เรอง ระบบนาเหลองและระบบภมคมกน รายวชาชววทยาเพมเตม 2

ภาคเรยนท 1 ปการศกษา 2559

คณครฐตารย สาเภา โรงเรยนทามะกาวทยาคม

สานกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษาเขต 8 (กาญจนบร-ราชบร)

สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบระบบนาเหลอง ระบบภมคมกน รวมทงปจจยทมผลตอการทางานของระบบภมคมกนของรางกาย

จดประสงคการเรยนร

ระบบทอปลายตนแทรกในเนอเยอ

นาของเหลวสวนเกนกลบคนระบบเลอด

ลาเลยงสารโดยเฉพาะไขมนเขาหวใจ

กาจดสงแปลกปลอมโดย WBC

ทศทางเขาสหวใจ

ไมมอวยวะสบฉด

การบบตวของ lymphatic duct

การหดตวของกลามเนอลายโดยรอบ

ลน

แรงดงดดจากการหายใจเขา ทาใหหลอดนาเหลองบรเวณทรวงอกขยาย

ระบบนาเหลอง (LYMPHATIC SYSTEM)

นาเหลอง (Lymph) ตอมนาเหลอง (Lymph node)/

อวยวะนาเหลอง (Lymphatic Organ)

หลอดนาเหลอง/ทอนาเหลอง (Lymph vessel)

ระบบนาเหลอง (LYMPHATIC SYSTEM)

ของเหลวระหวางเซลลหรอรอบๆ เนอเยอ

ซมผานผนงหลอดเลอดฝอย ออกมาอยระหวางเซลล

ของเหลวในเนอเยอซมผานระบบเลอดและระบบนาเหลอง

ประกอบดวย เอนไซม ฮอรโมน กลโคส กาซ เซลลเมดเลอดขาว ชนด Lymphocyte และ monocyte โปรตนชนดโกลบลน

หนาท ลาเลยงอาหารประเภทไขมน กาจดสงแปลกปลอม

นาเหลอง (LYMPH )

ทอตน พบทวรางกาย

หลอดนาเหลองฝอยเลกทสด

มลนกนปองกนการไหลกลบของนาเหลอง คลายเสนเลอดเวน

การหดและคลายตวของกลามเนอรอบๆ ทอนาเหลองนาเหลองไหล

ทอนาเหลองขนาดเลกแรงดน มากกวาทอขนาดใหญ

ทอนาเหลอง (LYMPH VESSEL)

ทอนาเหลอง (LYMPH VESSEL)

ทอนาเหลอง (LYMPH VESSEL)

สรางนาเหลอง

อยระหวางทางเดนของทอนาเหลอง

รปไข ขนาดตางกน

ม Lymphocyte รวมเปนกระจก

คลายฟองนา

ตอมนาเหลองบรเวณโคนขาเรยกวา ไขดน

อวยวะนาเหลอง (LYMPHATIC ORGAN)

กลมของตอมนาเหลอง

3 ค: คอหอย โคนลน และเพดานปาก

Lymphocyte ทาลายจลนทรยทผานมาในอากาศ

ตดเชอจะบวมแดง เรยกวา ตอมทอนซลอกเสบ

ตอมทอนซล (TONSIL GLAND)

ตอมนาเหลองทใหญทสด

ผลตเซลลเมดเลอดในระยะเอมบรโอ

หลงคลอด: สราง Antibody

ทาลาย RBC และ Platelet ทหมดอาย

ผลตเซลลเมดเลอดเมอเกดมะเรงเมดเลอด

มาม (SPLEEN)

อยททรวงอก รอบหลอดเลอดใหญของหวใจ

สราง T-lymphocyte

ถาตดออกเมอเปนตวออน ทาใหสตวมภมตานทานตา ออนแอ และตาย

ตอตานเชอโรค สารแปลกปลอม และอวยวะทปลกถายจากผอน

สรางฮอรโมน Thymosin กระตนการผลต antibody ของพลาสมา

ตอมไทมส (THYMUS GLAND)

นาเหลองจากอวยวะตางๆ ถกดดซมเขาสหลอดนาเหลองฝอย ซงแทรกตวอยในอวยวะ

ผนงของหลอดนาเหลองฝอยเปนเยอบผว

เมอหลอดนาเหลองฝอยทวรางกายมารวมกนจะเปนหลอดนาเหลองใหญ มทงดานซายและดานขวาแลวลาเลยงนาเหลองกลบสเสนเลอดดาใหญกลบสหวใจ

นาเหลองจะปนไปกบเลอด ไปสอวยวะตางๆ ของรางกาย

การลาเลยงนาเหลอง

ตวกลางในการแลกเปลยนสารและแกสระหวางเซลลกบเสนเลอดฝอย

ชวยทาลายแบคทเรยและสงแปลกปลอมเขาสรางกาย

ชวยในการลาเลยงไขมนจากผนงลาไสเขาสกระแสเลอด

ชวยในการนาสารโปรตนและสารอนๆ ทหลดออกมาจากเสนเลอดฝอยกลบเขาสระบบหมนเวยนเลอด

ชวยสรางเมดเลอดขาวชนด Lymphocyte และ monocyte

ชวยกรองนาเหลอง ทาลายเชอโรค และทาลายเมดเลอดทหมดอาย

หนาทของระบบนาเหลอง

ระบบภมคมกน (IMMUNE SYSTEM)

กระบวนการตอตานเชอโรคหรอสงแปลกปลอมทเขาสรางกาย

ภมคมกนของรางกายม 2 แบบ คอ ภมคมกนกอเอง (active immunization) และภมคมกนรบมา (passive immunization)

กลไกการสรางภมคมกนม 2 แบบ คอ แบบไมจาเพาะ (non-specific defense) และแบบจาเพาะ (specific defense)

ระบบภมคมกน (IMMUNE SYSTEM)

รางกายถกกระตนจาก antigen

วคซนจากจลนทรยทตายแลว เชนวคซนปองกนโรคไอกรน ไทฟอยด อหวาตกโรค

วคซนจากจลนทรยทถกทาใหออนกาลงลง เชนวคซนปองกนโรควณโรค โปลโอ หด หดเยอรมน คางทม

ทอกซอยด: สารพษททาใหหมดสภาพ เชน โรคคอตบ บาดทะยก

ขอด: เกดภมคมกนอยนาน ไมเกดการแพ

ขอเสย: ตอบสนองชา (ใชเวลา 4-7 วน)

ภมคมกนกอเอง (ACTIVE IMMUNIZATION)

ภมคมกนแบบจาเพาะ

รบ antibody เขารางกาย

เตรยมโดย ฉดเชอโรคทออนกาลงเขารางกายสตว เพอใหสตวสราง antibody แลวนาเลอดเฉพาะสวน serum ซงม antibody มาฉดใหผปวย

ตอตานเชอโรคไดทนทวงท

เชน ซรมแกพษง ซรมคอตบ ซรมแกพษสนขบา

นานมนาเหลอง ภมคมกนจากแมสลกโดยผานทางรก

ขอด: ตอบสนองทนท

ขอเสย: อาจทาใหแพ อยไดไมนาน

ภมคมกนรบมา (PASSIVE IMMUNIZATION)

เปรยบเทยบภมคมกนกอเองและภมคมกนรบมา

ขอเปรยบเทยบ ภมคมกนกอเอง ภมคมกนรบมา

ความหมาย การกระตนใหรางกายสรางแอนตบอดโดยการใชเชอโรคทออนแอลง หรอถกกระตนจากสงแวดลอมโดยตรง

การใหแอนตบอดกบรางกายโดยตรง ใหเกดภมคมกนทนท

ตวอยางภมคมกน วคซนไอกรน ไทฟอยด หด อหวาตกโรค วณโรค โปลโอ ทอกซอยดของโรคคอตบและบาดทะยก

ซรมแกพษง พษสนขบา ภมคมกนททารกไดจากนมแม

ขอด อยไดนาน ตอบสนองไดไวและทนท

ขอเสย ตอบสนองไดชา อยไดไมนาน และอาจเกดการแพซรมจากสตวได

กลไกการตอตานสงแปลกปลอมแบบไมจาเพาะเจาะจง (Nonspecific defense mechanism)

กลไกการตอตานสงแปลกปลอมแบบจาเพาะเจาะจง (Specific defense mechanism (immune response or immune system)

กลไกการสรางภมคมกน

Nonspecific defense mechanism

First line defense

Skin

Mucous membrane

Secretion of skin

Second line defense

Phagocytic white blood cell

The inflammatory response

Antimicrobial proteins

กลไกการตอตานสงแปลกปลอมแบบไมจาเพาะเจาะจง

สรางจากสวนของรางกาย

ผวหนง: Keratin ปองกนการเขาและออกของสงตางๆ

เหงอ: เปนกรด ยบยงการเจรญของจลนทรย

จมกและห: เมอก

ตา: นาตา

ปาก: lysosome ทาลายจลนทรยหรอเชอโรค

FIRST LINE DEFENSE

กระเพาะอาหาร: กรดไฮโดรคลอรก เอนไซมทาลายจลนทรย

ชองคลอด: เมอก cilia ดกจบสงแปลกปลอม และพดออกนอกรางกาย

Phagocytic white blood cell

The inflammatory response

Antimicrobial proteins

Natural killer cell

SECOND LINE DEFENSE

เซลลทสามารถทาหนาท phagocytosis ไดมหลายชนด ดงน

1. Monocyte (5% ของเมดเลอดขาวทงหมด) ออกจากกระแสเลอด แลวเคลอนเขาสเนอเยอ และพฒนาเปนเซลล macrophage มชวงชวตคอนขางยาว

2. Neutrophil (60-70% ของเมดเลอดขาวทงหมด) มชวต 2-3 วน สลายไปเมอทาลายสงแปลกปลอม

3. Eosinophil (1.5% ของเมดเลอดขาวทงหมด) ทาหนาททาลายพยาธขนาดใหญ

4. Natural Killer cell ทาลาย virus-infected body cell โดยจบทเยอเซลลและทาใหเซลลแตก

PHAGOCYTIC WHITE BLOOD CELL

การทาลายเชอโรคและเศษเซลล ซอมแซมบรเวณบาดแผล

เมอเกดบาดแผล basophil ในเลอดและ mast cell ทเนอเยอเกยวพน หลง histamine และ prostaglandin ทาใหหลอดเลอดขยายตว เลอดไหลมากขน เมดเลอดขาวและสารททาใหเลอดแขงตวเคลอนทมายงบาดแผลไดมากและเรว

Neutrophil เปลยนเปน macrophage ทาหนาท phagocytosis เชอโรคและเศษเซลล

THE INFLAMMATORY RESPONSE (ตอบสนองโดยการอกเสบ)

เลอดแขงตว ปากแผลปด

อาการอกเสบ ประกอบดวยผนแดง รอน บวม เนองจากของเหลวออกจากหลอดเลอด และเจบปวด

THE INFLAMMATORY RESPONSE (ตอบสนองโดยการอกเสบ)

โปรตนในเลอดททาลายเชอจลนทรยได ไดแก lysozyme, complement system, interferon

complement system : ยอยสลายเชอโรคขนาดเลก กระตน phagocytosis และการทางานของภมคมกน

Interferon: หลงออกมาจากเซลลทตดเชอไวรส ปองกนการรกรานไปยงเซลลอนทเปนเซลลปกต

ANTIMICROBIAL PROTEINS (โปรตนตานจลชพ)

กาจดเซลลทตดเชอไวรสหรอเซลลมะเรงในรางกาย

NATURAL KILLER CELL

Specific defense mechanism (immune response or immune system) Humoral immune

response (การกาจดสงแปลกปลอมโดยการหลงแอนตบอด)

Cell-mediated immune response (การกาจดสงแปลกปลอมโดยใชเซลลเปนตวกลาง)

กลไกการตอตานสงแปลกปลอมแบบจาเพาะเจาะจง

เกยวของกบเซลลเมดเลอดขาวชนด lymphocyte ของเซลลบ (B-cell) และเซลลท (T-cell หรอ CD4+)

SPECIFIC DEFENSE MECHANISM

Lymphocytes แบงได 2 ชนด คอ B lymphocyte และ T lymphocyte

เจรญจากเซลลตงตนชนดเดยวกน คอ Pluripotent stem cell ใน bone marrow

เซลลทยงเจรญตอใน bone marrow สดทายได B lymphocyte

ถา lymphocyte stem cell เคลอนไปและเกด maturation ทตอมไทมส (thymus gland) จะได T cell

lymphocytes ทงสองชนดจะเคลอนไปอยท lymphoid tissue เชน tonsil, lymph node, spleen

เซลลในระบบภมคมกน

T หรอ B cell แตละเซลลจาเพาะตอ Ag แตละตว

ขนตอนการคดเลอกเพอเพมจานวน lymphocyte ทเฉพาะตอ Ag เรยก Clonal selection

LYMPHOCYTES

LYMPHOCYTES 1.Ag จบกบ Ag receptor บน B cell หนงๆ

2.B cell ทม receptor ทจาเพาะตอ Ag นนจะเพมจานวนไดเปน clone

3.บางเซลลพฒนาไปเปน short-lived plasma cell และหลง Ab

4.บางเซลลพฒนาไปเปน long-lived memory cell ทจะทาใหเกดการตอบสนองอยางรวดเรวเมอรางกายไดรบ Ag เดม

การเพมจานวนของ Lymphocytes หลงเผชญกบ Ag ครงแรก ใชเวลา 10-17 วน เรยกการตอบสนองในระยะแรกนวา primary immune response ไดเซลล 2 ชนดคอ plasma cell (B cell) & effector T cell (T cell)) และ long-lived memory cells

ถารางกายเผชญกบ Ag เดมอก จะเกดการตอบสนองเรยก secondary immune response ใชเวลาตอบสนองสนลง 2-7 วน

IMMUNOLOGICAL MEMORY

B-cell

1. Antigen เขาสรางกายและถกทาลายโดย phagocytosis

2. ชนสวนของ antigen (Ag) ทถก phagocyte ทาลายกระตนให B-cell เพมจานวน

3. B-cell เปลยนไปทาหนาทสราง antibody (Ab) ทจาเพาะตอ antigen เรยกวา plasma cell และ memory cell

memory cell: จดจา antigen ถาม antigen เดมเขามาในรางกายอกครง memory cell จะแบงเซลลเปน plasma cell ทาลายเชอโรคนน

plasma cell: สราง antibody ทจาเพาะตอ antigen นน

HUMORAL IMMUNE RESPONSE

Epitope or antigenic determinant เปนสวนของ Ag ท Ab เขาไปจบ (Ab จะใชสวน antigen binding site ในการจบ)

แบคทเรยตวหนง ๆ อาจม epitope สาหรบจบกบ Ab ไดถง 4 ลานโมเลกล

โครงสรางและหนาทของ ANTIBODY

Ab เปนโปรตนชนด immunoglobulin (Ig)

โมเลกลรปตว Y

สวนทเกาะกบ Ag ม 2 ขาง แตละขางม 2 แขน แขนสนเรยก light chain แขนยาวเรยก heavy chain

C ลาดบกรดอะมโนคงท สวน V ลาดบกรดอะมโนแตกตางตาม Ab แตละตว

V ให epitope ของ Ag มาเกาะ

โครงสรางและหนาทของ ANTIBODY

Ig M (pentamer): เปน Ig ทพบเปนชนดแรกเมอ expose กบ Ag พบครงแรกในปลาฉลามและปลากระดกแขง ขนาดใหญ ไมสามารถผานเขาไปในรกได

Ig G (monomer) พบมากในกระแสเลอด ผานเขาไปในรกได ทาลายแบกทเรย, ไวรส และ toxin

Ig A (dimer) พบใน mucous และ colostrum ปองกนการจบของไวรส และแบคทเรยตอ epithelial surface

Ig D (monomer) พบมากทผวของ B cell คาดวาชวยกระตนการเปลยนจาก B cell ไปเปน plasma cell & memory B cell

Ig E (monomer) จบอยท mast cell & basophil เมอถกกระตนโดย Ag ทาใหเกดการหลง histamine หรอสารทกอใหเกดอาการแพ

Immunoglobulin (Ig) มทงหมด 5 ชนด

Ab จบกบ Ag เปน ag-ab complex โดยวธ agglutination แลวสงตอให macrophage ทาลาย โดยวธ phagocytosis หรอ เปน complex โดยวธ complement fixation แลวสงตอให complement pathway เพอทาใหเซลลแตก (cell lysis)

การกาจด ANTIGEN ของ ANTIBODY

T-cell

ภายในตอมไทมส lymphocyte stem cell เจรญไปเปน T-cell 3 ชนด

1. เซลลทผชวย (Helper-T-cell /TH): กระตน lymphocyte ชนด B ใหสราง antibody ทจาเพาะตอ Antigen และทาหนาทกระตนการทางานของ T-cell ชนดอน

2. เซลลททาลายสงแปลกปลอม (Cytotoxic T-cell/Tc /CD8+/Killer cell): ทาลายเซลลแปลกปลอม เชน เซลลมะเรง เซลลทตดเชอไวรส และเซลลอวยวะทไดรบการปลกถาย

3. เซลลทกดภมคมกน (Suppressor T-cell /Ts): ควบคมการตอบสนองทางภมคมกนใหอยในสภาวะสมดล โดยสรางสารไปกดการทางานของ B-cell และ T-cell ชนด TH และ Tc

CELL-MEDIATED IMMUNE RESPONSE

1. รางกายไดรบการตดเชอและมแอนตเจนแปลกปลอมเขามาในรางกาย

2. Helper T cell เขาจบกบแอนตเจนของสงแปลกปลอมเพอระบชนดของแอนตเจนทเขามาในรางกาย

3. Helper T cell กระตน B cell ใหเปลยนเปน plasma cell เพอหลงแอนตบอดออกมากาจดสงแปลกปลอม

4. Helper T cell กระตน cytotoxic T cell ใหหลงสาร/เอนไซม ยอยเซลลทเกดการตดเชอหรอเซลลผดปกต เพอปองกนการลกลามไปยงเซลลอนๆ

การทางานของเซลล ท

การทางานของเซลล ท

SPECIFIC DEFENSE MECHANISM

ความตานทานตามธรรมชาตของแตละบคคล

สขภาพทวไปของรางกาย เชน สภาพรางกาย ความเหนอย ความเครยด

อาย และเพศ

ภาวะทพโภชนาการหรอการขาดสารอาหาร เชนการขาดวตามนเอและวตามนซ ทาใหการทางานของเมดเลอดขาวลดลง

อาชพ การทางานและชนดของงานททา

ความเปนอยทางสงคมและเศรษฐกจ

ปจจยทมผลตอการทางานของระบบภมคมกน