท�างานของระบบการบ�ารงระบบการได

รบออกซเจน และระบบการก�าจดของเสยตางๆ ซงถามสงผดปกตเกดขนกบระบบใดระบบหนงของการท�างานของ

ทงสามระบบนเซลลจะเกดการเจบปวยถาเกดการเจบปวยทเซลลแลวเนอเยอและอวยวะทเซลลเกดการเจบปวย

จะไดรบผลกระทบดวยซงสงผลท�าใหบคคลทมการเจบปวยดวยอาการโรคเรอรงความแตกตางของการเจบปวยดวย

โรคเรอรงนนขนอยกบเซลลและอวยวะใดทไดรบผลกระทบและกระบวนการการเกดโรคจะเกดจากผลกระทบทเกด

ขนกบบคคลนน ๆ เชน ในผปวยหลอดเลอดสมอง ปญหาเกดจากเสนเลอดในสมองตบหรอแตก เมอเสนเลอดตบ

หรอแตกออกซเจนและอาหารหรอพลงงานตางๆทจะเขาไปสสมองถกตดขาดไปดวยผลลพธทเกดขนระบบ

การท�างานของรางกายทควบคมโดยสมองซกนนถกท�าลายไปดวยเชนแขนขาออนแรงกลนอาหารไมไดจากการท

โรคเรอรงสวนใหญนนจะเกดปญหาตงแตระดบเซลลแตเมอเซลลเกดการเจบปวยแลวจะสงผลกระทบตอระบบการ

ท�างานหรออวยวะตางๆของรางกายและสงผลตอการด�ารงคชวตของบคคลนนซงอาจหมายถงการทบคคลนนๆ

อาจไมสามารถทจะท�ากจกรรมตางๆไดตามปกต

แมวาผปวยทเจบปวยดวยโรคเรอรงทแตกตางกน แตผปวยสวนใหญมกจะมอาการและอาการแสดงของ

ปญหาสขภาพทไดรบผลกระทบจากการเจบปวยดวยโรคเรอรงทคลายคลงกนดงทLorigetal.(2006)ไดสรปไว

ดงแสดงในตารางท2

ตารางท 2 ปญหาสขภาพทมสาเหตจากอาการเรอรงทพบบอย

POSSIBLE PROBLEMS CAUSED BY CHRONIC CONDITIONS

Chronic Condition Pain Fatigue Shortness of Breath

PhysicalFunction Emotions

Arthritis X X X X

AsthmaandLungDisease X X X X

Cancer X X sometimes X X

Diabetes X X X X

HeartDisease X X X X X

HighBloodPressure X

Stroke X X X

จากปญหาสขภาพทพบบอยในผปวยโรคเรอรงดงแสดงไวขางตน หากผปวยตองการด�ารงชวตอยาง

ผาสก กบ ความเจบปวยทตนเองเผชญ ลอรรค และคณะ (Lorig et al., 2006) ยงไดเสนอแนวทางการพฒนา

ทกษะการจดการตนเองของผปวยทมอาการเจบปวยดวยโรคเรอรงดงแสดงในตารางท3


ตารา

งท 3

ทก

ษะกา

รจดก

ารตน

เองข

องผป

วยโรคเ

รอรง

MAN

AGEM

ENT

SKIL

LS

Chro

nic

Cond

ition

Pain

Man

agem

ent

Fatig

ueM

anag

emen

tBr

eath

ing

Tech

niqu

eRe

laxi

ng a

ndM

anag

ing

Emot

ion

Nutr

ition

Exer

cise

Med

icat

ion

Oth

er

Arth

ritis

XX

XX

XX

XUs

eof

assist

ive

device

sAp

prop

riate

use

ofj

oint

sUs

eof

col

d/he

atPa

cingof

act

ivities

Asth

maan

dLu

ngD

iseas

eX

XX

XUs

eof

inha

lersand

pea

kflo

w

met

ers

Avoid

trigg

ers

Canc

erX

XX

XX

XVa

rieswith

site

oft

hecan

cer

Man

aging

effe

cts

ofs

urge

ry,

radiat

ion,and

che

mot

herapy

Diab

etes

XX

XX

XX

Hom

ebl

ood

gluc

ose

mon

itorin

gInsu

linin

ject

ion,F

ootc

are

Regu

lare

ye(r

etinal)e

xam

HeartD

iseas

eX

XX

XX

XX

Know

and

wat

chfor

warning

sig

nso

fhea

rtat

tack

High

Blo

odP

ressur

eX

XX

XHo

me

bloo

dpr

essu

re

mon

itorin

gSo

dium

/saltr

estri

ction

Stro

keX

XX

XX

Use

ofassist

ive

device

s


ส�าหรบแนวทางในการพฒนาทกษะการจดการตนเองใหกบผปวยโรคเรอรงนน ขนตอนแรกผใหบรการ

จ�าเปนตองประเมนวาผปวยมคดวาปญหาสขภาพของตนเองนนเปนอยางไรโดยการใหผปวยอธบายผปวยบางคน

อาจคดวาปญหาสขภาพทก�าลงเผชญอยในขณะนเปนปญหาทยากล�าบากในชวตมากยากทจะแกไขยากทจะสราง

แรงจงใจใหผปวยในการจดการกบปญหาหรอผปวยบางคนอาจคดวาปญหาเหลานนเปนปญหาธรรมดาทสามารถ

จดการไดซงจากการศกษาในผทประสบความส�าเรจในการจดการปญหาสขภาพของตนเองผปวยสวนใหญยอมรบ

ปญหาทก�าลงเกดขนและมความเขาใจในธรรมชาตของโรคหรอการเจบปวยทเกดขนกบตนเองบางครงอาจมอาการ

คงทหรอมอาการไมแนนอนขนๆ ลงๆ บางครงมอาการหนกบางครงกสามารถควบคมโรคไดนอกจากการยอมรบ

ปญหาทเกดขนและเขาใจธรรมชาตของโรคแลวการเขาใจวธการจดการเมอเกดปญหาในระหวางทมอาการแยลง

ไปกวาเดมการแกปญหาแตละครงอาจตองใชหลายๆวธการรวมกนบางครงการจดการสามารถท�าไดเรวบางครง

อาจตองใชเวลาบางครงอาจเจออปสรรคในการจดการปญหา

ในการจดการปญหาสขภาพของผปวยโรคเรอรงนนการเปนผจดการปญหาทดผปวยตองเปนผทสามารถ

เรยนรทกษะการจดการปญหาสขภาพในแตละชวงเวลาของการเจบปวยซงทกษะการจดการตนเองดงกลาวสามารถ

แบงออกเปน3ทกษะดงน

1. ทกษะการจดการปญหาเมอเกดการเจบปวย เชนการรบประทานยาการใชยาพนเมอเหนอยหอบ

การใชออกซเจน บางครงอาจรวมถง การปรบเปลยนการออกก�าลงกายแบบใหม การใชสตรการรบประทาน

อาหารใหม หรอในกรณผปวยมะเรง มความตองการพฒนาทกษะการจดการตนเองในขณะทใหเคโม หรอรงส

รกษาเปนตน

2. ทกษะทตองใชในการด�าเนนชวตประจ�าวน เนองจากการเจบปวยดวยโรคเรอรงไมไดหมายความวา

ผปวยจะไมสามารถด�าเนนชวตตามปกตได ผปวยสามารถท�างานได ออกไปพบเพอน หรอท�ากจกรรมนอกบานได

การสรางสมพนธภาพกบครอบครวยงจ�าเปนตองคงไวสงเหลานผปวยสามารถท�าไดตามปกตแมวาบางครงผปวย

อาจตองศกษาวธการด�าเนนชวตใหเปนไปตามปกตและมความสขได(ผปวยเบาหวานทตองควบคมการรบประทาน

อาหารหวานเมอไปงานเลยงสงสรรคอาจหลกเลยงการดมน�าหวานหรอแอลกอฮอลโดยการดมน�าเปลาแทน)

3. ทกษะการจดการอารมณ ผปวยบางคนเมอไดรบการวนจฉยวาเปนโรคเรอรง ผปวยมความจ�าเปน

ตองปรบเปลยนการด�าเนนชวตจากเดม ซงการเปลยนแปลงน รวมไปถงการเปลยนแปลงอารมณดวย บางคน

อาจมอารมณเสย โกรธ ท�าไมตองเปนฉน ไมยตธรรมเลย บางคนสบสนบางคนเกดอาการซมเศรา หรออาจแยก

ตวเองออกจากสงคม การเผชญกบปญหาเรองของอารมณนนผปวยตองพฒนาทกษะในการจดการอารมณเหลาน

ดวยเพอสามารถด�าเนนชวตใหเปนปกตสขตอไป

ดงนนจงสรปไดวาการพฒนาทกษะในการจดการตนเองนน เปนการด�าเนนการเพอพฒนาทกษะทสงผล

ดตอผปวยในสามประการหลกคอ

1) การดแลภาวะสขภาพของตนเองเชนการรบประทานยาการออกก�าลงกายการไปพบแพทยตามนด

การปรบเปลยนพฤตกรรมการรบประทานอาหารและการบอกอาการของตนเองใหกบบคลากรทางการแพทยไดอยาง

ถกตอง

2) การด�าเนนชวตใหเปนปกต เชน การออกไปท�างาน การออกไปท�ากจกรรมนอกบาน การไปพบปะ

สงสรรคกบเพอนรวมงานเปนตนและ

3) การจดการกบอารมณทเปลยนแปลงทเกดจากผลของการเจบปวยดวยโรคเรอรง เชน อาการโกรธ

ความไมแนนอนในอนาคต การปรบเปลยนแผนการรกษา การเปลยนแปลงเปาหมาย หรอบางครงอาจเปน

การเปลยนแปลงสมพนธภาพของสมาชกในครอบครวหรอเพอนเปนตน


การเปนผจดการตนเอง

การจดการตนเองเปนสงทไมสามารถแยกออกจากผปวยโรคเรอรงได ผปวยโรคเรอรงบางคนเมอเกด

การเจบปวยอาจมองวาปญหาการเจบปวยทเกดขนกบตนเองในขณะนนคอปญหาทสงผลกระทบตอการด�าเนน

ชวต ปญหาการเจบปวยเปนทกสงทกอยางของชวต ดงนนการเลอกวธการด�าเนนการจดการตนเองจากปญหา

การเจบปวย ผปวยกลมนอาจเลอกวธการหลกหนจากปญหา ซงผปวยอาจแสดงออกโดยการนอนอยบนเตยง

แยกตวออกจากสงคมไมอยากออกไปพบปะผคนไมออกงานสงคมหรอวาลดกจกรรมเหลานลงใหเหลอนอยทสด

ในทางกลบกนส�าหรบผปวยบางคนอาจคดวา อาการเจบปวยเหลานเมอเกดขนแลวจ�าเปนตองรกษาไมสามารถ

หลกหนจากปญหาการเจบปวยเรอรงเหลานได ผปวยกลมนจะแสดงออกโดยการพยายามปรบเปลยน พฤตกรรม

ปรบเปลยนวถชวต หรอหาวธการใหปญหาทมอยนนลดลงไป มมมองทงสองมมมองทกลาวขางตนหาใชเกดจาก

การเจบปวยดวยโรคเรอรงไม แตเปนมมมองของบคคลในการตดสนใจเลอกวธจดการปญหาการเจบปวยของตนเอง

ดงนนการจดการตนเองจงเปนกระบวนการของการตดสนใจเนองจากผปวยไมสามารถทจะหลกเลยงการตดสนใจ

ได เชน การตดสนใจวาจะลงมอกระท�า หรอการตดสนใจทจะไมด�าเนนการใด ๆ การตดสนใจทผปวยเลอกจงเปน

การตดสนใจทหาแหลงชวยเหลอในการแกปญหาสขภาพหรอตดสนใจทจะทกขกบปญหาสขภาพทเผชญ

การเลอกทจะเปนผทสามารถจดการปญหาสขภาพทดนน ผปวยจ�าเปนตองเรยนรและฝกปฏบต ผให

บรการจ�าเปนตองย�าใหผปวยโรคเรอรงทราบวา ผปวยนนเปนผจดการตนเอง เหมอนเขาเหลานนเปนผจดการ

บรษท หรอผจดการทบาน ดงนนการพฒนาทกษะการเปนผจดการตนเอง ผปวยเขาใจควรไดรบการพฒนาทกษะ

การจดการตนเองเบองตนดงน

1. ตดสนใจเลอกสงททานตองการท�าเพอทจะท�าใหทานประสบความส�าเรจ

2. คนหาวธการทจะท�าใหทานประสบความส�าเรจ

3. เรมวางแผนระยะสนโดยการท�าแผนปฏบตการหรอท�าขอตกลงกบตวเอง

4. ด�าเนนการตามแผนปฏบตการของทาน

5. ตรวจสอบผลลพธ

6. ปรบเปลยนแผนหรอการแกไขปญหา

7. ใหรางวลเมอทานท�างานส�าเรจ

เพอใหทานประสบความส�าเรจในการเปนนกจดการตนเองทด สงส�าคญททานควรระลกถงเสมอวา

การตงเปาหมายในการปรบเปลยนพฤตกรรมนน เปาหมายททานตงไวอาจไมใชเปาหมายทงหมดททานสามารถ

ท�าใหส�าเรจได ดงนนทานสามารถปรบเปลยนเปาหมายเพอใหทานสามารถปฏบตไดจรงและเกดความส�าเรจใน

การจดการตนเองได

1. การตดสนใจเลอกกจกรรมทตองการทำาเพอจะทำาใหประสบความสำาเรจ

ผใหบรการพยาบาลจ�าเปนตองใหผปวยกลาเผชญความจรง และยอมรบความจรงคอปญหาสขภาพท

ผปวยเผชญโดยการถามค�าถามและด�าเนนการถามแบบเฉพาะเจาะจงโดยการสอบถามผปวยวาเมอทานทราบวา

ทานมปญหาเรองน�าตาลในกระแสเลอดสงทานคดวาเกดจากสาเหตใดทานมความคดเหนอยางไรหากทานตองการ

ควบคมระดบน�าตาลใหลดลง ทานอยากท�าอะไรเพอใหน�าตาลของทานลดลง หรอทานมความคดเหนอยางไร และ

ถาทานตองการแกปญหาทานมวธการหรอตองการท�าอะไรบาง เมอผปวยยอมรบวาการเจบปวยเปนปญหา ผให

บรการพยาบาลเรมขนตอนการตดสนใจโดยการใหผปวยตงเปาหมายการแกไขปญหาดวยตนเอง เปาหมายทผปวย


เขยนขนในครงแรกอาจเหมอนกบความฝนประเมนดแลวยากทจะท�าได แตอยางไรกตามผใหบรการพยาบาล

จ�าเปนตองใหผปวยลองลงมอเขยนเปาหมายในการปฏบตกจกรรมทผปวยอยากปฏบต ดวยตนเอง หลงจากนน

ใสดาวลงไปวาเปาหมายขอใดทผปวยอยากจะท�ากอน(*)

เปาหมาย

1......................................................................................................................................................

2......................................................................................................................................................

3......................................................................................................................................................

2. การคนหาวธการทจะทำาใหประสบความสำาเรจ

ผใหบรการพยาบาลจ�าเปนตองแสดงใหผปวยทราบวาวธการทผปวยสามารถเลอกใชในการจดการตนเอง

เพอใหผปวยสามารถบรรลเปาหมายทผปวยตงเปาหมายไวมหลากหลายวธการ ผใหบรการพยาบาลใหผปวยลอง

เขยนวธการในการจดการตนเองทคดวาเปนไปไดจรงทงหมดแลวใหผปวยเลอกเพยง 1-2 วธทผปวยคดวามความ

เปนไปไดสามารถท�าไดจรงและเปนวธการทผปวยอยากจะลงมอปฏบตจรง

บางครงการคดวธการตาง ๆ เหลาน อาจเปนงานทยากส�าหรบผปวย ผปวยอาจคดไมออก ไมทราบจะ

ด�าเนนการอยางไร ผใหบรการพยาบาลควรใหค�าแนะน�ากบผปวยทมปญหาในกรณแบบน คอผปวยสามารถขอ

ค�าปรกษาจากสมาชกในครอบครวเพอนสนทหรอผใหบรการทดแลผปวยซงอาจเปนแพทยพยาบาลโดยการให

ผปวยบอกเปาหมายทตองการกบบคคลดงกลาว ทงนผปวยควรจะขอขอแนะน�า หรอขอเสนอแนะ เชน ถาผปวย

ตองการลดน�าหนกลง 5 กโลกรม บคคลเหลานนมขอเสนอแนะหรอมแนวทางมาเสนอใหผปวยอยางไรโดย

หลกเลยงการถามวาผปวยตองท�าอยางไร

การเขยนวธการทจะท�าใหทานบรรลเปาหมายทผปวยตงไวผใหการพยาบาลสามารถใหผปวยเขยนและ

ใสดาว(*)ลงไปในขอทผปวยตองการจะด�าเนนการปฏบตมากทสด

วธการ

1......................................................................................................................................................

2......................................................................................................................................................

3......................................................................................................................................................

4......................................................................................................................................................

3. การวางแผนระยะสนหรอแผนปฏบตการ

ขนตอนนน�าวธการทด�าเนนการผใหบรการพยาบาลตองสอนใหผปวยเขาใจวธการเขยนแผนปฏบตการ

ดวยตนเองแผนระยะสนหรอเรยกอกชอหนงวาแผนปฏบตการแผนปฏบตการหรอเรยกวาการเขยนกจกรรมทตองการ

ปฏบตเปนพเศษหรอกจกรรมทผปวยคดวาหรอตงเปาหมายวาสามารถท�าไดจรงภายในสปดาหนหรอสปดาหหนา

แผนปฏบตการตองเปนสงทผปวยตองการจะท�าหรอตองการใหเกดความส�าเรจแผนปฏบตการจงเปนเครองมอท

จะท�าใหผปวยไดท�าในสงทผปวยคาดหวงผใหบรการพยาบาลตองย�าใหผปวยทราบวาผปวยไมไดท�าแผนปฏบตการ

เพอท�าใหเพอนสมาชกในครอบครวแพทยหรอพยาบาลทดแลผปวยดใจหรอสขใจทเหนผปวยตงใจจะท�ากจกรรม

ตามทผปวยตงเปาหมายไว


ขนตอนการเขยนแผนนนมขนตอนดงน

1. ระบกจกรรมทผปวยตองการจะท�า / ปฏบต เชน ผปวยจะเดนเปนระยะทางเทาไหร ผปวยจะ

รบประทานอาหารหวานใหนอยลงอยางไรเทคนคการหายใจแบบไหนทผปวยตองการฝก

2. ผปวยจะท�ากจกรรมทผปวยระบมากนอยอยางไร เชน ผปวยจะเดนรอบ สวนสาธารณะ เปนเวลา

15นาทผปวยจะไมรบประทานอาหารระหวางมอเปนเวลา3วนฝกการหายใจเปนระยะเวลา15นาท

3. เมอไหรผปวยจะเรมท�ากจกรรมตองระบใหชดเจนเชนกอนอาหารเทยงหลงอาหารเยนหลงจาก

กลบมาจากท�างาน

4. ความถในการด�าเนนกจกรรมเชนผปวยเดนออกก�าลงกาย3วนตอสปดาหถาผปวยท�าไดมากกวา

ทตงเปาหมายไวเปนสงทดตอผปวย

5. ประเมนความมนใจของผปวยวาสามารถท�าตามแผนปฏบตการทเขยนไวไดผใหบรการพยาบาลแนะน�า

ใหผปวยตงค�าถามตวเองวาถามคะแนน0-10คะแนนคะแนน0คะแนนคอทานไมมนใจมากทสดกบคะแนน

10 คะแนนทานมนใจมากทสดใหผปวยตอบตวเองวาผปวยมความมนใจแคไหนทสามารถท�าตามแผนปฏบตการ

ทเขยนไว

4. ดำาเนนการตามแผนปฏบตการ และการตรวจสอบผลลพธ

ด�าเนนการตามแผนปฏบตการ เนองจากการเรมเขยนแผนปฏบตการนนผใหการพยาบาลเนนใหผปวย

เขยนแผนปฏบตการตามความเปนจรงสามารถการน�าไปใชไดงายเมอลงมอปฏบตตามแผนทวางไวผใหการพยาบาล

ควรแนะน�าใหผปวยท�าการจดบนทกความกาวหนาในการปฏบตกจกรรมการบนทกความกาวหนาเปนแรงจงใจทด

ในการด�าเนนกจกรรม เพอใหผปวยไดมความพยายามปฏบตกจกรรม แผนทวางไว การเขยนบนทกชวยจ�า ควรม

การระบวน เวลาทผปวยลงมอปฏบตแลวเกดปญหา หรอมอาการผดปกตเกดขน แมวาสงทเกดขนนนเปนสงท

ผปวยไมเขาใจเลย รวมทงความรสกทผ ปวยรสกมความสข ผใหการพยาบาลควรแนะน�าใหผปวยจดบนทกไว

เนองจากบนทกชวยจ�าทผปวยบนทกไวจะสามารถชวยแกไขปญหาของผปวยไดในภายหลงได

ส�าหรบการตรวจสอบผลลพธผใหการพยาบาลควรแนะน�าใหผปวยด�าเนนการตรวจสอบผลลพธเมอ

สนสดสปดาห โดยการใหผปวยกลบไปตรวจสอบแผนปฏบตการของผปวย ไมวาผปวยจะปฏบตไดครบถวนตามท

วางแผนไว หรอวาปฏบตไดใกลเคยงกบแผนทวางไว แลวลองใหผปวยตงค�าถามถามตวเองอกครง เชน ทาน

สามารถเดนไดไกลกวาทตงเปาหมายไวหรอไม น�าหนกของทานลดไปเทาไหร ทานมอาการเหนอยหอบนอยลง

หรอไมเปนตน

5. การปรบเปลยนแผน (การแกไขปญหา)

ในการเขยนแผนปฏบตการทเขยนครงแรกและลงมอปฏบตตามแผนทวางไวบางครงอาจท�าไดตามทเขยน

ไวจรง บางครงอาจเกดปญหา หรอขอขดของ ในความเปนจรงแลวไมจ�าเปนวาลงมอปฏบตแลวจะตองประสบ

ความส�าเรจเสมอไป ถาหากมบางสงบางอยางไมเปนไปตามทวางแผนไว สงทควรค�านงถงคอ พยายามปรบและ

แกไขปญหาทเกดขน โดยการปรบเปลยนขนตอนการปฏบตกจกรรมใหงายขน บางครงการปฏบตกจกรรมนนอาจ

ตองการเวลาเพมขนการด�าเนนการปรบเปลยนแผนมขนตอนดงน


ขนตอนท1 ของการด�าเนนการปรบเปลยนแผนหรอการแกไขปญหาคอการระบปญหาทเกดขน

ขนตอนท2 เขยนรายการวธการแกไขปญหา แนะน�าใหผปวยเขยนแนวทางในการแกปญหาดวยตวเอง

หรอขอค�าปรกษาจากผเชยวชาญซงผใหค�าปรกษานนอาจเปน เพอน สมาชกในครอบครว เพอนในกลมผปวย

เพอนจากบคลากรทางการแพทย/พยาบาล หรอวา บคคลในชมชนของผปวย สงทควรค�านงถงคอ บคคลทกลาว

มาขางตนไมสามารถชวยเหลอผปวยไดเลยหากผปวยไมสามารถอธบายปญหา หรอบอกปญหาใหกบบคคล

เหลานนไดอยางชดเจน เชน ผปวยไมสามารถเดนไดเนองจาก เทาเจบ หรอการทผปวยบอกวาเทาเจบเพราะ

ผปวยไมสามารถหารองเทาทเหมาะสมกบเทาใสเวลาเดนทงสองประโยคนมความหมายไมเหมอนกนคอมปญหา

และวธการแกไขปญหาทแตกตางกน

ขนตอนท3 เมอผปวยเขยนวธการแกไขปญหา แลวใหเลอก มา 1 วธการ ใหผปวยพยายามเลอกท�า

กจกรรมทมความแตกตางจากเดม

ขนตอนท4 การประเมนผลหลงจากทผปวยไดลงมอปฏบตหากผลลพธทผปวยไดปฏบต เปนผลลพธ

ทด แสดงวาปญหาทเกดขนของผปวยไดรบการแกไข ถาหากพบวาปญหายงคงเกดขนเหมอนเดม ผปวยพยายาม

หาวธการอนทผปวยเขยนไวน�ามาใชในการแกไขตอไปหากผปวยไมสามารถแกไขปญหาไดแนะน�าใหผปวยปรกษา

ผอนตอไป

6. การใหรางวลตนเอง

ขนตอนนเปนขนตอนทส�าคญมากของการเปนนกจดการตนเองทด คอการใหรางวลจากความส�าเรจท

ผปวยไดปฏบตตามเปาหมายทตงไวการใหรางวลกบตนเองควรมการใหเปนประจ�าอยารอใหปฏบตการจนกระทง

บรรลผลแลวถงใหรางวลตนเอง เชน ทานตดสนใจทจะไมอานหนงสอจนกวาทานจะออกก�าลงกายใหเสรจกอน

ดงนนการอานหนงสอคอการใหรางวลผปวยทานหนงจะซอผลไมครงละ1หรอ2ชนตอครงและจะเดนประมาณ

1 กโลเมตรไปทรานขายผลไมทกวนหรอทก 2 วนเพอซอผลไมเพม ผปวยอกรายหนงทหยดสบบหร และใชเงน

ทใชซอบหรไปจางคนท�าความสะอาดบานและเงนทเหลอยงสามารถน�าไปซอตวดฟตบอลกบเพอนการใหรางวล

ตนเอง ไมจ�าเปนตองเปนของทมราคาแพงมากเกนไป หรอจ�านวนมากเกนไป แตอาจเปนสงทเตมเตมใหผปวยม

ความสขกายสขใจในการด�าเนนชวตเทานน


ตวอยางวธการจดการปญหาเรองความดนโลหตสง

ปจจยเหลานมความส�าคญตอปญหาสขภาพของทาน

ไมมผปวยทานใดปฏบตกจกรรมเหลานไดอยางสมบรณแบบ

กรณาเลอก1กจกรรมททานคดวาท�าไดดทสด

กจกรรมไหนทคณคดวายงท�าไมไดในขณะน

ประเดนใดททานอยากจะพดคยในวนน

Smoking

Activity

Food

Drinking

Alcohol

Medications

BP Checks

ประยกตใชจาก Stott et al. (1995)


การสนบสนนจดการตนเอง

การสนบสนนการจดการตนเองนนเปนเครองมอทจะชวยใหผปวยหรอผดแลผปวยทเปนโรคเรอรงใน

การตดสนใจทจะปรบเปลยนพฤตกรรมทมผลตอภาวะสขภาพของตนเองทายทสดเพอใหตนเองมสขภาพทดขน

การสนบสนนการจดการตนเองนนสามารถมองไดเปนสองสวนหลกคอ สวนแรกการจดการตนเองเปน

เหมอนเทคนคและเครองมอทจะชวยสนบสนนใหผปวยเลอกท�ากจกรรม หรอปรบเปลยนพฤตกรรมทดตอสขภาพ

และสวนทสองการจดการสนบสนนตนเองนนยงเปนเครองมอพนฐานส�าหรบการสรางสมพนธภาพระหวางผใหบรการ

ซงอาจเปนแพทย พยาบาล ผใหบรการดานสขภาพและผปวยในการท�างานรวมกน เกยวของกบการปรบเปลยน

พฤตกรรมในการดแลตนเองจากการเจบปวยดวยโรคเรอรงใหดขน

นอกจากการสนบสนนการจดการตนเองจะเปนการสรางความสมพนธทดระหวางผปวยและผใหบรการ

ดานสขภาพแลว การสนบสนนการจดการตนเองยงชวยในการตดสนใจในการปรบเปลยนพฤตกรรม ซงความ

รบผดชอบในการตดสนใจนน ผใหบรการดานสขภาพมบทบาทในการเปนผใหขอมลดานสขภาพและเครองมอท

ใชในการก�ากบตนเอง สวนผปวยนนมหนาทรบผดชอบในการดแลตนเองหรอก�ากบตนเองในแตละวนตามแผน

ปฏบตการ

วตถประสงคหลกของการสนบสนนการจดการตนเองนนเพอใหผปวยไดรบทราบขอมลสถานการณ

การเจบปวยของตนเอง และแนวทางในการรกษาซงจะครอบคลมในสวนของขอมลทผปวยจะไดรบและในสวนท

ตองปฏบตรวมกบผใหบรการดานสขภาพอาท เชนการตดสนใจในการรกษาการรบประทานยาการปรบเปลยน

พฤตกรรมทเหมาะสมกบปญหาสขภาพหลายคนอาจคดวาการจดการตนเองนนเหมอนการใหสขศกษาจรงๆแลว

ประกอบทงสองสวนคอการใหความรหรอการสอนสขศกษาและการรวมกนตดสนใจและการใหความรหรอการสอน

สขศกษานนควรใหขอมลทผใหบรการประเมนแลววามจ�าเปนส�าหรบผปวย หรอควรเปนขอมลทผปวยสนใจทจะ

เรยนรเทานน

การเรยนร ธรรมชาตของการเรยนรของผปวยวาเปนคนทมความสามารถในการเรยนรแบบไหนนน

ส�าคญมากผปวยบางคนมธรรมชาตของการเรยนรเปนผรบอยางเดยวส�าหรบผปวยทมลกษณะเปนผรบอยางเดยว

ไมมความกระตอรอรน ผใหบรการดานสขภาพจ�าเปนตองสรางแรงจงใจ และ พยายามใหขอมลเทาทจ�าเปน ผให

บรการดานสขภาพจ�าเปนตองเขาใจในเบองตนกอนวา การสนบสนนการจดการตนเองนนเปนการกระตนการสราง

แรงจงใจใหผปวยในการปรบเปลยนพฤตกรรมทดขน ในกรณทผปวยยงไมพรอมในการด�าเนนการปรบเปลยน

พฤตกรรมนนผใหบรการดานสขภาพโดยเฉพาะแพทย/พยาบาลจ�าเปนตองแนะน�าผปวยวาจะดแลตนเองเบองตน

อยางไร อยางไรกตามเมอผปวยมาพบแพทยในโรงพยาบาลทกครงการ การโนมนาวใหผปวยเหนความส�าคญใน

การจดการตนเองวามความส�าคญอยางไร ผใหบรการดานสขภาพจ�าเปนตองประเมนทกครงจนกวาผปวยจะพรอม

และยอมรบในการปรบเปลยนพฤตกรรม

กลยทธในการโนมนาวใจ นอกจากผใหบรการดานสขภาพด�าเนนการใหผปวยทราบขอมลปญหาสขภาพ

ของตนเองแลวการจดกลมสนทนาระหวางผปวยดวยกนเพอใหผปวยไดพบปะพดคยปญหาสขภาพรวมกนการแลก

เปลยนประสบการณของผปวยแตละคนในเรองปญหาสขภาพเปนอกแนวทางหนงทสามารถชวยใหผปวยไดมองเหน

ปญหาของตนเองไดชดเจนขนทงนผใหบรการดานสขภาพไมควรเรงรดจนกวาผปวยจะพรอม

กลยทธหรอเครองมอหรอเทคนคทน�ามาใชในการชวยใหผบรการและผปวยในการจดการตนเองทงนให

ผบรการหมายถง ผชวยเหลอผปวยทงทเปนทางการและไมเปนทางการ อาท เชน แพทย พยาบาล เภสชกร

นกวชาการสาธารสข โภชนากร นกกายภาพบ�าบด กลยทธในการสนบสนนการจดการตนเองนนประกอบดวย


5กลยทธดงตอไปน

1. การตดสนใจรวมกน -โดยการสรางประเดนรวมกน

2. การใหขอมล -โดยการใชการถามการบอกการถาม

3. การใหขอมล -ปดการสนทนา

4. การมสวนรวมในการตดสนใจ -การประเมนความพรอมในการปรบเปลยน

5. การมสวนรวมในการตดสนใจ -การตงเปาหมาย

กลยทธท 1 การตดสนใจรวมกน- โดยการสรางประเดนรวมกน

ในปจจบนการดแลรกษาผปวยแบบเดมคอ เมอผปวยจะมา โรงพยาบาล พยาบาลจะประเมนอาการ

โดยการซกประวตจากอาการทน�าผปวยมาโรงพยาบาล การวดสญญาณชพ และสงใหแพทยท�าการตรวจรางกาย

และใหการรกษาผปวยรบการจายยาจากเภสชกรและกลบบานซงการปฏบตแบบเดมๆนบคลกรทางการแพทย

จะเปนผควบคมขนตอนการรกษาทงหมด จากการศกษาในผปวยทมาพบแพทยจ�านวน 264 ราย พบวาขณะท

ผปวยก�าลงเลาอาการของตนเองใหแพทยฟงนนแพทยจะท�าการรบกวนการเลานนทก ๆ 23 วนาท (Marvel

et al., 1999) ขณะทการสนบสนนการจดการตนเองนน เนนการมสวนรวมระหวางผใหบรการและผปวยใน

การรกษา การปรบเปลยนพฤตกรรม การวางแผนการปฏบตกจกรรม และการวางเปาหมาย รวมกนโดยใช

ทกษะการใหค�าปรกษา การสรางแรงจงใจตามแนวคดทฤษฎ Motivational interviewing (MI) การสอสาร

การพดคยกนการใหขอมลขาวสาร(ปญหาสขภาพอาการอาการแสดงความกาวหนาของโรคผลการตรวจเลอด

การรบประทานยา) ในการเรมตนการสนทนาผใหบรการจ�าเปนตองวางแผนวาการพบกนครงน ผใหบรการจะ

มวาระหรอประเดนอะไรทคยกบผ ปวย และเมอผใหบรการเปดประเดน ผ ปวยตองเปนผ ตดสนใจทจะคย

ดงตวอยางบทสนทนา

แพทย/พยาบาล: วนนคาระดบน�าตาลสะสมในเลอดของคณเพมสงขนจาก6.5เปน8.0

ผปวย: คาระดบน�าตาลสะสมในเลอดมนสงไปเหรอครบ/คะและปกตคาจะประมาณเทาไหร

หรอผปวยอาจตอบวาไมคอยดเลยปกตตองต�ากวา7ใชไหมครบ/คะ

แพทย/พยาบาล: ใชคะปกตจะไมเกน7คะ

คณพอจะมเวลาสกนดในการพดคยวาเราจะท�าอยางไรกนเพอใหระดบน�าตาลสะสม

ในเลอดไมสงเกนคาปกต

ผปวย: ไดครบ/คะ

แพทย/พยาบาล: ขออนญาตถามคณ...วาคณพอจะมวธการใดทจะท�าใหระดบน�าตาลสะสมในเลอด

ไมสงเกนคาปกตไหมครบ/คะ

ผปวย: อม บางทอาจตองท�าการควบคมอาหาร การออกก�าลงกาย การรบประทานยา

ตรงเวลาฯลฯมตงหลายวธทสามารถท�าไดเลยครบ/คะ

แพทย/พยาบาล: ใชคะมหลายวธทสามารถท�าไดเราลองมาดวธการทสามารถชวยคณในการควบคม

ระดบน�าตาลสะสมในเลอดไดคณลองดวธการทดฉนแสดงใหดตามภาพคะ(ใชแผน

Bubblechartดงแสดงภาพท1)

คณสนใจวธการ/กจกรรมใดบางคะหรอคณมวธการอนทคณสนใจเปนพเศษไหมคะ


ผปวย: ฉนขอเลอกเรองการออกก�าลงกายหรอฉนขอเลอกเรองการควบคมการรบประทาน

อาหาร ฉนขอเลอกพดคยเรองการควบคมการรบประทานยา หรอ ผปวยอาจม

ทางเลอกของตนเอง

วธการควบคมระดบน�าตาลในกระแสเลอด

การออกก�าลงกาย

การงดดมแอลกอฮอล

การรบประทานยา

การควบคมอาหาร

การงดสบบหร

คณคดวามวธการอนหรอไม

ภาพท 1Bubblechart


กลยทธท 2 การใหขอมล โดยการใชการถาม การบอก การถาม

การใหขอมลในปจจบนพบวาการใหขอมลเกยวกบโรค แนวทางการรกษา การรบประทานยา

การปฏบตตว การดแลตนเอง แมกระทงการปรบเปลยนพฤตกรรมส�าหรบผปวย ผใหบรการโดยเฉพาะแพทย

พยาบาล นกวชาการสาธารณสข นกวชาการสขศกษา นกโภชนาการ นกกายภาพบ�าบด หรอเภสชกรจะเปน

ผใหขอมลแกผปวยโดยตรงตามบรบทปญหาสขภาพทผปวยเผชญ

จากการศกษาทผานมาในตางประเทศพบวารอยละ 76 ของผปวยเบาหวานชนดท 2 ทไมตองใชยาฉด

หรอพงพาอนซลนและเขามาตรวจรกษาในคลนก มกจะไดขอมลความรเรองเบาหวานนอยมาก หรอบางคน

ไมไดรบความรเรองเบาหวานเลย และมการศกษาจ�านวนมากทพบวาครงหนงของจ�านวนผปวยเบาหวานทไป

รบบรการทคลนกหรอโรงพยาบาลไมเขาใจขอมลทแพทยอธบายใหฟง ขณะทผปวยทเปนคนกลมทนอยจะได

รบขอมลเกยวกบการตรวจการรกษาอาการของโรคความกาวหนาของโรคเมอเทยบกบกลมคนไขทเปนคนขาว

ทางกลบกนบางครงผปวยไดรบขอมลมากเกนไป เชน เวบไซดของสมาคมเบาหวานแหงสหรฐอเมรกา

ไดแสดงรายการความรและทกษะทผปวยเบาหวานควรตองทราบไวถง 26 รายการ ดงนนผปวยบางคนอาจเกด

การสบสนในขอมลตางๆ มากกวาจะเปนประโยชน เนองจากผทเขามาอานนนจะเปนวยผใหญ การเรยนรใน

วยผใหญนนสวนใหญจะเรยนรไดดวยตนเอง ปญหาทเกดคอบางครงขอมลไมไดเรยงล�าดบขนตอน วาขนตอนใด

มากอนหลงดงนนขอมลเหลานนอาจกอปญหาใหกบผทเรยนรดวยตนเองอยางมาก

เทคนคทเหมาะสมกบผ เรยนทเรยนร ด วยตนเองวธการหนงคอ elicit, respond, elicit หรอ

ถาม ตอบ ถาม วธการนเปนวธการใหขอมลส�าหรบผปวย วธการนเปนวธการแกปญหาเรองการไมไดรบขอมล

การทผ ปวยซกถามโดยตรงนนเปนการแกไขปญหาเรองการไมเขาใจเนอหา หรอวธการดแลตนเองเมอเรยนร

จากขอมลขาวสารตางๆ ดวยตนเอง ผใหบรการสามารถถามค�าถามใหมๆ เกยวกบเรองเบาหวาน เชน คณร

อะไรบางเกยวกบโรคเบาหวาน หรอคณอยากจะรอะไรเพมเตมเกยวกบโรคเบาหวาน เมอผปวยถาม ผใหบรการ

ตอบค�าถาม หรอใหขอมลเพมเตม และถามหรอทวนสอบวาผปวยเขาใจขอมลทผใหบรการใหไปหรอไม และ

อาจถามเพมเตมวาผ ปวยอยากทราบอะไรเพมเตมเกยวกบเรองการดแลตนเองไหม การถามของผ ปวยและ

การตอบค�าถามของผใหบรการโดยตรงนนอาจจะครอบคลมเนอหาทงหมดทผปวยเขาไปศกษาดวยตนเองทผให

บรการใหเอกสารคมอหรออานทางwebsiteกไดดงตวอยางบทสนทนา

ตวอยางการถาม-ตอบ-ถาม

แพทย/พยาบาล: ดฉนเพงตรวจสอบผลระดบน�าตาลในเลอดของคณ และดฉนมสงส�าคญทจ�าเปน

ตองแจงใหคณทราบวาคณมแนวโนมจะเปนเบาหวาน

ผปวย: เบาหวาน?

แพทย/พยาบาล: คณรจกโรคเบาหวานไหมคะ

ผปวย: ผม/ดฉนทราบวาม คนรจก/ เพอนบาน/ ญาต เปนโรคน พวกนน�าตาลในเลอด

จะสงและมคนหนงกชอคหมดสตไมรสกตวและตายไป

แพทย/พยาบาล: อาการชอคหมดสตไมรสกตวพบไดไมมากในรายทเปนเบาหวานเหมอนคณคะ

ผปวย: อกคนทรจกโดนตดนวเทาและมปญหาตามองเหนไมชดเพราะเบาหวานขนตา


แพทย/พยาบาล: อาการทคณพดมาสามารถเกดไดกบผทเปนโรคเบาหวานแตวาเขาสามารถปองกน

การเกดอาการเหลานนไดคะ คณลองบอกดฉนไดไหมคะ วาคณอยากทราบเรอง

อะไรเกยวกบโรคเบาหวาน

ผปวย: ผปวยอาจบอกวาฉนอยากทราบวธการดแลรกษาเทาไมใหถกตดเหมอนผปวยคนอน

หรอท�าอยางไรไมใหมอาการเหมอนผปวยอนๆทฉนรจก

แพทย/พยาบาล: คณพอจะมวธการ หรอมวธปองกนตนเองเพอปองกนการเกดอาการแทรกซอน

ทไมพงประสงคอยางเชนมแผลทเทาหรอเพอดแลรกษาเทาเพอไมใหโดนตดนวเทา

ผปวย: ผปวยอาจตอบกลบมาวาการลดน�าหนกหรอการรบประทานยาตามทแพทยใหไป

แพทย/พยาบาล: สามสงทส�าคญในการควบคม ปองกนการเกด อาการแทรกซอนทไมพงประสงค

คอการควบคมอาหาร การออกก�าลงกาย และการรบประทานยาอยางตอเนองคะ

คณลองทวนใหดฉนฟงอกสกครงไดไหมคะวามอะไรบาง

ผปวย: กนนอยลงเดนมากขนและกนยา

แพทย/พยาบาล: ใชคะยอดเยยมเลยคะคณคดวาจะเรมท�ากจกรรมดงกลาวไดเมอไหรคะ

คณจะท�ากจกรรม.......ทไหนคณจะท�ากจกรรม........อยางไร

กลยทธท 3 การใหขอมล- ปดการสนทนา

วธการหรอเทคนคนเปนเทคนคทสอดคลองกบ เทคนคการถามตอบถามซงเปนกระบวนการทส�าคญ

ในการศกษาทผานมาพบวา มเพยงรอยละ 12 ของการพดคยเรองการปรบเปลยนพฤตกรรม หรอการพดคย

เรองขอมลของยาชนดใหม ดงนนจงมค�าถามวา แพทยผทรกษาผปวยเบาหวานนนเคยสอบถามความเขาใจ

จากผปวยเกยวกบวธการรกษา หรอขอมลทแพทยไดใหผปวยวาผปวยนนเขาใจในสงท แพทยไดอธบายหรอไม

หรอพยาบาลทใหค�าแนะน�าเรองการปฏบตตวส�าหรบผปวยเบาหวานเรองการดแลเทา การลดการรบประทาน

อาหารหวานพยาบาลไดเคยทวนสอบกบผปวยหรอไมวาผปวยไดเขาใจในสงทพยาบาลไดใหขอมลกบผปวยหรอ

เขาใจถกตองหรอไม

เทคนคทจะชวยประเมนความเขาใจของผปวยนนเรยกวาปดการสนทนา เมอถามผปวยเกยวกบขอมล

ทแพทย หรอพยาบาลใหผปวยเกยวกบโรค การรกษา การดแลตนเองเรองอาหาร การออกก�าลงกาย หรอ ฯลฯ

โดยทวไปพบวามเพยง รอยละ 47 ของผปวยทเขาใจขอมลทแพทย หรอพยาบาลใหในเวลานน ๆ และจาก

การศกษาทผานมาพบวาเมอผปวยทสามารถบอกหรอใหขอมลกลบทถกตองได ผปวยมแนวโนมทจะพฒนา

ตนเอง หรอปรบเปลยนตนเอง ซงเปนผลดตอการควบคมระดบน�าตาลในกระแสเลอดได จะเหนวาจากบทสนทนา

สามบรรทดสดทายของการใชกลยทธการถามตอบถามนนคอการปดการสนทนาดงตวอยาง

แพทย/พยาบาล: สามสงทส�าคญในการควบคม ปองกนการเกด อาการแทรกซอนทไมพงประสงค

คอการควบคมอาหาร การออกก�าลงกาย และการรบประทานยาอยางตอเนองคะ

คณลองทวนใหดฉนฟงอกสกครงไดไหมคะวามอะไรบาง

ผปวย: กนนอยลงเดนมากขนและกนยา

แพทย/พยาบาล: ใชคะยอดเยยมเลยคะ


กลยทธท 4 การมสวนรวมในการตดสนใจ – การประเมนความพรอมในการปรบเปลยน

ในปจจบน การรกษาแบบเดมคอการท ผใหบรการโดยเฉพาะ แพทย หรอพยาบาลทดแลผปวยโรค

เรอรงจะเปนผใหค�าแนะน�า หรอบอกใหผปวยปรบเปลยนวถการด�าเนนชวต หรอปรบเปลยนพฤตกรรม เชน

คณตองเลกสบบหร ถาคณตองการควบคมใหระดบน�าตาลในเลอดของคณอยในระดบปกตคณตองออกก�าลงกาย

อยางนอย30นาทตอวนดฉนก�าลงอธบายเรองยาตวใหมทใชลดไขมนในเลอดทใหคณไปรบประทานเพมในวนน

ขณะเดยวกนการสนบสนนการจดการตนเองนนจะเปนรปแบบการดแล/การรกษาทเนนใหผปวยม

สวนรวมในการตดสนใจในการดแลสขภาพของตนเอง หรอการปรบเปลยนพฤตกรรมของตนเองเพอใหสขภาพ

ของผปวยดขน ผใหบรการตองกระตน โนมนาว เพอใหผปวยเปนผตดสนใจในการปรบเปลยนพฤตกรรมดวย

ตวของผปวยเอง เนองจากในการจดการตนเองนนถาผปวยไมตองการหรอ ไมอยากทจะท�ากจกรรมใด ๆ แลว

ทายทสดผปวยทานนนกจะไมกระท�ากจกรรมนน ๆ แมวาผใหบรการจะบอกวาด หรอมประโยชนตอสขภาพของ

ผปวย

ดงนนกอนทด�าเนนการโนมนาวใจ หรอ เสนอแนะใหผปวยท�าการปรบเปลยนพฤตกรรม ผใหบรการ

จ�าเปนตองประเมนความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวยกอนเสมอ เมอผปวยมความพรอมใน

การปรบเปลยนพฤตกรรม แลวผใหบรการถงจะประเมนระดบของความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรมนนๆ

ของผปวยอกครงดงนนขนตอนนมสองกระบวนการทสอดคลองกนแตทงสองกระบวนการนนมความแตกตางกน

กรณทประเมนความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรมนน ผ ใหบรการจ�าเปนตองใชกระบวนการ

ประเมนความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรม โดยทวไปการประเมนความพรอมของผปวยในปจจบนทไดรบ

ความนยมใช 2 ทฤษฎ คอ การประเมนโดยใชรปแบบการประเมนความพรอมของการเปลยนแปลงโดยใช

ตามกระบวนการของรปแบบของทฤษฎ Transtheoretical model หรอ Stage of change ซงรปแบบ

ของ Stage of change นนจะใชประเมนความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวย โดยแบงระดบ

ความพรอมการเปลยนแปลงออกเปน5กลมดงน(Prochaska&Velicer,1997)

1. Precontemplation:กลมนจะไมสนใจปรบเปลยนพฤตกรรมใดๆภายใน6เดอน

2. Contemplation: กลมนมการคดเรองการปรบเปลยนพฤตกรรม

3. Preparation: กลมนจะด�าเนนการปรบเปลยนพฤตกรรมภายใน1เดอน

4. Action: ท�าการปรบเปลยนพฤตกรรมทตงเปาหมายไว

5. Maintenance: กลมทสามารถด�ารงพฤตกรรมทดตอสขภาพไดถงตงแต6เดอนจนถง5ป

Terminate: กลมนเปนกลมทผปวยมสมรรถนะ หรอมความสามารถทจะควบคมตนเองได แมจะมสง

ยวยวนใจ สงแวดลอมมากระตน หรอวามภาวะอารมณ หรอภาวะจตใจอยในภาวะเครยด วตกกงวล ซมเศรา

ผปวยกลมนสามารถเผชญกบปญหาตางๆไดและจะไมกลบไปมพฤตกรรมทไมดตอสขภาพอก

Relapse: กลมทมพฤตกรรมกลบไปส Pre contemplation Contemplation หรอ Preparation

การทผปวยกลบไปสขนตอนเหลานน อาจจะเกดจากปญหาเรองการลงมอปฏบตกจกรรม หรอการด�าเนนการ

ปรบเปลยนพฤตกรรมแลวมปญหา ยงยาก หนกไป หรอคาดหวงมากเกนไป แลวไมเปนไปตามคาดหวงจะเกด

ความทอแทและกลบไปสขนทไมพรอมทจะท�าหรอสบสนวาท�าแลวดจรงหรอไม


การประเมนโดยใชการประเมนตามขนตอนของ Stage of change นสามารถน�าไปประยกตใชไดกบ

ผปวยโรคเรอรง โดยเฉพาะผทมความจ�าเปนในการปรบเปลยนพฤตกรรม การรบประทานอาหาร การรบประทาน

ยาการออกก�าลงกายการสบบหรและการดมสราหรอแอลกอฮอลเปนตน

รปแบบของการประเมนความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรมอกรปแบบหนงคอการประเมน

ความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรมตามแนวคดทฤษฎของ Motivational interviewing (MI) ซงจะ

ไมระบวาเปนล�าดบขนเหมอนกบStageofchangeแตจะประเมนความพรอมจาก

ความพรอม = ความส�าคญ + ความมนใจ

ดงตวอยาง

ถาผปวยไมคดวาการออกก�าลงกายนนมความส�าคญ คลายกบวาไมชอบทจะออกก�าลงกายดวยวธน

วธนนหรอผ ปวยทเหนความส�าคญของการออกก�าลงกาย แตไมมความมนใจในความสามารถของตนเองวา

จะท�าได ความหมายกจะคลายคลงกบผ ปวยทไมสนใจทจะปรบเปลยนพฤตกรรม กรณทอปสรรคของการ

ปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวยคอการทผปวยทไมเหนความส�าคญของการท�ากจกรรมหรอ ผปวยไมมความมนใจ

ในการปฏบตกจกรรมนน ๆ กระบวนการของMI จะใชกลวธในการสงเสรม หรอสนบสนนใหผปวยปรบเปลยน

พฤตกรรมทแตกตางกน

การประเมนความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรมตามรปแบบของ Stage of change นน

ผเชยวชาญทางดานการจดการตนเองไดระบวาวธการนเหมาะสมกบการน�าไปใชในการประเมนความพรอมใน

การปรบเปลยนพฤตกรรมทละพฤตกรรม เชนการออกก�าลงกายหรอการควบคมอาหารหรอการเลกบหร หรอ

การเลกดมแอลกอฮอล วธการของการประเมนตามรปแบบของ Stage of change นนจะใชไดผลมากในกรณ

ทผ ใหบรการจะใชถามผปวย อาท เชน คณตองการทจะเลกบหร แตจะไมเหมาะทจะใชกบผปวยทมปญหา

สขภาพทเกดจากพฤตกรรมหลายๆพฤตกรรมรวมกนดงตวอยาง

ค�าถามทวาคณคดวาคณจะท�ากจกรรมอะไรทจะท�าใหสขภาพคณดขนในสปดาหน ค�าถามนจะเปน

ค�าถามทใหผปวยคดวาฉนจะตองท�าอะไร ถาน�าไปเปรยบเทยบกบขนตอนของ Stage of change ผใหบรการ

จะประเมนไมไดวาผปวยอย ในขนตอนไหนของ Stage of change ขณะเดยวกนถาผปวยคดวาจะท�ากจกรรม

หรอปรบเปลยนพฤตกรรม กไมไดหมายความวาผปวยพรอมทจะท�า เพราะความหมายของค�าวา พรอมทจะ

ท�านนผปวยตองเหนความส�าคญของกจกรรมนนๆ ทจะสงผลดตอสขภาพ ดงนนหากตองการประเมนความ

พรอมของผปวยเพอใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมแลวผเชยวชาญทางดานการจดการตนเอง สนบสนนใหใช

แนวทางของทฤษฎMIเนองจากMIจะสนบสนนใหผใหบรการประเมนระดบของการใหความส�าคญตอกจกรรมท

จะใชในการปรบเปลยนพฤตกรรม และ ระดบความมนใจทจะด�าเนนกจกรรม หลงจากนนผใหบรการจงสนบสนน

หรอโนมนาวหรอใหขอมลเพอใหผปวยเขาไปสระยะพรอมจะปรบเปลยน

และเนองจากปญหาสขภาพของผปวยมหลากหลายปญหารวมกน ดงนนการแกไขปญหาผใหบรการ

และผปวยตองใชเวลาในการเรยนรในการแกไขปญหา และการเลอกวธการทแกไขปญหารวมกน จากการศกษาท

ผานมาพบวา กระบวนการของทฤษฎ MI นนสามารถน�าไปประยกตใชในการแกปญหาใหกบผปวยทมพฤตกรรม

สขภาพหลายๆปญหารวมกนและผปวยสามารถจดการกบอปสรรคตางๆได

กระบวนการประเมนความพรอมของผปวยโดยใชวธการของทฤษฎ MI นน เมอประเมนความพรอมใน


การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพแลว จากนนใชเทคนคสรางแรงจงใจ โดยการพดคยเพอใหการชวยเหลอ

หรอสงเสรมใหผปวยมความมนใจในการปรบเปลยนพฤตกรรมและ เมอผปวยมความมนใจในการเปลยนแปลง

พฤตกรรมเพมขน หลงจากนนผใหบรการสนบสนนโดยการกระตนใหผปวยไดด�าเนนการวางแผนการปรบเปลยน

พฤตกรรมของตนเองพรอมๆกบการตงเปาหมายในการด�าเนนกจกรรมดงตวอยางบทสนทนา

แพทย/พยาบาล: ดฉนเพงไดรบผลการตรวจระดบน�าตาลสะสมในกระแสเลอดของคณครงลาสดน

เพมสงขนเปน8.5คะ

ผปวย: จรงๆแลวคาระดบน�าตาลสะสมในกระแสเลอดควรไมเกน7ใชไหมคะ/ครบ

แพทย/พยาบาล: ใชแลวคะคณคดวาคณจะท�าอยางไรดคะ

ผปวย: ดฉน/กระผมกควบคมอาหารอยนะคะ/ครบแตวาชวงนงานก�าลงยงมากเลยดฉน/

กระผมจงไมมเวลาในการออกก�าลงกายตอนนไมรจะท�าอยางไรดแลวคะ/ครบ

แพทย/พยาบาล: เราลองมาคยกนเรองการออกก�าลงกายนะคะ

ผปวย: อม..กไดคะ/ครบ

แพทย/พยาบาล: คณคดวาการออกก�าลงกายมความส�าคญของตอสขภาพของคณอยางไรคะ

ถาดฉนใหคณใหคะแนนวาการออกก�าลงกายมความส�าคญตอสขภาพของคณ

โดยมคะแนนจาก 0-10 คะแนน 0 คะแนน คอการออกก�าลงกายไมมความส�าคญ

ตอสขภาพของคณเลย และ 10 คะแนนการออกก�าลงกายมความส�าคญตอสขภาพ

คณมากทสด

012345678910

ไมมความส�าคญความส�าคญมากทสด

ผปวย: ดฉน/กระผมให8คะแนนดฉน/กระผมทราบวาตองออกก�าลงกาย

แพทย/พยาบาล: คราวนคณลองประเมนความมนใจวา ถาคณจะออกก�าลงกาย คณมความมนใจ

มากนอยเพยงใดในการออกก�าลงกายคะ คณลองประเมนดคะโดยใชคะแนน

จาก0-10คะแนน0คะแนนคอคณไมมความมนใจวาจะสามารถออกก�าลงกายได

และ10คะแนนคอคณมความมนใจมากทสดวาสามารถออกก�าลงกายได

012345678910

ไมมความมนใจมความมนใจมากทสด

ผปวย: ดฉน/กระผมให 4 คะแนน เหมอนทดฉน/กระผมบอก ใหทราบในตอนแรกวา

ดฉน/กระผมไมมเวลาเพราะงานยงมาก

แพทย/พยาบาล: เพราะอะไรคณถงใหคะแนน4ละคะท�าไมไมให1คะแนน

ผปวย: ทให4คะแนนเพราะดฉน/กระผมไมสามารถท�าไดตลอดทกวน

ดฉน/กระผม สามารถออกก�าลงกายไดเฉพาะในวนหยดเสาร –อาทตย เพราะไมได

ท�างาน


แพทย/พยาบาล: คณลองบอกใหดฉนทราบไดไหมคะวา ปจจยใด หรอปจจยอะไรทจะท�าใหคณ

เพมความมนใจจาก4คะแนนเปน8คะแนนได

ผปวย: บางทการไดออกก�าลงกายกบเพอน อาจจะท�าใหมความสนกสนานไดเพราะม

เพอนทท�างานเปนเบาหวานเหมอนกน

แพทย/พยาบาล: ถาอยางนนคณลองวางแผนการออกก�าลงกายทสามารถเปนไปได ส�าหรบในระยะ

เรมตนของคณกอนไดไหมคะ

กลยทธท 5 การมสวนรวมในการตดสนใจ - การตงเปาหมาย

การตงเปาหมายเปนสวนหนงของการใชกระบวนการสอสารในทฤษฎของMI เพอชวยใหผ ปวยใน

การตงเปาหมายในการปฏบตกจกรรม การตงเปาหมายในการจดการตนเองนนคอผลลพธทผปวยตกลงรวมกบ

ผใหบรการวาจะปฏบต ปกตจะเปนผลลพธหรอเปาหมายในระยะสนๆ การตงเปาหมายจะประสบความส�าเรจ

ไดนน ผปวยจะตองเขยนแผนปฏบตการทปฏบตไดจรงอยางเปนทางการใหกบผใหบรการ การตงเปาหมาย

จงเปนกระบวนการ และแผนปฏบตการ เปนผลลพธทไดจากกระบวนการ การลงมอปฏบตเปนเรองเฉพาะ

เจาะจง เชน เดนรอบ ๆ สวนสาธารณะกอนเทยง จ�านวนสองรอบในวนจนทร วนพธ และวนเสาร หรอ การลด

การรบประทานขนมคกกจากวนละสามชนเหลอวนละชน ขอตกลงทปรากฏอยในแผนปฏบตการนนเปนขอตกลง

รวมกน ขนตอนการก�าหนดเปาหมายน ผ ใหบรการใชหลกการสอสารโดยใชวธการของ MI ในการชวยให

ผปวยสามารถตงเปาหมายในการปฏบตกจกรรม

การวางเปาหมายทใชในการจดการตนเองนนมพนฐานมาจากทฤษฎ ความสามารถแหงตน หรอ

Self efficacy ความสามารถแหงตนในทนคอระดบความมนใจทผ ปวยสามารถปฏบตกจกรรมทใชในการ

ปรบเปลยนพฤตกรรมใหบรรลความส�าเรจตามเปาหมายทตงไว ระดบความมนใจนสามารถวดไดจากการใช

ค�าถามงายๆดงแสดงไวในกลยทธท4

แมวาในกระบวนการสอสาร หรอการพดคยกบผปวย ผใหบรการจะเปนผใหการสนบสนนใหผปวย

วางแผนการปฏบตกจกรรมทผ ปวยใหความส�าคญเพอใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมดวยตนเอง ขนตอนน

จะไมมความส�าคญเลยถาหากวาผปวยไมสามารถจะน�าไปปฏบตไดจรง ดงนนแนวทางการสนบสนนใหผปวย

ปฏบตกจกรรมไดจรงนน ผใหบรการมความจ�าเปนทจะตองเสรมสราง หรอสนบสนนใหผปวยมความสามารถ

หรอสมรรถนะแหงตนมากยงขน

ดงตวอยาง เมอผ ปวยเหนวาการออกก�าลงกายมความส�าคญตอสขภาพของตนเอง ผ ใหบรการจง

รวมวางแผนกบผปวยโดยผปวยวางแผนการออกก�าลงกายดวยการเดนวนละไมนอยกวา30นาทอยางนอย5วน

ตอสปดาห การวางแผนดงกลาวขางตนจะไมมความส�าคญเลย หากผปวยไมสามารถปฏบตกจกรรมทวางแผน

ไดจรง

นอกจากนจากประสบการณการดแลการรกษาผปวยโรคเรอรงทผานมาจะพบวาผใหบรการ (แพทย

พยาบาล หรอเจาหนาท)จะเปนผใหค�าแนะน�าคอ จะบอกในสงทผปวยตองท�า เชน คณตองลดน�าหนกลงใหได

10 กโลกรม ภายใน 1-2 เดอนน คณตองไมรบประทานอาหารหวาน มน เคม คณตองออกก�าลงกายใหได

3 วนตอสปดาห แลวสขภาพคณจะดขน ค�าแนะน�ารปแบบทกลาวนเปนค�าแนะนะในรปแบบเดมทใหกบผปวย

ซงผ ใหบรการไมเคยประเมนความสามารถของผปวยวาท�าไดหรอไมได ค�าแนะน�าดงกลาวจงเปนสงทผ ปวย

ไมสามารถท�าไดจรง หรอเปนสงทท�าไดยากมากส�าหรบผปวยบางคน ดงนนการปรบเปลยนพฤตกรรมตามท


ผใหบรการแนะน�าจงไมประสบผลส�าเรจ ผลกระทบทตามมาคอผปวยรบร วาตนเองไมสามารถจะท�าได คอ

การไปลดความมนใจในการปฏบตกจกรรม หรอไปลดความสามารถ หรอสมรรถแหงตน ของผปวยและทายทสด

ความลมเหลวในปฏบตกจกรรมครงนนจะสงผลใหเกดความลมเหลวในครงตอไปเมอผปวยมความจ�าเปนตอง

ปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพอนๆ

ดงนนเมอผปวยพรอมทจะเขาสกระบวนปรบเปลยนพฤตกรรมแลวการอธบายการใหขอมลการวางแผน

และการวางเปาหมายในการด�าเนนการปรบเปลยนพฤตกรรมผใหบรการจ�าเปนตองท�าใหผปวยเกดความเขาใจ

ไดรบความชดเจน เรองขอมลขาวสารทเกยวของกบผ ปวย ตงแตเรมตน ดงตวอยางบทสนทนาการสอสาร

การตงเปาหมาย

แพทย/พยาบาล: ผลการตรวจเลอดของคณวนนพบวา ระดบน�าตาลสะสมในเลอดเพมขนเปน 9.2

คณมความคดเหนอยางไร

ผปวย: ดฉน/กระผมกไมทราบดฉน/กระผมกกนยานะตามทหมอสง ดฉน/กระผมคดวา

ถาดฉน/กระผมกนยาคมเบาหวาน ดฉน/กระผมกไมตองมากงวลเรองการกนขนม

หวานกาแฟเยนทกนอยทกวนดฉน/กระผมคดวาหมอใหยาคมเบาหวานไปแลวก

นาจะคมได

แพทย/พยาบาล: ขนมหวานประเภทไหนทคณชอบรบประทาน

ผปวย: ดฉน/กระผมชอบกนขาวเหนยวสงขยาตอนเชาทกวน กบ กาแฟเยนนขาดไมไดเลย

ถาวนไหนไมไดกนกหงดหงด

แพทย/พยาบาล: กเปนไปไดนะคะ เวลาทคณรบประทานขาวเหนยวสงขยา กบดมกาแฟเยน มอะไร

ทท�าใหคณไมถกใจหรอชอบใจบางไหมคะ

ผปวย: กมนท�าใหน�าตาลสงขนนละ แตดฉน/กระผมกยงไมอยากเลกกน แบบทวาไป

นนแหละวาเวลาไดกนแลวมนรสกอารมณดมนไมหงดหงด

แพทย/พยาบาล: คณลองบอกดฉนไดไหมคะวา มกจกรรมอะไรอกบางไหมคะทท�าใหคณหาย

หงดหงดแลวไมท�าใหระดบน�าตาลในเลอดสงของคณขน

ผปวย: บางทการออกไปเดนออกก�าลงกายในสวนหลงบานไปดตนไมผลไมในสวนสกรอบ

สองรอบกท�าใหหายหงดหงดไดนะครบ/คะ

แพทย/พยาบาล: ถาอยางนนคณอยากจะลองท�าดกอนไหมคะเวลาคณรสกหงดหงด

ผปวย: ไดครบ /คะ แตวาดฉน/กระผมกใหสญญาไมไดหรอกนะวาจะเลกกน กาแฟเยน

กบขาวเหนยวสงขยา

แพทย/พยาบาล: ดฉนเขาใจในสงทคณพดคะ ลองท�าดกอนนะคะวาจะท�าไดไหม คราวน เวลาคณ

รสกหงดหงดคณจะออกไปเดนออกก�าลงกายในสวนหลงบานสก 2 รอบ คณม

ความมนใจไหมคะวาจะท�าได ถาดฉนใหคณประเมนตนเองวาคณมความมนใจ

มากนอยแคไหนวาจะท�าไดโดยมคะแนน 0-10 คะแนน ถาคะแนน 0 คอ

คณไมมนใจมากทสด และ 10 คะแนน คณมความมนใจมากทสดวาจะท�าได

ลองประเมนดซคะวาคณมความมนใจมากนอยแคไหน

ผปวย: แนนอนเลยฉนมนใจวาฉนท�าได100%


แพทย/พยาบาล: ถาอยางนนจะเปนไปไดไหมทคณจะก�าหนดเวลาใหแนนอนลงไปวาจะท�าตอนไหน

ไมตองรอใหเกดอารมณหงดหงดแลวถงไปเดนในสวนหลงบาน ถาเราก�าหนดวา

ไปคณจะเดนออกก�าลงกายตอนเชาหลงจากตนนอน หรอท�ากบขาว หงขาว หรอ

เตรยมกบขาวเสรจวนละ2รอบคณคดวาอยางไร

ผปวย: ไมมปญหาคะเวลาหงดหงดๆไปเดนบางกนาจะด

แพทย/พยาบาล: เราลองมาเขยนแผนการเดนออกก�าลงกายของคณวา คณจะออกไปเดนในสวน

หลงบานอยางนอย2รอบเมอคณเรมหงดหงดแลวคณจะเรมท�าเมอไหรดคะ

ผปวย: แลวเราคอยมาดกนวาเปนอยางไร

แพทย/พยาบาล: คณคดวาจะเรมตงแตสปดาหนเลยไหมคะ

ผปวย: กเปนไปไดนะคะ

แพทย/พยาบาล: ถาอยางนนเรามาท�าการตกลงกนวาตอไปน เมอคณรสกหงดหงดคณจะไปเดน

ออกก�าลงกายทสวนหลงบานอยางนอย 2 รอบ แลวดฉนขออนญาตนดคณ

อกครงสกสองสปดาหเพอจะไดมาดวาทเราคยกนไวในวนนคณไดท�าแลว ผลเปน

อยางไรบาง

ผปวย: ไดเลยครบ/คะ


ใบงานท 3.1 การประเมนปญหาเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม

การค�านวณพลงงานอาหารจากการดมแอลกอฮอลเพอใหผปวยไดทราบถงพลงงานอาหารทผปวย

ไดรบจากเครองดมแอลกอฮอลทผปวนดม

Alcohol Calorie Calculator

BeverageServing Amount Average Average

Drinks Per Week

Monthly

(ounce) 1 ounce = 30 cc (calories) Subtotal

Beer

Regular 12 149 2 298

Light 12 110 2 220

Distilled(80proof)

Gin,rum,vodka,whisky,tequila 1 65

Brandy,cognac 1 65

Liqueurs(Drambuie,Cointreau,Kahlua) 1.5 188

Wine

Red 4 80

Drywhite 4 75

Sweet 4 105

Sherry 2 75

Port 2 90

Champagne 4 84

Vermouth,sweet 3 140

Vermouth,dry 3 105

Cocktails

Martini 3.5 140

Manhattan 3.5 164

Daiquiri 4 122

Whiskeysour 3 122

Margaritacocktail 4 168

Coolers 6 150

Monthly Total

Yearly Total

แหลงขอมล NIH : National Institute on Alcohol abuse and Alcoholism 2015



การคำานวณคาใชจายในการดมแอลกอฮอล

วตถประสงค เพอใหผปวยไดตระหนกถงปญหาเรองคาใชจายทไดจายจากการดมแอลกอฮอล

หลกการค�านวณคาใชจายในการดมแอลกอฮอล

(จ�านวนเครองดมทดมxราคาตอหนวย)xจ�านวนครงทดมตอเดอน=คาใชจายทจายตอเดอน

คาใชจายเฉลยตอป=คาใชจายทจายตอเดอนx12เดอน

Alcohol Cost Calculator

Average number of drinks consumed in one setting

Price Per Drink Times You Drink Average Monthly Subtotal

2 100บาท 2 400

คาใชจายตอป 4800บาท



แบบประเมนกจกรรมทางกายอยางงาย

กจกรรมทางกาย คอ กจกรรมการเคลอนไหวรางกายทท�าใหอตราการเตนของหวใจเรวขนกวา

ขณะพกผอน ไมวาจะในรปแบบใด เชน กจกรรมจากการท�างาน กจกรรมจากการเดนทาง การออกก�าลงกาย/

ยดเหยยดและการออกก�าลงกายแบบแอโรบก

ค�าถามตอไปนถามเกยวกบจ�านวนและความหนกของกจกรรมทางกายททานปฏบตเปนประจ�าความหนก

ของกจกรรมมความสมพนธกบการใชพลงงานในการท�ากจกรรมเหลาน

ตวอยางระดบความแรงของกจกรรมทางกาย

กจกรรมทางกายระดบเบา

-หวใจเตนเรวกวาปกตเลกนอย

-สามารถพดคยหรอ

รองเพลงได

กจกรรมทางกาย

ระดบปานกลาง

-หวใจเตนเรวกวาปกต

-ทานสามารถพดคย

แตไมสามารถรองเพลงได

กจกรรมทางกาย

ระดบหนก

-หวใจเตนเรวขนอยางมาก

-ไมสามารถพดคยไดหรอ

การพดคยจะตอง

หายใจแรงมาก

เดนเลน

เดนเรว

ยดเหยยดกลามเนอ

เตนแอโรบค

วงเหยาะๆ หรอ

วงเรวๆ

วายน�า

ท�างานบาน

ดดฝนหรอตดหญา

การฝก

ความแขงแรง

เลนกฬา เทนนส

แบตมนตน

เครองออกก�าลงกาย

โดยการขนบนได


ใบงาน 3.4

การประเมนปญหาเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม การเลอก อาหารเชาเพอสขภาพ



ตวอยางการตงเปาหมายการจดการตนเองของผปวยเบาหวาน

เบาหวานเปนโรคทส�าคญเนองจากเปนสาเหตของการเกดอนตรายตอหลอดเลอดและเสนประสาททไป

เลยงสมองตาหวใจไตและเทา

ทานเปนผทส�าคญมากในการจดการปญหาเบาหวานของทานพวกเราขอแนะน�าแนวทางในการชวยเหลอ

ใหทานจดการกบปญหาโรคเบาหวานของทานนคอตวอยางเปาหมายทจะชวยใหทานสามารถควบคมระดบน�าตาล

ในกระแสเลอดไดเพอเปนการลดอนตรายทจะเกดตอหลอดเลอดและเสนประสาทของทาน

กรณาเลอกเปาหมายททานคดวาสามารถชวยทานในการควบคมเบาหวานไดดทสด ใช ไมใช

เปาหมายท1 ทานจะพยายามท�าใหHbA1Cลดลงใหได

เปาหมายท2 ทานจะออกก�าลงกาย30นาท3วนตอสปดาห

เปาหมายท3 ทานจะลดอาหารหวานมนเคมเพอท�าใหระดบน�าตาลและระดบCholesterol

เปาหมายท4 ทานจะควบคมน�าหนก(ทานจะลดน�าหนกใหได1กกใน2สปดาห)

เปาหมายท5 ทานจะเลกสบบหร

เปาหมายท6 ทานจะเชคระดบน�าตาลตามเวลาทก�าหนดถาระดบน�าตาลต�ากวา70และสงกวา

180ทานจะแจงใหผดแลของทานทราบ

เปาหมายท7 ทานจะตรวจเทาของทานทกวนถาพบวามแผลหรออกเสบแดงรอนทานจะไป

พบแพทย

เปาหมายท8 ทานจะไปตรวจตาตามนดหมาย

เปาหมายท9 ทานจะเขารวมกลมเบาหวาน


ใบงานท 3.6 การตงเปาหมายและการวางแผน

1. การตงเปาหมาย:กจกรรมหรอพฤตกรรมททานตอการปรบเปลยน

……………………………………………………………………………………………………………....................................................

……………………………………………………………………………………………………………....................................................

2. อธบายลกษณะกจกรรมหรอพฤตกรรมททานตองการปรบเปลยน

กจกรรมหรอพฤตกรรมททานตองการปรบเปลยนทานตองการท�าอยางไร...........................................................

กจกรรมหรอพฤตกรรมททานตองการปรบเปลยนทานจะท�าทไหน......................................................................

ความถในการปฏบต..............................................................................................................................................

เวลาททานจะปฏบต.............................................................................................................................................

3. ปญหาอปสรรคในการปฏบตกจกรรม....................................................................................................................

……………………………………………………………………………………………………………....................................................

……………………………………………………………………………………………………………....................................................

4. ทานจะมวธในการจดการกบปญหาอปสรรคในการปฏบตกจกรรมอยางไร

……………………………………………………………………………………………………………....................................................

……………………………………………………………………………………………………………....................................................

5. ความมนใจ ทานคดวาทานมความมนใจในการด�าเนนกจกรรม / ปฏบตกจกรรมททานวางแผนเพอใหทาน

สามารถบรรลเปาหมายททานตงไว โดยใหประเมนใชคะแนนจาก 0-10 คะแนน 0 คะแนน คอคณไมม

ความมนใจวาจะสามารถปฏบตกจกรรมไดเลย และ 10 คะแนน คอคณมความมนใจมากทสดวาสามารถ

ปฏบตกจกรรมได

……………………………………………………………………………………………………………....................................................

6. การนดตดตามครงตอไป.......................................................................................................................................


ใบงาน 3.7 ตวอยางการวางแผนและการตงเปาหมาย

1. การตงเปาหมาย:กจกรรมหรอพฤตกรรมททานตอการปรบเปลยน

เรมออกก�าลงกาย

2. อธบายลกษณะกจกรรมหรอพฤตกรรมททานตองการปรบเปลยน

กจกรรมหรอพฤตกรรมททานตองการปรบเปลยนทานตองการท�าอยางไรดวยการเดน

กจกรรมหรอพฤตกรรมททานตองการปรบเปลยนทานจะท�าทไหนเดนรอบหมบาน

ความถในการปฏบตเดนสองรอบ ตอครง 4 วนตอสปดาห

เวลาททานจะปฏบตเดนตอนเชาหลงตนนอน

3. ปญหาอปสรรคในการปฏบตกจกรรม

เวลาไปเดนตอนเชามดไปคนเดยวกกลว กลบมาตองมาอาบน�าเปลยนเสอผาชวงนอากาศไมคอยดบางท

ฝนตก

4. ทานจะมวธในการจดการกบปญหาอปสรรคในการปฏบตกจกรรมอยางไร

ชวนสามไปเดนดวยจะไดมเพอน

วนไหนฝนเหมอนจะตกกเตรยมหมวกไปดวย

5. ความมนใจ ทานคดวาทานมความมนใจในการด�าเนนกจกรรม / ปฏบตกจกรรมททานวางแผนเพอใหทาน

สามารถบรรลเปาหมายททานตงไว โดยใหประเมนใชคะแนนจาก 0-10 คะแนน 0 คะแนน คอคณไมม

ความมนใจวาจะสามารถปฏบตกจกรรมไดเลยและ10คะแนนคอคณมความมนใจมากทสดวาสามารถปฏบต

กจกรรมได

มนใจวาท�าได ให 7 คะแนน

6. การนดตดตามครงตอไปนดตดตามครงตอไปอก 1 เดอน


ใบงาน 3.8 ตวอยางการบนทกการออกกำาลงกาย

การบนทกการจดการตนเองการด�าเนนกจกรรรมทางกาย

1. พยายามลงบนทกกจกรรมทางกายของทานในระยะ2สปดาหกจกรรมททานไดปฏบตเชนการเดน การเดนรอบๆบานการออกก�าลงกายการท�างานบานการท�างานในสวนฯลฯ

วน กจกรรมทางกายทมความหนกปานกลาง

กจกรรมทางกายทมความหนกมาก

ชวงพกดทว / ท�างานไมได

เคลอนไหวตวมาก

ยกตวอยาง - เดนสองรอบสวนสาธารณะ ใชเวลา10นาท- กวาดบานถบาน ใชเวลา15นาท- ยดเหยยด10นาท

- เดนเรวรอบสวนสาธารณะ จ�านวน10รอบใชเวลา45นาท- วง2รอบสนามใชเวลา30นาทและเดนเรวตออก15นาท

- เตนแอรโรบก35นาท

- นอนดทว120นาท- นงเสยบไกยาง 120นาท

วนอาทตย

วนจนทร

วนองคาร

วนพธ

วนพฤหส

วนศกร

วนเสาร


เขยนสรปกจกรรมรวมทงระยะเวลาทททานไดปฏบต

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ความคาดหวงในการท�ากจกรรมของทานเปนอยางไร

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ทานคดวาทานตองท�ากจกรรมทางกายเพมขนหรอไม

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ทานมความเสยงตอการเกดการบาดเจบขณะททานด�าเนนกจกรรมทางกายหรอไม

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ทานรสกอยางไรกบผลลพธททานไดปฏบต

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………



ทานไดท�าบนทกการท�ากจกรรมทางกายของทานหรอไมท�าไม

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

พฒนาโดย ดร.กาญจนา พบลย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยบรพา 2558



ใบงาน

3.9

(ต

วอยาง

) แบบบนทกการ

รบประท

านอาห

ารประจ

ำาสปดาห

ชอ-ส

กล..........................................................................................วน

ท.....................................................

วนจน

ทร

วนอง

คาร

วนพ

ธวน

พฤห

สบด

วนศก

รวน

เสาร

วน

อาทต

ย

อาหา

รมอเชา

อาหา

รวาง

อาหา

รมอเ

ทยง

อาหา

รวาง

บาย

อาหา

รมอเ

ยน

ดมน�า

เปลา

แกว

/วน

พลงง

านอา

หาร/

วน

อารม

ณ

กจกร

รมทา

งกาย

/กา

รออก

ก�าลง

กาย

พฒ

นาโด

ย ดร

.กาญ

จนา

พบลย

คณ

ะสาธ

ารณ

สขศา

สตร

มหาว

ทยาล

ยบรพ

า 25

58


ใบงาน 3.10 แบบตรวจสอบการออกกำาลงกาย

ใชตารางนในการตดตามการออกก�าลงกาย เพอบนทกการออกก�าลงกาย ตวอยาง เชน ระบายสส�าหรบ

เปาหมายในการเดน10นาทตอวนในสปดาหแรก,15นาทตอวนในสปดาหทสองและ20นาทในสปดาหทสาม

นาท จ อ พ พฤ ศ ส อา จ อ พ พฤ ศ ส อา จ อ พ พฤ ศ ส อา

70

65

60

55

50

45

40

35

30

25

20

15

10

5


แบบต

รวจส

อบกา

รออก

ก�าลง

กายเ

ดอน.

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

...

นาท

จอ

พพ

ฤศ

สอา

จอ

พพ

ฤศ

สอา

จอ

พพ

ฤศ

สอา

จอ

พพ

ฤศ

สอา

70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5


ใบงานท 3.11 แบบบนทกการรบประทานอาหารประจำาวน

ชอ ผบนทก

เบอรโทรศพท วน/เดอน/ปเกด เพศ

แบบบนทกอาหารประจ�าวน

อาหารเชา สถานท เวลา

อาหาร/ เครองดม เตรยมอาหารอยางไร; สวนผสมของอาหารมอะไรบาง จ�านวน

โยเกรต/ ผลตภณฑนมอน ๆ

ผลไม

ผลไมสด

ผลไมกระปอง

อนๆ

เชน กลวยน�าวา 1 ผล, ฝรง ผลใหญ , สม 1 ผลกลาง,

กลวยหอม ผล ,แอปเปล1ผลเลก ,ชมพ 2ผล,มะมวง

อกรองผล, เงาะ 4-5 ผล, ลองกอง 10 ผล, มะละกอสก

8 ชน ขนาดค�า, แตงโม 10 ชนขนาดค�า, น�าผลไม ถวยตวง

เปนตน

ธญพช

เยน/ อบแหง

ขาว

นม

เชนขาวโอตขาวกลองขาวโพดงาขาวงาด�าลกเดอยถวเขยว

ถวเหลอง ถวลสง ถวลนเตา ถวด�า ถวแดง เมลดทานตะวน

เปนตน

ขนมปง

เนย หรอเนยเทยม

แยม

ขนมปงขาว หรอ

ขนมธญพช

เนอสตว

ไข

เครองดม

กาแฟ

น�าผลไม

นม

อาหารกลางวน สถานท เวลา





ผลไม

ผลไมสด


อนๆ

ธญพช


ขาว

นม

ขนมปง


แยม



เนอสตว

ไข


กาแฟ


นม


ใบงานท 3.12 แบบบนทกการรบประทานอาหารประจำาวน

ชอ ผบนทก

เบอรโทรศพท วน/เดอน/ปเกด เพศ


อาหารเยน สถานท เวลา



ผลไม

ผลไมสด


อนๆ

ธญพช


ขาว

นม

ขนมปง


แยม



เนอสตว

ไข


กาแฟ


นม


ใบงาน 3.13 การบนทกสถานการณทมความเสยงในการดมแอลกอฮอล

การตรวจสอบสถานการณทมความเสยงททานพบและสงลอใจทท�าใหทานรสกวาตองการดมแอลกอฮอล

ทานสามารถมวธการรบมอและพฤตกรรมทางเลอกเพอหลกเหลยงการดมแอลกอฮอลการตดตามการดมแอลกอฮอล

จะชวยใหทานไดเหนภาพรวมของวธการรบมอกบปญหาทดททานก�าลงท�า

อธบายสถานการณทมความเสยงมากทสด

(ทท�าใหทานมการดมแอลกอฮอล)

ททานพบในระหวางวน

อธบายสงททานท�าเมอเจอ

สถานการณดงกลาว

ถาทานตองดม

ทานดมไปกแกว

วนจนทร

วนองคาร

วนพธ

วนพฤหสบด

วนศกร

วนเสาร

วนอาทตย


ใบงาน 3.14 การปฏเสธ

วธการรบมอ การปฏบตเพอเลกดมเหลา/สบบหร ในขณะนคณมแผนทจะชวยรบมอการปรบเปลยน

พฤตกรรมแลว

1. ใครททานคดวาทานควรหลกเลยงในขณะน

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

2. สถานทใดททานคดวาทานควรหลกเลยงในขณะน

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

3. อะไรททานตองการเลกในขณะน(เชนบหร,ขวดเหลาเปนตน)

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

4. กจกรรมอะไรททานตองการเลกท�าในขณะนเพอหลกเลยงการดมเหลา/สบบหร

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

5. ใครคอคนทสนบสนนใหทานเลกการดมเหลา/สบบหร

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................


เอกสารอางอง

WHO.(2013).Globalactionplanforthepreventionandcontrolofnon-communicablediseases

2013-2020.Geneva:Switzerland.

Lorig, K. R. & Holman, H. (2003). Self–management Education: History, definition, outcome,

andmechanisms.AnnalsofBehavioralMedicine,26(1),1-7.

Lorig, K. et al. (2006). Living a healthy lifewith chronic conditions: self-managementof heart

disease,arthritis,diabetes,asthma,bronchitis,emphysemaandothers.CO:JamesBull.

Redman, B.K. (2004). Patient self-management of chronic disease: The health care provider’s

challenge.Sudbury,MA:Jones&BartlettPublishers.

Stott,N.C.H.,Rollnick,S.,Rees,M.R.,Pill,R.M,Anwar,A.,Besh,S. (1995). Innovation inclinical

method:diabetescareandnegotiatingskills.FamPractManag,12:413–8.

สพตราศรวณชชากร.(2555).การจดการโรคเรอรงในชมชนเวทเสวนา“รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน”ครงท7.

กรงเทพมหานคร :ส�านกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (สพช.)สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน

มหาวทยาลยมหดล.

อารยเสนย.(2557).โปรแกรมการจดการตนเองในผปวยโรคเรอรง.วารสารพยาบาลทหารบก.15(2),129-134.

วลลา ตนตโยทย.(2553). เรองเลาเบาหวานความดนโลหตสงเรยนรรวมกนผานการปฏบตกรงเทพฯ: หางหนสวน

จ�ากดอดมรตนการพมพและดไซน.

หลักสูตรปรับเปลี่ยนพฤติกรรม สำหรับ...

Healthcare